Generatori Signala 1

Analogna integrisana elektronika
Generatori talasnih oblika

Prof. dr. Aljo Muji
cc
april 2011
Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Laboratorij za informacijsko-komunikacijske tehnologije
1 / 31
Generatori talasnih oblika
Generisanje sinusoidalnih, pravougaonih, trougaonih,.. impulsa

Oscilatori
relaksacioni
sinusoidalni

2 / 31
Relaksacioni oscilator
Punjenje i pranjenje kondenzatora
z
Postupak brzog pranjenja
z
Oblik signala na kondenzatoru
U
R
C
Slika: Relaksacioni oscilator

3 / 31
U
R
C
Slika: Relaksacioni oscilator
U = uR + uC .
iC = C
(1)
duC
.
dt

4 / 31
Pad napona na otporu R je odreen strujom punjenja kondezatora
uR = iC R = RC
duC
.
dt
Uvrtavanjem dobijene vrijednosti za napon na otporniku u izraz 1 dobija se

s
U = RC
duC
+ uC .
dt
Preureivanjem prethodnog izraza dobijamo

RC
duC
= U uC .
dt
1
duC
=
dt.
U uC
RC

5 / 31
Integracijom lijeve i desne strane dobija se

1
duC
=
U uC
RC
dt
Rjeavanje dobijenog integrala daje

s
ln(U uC ) =
t
+ const.
RC
(2)
Neka je u trenutku t = 0 napon uC = UI . Uvrtavanjem ovih vrijednosti u 2

s
dobijamo
0
ln(U UI ) =
+ const.
RC

6 / 31
Iz prethodnog izraza dobija se vrijednost const koja iznosi
const = ln(U UI ).
Zamjenom dobijene vrijednosti za const i uvrtavanjem u 2 moemo pisati
s
z
ln(U uC ) =
Sreivanjem se dobija
ln
t
+ ln(U UI )
RC
U uC
U UI
t
RC
t
U uC
= e RC
U UI
Odavdje se za napon na kondenzatoru dobija
t
uC = U (U UI )e RC
(3)
za pozitivno UI , i
t
uC = U (U + UI )e RC
(4)
za negativnu vrijednost napona UI .

7 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Relaksacioni oscilator baziran na RC mrei pri emu je za kontrolisani prekida
z
c
c
upotrijebljen operacioni pojaava u spoju Schmitovog trigera
c c
Punjenje kondezatora je obezbijeeno sa izlaza kola Schmitovog trigera
Pretpostavimo da je na izlazu napon Us . Kondenzator C se sa izlaza operacionog
pojaavaa puni preko otpora R sa vremenskom konstantom = RC . Postupak
c c
punjenja se odvija sve dok napon na kondenzatoru ne dostigne vrijednost
R2
UG =
Us .
R1 + R2
R
A
UG
-UD
B
t1
t2
R1
UCC
R2
-UEE
Slika: Relaksacioni oscilator u spoju sa Smitovim trigerom

8 / 31
Kada napon na kondenzatoru a time i na invertujuem prikljuku operacionog

c
c
pojaavaa premai ovu vrijednost izlaz operacionog pojaavaa se mijenja na
c c
s
c c
Us .
Zapoinje postupak pranjenja kondenzatora. Na neinvertujuem prikljuku
c
z
c
c
operacionog pojaavaa napon iznosi
c c
UD =
R2
(Us ).
R1 + R2
Postupak pranjenja se nastavlja sve dok napon na kondenzatoru ne dostigne

z
vrijednost UD .
Ponovo zapoinje postupak punjenja kondezatora i postupak se periodino
c
c
ponavlja.
Na izlazu se dobija povorka pravougaonih impulsa.

9 / 31
Da bi odredili frekvenciju ponavljanja pravougaonih impulsa analizirat emo

c
postupak punjenja i pranjenja kondenzatora
z
Postupak punjenja kondenzatora se odvija sa izlaza operacionog pojaavaa koji
c c
ima vrijednost napona Us . napon na kondenzatoru u poetnom trenutku iznosi
c
UD . Na osnovu 3 moemo napisati izraz za napon na kondezatoru koji iznosi
z
t
uC = Us (Us + UD )e RC .
(5)
U postupku pranjenja kondenzatora poetna vrijednost napona na

z
c
kondenzatoru iznosi UG i pranjenje se odvija do krajnje granice Us . Izraz za
z
napon na kondenzatoru glasi
t
uC = Us + (Us + UG )e RC .
(6)

10 / 31

Vrijeme punjenja kondezatora
t1 = RC ln
Us + UD
Us + UG
(7)
t2 = RC ln
Us + UG
Us UD
(8)
Vrijeme pranjenja
z
Ako je UD = UG = Us /2 tada se period T dobija kao zbir vremena t1 i t2 i

iznosi
3
Us
T = 2RC ln 2
= 2.2RC
(9)
1
U
2 s
Frekvencija dobijenih oscilacija je reciprona vrijednost perioda T
c
f =
1
0.455
=
[Hz ]
T
RC
(10)
Dobijeni izraz daje frekvenciju pravougaonih signala kada su kod djelitelja

napona Schmitovog trigera koriteni isti otpornici R1 = R2 . Na taj nain je
s
c
dobijen UG = UD = Us /2.
11 / 31

Dobijanje asimetrinih pravougaonih signala
c
Kada je izlaz operacionog pojaavaa pozitivan dioda D je direktno polarisana.
c c
Vremenska konstanta punjenja
RR3
1 =
C.
R + R3
Kada je izlaz operacionog pojaavaa negativan dioda D je inverzno polarisana.
c c
Vremenska konstanta pranjenja iznosi
z
2 = RC .
R3
D
R
UG
-UD
B
t1
t2
R1
R2
UCC
-UEE
Slika: Generator pravougaonih talasnih oblika

12 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Integrisano kolo 555 predstavlja kombinaciju operacionih pojaavaa sa RS
c c
ip-opom.
Sa dva operaciona pojaavaa su realizirana dva komparatora a RS ip op je
c c
koriten za za dobijanje jednosmjernih impulsa sa naponskim nivoima 0V i VCC .
s
Tranzistor u kolu se koristi kao prekida za pranjenje vanjskog kondenzatora
c
z
koji slui za realizaciju relaksacionog oscilatora.
z
UCC
(8)
5 k
prag (6)
+
C1
kontrolni(5)
5 k
Flip flop
S
izlaz
(3)
R Q
+
C2
triger (2)
praznjenje (7)
5 k
(1)
GND
(4)
reset
Slika: Pojednostavljena ema timer-a 555

s
13 / 31

Prikljuci prag (6) i triger (2) spojeni zajedno
c
Proces punjenja: tranzistor zakoen
c
Proces pranjenja: Tranzistor otvoren
z
UCC
(8)
(4)
R1
(7)
reset
UCC
praznjenje
R2
(6) prag
izlaz
(3)
(2) triger
C
GND
(1)
Slika: Astabilni multivibrator realiziran s timer-om 555

14 / 31

Poslije poetnog punjenja napon na kondenzatoru se mijenja izmeu UCC /3 i
c
2UCC /3. Vremenska konstanta punjenja iznosi
1 = (R1 + R2 )C ,
a s druge strane vremenska konstanta pranjenja je
z
2 = R2 C .
Tokom punjenja napon na kondenzatoru se mijenja od vrijednosti UCC /3 ka
konanoj vrijednosti UCC i napon na kondenztaoru C se mijenja po zakonu
c
UCC
UCC
3
uC = UCC +
t
tau
Tranzistor preko kojeg se vri pranjenje kondezatora se ukljuuje pri vrijednosti

s
z
c
2UCC /3. Zamjenom ove vrijednosti u prethodni izraz dobija se
e
= 0.5
ili
t = 0.6961 .
15 / 31

Slina vrijednost se moe dobiti i za postupak pranjenja kondenzatora sa vrijednosti
c
z
z
2UCC /3 na vrijednost UCC /3, s tim da je razliita vremenska konstanta pranjenja.
c
z
Vrijeme punjenja kondezatora sada iznosi
t1 = 0.696(R1 + R2 )C
a vrijeme pranjenja je
z
t2 = 0.696R2 C .
Ukupan period izlaznog signala je suma perioda t1 i t2
T = 0.696(R1 + 2R2 )C .
Frekvencija ponavljanja iznosi
f =
1.44
.
(R1 + 2R2 )C

16 / 31
Ispunjenost impulsa se denie kao odnos vremena punjenja i perioda ponavljanja

s
cijelog impulsa T
t1
100%
=
t1 + t2
ili zamjenom vrijednosti za t1 i t2
=
R1 + R2
100%
R1 + 2R2
Ako je R1
R2 ispunjenost impulsa se pribliava 50%, dok je za R1
z
R2 ova
vrijednost tei 100%.
z
Za postizanje ispunjenosti impulsa manje od 50% moe se na izlazu postaviti invertor.
z
Kada je R1
R2 ispunjenost impulsa tei 50% a kada je R1
z
R2 dobija se 0%.

17 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

oscilator
Doveenjem vanjskog napona UC u na prikljuak 5 mogue je uticati na iznos
c
c
napona u ovoj taki a samim tim i na referentne napone.
c
Napon na kondenzatoru se sada moe mijenjati izmeu naponskih nivoa UC /2 i
z
UC .
Promjenom vrijednosti napona UC moe se mijenjati vrijeme punjenja i
z
pranjenja kondenzatora a samim tim i frekvencija izlaznog signala.
z
UCC
(8)
5 k
C1
+
UC (5)
UC/2
5 k
Flip flop
R
izlaz
(3)
S
C2
5 k
(1)
GND
(4)
reset
Slika: Timer-om 555 sa vanjskom kontrolom preko prikljuka 5

c
18 / 31
Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

oscilator
Pomjeranjem klizaa na otporniku R mienja se vrijednost napona UC koji se
c
dovodi na prikljuak (5) integrisanog kola 555.
c
Napon UC moe biti i neki drugi kontrolni napon koji e diktirati frekvenciju
z
c
izlaznih talasnih oblika. Na taj nain e frekvencija biti funkcija neke ulazne
c c
veliine.
c
UCC
(8)
(4)
R1
(7)
reset
UCC
praznjenje
R2
(6) prag
(2) triger
izlaz
kontrloni
(3)
(5)
C
GND
UC
(1)
Slika: Naponski kontrolisani oscilator reliziran s timer-om 555

19 / 31
Generatori trougaonih talasnih oblika
Generator trougaonih talasnih oblika se moe koristiti i kao osnova za kreiranje

z
drugih talasnih oblika.
Trougaoni signal se moe jednostavno dobiti
z
uzmanjem signala sa kondenzatora astabilnog multivibratora
punjenjem i pranjenjem kondenzatora iz strujnog izvora konstantne vrijednosti
z
integracijom povorke pravougaonih talasnih signala

20 / 31

Generator trougaonih impulsa koritenjem integratora u kombinaciji sa
s
Schmitovim trigerom
A1 je u spoju Schmitovog trigera sa djeliteljem napona R1 i R2 koji obezbjeuju
pozitivnu povratnu vezu.
A2 ima ulogu integratora iji je izlaz spojen na donju taku djelitelja napona R1
c
c
i R2
C
R
A1
R1
A2
uizl
R2
a)
Uzas
-Uzas
b)
UG
UD
T
c)
Slika: Generator trougaonih talasnih oblika

21 / 31

Izlaz Schmitovog trigera je povorka pravougaonih impulsa amplitude +Us i Us
Ako je u poetnom trenutku izlaz Schmitovog trigera Us tada integrator
c
generie pozitivnu rampu (rastuu).
s
c
Ovaj napon se vodi na ulaz Schmitovog trigera. Napon na neinvertujuem
c
prikljuku pojavaa A1 napon iznosi
c
c c
u+ =
R2
R1
uizl +
(Us )
R1 + R2
R1 + R2
(11)
gdje je uizl izlazni napon integratora i to rampa iji se napon poveava. U izrazu
c
c
11 je pretpostavljeno da je izlaz Schmitovog trigera Us .
Obzirom da je invertujui prikljuak pojaavaa A1 na 0V prelaz izlaza
c
c
c c
Schmitovog trigera na Us e se degoditi kada napon na neinvertujuem
c
c
prikljuku dostigne napon 0V . Zamjenom u izraz 11 vrijednost u + = 0V dobija
c
se gornja granica UG koja iznosi
UG =
R2
Us .
R1
(12)

22 / 31
Na isti nain nain se moe dobiti i

c
c
z
UD =
R2
Us .
R1
(13)
Period oscilacija se moe dobiti razmatranjem vremena pozitivne ili negativne rampe
z
a u sluaju simetrinog signala period pozitivne ili negativne rampe iznosi T /2.
c
c
Struja punjenja kondezatora iznosi
i = C
duC
dt
(14)
gdje je uC napon na kondenzatoru.

23 / 31
U sluaju pozitivne rampe i idealnog integratora i konstantne struje koja iznosi

c
i =I =
US
R
(15)
Napon na kondezatoru se mijenja po zakonu

duC
UG + UD
4Us R2
=
=
dt
T /2
TR1
(16)
Zamjenom 15 i 16 u 14 dobija se
T =
4RR2 C
.
R1
(17)

24 / 31
Frekvencija oscilacija je
R1
(18)
4RR2 C
Frekvencija signala na izlazu ne zavisi od napona zasienja komparatora Us i
c
indirektno je proporcionalna otporu R tako da se frekvencija moe podeavati
z
s
izborom vrijednosti otpora R. Maksimalna frekvencija je odreena maksimalnom
brzinom promjene integratora.
f =

25 / 31
Mrea za oblikovanje impulsa

z
Primjenom mrea za oblikovanje signala mogue je dobiti aproksimaciju

z
c
sinusoidalnog signala iz linearnih odsjeaka.
c
Na ulaz kola za oblikovanje signala se dovodi trougaoni signal

26 / 31

z
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
-U2
R3
a)
-U
b)
Slika: Diodna mrea za oblikovanje trougaonih talasnih oblika sa ulaza u sinusni signal koji
z
se sastoji iz linearnih dijelova
Kada je uul = 0 i poveava se u pozitivnom smjeru sve diode su inverzno polarisane i

c
ne tee struja kroz otpor R1 . U tom sluaju se ulazni napon prosleuje na izlaz.
c
c
Kada ulazni napon dostigne naponski nivo U1 dioda D2 provede i struja protee.
c

27 / 31

z
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
-U2
R3
a)
-U
b)
z
Pretpostavljajui da je dioda D idealna i da nema pada napona na diodi pri

c
direktnoj polarizaciji napon na izlazu iznosi
uizl = IR2 + U1
(19)
pri emu je struja

c
I =
uul U1
R1 + R2
(20)

28 / 31

z
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
-U2
R3
a)
-U
b)
z
Izlazni napon sada glasi

uizl = U1 + (uul + U1 )
R2
R1 + R2
(21)

29 / 31

z
+U
R3
D1
U2
R4
R2
D2
uul
U1
R5
R1
uizl
R2
R5
D3
-U1
R4
D4
UG
U2
U1
-U1
-U2
UD
uul
uizl
-U2
R3
a)
-U
b)
z
Izlazni napon nastavlja sa porastom i iznad U1 ali sa reduciranom strminom pravca

koja iznosi R1R2 2 . Poslije provoenja diode D2 napon na izlazu ostaje konstantan
+R
nivo sve dok napon ne padne ispod napona U2 i dioda D2 ne postane inverzno
polarisana. Proces se nastavlja za dugi dio poluperiode simetrino kao i za negativnu
c
poluperiodu kada vode diode D3 i D4 .
Poveanjem broja dioda i otpornika dobija se vei broj linearnih odsjeaka.
c
c
c
30 / 31
Literatura
T. E. Price,
Analog Electronics,
Prentice Hall, 1997.
T. Brodi,
c
Analogna integrisana elektronika,
Svjetlost, Sarajevo, 1989.
A.S. Sedra, K.C. Smith,
Microelectronic Circuits, 4th ed.,
Oxford University Press 1998.
P. R. Gray, P. J. Hurst, S. H. Lewis, R. G. Meyer,
Analysis and Design of Analog Integrated Circuits,,
John Wiley & Sons, 2001.
P.Biljanovi,
c
Elektronicki sklopovi,
Skolska knjiga, Zagreb, 1995.

31 / 31

Generatori Signala 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Generatori Signala 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Analogna integrisana elektronika

Generatori talasnih oblika

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori talasnih oblika

Generisanje sinusoidalnih, pravougaonih, trougaonih,.. impulsa

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Slika: Relaksacioni oscilator

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Slika: Relaksacioni oscilator

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Uvrtavanjem dobijene vrijednosti za napon na otporniku u izraz 1 dobija se

Preureivanjem prethodnog izraza dobijamo

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Integracijom lijeve i desne strane dobija se

Rjeavanje dobijenog integrala daje

Neka je u trenutku t = 0 napon uC = UI . Uvrtavanjem ovih vrijednosti u 2

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

za negativnu vrijednost napona UI .

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Slika: Relaksacioni oscilator u spoju sa Smitovim trigerom

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Kada napon na kondenzatoru a time i na invertujuem prikljuku operacionog

Postupak pranjenja se nastavlja sve dok napon na kondenzatoru ne dostigne

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Da bi odredili frekvenciju ponavljanja pravougaonih impulsa analizirat emo

U postupku pranjenja kondenzatora poetna vrijednost napona na

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Ako je UD = UG = Us /2 tada se period T dobija kao zbir vremena t1 i t2 i

Dobijeni izraz daje frekvenciju pravougaonih signala kada su kod djelitelja

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Astabilni multivibrator

Slika: Generator pravougaonih talasnih oblika

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Slika: Pojednostavljena ema timer-a 555

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Slika: Astabilni multivibrator realiziran s timer-om 555

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Tranzistor preko kojeg se vri pranjenje kondezatora se ukljuuje pri vrijednosti

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Integrisano kolo 555

Ispunjenost impulsa se denie kao odnos vremena punjenja i perioda ponavljanja

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

Slika: Timer-om 555 sa vanjskom kontrolom preko prikljuka 5

Generatori pravougaonih talasnih oblika - Naponski kontrolisani

Slika: Naponski kontrolisani oscilator reliziran s timer-om 555

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori trougaonih talasnih oblika

Generator trougaonih talasnih oblika se moe koristiti i kao osnova za kreiranje

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori trougaonih talasnih oblika

Slika: Generator trougaonih talasnih oblika

Generatori trougaonih talasnih oblika

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori trougaonih talasnih oblika

Na isti nain nain se moe dobiti i

gdje je uC napon na kondenzatoru.

Fakultet elektrotehnike Univerziteta u Tuzli

Generatori trougaonih talasnih oblika

U sluaju pozitivne rampe i idealnog integratora i konstantne struje koja iznosi