TRNG I HC KINH T

V QUN TR KINH DOANH THI NGUYN

TS. Anh Ti



GIO TRNH
PHN TCH
S LIU
THNG K







NH XUT BN THNG K
H Ni, thng 8/2008

1
LI NI U
t nghin cu tt, mt bo co khoa hc c cn c
c ngi c chp nhn v mt hc thut i hi
phi c phng php tt, p dng cc cng c k thut cung
cp cc thng tin xc thc. c bit trong cc vn kinh t - x
hi v khi nghin cu s ln chng ta cn phi quan tm n cc
cng c k thut nh thng k.
Thng k hc l mt lnh vc kh rng, do vy trong phm vi
ca mn hc ny tc gi mong mun trang b cho ngi hc
nhng kin thc c bn trong vic phn tch s liu thng k
nhm mc ch c th khai thc hiu qu cc thng tin thu thp
c, phc v cho cng tc nghin cu khoa hc ca cc
khoa hc v kinh t - x hi.
Vi mc ch trang b kin thc chuyn su cho cc sinh vin
sau i hc c th trin khai tt cc nghin cu ca mnh, tc
gi mong mun cun sch ny s tr thnh cm nang cho cc
bn.
Cun sch gm 4 chng chnh bao trm cc ni dung t
vic chun b s liu cho n phn tch s liu v biu din kt
qu thnh bo co khoa hc.
Ln u tin cun sch c gii thiu n bn c, mc d
c cp nht nhng thng tin mi nht v hin i nht
nhng cun sch kh trnh khi nhng thiu st nht nh. Tc
gi mong nhn c nhng kin ng gp ca bn c ln
xut bn sau cun sch c hon thin hn.
M

2
Tc gi cng xin chn thnh cm n nhng kin ng gp
qu bu ca bn c, cc bn ng nghip v sinh vin cun
sch c xut bn.
TC GI

3
GII THIU CHUNG
Do c th khc nhau ca vic thu thp v x l cc s liu
thng k nn trong khun kh ca cun sch ny chng ti mong
mun tp trung vo nhng vn v cc s liu thng k phc
v cho cc nghin cu v lnh vc kinh t - x hi.
Khi nim phn tch s liu thng k: L s kt hp gia
thng k, s t duy v hiu bit cc vn kinh t.
Yu cu: c th nm vng kin thc ca mn hc ny i
hi ngi hc phi c kin thc su v thng k, v kinh t cng
nh nhng hiu bit thc t ca vn nghin cu. Ngoi ra, cn
phi c kin thc v tin hc v cc cng c lng ho khc
kt hp trong nghin cu.
Trc khi bc vo ni dung ca chng trnh th nht
chng ti mun trao i s lc vi cc c gi v tng qut tin
hnh mt nghin cu trong cc vn thuc v kinh t - x hi.
Trong khi tin hnh cc nghin cu v kinh t - x hi c g
khc so vi cc vn thuc v khoa hc t nhin: iu khc c
bn l i tng nghin cu trong cc nghin cu kinh t - x
hi thng l con ngi hoc l lin quan n con ngi, cc
mi lin h vi con ngi. Ngoi ra, n cn khc nhau cch
thc tin hnh, kh nng p dng v thi gian cho kt qu, phm
vi tc ng v.v
Thit k mt nghin cu v kinh t - x hi cn phi lm
nhng g? Di y l mt cng s b hng dn cho cc
nghin cu thuc v lnh vc khoa hc kinh t - x hi. N s
c c th ho cho tng chng trnh nghin cu c th.

4
I. Vn t ra
A. Trnh by mt cch r rng, ngn gn v vn t ra,
vi vic xc nh khi nim cn thit nh th no.
B. Ch ra vn l s gii hn v ranh gii gii quyt
hoc kim tra vn .
C. M t s cn thit v ngha ca vn lin quan n
mt trong nhng chi tit sau:
1. Thi gian.
2. Lin quan n vn thc t.
3. Lin quan n tng th rng ln hn.
4. Lin quan n s tc ng hoc phn nh n tng th.
5. Lm tho mn khong cch ca mt nghin cu.
6. Cho php suy rng ra cc hot ng x hi hoc cc
nguyn l c bn.
7. Lm r cc khi nim, mi quan h v s quan trong.
8. Tm hiu phm vi thc t ca vn trong thc t.
9. C th to ra hoc pht trin nhng cng c quan trng
cho vic quan st v phn tch thng tin.
10. Cung cp c hi v kh nng thu thp thng tin trong
thc trng ca vic hn ch v thi gian.
11. Trnh by kh nng c th gii thch hoc phn tch kt
qu mt cch tt nht, c nhiu thng tin nht da trn c s cc
k thut phn tch c.
II. C s l lun

5
A. Trnh by mi quan h ca vn n c s l lun.
B. S lin quan ca vn nghin cu ti cc nghin cu
trc y.
C. Trnh by cc gi c l lun lin quan.
III. Gi thuyt
A. Lm r cc gi thuyt la chn cho vic kim nh.
B. Th hin mc ngha ca kim nh cc gi thuyt ti
s tin b ca nghin cu v l lun.
C. nh ngha cc khi nim hoc cc bin s dng (tt nht
nn dng quan h ph thuc).
V d: Thu nhp l phn cn li ca doanh thu sau khi tr i
chi ph trc khi tnh cng lao ng.
1. Cc bin c lp (bin gii thch) v bin ph thuc (bin
c gii thch) gia chng nn c phn bit r.
2. T l trn cc bin c xc nh v o c (nh
lng, bn nh lng hay nh tnh) cn c c th.
D. Miu t nhng li c th mc phi v hu qu ca n.
E. Ch thch cc li nghim trng.
IV. Thit k mt th nghim hay cuc iu tra
A. Trnh by tng nhng thit k vi nhng quan tm c
th trong vic p ng tnh phc tp ca cc bin.
B. M t vic la chn mt thit k tin hnh.
1. M t cc tc nhn kch thch, ch , mi trng v cu
hi ca cc mc tiu, cc s kin, nhu cu cn thit v vt lc.

6
2. M t lm th no iu khin c tnh phc tp ca
cc bin.
C. C th cc cng c dng kim nh thng k bao gm
c cc bng gi nh cho mi mt kim nh.
Trong , cn c th mc tin cy mong mun.
V. Qu trnh chn mu
A. M t mu c la chn trong th nghim hoc iu tra.
1. C th tng th c lin quan n gi thuyt nghin cu.
2. Gii thch s xc nh ca s lng v kiu loi mu.
B. C th ho phng php la chn mu.
1. C th ho mi quan h tng i ca sai s ngu nhin
v phi ngu nhin.
2. c lng chi ph tng i ca cc c v kiu ly mu
khc nhau ph hp vi l thuyt.
VI. Phng php v cch thc iu tra
A. M t thc o ca cc bin nh lng ch ra tnh tin cy
v hp l ca chng. M t phng tin xc nh cho cc bin
nh tnh.
B. Cc mc bao gm trong bng cu hi iu tra.
1. S lng cu hi ch th phng vn ngi c hi.
2. Thi gian c th cho cuc phng vn.
3. Lch trnh tin hnh trong thi gian c th.
4. Nhng kt qu nh gi, kim nh trc.
C. Cc mc bao gm trong qu trnh iu tra.

7
1. Cc phng tin thu thp thng tin.
V d: Phng vn trc tip, hoc mt phn bng th, in
thoi hay cc phng tin khc.
2. Cc c trng ring m ngi iu tra vin phi c hoc
cn phi tp hun cho h.
D. M t kt qu s dng t cc nghin cu i din hoc
iu tra th. Trong nu r s quan trng, cc phng tin
x l tnh trng thng tin km gi tr, b loi b hoc do li ngi
c hi.
VII. Hng dn trong qu trnh tin hnh
A. Chun b mt hng dn trong ton b qu trnh tin hnh
nghin cu, trong trnh by c th thi gian v c tnh chi
ph.
1. K hoch.
2. a im nghin cu v kim tra trc.
3. La chn mu.
4. Chun b cc trang thit b vt cht cho iu tra.
5. La chn iu tra vin v tin hnh tp hun.
6. K hoch trin khai thc a.
7. Chnh sa li k hoch.
8. Thu thp thng tin.
9. Phn tch thng tin (s liu).
10. Chun b bo co kt qu nghin cu.
VIII. Phn tch s liu

8
C th cc phng php dng trong phn tch:
1. S dng bng biu, cc cng c tnh ton, cch thc phn
loi, my tnh v.v
2. S dng cc k thut ho.
3. C th cc loi bng biu s thit k.
IX. In quyn hoc bo co kt qu
A. Kt qu c vit v in n theo yu cu ca n v o
to hoc nghin cu.
B. La chn kt qu vit bo co cho cc tp ch khoa hc.
Nhng hng dn trn y ch mang tnh cht gi cho
nhng ngi nghin cu, tu tng trng hp c th m ngi
nghin cu c th c th ho hoc thay i theo thc t yu cu.
Pht trin vic phn tch s liu thng k thng song song
hoc nng cao ca cc vn nghin cu khc m trong vic
ng dng cc cng c thng k l cn thit. Bi v, phn tch
thng k thng dng cho nhng vn quyt nh m vic p
dng cc cng c thng k s gip a ra nhng quyt nh ng
n hn trong nhng iu kin khng bit trc.

9
Chng I
CHUN B S LIU
Ni dung ca chng ny nhm trang b cho sinh vin nhng
kin thc c bn v chun b, iu tra thu thp s liu phc v
cho nghin cu.
C c s liu vi cht lng cao v c tin cy cng nh
tnh y phc v cho nghin cu l iu ht sc quan trng,
n quyt nh n kt qu ca nghin cu i vi mi mt nh
khoa hc k c trong lnh vc k thut hay kinh t - x hi. V
vy, vic thit k iu tra nhng th no? Cc phng php iu
tra la chn ra lm sao? Vic chn mu iu tra v.v s c nh
hng trc tip n kt qu ca s liu m chng ta s thu thp
c sau ny.
S liu cho ta bit nhng g?
T s liu s cung cp cho ta nhng thng tin cn thit qua
v ln c bc tranh thc t, y l bc tranh khng gian
3 chiu, n cho ta bit thc ti, qu kh v c nhng iu d
on trong tng lai. T , n gip ta xy dng v pht trin
nhng hiu bit.
C b s liu tt, c c m hnh phn tch thng k chnh
xc s gip ta a ra nhng quyt nh chnh xc hn, ph hp
hn vi thc t.

10

















1.1. Thit k iu tra ngh thut khoa hc
C th ni vic thit k iu tra va mang tnh ngh thut
va phi c tnh khoa hc, iu c th l gii bi cc l do
nh sau:
Tnh khoa hc c th hin ch khi thit k iu tra
chng ta phi s dng cc nguyn tc ca thng k m c
hc nh vic chn mu mang tnh i din v nhng c tnh ca
tng th v s lng ca mu c th suy rng ra c.
Mc chnh xc ca
m hnh thng k
Mc chnh xc ca
quyt nh
Thng tin
S liu
Thc t
Hiu bit
Hnh 1.1: MI QUAN H CA VIC PHN TCH S LIU
V VIC RA QUYT NH

11
Khi thit k iu tra, chng ta cng phi da vo cc nguyn
l kinh t hc nh cc mi quan h khi nghin cu mt vn c
lin quan n cc vn khc v.v v mt iu cng ht sc
quan trng l vn tm l hc trong iu tra thu thp s
liu: chng ta s hi ai, vi nhng cu hi nh th no v.v
Mt v d m chng ta s thy rt r l khi chng ta hi v
tc ng ca mt chng trnh tr gip m chng ta hay chnh
ph ang tin hnh vi cu hi tng t nh Anh/ch thy
chng trnh m chng ti hay chnh ph ang thc hin nh th
no? th thng chng ta s nhn c cu tr li dng tt v
phn ln ngi dn mong mun s c tr gip tip theo.
Hoc khi chng ta tin hnh iu tra m i tng l cc
nhm dn tc khc nhau th chng ta cng cn phi lu tm n
phong tc, tp qun ca h trnh nhng vn m phong tc
ca h khng cho php hoc chng ta s khng th thu thp c
thng tin mong mun.
Do vy, vic thit k iu tra phi ht sc khoa hc trong
vic vn dng mt cch cht ch nhng kin thc c v thng
k, tm l hc v cc nguyn l kinh t hc.
Thit k iu tra c coi nh mt ngh thut l v:
- Th nht, chng ta khng c bt k mt sch hng dn
chun v tng qut cho thit k iu tra no m n ph thuc rt
nhiu vo nhng mc tiu v cu hi nghin cu chnh m NH
NGHIN CU phi gii quyt trong nghin cu ca mnh.
V d: N c th lin quan n cc vn v lao ng, vic
lm; c th l cc vn v thu thp v i ngho hay cc vn

12
v ngun lc v qun l cc ngun lc; cc s liu th nghim
v.v n c th mc vi m nhng cng c th cp v
m. iu ny hon ton ph thuc vo mc ch nghin cu, vn
cn nghin cu ca ngi lm nghin cu.
- Th hai, vic thit k iu tra tu thuc vo mc ngun
lc v cc lin quan khch quan khc m chng ta thng nh
i gia cc mc tiu khc nhau.
V d: nh i gia kinh ph v s lng mu cn iu tra,
gia sai s chn mu (s lng mu nhiu hay t) v sai s phi
chn mu (s lng ngi tham gia iu tra nhiu hay t vi
nhng kinh nghim iu tra khc nhau) v.v
V th, c th ni rng thit k iu tra l mt ngh thut m
ngi lm ngh thut y khng ai khc hn l chnh ngi
lm nghin cu, h s phi la chn, h s phi tung hng mt
cch ngh thut p ng nhng yu cu do mnh t ra
c ngi c v nhng ngi ng dng chp nhn c kt
qu m mnh lm ra.
Thng thng cc cuc iu tra c tin hnh theo mt
trnh t k hoch nh hnh 1.2:


13




- Bc 1: Thit lp cc mc tiu
Bc u tin trong bt k mt cuc iu tra no u l
quyt nh bn mun tm hiu vn g? Mc tiu ca d n
quyt nh bn s iu tra ai v s hi h iu g? Nu cc mc
Hnh 1.2: S K HOCH TIN HNH MT CUC IU TRA
THU THP S LIU PHC V NGHIN CU

14
tiu ca bn khng r rng, kt qu cng c th s khng r rng,
do vy, bn phi lun lm r cc mc tiu ca mnh : th nht,
thu c s liu nh mong mun; th hai, khng b thiu nhng
thng tin cn thit cho vic nghin cu ca bn.
V d: Trong cuc iu tra 150 doanh nghip dt may Vit
Nam do Vin Kinh t hc tin hnh nm 2001, mc tiu
chung m nhm nghin cu nng sut t ra l: Xc nh
nhng nhn t nh hng n nng sut ca cc doanh
nghip dt may Vit Nam, v da trn c s ny a ra
nhng khuyn ngh i vi cc nh hoch nh chnh sch
nng cao nng sut ca doanh nghip.
Mt v d na khi chng ta tin hnh iu tra v vn i
ngho, chng ta cn phi xc nh r l chng ta mun nghin
cu g? Nu chng ta mun tm hiu v nguyn nhn dn n i
ngho th mc ch ca chng ta l iu tra xc nh cc nhn t
nh hng ti mc sng ca cc h dn c tch cc v tiu cc.
Trn c s xc nh c cc mc tiu nghin cu, chng ta
s tin hnh la chn vng nghin cu ph hp v mang tnh i
din v tin hnh bc th hai.
- Bc th hai: L pha chun b ca mt iu tra phc v
nghin cu
Ni dung ca bc ny l khu chun b cc ngun lc nh:
nhn lc v vt lc ph hp theo i hi v nhu cu ca cuc
iu tra trn c 2 phng din: s lng v cht lng. Trong
, c bit phi nhn mnh n vic chun b v ti chnh v vt

15
lc v n gn nh quyt nh n s thnh cng trong qu trnh
iu tra sau ny.
- Bc th 3: L bc xy dng phiu iu tra v c s
d liu
Phiu iu tra c xy dng da trn mc tiu ca cuc
iu tra cng nh i tng v cch thc tin hnh iu tra.
Trong , mc tiu ca cuc iu tra quyt nh n ni
dung ca phiu iu tra, cc thng tin cn thu thp, thi gian ca
s liu cng nh thi gian ca cuc iu tra.
V d: Mc tiu l iu tra kinh t h nng dn s cn 1
phiu iu tra khc so vi iu tra mt doanh nghip hay
iu tra nng sut lao ng khc vi iu tra tnh hnh ging
dy v hc tp trong cc trng i hc.
i tng iu tra v cch thc tin hnh iu tra c nh
hng nhiu n cch thc ra cu hi: dng m hay dng c
phng n la chn v trong trng hp no th nn nhiu
cu hi dng m, khi no th dng cu hi c gi trc.
C s d liu (Database) c th nh ngha l phn thng tin
thu thp c t mt cuc iu tra bt k no v c sp
xp theo mt trt t nht nh c th d dng cho vic x l s
liu thng qua cc phn mm thng k, cng nh d dng cho
vic kim tra chun xc ca thng tin thu lm dc. Thng
thng c s d liu c th l mt bng tnh trong Excel, Lotus
hay 1 tp trong Access v i khi chng ta c th s dng trc
tip cc phn mm thng k nhp d liu nh SPSS
(Statistical Package for the Social Sciences).

16
- Bc th 4: Tip theo l vic la chn mu iu tra v
s lng v cch thc chn mu
Vic la chn s lng mu iu tra ph thuc vo nhiu
yu t khc nhau nh iu kin ti thiu ca mu, tnh i din
mu, kh nng p ng v thi gian, ngun nhn lc v vt lc
(trong ch yu l ngun nhn lc ti chnh).
Tuy nhin, mc tiu ca cuc iu tra i khi cng c nh
hng ti s lng mu, chng hn nh mc tiu l nghin cu
cc trng hp c bit (case study) th khi s lng mu
khng cn ln, cn khi cuc iu tra nh gi chung cho mt
nhm i tng nh nhm khch hng hay mt vng nh khu
vc min ni chng hn th s lng mu i hi phi nhiu hn
v phi i din cho tng th nghin cu.
S lng mu cng ph thuc vo yu cu ca chnh xc
ca cc thng tin phn tch t kt qu iu tra, nu i hi c
chnh xc cao th s lng mu cng s tng ln.
Tuy nhin, gia s lng v cht lng thng tin cng c
mu thun vi nhau khi ta cp n sai s phi chn mu phn
sau. Ngoi ra, s lng mu cn ph thuc rt nhiu vo cc yu
t khch quan khc trong qu trnh iu tra nh thi gian cho
php, kinh ph c th p ng v.v
Cch thc chn mu rt quan trng v n s nh hng ti
kh nng i din ca mu cho tng th. Cch thc chn mu
hon ton ph thuc vo tnh cht ca tng th l ng nht
hay c s khc bit bn trong ca tng th mu .

17
V d: Khi mu l ng u th ta c th la chn mu
ngu nhin n gin, nhng khi trong tng th c nhiu
nhm, lp khc bit nhau th vic la chn mu theo phn
lp hay nhiu cp s m bo tnh i din cho tng th hn.
- Bc th 5: Tin hnh iu tra.
Vic tin hnh iu tra cng phi qua nhiu khu khc nhau
nh tp hun cho iu tra vin, iu tra th v tin hnh iu tra
chnh thc.
Khu quan trng na l sp xp mt cch l gc cc khu
trong cuc iu tra cng nh tp hun mt cch k lng cho
cc iu tra vin, nhng ngi s trc tip tin hnh vic thu
thp s liu, v cht lng ca s liu m ta c s hon ton ph
thuc vo nhng ngi ny. Do vy, cng tc la chn iu tra
vin c nng lc, trnh , trch nhim vi cng vic l ht
sc quan trng. c bit quan trng l chng ta phi la chn
c nhng ngi c mong mun tham gia cng tc iu tra,
nghin cu c nh vy h mi lun cao tinh thn trch nhim
i vi thng tin m h s thu thp.
Vic iu tra th s gip cho vic chnh sa phiu iu tra
cho ph hp thu c cc thng tin cn thit mt cch chnh
xc nht, bc ny thng c tin hnh trc khi tin hnh
iu tra chnh thc khong 1 thng c iu kin hon chnh
li phiu iu tra v b sung tp hun cho cn b iu tra nu
cn thit.
Vic tin hnh iu tra s tu thuc vo yu cu ca s liu
m tin hnh iu tra trong cng 1 thi im hay chia ra nhiu

18
giai on. Tuy nhin, nu c nhiu quan st trong cng mt mu
th ln ly s liu trong cng 1 thi im trnh s khc bit
ca s liu do tc ng ca thi gian.
Trong qu trnh iu tra chng ta cn phi lun kim tra
chnh xc ca thng tin c th iu chnh kp thi.
Vic trin khai cng tc kim tra chnh xc c th c s
dng theo nhiu cch khc nhau, chng hn chng ta c th lp
ra mt i kim tra c lp vi i i iu tra. Sau khi kim tra
nu phiu iu tra c nhng ch cha r rng hoc thiu thng
tin th chuyn li phiu cho iu tra vin. iu c ngha l
vic kim tra ny phi tin hnh ng thi, song song vi vic
iu tra.
trnh nhng sai st hoc nhng thng tin b thiu trong
qu trnh iu tra th mt trong nhng lu v cng quan trng
l cc iu tra vin cn phi hon chnh phiu iu tra ngay ti
h hoc ti a bn iu tra kp thi b sung nhng thng tin
cn thit.
Mt lu na l trong qu trnh iu tra chng ta nn thng
xuyn t chc nhng bui hp iu tra (c iu tra vin, lnh o
v kim tra vin) cng nhau trao i nhng pht sinh cn phi
iu chnh trong qu trnh iu tra.
- Bc th 6: Nhp d liu vo c s d liu trong my tnh.
Bc ny thun tu l khu k thut, song n kh quan trng
v cng chim nhiu thi gian, i hi ngi nghin cu phi
kin nhn v t m, c chnh xc cao, trnh nhm ln. Ngi
nghin cu cng phi am hiu v my tnh v cc phn mm s

19
dng x l s liu sau ny nhm xy dng mt cu trc c s
d liu cho ph hp.
m bo chnh xc cao ca thng tin c 2 cch lm
nh sau:
+ Cch th nht: chng ta c th tin hnh nhp tin hai ln,
kim tra cch ny tn nhiu thi gian nhng m bo t sai st
trong qu trnh nhp tin.
+ Cch th hai: sau khi nhp xong ton b thng tin cn phi
in tt c ra giy kim tra, tuy nhin cch ny cng s gp mt
s kh khn nht nh khi nhiu thng tin v trn nh dng bng
tnh Excel chng hn.
dung ho cho nhng im hn ch ca c 2 cch chng ta
c th s dng cch ly ngu nhin mt lng phiu khong
10% kim tra thng qua vic nhp li nhng thng tin ny ri
kim tra vi nhng thng tin ca cc phiu nhp 1 ln
nhm tm ra nhng sai st (nu c). Nu c sai st ta buc phi
kim tra li ton b c s d liu nhp trc y.
Vic kim tra ny thng c tin hnh ngay sau khi
nhp c mt phn s phiu iu tra trong tng s phiu ca c
t, nhm mc ch pht hin sm nhng sai st c th kp
thi iu chnh, trnh hin tng sau khi nhp ton b phiu mi
kim tra, v khi vic iu chnh s rt tn thi gian v cng
sc. Nu vic kim tra c tin hnh sau khi nhp ht cc
phiu m bt gp nhiu sai st th vic nhp li tin hay kim tra
cng s khng c nhiu ngha nh khi mi bt u tin hnh