Serredaktor:

Malmsanij
Redaksyon:
Haydar Diljen, J. hsan Espar,
Ceml Gundogan, Malmsanij, Mehmet Uzun
Ardimkerdox:
Osman Aytar, Yildiray Beyazgul, eko,
Mnzr em, Hman yan,
Memo Darrz, Nhat El, Lerzan Jandl,
Huseyn Kulu, Seydxan Kurij,
Robn Rewen, Kamer Soylemez,
Kazim Temurlenk, Harun Turgut,
ukr Urgun
Temslkar Almanya:
Mnzr em
Faks: +49 - 30 - 611 18 39
Faks: +49 - 30 - 615 52 31
Seveta aboneyye tklye (Almanya de):
L. Ballikaya
C/O Vereinstadtteil VHS e.v.
Postfach 62 07 46
10 797 Berlin/Almanya
Temslkar Norve:
M. Darrz
Box: 2545
7001 Trondheim/NORVE
ertan aboneyye:
serrk .......... 6 am
Tirkye: ........................ 40 DM. ......... 20 DM.
Almanya: ...................... 40 DM. ......... 20 DM.
Swed: ........................ 200 SEK. ...... 100 SEK.
Duwelan bn: ............. 50 DM. ......... 25 DM.
Vay: 10 DM./50 SEK.
lan:
Riperrk: 200 DM./1000 SEK.
Nm riperr: 100 DM./500 SEK.
argriperr: 50 DM./250 SEK.
ap: Apec Tryck & Frlag, Stockholm
ISSN:1401-2995
Postgiro:
Diljen 602 17 35-3 Swd
Adres:
. Espar
Odd Fellowvgen 29
S-127 32 Skrholmen/SWEDEN
Vate
Kovara Kultur
Hmar: 1
Hamnan, 1997
Berpirsiyariya her nut y ntox/ntoxe bi xo ya.
TEDE
Wendoxan r ................................................................................................................................ 3
Mnzr em (amadekerdox)
Roze ve Roze P Ma Xapit, Hata ke Ma Qir kerdme........................................................... 5
Nhat El
Swrega 25-30 Serran ra ver Tan Vrameyin ................................................................... 21
M. Darrz
Dante Tradsyona dealstan ............................................................................................... 24
eko
Rojn bi Rmet Ziqnawit ................................................................................................... 28
Harun Turgut
Veng, Pyec, Zimmeyi ra Nome Fl .................................................................................... 41
Kazim Temurlenk
Game be Game ....................................................................................................................... 49
Osman Aytar
Wexto ki Merdim Kitab Dr. ivan Waneno ........................................................................ 50
Seyidxan Kurij
end Dr ................................................................................................................................ 54
Robn Rewen
ewe ........................................................................................................................................ 57
Hman yan
ond Vat Derheq Kurdon Almanya di ................................................................................ 58
Sven Delblanc
Zeynebi, Gulnari ..................................................................................................................... 60
Haydar Diljen
Nutox, Ziwan exsyeto Netewey ..................................................................................... 64
Cemil Gundogan
Tay Problem Standardzekerdena Ziwan Kurdk ............................................................ 69
Mehmet Uzun
Yew ir Yew Antoloj .......................................................................................................... 77
Malmsanij
Kirmanck (Kirdk) de Suffks ............................................................................................... 81
Celadet Al Bedirxan
Ferhenga Kurd (Kurmanc)-Frens ....................................................................................... 95
Kitab Kirmanck (Zazak) ....................................................................................................... 106
3
Vate
WENDOXAN R
Wendox erjayey,
Her kovara (dergya) ke newe vejiyna hvyan neweyan fade kena. Kovara Vate ya ke dest
to di ya z hevyda newa ya. Na kovare ebi hviya nuti, gekerdi, averberdi leheya kirmanck
(kirdk, dimilk, zazak) xizmetkerdi xurtkerdi kultur kurdan vejiyna. Kovar inasarn
(winas) gan rewna bivejiyayn, ma erey kewt; label ma nwat ke hna erey kew ma wat
iyo ke ma dest ra yeno bik.
Kovar zey projeyan . Projey est ke tena xeyalan kesan de mann, projey est ke hetan
cay on, nmcet manen; tan z est ke hedef xo resen, cay xo gn. Hviya ma a ya ke Vate
hedef xo reso.
ima ke Vate wend ima vnen ke nutey ciya-ciyay ebi weyan ciya-ciyayan nusiyay. Ma
vaj weya Drsim, ewlg, Swregi cayan bnan. Bguman ma wazen ke ziwan xo standardze
biker, label no kar roj de yan z am (meng) serr de nbeno. No kar, him wexto derg him
z xebata zanaya zafe wazeno. No semed ra eke ewro nutox ma tena weya xo bizan yan z
ebi veya xo binus z ma gan verra verra giranye bid hetan muterekan, forman ratan
rastnutena (mlaya) mutereke ser ke ma biiy (biek) leheya xo standardze biker. Semed
n kar r, gan nutox -hetta wendox z- weyan bnan z bimusn (bander bibn). Gan ma
xo vr nker ke kirmanck kirmanckya dewa ma aristan ma tena niya, dew aristan bn z
est! Gan ma win binus ke tena dewij yan z aristanij ma n, kirmanc bn z biiy (biek)
nuteyan ma biwan fam bik. Nutena nuteyan inasarnan ewro asan niya. Xora kar nutox
4
Vate
bi xo z kardo asan niyo, kay gedan niyo.
Vatey ma y ke gan bivajiyayn, ebi seserran o ebi nuti mird namey vatene. Dimen ebi
bbavye zulm xo wat ke ar ma kerr lal gj bikero. Hetana ke zeft ey ser resa zordarye
kerde keno, wat wazeno ke fek ma kilt bikero. Label vera heme tewir zordaryeya dewleta
Rom, ar ma ziwan kultur xo heta ewro pawito. i nutox i wendox, ma ima piya gan n
ziwan n kultur r wayir vejiy, ey bipaw, aver (raver) ber teslm az (nesl) new biker.
Wendox delal,
Eke fikr ima est wa serey ima de, eke vatey ima est wa fek ima de nman, ma r
binusn. Vizr ima nnutn, dimen nverdayn ima binusn. Ewro na kovara ma wazena
biba platform fikr, huner vateyan ima. Wa sola ima z no werd de bibo. Xo vr a mekern ke
ma nnus, ima nnus, aro xerb nno ziwan ma ma r nnuseno. Eke ma vatey xo nvaj kes
veng ma nenaweno. Sen bienawo? Vateyo nevate sen bro enawiti?
Kemane ayeya ma ma r binusn. Eke ima Vate ra hes kerd, nas dostan xo ra vila
bikern. ima z zan ke yew yew o, di ki by keye wo (j j yo, di ke by ye wo). Ma tena
meverd! Ma n bar piya wegr!
Vate
5
Vate
Qesykerdena Civrayl Hem Dund, dewa Hyder Keklige ra:
ROZE VE ROZE P MA XAPT, HATA KE MA QR
KERDME (1)
Seva apkerdi amadekerdox:
Mnzr EM
I
1938 de esker ke amo vjyo ro sar Koy Jle ser, o ra tpya iyo ke byo, py mi ve maya
mi ra ma r her tim qesy kerdne. Eve kilmekye vatena dne nya bye:
Seke esker ame koy Jle, ma ra vake Milk sima texr keme. Heto zu ra nya vake, heto bn
ra k ila qaz (dara) fste ra ci, bika ma eve duy daye kerde yaye, n ro kaxite ser, terkit .
Tav wendena ma na, ma hen zoneme ke kaxita tapu ya, ya k yde henno bn o. Dem ra
tpya ryna amy, na ra k vake End na ra dime dewlete sima ra y nvana, byar ekon xo
tslm ker. Na qes ra dime ma ek xo day ar berd tslm kerd. Ma tam 70 eke kerde top,
berde sar Jle de tslm Qumendar Alayye kerde. Nam qumendar Momin b. Momin Beg
vajyne ci ra. Tav man na qes o nyo ke dewon Hyder tdne hen kerd. Tay b ke ek xo
qe bine ra tslm nkerd. Tay b ke tde n, werte ra tay ek day.
Na mesel ra dime, di-hr roj ke werte ra vrd ra, esker ryna ame. Ma pers kerd ma va Na
ra iwa wo?. Dot ra ma ra va Naza mintiqa memnu ya, sima gere naza terk ker, r bover dest
Al. Herkes ro lew nas doston xo.
Naye ser o sar wert xo de hen na hur, nat-dot ra vake Na nya beno, nbeno, py con
k vake: Beno beno, roza ke ma ek xo tslm kerd, a roze ra kar ma qedyo. Rinde a wa ke ma
xo r me.
Ma dewa xo terk kerde, terkitme me bover em, lew nason xo. Dorm ma ra tay
mazron bn k hen kerd. Ma me Vankug, uza wary virat, kewtme ci, te de vinetme. Uza,
vistewr mi ( Al Jv) des didiy Mihemed (2) day Mist Kalal, vake: Ma qirkerdene mede.
___________________________________
(1) Mordemo ke Civrayl de qesy kerdo seva na roportaj veng gureto band Mem Zle wo. Mnzr
em k na qesykerdi nusno seva apkerdi kerdo hazir.
(2) Des didiy Mihemed: Seva kewrayn na eku k vajno. Waxto ke mordem wast ke juy bn de
bibo kewra, ya 12 quris ya k 12 pare mom dano ci. Naye ra Des didiy Mihemed vajno. Mordem
gere naye k vazo: Momya ke naza de vajna, momya safe nya, pa ya k lawo momin o ke seva jyar
dyar fn ra ci y ila vsnen, u yo. La pa birnen, ci ra 12 par cn.
6
Vate
ike Mist muxtar b, qes dy lew dewlete de pere kerdne.
Roz di cendermy vjyay amey vake Muxtar, sar Hyderon o ke ta r o top ke, ty qesy
keme.
Mist ma kerdme top, ardme pser, cenderm vake Simay ke Hyder ra am ta, sima
br, ma me Mazgrd; dewlete uza milk dana sima. Ma 70 mordem kwtme ra di esker ver,
me. i esto ke zerr mi rehet nb. Sikde girs kewtv mi zerre. Eke tay ca me, mi va:
-Birayne!
Vake:
-ik o?
Mi va:
-Na mesele, mesel milkdayne nyo. N ma ben qir ken. Nyad, nayne sifte ek ma
guret, uza ra vake bar ker r, ma hen k kerd. Na ra k van ke milk dame sima. Na qese,
qesde rast noseno. N ma qir ken. Br tifong na di cenderm dest ra bijrme, biremme
me kow. Kow ra sir vindme, hala py con k se beno.
Mi ke nya va, Rosnage ra Al Momid ewdere b, xaftela zirye gin piro, vake:
-P milet bixapne, bide qirkerdene! Nika na dewlete a ma qir kero? Ma se kerdo?
Na qes ra tpya kes njdy remay nb, eve o tore ma berdme Mazgrd. Eke me uza, ma
nyada ke hermet lazek no ro xo do, di xizik kerd herm xo ra, cor de na. Eke ma dme, ma
de nyada nyada, vake:
-Guwy, ede maya xo n! Am milk cn. Demen han y haza qir kerd!
Aye de mi dest na pira, mordem ke ma pyar me dne ra kifir kerd. Mi va:
-Mi sima ra va, sima gos ro mi nna. Meke va ma tdne zu raye de qir kerne.
Hemed Alxan k kifir kerd. Fikr dy k z y mi b.
Uza ra ma kerdme rast, berdme njdy adira eskerya. Uza ma nyada ke esker boyna
kuno adire, vjno tever, berbeno.
Wert ma de tyna Ap Sydaly Mist zon tirk zonne. Ma va:
-Ap Mistefa hala ci ra pers ke, o qey berbeno? Sevev ik o?
Ap Seydal pers kerd, esker vake ke:
-Ez xo r n, sima r berben. Eke gos nan ro mi qe mevind, Celal Bayar ha wo amo adire
der o, xo ci rasn pers ker, hala rye heqa sima de fikr xo itur yo, se vano; sola sima bimisne.
Na qes ra dime ma utme ra, pro pya bme ra rat het adire ser me. Hama aye de Celal
Bayar b tever, eve hala-halay nt ro cp xo, vor de, het Xarpet ser terkit . Ma ra k qe y
nvake. Tav eke meyne k, nverdne ke ma njdy adire bme.
Ma hurndya xo de vinetme, eskero ke ma de qesy kerdo, o k boyna kuno adire, vejno.
7
Vate
Mexset xo u yo ke hala ry telefon amo, namo, seva ma qeraro ke amo cidayne, y bimisone.
Pnye de ryna vjya, ma nyada ke tpya berbeno. Sydaly Mist pers kerd vake:
-ik o, i ra berbena?
Esker dot ra cuwav da vake:
-Ez sima ra vaj k beno, mevaj k beno. Telefon ame, sima qir ken. Telefon de vato Pl qiz,
kam ke kewt ra sima dest qir kerne.
O werte de esker batanyay fst ra, tay par non ard, ser o kerd ro. Naye ser o omid kewt
zerr tay mordem, ne vake Ha y non dan ma, beno ke ma qir meker.
Tayne k vake ke: Nono ke byo kufkin y an dan ma. Eve dy p ma xapnen.
O werte de ma nyada ke eskero ke seva ma berbeno, o k uza r o. Naye ser o ma wert xo de
qesy kerd, ma vat N itur bibo ma qir ken. Qe ke n hona ke nmerdme, pere zern ke ma
ser o y, ne vejme, wert pkre keme, na xort dme.
Ma itur ke qesy kerdo hen kerd, hama esker perey nguret. Merdena ma zof dez dne ci,
uzay ser o k nguretne.
Ten mend, esker ryna vjyay. Na ra k ma didi-didi pra gr dayme. Dest ma zof p gr
day. Ez ve biray mi Wel ra zuvin ra grday bme.
Syd Al Mist yo ke Tirk zoneno, o k py rze de lew esker der o. Ma ke amyme hn
ser, ma nyada ke o esker ma ha wo uza vineto. Ma ameyme ke uwe burme, y nverda. Eke
nverda ma qaryayme, ci ra heredyayme. Ma vake Ma hen zona ke no mordemde rind o, hama
hen nyo. No k z ay bnon o. To ndyo, nverdano ke xo r gep uwe k burme.
Nverdayne r nverda, hama nzoneme ke inay ser o hen kerd. Ma ke hn ra verdme ra,
mordemo ke py der o Tirk zoneno, esker lew dy ci ra y vake. Ryna ke esker dy ra vano
ke: Apo, mi nverda uwe bur, sebeb xo esto. Hezret Usn k Kerbela de ke ht kerd, uwe ci
nd. Sima ke uwe bur k miren, mewer k miren. Uwe mewer ke z des di mam ht
bne.
Eke na qese hyayme p, ma va Temam, Heq raj bo, vatena xo rast a.
Ma eve o tore berdme Kert Mazgrd, uza sanayme tlewe hama qe waxt ranvrd, veng
kewt ra maknel, dot ra nay ve ma ra.
Na ra o werte de mi dest xo krdv sist. itur ke veng kewt ra tifong, mordem ma dot ra
tpy de ginay waro, mi dest xo la ra ont mi va:
-Bira Wel, ez vozdan.
y vake: -Bese kena kard berze ra na la, ez k deston xo ci ra raxelesnne.
Mi kard este ra la, hama aye de gin ro dy, o gina waro.
Mi dest est ra ci, i esto ke y nverda, vake:
8
Vate
-Vozde, ti k ginena ro ci.
Ez nvinet, mi biray xo hen dirvetin ca verda vozda.
itur ke mi vozda, mi ferq kerd ke py ra z boyna nano mi ra. Erzeno, pilsneno mi ro; ez
ginen waro, hama nvinden remen; ryna erzeno, ez ryna ginen waro, ryna urzen ra vozdan.
Ge fosa mi sona, ge kincda min a bne. Ay pyn ke n mi ra, mi texmn kerd ke esker nyo,
mls o. ike nefes ro mi birnav, nverdne ke ez imon xo wekrne. Mi nyada ke ez bese
nken xo ci ra raxelesnne, birr lew raye de rast ame, mi vozda, ez kewtne wert dy.
Eke eve o tore ten yne, mi nyada gon riya. Mi gon teqv kerde, dirvetin d. Biray mino
bn Bira b. Qersune ginav ro herme, herme sikitv.
Eke qesa raste vajne, dewlete hen roze ve roze p ma xapit, hata ke ma qir kerdme.
O ra dime bme rast hata Vil Vankug pya me. Uza, areyde xirave esto, kewtme o areye,
te de vinetme.
Roz ke ko ro b tar, mi va:
-Bira!
y vake:
-iva wo?
Mi va: -Ti ta na areye de vinde, ez son w. Hona ke Mist Kalal pnhyo ke ma qir
kerdme, bese ken sola domon biremnne. Mist bizono ke mordem ma qir kerd, end y ra
nterseno, kuno ra ma ser, domon ke py de mend ne k o dano kstene.
Na qes ra dime k kewt ra raye, yne njdy war. Asme esta, rot ya. Domon ma y ke
Hyder ra am, kerd mereke, ser o ver klit kerdo. Cn mereke ser o merredy ra, biray
Mist muxtar Usiv Kalal k uy xo gureto lewe de novet cno.
War wistewr mi raye ser o wo, cr o yne uza. vistewr mi ra Al Jv vajno.
y ez dyne, hama nas nkerd. Naye ser o veng da vake:
-Bes kewray, ha wo biray to ame, ten toraq ve non ra ci de va mevindo, bi terkno ro.
Besa ke vano k cnka min a.
Ez nvinet kewt zerr war. Seke aye ez dyne, mi va:
-Vaze biray min o, qal mi meke!
Usiv pers kerd vake: Kam o?
Aye vake: Biray min o.
Ten mend, xaftela Bira k vjya ame.
Aye de Usiv Kalal vake: N to va biray min o, ha wo juyo bn ame.
Nya na qese vat o ra dime k vjya ame. Eke ame ma dme k pers kerd vake:
-N [e]ro se b?
9
Vate
Ma va: -Ma qir kerdme.
Vake: -Kot qir kerd?
Ma va: -Kert Mazgrd de.
O sire de biray mi ust ra, vake:
-Bojy mi dirvetin o.
b ra rast. Ey k vake ke:
-So so. Mevinde so, nika ke Mist ame to cno beno. Ti ya ve xo gever bya. Kata sona so.
-Kam hen vano?
-Usiv Kalal.
-Mistefa uza nyo, kot yo? Zerre de hewn der o?
Na ekuy ra dime Bira ust ra terkit . O ke , ez amne ser bon, lew Usiv Kalal. Mi va:
-Usiv!
-Ey vake:
-Vaze!
Mi va: -Mi Duldila Hezret l gureta amne ginne ver lingn to ro. Laz min pl bya
bide mi, domonon min bn va qir ker. Qe ke n lazek mino pl va bixeleyone. Ez zonen ke
sima seveta na or biz ma qir ken. Mi xatir Duzgin (3) sane!
Vake: -N! Laz xo dan, to oncya ndan. Sona so, nsona venga Mist dan, Mist to beno Pax,
dano ra qereqol dest.
Mi ke Usiv Kalal de are nd, ez ustne ra, byn rast yne. Hama dur nkewt, vinet.
Tay ra dime asme ye ko ro, mi texmn kerd ke tde ye hewn ra. Ez pyser yne, pener
mereke ra kewtne zerre. Zerre tip-tar yo. Domon het ma tde te der , kewt tvirare, erjy
pser hewn der . Mi dest xo werte de fetelna, na ry domon ra, kontrol kerd, pnye de laz
xo nas kerd. Ez nvinet mi guret, dewe ra byne tever, yne kewt kerr (4) kemer, te de
vinetne.
Ma bese nkerd ke zde me, dur kume. ike pesewe wa, tar yo, ma k xam me, a mintiqa
nas nkeme. Mi Hemed guret uza vinetne.
B roz, sar dewe hesar b, ziray vake:
-Hem Zeng laz xo gureto berdo! Axme b sola sima bivnne!
Axme b, zde ranverd, xaftela xort ede lew ma de vjya. Pere-mere lew mi de no,
____________________________
(3) Duzgin, Koy Duzgin yo ke jyare wa.
(4) Kerr kemer: Kemer de eskefto (ikefto) qiskek.
10
Vate
hama oncya k mi seke o d, dest xo berd cv xo, mi va:
-Ero veng xo meke, zern na wo lew mi der o, dan to.
Fikr mi k a wo ke ry bro lew mi, dest ro gule n, bixenekn. i esto ke o name lew mi,
zira vake:
-Br, na wo ta bin kemer der o!
Ten ra dime, vjyay amy. Mist Kalal k ty o. End dest mi gr day, lazek k fst ra mi
dime, me dewe, Kalal. Uza ver con de pul ra ntme ro, Mist Kalal ryna vjya, mi nyada
ke dimde torzn dest der o. itur ke ame lew mi, eve dim torzn wert brikon mi de da
piro, vake:
-Mi de qafika py p naye! ik o byo heso dirvetin, no ke na milet buro.
Eke hen kerd, lazek virare fste qorr mi ra, berba. Na ra b lazek ro kas kerd, mi ra fst dur.
Hem hen kerd hem k vake:
-Mi de qafika py p naye! Byo wayr p.
Naye ser o mi veng fst ra xo, mi va:
-Misto!
Veng nkerd.
Mi va:
-Nyade, n k cran tu y. Dest mi rake, ez ve to ra zuvin cme, xora ke to da mi ro, qetl mi
to r helal bo. Eke mi da to ro k, mi na de ast Murt biray to!
Mi ke hen va, ryna wert brikon mi de eve o dar da piro.
Aye de biray mi Bira k ard. Herm ma vet tro, dest ma grday, ma ftme ra raya Qereqol
Pax. Raye ser o ola Cemed vajna cay esto, uza di xortek rast ma amey. ne pers kerd vake:
-Mistefa, nayne kata bena?
Mist va:
-Ben Pax. Mordem nayne y bn Kert Mazgrd de qir kerd, n rem, xeley, ben tslm
qereqol ken.
ne va:
-Kot ra y?
Mist va:
- Hem Us Nexse ra y.
Xort vake:
-Nya meke, guna wa. Nne a bena tslm kena, dana qirkerdene? Naza di tifong berze, vaze
remay, mi na pira, hama era ci nfste. Xora ci ra zu k na wo dirvetin o, kewto hal merdene.
Mist qewul nkerd.
11
Vate
Aye de mi xort ra pers kerd, mi va:
-Birayne, sima kot ra y?
Juy vake:
-Ez Gom Mu ra laz Pit Mil Usn y, no k Vil Kas ra Momid Mist Kal yo.
Na ra k mi xort ra va:
-Birayne, na kutik ra minete meker. Mal ma, y ma wo bn ike byo ma do ar ardo lew
nayne. Ma ke ameyme qirkerdene, nayne r maneno. Seveta di biz ra n ma dan qirkerdene.
Nayne ra minete meker.
Mist ma ftme ra raye berdme; di xort k uza nt ro, ma dime nyada, hata ke me
kewtme tolde.
Eve o tore ma berdme Pax. Mudir Nahya ke ma dme, pers kerd vake:
-Mistefa, n kam y?
y vake:
-Laz Al Hemed ve Biray ra y. Ay bn Kert Mazgrd de qir kerd, n werte ra rem, kewt
ra mi dest, mi guret ard.
Seke na qese nya hesna, Mudir xeleya ra paskul d piro, ci ra qesy vat, vake:
-Hero laz her! Ero siro ke Hermen qir kerd, wert sima de xeleyay. Ma ti aye mevaze, qa
n k mordem sima y. Dn sima ju yo. To guret ard, ez nayne wert na esker de se biker,
itur raverdne? N gere itur bixeleyne?
Qil ra Usn k lewe der o. Usn Yl. Qil, lew Koy Duzgin de dew ya.
Ten ke vrd ra, Mist wast ke end ro, hama hona ke tever nbyo nyo, ame lew ma,
xapa ke dest ma p gr d, a kerde ra ke ty bero. itur ke hen kerd, Mudir Nahya ust ra,
ryna da piro, vake:
-Qm xape nbena? A xape k ci r zde vnena, hen nyo?
Mist terkit , ma k berdme tever, ver ds de nsaynayme ro. Esker ma ra dot, Der Xag
de maknel saz kerd, qe veng xo nbirrno, zingezinge wa. Pl-qiz, cn-cuwamrd, saro ke
dorm de kewto ra dest, an, boyna tpy de qir ken (5).
Bojy Biray kyo, bese nkeno ke cixara k dekero. Usn Kili uza nahya de katv o; no-
sono, deq de ry cixara pseno, nano fek ra, tpya sono. Ma heto zu ra k boyna ci ra pers keme
vame Kewra Us, vatena to ik a, n ma qir ken?.
O vano Esker nika ke amey, sima ben haza, dere; di sungy sanen sima. Ma kstena sima
___________________________
(5) Saro ke uza byo, mesele zoneno, vatena nan ra gore a roze, uza pl qiz njdye hezar kes amo
kstene.
12
Vate
de i esto?.
Eve o tore roze vrde ra, b verva son. Esker boyna no, sono zerre de werdene weno. Ma k
potya xo sana ds, hona hen vinete yme. Esker, ma ra njd sung kerdo gil tifong ra, ronsto.
Mi Biray ra va:
-Zerr mi ncno ez to ra vaj vozde, hama ez vozdan. Teke virne ke n mi ra san mi, san
mi, eke xora mi nsan k beno ke r bixelene.
Esas ke mordem raste vazo, ez bese ken ke tifong dest ra bijr, hama oncya k cesaret nken.
Heto zu ra ry byne dirvetin, heto bn ra k esker gnc o, pilno mi ro, ay bn n mi ksen.
O werte de ez xil byne, mi vozda. Py ra n mi ra, hama ero mi ngin. Teka bne este,
oncya ero mi ngin. Pyser crne ra, mi nyada ke Bira mi dime wo; o k vozdano, hama dest
xu yo bn k sanno ra. Qersune gina ro ci, o k sikit o. Ma, eve o tore duz Pax de vozda. Esker
wazeno ke ma dime bro, Mudir nverdano. Vano:
-Hal dne na wo oseno. itur bibo, nxelen. Meker va r, kot ke ginay waro.
O werte de qersune gin kemere ro, parde kemere perra, gina qinest mi ro. Qorr ro mi
crya, b kung, b merde.
Ma eve o tore me njdy bon Xid Al Qol. Uza ten birr esto, kewtme ci, te de vinetme.
Ma va Xora ke esker ame, ma vneno, eke name k some xeleme.
Ll kewt de, ma me Xidir. Zerr ma tano ra. Cnka kokime ma r tos do ard, ma doy
xo simit. Cnke vake:
-Urz ra r! Nika milet sima vneno, rwal sima ra ma k vsnen.
Ma utme ra, em ra vrdme ra, viayme bover, me.
Ryna a roza ke ma berdme Pax, roz o ra tpya Mist Kalal sono Qereqol Pax, uza vano
ke:
-Cuwamrd Kert Mazgrd de qir kerd, cn ve domon ra ha y uza r . Meste k kun
ra kow, ben eqyay. Br nayne k qir ker.
Uza Qereqol de di esker dan ci, kuno ra ver, beno dewe.
II
Na ra heto bn ra k, roza ke py mi ve Hyderon bn ra berd Kert Mazgrd, uza san
qersun ver, a roze yo py de, Vankug de amo cny domon sare, maya mi dy ser o
nya vatne:
Cuwamerd ke day ar berd, xevere bye vilaye vake: Ferman Al amo, Al k qir ken.
Naye ser o ma ve sar Vankug ra pya remayme, dewe ra kewtme dur, ma xo dard we. Ma me
cor, serenya dewe, uza kewtme wert birr. Zde waxt ranvrd, xevera newye am vake Ferman
13
Vate
Al namo, dne r qirkerdene na. Demen ve Hyder ra ke kata y era dime kuy, p bijr,
byar.
Naye ser o zafr sar Vankug, pser cray ra, amy won xo. O ra tpya k tpya axme b,
ma krdme top, dewe de ardme pser. Cnka ap to Biray domon xo gurtv remav. Cnya
xal to vraym (6) k oncya domon xo smet ve Usn ra gurtv remav. Ez k, sar ma wo ke
Der Vankug de qir kerdv, bin dne de xeleyne. Ez ke bin myt ra vjyne, Mist Kalal
wast ke mi biksone, sar a dewe ra juy vake: Nana pira se kena? Fsege daye r hfe wa. A wa
htay ca de bya dirvetine, sona cay ginena waro, mirena. Ti a tifong nana daye ra?
III
Na ra wayda mi esta, nam xo Findiqe wa. Findiqe, maya mi ra nya. Py mi sifte xala
mi (waya maya mi) de zewejyaye byo, Findiqe a xala mi ra wa. Siro ke xala mi kuna ra,
Findiqe na dna; o sire de mirena. Yan dixazkanye de mirena.
Hyder siro ke dew xo terk kerd, bover, ap mi Wel terkit uxure, lew Silu Axay.
Findiqa waya mi k lew dy de mende. Eke Silu Axay ben qir ken, k uza ben; hama
esker ci ra y nvano, xelen.
Cnya xal mi Usn ve maya Xidir Biray (cnya Biray) sanen ci n Kort, son
Fer Hes Usiv. Fer ve xal mi Usn (Usn Jv) ra misayv by. Na ra laz xal mi Xidir
smet ve Usn ra k ty r . Maya mi k hen eve dirveton xo terknena na xo rasnena Kort.
Tde pya uza zuvin vnen.
Misayv xal mi Fer, domon ve hermet ra cno, ano Gerreke v Murt Al U. v
Murt Al U k pesewe ne cno ano Kemer Nergz, vano Naza vinder, ez meste son de n,
sima em ra visnen bover. Roza bne waxto ke vato, o waxt de no, em Sydxan ra visneno
bover, beno het Demen Hyder. A mintiqa de em Xarge ra em Sydxan k vajno.
Uza, py qereqol ra vyarneno ra, beno ve Der Roj.
IV
Naye ra tpya yo ke byo, py mi o k nya qesy kerdne:
Ez ve biray xo Biray ra ke viyayme bover em, Demenon ke kow ra y, tslm nby,
terkitme me ma d. Biray mi Bira halde zof xiravin der o. Dest xo hurdemna k dirvetin .
Ez k qaryne, qaris ci nben.
Ez hen r ser viroyav ro, vinete byne, mi nyada ke juy vake: La lawo, xatir Mihemed
san, no na wo lew sima de merd, melem tuway byar pira ker!
____________________________
(6) Cnya vraym Jv, yan maya smet Usn Demeniz ya, dewa xo k Kurvak o. A dewe ra, Sam
Saverd ra wa.
14
Vate
Mi ke veng hesna, mi xo arna nyada ke Al Axawo Demeniz o. Al Axay Arekye. Na vatene ra
tpya demen ten rono teze ard, kerd dirveton Biray ra.
O werte de di-hr domon pyser amey, vake: Hr cn ha y am ha dot. di ten domon
xo est, hryne n. Cnka ke domon lewe de n, dirvetin a.
Aye de neqetye mi zerre, mi zona ke hrmna y. Domon mi qir kerd, coka lew cnka
mi de kes no.
Nvinetme, ma domon rusnay; , guret ard. Ma nyada ke rast k seke ma texmn kerdo,
mesele henn o. Juye cnya xal mi vraym (v Jv) ya, juye cnya Biray a, juye k cnka min
a.
End uza ko ra, lew sar de vinetme.
Ma uza mendene r mendme, hama zof tenge de bme. Bon neb. Werdene gegane qedyne.
Serd b. Ma roz naza roz haza mendne. Rew rew k esker de dne pro.
Roz, bin dest ra, Al ra xevere am ke esker hazirya xo kerda temame, erzeno ma ser. Ma
ke na xevere gurete, ma mecbur mendme hurndya xo vurrn ra; het Der ksor ser me,
kewtme Koy Ezz Evdal. Vore zof a, pk xedev o.
Mi ling to kerd pistuno ju, sar to kerd pistuno bn, Findiqe k kerde uwal, n ro xo pot.
Raye ra ma ke kwtme ver Xarn Ezz Evdal, Findiqe vake Ez byne kunge. Mi nyada ke
ci ra veng nvejno. Serd o, uzay ser o hen bya. Mi mordem kerd temy, av rusna virnya mal,
mi va so, Hemed Civrayl (Hem Civ Kj) ra vaze hal-mezal nya r o, Finde bya kunge, mirena.
O , ma k mal dime some. Duman o, tuwa blu nbeno, honde ke re ra some. Heto zu ra
k boyna voreno. Eke mordem raste vazo, bterda Heq ya. Ry ma nyada ke virnya ma de
veng no, qesy ken. me ke ver kemer de eskeft esto, uza ma ra av wary virajy, hona
pay ra y, tuwa p nbyo. Ma nyada ke mal kerdo war, zerre byo germ.
Vake: Ay ke by germ r virnya mal, ay tever va br zerre, xo germ ker!
Ma me zerr eskeft. Uza Hemed Civrayl va:
-Se bikerme Findiqe?
Mi va:
-Serd ver na wa mirena, se kena ti zonena.
Vake:
-Kewra, ez biz sare birnen, ma zerre keme ra, Findiqe k keme wert orxan, kemer saneme
dorme. A ke hesar bye, bena vsane, zerr bize ra vozd kas kena wena. Meste sodir eke xora
esker name nazay nguret, ez n Findiqe ben. Qe tuway nbeno, meterse.
Eke hen va, im mi b pirr hesr, ez berbne mi va:
15
Vate
-Kewra, ca nverdan. Ez ty an. Ty an, eke mirena k raye ra bimiro.
Orxan mi der o, mi kerdo pot. Mi o orxan kerd ra, neke kerde wert, o ra dime k fste
uwal, kerde pot. Ma ke tay ca me, Findiqe vake:
-Germ o.
Mi ur d qafike ro, mi va:
-N [e]r ma to va serd o, hev mend ma to caverdme. Na ra k germ o?
Ma me dyar Kert Dol Bavay. itur ke kwtme dyar, ne di tifong est. Ma nyada ke cr
dere de k tpya di tifong erjyay. Eve o tore parola d zuvin.
Mi me dere ke eskeft o. Kol ard n ta, zerre germ o. Mal sare birrna, ma non xo werd,
bme germ.
Hemed Civrayl cra ra Koy Jle ser vake:
-Ya Jle! Sikir mi ve to bo ke ma wes ameyme. Zu Finde tenge de bye, a k ma ty arde.
A serre zimiston ksor de mendme. Avayon het Dewa Ple ra Syd Hesen k lew ma de
b. Eke amnon vrd ra payz ame, Syd Hesen vake:
-Kewra Hemed, Us Nexse ra ti, Hemed Torn Hesen ra k ez xeleyne. Ma dost p
kalikon me. B ta lew ma, dar ma esto, ma na zimist tlewe de vinderme. N esto, ma soy-
moy kerd huk. Pya dare keme.
Mi Demen ra va, ne vake: Ya kewra Hemed. Di serr yo ma pyar me. Esmer k lew dy de
vinde. Tuwa nbeno.
Na qes ra dime end ma me uza.
Wert Syd Hesen Hyder zof rind b, zuvin ra hes kerdne.
Xid Hem Qiz yo hyderiz, werezay Syd Hesen ve hermet ra k lew ma der .
Eve o tore kwtme usar. Ke usar ame, Syd Hesen werezay xo ra vake:
-Hala b ry so dohm wert Demen, kam merdo kam wes o, esker esto no bimise b.
y vake:
-Ez nson.
Mordem ma Xid Hem Qiz ra va, o k dust de vejya vake:
-Ez nson.
Mi va:
-Kewra, ez son. Xora Demen kewt ra mi vr, ry son-yn.
Qewil nkerd, vake:
-Ti zor xeleya, mi ti arda ta ke raw ra birrusn.
Mi va:
16
Vate
-Tuwa nbeno. blkya raye tever nken, hama ez zonen.
End mi xo kerd hazir, sana ve raye. Ez vjyne ro ser, yne Eskeftn Der Arekye; mi uza
Demen d. Tav Demenon ke ez van, nay ke tslm nby kow ra y, y. A sewe lew dne
de mend, ma qesy kerd; mi r bizik pote, kerde ve pkra mi; mi gurete roza bne kewt ra
raye, tpya sana ve ko.
Vjyne ro ser, mi nyada ke bono ke ma ve Syd Hesen ra te der me du keno. Mi xo ve xo
va Adiro girs kerdo we, duy dy o.
i esto ke ez amne bon, mi nyada ke kes no. Bon fst ra ci, vsen. Ez eve merax pyser
crne ra, tpya orojya koy ro vjyne ro ser, na ra k devacr, Der Vartnge de yne. Pesewe
wa, zilomote wa, im mi nvnen. Sat ry ke b cay de xiz ben ya k gir ben son cr, hata vjn
ryna n raye ser ke nefes mi de nmaneno.
Eve o tore ez amne Vartnge. A mintiqa k tpya mintiqa memnu ya. Dew tde kerd tol,
vsn; her ca ssiz o. Mixar eskeft de beno ke mordem bib, k tawa nosne. Mi uza ten
vas nit, ver ds de di-[h]r texty sanay tlewe, o vas kerd ra ser, xo r kewtne bine, te de
vinet. Serd o. Adir no.
Ryna ke mordem Vacixe de tslm byo, uza eskerya ra vato ke: Lew Syd Hesen de
cnk esta, sima ke aye dan mi, ez cay Syd Hesen sima ra van, sima ben dy ser.
Tav dewleta Tirk k xora ero xeverda nyanne pna. Naye ra gore k qumendar eve f qewil
keno.
O ra dime o mordem kuno ra esker ver ano. Pesewe dorm bon birrnen. Syd Hese sodir
beno tever, seke no ver ver, van: Tslm be!
Syd Hesen pirn-tuman ver ra byo. Pyser cro ra, di dizmy est xo vile, tifong kerdo ra
derg, no esker ra, xo no ro simr de, terkito yo.
V
Maya mi na mesel ser o nya vatne:
Syd Hesen ke cnye k dima bye tever. i esto ke seke ver kerd ra, boj de gin ro ci,
cr ra zerre. Zerre de k di davany di tifong est, nwazeme ke era esker dest kuyne. Ma
fetelnay-nfetelnay ke bese nkerd tifong wedarme. Keme lozine, uza de k nvinden. Pnye
de, di davany ma krd server ser ver ver ra, hama tifong mydan de mend.
O werte de tever ra veng da vake:
-Tslm b! Vjy tever! Tslm nben ma sima vsneme, qir keme!
Ma mecbur mendme tslm bme. Ma ke amyme tever, Syd Hesen boyna tifong estne.
Na ra k werezay Syd Hesen ra vake:
17
Vate
-Venga xal xo de, vaze tifong esker ra meno, bro tslm bone. Eke hen nkeno, simay ke
naza ma dest der , qir keme!
Werezay, Syd Hesen ra qes dne vat. Naye ser o Syd Hesen vake:
-Tslm dne nben, hama tifong birnen, end nerzen!
O ra tpya ma ftme ra raye berdme.
Ma ke tay ca me, kewtme ver em, ma nyada ke cayde zof teng de dar hen esto em
ser. Ma xo o dar ra kas kerd, me. Esker yardim kerd, ez ve Findiqe ra hen viayme bover. Waxto
ke sire ame werezay Syd Hesen, y xo est uwe ke biremo. i esto ke bese nkerd, esker na pa
kst. Py con k myt kas kerd ard lew uwe, sare ci ra kerd, uwalo ke myan qatir ra wo, est
o uwal; ma devam kerd.
Ten ke mend ma zona ke Xid Hem Qiz k ksen. Ma ke hevikna me, na ra k o guret
ten senkek ma ra fst dur, berd tolde, na pira kst. Sare dy k z ay bn ci ra kerd, est uwal.
Xax ma recefyn, tersne ke ma k ksen.
Eve o tore, ma brdme ve Pulur [Vacixe]. Uza, eke se kerd a hermeta ke ma pya bme, a,
mordemo ke ma xbar krdme, ty nzewejye; vake:
-Ti ik a, ez ik ne? Ez to ncn!
Hewes mordem kutik gule de mend.
Ma uza dayme dewa Zerange. Muxtar seva mi vake:
-Na cnke wayra domonon a, itur bibo ne ca nverdana nremena. A serbest a, va ro
dewe, bi fetelyo, ci r ke i lazim o top kero, byaro. Nay bn mer. Son remen.
A dewe de Hyder k b. Ma r zd zd Xidir Efend wayr vjyay. Xidir Efend, Avokat
Memedal Eren o ke na py con b miletvekl, kalk dy b.
Ma ke uza xl mendme, sew cnya Syd Hesen vake:
-Way!
Mi va:
-ik o?
Vake:
-Ez wazen xo r ten bizike pojne.
Tav day r ra durkewtene yasaq a, ez son ard ken top an, coka vana mi ra.
Mi va:
-Qa naza gil koy nyo, ard na y est. Juye n, wazena didne poze.
Bizikda xo mr kerde este adir. Ryna ke raye ser o bya. Sodir ma utme ra ke na, terkita
ya. Eve o tore ko ra cay Syd Hesen dos kerdo, ya lew dy.
18
Vate
VI
Py mi k, roz ke ko ra tyna mendo, heqa roz de nya qesy kerdne:
Sipde ra ez ustne ra, het dewon Hyder ser yne. Di uwal hev cew o ra av ma uza
kerd qur, dard we, est. uwal k dendik est, hama adir no.
Uza ra yne dewa xo Kklige. Di davany uza est, ma rew ra dardv we. Mi davany day
kemer ro se kerd, ci ra k nvejya. Mi pary c vet, day piro, oncya adir ci ra nvjya. Hr
ht ez uza hen tyna, b adir mendne.
Cr Uwa Arekye de Gavan Xizir vajno cay esto, uza jyar a. Milet ke lewe ra vrdne ra,
kel xo piro birrnne, ser o qirvan kerdne. Verva uzay de, bin kemer de eskeft b, pnya y
eskeft de uwe dilapy kerdne. Mi hev cew kerd qutye, sanne y dilap ver, byne nerm,
o ra dime k eve dendikde goze ra pya werdne. Roz hr ry, mi na kar nya kerdne. Hr het
uza mendne.
O ra dime ez ustne ra, yne bin Kklige. Sodir o, uza nstne ro. Xaftela mi nyada ke hes
dot ra vjya. Payz o, bin svz ra fetelno. Terkit ame, bin kemer de, verva mi nst ro. Wert
ma de resen ca ya esto, ya no. Tav ez zof tersne. Ke ten werte ra hen vrd ra, mi veng fst ra
xo va:
-Bira, ya urze so, ya k b mi buye! Nyade, milet ma tde qir kerd, py de kes nmend. Ez k
j to birr ra wne. Na ko ra tyna mend, amne na raye ser. Seke ti tyna r ane, ez k hen tyna
r ne. Nika esker no naza, ma kseno. Mi k kseno, to k.
Mi ke hen va, xulxulna, xulxulna, ry het mi ser tu kerd, sana raye .
Mi aye de xo ve xo vake: Ez ry het Demen ser r. Na vesaw a nosen? N tde qir
krd, se b?.
Na vatene ra dime ustne ra, fetely yne het ksor. Cr o ke pul ro vjyne ro ser, mi
nyada ke bin goz pirr o. Seke sar mi vjya, ne tifong gurt. Ez k nvinet, mi vozda. Tersen
van beno ke mls b. Aye de veng kewt ra juy, zira vake:
-Ero, sima xo sas nker! Selela Hem Zeng bye.
Tpya veng Al Axay b. End ez yne, ma zuvin d. Ntne ro, mi ra xl pers krd: To
se kerd, se b, kot xeleya?...
Mi nyada ke y do piro mal ardo, mal sare birrno. Herg z caye ra veng dano vano Kewra
Hemed, Heq kena ke ti br ta.
Mi r werdene an, hama ez bese nken burne. Asm ra mi tuwa nwerdo, zerr mi qe y
qewil nkeno.
Mi aye de pers kerd va: -Syd Hese kot yo?
19
Vate
Vake:
-yo zerre, ha wo berbeno.
Tuwa ve mi nbyo, ez xeleyne, sa beno, uzay ser o berbeno.
Dima yne zerre, ma virare fste tra, ten berbayme; o ra dime k Demen amey, ntme
ro, ma pya qesy kerd. O sire de cnya Syd Hesen hona namev lewe.
Waxt ra dime mi Syd Hesen ra va:
-Son dexalet ken.
Hama mi Demen ra nva. Eke vajne beno ke mi nverdne, ya k biksne. Van: Her kes
ke gor f xo hereket bikero, tek ve tek ro tslm bo, gil na koy ra ma se keme?. Aye ra k
dot, tersen ke mordem ro hurndya dne eskera kero. Eke mordem raste vazo neq k nb.
Davacr de amne, viyne bover, dest Al, yne kewtne Gurrnge. Uza juye fke nena,
mi ci ra raye pers kerde.
Mi ke hen va, xaftela zir, vozda, vake:
-Br! Haydut!
Mi va:
-N [e]r veng xo meke, voz mede, ez nas sima w.
Mi ke xo da naskerdene, nam p vat, pyser cr ra, vake:
-Ti kot ra py mi nas kena?
Mi cuwav da.
Ez yo Py Vil. Memed Pital (7) muxtar o, mi o d. Ten ke vrd ra, vake:
-Son cew nen.
Ma pya me, i esto ke dest mi ncno ke ez cew bn. im mi b pirr hsron. Eke o
hal mi hen d, ame lew mi vake:
-Kewra Hemed, ti qy berbena? Dest to ke ncno ya k can to nwazeno, mene. Derd
de to ik o, mi ra vaze.
Mi va:
-a meberbne Kewra? Hermeta min a virne merde. Lazde mi ci ra b, o k esker kst. Nawa
pyne ra nda mi bye, esker a k kste. Seyde bn ci ra amev dna, mi va blkya xeleno, o
k nb. Esker berd, hala kot qir kerd.
Na vatena mi ra tpya muxtar mi ra vake ke:
-Wazena bine, nwazena so . Ez k son Pax. Xora eke wes , kot ben bib hurnd misen.
Eke hen b, mi k ke y ardene nday, ez mordem nyne.
____________________________
(7) Memed Pital, o ra av mlsn kerda, wert xo dewlete rind beno.
20
Vate
Nya va sana raye, terkit . Pax.
Mudir itur ke vneno, ci ra pers keno vano:
-Muxtar, inay r ama?
O vano:
-Mudir Beg, Keklige ra laz Al, Hemed amo tslm beno. Vano Domon mi berd. Domonon
mi ve cnka mi ra eke nyan ez son ko, eke an nson, tslm ben.
Mudir vano:
-Kot yo?
Muxtar vano:
-Cawo ke amo te der o, ez zonen. Mi r xevere rusna. Sima ke domonon dy ardene d, no
tslm beno, hama ke myar, pyser sono.
Mudir telefon cno, ca ve ca pers keno, pnye de dos keno ke Vacixe der . O ra dime k vano
ke:
-Meste sodir muxtar, bk, cendermy dot ra ne cn n. Sima k hyet br, bijr r.
Eke nard, va Hemed ro ko.
Roza bne muxtar ve tay mordemon bn ra , cnke ve domon ra tslm guret, amy.
End ma uza lew Memed Pital de mendme, hata ke memnu mintiqa darye we ma
crayme ra, me dewon xo, uza lew Memed Pital de mendme.
21
Vate
Hris serran ra ver mi dest bi mekteb kerd. Ver, wexto ki
may piy mi behs mekteb qeydkerdi kerd, ez
qahiriyay mi vat Ez nina mekteb. Wexto ki nan
vat Ma do to mekteb di qeyd biker, mi vat qay do
lingan mi qeyd ro d. Mi tenya qeyd heywanan db, co
ra j tenya qeyd amey mi vr. Welhasil netce di ez berda
Cumhuriyet lkokulu y ki a serri kewtbi faaliyet di qeyd
kerda. No mekteb ziyareta Cerih Babay heti bi. Ver, heme
mehlan Swregi ra ar, wisaran, rojan areman amey
tiya seyran. O wext ci r vat Kormikan. Label (labr)
ma vat ar ino ziyaret. Vatey ziyaret mahney
Nhat EL
mintiqa di amey vati, ne ki mahney tewafkerdi di. Label tenya cen qeek iy seyran,
camrd niy. hend ki yeno mi vr, tenya aremey nbi, end heftey ramit.
Mekteb di embazan min sinifi tirk nzanay. Hemini ya kirdask (kurmanck) ya j dimilk
(kirmanck) qisey kerd. Mi bi xo z tan (tayn) tirk zanay. K xala mi ehr Mehles di bi wija
di, vr tirkiya Swregi amey qisekerdi. Ez j xeyl fin iy k nan, co ra mi tan tirk zanay.
K ma bi xo Ord Mehlesi di bi. Namey mamostay ma Kazim Gr bi. Yewno (jewno) derg
bi ifteynda ci estb. O swregij nbi label ez nzana kot ra bi.
Rind yeno mi vr, roja sift ez sen mekteb ra ameya, sifr ser o mi va Ma do het mengan
(aman) dim a tatl b. O wext may piy mi hewnayb mi ra huwayb. Label dim a mi mekteb
ra hes kerd.
Ver, ma her di helan j iy mekteb. Label dim a, telebey b v, co ra j ma dest pa kerd
tenya hel mekteb. Ma tan hela ewray iy tan j hela an y. K ma bi xo di seeti inb,
SWREGA 25-30 SERRAN RA VER TAN VRAMEYN
22
Vate
co ra j ma hewnay roj ra. Hew ma di, kita rojawan di ds estbi, ma gorey ey zanay wext
mekteb ameyo ya n. Roj kamcn qorr ds ser o bibiy, gorey ey ma zanay i wext o.
Gama ki maya mi veng (veyn) day mi vat La werzi! Roj ameyo qorra hewtini ser!, mi
zanay ki wext iyayi mekteb yo.
Wexto ki ma niy mekteb yew yew (j j) fini (rey) j bahd muxrib, ma kay zey ir
(pir), qurum, encro, tol qol-qaax kay kerd.
Aw, adir mar
Maya mi tim ma r vat: La oxil, aw, adir maran ra biters. N hr talke y. Co ra j
nverday ki ez j bi embazan xo ya ira Tixtemir di awi kewa. Tixtemir, raya rmgi ser o
hema pey rezan di bi. Layda werd b label amnan tan awi tey estib ki qeekan ay wija di
asnaw biker ya j asnawkerdi bimus. Namey Tixtemir bi xo kot ra yeno yeno i mahne ez
nzana. Qand ki Tixtemir mehla ma ra nezd bi qeek mehla ma iy wija. Raya Diyarbekir ser
o j cay estbi, ci r vat Golhuto. Qeek mehlan bnan j iy wija. Golhuto j pey rezan di b.
kesan ki Swregi ndiya beno ki nzan, hema vaji ormey Swregi heme rez y
engra ci ya r namedar a. Ver, ar na engri ra bastx, rib, kesmey qirmey virat.
Rezan mintiqa ma r vat Keklig Simaq. Di baxbanciy n mintiqayan estb: Xal Ehmed
Xal Qo. Nika her di j iy rehmet. Ma tersan nan ra nwetay nezdiy rezan b. Her roj verra
qeekan day, tan tepit berd k nan di teslm may pr nan kerd. Yew yew fini j vat
Ti laj k y? verra day, dim a j an di ray ser o iy k nan gerrey nan kerd.
Tiya di ame mi vr, ez behs bikera: Swregi di namey Qo El v est. Sebeb ci j o yo ki,
ziyaret esta namey ci Qo El Baba yo. Ver, ceny ki wat nan r lajek bibo, iy a ziyareti
tewaf kerd. Wexto ki nan r lajek biy j namey ci Qo El nayn pa.
Raya Diyarbekir ser o ziyaretda bni j esta ki namey ci Qefir Dede yo. Xeyl cen j iy wija
namey laj xo kerd Qefir. Nika kes v win nkeno label xeyl kes namey prd xo, ya j
kalikd xo nano laj xo ya; co ra j hewna Qo El Qefir est.
Qol-qaax
ewi ki amey, bekiyan cay baxbanciyan girot. Bek iy pey banan di -cay ki merdim ski
ra vijyno- nobeti girot ki wexto ki qaax br ski miyan, nan tep. Swregi di tan merdiman
qaaxyey kerd. nan ra tan iy Sriye ra bi bergran a akt, leg, quma, ay pel cixara
ard. Tan j iy o ver Ferat ra titno qaax ard ki ci r vat titn Kaw. Bol (zaf) fin bek
qaaxiyan p fetilnay.
Yeno mi vr, roj, yew mrdek iy xo yo qaax wenabi ereba wat bero keyeyndo bn.
Embiryan (cran) ma rehmet Bekba Zilfo j keye ra iy qereqol. Ey, o merdim inasna
23
Vate
(silasna) fahm kerd ki bar ci qaax o, co ra j ttika (frrika) xo cen. Mrdek iy dest lingan
Zilfoy label ey qebl nkerd. Di-hr deqqeyan dim a pols ame mrdek, ereba erebac
girot berd qereqol. A roji her kes pey hesiya ki Bekba Zilfoy bar filankes tepito.
Yew yew fini j ma plan ra anawit ki filankes emo qaax ra amey label asin ser o
eskeran et nan, co ra j nan bar xo et destveng ageyray. Asin tiya di mahney raya
tirni ya snor Tirkiya-Sriye day.
ki iy titn ard, o titn rot ar xeyl qeek xortan o titn kerd kaxit gazet miyan,
pit, kerd paktlix, dim a ari di rot. Bol fin polsan tepit titn nan nan ra girot.
Yew yew fini j pols qahwexane bi qahwexane geyray, wayiran qutiya cixara ra qutiya nan
girot, ikit titn nan o qaax rijnay (rinay).
Qahwexaney Paay, axaney aw pkey Husoy m
Swregi di qahwexaney (ayxaney) Paay axaney aw namedar b, vr j dewijan
miyan di. Wexto ki yew dewi ra amey ski (aristan) ageyray, an di dewij iy ey heti ski
ser o sohbet kerd. Derheq fiyetan titn di, y xel di hal mazat persayi dim a qahwexaney
Paay axaney aw persay (mazat, cay roti ernayi dewar arweyan o).
Eke keso ki ibi ski bivat Ez niya qahwexaney Paay ya j axaney aw, cemat
kuat (henek) kerd, vat: La, ma ti j iy ski? Sen ti ski ti n qahwexaney Paay di to
ay nimita ti n to kebab axaney aw nwerdo?
Bi ratey j kebab Xal aw namedar bi.
Helbet wexto ki mi behs n her di cayan kerd, nbeno ki ez behs pkey qahwexaney
Husoy m nkera. Qahwexaney Xal Husoy, Hurryet Caddes (Raya Hurryet) ser o bi pey
qahwexan di z odeydo nizm estbi. Odeyane winasnan qahwexaneyan ra Swregi di pke
van. Xeyl kes ki o wext ci ra tan (tik) boya wendeyey amey, iy wija, o pke di ronit
sohbet siyas kerd. Gan (gerek) ez vaja ki, nesl ver mi miyan di caynd xusus y pkey
qahwexaney Husoy m esto.
24
Vate
DANTE TRADSYON DEALSTAN
Memo DARRZ
V
atan z cennet cehennem heta ri (ewro) merdimat mexul kerda. Dndar beno, bdn
beno herkes bi qeydke bin tesr non di mendo. No wari di xlk destan amey vati, kitab
amey nuti, minaqeey amey kerdi, b ku fikirko wertax peyda bibo.
Odysseus Homeros, mecbur mend welat cehennem zyaret bikero ver ku bireso welat xo
thaka. Pxember misilmanan, Mescd el-Aqsa re ew wirt we bi yardim melaykon i dergah
Homey (Hom) ku yi bivno. Pxember Adem, cennet re ame eti. Grayi Dante (1265-1321)
wo hem derg b. Y Cehennem re dest p kerd, Erefe re derbas Cennnet ser rerd bi ku er
ala di bireso nr Homey. B dergkerdi lsta, no ekeno biyero (bro) vati: n merdim ki
dim a geyren. Miheqqeq hedefk yin biyo. No ekeno i b?
Yeno zanayi ku cennet cehennem her dem civat di qeydi qeydi amey teswrkerdi;
cehennem zdon cko (cayko) tar zulmat o. Zaf dor adir, vayi, zehmet feqryka
dam nan dano ku merdim te re xof keno, recifiyeno. Gelo dewijko pxwas ku im qesrka
roni bigino sen seh keno? Cennet, bax kf dowlemend yo ku te di celeb celeb mwi, engimn,
erab, hor ver destan di hazir ; wica di hewayeko wenik (honik) ku merdim hewes keno banco
cgeran xo miyan, her dam yeno. Cennet her qeydi htiyaciy xo re azad, bin wati Homey di,
kf di heriqiyen. Heger merdim welatko zaf germ di biciwiyo, kf zewq hew wenik nekeno
bi ziwan biyero teswrkerdi.
Xisusiyetke cennet cehennem yo xlk muhim esto ku mojneno ku heq bindestan i
qeydi yeno giroti heyat di, nakerdi heq di, faktor z ceza mikafat bi i celeb eken biyer
xebitnayi. Ceza z ters, mikafat z nan sabayi yeno zanayi.
War heqnakerdi di Quran Kerm yew (yo) teslimiyetko temam ekera keno. Gan (gere)
her mexluq bi temam xo teslm Homey bikero. La Divina Commedia (1322) y Dante Alighier di
z n xisusyet derg bi teferruat yen teswrkerdi. Dante dinyayka ecb qiras vrazeno ku te
di xisusyet z guneyan, ceza, xobedelnay, xoteslmkerdi, mikafat yeno zehkerdi.
Commedia, hr qisman ra yan Inferno (Cehennem), Purgatoire (Erefat) Paradiso (Cennet)
re viraziyaya her qism di hris hr menzmey est. Bi temam Commedia se (100) menzme
25
Vate
ya. Amariti 33, yew smetrki ano meydan bi no qeydi z bnat Cehennem, Erefat Cennet
di yew dengeyk peyda keno, zeku hrem (heme hr) het z z yewbn (yobn) giran b.
Destpkerdi Commedia nteresan o: Rojek miyant dar ber di tart Dant ser di yena.
Dante riy xo seh hetandiyay keno vn. Se keno nkeno riy xo vejo. Meyrem bi yardim
Lucia xeber resnena Beatrice. Beatrice, Cennet di ciwiyena (jiyena) -Cennet cko ku te di hemi
dej diyeno we ra- bi phesayi zordimendi Dant, wezfe dana Vergilius ku Dant bixelesno.
Vergilius, merdimo zanaye yo ku Limbo -Cehennem di qato corn cy bdnan basan- di di
ciwiyeno.
Riyantiy (raywaneya, rwyeya) Cehennem riyantiyka zehmet a. Vergilius, riyeko ku bnat
di koyan re vreno ra re Dant xelesneno. Na riyant di heta ku Dante reseno Erefat, her qat
Cehennem di rat celeb celeb rih ku hesab dan yeno.
Erefat c temzkerdi rihan o. Rih ku amadey ck berz ben. Tiya di Cato -qahreman Roma
ku weeya xo di gon xo girotibi- nobedar o. Wi nverdeno ki (kes) tiya re biremo. Label
Dante, Vergilius dir o destr esto ku Vergilius Erefat zyaret bikero. Erefat durax Vergilius
ya peyin a. Vergilius tepiya gereno a c xo. Tiya re p d Beatrice rbery Dant kena.
Wexta ku Beatrice Dant vnena, ca (ci ra) xlk hrs (yers) bena daw miamelan yi ku ser
erd di kerd. Dante bixo z Erefat di yeno temzkerdi.
Beatrice miyan ezmanan re qmi (qayme), het Homey re, heta ku destr esto riya gena.
Heriqas ku ya cennet ya z heta ck ekena hukim bikero. Ya z mexluq a qabiliyet wezfey
y z snorkerde y. Na re tepiya wazfey berdi Dant kweno dest Bernard - ku heyat xo di bi
mstk mexul bi. La wi z Meyrem re yardim wazeno. Meyrem bnat nsan Homey di war
ck muhm a. Cor re d tna ron esto. Ron nan rind bqisurt yo. Kam bqisur o? Helbet
Homa. Er ala di Homa hukim keno. Der dormari re z gul azman, koro, melayket, hin
cennet... Dante reso mirad xo, nr Homey re stifadi keno. Wi dinyayka bmateryal di wo.
Tiya di qiwet mi nmend ku temaekerdi dewam biker.
Label lrk i qeydi bi livneko rat ntizam dormar xo re grena,
eq ku roj astaran arneno, wati rad mi hina arnn. (1)
No mekano bmateryal bi fantaz eql bi mkan ziwan yeno peydakerdi. No mekan, ver
her mekanko yan z bi vateyko bn kyeko edeb yo ku te di him dn, him z felsefe, poltka
gray yen munaqeikerdi. No munaqeikerdi di Dante him dyalektan ku ar (gel) ca (ci ra)
____________________________
(1)Dante Alighieri, Paradiset, sang (menzme) 33
26
Vate
fam keno him z ziwanko ku milet zehmet ca fam kena gurneno. Gerdn Dante di greyi
merdim erzeno hewa, label ziwan yi bi merdim dano zanayi ku merdim ser erd re wo.
Helbet vera dej xebatan giranan, ezyet areq, dinyayka ron di roniti, te di bhn xo
verra dayi xo ser zewqk o. No zewq ancax bi fantazyan, mekanke bmateryal di ekeno peyda
bibo.
Cematko kamil ku te di ferq sinifan iniye bo, heq huqq c xo bigero, herkes yew bo, her
wext dealst mexul kerd. dealstan xiyal nuteyan xo di cemat bi no qeydi virat. Heriqas
ku cennet kitab miqeddes Commediay Dant di cennet di gor miamelan dinya ku merdim
keno sinif est z, cennet di ver her dej diyeno we ra. dealst herkes dawet cko hina ken. i
ra? imk yi dealst wazen rbert biker, riya bimojn merdiman. Yewo ku biwazo riya bimojno
ra, xissiyetan xo merdiman bnan ser re gno. No wari di tarxo modern b war zaf msalan.
Label destpkerdi di dealst bi i celeb fikiriyen?
Merdim wazeno bawer bikero ku yin bi fikrko azad dest pkerd. Ver her , ver ku fikr ser
merdim di yew iklko qday (qediyaye), temamkerdi biger, z iklan vilabiyayeyan peyda ben
gren. Na rewi di, heta d bi temam nkor bin kontrol merdim, merdim nkeno zaf iyan
ca vejo. Yi zday sehan di ciwiyn. No dawa re ay ikl vilabiyay, azad, z xo gren. Heger na
rewi sstem cemat biyer tyevernayi, mesela hiniya rehet yena famkerdi: cematko
organzekerdi ku dezgeh yi rind amey pyerkerdi, her gor n pyerkerdi riya re ino.
La cematke ku te di tu qann nzam iniye b, asan o ku tyemonkewtey hukm bikero.
Helbet vern di q dealst her fikir zelal niyo iyko hiniya muhm z no wo ku dealst vera
rewa ku te di wo, seri dano we ra. imk rewa ku wi tedi wo, wi gir do, bindest kerdo. Wi
wazeno xo n girdayebiyayi re bixelesno. No j re ekeno bi asan biyero vati ku fikr yin heta
ku ikl sstemk nger, qad yin c xo nger, azad . Roja ku sstem c xo girot, wayir (wahari)
yi z asan kweno bin dest sstem ku yi virato. Heger no q tekstk nut biyero vati, helbet heta
ku tekst nro famkerdi kontrolkerdi kes nekeno gor menfeat xo iyan ca vejo. Wi ax
tekst tekst o nekeno z ratiyka nihay biyero dti (vnayi). Ekeno biyero vati ku Quran,
ver ku serdest fam biker, z fikran azadan bi. Adir na azad yo ku Dant vneno teqilqed yi
aweno grayike derg zehmet. Ku wi bireso serbest. Gama ku wi reseno nr Homey, proj
yi ino seri. Temamkerdi proj xo di Dante xlk cyan a yardim vneno: koy Parnasos, Meyrem,
Beatrice, Vergilius, melayket, nr Homey...
Commediay dante dewam yo tradsyon (gelenek) ya. Ver yi Homeros esto, sa esto,
pxember misilmanan Muhemmed esto... Odysseia di Odysseus z piyke zixm, qurnaz
27
Vate
aqilmend yeno teswrkerdi. Na qurnazt ya ku bi yardim homaya Athena yi resnena thaka (2).
Wexto ku Dante Commediay xo nuseno formke edeb dano ci, n tradsyon re stfade keno.
Projey Dant ekera wo: wi wextko kaos di ciwiyeno wazeno ikl bido na realteya kaos ya ku
dormar yi re pka siyay gir daya. Realteya serobinbiyay na wa: Roma di qiwet Pave esto,
vakur di mretiy talyan-Elman esta. Frenza -ku wi bi xo te re wo- di errko giran binat
eqrebayan di esto. Dante bixo z welat xo re amo eti, xerbiy di ciwiyeno.
Helbet kes ku xo zixm zanaye bizano na rewi bivno, biyayi xo di bedbn (pessmst)
beno, manay heyat vn keno. Wi ax xo re perseno: Ez i re ciwiyena? Mi di, dormar mi di
kmaske esta. Na kmas i ya? Mana bi xo i ya? Yeno zanayi ku lm Faust Goethe mird nikerd,
yi lm terekna, kot Mefstofeles dim a ku heyat xo bimana kero, ca zewq bigero (3). Hemi
pxember Dante na mana, cor di, cy qiwetko ku yin ser re bo di vnen, yan z wazen bivn.
No qiwet z qiwetko Homay yo. Qiweto Homay het dealstan di yo. dealst diyayi nr yi ra
lham zewq gen, eken lingka erav berz. Yi neqlkerdi mesaj xo di xo hiniya serbest zixm
vnen. Baweriy yin bi yin yena. Hemn re muhimtir z, eq yi di xerq ben. No eqo lah yo ku
Dante eq xo te di vneno. No dawa re eq Dant eqko dn yo, heriqas eser yi di ik bibo z.
Pniy n grayi di:
Ratiya merdim wat ceza bido b ku qels nan bido, vano Meursault Albert Camus (4).
Hv na ya ko cezayka nw bibo sebeb tadayi (tercumekerdi) Dant bi kirdk.
5. 7. 1997
_____________________________________
(2)Homer, Odysseen, 1994
(3)Goethe, Faust, 1994
(4)Albert Camus, Den Fremmede, 1965
Heme ar kitab corn tadaye (tercume) y norwek y.
28
Vate
ROJN B RMET ZQNAWT (1)
eko
V
ero ke ez dest biker rojan bi (ebi) rmetan, wazena ke nameyan mewsiman, aman
rojan ser ro bi kilmye bivindr. N rojn bi rmet ziqnawit, gor teqwm rm n
vrardene. Mavn milet de teqwm mlad ra hesab qeleme, yan k hesab hkmat, rm
ra k hesab ma, yan k hesabo kan vaciyno. Edi mavn teqwm rm mlad de, hrs (des
hr) roj ferq keno. Bi vatende bne, mlad hrs (des hr) roj rm ra avr o.
Mewsim
1. wisar, wusar, wesar (n) (2)
2. hamnan, amnan, amnon, amnn (n)
3. payz, payz (n)
4. zimistan, zimeistan, zimiston (n)
Am
A. Amn wisar
1. mart (n), adare
2. nsane (m) (3)
3. gulane (m)
B. Amn hamnan
1. hezrane, vartvare (m)
2. temze (m)
3. tebaxe, textirma, aguste (m)
C. Amn payz
1. kortqirane, lone/eylule (m)
2. payze, oktobere (m)
3. naxilqirane, terne, gavare, baranverdane, kelverdane (m)
_____________________________
(1) ime, arv min.
(2) n: nr, ner
(3) m: mak, mayike
29
Vate
D. Amn zimistan
1. gaxane, kanune, tavare, eleoqic (n) (4)
2. ele, eleopl, ziqnawite
3. gucige/gujige, sibate (m)
Roj
1. dieme, diseme (n)
2. seme, sseme (n)
Rojde nxr a. Ana Fatma rovar ver de, gazya ehdkerdena domanan xo gureta. Na roje,
hem rovar nken hem k awe xo ro nken.
3. areme, orseme (n)
4. paneme, poneme, ponseme (n)
Dan and, getya merdan dan; zyar yan de ilan nan ro.
5. ne, ne (n)
6. eme, seme (n)
7. bazar, jueme (yeweme) (n)
HET GMGM DE ROJN B RMET ZQNAWT
Het ma de teqwm rm no gurenayene. Ma no teqwm Bzansan ra gureto, seba ke ma
dnan sndorwar yewbn (jubn) byme. Mordem ewro kno z dugelan bnan teqwm mlad
bigurno.
1. Xizir
Roja Xizir ra Xilyas k vaciyno. Roja Xilyas, ca bi ca, le (ere) bi le virno ra. Het ma de,
gor hesab rm, linga yewe (juye) ele, yewe k gucige der o. Xilyas de, kesn ke qurbann xo
neb e, ke qurbann xo bib hr roj roce cn veraand roja panem (ponem) qurbanan
ken. Roja panem, myaz pocno, tay on zyar mravan ser, tay k nangan zyaran ser ro
myaz ken hrd loqm Xizir ken vila. Keso wayr mal naxire, ke biwazo, qurbane keno.
Misayv myaz xo cn on y misayban. Na roje de embiryan (cran) on yan yewbn
kesn mirads n wer. Na roje, rojde xr a. Keso rihal (xort) seba ke bizano kot ra zewecno
ya k kame cno, serbicikde solin erzeno myaz ver, poceno weno. Tan kuwno ra ke kamc
neke hewn de awe bido ci, daye de bizewecyo. Serbicik ra tay k svg locinan ser ro nan
______________________________
(4) eleo qic, bi destcikerdena gaxan (21 eleo qic/kanne de) qedno eleopl (ele) dest keno ci. Bi
vatende bne, eleo qic vst, eleo pl k ewres roje hesabno. Bi naye k, serserre Gaxan o.
30
Vate
ro. Qilanike ke wert dewe de rono biwero, o/a kes dewe ra zewecno. Ke bon yewe (juye)
ser ro rono, y ra, ke dewe ra tever bo, dewan o het ra zewecno.
2. Qere aremey Mart
ito ke pln ma van, taw, edi (di) na roje de buglat kuwna kar, hatan daewres roje
ramena. Can mal bi hal-qotik, bi van fek hywan kuv nmecet beno. Hkete seba ke
aremey vern ama mart de dest kerdo ci, bi namey a roje ame, ze Qere aremey
Mart no ra name kerdene.
Qere aremey Mart, gor tayne edi ar ama mart (adare) de, gor tayne k aremey
vern ama Mart de dekeriyno.
Qere aremey Mart de, milet se keno? Min hem bi iman xo dyo, hem k opna plan ra
pers kerd. Cewaba dnan yn ke min dy, z yewbn (jubn) vecyay.
and Qere aremey, hewn ma domanan namne. Kf eqde henn kewtne zerr
ma ke hn vace. ike na roje de iman milet hvyde newye pntne. A roje kre legleg
amne. Gor bawerye, ke leglege paiko sr byaro, zimistan hona derg anceno. Naye ser ro
milet vat: Ke bro re ci va beno we, ke nro re ci kutik nweno le. Bi naye qirbyena hywanan
ardne re ziwon.
Roja Qere aremey, lann bi sitir birnne ardne . Leyn lane bi awe utne. Kok
gil daye, qaso ke mordemo qelew tiro oro, resnne p bi lako sr sip gir dne. Leya lane
byne z xeleke.
Ver ma doman tiro vetne. lana xelekine cor de sarey man (ma) ser ro ardne, hatan bin
lingan brdne py lingan man de anitne ro minete kerdne: Wayir mal doy xr,
risq roja wee b. Heq to gelepan ra, kul-ryan nweye ra bievekno. Xizir, esker Evdil
Msay, ke wayr mileketan hal-qotk yo, myman ma xrwaz mekero. Beer to bi benyan
we bro. Heq nheqan to ra dur fyo
Ke gurey lane qedya, a berdne edi gomey mal de ver gom ser ro dar de kerdne
yan k kerdne gocege ver ra. Het Xinis de, siland ken qule (lone) domanan hr op tiro
vecen.
ira dara lane? Gor bawerye, sitiry (qt) lane kul-ryan rinen, nsan nwe hal-
qotk ra eveknen. Na xeleka lane, lijna ke ma domanan Hawtemal de ser bon goman ra
antne arde re min (mi) vr. Ma, na lijna verver svgan seranser antne. Gor bawerye, bi naye
can mal milaketan Evdil Musay ra, kul-r hal-qotikan ra amne eveknayene.
Ke nsan qedyay, dore amne hywanan. Sole kerdne tasike berdne lw kurij yan
k kesde ayetwendox. y sole ser ro wendne harsim kerdne. A sole ardne, kerdne awe
31
Vate
vilnne ro. A awe gome tawle de, bi gezikde pak pijiknne pes naxire (dawar) ra minet
kerdne rz: Heqo, ti risqo xr bid. Tawa bi mal milk ma meker. Fek hywan har gir
bid. Mal ma bi ma bid werdene imond (avrz, arzi) guret, sarey namey hywan
kuv, gireyde kor dne imond ro. Bi naye fk dnan amne girdayene. i b, para hywan
kuv k verdyne. Seba ke risq dnan k tde b. Py co, a imond cayo ke kes nvneno de
kerdne bin kemeran yan k qula dsan. Bi lane k fek hywanan kuvyan gir dne. A lane
k berdne edi gome de kerdne bin mige ra.
Keso ke mar (mar), milawin merran ra terseno, a roje ver arahye pyaz yan k sr werdne
vatne ez wisar bivn, mor, milawin merran mevn. Bi na bawerye, bi boya sr pyaz n
hywan xo ra ftne dr. Gor bawerye, bi na rewe mal can, kul-r, hal-qotik hywanan
kuvyan ters ra evekyne.
Kar gurey ra dime, kebanyan dest kerdne ci xaile potne. Sr kerdne do, ron qijilnne.
Xaile lengerye de kerdne ro. Bi kundz xaile de alika ron rovilnay srdoy viratne.
Ron srdo kerdne ci. Ma bi koikan darinan dest kerdne werdena xaile. Xaile berdne y
embiryanan (cranan) nzdyan ra kerdne vila, yan k silaye dne yewbn (jubn) vatne:
Br ma Xaila Qere aremey Mart biwerme (burme). Bi na rewe, xr amne dayene ke
Heq (Hmay) tal-tenga ke da, wa bianco bolxezna xo. Bi vatende bne, na roje, rojde tevdr
tidarek ya.
3. Hawtemalo Qic
Hawtemal Qic ra Hewt Mart k vaciyno. Seba ke na roje hewt mart de dekeriyna
milet zerfetan poceno ke sacya germina verne kewta hard. Seba ke ilye bivaro hard rew sya
bo, kes nuxr bi here ken aspar bi helbikan awe verdan dy ser. Naye, Hawtemalo Pl de k
ken. Ma doman nd vare ra byne aciz vatne: il il nano do, var var c de to!
4. New Mart (Adare)
New Mart n serran pyenan de, vatena Mele ekir ser ro no kerdene. New Mart, het
ma de, dn yo. Gor bawery, Hezret El (Hezret Al) na roje de, hem maya xo ra byo hem byo
xelfe hem k merdo. Naye ser ro, na roje de, arbet ken awe xr dan. Keso ke hal waxt
xo ca de bo, boraqe keno. Gor bawerye, na boraqe bena qida-qelxan, a dinya de kes gelepan ra
eveknena.
Heto bn ra k, na roje sacya germine kuwna hard, sacya serdine k ona asmn. Hd hd
hard beno germ il epel dest ken ci.
5. Hawtemalo Pl
Na roje, gor teqwm rm 17 mart de dekeriyna. Na roje, rojde birmet a. ike ben
32
Vate
hywan tengasyan ra xelesn ra. Destcikerdena serre rojde new ya. Ben, dar ber seba
newtye sijd hard dewr ben. Sacya germine kuwna hard. Can ro kuwno malkat ry
hard. Hurndya n serra kane, ahya serra newye cna. Sermyan y, sarey nifis kemer
bon ser ro nano ro. Hr roj ra tepya, kemeran dano we bin kamc kemere de lulik bivecyo,
qismet y emserr rbal d ra o o kes bi rmet o. Domanan, odir rew bi darik yan k bi
banoke dorm bonan locinan xz kerdne hn ra awe ardne verdne ser. Na roje miqabil
newroz a.
Gor dewr axatye, and serr ke kuwn mavn, ke cnik doman nana, mrd xo gere
bizewecyo. Cnike, seba ke hem mrd xo aye ser mezewecyo hem k bibo wayr domanan,
ona lw Male Kuzik. Male Kuzik vano: Mete Hawtemal o. Emo nm ewe de dar ber sijde
beno. Ke zerr to pak bo, ti bi iman vnena. To ke d, temezya xo gil dare ra gir de mirad xo
ci ra biwaze. Cnike na bi ewe dar ber pyna. Ke beno nm ewe, vnena ke dar sijd
hard b. ona temezya xo gil dare ra gir dana mineta domanan Heq ra kena. odir vazena ra
ke dar by ik temezya xo k gil dare ra girday ya. Aye ra tepya bena dican. New am ra
tepya k bena dixastkan lac beno. Bi naye mirad xo a bena (5).
6. Pre
Rojde ziqnawit a. Gor vateyan, pr davst tukn xo bn. Pre, alef dnan gumra nana ro
bi naye xo goynena. Alef der cran ndana. Heto bn ra k ikir kena ke nd mart qedno,
beno wisar tukn xo xelesn ra. Na abyena pre wea ama mart (adare) nona. Mart, hn
keno pk ke hn vace. Serd ver tukn pre nmecet ben. iko ke mart qedyo, kewt ama
nsane. Mart wazeno ke tukan pre prne biko. Naye ser ro, mart creno re nsane vano:
Waya nsane, ti hr rojan dn bid min ke ez biker pre tukan daye pro qir biker. Naye ser
ro nsane hr rojan xo dn dana ama mart. Mart keno pk xedeb, tukan pre prne serd
ra keno hk. Adir pre de feqr fiqare k veno. Pk Pre hr roj ama mart, hr roj k
ama nsane de, e roj yo. Milet, gor naye tevdr dlg (alef) hywanan zimistan vneno.
7. Gamqiran
Gamqiran, serdramerdena gaman ra no. Na roje bi hesabo kawn (kan) hewt nsan a.
Serd ver game malo flkin (tiftikin) dam serd nben miren. Naye ser, milet na ame
de gaman hywanan flkin zerre de hewneno nan n rojan de serd ama nsane ra
evekneno.
_____________________________
(5) Gor Besa Kyay Mam, na cnike dewa ma ra cnya Slim Axay Mela Tal ya. ime, arv min.
33
Vate
8. Mezel Wederdayene
Dewa ma (dewde Gimgim) de mezel, gor teqwm rm, dahas roj gulane bimano, roja
panemye dariyn we. Na roje, dewe qic plan ra on gorristan. Her kes xo de -myn
werdene z xaile, keka, keta... beno. Verndye, her kes ono gorran (mezelan) xo ser, kel
xo bi prne birneno. Mezelan ser ro berben, duwan ken Quran dan wendene. Naye ra
tepya, kesn ke zimistan merd, mezeln dnan newe n viratene. Mezel ke amay viratene,
dore na werdena zad -my bn. Her kes seba ke bireso ry meytan, xr keno vila. Her kes
dan and roja panemye nan yan k di nanan getya merdan xo dano feqran. Mezelan ser ro
ila nan ro.
9. Mal-bryedayene (Mal-baredayene)
Tay cayan de na roje ra mal-baredayene k van. Eyam ke beno germ, seba ke mal nd
nro dewe ol ra bro ditene (dutene), no baredayene. Na roje pnya ama gulane ser
hezrane der a. Seba ke tawa bi mal nbo, brwan roja ver danyan girnn, ken wert t
ken vila. Helbikan xo bi lakan, morekan kesk, sr eqeran ttknen (xemelnen). Tay seba
ke it xo nezer nbo, nvitan ci ra gir dan. Roja hryne xaile, keka yan k sr pocen ben
brye. A roje ra tepya nd mal nno dewe brwan on brye de mal doen it ken
aran, an.
10. Ware Roja Zyare
War dewa ma, dahas km. dewe ra dr b. Seba ke mal naxire, erey war ra stfade
bikero hywan germ hamnan ra bieveky, ama hezrane de y yne ware. Roja yena
war, het rsipy dewe ra amne kivkerdene. Roje ke kerde kiv (dieme, paeme), camrd
yne holik viratne. Holik, martaq kerdne ik kinkor etne ser, amne. Tayne k xeym
guretne ra. Holikan ra tepya dest kerdne bargiranye. O taw eqde henn kewtne wert
milet ke hn vace. Ma doman prne ra zafr a byne. Bargiranye bi ewe antne. Hatan dest
odir bice ke her kes bargiranya xo qednne. Mal peroj ware de doyne. Ma domanan her
roj do ardne dewe yo ke ware de lazim bo, o berdne. Doman qasid mavn dewe warey
by. Cnyan ma ll ra vaznne ra xavike kerdne nan ser, do kerdne rewike ver ma arnne
re dewe. Ma bi vatene amne dewe ke hona tj neta dewe ser. Ma ra berdox nan doy
dewe vacyne. Ma domanan kar gurey dewe ra dime, seva roja bne ancya yne ware.
Rewa ma domanan ewres roj nya bye.
Van gurey ra tepya roja zyare amne kivkerdene. Ser dewa ma ra mrav Hazir Bavay
b. Hazir Gokar Bava biray yewbn (jubn) y. Dewa ma yan roja diemey, yan k roja panemey
yne Hazir Bavay ser hona wargr byne. Gegane di dew pya yne ser. yena zyare k
34
Vate
ahyde bne bye.
Roj ver, her kes tevdr tidarek xo zyare dyne. Myaz amne potene, m -m
hrnne. and roja zyare rihal kesn wazox yne zyare ser ro kerdne sodir. Nnan an de
adir kerdne we, ay nne ser, got potne. Yew (juy) ke biwat, qirbana xo berdne Hazir
Bavay ser ro sare birnne. Mileto mende, ll ra, dewe ware ra vatne ra, honik de xo resnne
zyare ser. Prne kincn rengin dn xo ra xo ttknne. Tay bi asparye yne zyare ser. Her
kes ke ame pser, cn camrdan, xort azevan herm yewbn (jubn) ra kel xo birnne. Hal
hewal ra tepya, pro pya ntne ro.
Prne pya dest kerdne ci venga Heq dne. Her kes mineta mirad zerr xo, mavn kel-
berb de pilnne. Yew (juy) bi vengde berz Heq ra minete kerdne zimmne kewtne ra
millet. Naye ra tepya myaz mwey kerdne vila. ay imiyne. Ma domanan p cvn xo
kerdne pirr myaz m. Tayne, seba ke mirad zerr xo hasil bibo, dara lane ra lak gir
dne. Dare ra hn lak amayb gir dayene ke, dara lane nasne sr, kesk sip kerdne.
Taw yene de rihalan rat ver zyare de astor vaznne.
Heto bn ra k na roje rojde miradan bye. Xort, azev watyan dizd ya yewbn (jubn) de
mucul byne hes xo nan yewbn dne. Tayne zerr kerdn yewbn ayne yan k pkrn
xo yewbn de virnne.
Sahat-di sahat ra tepya pro pya yne ware. Brwan yne brya peroj. Yewo (juyo) ke
qirvana xo byne k yne wert mal qirvane ardne, sare birnne. Zaf kesan qirbane kerdne
yan ra kerdne vila. Kerdne vila ke Heq yde bi nsan, mal naxire mekero. Camrd
xeyman de byne kom, sqelya sac serel adir werdne. ilqemasta awa serdine kerdne
re ser. Tay ware de mendne tay k veraand ra pyser yne dewe. and rojan ra tepya
wargr dewe byne.
11. Gaxan
Gaxan gax ra no, -an k suffks zafhmarye yo. Tay cayan de ze kalo gaxan, gaxand,
gaxen, gaxon kosegel z no namekerdene. ito ke ma vneme, Gax het Drsm de
namey camrdan o. Namey Aly Gax de, Gax namey py Al yo.
Edi heto bn de k, gelo na ekye, ekya gix ra pyda nbone? ike, tawo ke gaxan dan
ar, keso ke kuwno dilq kal yan creno, seba ke nas nbo hrndya qesekerdene de bi sar
xo cewaba kesan dano yan k z domanan gix keno.
Beno ke na ekye zaran der dor ra k bikuwo (bikuyo) ziwon ma.
Het Gimgim de Gaxan ito beno?
Goro ke pl ma salix dan, dewa ma dewan bnan de, dapancas serre ver naye, Gaxan,
35
Vate
tim edi 20-21 eley qic (kanne) de amo kerdene. N serran pnyan de, milet Gaxan kerdo
taby serserra (serrnewey) mlad. Yan and yew (juy) el de no kerdene.
Gaxan ito no ardayene kerdene?
Ke heftey yan k di heftey mend, rihal n pser qerar dan ke kamc roje dest biker ci.
Roje ken kive ben vila. Edi roja kivkerdye de n pser wert xo ra yew (juy) kal r,
yew k cnika kal r nen we. Keso ke bikuwo dilq kal, y bi kincan ginc kortikan pen
ci r va yan k qurr ra bulik (kuz), ermeo muyin ra herde virazen. Py co bi cm pitya dy
pen. Dore na viratena cnika kal. Kincan cnyan dan pira, kirasan ken lingan, kof nan
sare pitya daye bi al pen, leeg erzen ser bin qirtike de gir dan. Keso ke kewto
dilq Gaxan, ci ra Kalo Gaxan, keso ke kewto dilq cnye k ci ra Cnya Kal Gaxan vaciyna.
Xca dnan, kes Kal Gaxan cnika dy nas nkeno. Cm ken z xarzan, dan re dest Kal
bi y arnen.
Gaxanardayene ra xebara kes na. Kalo Gaxan, cenya xo and kesn bn kuwn re get
dime. Ke kuwn zerre, wayr y vazeno ra xr amayene dano dnan cay rontene musneno
ci. Kal cnya xo, Gaxan aredayene de, seba ke sermyan y ra peran, kebanye ra k ardan,
qazax, bilxur, ron, derzne... bicr, i hunern xo est, gere nan bimsnen ci. Kalo Gaxan dest
wayr y kesan bnan cno dest ken ci govende kay ken. Kal, ono ver lingan wayr
y de meredno ra, bikan xo soyneno yewbn (jubn) ra peran wazeno. Ke perey enik b,
kal bi cm kuwno re ci dano piro ke zde peran bido. Kes dut kal nvecno. Gegane, xort
wazen cnya kal qur biker, yan k biremn. Kal ke naye vneno, dano dnan ro. Ke y
qedyay, -myo ke amo getkerdene yan no rotene yan k dan zirnewan, zirnewan no roj-
di roj dawil-zirna dano piro der cran n govende kay ken. Seba kay govende, dewan
dorm ra k zaf kes n. Ma de Gaxan, yde kolektf o.
12. Des di mam
Na roje, rojde dn ya gor teqwm hcr na dekernayene. Mavn Des di (diws) maman
dya hecyan de vst roj est. Na roje, roja sarekerdena mam Wusn (Huseyn) ya. Aye ser ro
camrd diws, cny k hrs (des hr) roj roce cn. Cn roj ver camrdan dest ken roce
roc dnan Ana Fatma yo. Roce de awe km imiyna, got nweriyno, herde nteriyna.
Awe xorokerdene rovar nbeno. Veyve sunet nkern. Kincan syayan dan xo ra. Cacimo
sya yan k cao hk de kuwn ra. Bi vatende bne, n gir diyno. Roja pyene germya diws
taman pociyna bi y dewe ra bena vila. Na germye ra Germya maman vaciyna. Camrd
diws, cny k hrs serr de roc xo ken temam. Serra pyene de qirvane ken pan ra
hatan kincan bnan xr xo dan. Kes ke roc xo kerd temam, serran bnan de ke biwazo
36
Vate
cno, nwazo ncno. Het ma de roceguretene mejbr niya. Na derheq de, kes kes ser ro qese
nkeno.
13. dya Hecyan
Het ma de, dya (roan) hecyan z busilmanan nna kerdene. iko ke z vatende tirkan
dost bazar de bivn na bimbarekkerdene. Dahris serre ver naye, nimac xo k amne kerdene.
Ewro no k no. Roja d, ekir -myn bn ben vila. Yewbn (jubn) silay yan ken.
Boraqe bi xo qurvan a. Malo mn naxire ken boraqe. Tay cayan de malo bizin k beno
boraqe. Seba kes merdey k boraqe na kerdene. Hewt kes kn gay, panc kes k kn
beran biker boraqe. Boraqe ger dur (dax) nbo. Go boraqe de veng dan, van ti boraqa
bvan kes (yan k kesan) a. Ke boraqe hr dyn hecyan d, pr ke boraqe tevdr kerde go
daye de duway wend, sare birnen. Paran bi teraz sencen yan ra ken vila.
14. nekewatene Veyve
yo ke ez ta nivisnena (nusena), rewa dahris serre ver naye ser ro yo. ike ewro xln y
viry ra.
Ke lacek bibyne pancs serre, nd zewac ver de b. P maye cad kenn ke lac xo
bizewecn. Xort, gor zerrya xo n, gor zerrya ma p zewecyne. ike heqa dy yan k neke
edi y de nebye.
Ma na derheq de zaf kes nb qirban edetan feodalzm? Zewac mendb tale ans ser ro.
Tay, heval, yan k misayb xo ft re xo, bi dizd ya dewan ra bi zewac crn. Na k nasv
her kes nbyene.
Py lacek yan k and nasn xo, roj on py neke. Xizmete azete ra dime, bi emr
Heq neke py daye ra wazen. Py neke k vano ez vatena neke y xo ron wedar
ke ima r poncs tepya xevere birun. Ke het lacek wea py neke oro, xevera ver
mi ima r rakerd yo runeno. Bi na vatene soz watene yeno guretene.
Rojde minasive, py lacek silaye dano mordem cranan xo ke roja kivye de or neke
biwaz. Roja kivye de, py lacek and axleran kesan bnan, ekir arbet cno on. Py
neke k tevdr xo dyo. y k mordem nasn xo silaye kerd. Kesn ke on neke biwaz,
ci ra xwend yan k wazgin vaciyno. ay, werdene sobet ra dime, dore na watena neke.
Py neke lacek, ke pl la xo yan k kurij qebul bikero, kefalet nekewatene dano
ci. Py neke bi xo dut mislet de, kurs ser ro neno ro. Py lacek, bi emr Heq qewl
pxamber ancya neke py daye ra wazeno. Naye ser ro py neke, qalind xelatan ke
wazno keno rz. Mislet vano minasib o. Mislet py neke, qalind zaf ser ro kuwn re t
psr. Mislet, het py lacek keno. ike qalind ksik py lacek ra vecno. Gegane dawa hatan
37
Vate
odir dom kena bi zor bena saf. Qalind, zafr mal naxire ser ro birno. Qalind xelat ke amay
hesav, mislet op py lacek ra perseno. O, ke qeweta xo oro ci, vano can ima haziran we
bo. Naye ser ro, di erbikan arbet nan sny ser ro an oda. Keso zanaye yan k male
(mela) py neke seba ke emr Heq bidekern, dute yewbn (jubn) de n zonyan ser.
Mislet k no zonyan ser. Yewo (juyo) ke nro re zonyan ser, kve o ke o hona qalind ra zerrewe
niyo. Seba ke zerr kes nmano, qalind ra yde bn an war. Male, dest py neke keno
zer dest xo bika xo ya ple aneno bika py neke emr Heq dekerneno. Alewyan de
emr Heq, mesev (mezheb) mam Cafer Sadiq ser ro no birnayene. Aye ra tepya, py
lacek y peran erzeno snye ser. Py neke lacek uan arbet ken berz imen. Py
neke, seba emr Heq, hond pereyan ke erzy sn ser, qalind ra no war. Naye ra tepya,
pyn nek lacek on ryn yewbn. arbet edi tas erbikan de mislet ra beno vila. Nana
neke ken dest. neke na dest mislet wazginyan. Aye ra dime, zad no werdene. Bi na
rewe, het neke lacek ben xinamy yewbni (jubn). Sobet ra dime mislet beno vila.
Het ma de veyvey payz ben. ike gurey dlg ardy zimistan amo qednayene. Py
neke anc yde minasiv veyvike xinamye r cno, ono ke rojan veyvey kiv bikero. Rojan
ken kiv hurdimna hetan de dest beno tevdr tidarek veyvey.
Het lacek dewe mordeman xo, het neke k xo silaye ken. Roj yan k di roj ver
yayena veyvey, het lacek pyay (peyey) runen het neke ke veyve roja xo de no. N
kes ra rv vaciyno. Rv, bi dizd ya xo erzeno py neke. ike kesde dewe ke y bivno,
gor edetan, rvy ken bar, dan piro, yan k y an re sarey dy ser. Rv k hn ono ke wa
qe kes y mevno. Rv ke xo et zerre, nd kes tkil ci nbeno. Heto bn ra k wayr y
nd zano ke veyve texir nbyo roja xo de no.
Het zamay, ketan, brane, ekc hen xo ken hazir. Her berbye pes kena brane ty
bena. Veyvan de, xca hr-ar berbyan, bn xort camrd y. odir ver yayene, bi dawil
zirna ver ver zamay de qeydann wean cinen. Cinen ke xwend br pser raye kuw.
Pro pya dahris aspar reseno pser, dewe ra xatir wazen ver xo anen dewa veyvike.
Veyvey ke xo nzdy re dewa veyvike kerd, veyvike p ra vecen, ben yde bn. Biray
veyvike and asparn bn verva veyvey on. Wayir veyvey y peran dano biray veyvike.
Aye ra tepya, asparn het veyvike zamay, seva ke kilaye ber ama bierzyo viley astora
dnan, astoran erzen tver. Asparo ke rew oro ver ver veyvike, ama kesk sre erzen re
viley astora/astor dy o aspar ancya verva veyvey ono. Bi naye a beno astora xo goyneno.
Veyve ono ver ver veyvike de beno pya. P wret veyvike, ver ver de hazir .
Xwendyan dewe ra ken vila. Seba ke cran zerr xo mecro, sarey y myman rnen.
38
Vate
Berby wayr veyvey y veyvike de manen. Berby, bi dawil zirna, on ke veyvike byar
p. Xelata y ty ben. Kes xo erzeno py ver ver nkeno ra. y peran dan ci
ver keno ra. A ca de veyvike ser ro, dawil zirna ver de tay kay ken. Py co, temezye erzen
ry veyvike ser, xort nek t dest de, bi kay veyvike an p.
Aye ra tepya, py veyvike py zamay, seva ke xramayene biker re xwendyan, qonaxan
ra cren. Wayir y, myman xo r pes sare birneno. Ny ra sogi vaciyno. ogi, gor
rmetya myman virno ra.
Taw heney, veyvike ser ro dawil zirna cinen. Azev dewe, veyvike teyna nverdan. Xwend
pro veyvike ser ro n pser. Hene nan dest veyvike ra. Het zamay k hene nan dest dy
ra. Her kes qas qeweta xo peran erzeno heney ser. Braneyo ke berbyan ardo, dest ken ci, y
eskcan yan ra ken vila. Keso ke zirna cineno k qonax bi qonax creno qeydan wean
cineno. Naye ser ro, xwend, y peran erzeno dawil ser.
Aye ra tepya, dest ken hazirya cay govende. Ke eyam serd bo gomeyan girsan de govende
cn. Gomeyan bi ila, qendlan yan k bi likosan ken rot. Wert gomey de kursyan, qotan
qurr nan ro ke keso kokim bn, rehet bino ro. ewe ke y vrd ra, cay govende de dawil
zirna cinen ke milet bro govende kay bikero.
Cn, camrd, nek xort xo bi kincan renginan ttknen. Dawil zirna dest kena qeydan
z Yare, Tzilme... Pro kuwn t dest bejna ttale edi govende de iknen. Na roje, seba xort
azeban rojde birmet a.
Govendan de here k virazen. ar het veyvike, yew (juy) het zamay ra va, ks
zobna yan erzeno ci. Milet kes ser ro erzne pser. Her kes nkno na laq wedaro. Gegane
k prodayene vecna.
Govende nm ewe de bena giran. Zirna ke mavn dana ci, dengbj dest ken ci lawikan
(kilaman) van, tay k arnen re ci. Bi na rewe, govende dest odir qedna her kes beno
vila.
odir rew, veyvike de hazirya nandayene dest kena ci. Nan diyno. Na mavn de camrd
ben aspar dawil-zirna ver de cirt kay ken. Cirt ra dime, hazirya asparkerdena veyvike
rwtye dest kena ci.
Py veyvike, wert cemat de, czo ke do na xo, yew (ju) bi yew musneno mislet keno
sandiqe. Berby, xlya kesk sre erzen ry (ry) veyvike ser. Biray neke mya waya xo
gir dano, Naye ser ro, berby y peran dan biray neke. Veyvike ar y seba ke yewbn
(jubn) ra xatir biwaz, kuwn t virare (virane). Xatirwastene ra dime, berby kuwn herman
39
Vate
bi kilama Xerbe veyvike vecen ver ver. Biro yan k lh viro ser ro koikde darne nan
ro. Veyvike bi linge payna koike nana, aye iknena bena aspar. Koike ke nkyo, aye iknen.
Bi naye y ra koik bena km. Na mavn de, zirna qeyd kilama Xerbe cinena. Bena teqeteqa
eadir tifangan. Her kes yewbn ra xatir wazeno veyve kuwno re raye.
Hona ke veyve nyo, rv balnaya cz cno ver veyvey kuwno re raye. Balna ano dano
zama misayb. Misayb k y peran dano rv. Ver ke veyve bikuwo dewe, zamay ra vecen
ben yde bn.
Veyve ke kewt nzdy dewe, asparn ke biwaz ancya kuwn kilaye. Keso ke kilaye bero,
temezye erzen re viley astora dy py ser, ver bi veyvey ono. Veyve bi dawil zirna kuwno
dewe. Veyvika aspare an ver ver vindarnen ke zama saye bido piro. Na mavn de lacek
nan re ver veyvike ke pzeyo vern wa lac bo.
Ver fek zama misayb de pkre, vecn re svg ban (svgal bon) ser. Sifte misayb,
hr op saya dlmkerdye bi dest ano re veyvike ser py de ono. Zama no svg ser, seva
nan sarey veyvike di op ke saye bi dest arde berde, opa hryne de verdano ser veyvike
ser pyser ancno. y ra dime misayb no saya xo verdano ra. Misayv zamay py ser on
yo ke te de myman . Saye pern wert dlm daye, kofy veyvike ser ro ben vila. Veyvike,
seba ke xelate bicro, pya nbena. Naye ser ro, vistewrey dayo pl xelata veyvike name keno
veyvike na war. Veyvike, ver ke oro zerre, kel xo bi yana ver birnena kuwna zerre. Veyvike
raterat ben priga ke seba dnan ama raguretene, ken o ca. Prige, elme ra na raguretene
erm veyvike zamay teminena. Naye ra tepya bi dawil zirna on zamay dime.
Bi kay zamay an . Zama ke kuwno py prige, veyvike vazena ra dest yewbn (jubn)
cn nen ro. Tay ke maneno, zama xlya ry veyvike dano we. i esto ke, kesde dnan ra
pl ke bro lw dnan, seba ke ry daye nvno, veyvike xlye ana re ry xo ser. Py prige
de, xca veyvike, zamay misayb, nekn azev k est. Gegane zama veyvike teyna manen.
an de, dest ken govende kay ken. Zamay veyvike nben govende. y, azev xort,
de kay ken. Govende hatan dest odir ramena. Na werte de, maley an, o mar (mor)
eneke lacek birneno. Misayv, seba ke zama rehet oro gerdeg, y tem keno. Cay dnan fn
ra, berbyan ra yewe (juye) veyvike bena cay dnan ser pirn ra kena bin orxan. Ke zama kewt
gerdeg, bi eke and rey adir ken. Veyvike areva gerdeg dana we odir berbye na te de
nyadana. Bi naye, azevtya veyvike na pmitene. Ke veyvike azev nvecyo, py ser rnen
y p.
Gerdeg ra dime, zama misayb, bi cren on dest plan. Veyvike ona dest vistir
vistewrey xo. Veyvike xca mrde emsalan xo, kes de qese nkena, nan nwena ry xo
40
Vate
ci nmusnena. ike hem dawa xelate kena hem k edet nya ferman ken.
ewres roje ra tepya, xlya sarey veyvike nan ro. Seba ke a nd bya cnike.
15. Xrat
Payz ke kar gure qedya, hona ke hard awe ncemedy, xrat merdan diyno. Keso we
k kno xrat xo bido. iko ke gere ci ra tam mekero. Ke dewan bnan de wret nasn xo
bib, prne silay keno.
Roja panemye pes sare biriyn, got, bilxur hewla pociyn. Tevdr ke qedya, venga
cranan dan. Yewo (juyo) ke name para dy rnen . an de ancya n xrat ra yan ra
ken vila. Her and roja panemye, amya merdan na dayene. Gor na bawerye, xrat a dinya
de reseno ry merdan.
16. Cemat
Cemat, edi ama eley gucige de yan k rojan Xizir de amne kerdene. Wayir y, lingan
qirvane uno tay sole erzeno fek daye ano dut pr. Linga qirvane ya rate keno berz pr
duwa waneno. Naye ra qirvan tevdrkerdene vaciyna. Aye ra tepya sare birnen. Got bilxur
ken hazir. Cranan silaye ken ke emo bvankes de cemat o. Yewo (juyo) ke biwazo, myaz
xo (bicike, saye, portqale...) cno ono. Ke zerre, cn domann xo dut pr yan k
kurij de, bika linga rate erzen linga epe ser, dest rat nan ep ser ben bul. Naye
ra tepya pr dest keno ci duwayan waneno. Myaz dan keso ke anito myazan ver. kes ra
myazc vaciyno. Cemat de kar gure diyno diws (des di) kesan. Kes xizmeta xo de qusir
nkeno. Aye ra tepya, camrd oda de nen ro, ke ca nebo cny k derbaz dunike (kulinde)
ben. Mislet ke am pser, pr tamr cineno tey venga Heq dano, zimmne kuwna re cemat.
Tay ama on. Mavn dan ci myaz ken vila. a cixare imno.
Keso ke b rizaya cemat y bikero, pr kes yan k kesan, teva misayb, kewra, cnik,
domanan mordeman dnan ke cemat de hazir , prne vazneno re payn. Naye ra dare
vaciyna. Keso ke vato ra dare, lingan ser ro no ono. i ceza bidyo ci, caardena daye mejbur
ya. Seba ke ceza xo giran nbo, mislet vano: Mervet murvet ya pr! Na hengeme de ancya venga
Heq diyno. Ceza, zafr qirvane myazpotene bye. kesan roj venga cranan dn cemat
kerdne yan k cranan ra myaz kerdne vila. Zadwerdene ra tepya cemat, beno vila.
41
Vate
VENG, PYEC ZMMEY RA NOM FL
(YANSIMALARDAN AD VE FLER) (*)
Harun TURGUT
bilbil: homurtu, homurdama sesi
bilbilyayi: homurdanmak
Hie bilbilyen: Ay homurdanr.
berr: brme sesi, boru sesi
berrayi: brmek
Ga berren: kz brr.
celq: yourdu, pekmezi alkalandrma sesi, dalga sesi
celqayi: dalgalanmak, alkalanmak
celqnayi: dalgalandrmak, alkalandrmak
celqe, celxe: dalga, su dalgas
alp: aprdama sesi
alpayi: aprdamak
alpnayi: aprdatmak
Fek alpen: Az aprdar.
elq: alkalama sesi
elqayi: alkalama sesi karmak
eq: atrt, yanarken odunun kard ses
eqayi: atrdamak, kvlcmlamak
eq: kvlcm, ate tanecii
erq: sert bir cismin krlma sesi, atrt
erqayi: krlrken at diye ses karmak
erx: ark
ikk: saat sesi
ikkayi: tkrdamak, saat tk tk diye ses karmak
42
Vate
Seat ikena: Saat tkrdar.
ilk: damla sesi
ilkayi: damlamak
ilk: damla
irr: crcrbcei sesi, oluk sesi, emeden akan su sesi
irrayi: crldamak, rldamak, fkrmak
irr: oluk, eme
it: t sesi
itayi: tlatmak
itit: tt
izz: czrt, bozuk kapnn mentee sesi
izzayi: czrdamak
Ber izzen: Kap czrdar.
zz: fare sesi
zzayi: farenin ses karma eylemi
Merre zzen: Fare barr.
dalpa: damla sesi
dalpayi: damlamak
dalpa: damla
firr: burnunu ekme sesi
firrayi: burnunu ekmek, smn ekmek
fk: ddk sesi, slk sesi
fkayi: ddk ttrmek, tiz sesle glmek
fsk: alamakl durumdaki hkrk sesi
fskayi: bir eit alamak, hkrklarla alamak
fsknayi: alamakl burnunu ekmek
fske: fiske
gelp: yrrken sarslma sesi, ayak sesi
gelpayi: yrrken ses karmak, volta atmak
gelp: pene, avu
43
Vate
gelpay: volta, dzenli admlarla yrmek
gimm: genizden konuma sesi
gimmayi: genizden, burundan konumak, hrlamak
girr: hrlama sesi
girrayi: hrlamak
Kutik girren: Kpek hrlar.
gurr: grleme sesi
gurrayi: grlemek
Reya gurrena: Gk grler.
gmm: gmbrt
gmmayi: gmbrdemek
Def gmmen: Davul gmbrder.
hrr: katr sesi, kineme
hrrayi: kinemek
h: kineme, at sesi
hayi: kinemek
Astuar hiena: At kiner.
kijj: yanan ya sesi, yanmakta olan sa sesi
kijjayi: yanarken cz diye ses karmak
kijj: yank
kirt: tkrt, kuru tahta sesi
kirtayi: tkrdamak, ince kuru ses karmak
kuff: kzgnlktan nefes alp verme sesi, kamlumbaa sesi
kuffayi: kzgnlktan nefes alp verirken ses karmak
Kesa kuffena: Kaplumbaa kffler.
law: havlama, kpek sesi
lawayi: havlamak
Kutik lawen: Kpek havlar.
meey: meleme, kuzu sesi
44
Vate
meeyi: melemek
Vara meena: Kuzu meler.
mil, mi: pck sesi
milayi: perken ml sesi karmak
mil, mi: pck
miyaw: miyavlama, kedi sesi
miyawayi: miyavlamak
Pisng miyawena: Kedi miyavlar.
nal: inilti
nalayi: inlemek
nil: hayr, yok anlamnda dili damaa dedirerek karlan nl sesi
nilay: hayr anlamnda nl sesi karmak, tlamak
nil: hayr, yok anlamnda
niq: yorgunluktan inleme sesi
niqayi: yorgunluktan inlemek
niqik: hkrk
pat, tap: pat sesi
patpat, taptap: patlatan oyuncak tabanca
pif: frme sesi, frk sesi
pif: frk
pik: haprk sesi
pikayi: haprmak
Biz pikena: Kei haprr.
qaqib: keklik sesi
qaqibnayi: tmek (kekliin tmesi)
Zarac qaqibnena: Keklik ter.
qarr: bart, ackl barma
qarrayi: acdan yksek sesle barmak
qarnayi: bartmak
45
Vate
qijj: bir ku sesi, ekirge sesi
qijjayi: qj diye ses karmak
qijje: bir ku ad
Mele qijjen: ekirge qjj der.
qir: karga sesi
qirayi: qr diye ses karmak
qrn: cimri
Qela qirena: Karga tyor.
qirr: karaku sesi
qirrayi: qrr diye ses karmak
Qerzax qirren: Karaku ter.
qitt: tavuun kesik kesik sesi
qitnayi: gdklamak
Kerk qitnena: Tavuk gdklar.
qjj: tiz ve yksek sesle barma, lk
qjjayi: tiz ve yksek sesle barmak
qarr: brmek, inek sesi
qarayi: brmek
Mnga qarena: nek brr.
qlx: ksrk sesi, ksrme sesi
qlxayi, qixayi: ksrmek
qixi: ksrk
qrr: gurultu, gvercin sesi
qrrayi: guruldamak
Born qrrena: Gvercin guruldar.
qzd: tilki sesi
qzdayi: ulumak
Lw qzdena: Tilki ulur, barr.
rap: ayak sesi, rap rap sesi
rapayi: rap rap sesi karmak
rap: gergin, dik
reqq: souktan dilerin birbirine deerken kard ses, gcrt, tkrt
46
Vate
reqqayi: souktan diler birbirine deerken rak rak diye ses karmak, tkrdamak
alp: aprt
alpayi: aprdamak
erq: ubuk vb. bir eye vurunca kan ses
erqayi: aklamak, ak diye ses karmak
rr: rlt, su sesi
irrayi: rldamak, arldamak
Awk irrena: Su arldar.
teq: patlama sesi
teqayi: patlamak
teqnayi: patlatmak
terq: grlt, grleme sesi
terqayi: grlemek, terq diye ses karmak
ving: vzlt, vnlama sesi
vingayi: vzldamak, vnlamak
Hing vingena: Ar vzldar.
Dalma vingena: Topa vnlar.
virr: vrr sesi
virrayi: vrr diye ses karmak
vizd: osuruk sesi
vizdayi: osurmak
vizd: gvenilmez, itimat edilmez
vizz: vzlt
vizzayi: vzldamak
Mele vizzen: Sivrisinek vzldar.
vzz: vzlt, atlan kurunun havadaki sesi
vzzayi: kurunun havada vz diye ses karmas
wi: hlt, hrt
wiayi: hldamak, hrdamak
47
Vate
w: ku sesi
wayi: tmek
Mrik wena: Sere kuu ter.
wlwl: kk tc kularn sesi
wlwlayi: tmek
Wlwlik wlwlyen: .... kuu ter.
wzz: fare sesi, hafif ince barma sesi
wzzayi: hafif ince barmak
xir: incir vb. ekirdeini ineme sesi
xirayi: incir yerken ses karmak, gcrdamak
xirik: gcrdayan, ekirdekli dut
ncl xirena: ncir gcrdanr.
xirr: horultu, hrlt, horuldama sesi
xirrayi: horuldamak, horlamak
xirxirik: ses karan bir eit ocuk oyunca
xirt: hart hart sesi, tkrt
xirtayi: hart hart diye ses karmak
xirtik: su kenarnda yetien bir aa cinsi
xi: hlt
xiayi: hldamak
xixiik: hldayan bebek oyunca
xizz: iltihapl akcierden kan ses
xizzayi: iltihapl akcierden ses gelmek
xrr: gmbrt, grlt
xrrayi: gmbrdemek
x: arlt
xayi: arldamak
xxik: kar ile dolu aras yaan donmu su tanecikleri
zimm: yank
zimmayi: yanklamak
zimme: yanklayan kayalkl blge
48
Vate
zing: zngrt, an sesi
zingayi: zngrdamak, zongurdamak
zeng: zil, ngrak, kk an
ziqq: zrlama, eein barmas
ziqqayi: zrlamak
zir: lk, acdan barma
zirayi: lk atmak
zirr: zrlt
zirrayi: zrlamak
zirt: zrlt, osuruk sesi
zirtayi: osurmak, zrldamak
zrr: uluma, kurt sesi
zrrayi: ulumak, alamak
Verg zrren: Kurt ulur.
z wzz, gurr wurr, qarr warr, qjj wjj, qarr warr, quzd wuzd, xi wi, xrr wrr,
x w, kuff nal, tap rap, tarp rap, tarp erq, teq reqq, terq erq, it pit
celq celq, alp alp, eq eq, ikk ikk, it it, izz izz, zz zz, zz wzz, firr firr, gm gm,
gurr gurr, gurr wurr, kirt kirt, kuff kuff, mil mil, nil nil, niq niq, qarr qarr, qarr warr, qir qir,
qirr qirr, qitt qitt, qjj qjj, qjj wjj, qarr qarr, qarr warr, qlx qlx, quzd quzd, quzd wuzd, rap
rap, reqq reqq, alp alp, erq erq, irr irr, tarp arp, teq teq, teq reqq, terq erq, ving ving, virr
virr, vizd vizd, vizz vizz, wi wi, w w, wzz wzz, xir xir, xirr xirr, xirt xirt, xi xi, xi wi,
xizz xizz, xrr xrr, xrr wrr, x x, x w, zirr zirr, zirt zirt, zrr zrr.
_____________________________
(*) Esl n nutey (yaz) de, nutox Harun Turgut herf , I, , , U nutb, ma n herf vurnay (bedilnay)
herinda nan de X, , U, nut. -Redaksyon.
49
Vate
GAME BE GAME
Kazim Temrlenk
Q
e tawa, hen desin de raver, peyser, pl ya k qiz nbeno. herg di het xo est n di
het pap giredayy yewbnan (jvn) . Doman hd hd beno pl, beno xort, beno
kamil, beno kokim, dim a mireno. Merdene ra dime na fa k hd hd poyno, peynye de beno
yode bn. O k hen devam keno. Yan qe tawa nebyayene ra nvejno werte. yo ke esto
hande qesa ke vurno, werte ra ndarno we.
Zon z herg no dna, beno pl, beno hra, dem be dem tay het xo miren, tay het
xo k boyna ben newe. Tav ta de y esto ke zaf muhm o. Vame herg girdayy yewbnan
(jvn) o. Xora ke ti zon r wayr bivejy, weya ey ser o xl ter to beno. Eke xo ser raverd,
wert qewxaya zonan de ya vileno ro hd hd mireno ya k wert zonan bnan de beno vnd.
Zon kurdk naye de numneyde rind o. Xora ke dewleta Tirkye qesa xo biberdn sere, zon
ma lete ra zde merdn, o bn k byn ax zon tirk. Hama hewn tirkan xelet vejya, ma
kirmanc hem xo r wayr vejyayme hem k zon xo r wayr vejyayme. Tav kes nvano ke
kemye na; kemye hona zaf a. Hama en yo muhm o wo ke, z herg zon r welat milet
lazim o. Xora ke welat son dest ra , zon son dest ra ono. Milet ke werte qoman bnan de
vileya ro, zon vleno ro. Hama ma end tersode nyann no. ike milet ma hem xo r
hem k welate xo r wayr vejyo, hona k qewxa dano.
Ya, kemya zon esta; nay zoneme. Ma gereke ser o bigurme herg het ra zon xo dewlemend
kerme. Tav etinya zon ma zaf a, aye k cme imon xo ver. Nijdy 2500 serr yo ke bdewlete
yme. Onca 2500 serr yo ke dismen boyna qol esto ma ser, ca ca kerdme hir, ca ca kerdime
parey. Nverda het mill ra milletna xo tamam kerme. Naye ra gore yewbnan (jvn) ra dur
kotme, lehey zon ma z y welatan millyan nb yew (j). Tav parebyayena welat naye
ser o zaf ter kerdo. Hama ez nam kon ke milet ma hem verva na letebyayena welat vindeno
hem k zon xo r wayr vejno. Na gama ke ma asma tebaxe, 1996 de este, ez nam kon ke na raye
de gamde girse wa. nam kon ke no gure, ma xelesa Kurdstan re tenna keno nijd.
50
Vate
Tan est, win y ki hema wesley, hetta ma vaj
kelmey ena iyan bi nnan a elaqedar yew (j) bi yew
newede ra biyaro iman merdim ver. unk derd kul
ma tan niy, hema merdim vano belk tan maney
geyren ki br merdim vr. Hele eger nnan ser o
melmat ki p ntepen bol b, n meraq dirbeta
Osman Aytar
WEXTO KI MERDM KTAB
Dr. VAN WANENO...
merdim hewna gij ken. Tan ti van belk p di kewn
qerez.
Persan winayinan ra yew j zeki yeno zanayen persa
Dr. ivan (Sait Krmztoprak) Sait Eli ya, yan pers an
j pers ki b sebeb kitena wurdna (her di) exsiyetan
kurdan. Herend bol merdim ki o wext di nezdiy nan b hewna j we , labir tan i heyf ki
nvijn werte, yan j nn vateni. Ekere nro vateni j merdim vano belk wert merdiman ki
gorey xo (xu) wahr bol malmatan di pkerdenna pratk esta . Gorey kitan na persi
sebeb i y, merdim nzano, labir iyo ki yeno vateni ra j merdim eno tan iyan vejo, yan j
xo r texmn bikero. Belk j aey kemaney wurdna kitan sebeb esl y bveng mendena
kitan na pers .
Merdim wexto weyneno ap newe y kitab Dr. ivan Krt Millet Hareketleri ve Irakta
Krdistan htilali (Hereket Millet Kurda raq di htilal Kurdistan) ra ki bi tirk yo embazan
Kiteban
ra
51
Vate
Dr. ivan ra abqat Osman Aydn j ci r vatena vern (nsz) nuta, gorey apan vernan,
tan ferq muhm est ki gereg (gan) merdim behs bikero. Ver heme metno orjnal o ki
ervan Bykkayay dayo Weanxaney Apec zeyd xo ya ameyo apkerdeni. Kita bn ra, belk
gorey kitabnd winayin bi no ikl a bi fotograf belgeyan a xemilnayena kitab ca di nbo,
labir kita enformasyon belgan ra netce di eserdo dewlemend vijyayo werte. Ney di j keda
wahr Apec, Ali ifti xuss j a Mahmd Lewend bol a. Wa dest nan we bo!
Qand ki kitab di biyayen tarx netcey ci y muhm bol y, mumkun niyo ki nuteyno
winayin di merdim hemin ser o vindero. Labir fina j ez do end xuss ki wexto ki merdim
kitab waneno xo msnen ben wesley tan vrameyinan ser o vindera.
Nutey Osman Aydn di noqtey esta ki muhm a. Herend Aydn j behs bvengmendena
sebeban kitena Sait Eli Dr. ivan di embazan ci (Brsk eko) keno, bi xo j o qeneet di
yo ki hal nikay Kurdistan Bar di, qand ki nbo sebeb tan spekulasyonan, gereg merdim
bveng bimano.
Labir Aydn fina j behs pers keno ki enteresan a. Gorey ci, Tirkiye acizeya xo ya vera
hereket kurdan Kurdistan Bar, bi raya persa turkmenan Kerkk ya j wato bimsno.
Kurd j ney ra bol aciz biy. Bahd kitena wurdna serekan di partiyan (TKDP T-KDP)
Kurdistan Vakur Tirkiye di tepiyayeni an j mehkmbiyayena tan kadroyan n partiyan
fin di persa turkmenan Kerkk vindena. Aydn behs eleqey muhtemel n di hedseyan
keno vano: ...gereg merdim eleqey n hedseyan ser o bifikiriyo (r. 9).
Hessasbiyayena na persi ekera ya. Labir gereg tan ray metod ki nb sebeb neweeyan
neweyan br vnayeni ki na persi j bi tan kitan xo y esasiyan a bivijiyo werte.
Ma fina ageyr kitab ser. B qism destpakerdeni kitab Dr. ivan di qisim yo.
Dr. ivan kitab xo bi sohbet Ezz Akrey ya dest pa kerdo. Akrey bi awayno bol ekera fade
keno ki hin (artiq) mumkun niyo ki hereket kurdan bro fetisnayeni, aro kurd Zaxo ra heta
Xaniqn biyo yew, qiseya dimenan kurdan a Kurd xo miyan di qet yew nben, rateya htilal
kurdan di qimet xo vin kerdo biya xatiray (r. 11).
Qand scdarkerden n, labir qand gorey wext cay di tesr virnayenan bro famkerden,
ez wazena behs end noqteyan bikera. Bahd n qisan qetiyan Akrey j hereket kurdan, ze
msal sera 1975ini di zor hereket kurdan yewbiyayena kurdan bol fin bi dest part
organzasyonan kurdan a bol zirar d. Hema ma vaj Ezz Akrey bi xo, bahd n qisan hr-ahar
ser, 1973 di hereket kurdan terk kerd, i Bexdad dim a j PDKya ki kita rejm Bexdad ya
amb virateni di ca girot, hukmetan Baasi di bi wezr. Dima rema i Sriye demey j bi PKK
ya kar kerd, nika j welatn Awrpa di maneno. No seyr ey bi xo, esl xo di bol iyan r neyni-
52
Vate
kn o.
Optmsteya Akrey ya ki Dr. ivan destpakerdena kitab xo di ca dayo ci, Dr. ivan bi xo di j
estb. N netceyan winayinan merdim qisman bnan kitab di j bol vneno. Ze msal, bahd ki
peymana 11 adara 1970ini yena mzakerdeni, zey bolin siyasetmedaran kurdan Dr. ivan di
j ntibayna win virazna ki i heyf ki na v nramena. Dr. ivan wina vano: qtdar Baas bi
bekkerdena heme cahan bi Kurdistan ra apey antena qewet esker ya spat kerd ki tewrno
samm miyan do persa millet a kurd di peydiiyayen mumkun niya (r. 225). Merdim nzano,
ertan di belk bolin ma j do iy winayin bivat, labir ferq nkeno, kam bibo wa bibo,
netcey wina qet ertan welat ma di her gami en a bivjiy. Tarx ma di msal ney j
tayn n y. Qand tarx ra ders giroteni bo j gereg merdim n iyan ser o rind vindero.
Qism yewin kitab di bi kilmey a behs tarx kurdan hereket mill y kurdan beno. Bi
meslan dewlet bi tan kesan epgran tirkan a polemk enteresan est. Bi lteratur epgrey
a epgreya nan hema ma vaj dano topan ver. Rexnekerdena Dr. ivan ya Mihri Belli tan
epgran tirkan ser o gorey ertan enteresan a. Dr. ivan kesan winayinan bi nijadperest
turanstan a muqayese keno bi metod nan a, yan bi tan fikran Lenn Staln ya cewab
nan dano nan bi nasyonalisteya tirk ya tham keno (r. 101-105).
Dr. ivan poltikayan Baasa Sriye ser o j rexneyan bol sertan ano, behs tan karan keno
nan j njadperestey fastey a tham keno. Kitab di Kurdistan Rojhelat ser o j tan malmat
kronolojk est.
Qism didini di Dr. ivan behs hal hereket Kurdistan Bar, sera 1958 ra heta serey
sera 1970 keno. Gorey nutena Osman Aydin, Dr. ivan kitab xo seran 1968 1969ini di
nuto. Tarxo ki peyniya kitab di yo 6 adara 1970ini yo. N malmat p tepen.
Zeki yeno zanayeni o periyod di Dr. ivan end fin iyo Kurdistan Bar ameyo. Ze msal
Seyid Abo, Esat Xoew, s Suwar, efq Mihemed Sadullah, Yuhanna (keldan), Faxir Mihamed
Mrgesor j tede bi bol mesl pemergeyan a sohbet kerdo. Kitab xo di ca dayo n tan sohbetan
j. Tan memorandm ki kurdan day hukmetan Bexdad peyman ki kurdan bi hukmetan
Bexdad ya kerd, tan ci bi kilmey a b j kitab di ca giroto.
iyo ki merdim hema gama sift ra ferq keno o yo ki, hereket kurdan bar bi taybet j
Mela Mistefa Barzan tesrno gird Dr. ivan ser o kerdo. Hele wexto ki Dr. ivan qism
destpakerdena kitab di behs vnayena xo ya Barzan keno (r. 12-15) wexto ki qism didini di
j Barzan bi exsiyetan bnan dinya ya muqayese keno ney ra netcan vejeno (r. 190-192),
Barzan r heyraneya ci we asena. Periyodo ki o wujayan di biyo, kita kurdan ra periyodno bol
we biyo. Giraneya kurdan v biya veneya Kurdistan bin dest pemergeyan di biyo. Win
53
Vate
aseno ki iyan winayinan Dr. ivan ser o tesro postf verdayo . Gorey Osman Aydn, dim a Dr.
ivan aey kemaney nan j diy, labir n ntibay xo ekera nvat.
xtilaf wertey Mela Mistefa Barzan brahm Ehmed-Celal Taleban di Dr. ivan kita Barzan
tepeno kita bni bi kelmeyan zey xayiney a scdar keno wertey nan Rehber di,
Mehmd Zibar di y tan welatan bnan di muqayese virazeno (r. 189-197). Dr. ivan wexto ki
erkez Ethem j msalan cahan miyani di amoreno (r. 190), bell yo ki herend ki bi o armanca
nbo atmosfer rojan ciya bo j, gorey ddiayan kemalstan a Ethem scdar keno.
Kita bn ra j wexto ki merdim kitab Dr. ivan waneno, zehmet o ki merdim bifikiriyo ki
bahd ser nmi Dr. ivan di embaz xo mintiqaya PDK di, kita mahkemey ra, bi ddiaya
kitena Sait Eli ya, bi cezaya kiten a amey mahkmkerdeni. Merdim se vajo? Wext ca karakter
ikl hedseyan ser o bol tesr keno. i heyf ki zey ney heds ki netce di di serek di kadroy
muhm amey kiteni, sir tan iyan eno bi desseran a dewam bikero.
Zeki mi sere di j va, kitab Dr. ivan di pers behs bol y. nan ki nwendo, ez salix dana
ki wa wext nravrn biwan, nan ki rewna ra wendo j eger wext nan esto, bi fotograf
belgeyan neweyan a bi tecrubeyan n seran ki ravrd biwan, ez bawer kena ki do hewna
rind bi tan netceyan vej.
Krt Millet Hareketleri ve Irakta Krdistan htilali/ Dr. ivan/
Weann Apec/ Stockholm 1997/ 356 riper.
54
Vate
1-DELAL
L l delal ini dyari dyar Gaz o
Ti bermena kul naz o
Sabir bikir ez ur esker byr tu biwazo
Lac ters ti hemal ti hemal
im tu sya y sey hlal
Pes diwar tu nivecen hetn
m vv dsknar
Ez km ir vaco km ir vaco
Sr ina Kur ma yew bajar qic o
Heyf mi yen tu, ti serrni di
pl qmi di qic o
Ez naver a ti wuver a
Emiro re o min tu ser ra
Ez dinya ra bigr yw byar can xwi ra
Mi yew veng o tu yew veng o
Pyr tu sya wo hoti reng o
Waxti go mi vr xwi da xrb
zerra mrat hend b tengo

*na dr mintiqay Cebaxori di vacyena, dr govend nya. ni qd drni ri vn dr ku.

Vr br bayk tu hezaz o
Bayk xwi biaw wa byer mi biwazo
Km bnat zerrni di ytn bikir Reb yi
dergn xwi ra berzo*.
2-HYWAX M R HYWAX M R
L l ku ma nyo ku darbnd
nn gawnn ti ra qetar wnd
Bext min tu r hol pyer , xirab mnd
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
L l ez niwe a miyn ciln d o
ue bya mi ser hekmno
Hekmo tu Hmay kn ti derdn mi dari kir
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
L l ry verruj ryo rat o
Delal tu ti ra pyer bisk xwi virato
Mi xatir serr nm tu ra wato
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
ND DR
Arkerdox : Syidxan KURJ
55
Vate
L l naver l y wiver l (1) y
Sar xwi br xerby
Zerr mi tu bya qul qul penciry
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
Delal vng tu we o vng tu we o
Mi kerd gueare kerd xwi gue o
ar dew ima pyer mi ri byo verg heo
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
L l delal emnet o yemnet o
im tu sya y biry tu qic
Ma trk yewbn nikn hetn ruej qiymeto
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
Delal vr br bayk tu kber o
ar dew ima ser amo pyesero
Ti ewca di nyeb ez niekawa ber ra byr tebero
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
L l delal zerr a zerr a zerr snena
imn syayn girgirnena
Ez yew ruej tu mevn,
ruenay imn mi kmyena
______________________________
(1) l:Tirk di fidan.
(2) na dr der dmar ewlgi di vacyena, dr govend nya. ni qde drn hna zaf dengbj vn. Ma
het in drn ra vn dr ku .
(3) Mixmixr: Yew dara sey il ya. na dar cawo aw di yena yew ed meyweko payzyen dna.
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
Delal im tu sya y girgirnn
Meue ewlga mrat bedilyn
Mi nizna bnat ma di serr am li qdyn
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir
L l delal esker yeno l li tabur
Lro mi em hn dyo im ca dir
Ez tersena tu br brz welat dur
Hywax mi r hywax mi r,
qeder no ez se kir (2).
3-LAWKO LAWO
Lawiko lawo ti ronit ser bn di
Ti p imn biryn ewil dn, ewil dn
Lo lo mi nizna ti se vn, ti se vn
Mehmud mi Hesn mi vr xwi da welat
Almnyawo
Lo lo zerre cigr mi tadn, mi tadn
Ax ax eman eman, eman eman
L l way tri yeno tr cyr, tr ciyr
Lo lo nien pel mixmixr, mixmixr (3)
Lo lo tro qirbn ti welat Mehmud mi ra nn
Ti biyar yew xebera hendi xr, hendi xr
Ax ax eman eman, eman eman
56
Vate
Lawiko lawo tri yeno tr Mu, tr Mu (4)
Lo lo wirim keno s awi, s awi
L l wilay ez hend qayil a Mehmud xwi
Hesn xwi het roni, het roni
Ax ax eman eman, eman eman
Wayik way derd dil mi girn o
L l niye dari wo, niye dermn o
L l ez se kir, ez se kir
L l ez derdn kuln xwi a kir, yazi yawn
a hali kir
L l od min xrxwaz un ez het roni
Ez wirdi wirdi luemn xwi pkir
Ax ax eman eman, eman eman
Lo lo eman eman mi tna r tim tna r
Lo lo ew payz ew derg , ew derg
Lo lo ez Mehmud xwi Hesen xwi ronit
Lo lo ma wirdi wirdi qal kerd, qal kerd
Ax ax eman eman, eman eman
Way qirbn ta ra Almnya mrat ryo dur o,
ryo dur o
L l mi nizna ar Almnya pyer xrb o, pyer
xrb o
L l km ina Almnyaya mrat cad kerda
Wi dinya di mevaj bexto, lr luro, lr luro
Ax ax eman eman, eman eman (5).
4-N O N O
Keko n o bira n o
Keko Hma mekir k bigr fermno
Erd Hmay k ri ben girno
Kerr setar k niyedno
Keko in mehkimay birawno
Keko x Tahar x Weln o
x Rehm x Swn o
Warit we i Melekno
Cemaat ka kerd sr bn axno
x mi kum xirab wazeno
Wa wicax xirabe bo
5-SEBRAY M
Sebray mi ha sebray mi
Tu kul kerd vr kit mi
Pyer sya miyn imn d o
Sebray mi ha sebray mi
Tu kul kerd vr kit mi
Gil pit miyn ermn d
Tu kul kerd vr kit mi
Ma in kna qij ver ra
Sebray mi ha sebray mi
Kna qij ma nidn
Tu kul kerd vr kit mi
Rizq yay kuwari di bimno
Sebray mi ha sebray mi
Ciyez yay gale di bimno
Tu kul kerd vr kit mi
Ling yay zengu di bimno
Sebray mi ha sebray mi
Tu kul kerd vr kit mi*.
__________________________
(4) Teyr Mu: Teyro ki het wilayet Mu ra yen.
(5) Mi na dr zey (sey) vati Qumr nuta. Qumr, dewan ewlg ra Kur ra ya.
*na dr ht Cebaxor ser vvn di vacyena, yn dr govend a.
57
Vate
ewe say b
Ezman de
Esteran kay kerdne
Cenekke
Ver beyray xwi de
drka nmecetmend
vatne.
Stockholm, 05. 06. 1996
Robn REWEN
EWE
58
Vate
OND VAT DERHEQ KURDON ALMONYA D
Hman YAN

r tiber welat id mlyonon a kurd ciwiyn. Zuar zulm devleton zordeston ko welat ma
myon xwi d kerd bindest, b ben sebeb remayi ar welat ma. N welaton a yo z
Almonya ya ko nizd yo mlyon kurd tedi ciwiyen. Laykm i yeqbal sya ons xirab ma
kurdon ir b bela ko ma kam welat ser i, vr ma d ryr bn teli sinc, nverdon ma bires miraz
mexsedon xwi. i ra r ruej id kurd Almonya wayr heq huqq xwi n? i ra yi hema s
tirkon, farison, erebon yn hesibnayi yin ir yo mehmelo xuss nyen kerdi?
Cuya ver hela g yo ten tu ra pers bikerdayn, bivatayn Ti kam welat ra am?, merdim hend
rehat nekayn cewab yi bid vaj Ez Kurdiston ra ameya. Hela g ma cewab na tern dayn,
hezaron a pers amn kerdi. Zaf ray z almon ma ra yers bn, vatn: ima i ra nvon ma turk, von
ma kurd? Ez wazena qay na mesela ya ima r yo ko amo ciwyayi ekera bik:
Vr vst ponc serron, bajar Frankfurt id yo agirt (telebe) kurdo sr xon non id pyonz ken
wirdi ko biek am on viraz. Aw hay id yo agirt vetnamij iz onyen yi ra mereq ken, von Ni
lajek i we p kard xwi ya pyonz hend tenik hend lez ken wirdi, ni lajek kam welat ra amo
kam milet ra wo?
Tab lajek vetnamij, almon agirt ma kurdon ra pers ken, von:
-Woher komms du? (Ti kam welat ra yn?)
Lajek kurd von:
-hc bin Kurde. (Ez kurd a.)
La agirt vetnamij y ma xelet fom ken von qey yi vat ch bin gurke (Ez xiyar a).
Vetnamij von:
-Was du bist gurke? (i ti xiyar ?)
Hela g na qal lajk vetnamij fek ra vjena, lajk ma kurdon ben gej p kard pyonz a
kuwen yi dim a. agirt ma kurdon der-dmar xon non a n vetnamij ben-on. Bena qrr-wrr.
Vetnamij qrren von:
-Brn mi n kurd dest ra bixelisnn!
Axir pn d eyi agirt bn phesyn yn yin c ser a fnn dr.
59
Vate
Na msal mi ima r xuss nut ko ima we p bihs serron vernon id ond etin ib merdim
bivatayn ma kurd. Ray ray na semed ra lazim ib k seaton ra waxt xwi bidayn derg dila cewab
Almonon bidayn.
Tab r ruej id hin o nivon Kurd , i kes , laykm ni derheq id hema yo bedelnayi ht
hol ar welat ma ser namo kerdi gon ond gom zixm pt yo ruej cuya ver br eti.
Sebb n tepyamendi ?
Guer zoney mi, him hukmat Almonya nwazen semd kurdon Almonya binat xwi h
Turkya xirabi bik him iz ni heqdayi dewlet almonon ir yo kulfet , xlek mesref n gur r lazim
ben. Het bn a hukmat Turkya tab ko na tern ra zaf tersen semd vnkerdi, paykerdi n
waton ma kurdon i dest ra byer texsr niken.
Kurd ma semd n gur se kn?
Tay Kurd ma st, heq huqq kurdon Almonya yin ir derd nyen hesibnayi. Yi p n waton
a yar kn, wyn von: Her girday welat o, heton ig welat ma azad nb, ma r teway n.
Tay z st von N heq wat ma kurdon gon br qeblkerdi, ma kurd z s macron bnon
ta d xeftyn qaml xwi don la honc ma r neheq yena kerdi.
Kurd Almonya hukmat Almonya ra i wazn?
Yi von: Ma felq yo milet ma wazn s pabest na milet a, s kuem kurdon a ht hukmat
Almonya ra byer qeblkerdi.
Heq neirkerdi bernamon (programon) zon kurd d radyo televzyon id ber dayi.
Mektebon id qij ma kurdon bik zon ma bims.
Hela g gur kurdon bik memeron, yi nekn xwi ser n guron bar ca, yin ir pagr (sosyal
arbeter) lazim o.
Semd verberdi hrakerdi zon kultur ma kurdon, pat ma ber gureti p peron a, p
dersdar merdimon resayon a.
Nam qijon, s wat ma yo pyon yin, zon kurdon id ber qeblkerdi.
La i yeqbal sya wo ko n waton a hema yo teni z namo areserkerdi.
_________________________
: i
d: de, di
g: ke, ki, ku, gi
ib: bi, b
id: de, di
ig: ke, ki, ku, gi
ir: r, r
iz: z, j, , k
r: r, r
60
Vate
tey vecena ki birn amey bide, label a gan man xo ro
gna b ki atile bida ebi vatir terkan nena. A nwea
ged ya newama ya rojo ki biya nwea ged hetan ewro
an ra an iya cam vengda Hmay dawo ki mela de r
yew lac bibo, yew laco ki biiyo aye biko weyir eref, qedr
qiymet.
Tnca germini ya ki adiro sip ti ra vareno dana sered
Sven Delblanc*
A, yew cenka dewiji ya farisi ya, namey aye Zeynebi yo;
dinyaya aye xebati, gedeardi merg o.
Zeynebi gama ki kelakela amnan di hesad kena, xo di
ZEYNEB, GULNAR
aye ro, wina dana piro ki dewqa aye ona nika hss kena ki miyanfaqan aye ra awa germini heta
aqan ra herrikiyna ebi ameyi birnan vernan ki pey kei (rehmi) abena, patey aye wina
tri kena, seki asinn ti ra r. A ca di tunc ra roena, arefa xo gaz kena iman xo padana
hetan ki birn aye biney sist ben. Vengda cenka crana xo dana, hdk weziyet xo de r vana:
Fatima, ez hin cra verra diyna (xelesiyna), mi r ardim biki ki ez keye biresa, la hin biki ki
mela camrd te de tey nvec ez i hal di yo...
Ebi ardim crana xo, ebi henzar kezaletey keye resena, label rayir ra gege vindena hetan ki
birn ki nika hema p dim a yen, biney sist bib. Namey aye Zeynebi yo, a yew cenka dewiji ya
farisi ya, dinyaya aye xebati, gedeardi merg o.
______________________________
(*)Sven Delblanc (1931-1992) nutoxan namedaran Swd (sve) ra yew o. Delblanc, 1965 ra pey
Unverstey Uppsala di doent tarx ebebiyat serran 1970-80 di, Swd di, romannutoxko
imkewte biyo. Ey gelek romanan ra teber, 1971 di, geyrayi xo y ran ra pey, ebi name b Zahak
(Dehak), ran ser o yew kitab nuto. No kitab, 1972 di raya diyini api ro ginayo. Na hkaya, ap diyin
ra tadiyaya.
61
Vate
Gedeyan keye ra teber ken, Zeynebi hema ard di yew muemb ser ra pat ser o qelibna.
Naki ra cr bane ya, label semed erm heya ra arefa aye rid aye ro pta ya.
Nika birn p dim a yen bide, Zeynebi xo idnena, besetnena label pitik nwazeno bro
teber, yew pitiko gird o; beno ki Hmay rid aye biewniyo yew lac biderdo. Crana aye hdk
vana sebir biki, Zeyneb, sebir biki; qeeko ki ti ana nallah yew lac o...
Ow semedo ki kar Zeynebi asan bibo, semedo ki a nefesbiyayi ra bipawiya, nuteyan,
hemaliyan pzzed aye ser o ronan, ayetan Quran y ki tan kaxitan derg kemveran ser o
nute y darikan myan di nimite y, an pzzed aye ser o ronen; peyn di crani dest erzena yew
d hina tesrn: ona yew kergi sere birnena, dest xo gonya kergi ro vecena ana dest xo
dana pzzed Zeynebi ro ki herunda panc engitan aye y gonnan meka Zeynebi ra bimano,
herunda rism hmara panc ya mubareki, herunda dest muqeddes.
Nika kea Zeynebi abena a cra verra diyna, qeek ana label qeek yew keyneki ya; e, yew
keyneki biya, a ki z ko bikewa dinyaya cenyan dewijan farisan ki te de tena xebati, gedeardi
merg esto.
sinifa feqran nan ki heq nan weriyno ra y, la na sinifi myan di cay ceniyan hemn ra
crr o; imk camrd ki zilm teda veynen z qe nbo heq nan esto ki zilm teda ceniyan
xo bik.
Mrdey Zeynebi ber teber ver di tunc ra ronto cixara imeno. Seki bindi xem ey nbo,
seki qrr nalya ceniya xo nhesiyo, camrd vati gan wina bo. Axrki nika veng hes biriya.
Crana ey yena teber, kita ey di tunc ra roena pawib ey a ki o aye ra y vajo
O, semedo ki camrdeya xo ya ratikni binawno, bveng cixara imeno. Peyn di perseno,
vano:
-, i bi?
Cenka crani vana:
-Efss, yk doxter zade ode ast. i heyf ki yew keyna by.
Mrdek serey xo taneno, werdeno ono ayxane. Eki o yew dewijo tiraameye bo, ko
camrd qal n qezay ey nk terraqi di behs sewb yan, ki yew keyneka newebiyaya ra
muhmr y, bibo.
Namey keyneki Gulnari paniyno a demewko zaf kilm di kar gurey cenyan myan di pli
bena. A deteni viratena xalyan musena. A na viratena wer aya semawer bimusa. A,
wext wer di bawk birayan xo r xizmetkerdi musena.
vane nan riz yan z nan do, xiyaran, belan wen. Gege z got, elo-kebab, yan
kebab got mna riz wen; beno ki gege wer nan o xam, we lezzetin kelpae bo ki ebi
62
Vate
nano yewxeyo wepewt, werno. Label bawk birayan ki mird wer werd, Zeynebi keynaya
aye Gulnari r piota nan a ki zaf ray tik riz nan o, manena.
Nika Gulnari dekewene cay ceniyan, hin gan arefi, a unformaya ceniyan a syay, xo ra da.
Nizd ra wext aye y zewac yo a gelek ray meraq kena veyn camrdo ki beno mrdey aye
kam o. Na mesela di vatey aye pere nkeno, py may zamay vicnen.
Gulnari dan lac cran nan Hesen Gulnari pzzed xo di vana, iyayn nay ra zaf xirabr z
bibo, mesela iyayn aye bid lac keyay Rostem ki yew pirnikgasar o nweiya mrdiman xo
firingzehmet girewta. Na nwe, mrdim ra ona mrdim, n cayan a vila biya.
Label Gulnari nika ra taket-naketi di ya. Her dest namheram pa nniyawo, la rayna z kam
no vajo ki a llehm keynek a? Doek veyekey ser o yew hzara pemeyini ya sip rabiya, ze
keyneka nheremiyaya, gan end ilk gonya aye na hzari ro bib ki a ba spat bika ki weyir
namus ya. Gama ki Hesen ebi zor dekeno cay ceniyeya aye, a dejena, label keyfan ikirdarey
ver n dej r bermena; imk no dej nawneno ki a yew cenya weyir namus ya.
Ser sibhay roj bn, vistiriya aye end ceny pr y ki mrdim Hesen y, yen hzari ra
ewnn. Hzari xo destan ra arnen, tadan serey xo tanen ki mesela temam a.
Xeyl xb. Zaf ba o. De no spat o!
Ebi nayi zewac nan qebul beno.
Gulnari z bena ceniyan dewijan farisan ra yewi ki hal kar nan xebati, gedeardi,
xebati xebati yo... Wext zey aw vreno, mewsim zey eyam wesar hema lezi vuriyn Gulnari
wext hin tena ebi gedeardi peymawena. A serri mi Efrasyab ardbi. Serr tira ver mi Perwane
ardib. A serri b. A serri b...
Serr zey dasikan vera roj simer vervay t ser di firren on.
Merg dayka aye hima hima ki aye vr yeno: gorristan di yew ser sibhay o ll, end durik
Quran ra end srey.
Serr p dim a vren Gulnari opa texrbkareya viyarti wext, awke di, lea xo ya bana di
veynena: icey veng endeliyayey, reyey herabiyayey dest hewayin y ki pencan heywan
koy manen. A end serra ya gelo? A bi xo z nzana. La texmn kena ki nizd ewres ya, yan yew
cenya pri. La eki nika de r yewna qeek bibo! Estafllah! Hmay nko...
La no Hmayo ki h kes gured y ser nono, zano se keno Gulnari rayna bena nwea
ged. Ama newini ya nweiya xo di z ona terkan di xebitiyna, o wext a xo di tey vecena ki
birn vern yen bide. Yew cenka crana aye de r ardim kena, la na ray zor, iqiyam xo keye
resnena; birn p dim a, p dim a yen sen yew a asinni herra nermi ro ona, abi hewa cr
pat kea aye ro ginen, aye welliwelli ken.
63
Vate
A yena keye ca di muemb ser ra, pat ser o qelibna. Hal aye no cenka crani xo
pzze di vana gelo cab nkeno ki kes yew bierawo dki dim a. Label key dki tiya ra zaf dur yo
hetan nika caran kes ndiyo ki a wext di ameya.
Ewro wext nvreno, no wexto ki heyat ceniyey Gulnari y ebi xebati, gedeardi, xebati
xebati viyarto, timtim zey aw lezkan iyo; label ewro ti van qey roj asmn ra vinderto, t
ngeyreno. gama ki roj ono awan dinya hd hd tar bena veng melay minara ra yeno,
Gulnari muembey xo ser o ya gon aye bin a ona mirena.
Zaf vindarnayi meyt cayz niyo, cin nverdan, no germ amnan musede nkeno.
Dosere ra, ver ki ar ro xebati, meyt Gulnari uwen, yew sedyey bast ser nan ki texteyan
sipdari ra virate yo yew hzara pemeyin a keyeni ro pen ebi ay hewa ben gorristan.
Mela, Quran ra a sraya ki semed meyt gorristan ser o wanna, waneno kes ki wica di y,
b ki n qiseyan erebkyan fahm bik, ebi hurmet gotaren.
meyt Gulnari deken na herri myan ki aye ebi ereq xo gonya cenyeya xo heq kerda;
ebi xebati, gedeardi merg...
Yew koyey herri aye ser o koye ken end heb kerran dormare di ronan. Varan zimistan
ra pey, ko no koye vn bibo bibo nimz, erd di bibo duz. Namey aye i kes vr nno, i kes ko
estanika aye nvajo.
Namey aye Zeynebi yan z Gulnari bi, a yew ceniya dewiji ya farisi b, dinyaya aye xebati,
gedeardi merg b.
Swdk ra tadayox: J. hsan Espar
64
Vate
Nutox, o keso ki bi awayndo hosteyey a ziwan xebitneno.
Yan nutox hostay bikarardid ziwan yo. Sermiyan
nutox yo muhm girs tenya ziwan o. Kes ki bi
hunerand (senhet) bnan a alaqedar ben, wexto ki
berhem ser o xebitn, en end aletan malzeman
bnan bi kar biyar. ki welatd nan di alet malzemey
in b, gorey mkanand xo, en welatna ra ya z miletna
ra peyda biker. Mesela, ki ressam bi fire boyaxd xo
ya qayil (raz) nbo ki welatd ey di fire boyaxndo
hewna rindr inbo, eno xo r welatna ra peyda bikero.
Haydar Diljen
NUTOX, ZWAN EXSYETO NETEWEY
Ki heykeltira bi malzemed heykeltiraey o ki welatd ci di esto ya qayil nbo, eno xo r
welatna ra bido ardi bi kar biyaro. wexto ki n malzem welatna ra ano pey eser xo
virazeno, karakter motf neteweyey di eserd ey/ay di vin nben. No, qand heme babet
huner (senhet) meslegan wina yo. Label qand nutox wina niyo. Qand ki nutox bio vajo
ez nutox filan mileti ya, gan ziwan a mileti bi kar biyaro. Nutox neno ziwan miletna bi
kar biyaro. N, ne ki neno, eno, label o wext nbeno nutox miletda xo, beno nutox a
mileta ki bi ziwand ci ya nuseno. Yan o iyo ki kita miletey ra karakter eserd nutox misneno,
ziwan o. Nutox ki bi xo kurd , label bi ziwanna nusen, kes neno nan r vajo nutox
kurd. Ma kurdan miyan di nimney winay bol . Hetta namey tayin dinya ra z vila biyo. Yan
n bi xo kurd , label nutox miletna y.
Ziwan fikir
Ziwan wasitey tkilvirati tenya niyo. Ey muhmr, alet fikiriyayi yo. Wexto ki kes fikirno,
65
Vate
kes ziwan bi kar ano. Yan fikr kes bi ziwan ya peyda beno. Wexto ki kes fikirno wazeno iy
hel bikero, kes anc ziwan bikar ano. Kes kamc ziwan rind bizano bi ziwan ya fikirno
nuseno.
iyo ki kes vneno, ziwan ardim kes keno ki kes bisinasno bro kes vr. Ziwano ki
fikiran ano kes vr bi kes ya dano hskerdi, o ziwano ki kes rind zano yo. i heyf qand ki
verniya raveyiyayid ziwand ma bi poltkayda plankerd ya asmlasyon ya ameya giroti,
ziwano ki ma kurd wendey bolk pa fikirin, sinasnen, pa hs ken pa ben vrdar, ziwan
miletna yo, yan ziwanndo xerb o.
Qand ki kes bio ziwan marda xo yan z ziwan mileta xo ze wasitay fikiriyayi bixebitno,
ver heme gan kes mirdiya xo ekyan (kelme) qaydan ziwan bizano. Ki kes mirdiya xo
ekyan nzano, kes neno bi ziwan ya bifikiryo fikrdo newe peyda bikero. Semedo muhm
o ki nverdano kita form, ziwan, muhtewa teknk ra kurdan miyan ra eser gird bivijiy no yo.
ertan siyasyan welat ma heq ciwiyayi (yaama) ziwand ma ra giroto. Qand merdimnd
esr mkan xoraveyberdi end se, qand ziwannd esr z hend .
Proses raveriyayid ziwan kurdk
Proses misnayid ziwan, dayikrabiyayi ra dest pa keno. Hetta gorey tayn lkolneran,
hewna ki qeek pzed marda xo dir o, ki teber ra iy bianawo, reaksiyon misneno. No z nawneno
(misneno) ki proses misnayid ziwan pzed dayiki di dest pey keno.
Biyayi qeek ra pey, heta hewt serreyda xo gorey herabiyayid cad ciwiyayid xo
alaqey bi omed xo ya ziwan xo raver beno. Feqet di no peryod di, kot ciwiyno wa biciwiyo
(dewi, ski, ska girdi), ziwano ki miseno, ziwando snorkerde (sndorkerde) yo ekyan ki
miseno, bolkya ci namey iyan omed ci tayn fil konkret . Msal: day, bawo, bira, nan,
awi, eker, werzi, roi, o, b, bri, veyan, teyan .... No ziwan cewab htyacd qeekey dano.
Wexto ki qeek dest bi mekteb keno, o ziwano ki heta o wext misayo ci r bes nkeno. imk
mekteb ziwando hewna raveyiyaye fikiriyayi wazeno ki kes bio pa bifikiriyo, fikir hssan
xo pa binso.
Raveyberdi ziwand winas wezfey mekteb yo. Yan ziwano ki kes bio pa bifikiriyo
iyan abstrakan fade bikero, bi awaydo bi sstem mekteb di ravey ino.
Ma kurd, xasma kurd ki kurmanck dimilk (kirmanck) qisey ken no mkan ra bpar .
Ma heta e-hewt serreyda xo keye kulfetd xo heti y. Ma di omeydo teb di, ziwando ki
cewab alaqeyand ma y rojaneyan dano misen. Dima mkan raverberdid ziwand ma, ma
ra yen giroti. Wexto ki ma dest bi mekteb ken ziwando xerb ma ser o yeno ferzkerdi. Ma n
ziwan bisn (hes biker) z nsn z muhm niyo, gan ma bi zor a bims. No ziwano xerb,
66
Vate
mekteb di bi awaydo bi sstem a bi ma deyno misnayi. Qand ki raveriyayi ziwand ma
yeno vindarnayi, wexto ki ma biwaz caydo hera (sahayda hera) di ya z fadekerdid iyand
abstrakan di ziwan xo bixebitn, ma bol zehmetey ancen.
Kurd ki kurmanck dimilk qisey ken, di pleyda xo di cay (saha) ciwiyayenda xo hera
ken, label di cay di bi ziwand xo ya qisey nken, mecbr manen ki tirk qisey biker.
Mekteb bi ziwan ya wanen, zaf fin cay kar di bi ziwan ya qisey ken, eskerey bi zor a bi
ziwan ya ken; kitab, kovar gazeteyan bi ziwan ya wanen, televzyon radyoy bi ziwan ya
gotarey ken. Kurdk r, tenya miyan key, elaqey bi tayn embaz merdiman xo, tayn
qehwexaney dew manen. N serrand peynan di, tesrd televzyonand tirk ra meyl
tirkqisekerdi o yo dewan di z xurt beno.
Ma di pleyda xo di cay ciwiyayid xo hera ken, label sewiyey raveriyayid ziwand ma
qekeyda ma berzr niyo. Zeki kes bi zor a lingan pley dekero sewland qekey. Sen ki ling
pley ndarn sewland qekey; fikir, wati hss pley z ndarn ziwand qekey pa
nen br fadekerdi. Na ratey qand nutoxand ma z wina ya nvirna. Hema hema
heme nutoxan ma, kem v, di serrand vernan qekeyda xo di bi ziwand marda xo ya
qisey kerdo, kay kerdo ciwiyay. Dima mecbr mend ki demeydo derg bi ziwando xerb a
mekteb biwan xorteya xo bi ziwand xerb ya ravrn. Xortaneyda xo dima dest bi nutid
kurdk ken. Di ertand winasnan di, di ariwada netewey dinyay di pawiti eserand
erjiyeyan kurdk xeyal o. Eser gird, fikir vrand girdan ra peyda ben. Fikir vr gird z bi
ziwanndo raveykewte ya ben wahr got est.
Ziwan dentte
Alaqeyndo gird mabnd ziwan dendtey kes di est o. iyand muhman ra jew z ziwan
dayikda kes yo ki kita exsiyet, fikir hss ra raveyiyayid kes di rold ci yo gird est o.
Ziwan dayiki, aletnd tkilronayi raverberdi dettey kes y netewey yo. Ki kes ziwan
xo y dayiki bizano, misnayi ziwan iyand bnan z kes r asan beno. Yan ziwan dayiki,
musnayi ziwanan bnan kes r keno asan. Ziwan dayiki, kilt xeznada kes ya kultur yo z.
Kes imey kulturd kalik prikand xo y vat (fekey) nut sayed ziwand dayikda xo ya
miseno. Ki kes ziwan miletda xo nzano kes do sen estanikan, dran, metelokan, fiqrayan,
destanan, urf edetan xo bizano; gotareya ci bikero ci ra tam bigro? Zeki bi awaydo ekera
ya aseno, mabnd ziwan exsiyetd netewey di alaqeyndo xurt est o. Ki kes ziwan xo we
nzano, bi ziwando xerb a, hele hele bi ziwand kolonyalstan a gird bibo perwerde bibo; kes
do sen bio bi ziwand xo ya bifikiriyo motfan kulturd xo eserand xo di ca kero bido
asnayi? Tiya di stsnay en bib, label tayn .
67
Vate
Ziwan mi ermey gand min o.
Nutoxndo Fn, Antt Jalava, vano, ziwan mi, mi r ze ermey gand min o. Label ziwan
bn y ki ez zana mi r ze inay min . ina eno bejnda kes r bibo ya nbo. Ki bejnda kes r
nbo kes eno ci bivirno label kes ziwan xo neno bivirno.
i heyf ki xalkerdox welatd ma, wazen ermey ma ma ra ciker. no 70-80 serr y ki
y ma poste ken gn miyan di verdan. Heta ki welat ma nreyo, ma ra tayn do bi gn
ariqd xo ya na poltkada ermevirnayi ver bivijiy bi ziwand xo ya nutoxey biker, label
kita bni ra do mileta ma ra bi milyonan kes na poltkaya barbari bin di bare biman.
Bifikiry, xeyl nutox ki bi esl xo kurd bi ziwan xerban a, mesela bi tirk, ereb ya z
faris nsen; mesela kurdey Kurdistan xo r qet ze meseleyda xo ya esas ndiya. Ge-ge (j
fini) vat y hewna z van ma kurd . Label eyn wext di z Tirkya, ran, Iraq ya z Sriye r
van welat ma, n dewletan r van dewleta ma, parlamentoy nan r van parlamentoy
ma braxand nan r van braxa ma. ima, ki bi kurdk nsen, nen dezgeyand n
dewletan r vaj ma. Ki bi kence ya ima ya bid qeblkerdi ima mecbr biman vaj
z ima do xo win nerihat hss biker ki zeki mar ya z qijne ima ziwan perro. Ma nay ra zan, ki
kes ziwan miletda xo bizano pa nutoxey bikero, kes wahr ruhiyet, kultur exsiyetnd
netewey yo z. Ki kes wahr exsiyet netewey bo, kes neno xo miletna ra bihesibno.
wexto ki milet ya z dewlet heme iyan kes ze xo bihesibno, kes neno bveng bimano.
ki bi awayn a dewletand xalkerdoxan ver ro nn bveng manen, ruhd neteweyey ra
bpar kita ruhiyet netewey ra ya bexsiyet ya z kemexsiyet . Kes n ferq, b end
stsnayan, mabn nutoxan ki kurdk nsen ki bi ziwan xalkedoxan a nsen di ekara
vneno.
Bi heme ertand xiraban a z ziwan ma yo raver ino
ertan siyasyan welatd ma vern raveyiyayid ziwand ma ro girota. Ziwan ma z biyo
kole. Ziwan ma di heyato ratikn di biyo ze aletnda tkiliyand rojaneyan a sahayda tengi.
Cora nutox ma, hem di peydakerdi fikir vrand xo di hem z fadekerdi hssand xo di
zehmeteya xebitnayi ziwan ancen. No semed ra yo ki kita form, teknk, ziwan muhtewa ra
kurdand kirdasqisekerdoxan dimilqisekerdoxan miyan ra eser gird y nvijn.
Vera n heme ertan ki qarid ziwand ma y z, di n des serrand peynan di, bi taybet z
teber welat di, tayn kar xeyl erciyayey by. Ziwan ma yo ewro rindr yeno xebitnayi. Romanan,
novelan iran ki amey nuteni di, tercumeyan (tadayeyan) ki amey kerdeni di, kita
ziwanxebitnayi ra raveyiyayido ekara esto. No raveyiyayi, di kovarand ki bi temam bi
kurdk vijn di z aseno. Ki ima biewniy ira, Ndem, Armanc, Avan, Dugir, Azadiya Welat,
68
Vate
Zend, Hv bnan ra, gorey des serran ver, ima do kita xebitnayi ziwan ya raveyiyayido
gird bivn. No raveyiyayi di tercumekerdi di z aseno. Kurd, gorey ver ney des serran, kita
teknkd tercumekerdi ya z xeyl ravey iy. eref n raveyiyayi nutoxan ma y ki bi
heme mkanand xo ya, xo verdan nwazen ermey xo bivirn, yo.
Marfet o yo ki kes ewro kurdk binuso
Ki ma kurd meti welatd xo di wahr qtdar b, ziwan ma azad bo, ki kurdk bins do
bol b. Label mahrfet o yo ki kes ertand etinan ewroy di zor bido xo bi kurdk binuso.
Beno ki ewro eser bol ercayey nvijiy, label her rza ki ewro bi kurdk bro nuteni, do vera
asmlasyon dewletand xalkerdoxan di bibo ze iwe sered nan ro guno. Cora, ma kurd ki
dest ma qelemi tepen, gan ma zewq virnayi ermed xo bi dimenand xo nd
tamkerdi...
69
Vate
Ceml Gundogan
I
Ez wazen ke na meqaleya xo de tay probleman standar-
dzekerdena ziwan (zon) kurdk ser o vinder. ike hen
bawer (nam) ken ke, tay munaqeey ke ziwan leheya-
n kurdk ser o yen kerdene, yew (j) het ra z (k) gire-
dayy na mesele y.
Ser hard de ziwan ino ke roza virne ra ziwande
mill bo. Ziwan ke yew noqta ra tpya by ziwan mill,
ma vaj z ngilizk, frensk, almank, tirk yan z erebk, ver
coy ziwande mehell by. Zerr xelq de cawode zaf teng
de am qeseykerdene. Lbel seweta ke yew noqte ra pey
TAY PROBLEM STANDARDZEKERDENA ZWAN KURDK
htyac ziwande muterek vejyo werte, ya lehe fekan ke miyan xelq de amn
qeseykerdene ra yew ze ziwano mill amo wenitene standardzekerdene, ya z n lehe
fekan ra di-hre fek yan z lehey am wenitene sentezode newe amo wirastene, ziwano mill
ebe na qeyde vejyo werte.
Bguman no kar, karode zaf etin o. ike ziwan ke nam nutene, zaf tmiyankewte y, ze
gincika muye twertebyay y. Hema hema vaje her dewe de ziwan yeno qeseykerdene. ike
ziwan nyann, hema hema bstsna di-hr leheyan -gegane jdr- htwa ken. Wunca lehey
ke est, xo myan de di-hr fekan -gegane jdr- htwa ken. Ebe na qeyde mesele bena z
gincika muye mordem nikno ebe asanye werte ra vejyo.
Ma n milletan ke ziwan xo standardze kerd z ziwanode mill ard werte, no karo zor
ebe i usil hal kerd? Qeyde yan z prensbde no kar no ke ma her ca de, yan z her waxt de
bigurnme?
70
Vate
Ziwanzanayoxan heta nika na perse ser o zaf sar xo dezn hona z deznen. Lbel heta
nika qeyde, yan z prensbode umm namo kefkerdene ke her ca waxt de bivro (derbas
bo). No derheq de yo ke ziwanzanayox van o wo ke, standardzekerdena yew ziwan de persa
her muhme, tesbtkerdena a lehe ya, ke ziwan mete aye ser o bro standardzekerdene.
Ma gelo derheq tesbtkerdena leheya ke ser o ziwano mill yeno virastene de, qeyde yan z
prensbode umm no?
Ziwanzanayox na mesele ser o z gurey hona z gureyen; label no derheq de z nkn
formulode nvurryay bidr ma. ike her millet, leheya ke ser o ziwan xo yo mill no ro,
gorey rewa xo terch kerda. Ma vaj tay cayan de faktoran syas, cayan bnan de faktoran
tarx, tay cayan de faktoran kultur dn, cayan bnan de faktoran sosyal tay cayan de z
n faktoran ra end teney piya na mesele ser o z faktoran taynkerdoxan tesr kerd.
Ma vaj, xelq xirvat (hirvat) dewro kan (keyen) de hr lehey qesey kerdn: cakavan,
kajkavan stokavan. Mordemo ke bingeh ziwan xirvat y ewroyn no ro, Ljudevt Gay
(1809-1872) o. Ey bi xo leheya kajkavan qesey kerdn. Lbel seweta (semed) hessasyeta
tklyan (lkyan) sirpan xirvatan, leheya xo n, leheyde bne, yan stokavan ziwan
modern r bingeh qebl kerd. No wenay de semed (sebeb) poltk b.
Lbel Frense ngilstan de faktor taynkerdox tarx b. N her di welatan de z lehey
ke ver coy welatan bin bandira qiralan Frensa ngilstan de amn qeseykerdene, py
coy b bingeh nglzk frenskya ewroyne. Wunca Ynanstan de z prosesde (pvajo/sre)
nyann ame ciyayene. Leheya Atna ke dewr hellenstk de amn qeseykerdene, b bingeh
ziwan newey. Zeke yeno famkerdene n msalan de faktor taynkerdox tarx b.
Tay cayan de z faktor dn vejno av. Mesela, wenitena bingeh ziwan modern erebk
de faktoro muhmtir dn b. Erevk z, z ziwan, heta dewran peyn standard nb. Her ca de
ebe yew qeyde amn qeseykerdene. Tawo (demeyo) ke ereban qerar day ke ziwan xo standard
biker, leheya qureyan a dewr pxember Mihemed xo r bingeh guret heta ke deste nan ra
ame ziwan xo a lehe ser o standardze kerd. Msala erebk de, ekera yo ke faktoro taynkerdox
dn (ol) b.
Hasil kelam, tay milletan gorey rewa xo yew lehe xo r bingeh guret ziwan xo yo
standard, yan ziwano ke medya de, dayreyan dewlete de, dibistanan (mekteban) de yeno gur-
nayene, a lehe ser o virat.
Ez ta de kelmeya viratene ebe zanayene gurnen; ike ziwano mill yan z ziwano stan-
dard, ziwanode virate yo. O pey coy yeno viratene, ver coy ra no. Ver coy tay lehey yan
z fek est. Ebe prosesa standarzekerdene, n lehey fek viln ro, werte ra darn we.
71
Vate
Tab no nno a mana ke viratena ziwande mill, bin ra yode keyf yo. Her gama ke erjna
(erzna) her tercho ke virajno (virazno) gune (gan) kok xo leheyan yan z fekan ziwan ra
bigro (bicro), yan z muqabil nan zerr leheyan fekan ziwan de bib. Ebe vatende bne,
kar standardzekerdene fonoloj, morfoloj ortografya ziwan gune yewbn bicer, p biker.
Eke hen nb, problem vejn. Terch ke am yen kerdene zerr xelq de binyat ncen.
Tarx de msal nyann zaf . Heta gegane tercho ke derheq leheya bingehine de amo kerdene
z xelet vejyo, zerr xelq de binyat ngureto. Ma vaj, ronvran slovakan tawo ke wat ziwan xo
standardze biker, z bingeh yew lehe terch kerde; lbel a lehe zerr xelq de binyat nguret.
Pey coy leheyde bne ame terchkerdene na peyene xelq myan de ca guret.
Heto bn ra tay msalan standardzekerdena ziwan de metod bingeh guretena yew lehe
ino. Hurnda (herinda) ey de her yew leheya ziwan ra tay grno (crno) sentezode newe
virajno. No z metodode bn o. Ma vaj ziwan Ukrayna sentezkerdena end leheyan ser o amo
virastene. Wunca (ancya) ziwan macark ziwan letonk z sentez end leheyan ra amo
virastene b.
Heriqas ke no metod, tenna demokratk aseno (oseno) z, tetbqkerdena ey hunde (ende)
asan nya. No semed ra metod yew lehe ser o standardzekerdena ziwan, zaf cayan de tetbq
byo. Ma vaj ziwan tirk yo modern leheya stanbul (Ostomol) ser o, swek (swdk) leheya
Stockholm ser o, ynank leheya Atna ya kane ser o, arnawudk leheya Tosk ser o, almank
almankya wertey ser o (aye myan de z tay lehey fek estb), talyank leheya Toskana ser o
ame standardze kerdene. Bi kilmye, her mllet rewa xo ra gore metod sul xo terch kerd
ebe na qeyde ziwan xo tmiyankewteyye ra xelesna, ziwanode standard vet werte.
II
Naca ra bme rewa ziwan xo, rewa ziwan kurdk ser. Gelo hal ma itur o?
Zeke ima z zanen, ma het z eyn problem est. Mesela, ma z wazeme ke hemwelatiyan
xo de ebe ziwan xo qesey bikerme kar gurey xo bi ziwan xo bikerme; lbel seba ke
ziwan ma her dewe aristan de yewna tewir yeno qeseykerdene, no her tim mumkun nbeno.
Ma vaj tay ebe kirmanck (kirdk/zazak), tay ebe kirdask (kurmanck), tay ebe sorank qesey
ken. N leheyan ra qedr (teber) miyan her lehe de z fek ciyay est. Ze nimne, leheya
sorank de fek Silman fek Hewlr ra, fek Hewlr fek Mukr ra zb. cya wo. Wunca leheya
kirdask de fek Diyarbekir, ma vaj fek Badnan ra, fek Badnan fek Serhed ra cya wo.
Waxt, mi hepisxaney Bursa de tercumey gramer mamosta Qanat Kurdoy de emay db;
eke mi vr de xelet nmendo, na ema de teyna qism (bea) leheya kirdask de iys (des es)
fek ameyb nutene! Wunca rewa leheya kirmanck (kirdk) z ney ra zaf cya nyo. Qe in bo
72
Vate
ar-panc fek est. Drsim, ewlg (Bngol), Swregi, Motk...; her ca de fekode cya yeno
qeseykerdene. Heta zerr n mintiqayan (hereman) de z cya cya fek est. Ma vaj wert
kirmanckya rojawan (xerv) Drsim kirmanckya rojhilat (erq) Drsim de ferq est. Heta
miyan kirmanckya rojawan Drsm bi xo de z tay ferq est. Mesela, kirmanckya Xozat
Pulur (Ovack) motamot yewbn ncen. Eyn dorm Swregi, Pali, ewlg, Pran cayan
bnan de z esto.
Heto bn ra n leheyan yan z fekan ra tay yewbn fahm nken, yan z senik (tik, kem)
fahm ken. ima kn na rastye zerr riperran kovara Vate de z bivn. Kovara ma de Bidls
(Motk) ra qedr hema hema heme aristanan kirmanckqeseykerdoxan ra nutey est. Lbel
ma vaj, wendox ma y drsimij, heta ke ferheng in bo, nkn nutyan ke ebe fek ewlg,
Swereg yan z Pran am nutene, biwan. Yan z wendox ma y ewlgij b ferheng nkn
nuteyan fek Drsim yan z fek Swregi ebe asanye biwan. Ebe vatende bne, ziwande ma
wo standard no. Herkes ebe ziwan dewa xo yan z aristan xo qesey keno, nuseno ser de z
vano: o wo rindr rastr y min o!
Rew, ebe kilmye nya wo.
Ma ci r are ino?
Ci r are helbet esto. are, standardzekerdena ziwan yo. No semed ra wo ke kurd njdy
se serr o ke viratena ziwande muterek standard ser o fikirn gureyn.
Serra 1989 de Dr. Emr Hesenpr (bi xo z kurd o, Mehabad ra wo) n kar ke naca di behs
ci beno ser o tezde doktora amade kerd. Hesenpr, tez xo de, iyan ke roza virne ra heta
nika derheq standardzekerdena ziwan kurdk de am kerdene vatene ser o hra hra vindeno
analz keno.
Tez bi xo njdy panc sey riperr yo. O semed ra ez bese nken ke dergaderg ser o vinder.
Hema tay tecrubey Kurdstan Bar est ke zaf muhm ; gune mordem ser o ten vindero.
ike tawo ke mordem n tecrubey agahdary umm, ke bea virene de amey qal kerdene,
sanay t ver, kno probleman ziwan y Kurdstan Vakur ser o z hna rind hra bifikiriyo. No
semed ra ez wazen ke tez Emr Hesenpr ra derheq Kurdstan Bar de tay agahdaryan
pke wendoxan biker.
***
Zeke yeno zanayene hona ke Kurdstan Bar Kurdstan Vakur yewbn ra nameyb
cyakerdene, stanbul de komde ronvran kurdan tay rojnamey kovar vetn. N kovaran
de gegane ebe leheya sorank z nutey yan z r vejyn, lbel giranye leheya kirdask ser o
b. Waxto ke herv yewin chan qedya Kurdstan Osman b di letey (parey), Kurdstan
73
Vate
Bar de rew vurrya. Kovar rojnamey ebe leheya sorank vejyay, hukumato ke x Mehmud
Berzenc sanayb p, kar gurey xo de leheya sorank xebitnay. Bi kilmye, giranye leheya
kirdask ra vrd ra leheya sorank ser.
Qey nya (wina) b?
Dr. Hesenpr, na vurnay faktoran sosyal poltkan ra gir dano. Vano Kurdstan Bar
de o waxt zafrya xelq ebe sorank qesey kerdn. Heto bn ra z, merkez hereket mill y
kurdan aristan Silman b. Mintiqay ke te de leheya kirdask amen qeseykerdene, het
sosyal kultur ra apey (peyser) mendb. Silman tenna avr b. Yan het mkanan viratena
ziwande standard de Silman bar b. N faktoran pro piya netceyde henn da sorank b
leheya resm.
Gorey agahdaryan Hesenpr, na rewa nyanne heta 1931 b problem ramit. Ronvran
Kurdstan Bar hen bawer kerdn ke standardzebyena ziwan kurdk de sorank z leheya
bingehine do fonksyon xo biyaro ca. Lbel waxto ke dewleta raq ser o mandaya nglz qedyay,
tay problem vejyay. ike ronvran kurdan zann ke darey ngilzan ra pey, bandurwayr
raq tu heq ndan kurdan. O semed ra zor da ngilzan ke, z zor bid bondurwayr raq ke
tay heq kurdan br qebulkerdene. Heto bn ra nglzan z seba menfaetan xo y stratejkan
wastn ke tay heq kultur y kurdan br qebulkerdene. ya n faktoran de serra 1931 de
bandurwayr raq yew musweddey qanun ziwan nerkerd.
N muswedd de yew madda b ke leheyan ziwan kurdk ser o ameb tanzmkerden.
Na madda (no: 8) de vajyn ke, aro ke dorm aristan Musul de ciwiyeno, gune en
herey (erey) yew serre miyan de tesbt bikero ke kamec leheya kurdk z ziwan resm
terch keno. Zeke yeno zanay dorm Musul de zafrya xelq kirdask qesey kerdn.
No yeno a mana ke dewleta raq wastn va (wa) miyan kurdan de zaf lehey z ziwan
ferm br xebitnayine. Yew lehe ser o standardzebyena ziwan kurdk nwastn.
Bguman sebeb ney demokratkfikiryena dewleta raq nb. Dewlata raq, yode
nyann xo r ze tehlke dyn. Hen fikiryen ke, eke ferq lehey fekan kurdk
werte ra wedary, yewbyay mllet kurd hna beno asan hereket mll y millet
kurd hna beno qewin. Seba ke n tehlkey werte ra wedaro, heq dn leheya kirdask
ke va a z bibo ziwanode resm.
Zeke yeno texmnkerdene, na madda ronvr kurdan myan de zaf hrso de pl (gird)
peyda kerde. nan vatn ke hukmat raq qest na madde no ro ke ebe ardim naye
ftne fyo miyan kirmancan.
74
Vate
Zaf ni, ronvran kurdan Kurdstan Bar no muswedde rexne (krtk) kerd. N
ronvran ra yew z M. Emn Zek Beg b. M. Emn Zek Beg, ronvrode jhat destraamaye
b. (Kitabde ey, Tirkiye de z amo apkerdene: Krdistan Tarihi. Beno ke wendox
ma bi wesleya no pirtk M. Emn Zek Beg nas biker.) M. E. Zek Beg krtk xo z
brour ner kerd. Lbel, hona ke bror apxane de b, dewleta raq dest na ser. Birz
Hesenpr tez xo de n bror ra tay noqtey muhm neql kerdo.
Xulasakerdi Hesenpr ra gore, traz M. Emn Zeky di noqteyan ser o ben kom.
Noqteya yewine, standardzekerdena yew ziwan de prensb umm yo. M. Emn Zek
Beg vano ke, her ziwan waxto ke yeno standardzekerdene, leheya ey a en delale (fesh)
sereraste (rk pk) z leheya bingehine yena wenitene ziwan a lehe ser o yeno
standardzekerdene. Ziwan kurdk de na lehe, bguman leheya sorank ya. M. E. Zek
Beg, no derheq de gorey xo tay sebeban z rz keno.
Noqteya diyine, yewbyay ziwan kurdk ser o ya. M. E. Zek Beg vano ke, eke huk-
mat ly leheya sorank de leheyde bne z z ziwan resm qebul bikero, yewbyaye
ziwan kurdk zerar vneno. Xulasa, o waxt hukmat raq wastn ke leheya kirdask z
z leheya sorank ziwanode resm bo; ronvran kurdan ney r traz kerdn, vatn
n, ma wazeme ke teyna sorank ziwano resm bo.
Tav hukmat vatena xo de israr kerd serr ra pey qanun ziwanan mehellyan z
vastena xo vet. Zeke mi cor de z qal kerd, nyet dewlete nyetde pak nb. Dewlete
yde bn dim a fetelyn. O semed ra, tawo ke nglz raq ra ancyay (1932) hukim
kewt dest ereban, no qanun ziwanan mehellyan dorm aristan Musul de name
tetbqkerdene. Dewr monar, yan miyan serran 1932 1958 ebe na qeyde vrd ra.
1958 de raq de rejm monar rijya hurnda ey de rejmode cumhr ame
psanayene (sazkerdene). O waxt kurdan raq tay heq qezenc kerd.
Dewr cumhuryet de, derheq standardzekerdena ziwan kurdk de yo ke ame
vurnay o b ke, radyoyo ke heta o waxt teyna ebe leheya sorank wean kerdn, 1958
ra tepya wean xo ebe di leheyan, yan ebe sorank kirdask ramit.
Lbel israr ronvran Kurdstan Bar z devam kerdn. lla 1959 de Kongreya
Mamostayan Ziwan Kurdk virajyay na kongre de ame qebulkerdene ke bingeh
ziwan edebyat Kurdstan Bar leheya sorank ya. Eyn qerar kongreya diyin a ke
75
Vate
1960 de virajyay de z ame tekrarkerdene.
Tav no nno a mana ke, no proses de ronvran kurdan myan de i kes bingeh
qebulkerdena leheya sorank r traz nkerd alternatf bn peke nkerd. Bguman
tay traz by. Nnan ra yew z traz smet erf Vanl yo. Vanl, serra 1959 de Ewropa de
bi nglzk, ebe namey The Question of the Unification of the Written Kurdish Language
in Iraq (raq de Persa Yewbyayena Ziwan Kurdky Nutey) yew meqale nut. Na
meqaleya xo de dust (vera) terchkerdena leheya sorank z bingeh ziwan nutey
vejya ehemmyet leheya kirdask ser o vinet.
Perspektf Vanl tenna umm (gelemper) b. Hem pareyan Kurdstane ardene
ra iman ver. Ey vatn ke, sorank, gorey kirdask leheyde lokal a; kirdask, cayde
hna hray de yena qeseykerdene. O semed ra, empozekerdena leheya sorank z leheya
bingehine xelet a, mete-bro problem vezena nverdana ke yewbyaye ziwan kurdky
nutey binyatde mill ser o bivirajyo.
Partya Komunst a raq, na meqaleya . erf Vanl ngilzk ra arnay (taday) kirdask,
ap kerd Kurdstan Bar de kerd vila. Naca ra z yeno famkerdene ke munaqeey ke
leheyan kurdk ser o am kerden, teyna miyan devleta raq tevger kurdan de
nmend. Yew noqte ra tepya komunst raq z dekewt n munaqeeyan miyan.
Komunstan raq, kovara party xo de, ke name xo Azad Kurdstan b, ly meqaleyan
sorank de tay meqaley kirdask z ap kerdn. tay rovekerdoxan (yorumcuyan)
bin n kar de nyet xirab (xirav) dyn. nan vatn ke partya komunste nwazena
ke nasnamey (kimlik) kurd p (xurt) bo; o semed ra kurdan myan de faktoran cyab-
yay tewq kena.
Bguman tecrubey Kurdstan Bar teyna nnan ra baret nyo. ike tay ronvr
kurd dust n her di fikiran vejyay vake ke: her dyalekt de nutene, peynye de hd
hd ziwanode yewbyay vezena werte. O semed ra gune teyna yew lehe mro empoze-
kerdene.
Ez hen texmn ken ke ima nika van peynya n munaqeeyan itur am?
Peynya munaqeeyan nam; munaqeey ewro z ebi hawayode bn dewam ken.
Ancax, tay netcey pratk y na mesele vejyay werte ke, eke ma qal nan mekerme
76
Vate
hulasakerd ma km manena.
Netceya yewine a b ke, dewlete, peynye de sorank z dyalekta bingehine qebul
kerde.
Naca ra z netceya diyine vejya: mintiqay ke te de kirdask amn qeseykerdene de,
tay kirdasan doman (qeek) xo nrusnay (neawit) dibistanan kurd. ike dibistanan
de leheya perwerdekerdene (eitim) sorank b telebeyan teyna mekteb vern wertey
de ebe ziwan kurdk ders guretn. Lse mekteban berzan de ziwan perwerdekerdene
erebk b. No semed ra tay kirdasan vake: Ehemmyet sorank no, doman ma va
sere ra erebk biwan. Qe nbo mete-bro faydey ey reseno ci. Ebe vatende bne,
leheya sorank ser o israrkerdene, b sebeb terchkerdena erevbk.
***
Ma qissa ra hsse ino?
itur no? Ma de z lehey est. Ma de z problem standardzekerdena ziwan kurdk
esto. Ma de z probleman standardzekerdena ziwan ser o muneqeey est. Ma de z
dewlete dest eta ra na mesele fna hure (ver tmiyan dana). Ma de z tay party
komunst tirkan est ke jyan (heyat) xo de rewa ziwan kurdk ser o qe yew kelme
nnut, lebel ewro dawa (doza) averberdena leheyan kurdk ken!.. Hema vaje ma
Kurdstan Baur de n, Kurdstan Vakur de ciwyeme! Werte (beynatey) hunde yew-
bnyay (pmendi) ra hsse itur nbo?... Lbel no mevzuyode bn o.
Stockholm, Temmuze 1997
_________________________________
Tez Emr Hesenpr ke cor de qal ci beno:
Amir Hassanpour; The Language Factor in National Development: The Standardization of the Kurdish
Language, 1918-1985; Urbana, Illinois; 1989
77
Vate
a ra ma r meya ina hvya hnzar serrin?
Zazak (kirdk) di ir nisyena? Mumkun ki yew ir
zazak ra tadiya znko xerb? Him z inkey ra?
Hama z miyon znayn ma di zaf kes est ki niyozn
yan z bawer niken ki zazak (kirdk) ir mey nti hetta
tadiy znn miletn bnn z. Merdim zaf ver kewn la
reyt a.
Eni nutey xu di ez wazena yew ira zazak ki antolojko
norvek di vicya ntxa y, bid sinasnayi.
Antoloj 1995 di Norve di ap byo. Namey antoloj Ord
Mehmet UZUN
Hvy ma ha zn ma vilikn ma di
i bevegelse/Dikt og tekster av kvinner invandret til Skandinavia wo. Zazak di meney y Vatio
ki Geyren/ir Nti Cenyn Xerbn Ki Gue Kerd skandinavya wo. Antoloj di na
vacyen:
Vatio ki Geyren, yew antolojyo edeb yo viryen (evil) ki het cinyn ki bar kerd
skandnavya ra mo nti, reytkerdi resimkerdi. Hris ra zde ar ntx ki ciya-ciya
welatn ra y ro Swd, Danmarka Norve di ciwiyn, p ir nesrn xu ya ina ktab di
temsl ben. Antoloj di fikir tecrubey in kesn yew seha hera di sey vrardi nostalj welat
key, kritko cemeatk, teda zilmo ki her cey dinya di cinyn ser o ben ca gen. Antoloj yew
yardim imkanko hera dn ki merdim realtey cinyn xerbn muhacrn ki skandinavya
di ciwiyn fehm bikir.
Nita Kapoor Faxra Salimi antoloj hazir kerd het J. W. Cappelens Forlag A. S. ra ap byo.
Nita Kapoor 1956 di Hindistan di deyk xu ra bya 1967 di iya Norve. Faxra Salimi z 1957 di
ran di ma dinya 1979 di bar kerd iya Norve. Hris welat ra hris het ar ntx cin ki
YEW R YEW ANTOLOJ
78
Vate
Norve, Danmarka Swd di ruein, p ir ntn xu ya antoloj di ca gen. n welatn ciyerinn
ra ar ntxn antoloj di ca girot: Hindstan, Estonya, n, Zambiya, DYA (Devlet Yewbiyayey
Amerika), ran, Bosna, Tirkiya, l, ekoslavakya, Filipn, Fnlandiya, Tanzanya, Almanya, Afrka
Bar, Xirvatstan, Vietnam, Romanya, Kurdstan Polonya.
ir bi xu 1991 di nisiyaya. Namey ir Vilik Hnc Zl Dn yo. ir reya viryen hezran 1991 di
kovara Nitman (1), hmara hetsin di vicyayb. Bac ina ir arniyay svek (swdk) kovara
Jin (2) di z vicyay. ir, svek ra arniyay norvek.
ir esil xu di Helebe ser o nisiyaya. Wexto ki merdim ir wnen, te de qeder yew milet,
qeder kirdn veynen. Trajed milet kird, kn nefret ina milet, hv mudey y te de veynen.
Heyat merg h piyabest, h tiyemiyon di. Qetliyam Helebe di ina milet newe ra heyat veynena.
Vilik wesar sey sembol newerabiyayi ina milet . Milet newe ra ole dna xu dna ciwiyayi.
Hvy ma ha ma di/Hama zaf wesar yin/Milet mi ole dna
Ez wazena ki itya di Helebe biyar vr wendxn. Sin ki yen znayi e adar (mard)
1986 di rejm Seddam Huseyn bombey kimyew et bajar Kurdstan Bar miyon end
deqn di qic, cen, pr, ciwn, welhasil pser o panc hnzar merdim kird sivl mey kti. Ni
hedsey arheme pareyn Kurdstan di kirdn ser o zaf yew tesrko pl virt. Bilhessa xerbey di
kird ki welat xu ra end serr yo ki dur mend, yn ser o zaf yew tesro pl virt. Kirdn, hss
syan xu her rahar ra muet ra. Xec z in kirdn ra yew kird a ki hss syan xu p ina ir muet
ra. Sey Xec, ciger zaf kirdn di mayin teqey. Sin ki a vna:
Dec ma wo, ciger ma wo, mayin te de teqey
Yan z:
Hvy ma ha zn ma di vilikn ma di
ira ki antoloj di viciyaya ina ya:
VLK HNC ZL DN
Adir napalm vara ser bedenn nearn
Growt berd vilik wusar milet mi
Tikn hama newe rn db
hama ice d b
B kerr verard deykn di
_______________________
(1) Nitman: Kovarka siyas, kultur cematk b. Nitman hmara 22in (1992) ra pey nivicyaya.
(2) Jin: Yew kovar cinyn kirdn a ki heya inkey Stockholm di di hmar vicyaya. Wahara ina kovar,
Yektiya Jinn Kurd Li Swd (Yeweya Cinyn Kirdn-sve di) ya. Jin, beynatey 1994 1995 di vicyay
zn y svek (swdk) bi.
79
Vate
ice fek d
Verard b kerre, nikey bipaw fosfor ra
destn Hades (3) ra
Gma virn, wuy virn, xebera virn
Riy bin erd r, b diyr r vic we
dus znn a
Dec ma wo, cger ma wo
mayin t teq
Tl cengayin riy purye
Ku ma y, erd ma wo, ok ma wa
Hvy ma ha ma d
Hama zaf wusar yn
Ard hama zaf vilikn dn
Cin cmrd hnc vilikn kin a
Milet mi ole dna
O wext qesas z ma wo.
Stockholm, 10.04.1991
Xec km a?
Antoloj di Xec ser o z nteko kilm est. Xec (Hatice Kl) esil xu Pali ra, dew Zuvr ra ya.
Key yn bar kerd y Edene. Xec, 1964 di Edene di ma dinya. Ya Edene di cwa pey z
Almanya di ciwyaya. 1984 ra nati z ha sve (Swd) di, Stockholm di ciwiyna. Xec zewcyay ya
war hr qicn a.
n antoloj di ran ra Mna Esed, Tirkya ra Feyhan Hellum Nefize zkal (Lorentzen) z p
irn xu ya ca girot.
Sewbna ir Xec z est. Yew ira y ya bn z ina ya:
RE HV
Hesir zerd kerdn war darn
Gun mexlb peln ilyn
Mrik hin niweyn
Mil nab a viln
______________________________
(3) Hades: Mtoloj ynanyn di homay merg yo.
80
Vate
Demeter (4) bestbi hnc re xu
Re y, ceng y hendey qudret y bi
Cemedneyn, psneyn, pilusneyn kerdn wik
Merg mebi tabat r
Demeter deyk ib xaliq ib rd y
Persefone (5) hn venayi ib
La re deykn kirdn ard yin?
Qevdey vilikn hnzarn riya verard yin ra
Ho a d qudret re deykn kirdn
a d ha nimitey hvy yin
Verard yin sin hnc vilikn dna
P in ya ho ciwiyn ruh ma kirdn
a ra ma r meya ina hvya hnzar serrin
Hvy azadbiyay, vac!
Ti ha a d nimitey?
Belk gun bedenn ma d,
Nyn z it deykn di?
N, n, lry yin a hnzar serrn id
Deyrn yin hesretmendn id
hesrn yin bvengn id
Qudret re ma hendey hvy ma wo
Hvy ma ha zn ma di vilikn ma di
Biyayi ma, inbiyayi ma,
Qesas ma ruh ma di...
Stockholm, Payiz peyen 1991
____________________________________
(4) Demeter: Mtoloj ynanyn di homaya dar ber rencberey a.
(5) Persefone (Proserpine): Mtoloj ynanyn di keyney Zeus Demeter ciny Hades ya. Zeus, lac
Kronos yo. Mtoloj ynanyn gure, pl homayn o. Zeus, tor way xu Hera ya zewciyen ver ra
eiq Leda, Europa Dana z ben.
81
Vate
- (I): Ebi n suffks (tirk di sonek), kirmanck (kirdk,
dimilk, zazak) di namey sifet ben zafhmar (pluriel).
namey: im, dar, dest, dindan, golik, go, gul, ncil,
knek/keynek, merdim/mordem, vil
sifet: ba, ewt, hol/hewl, derg, kilm, nwe, rind,
serxo, we
-/-y (II): Ebi n suffks, sifet namey muexxes
(concret) ra namewo mucerred (abstrait) viraziyno. Malmsanij
KRMANCK (KRDK) D SUFFKS*
Herinda n suffks di kirmanck di ca-ca n suffks z vajiyn: -ey/-yey, /-y, -n, -ye.
nimney: azad, bemr, bhmay, camrdek, camrd/canmrd/carmrd, erd/ard, ge-
dey, nezan, nwe, pal/paley, peyn [peyen]/pn, pinan, ay, inas, tolaz, vay, vern
[vern]/virn, wayir, we, wurdk/wirdk, yaban, zaf
- (III): No suffks mensubiyet fade keno, ebi y namey miletan, eran, ziwanan, leheyan,
dnan yan z mezheban viraziyn.
nimney: dimil/diml, durz, ensar, zid, kirdas, yahud/yawud
________________________________________
*aret / miyan (beyntar) kelmeyan yan z suffksan kelmeyan asarnan di roniya ki eyn mena
dan.
Suffks ki nuti nan zey (sey) yewbnan o label fonksyon nan ciya wo, mi ebi numre rz kerd.
Ma vaj: -a (I), -a (II), -a (III).
Herinda biewnr (biewn) di mi wina nut: b.
82
Vate
- (IV): Ebi n suffks flan ra name viraziyno. Ma vaj kelmeya mnd esl xo di fl
munitene/mnitene (muniti/mnay) ra yena.
nimne: mnd [mnit]
- (V): No suffks mena yewey belnbiyayi (indfini) dano. Ma vaj roj mena yew roj
dano. Tan cayan di herinda - di - vajiyno. b. -/-y (II)
nimney: roj, gam, vst
- (VI): Ebi n suffks name ra yan z sifet ra name viraziyno.
nimney: izz, dest, germ/grm, got, mz, qer, qir, qjj, qrr, sur, eker, erab, il,
xum, xu, yar
-/-y (VII): Ebi n suffks sifet viraziyno.
nimney: aw, beng, cay, det, gan, koy, miyan
- (VIII): Ebi n suffks nameyan ra zerf (adverb) viraziyn.
nimney: amnan, payz, ver, wesar, zimistan, pinan
- (IX): b. - (III)
nimne: cenk!
-ce: b. -je
-je (-ce/-eze/-ece/-ce/-je): No suffks mena hurdyey (diminutif) dano. Farisk di no suffks
-ze yo kelmeya dze (kneke) di esto.
nimney: kelje/kelce/keleze/kelece/kelce/kelje
-k (I): b. -k (I)
-k (II): No suffks mena hurdyey snayebiyayi dano.
nimney: cnk
83
Vate
-ke: No suffks mena makyey hurdyey dano.
nimney: cnke
-n (I): b. -n (I)
nimney: asinn, zerrn
-n (II): Ebi n suffks sifet ra name viraziyno.
nimne: berzn
-n (III): Ebi n suffks name ra sifet ner viraziyn. b. -n (III)
nimney: binn, crn, corn, pn, sern, vern
-ne: b. -ine (I)
nimney: arne, juyne
-ne: b. -n
nimne: prne
-ni: Ebi n suffks nameyo mak (feminin) viraziyno. Ma vaj ziwan Avesta de drze
mena rite rs dano. Farisk di z derz mena ekawite y cili (kince) ya ki dete bo
dano. Wina fam beno ki kelmeya derzni, esl xo di drze yan z derz -ni ra viraziyaya
(drze + ni = derzni) yan z (derz + ni = derzni). weya Drsim de herinda derzni di van
derzn.
nimney: birni, derzni/darzni (derzn)
-n/-ne: Ebi n suffks sifet viraziyno. b. -na (IV)
nimney: gelekn, hemn, proyn/prne/prun/prune, tann/tayn/tayne, zafn/
zavn
-yayene/-yayne/-yayeni: weya Drsim de no suffks suffks mesder fl passf yo.
weyan bnan kirmanck (kirdk, zazak) di herinda n suffks di suffks -iyayi esto.
nimney: kinyayene/kinyayne, lawnyayne, vacyayene/vacyayne/vajyayne, vurya-
yene/vuryayne, xapyayene/xapyayne
84
Vate
-yay: b. -iyayi
-ye (I): weya Drsm de ebi n suffks, sifet namey muexxes (concret) ra namewo
mucerred (abstrait) viraziyno. Herinda n suffks di kirmanck di ca-ca n suffks z vajiyn: -
ey/-yey, /-y, -n, -.
nimney: azadye, bawerye, baytarye, cuwanikye, girsye, hastye, pakye, pnye,
posmanye, rindye, rotye, vanye, virnye
-ye (II): Ebi n suffks flan ra kelmey mak viraziyn. b. -a (II)
nimney: wendye, werdye
-ye (III): darye
-je: b. -je
-jet: b. -cet
-jeti: b. -ceti
-k: No suffks namey ner (masculin) dim a yeno mena hurdyey (diminutif) yan z sna-
yebiyay dano.
nimney: bawk/bak, birak, guk
-kan: No suffks heway fl fade keno ebi y zerf (adverb) viraziyn.
nimney: epkan, korkan, lezkan, peykan, akan, tewkan, zorkan
-kar: Ebi n suffks name sifet ner viraziyn n sifet namey kar xussiyetan kesan
yan kerdoxan fade ken. Ma vaj sextekar karo sexte keno, xizmetkar z xizmet keno.
nimney: dskar, dnskar, gunekar, hemetkar, heweskar, hlekar, kokar/gokar,
senetkar, sextekar, xebatkar, xizmetkar/xizmikar, zulimkar
-kare/-kari: Ebi n suffks sifet namey mak viraziyn.
85
Vate
nimney: gunekare/gunekari, hemetkari, heweskari, hlekari, sextekare/sextekari,
xebatkare, xizmetkare/xizmikari, zulimkare
-kari: b. kare
-ke/-ki (I): No suffks makey hurdyey fade keno hna zaf namey mak dim a yeno..
nimney: awke/awki/owke, cnke/cnke/cinki/cenki, dayke/dayke/dayki/dake/deyki,
dke/dki, neke/kneki/keyneki, emciki/enciki, guke, veyvike/veyveki/veyeki/vki, wake/
waki, xalciki [xalcinike]/xaljiki [xaljinike], yayki/yeyki
-ke/-ki (II): No suffks mena yewey belnbiyayi (indfini) dano nameyan. Ma vaj rojke/
rocke mena yew roj, cayke/cayki mena yew cay dano.
nimney: cayke/cayki, loqmeyke, rojke/rocke
-ke/-ki (III): No suffks mena kemey tanbiyayi dano ebi y sifet viraziyeno.
nimne: bineyke
-ke (IV): b. -ge [geh]
nimney: awke, binke/binke
-kek (I): b. -ek (II)
-kek (II): jukek, dikek
-keki: b. -eke
-kek: Esl xo di -kek, di (-ke + k) yan z hr (ke + k + ) suffksan ra viraziyawo mena
zaf zaf tanyey (tikyey) dano.
nimney: bineykek, tankek
-ker: Ebi n suffks name ra sifet yan z nameydo bn o ner viraziyno no sifet yan z name
kar xussiyetan kes yan kerdox viratox fade keno. Ma vaj mziker o kes o ki mza xo xo
ro keno, zureker o kes o ki zur keno, zvker o kes o ke zv yan zerrn (altun) ser o kar
86
Vate
keno. Na kelmeya peyeni (zvker) di -ker mesleg fade keno. Win fam beno ke no suffks fl
kerdene (kerdi) ra mendo.
nimney: feniker, fisiker, keyeker, labiker, mziker, oyniker, payeker, rppiker, tzeker/
tziker, xaxiker, zvker, zureker/zurker
-kere/-keri: Ebi n suffks name ra sifet yan z nameydo bn o mak viraziyno no sifet yan
z name kar xussiyetan kese yan kerdoxe fade keno.
nimney: fenikeri, fisikeri, keyekeri, labikeri, mzikeri, oynikeri, payekeri, rppikeri,
tzikeri, xaxikeri, zurekere
-kewta: No suffks fl kewtene (kewti) ra mendo nameyan re pey yeno, ebi y sifeto
mak viraziyno.
nimney: hkewta, imkewta
-kewte: No suffks fl kewtene (kewti) ra mendo nameyan re pey yeno, ebi y sifeto
ner viraziyno.
nimney: hkewte, imkewte
-k: No suffks fl kirriti yan z ka kerdene (anti) ra mendo. Kirriti ka kerdene,
kurmanck de kan/kiandin, parsya keyene di ker, farisk de keden o. Suffks -
k, nam dim a yeno, sifet yan z yewna name virazeno mena kakerdene (anti) dano. Ma
vaj cefak cefaantox, renck rencantox o.
nimney: cefak, gank/can, renck, tak/tank
-ki: b. -ke
-k (I): Ebi n suffks namey ziwanan leheyan viraziyn.
nimney: almank, armink/hermnk, erebk/arevk, farisk, ngilizk, kirmanck (kirdk,
zazak), kurmanck, kurdk, orisk
-k (II): Ebi n suffks zerf namey viraziyn. Zerf ke ebi -k viraziyn, gege mena zey
(sey, hezey, heway) dan. Ma vaj kelmeya qemerk mena zey qemer, merdek mena
zey merd dana.
87
Vate
nimney/zerf: bzark, cematk, gawirk, hewak, kerrak, merdek, myank, nimitik, pey-
peyk, qaymek/qeymek, qestik, qemerk, salmek
nimney/name: destk (nano destk)
-k (III): No suffks mena tanyey hurdyey (diminutif) dano.
nimney: tanek/toynek/tayek, tikk
-kr: b. -gr
nimne: pkr
-kof/-kov: Kof yan z kov suffks niyo, yew form kehen kelmeya koy kirmanck
yo. Ziwan Avesta di koy ra keofe, pehlevk di kof vajiyayn. Kof yan z kov mena
koy dano. Ma vaj peskof/peskov esl xo di mena pes koy (pes yaban) di ya. Ziwan
Avesta di pasu mena heywan key, heywan ehl yan z pes kirmanck di ya.
nimne: peskof/peskov
-kuj: No suffks fl kutin kurmanck ra yeno. Ma vaj mrkuj keso mrdimkitox o.
nimne: mrkuj
-kut: No suffks fl kyayne/ktnayne (kuti, kuway) ra yeno ebi y namey aletan
(hacetan) neryan viraziyn.
nimne: srkut
-kutik: Esl xo di suffks yo (-kut + -ik). b. -kut, -ik
nimne: srkutik
-la (I): No suffks mena qat dano. Ma vaj dila mena diqat di, pancla mena pancqat
di yo.
nimney: desla, dila, nmla, pancla
-la (II): b. le
nimne: morcela
88
Vate
-la (III): b. -ela
nimney: kewela/kihola, sipela, siyala, srela/surla
-lay: b. -elaye
nimney: kiholay, siyalay, srelay
-laye: b. -elaye
nimne: kewelaye, sipelaye, srelaye/srlay/surlay
-le/-la: No suffks mena hurdyey dano. Ma vaj kelmeya morcela/morcile esl xo di
mor + e + le ya. Farisk morcela ra mre vajiyno. Leheya hewram di z suffks -l
esto ke mena hurdyey dano. Ma vaj kinal (kneka werd, knekeke) (1).
nimne: morcela/morcile/mojle/mocla/mocle
-lek: b. -alek, -olek, -lek, -ilik, -loki
-let: No suffks esl xwi di kelmeya lete (pare) ra yeno. Kurdkya Bar (Sorank) di z
let mena par di yo.
nimney: dilet, arlet, nmlet, xeylet
-lix: Ebi n suffks name sifet ner viraziyn. Esl -lix tirk yo (tirk di -lk).
nimney: gerdanlix, toximlix, xarclix/xerclix
-lixi: Ebi n suffks kelmey mak viraziyn. Esl -lixi tirk yo (tirk di -lk).
nimney: aydanlixi, toximlixe
-l: No suffks mena suffks -in, -dar yan z edat bi ya kirmanck dano. Ma vaj qewetl
(qewetin), slihl (ekdar), aqil [aqill] (baqil). Esl suffks -l tirk yo (tirk di -l/-li)
ebi y sifet ner viraziyn.
nimney: aqil/aql, karl, namusl/nomusl, qewetl, slihl/slehl
-lye: No suffks mena suffks -ine, -dare yan z edat bi ya kirmanck dano. Ma vaj
____________________________
(1)Dr. Muhemmed Teq brahmpr, Destr Zeban Kord (Ewram-Senendec-Kirmanah-Mehabad)
89
Vate
qewetlye (qewetine), slihlye (ekdare), aqilye [aqill] (baqile). Esl suffks -lye tirk
yo (tirk di -l/-li) ebi y sifet mak viraziyn.
nimney: aqilye, karlye, namuslye, qewetlye, slihlye
-lo: No suffks kemeya reng (seriyayi reng) fade keno. Ma vaj iyo ki siplo bo,
tam sip niyo label reng y nizd reng sip yo, reng sip ser ono.
nimne: siplo
-loek: No suffks kemeya reng (seriyayi reng) fade keno. Ma vaj iyo ki siploek
bo, tam sip niyo label reng y nizd reng sip yo, reng sip ser ono. Kurmanck (kirdask) di
herinda -loek di -olk/-olik esto. Ma vaj sipolk/sipolik.
nimne: siploek
-loi: No suffks suffks -lo yew , labele -lo ner, -loi mak fade ken. b. -lo
nimne: siploi
-loeki: No suffks suffks -loek yew , labele -loek ner, -loeki mak fade ken. b.
-loek
nimne: siploeki
-loki: No suffk mena hurdyey (diminutif) makey dano beno ki esl xo di -lo+ ki [le +
ke] bo. Kurmanck (kirdas) di z suffks -lok esto. Ma vaj mlok (2).
nimne: mijloki
-ma: b. -me
nimne: beslima/besilma
-mac: b. maj
-maj/-mac: Esl -maj yan z -mac bi xonimac/nimaj/nimaz o ki ziwan Avesta di ci
ra nmeh (dua), hndkya keyeni di nemes, pehlevk di nema vajiyayn. Desmaj z dest
+ nimaj ra yeno.
_____________________________
(2)D. zoli, Ferheng Kurdi-Trki/Trki-Kurdi, Deng Yaynlar, stanbul, 1992, s. 275
90
Vate
nimne: desmaj/desmac/demaj
-male/-mali: Esl n suffks fl malden farisk maln/malitin kurmanck di esto.
Ma vaj destmale, aw yo ki dest ci sawiyno, pey pak beno. Bingey malden (desawiti,
sawiti) farisk maln/malitin (gez kerdene, ruti) kurmanck z yew o mena kurmanck
hna nizd merz (gezkerde, rute) ziwan Avesta ya. Kelmeya melkez (gez, gezi)a kurmanck
z merza Avesta ra yena.
nimne: destmale/desmale/dismali, ptemale/pmali
-man (I): Bingey n suffks kelmeya meneha Avesta menten (fikiriyayene,
duunmbiyayi) ziwane pehlevk di z esto. Yaniesl xo di no suffks yeno mena fikr
fikiriyayene. Ma vaj ki kelmeya dimen/dumen di/du (xirab) men ra viraziyaya
mena kes fikrxirab dana.
nimney: dimen/dumen, poman, qareman/qehreman
-man (II): b. -ban
nimne: sekman [sekban]
-me/-ma: Esl n suffks tirk yo kelmeyan tirk di esto.
nimney: areme, beslima/besilma, salme, eme, yarme, yoxleme/yoxilme
-mend: Bingey n suffks ziwan Avesta di ment, pehlevk di mend o mena wayir
dano, ebi y sifet ner viraziyn. Ma vaj heywano hermend (heywano ki wayir y zey her
yo) hunermend (keso ki wayir huner yo).
nimney: dewlemend [dewletmend], hermend, hunermend
-menda: No suffks fl mendene (mendi) ra yeno ebi y kelmey mak viraziyn.
nimney: beremenda, matmenda, mratmenda, nmenda
-mende (I)/-mendi: Form mak y suffks -mend yo ebi y sifet mak viraziyn.
nimney: dewlemende [dewletmende], hermendi, hunermende
-mende (II): No suffks fl mendene (mendi) ra yeno ebi y kelmey ner viraziyn.
91
Vate
nimney: beremende, matmende, mratmende, nmende
-mendi: b. mende (I)
-na (I): No suffks kam kelme dim a bro mena di qat yan z bn dano a kelme. Ma vaj
vstna kitab, yan vst kitabo bn (vst kitab daha); serrna, yan yewna serre (serra ki yena);
rojna, yan rojo bn (yewna roj).
nimney: bineyna, desna, dina, gamna, hewna/hewna, indina, reyna/rayna, rojna/rojna,
serrna, ena, ewna, tenna, tikna, vstna, yewna, zob[n]na/sewb[n]na
-na (II): No suffks mena postposisyon ra dano. Ma vaj parna (par ra), pereyna (perey
ra), vizrna (vizr ra). Kirmanck di suffks -na kelmeyan zeman ra pey yeno.
nimney: keyna, parna, pereyna, rewna, verna/verna, vizrna
iydo balk (enteresan) o ki leheya gorank (hewram) di z ne esto. Mewlew vano:
Bin ne gcaw deryay bpeyda
Ne goey hucrey sefney mey da (3)
-na (III): Peyniya tan kelmeyan kirmanckyan di -na yan z -n esto, Karl Hadank gore no
yew suffks o (4). O n nimneyan nuseno: balina, myna [mna], zerna/zerne [zerrn] (altun).
Wina fam beno ki -na suffks niyo, unk zerene/zerin/zerenye meey ziwan
Avesta barin pehlevk, zerrn, mna/myna balinaya kirmanck ra zaf dur niy
(5).
-na (IV): Ebi n suffks sifet viraziyno. b. -n (I)
nimney: tayna/tyn, zafna/zavna
___________________________________
(3) Enwer Qadir Mihemed, Lrkay ar Gewrey Kurd Mewlew (1806-1882) (Be Diyalkt Goran), Stock-
holm, 1990, s. 223
(4) Karl Hadank & Oskar Mann, Mundarten der Zaza: Hauptschlich aus Siwerek und Kor, Berlin, 1932, s.
61
(5) Ferheng Vajehay Avesta, c. 2
-Muhemmed Huseyn bn Xelef Tebrz mutexelles be Borhan Qat, Borhan Qati, be htimam
Dr. Muhemmed Mun, cild: 3, Tehran, 1983
-Henrik Samuel Nyberg, A Manual of Pahlavi, part II glossary, Wiesbaden, 1974
92
Vate
-naye: No suffks fl nayene ra yeno ebi y fl transtf ra sifet viraziyno. Ma vaj vtirawo
xesenaye, o vtira yo ke amewo xesenayne (sexnay); pitiko lawnaye, o pitik o ki ameyo
lawnayne (lawnay).
nimney: lawnaye, qelibnaye, rijnaye, rinaye, ronaye, idnaye, xesenaye/sexnaye
-nayene/-nayne/-nayine/-enayene/-inayene/-nayi: Nayene (nay) esl xo di yew fl
o. Muqabil nayene kurmanck di niyan/niyn/nayin dann, farisk di nhaden o. Ze
suffks, kurmanck di -andin, pehlevk di -nten mena sufks -nayene y kirmanck dano
suffks mesder fl transtf yo.
nimney: dirrnayn/dirrnay, lawnayne/lawnay, raarrnayne, iknayne,
vindarnayne/vindarnay, xesenayne/sexnay
-nayne: b. -nayene
-nayine: b. -nayene
-nayi: b. -nayene
-n: No suffks hal xtabkerdi (vocatif) di kelmeyan zafhmaran ra pey yeno.
nimney: eylekn, gedeyn, keynekn, lajekn!
-no: No suffks hal xtabkerdi di zafhmarey fade keno.
nimney: gedeno, lajekno, mrdekno!
-o (I): No suffks name sifet ner fade keno.
nimney: kitabo newe, bano berz, welato rin, rindo merde, nweo rakewte
-o (II): Ebi n suffks name sifet ner viraziyn.
nimney: bozo, cinno, epo, eqeqo, dergo, dko, gopo, kejo, killo, koro, lalo, meko,
mzo, qero, rxo, silo, suro, eqeqo, tirro, tiro, virro, xalo, xalxalo, yaro, zerdo, zirto, zqo
-o (III): No suffks hal xtabkerdi (vocatif) di kelmeyan neryan ra pey yeno.
93
Vate
nimney: bawo, biko, bozo, dato/dedo, dergo, kejo, kalo, keko, killo, lawo, lro/leyro, mrdo,
tirro, xalo, xorto, zero, zirto!
-ok: Ebi n suffks sifet namey ner viraziyn.
nimney: bavok [pabok], bermok, hrsok, ermok, tersok, xapnok
-oke/-oki: Ebi n suffks sifet mak viraziyn. b. -ok
nimney: bermoki, hrsoki, ermoke/ermoki, tersoki
-okin: Ebi n suffks sifet ner viraziyn. Farisk di muqabile n suffks -gn esto ki mena
wayirbiyay yan z pirrbiyay dano. Ma vaj keso ermokin (farisk di ermgn), wayir
erm yo. b. gn
nimney: bermokin, hrsokin, ermokin, tersokin
-okini: Ebi n suffks sifet mak viraziyn. b. -okin
nimney: bermokini, hrsokini, ermokini, tersokini (6)

(6)Nuti n nut di mi hna zaf n kitaban ra stfade kerd:

-Al Seydo Al Gewran, Ferhenga Kurd Njen (Kurd-Ereb), Emman, 1985
-Emir Djeladet Bedir Khan & Roger Lescot, Grammaire Kurde (dialecte kurmandji), Paris, 1970
-Gilbert Lazard, Dictionnaire Persan-Franais, ntarat rket Ktab Beray Heme, 1370
-Henrik Samuel Nyberg, A Manual of Pahlavi, part II glossary, Wiesbaden, 1974
-Malmsanij, Zazaca-Trke Szlk, Stockholm, Jna N Yaynlar, 1987
-Muhemmed Huseyn bn Xelef Tebrz mutexelles be Borhan Qat, Borhan Qati, be htimam
Dr. Muhemmed Mun, cild: 1-4, Tehran, 1983
-Mnzr em, Krte (Zazaca)-Trke Szlk, Stockholm, [1994]
94
Vate
DERHEQ FERHENG
CELADET AL BEDRXAN D
Wendox kovara ma, na hmari di qism herfan K L y ferheng Kurmanck-
Frensk y Celadet Al Bedirxan wanen. Ebi nerbiyayena n qism, wendox derheq n ferheng
di ben wayir fikr.
Esl n ferheng, . Sed ceniya Celadet ra girewto teslm iyar kerdo; mi z semed
nerkerdene iyar ra girewt. Ez iyar r zaf sipas kena. Nutena qism kurmanck di Arif Zravan
mi r yardim kerd, ez ey r z sipas kena.
Celadet Al Bedirxan kurdan zanayeyan seserra ma ra yew o ki ziwan, tarx, edebiyat
rojnamegeriya kurdan r xizmet kerdo. Warey ziwan nut y leheya kurmanck di kurd zaf
hetan ra deyndar ci y. Ey gelek kitab, brour meqaley xo ra pey verday. N kitab nuteyan
ci ra zaf ner by. Mi bi xo z not ci y rojaney (Gnlk Notlar) zabitnamey komeleya
Bedirxaniyan (Bedirhani Ailesi Dernei Tutanaklar) ki ebi dest ci ebi herfan erebk nusiyayb,
herfan erebk ra taday herfane latnk ser day nerkerdene. Ez keyfwe a ki nerkerdene r
hazirkerdena n ferheng ci z bena nesb mi.
i heyf ki ferheng Celadet yo ki ma dest di yo, temam niyo, nmcet o; yan qism herfa A
ra hetan herfa K ma dest di ino, herfa K ra heta peyn ma dest di yo.
Hviya mi a ya ki roj qism vern (qism A-K) n ferheng z vejiyo meydan. Ez ebi na hv
n qism crn pk wendoxan kena. Nutena Sadiq Bahaeddn Amd gore, ceniya Celadet,
Rewen Bedirxani ferheng Kurd-Frens y Celadet kitabxaney ci 1971 di day Akademiya
Kurd ya Bexdad (Sadiq Bahaeddin Amd, Celadet Bedirxan, Govar Korr Zanyar raq, berg
hewtem, Bexdad, 1980, r. 283). Label ez 22y lule 1996 di, Paris di him kna Celadet rehmet,
Snem Xanimi zamay ci Selah Sedullah ra him z tarxnas Dr. Kemal Mezher Ehmed ra persaya,
heme hrin va ki xebera nan n ferheng ra ina.
Derheq neweranutena n ferheng di gan ez n di xususan z vaja:
1-end kelmey ki Celadet kurmanckiya nan nutib label menaya nan a frensk nnutib
mi tiya di nnut. Ma vaji kovil.
2-Celadet, tan kelmeyan di, herfa X sero di nuqtey ronayb (x). Na herfi zey herfa vern a
kelmeya xerb vajiyna (telaffuz bena). Semedo ki elfbaya kurdk ya ewroyini di na herfi ze X
nusiyna mi z a ze X nuti. Ma vaj dexdexana keran.
Malmsanij
95
Vate
Celadet Al BEDRXAN
DICTIONNAIRE KURDE (KURMANDJI)-FRANAIS*
Ferhenga Kurd (Kurmanc)-Frens
*Abrviations
cf. (confr.): comparez
f. : fminin
intr. : intransitif
m. : masculin
tr. : transitif
Suffixes
-che : suffixe fminin (ex. frais, frache)
-e : suffixe fminin (ex. court, courte)
-euse : suffixe fminin (ex. joueur,joueuse)
-ve : suffixe fminin (ex. bref, brve)
-le : suffixe fminin (ex. corporel, corporelle)
-se : suffixe fminin (ex. dlicieux, dlicieuse)
-te : suffixe fminin (ex. muet, muette)
-ve : suffixe fminin (ex. htif, htive)
96
Vate
K
kone : cf. kevin
konferans, f. : confrence, f.
konsilos, m. : consul, m.
konik, f. : duvet, m.
kop, m. : sommet, m.
kop av : paupire, f.
kopal, m. : cf. gopal
kopek, m. : chien, m.
kopik, m. : cf. kop
kopiyan (bikope) : senforcer
koplane, f. : culbute, m.
kor : aveugle; maigre
korderz, f. : pingle, f.
kordndan : sans postrit
koremik, m. : taupe, f.
korik, f. : rouille du bl
koringan, m. : vgtal
korik, m. : livre, m.
kormek, f. : ride, f.
korn (bikore) : meugler
korkor : cf. karkarok
kors : solide
korsker, m. : tisserand, m.
kort, f. : foss, m.
kortal, f. : ravin, m.
kortik, f. : cavit, f.;
kortika av : orbite, f.
kortika og : jarret, m.
kortika diza : bote crnienne
kortika sto : nuque, f.
kose : qui a la barbe rare
kose, m. : bl sans barbe
koser, m. : mur, m.; plafond, m.
kos, f. : plongeon, m.
kos kirin : plonger
kostek, f. : entremetteuse, f.
kostek, f. : proxntisme, m.
kostm, m. : costume, m.
ko, f. : giron, m.
koik, f. : gourde, f.
kokar, m. : savetier, m.
kot, m. : sommet, m.
kot kirin : chanter dans les hautes notes
kotan, f. : enclos, m.; videmment du soc de
la charrue; sillon, m.
kote, f. : petit troupeau
kotefir, f. : caille, f.
kotek, m. : difficult, f.
Kotek ez gihtim r hesin. : Jai eu le
train de justesse.
Min kotek nan xwar ez rabm. : Je me
levai ayant peine mang.
kotek, f. : force, f.; violence, f.
bi kotek : de force
kotel, f. : rebord, m.
koter, f. : tourterelle, f.
kotik : creux, -se
kotin (bikoje) : mordre, ronger
kotirk, f. : cf. koter
kov, f. : grotte, f.
kovan, f. : soupir, m.
kovar, f. : revue, f.
kovik, f. : entonnoir, m.
kov : sauvage
kovk : prcieux, -se
97
Vate
kox, f. : cabane, f.
koxa mirka : poulailler, m.
koxe, m. : fiente, f.
koxer, m. : varit de raisin
koxik, f. : cabanon, m.
koz, f. : 1)bercail, m.
koz bn : entrer dans le bercail
koz kirin : mettre au bercail 2)braise, f.
kozik, f. : cachette, f.
kozik, f. : abri, m.; tranche, f.
koz, f. : angle, m.; coin, m.
kozlax, f. : cf. koxik
kubandin (bikubne) : cf. kufandin
kubar : 1)noble 2)orgueilleux, -se
kubar, f. : 1)noblesse, f. 2)orgueil, m.
ku, m. : 1)pierre, f. 2)petite marmite
kue, f. : ruelle, f.
kukan, f. : fronde, f.
kudandin (bikudne) : pousser (un cheval)
kufn (bikufe) : siffler
kufir, f. : blasphme, m.
kufir kirin : blasphmer, jurer, injurier
kufirn (bikufire) : blasphmer
kufn (bikufe) : cf. kufn
kufkuf, m. : grognement, m.; kufkufa berz
kuh : mouss, -e
Diran min kuh bne. : Jai de longues
dents.
kuhderz, f. : pingle, f.
kul, f. : souffrance, f.; peine, f.; pidmie, f.
kula Heleb : le bouton dAlep
kulka prz : furoncle
kula dara : maladie des arbres
kulab, m. : crochet, m.; griffe, f.
kulabe, m. : garrot du joug
kulaf : cf. kulav
kulang, m. : pioche, f.
kulav, m. : feutre, m.
kulavk, f. : champignon
kulbest, f. : cotelette, f.
kuleh, m. : bonnet, m.
kulek : boiteux, -se
kulmek, f. : extrmit suprieure du fmur
kulik, m. : 1)flocon, m. 2)bonnet de berger
kulik, f. : cf. kul
kulind, m : courge, f.
kulind mra : grosse courge
kulind sp : courge blanche
kulindir, m. : cf. kulind
kulindok, f. : courgette servant de ventouse
kulindok berdan : poser des ventouses
kuling, m. : cf. kulang
kul, m. : cf. kulik
kul, f. : sauterelle, f.
kuliya bejik : criquet, m.
kuliya beik : locuste f.
kulkul : clopin-clopant
kule, f. : gteau kurde
kullk, f. : fleur, f.
kulmek, f. : cf. kulmek
kuln, f. : 1)niche servant ranger les matelas
2)pigeonnier, m.
kuln (bikule) : boiter
kulopanc, f. : culbute, f.
kulovan : chagrin, -e
kulox, m. : crne, m.
98
Vate
kulpik, f. : botonnire, f.
kulxan, m. : chauffeur de bain
kum, m. : bonnet de feutre
kumatek, f. : lange, m.; maillot, m.
kumbir, m. : sommet arrondi sans pierres
kumik, m. : 1)bonnet de nuit 2)pointe,
extrmit, f.
kumik ha bacloka : champignon
kumkafir : 1)qui porte un grand bonnet
2)prtentieux
kumqot : cf. kumtaq
kumrib, f. : chanette de sequins ornant le tur-
ban des femmes
kumsor, m. : tarbouche, m.
kumtaq : qui porte son bonnet sans turban
kumzex, f. : caverne, f.
kumzirh, m. : casque, m.
kumzir, m. : cf. kumzirh
kun, f. : 1)trou, m.
kun kirin : trouer, percer
2)outre
kuncirandin (bikuncirne) : pincer
kuncirn (bikuncire) : tre pinc
kunc, f. : ssame, m.
kund, m. : chouette, f.
kund : avare
kundir, m. : cf. kulindir
kundt, f. : avarice, f.
kunr, f. : abcs, m.
kungeh, f. : cellier, m.
kunhir, f. : tannire dours
kunik, m. : duvet, m.
kunik, f. : filet, m.
kunika pr : toile daraigne
kunkun : trou, -e
kunmik, f. : trou de souris
kunrov, f. : terrier de renard
kupan (bikupe) : senfoncer, se cabosser
kupandin (bikupne) : enfoncer, cabosser
kur, m. : fils, m.
kur : court, -e (cheveux)
ser xwe kur kirin : se faire couper les
cheveux, se raser
kurap, m. : cousin (fils de loncle paternel)
kuraze, f. : fascicule, m.
kurbor, f. : tube, m.
kurd : kurde, brave
kurdane : la kurde
kurdan, f. : kurdisme, m.
kurdewar : la kurde
Kurdistan, f. : Kurdistan, m.
kurdkelae, m. : vautour, m.
kurdt, f. : kurdisme, m.
kurebav, m. : vaillant, -e, brave
kurhel : beau-fils, m.
kuribek, m. : lynx, m.
kurik, m. : garon, m.; fils, m.
kurisandin (bikurisne) : ronger
kurisn (bikurise) : tre rong
kur, f. : chs, m.; trou perc dans du mtal
kurbek : cf. kuribek
kureng, f. : sorte de buisson
kurjek, f. : cartilage, m.
kurn, m. : non, m.
kurngan, f. : trfle, m.
kurt : qui a la museau plong dans leau
99
Vate
kurt av bn : plonger le museau dans
leau pour boire
kurk, m. : pelisse, f.
kurk, f : couveuse, f.
kurk ketin : couver
kurkure, m. : poulain, m.
kurm, m. : ver, m.
kurmam, m. : cousin (fils de loncle paternel)
kurmanc : kurde
kurmanc, f. : la langue kurde
kurmet, m. : cousin (fils de la tante paternelle)
kurm : attaqu par les vers
kurmo : cf. kurm
kurmoy : cf. kurm
kurnk, f. : coin, m.
kurpe : frais, -che
kurs, m. : buisson, m.
kurs, f. ou m. : chaise, f.; escabeau, m.
kure, m. : nv, m.
kurt : court, -e
kurt, m. : vautour, m.
kurtan, m. : bt, m.
kurtanker, m. : fabriquant de bts
kurtek, f. : robe, f.
kurtel, m. : miette, f.
kurtik, f. : hoquet, m.
kurxwal, m. : cousin (fils de loncle maternel)
kuruik, f. : tension, f.
kusan : comment
kusk, m. : sauterelle, f.
kuskusik : clignotant, -e
kustek, f. : chane, f.
kupil, m. : crotte, f.
kutar, f. : tuerie, f.; massacre, m.
kutin (bikuje) : tuer
j kutin : retrancher de
kuta bn : se termner
kuta kirin : terminer
kutan (bikute) : frapper, enfoncer
kutas : enfin, bref
kutebir : court, -e; bref, -ve
kutebir kirin : abrger
kutefir, m. : cf. kotefir
kutik, m. : petit, m. (de sanglier ou dours)
kutik : pilier de bois
kutilk, m. : boulette de gruau et de viande
kutpis, m. : racontard, m.; cancan, m.
kuvark, f. : cf. kewar
kuwar, f. : cf. kewar
kuxik, f. : toux, f.
kuxik : qui tousse
kuxiyan (bikuxe) : tousser
kuxn (bikuxe) : cf. kuxiyan
kuz, m. : parties honteuses de la femme
k : o
bi k/bi k de/bi k ve/k der? : o?
k? : O est-il all?
k, f. : tas de pierres; borne, f.
ke, f. : rue, f.
kik, m. : chien, m.
kd, f. : targette, f.
kf, f. : cf. kof
klek, f. : varlope, f.
klkl, m. : ciseau
kp, f. : grande jarre
kpik, f. : jarre, f.
100
Vate
kr : profond, -e
kr n : sapprofondir
kr kirin : approfondir
kr l xistin : sapprofondir
kr nrn : approfondir
kr, m. : bouc de deux ans
kr, f. : foyer de forge
krah, f. : profondeur, f.
kre, f. : cf. kr, f.
krer, f. : impasse, f.
krik, f. : poche, f.
krnas : perspicace
ksel, m. : tortue, f.
ks, m. : cf. ksel
kik : vgtal
kpil, m. : crotte, f.
ktal, m. : marchandise, f.
ktan, m. : table, f.
kvan, m. : cf. kovan
kvik, f. : cf. kovk
kv : sauvage
kz, m. : cruche, f.
kzeker, m. : potier, m.
kzik, m. : petite cruche
kz, f. : tranche, f.
kzn, f. : tuyau, m.
kzn kirin : tuyauter
kzn (bikze) : aboyer
kwn, f. : derrire, m.
kwnr, f. : abcs, m.
kw : endurance, f.
kwt, f. : provision, f.
kwtan (bikwte) : siffler
kwtandin (bikwtne) : siffler
kwze, m. : farine, f.
L
labik, m. : pige de fer
lablabik, m. : lierre, m.
labte, f. : instrument servant nettoyer le soc
de la charrue
laik, f. : fichu de tte
lahr, m. : sabre indien
laiq : cf. layiq
laje, f. : cf. lavij
lajebj, m. : chanteur de laje
lal : muet, -te
lal bn : se taire
lal kirin : faire taire
lal man : cf. lal bn
Lale : Nom de la montagne le sanctuaire yezidi
de Cheykh Hadi.
lalijn (bilalije) : supplier, implorer
lal, f. : plat, m.
lam, f. : joue, f.
lamc, f. : cf. lam
lamjek, f. : partie infrieure de la joue
lamofek, f. : sdition, f.
lampe, f. : lampe, f.
lan, m. : gte, m.; terrier, m.
landik, f. : berceau, m.
lanet, f. : maldiction, f.
Laneta Xwed bi te be. : Que Dieu te
maudisse.
lanet kirin : maudire
lanet : maudit, -e
lasay, f. : imitation, f.
101
Vate
lasay kirin : imiter
laser, f. : trombe, f.
lastk, f. : caoutchouc, m.; pneumatique, m.;
dune faon gnrale tout objet de
caoutchouc
la, m. : corps, m.
lae, m. : cadavre, m.
la : corporel, -le
lat, f. : 1)rocher plat; dalle, f. 2)parcelle, f.
lat dan : morceler
lat kirin : morceler, partager
latik, f. : parcelle, f.; jardinet, m.
lava, f. : prire, f.
lava kirin : prier, supplier
lave, f. : cf. lavij
lavebj, m. : chanteur de lave
lavekar : qui souhaite, qui espre
lavekar bn : souhaiter, esprer
lavelav, f. : supplication, f.; prire, f.
lavlavik, f. : cf. lablabik
lavij, f. : genre de chanson
lawan, f. : jeunesse, f.
lawik, m. : 1)bien aim, m. 2)chanson damour
lawn : juvnile, jeune
lawn, f. : jeunesse, f.
lawt, f. : jeunesse, f.
lay, f. : rgion, f.
layiq : convenable, digne de
lazim : ncessaire
lazim bn : falloir
lazim, f. : ncessit, f.
lebak : intriguant, -e
lebat, m. : organe, m.
leb : plat-il?
lebikandin (bilebikne) : fatiguer
lebikn (bilebike) : se fatiguer
lebitandin (bilebitne) : remuer, bouger (tr.)
lebitn (bilebite) : bouger, remuer (intr.)
lebxe, f. : cataplasme, m.
lebzne, f. : pte de manne et damandes
lec, f. : bataille, f.
lefiz, f. : mot, m.
lefizandin (bilefizne) : prononcer
legen, m. : bassin de cuivre
legenok, m. : petit bassin de cuivre
legleg, f. : cigogne, f.
leh, m. : morceau, m.
lehandin (bilehne) : occuper
lehd, f. : dimanche
lehin, f. : cf. lan
lehiqandin (bilehiqne) : rejoindre, atteindre
leh, f. : torrent, m.
lehm, f. : soudure, f.
lehm kirin : souder
lehstin (bilehze) : jouer
lehstok, f. : jouet, m.
lehz, f. : cf. leyz
lek, m. : dix mille
lek, f. : enveloppe, f.
lekan, f. : raquette, f.
leke, m. : tache, f.
lele, m. : pre nourricier
lelekir, m. : pupille, m.
leleng, m. : beignet, m.
lem, f. : tige rampante
lemik, f. : cf. lem
102
Vate
lemisandin (bilemisne) : contracter
lemisn (bilemise) : se contracter, se
pelotonner
lendik, f. : cf. landik
lenger, m. : ancre, f.
lenger, f. : plateau, m.
lep, m. : patte, f.; grille, f.
lep hilann : attaquer, se dfendre
bi ar lepikan : quatre pattes
lepandin (bilepne) : tromper
lepe, f. : bouillie, f.
lepetr, f. : bouillie consistante
lepik, m. : gant, m.
lepok : trompeur, -euse
lepok, f. : tromperie, f.
leq : lche
leq bn : se relcher
leqandin (bileqne) : desserrer
leqeb, f. : surnom, m.; titre, m.
leqetvan : glaneur, -euse
leqn (bileqe) : se relcher, se desserrer
lerizandin (bilerizne) : faire trembler
lerizn (bilerize) : trembler
lerzek : molle (terre)
lerznek, f. : tremblement, m.; paralysie, f.
leker, m. : soldat, m.
leker : militaire
lekerma, f. : garnison, f.
letifandin (biletifne) : complimenter, flat-
ter
letifn (biletife) : tre compliment
levabo, f. : lavabo, m.
lew : cf. lewra
lewa : mou, molle; tendre
lewe : bavard, -e
lewet, f. : bavardage, m.
lewend : svelte
lewend, f. : 1)sveltesse, f. 2)pan de la manche
lewhe, f. : tableau, m.; affiche, f.
lewitandin (bilewitne) : salir, gter
lewitn (bilewite) : se salir, sabmer
lewleb, f. : btonnet, m.
lewleb : en forme de btonnet
lewlewe : bavard, -e
lewm, f. : cf. lom
lewma : parce que, car, comme, combien
lewne : inapte, incapable
lewne, f. : inaptitude, f.; incapacit, f.
lewra : cf. lewma
leyistin (bileyize) : cf. lehstin
leyistok, f. : cf. lehstok
leyizandin (bileyizne) : faire jouer, amuser;
occuper
hevd leyizandin : chercher se tromper
mutuelement
leyizn (bileyize) : cf. lehstin
ley, f. : cf. leh
leyz, f. : jeu, m. Les jeux kurdes sont les
suivants: ap Ms, bir, ere, ir, dk
mirk, kerik mela, law Lit, mome,
Sora Mema, tew, tte.
gurle : billes
sgav : saut, m.
ter : palet
leymn, f. : citron, m.
leymnate, f. : limonade, f.
103
Vate
lez : rapide, vite
bi lez : en hte
bi lez bez : rapidement
lez bn : se hter
lez kirin : se hter
lez li xwe kirin : se hter; se dpcher
Min lez li dest xwe kir. : Je me suis
dpch.
Min lez da dest xwe de. : Je me suis
dpch.
lezandin (bilezne) : hter, presser
l lezandin : se hter de faire quelque
chose, avoir hte de
xwe lezandin : se presser, se hter
lezet, f. : got, m.; plaisir, m.
lezetdar : dlicieux, -se
lezg : varit de fusil
lezgn : trs rapide
leziqandin (bileziqne) : coller
leziqn (bileziqe) : se coller
leziyan (bileze) : cf. lezn
lezn (bileze) : se dpcher, se hter
lezo : press, -e; htif, -ve
l : 1)mais 2) (en sadressant aux femmes)
3)contraction de li w ou de li w (ldan,
lxistin etc.; cf. dan, xistin)
lbel : mais, cependant, pourtant
l, f. : cf. l
ldan (lde) : frapper, battre
pere ldan : battre monnaie
llat : plat, -e
llav, f. : 1)pluie mle de neige 2)eau de fonte
des neiges
lmit, f. : torrent boueux
lp, f. : ruse, f.; stratagme, m.
lpok : ridicule
lpok, f. : ridicule, m.
lv, f. : 1)lvre, f. 2)bord, m.
lva av : le bord de leau
lva iy : le pied de la montagne
lva sol : le bord de lempeigne
bi lv kirin : faire des allusions
ser lv kirin : parler du bout des lvres
lvezn, m. : orateur, m.
lvok : cf. lpok
lxistin (lxe) : battre, frapper; cf. xistin
lzim, m. : parent, m.
lzimtir, m. : parent loign
lzimt, f. : parent, f.
li : 1)dans,
Gurgn li mal e. : Gurgin est la maison.
li av xistin : marcher dans leau
2)pour
Li era, xal xwarz; li xwarina, mam
braz. : Pour la bataille, loncle maternel et
son neveu; pour la ripaille, loncle paternel
et son neveu.
3)sur
av min l ye. : Je le surveille (mon oeil
est sur lui).
li ber : devant, daprs, avec
Li ber min sekinb. : Il se tenait devant
moi. (et aussi: Il tait ma disposition.)
Li ber xelk eyb e. : Cest mal aux yeux
des gens.
104
Vate
Li ber got selete dixwe. : Il mange de la
salade avec viande.
Li ber qetandin ye. : Il va se rompre.
li bin : sous
li bin ... de : au bas de ...
li ku? : o?
li ser : sur
li ser ... ve : en direction de, vers
Li ser kebab ve , li ser dexdexana
keran ve b. : Stant dirig vers lodeur
du rti, il se trouva au marquage des nes.
(proverbe)
lib, f. : grain, m.
libade, m. : tapis de selle; manteau de feutre
libadok, f. : plerine de feutre
libgir : qui a de gros grains
libik, f. : guidon du fusil
Libnan, f. : Liban, m.
libnan : libanais, -e
lihafe, f. : sorte de turban
lihf, f. : couverture, f.
lihm, f. : soudure, f.
lihm kirin : souder
likor, f. : liqueur, f.
likumandin (bilikumne) : heurter
likumn (bilikume) : se couronner (cheval)
limj, f. : prire
limj kirin : prier
ling, m. : 1)jambe, f.; pied, m.
ling li ber ... xistin : aller de pair avec
Ling w li me hat. : Il nous a port
bonheur
Ling wan li erd hat. : Ils se sont installs.
ser lingan sekinn : se tenir debout
2)chien de fusil
Tifing li ser ling e. : Le fusil est arm.
3)ling ppeling : chelon, m.
lingik, m. : pied (de meuble)
liqat, f. : glane, f.; trouvaille, f.
liqat kirin : glaner
litif, f. : grce, f.; gentillesse, f.; amabilit, f.
liv, f. : cf. lib
liva, f. : laine dagneau
livan, f. : rne, f.
livandin (bilivne) : remuer, dplacer
livik, f. : verrue, f.
livin, m. : tuile, f.
livin erand : tuile cuite
livine, f. : potage de lgumes
liviyan (bilive) : cf. livn
livn (bilive) : remuer, sagiter
livkok, f. : tache, f.
lixwebor : blas, -e
lixab, f. : mors, m.
l, f. : bassin, m.
lik, f. : petit bassin
lf, f. : crin vgtal
lfik, f. : gant de crin
lk, f. : morve, f.
ll, m. : 1)sorte de scorpion 2)corce, f.
ll kirin : plucher
llav, f. : boue mle de neige fondue
lloz, f. : ponceau, m.
llz, f. : cf. lloz
lm, f. : 1)arbre 2)limon, m.
lrandin (bilirne) : hurler, gronder
105
Vate
lrn (bilre) : cf. lrandin
ls, m. : perchoir, m.; poulailler, m.
lsandin (bilsne) : faire entrer les poules au
poulailler
lsihan (bilse) : se percher
lste, f. : liste, f.
lo : trouble, m.
ltav, f. : marais, m.
ltoke : sale, malpropre
lwan, f. : portique, m.
lzwan : joueur, -euse
lo : (en sadressant un homme)
lod, f. : 1)tas de paille ou de grain 2)petite
grange
lodik, f. : saut, m.
lodik li xwe xistin : sauter
lok, m. : chameau, m.
lok, f. : 1)octroi, m. 2)saut, m.; bond, m.
bi lok n : bondir
lokente, f. : restaurant, m.
lolik, f. : varit de fromage
lom, f. : blme, m.
lom kirin : blmer
lop, f. : tapis de haute laine
loqandin (biloqne) : pousser (un animal)
loqn (biloqe) : marcher pniblement
loqmeqad, f. : confiserie faite de farine,
doeufs et de raisin
loqomotf, f. : locomotive, f.
lorandin (bilorne) : chanter une berceuse,
bercer, consoler
lorik, f. : cf. lolik
lor, f. : berceuse, f.
lorn (bilore) : cf. lorandin
lorx, f. : cf. llav
losker, m. : escroc, m.
losker, f. : escroquerie, f.
lo, m. : grand pain sans levain
loik, m. : galette sans levain
lot, f. : cf. lok, f.
lotik, f. : cf. lodik
lotikn (bilotike) : sautiller
lovik, f. : haricot sec
low, m. : haricot, m.
lowik, m. : cf. lovik
lox, f. : neige fondante
loxn, m. : vgtal
lcandin (bilcne) : agiter la queue
lcn (bilce) : sagiter (queue)
l, f. : obsquiosit, f.
lek : obsquieux, -se
likandin (bilikne) : enlever une peau
fine, peler, dshabiller
likn (bilike) : se peler, splucher
lfik, m. : cf. lfik
ll, f. : bambou, m.
lle, f. : tube, m.; tuyau, m.
lla tifing : canon de fusil
lleb, f. : targette de bois
lleper : ondul, -e; luxueux, -se
lleper, f. : ondulation, f.; luxe, m.
llik, f. : bec (dune cruche)
lrandin (bilrne) : faire des modulations
lrik, m. : vgtal; lrik gur
lrn (bilre) : hurler
l, m. : pain mince
106
Vate
KTAB KRMANCK (ZAZAK)
1-Mela Ehmed Xas, Mewlid Kird, Dyarbekir, 1899, 29 r.
apa diyine: Mele Ehmed Xas, Mewld Neb Bi Ziwan
Kurd (Zazak), Tadox (Werger) Tpan Ereb ra: Mihan, Frat
Yaynlar, stanbul, 1994, 54 r.
2-Usman Efendyo Babij, Biya
Pxember (Mewlda Neb), am, 1933, 46 r.
3-x Selaheddn x Sed, Beyatname, 1977 4-Azad Dilr, Diyarbekiro Xopan o,
Almanya, 1986, 60 r.
107
Vate
6-Azad Dilr (arkerdox), Ez izviz Nzana,
Ensttuya Kurd-ax Alman, Bonn, 1987, 72 r.
5-Malmsanij, Ferheng Dimilk-Tirk, Wenn Jna N,
Uppsala, 1987, 431 r.
apa diyine: Malmsanij, Ferheng Dimilk-Tirk,
Wenn Deng, stanbul, 1992, 431 r.
7-Malmsanij, Herakletos, Weann
Jna N, Uppsala, 1988, 51 r.
8-Tevgera Rizgariya Kurdistan-
Program, [Stockholm], 1990, 9 r.
108
Vate
9-Malmsanij (arkerdox), Folklor Ma ra end
Numney, Weann Jna N, Blinge, 1991, 319 r.
apa diyine: Malmsanij (arkerdox), Folklor Ma ra
end Numney, Embaz Yaynlar, [Ankara], 319 r.
10-Reit Kara, Vora Koy,
Almanya, 1991
11-Reit Kara, Roc, 1992
12-Mnzr em, Hotay Serra Usif Qurzkiz,
Weann Roja N, Stocholm, 1992, 343 r.
13-Mesut zcan, Dersim (Zaza) Ataszleri,
Kaynak Yaynlar, stanbul, 1992, 53 r.
109
Vate
14-Mnzr em (arkerdox), Tay
Kilam Drsim, Stockholm, 1993, 317 r.
15-Munzur em, Ferheng Kurd-Tirk (Zazak),
Stockholm, 1994, 589 r.
16-Wedat Kaymak, Istanek Zazak/Zazaca
Hikayeler, Hiddekel Yaynevi, Stockholm, 1994,
109 r.
17-Haydar Ik, Memik Axa wo Drsimij, Tadayox:
Mihem Himblij, APEC Tryck och Frlag, Stockholm,
1994, 148 r.
110
Vate
20-Qemer Al (Kamer Sylemez), Adir Asme,
Piya Kitapl, stanbul, 1995, 71 r.
21-Alan Dilpak & Lerzan Jandl, Binivisne! Niyade!
Birengne! 1, Weann Rewen, Berlin, 1995 (?), 142 r.
18-J. Espar (arkerdox), Tan Estanik Deyr Ma,
Weann Rewen, Berlin, 1995, 195 r.
19-Sed Verroj (arkerdox), Folklora Kurd
Kurmanc Dimil, Turkiye, 1995 (?), 157 r. + 54 r.
111
Vate
22-Alan Dilpak & Lerzan Jandl, Wendene Rost
ya 1, Weann Rewen, Berlin, 1995 (?), 191 r.
23-Mehmet Glmez, Dersimra ve Dare
Estene, Zed Yayn, stanbul, 1996, 191 r.
24-Haydar Diljen, Ziwan Ma Alfaba,
Weann Diljen, stanbul, 1996, 90 r.
25-Derheq Rastnutena
Kirdk (Kirmanck) de Kombiyay
Stockholm, 1996, Stockholm, 16 r.
DERHEQ RASTNUTENA
KRDK (KRMANCK) DE
KOMBYAY STOCKHOLM
2-3-4 tebaxe 1996
26-eko, Razar Dmlki Trke Aklamal Zazaca
Gramer, [Almanya], [1997], 185 r.
28-Turan Erdem, Ferheng Zazak-Tirk/Tirk-Zazak,
Doz Yayinlari, stanbul, 1997, 222r.
29-Malmsanij, Ferhengek
Kirdk-Pehlevk-Kurmanck, Stockholm, 1997, 38r.
27-Derhq Kirmanck (Kirdk) de
Kombiyaye II. Stockholm, 1997, Stockholm, 16 r.