PLANLAMA

2006/2
53
T
rkiyede 1980 sonras uygulanmaya ba-
lanan neoliberal program ve bu programn
bir paras olarak gelitirilen kresel kent
projeleri ve uygulamalar stanbulu kresel kent
liginde yer almak adna kentler aras bir yar-
maya sokmutur. Kent akademik almalarda ve
bamsz kurumlarca yaplan farkl kresel kent
hiyerarilerinin bir ounda yer almamakla bera-
ber uygulanan bu projeler kentin sosyo-ekonomik
ve mekansal yaps zerinde byk dnmlere
yol amtr
1
. stanbulda yaanan bu dnm-
ler, kresel kent projelerinin kenti kresel kent
yaparak kresel ekonominin nimetlerinden
yararlanaca ve yararlarnn yukardan aaya
tm snflara yaylaca vaatlerini gerekletir-
mekte ok da baarl olamadklarn gstermitir.
Aksine kentte son yirmi yldr yaanan yeniden
yaplanma ve dnm gstermitir ki bu projeler
kentteki gelir eitsizliini, sosyal kutuplamay,
meknsal ayrmay, kentsel gerilimi artrmakta
ve kentin snrl kaynaklarn belli snflarn kar-
lar iin kanalize etmektedir.
stanbulda bugn derinleerek varln srd-
ren isizlik, sosyal kutuplama, yoksulluk ve
meknsal ayrma gibi problemler kentin kresel
kent olma yarnda geri kalmasndan m kaynak-
lanmaktadr yoksa dnya kenti olma adna iine
girdii yarn kendisi bu problemleri derinle-
tirmektedir? Bugn Adalet ve Kalknma Partisi
(AKP) ve zerinde ykseldii geni elit taban
tarafndan stanbula ve tm lkeye dayatlan
ve kentin kresel bir kent olmasnda kilit neme
sahip olduu ileri srlen kentsel dnm pro-
jelerinin kentte artan eitsizlikleri zerek kenti
kresel kent yapma potansiyeli nedir? Bu soruyu
baka bir biimde sorar isek stanbulu kresel
kent yapmak zere politik, teknokrat, akademik ve
sermaye evrelerinin gelitirdii kentsel dnm
projelerinin kazananlar ve kaybedenleri kimler
olacaktr?
AKP ncl olan dier ynetimler gibi stan-
bulun kresel kent projesini benimsemekte ve
bu projenin gerekletirilmesi iin daha nceki
hkmetlerin gster(e)medii kadar byk bir
kararllk ve hzla almalarn srdrmektedir.
Byk kentsel dnm projelerinin stanbulun
kresel kent olmasnda, kentin kresel sermaye
iin hazrlanmasnda nemli bir yere sahip olduu
ileri srlmektedir. AKPnin kentsel dnm
projelerinin sonular zerinden bir tartma
gelitirmek bu kentsel dnm projelerinin bir
ounun daha uygulama aamasna gememi
ya da bir ounun proje ya da ihale aamasnda
olmasndan dolay gtr. Bu nedenden dolay bu
makale, aada izilen ereveden yola karak
Binnur KTEM
Neoliberal Kresellemenin
Kentlerde nas: AKPnin Kresel
Kent Sylemi ve stanbulun
Kentsel Dnm Projeleri
(*)
Y. Do. Dr.,
Mimar Sinan GS,
ehir ve Blge
Planlama Blm
*
Bu yaz, TMMOB ehir Planclar Odas tarafndan 18 Kasm 2006 tarihinde dzenlenen Kentsel Dnm Sempozyumunda
sunulmu bildirinin geniletilmi halidir.
1
ngilterede Loughborough niversitesinde GaWC (Globalisation and World Cities/ Kreselleme ve Dnya Kentleri) ad verilen
bir aratrma grubu kurulmutur. Sassenin almalarn ilke olarak kabul edip, ileri servis sektrlerinin zellikle muhasebe, reklam,
bankaclk, nans ve yasal konularda uzmanlam uluslararas rmalarn os alar ve yer seimine temellendirilen bir veri taban
oluturmular ve bu veri tabanna gre de kentleri snflandrmlardr (Taylor, 2000). stanbul bu snflandrmalarda yer almaktadr.
PLANLAMA
2006/2
54
AKPnin politikalarnn dayand temel argman-
lar ve bu politikalarn bugn yava yava ortaya
kmaya balayan sonularn benzer politikalarn
retildii dnya rnekleri ve stanbulda bugne
dein uygulanan kreselleme politikalarnn
sonular zerinden tartmaya aacaktr.
Makalenin temel hipotezi; kresellemenin
kanlmaz, ilerici ve yeni olduu iddialar, bu
iddialar erevesinde lkelerin byk metropolle-
rinin kresel kent olma yarna girmeleri, bunun
iin de kentlerini ve ekonomilerini dzenlemeleri
ve kentsel dnm projeleri gerekletirmeleri
gerektiine ilikin sylem ve iddialarn ideolojik
sylemler olduu ve bu sylemlerin belli g
odaklarnca oluturulan politik bir projeyi ina
etmek ve merulatrma amal yayldn ileri
srer. Makalenin ilk blmnde ilgili akademik
literatre ve politika dokmanlarna baklarak
kresel kent syleminin temel argmanlar analiz
edilecek, kresel kentin tanm ile bu tanmn
olumasna dair dinamikler, kresel kent olma
kriterleri ve bir kentin kresel kent olmas iin
gelitirilen byk kentsel projeler tartlacaktr.
Bu blmde kresel kent syleminin teorik ve
metodolojik problemlerine ramen sylemin nasl
ideolojik bir ara olarak kentleri biimlendirdii
ortaya konulacaktr.
zleyen blmde, stanbulda kresel kent sy-
leminin kentsel politikalarda AKP ncesinde ve
AKP ynetimince nasl yorumland ve kresel
kent hiyerarisinde yer alabilmek iin gelitiri-
len kentsel politikalarn en nemlilerinden biri
olarak gsterilen kentin yapl evresinin kresel
ekonomi iin hazrlanmas kapsamnda gndeme
getirilen byk kentsel projelerin uygulanmasnda
g odaklar arasnda gelien koalisyonlar, at-
malar, bu srecin kazananlar ve kaybedenleri
tartlacaktr.
Neoliberal Kresellemenin Kent
deolojisi: Kresel Kent
2
Kreselleme 1980lerin sonlarndan itibaren hem
akademik hem de politik evrelerde hakim sylem
haline geldi. Dnya ekonomisinde, politik, sosyal
ve mekansal alanlarda meydana gelen dnm-
leri belli bir adan aklayan bu sylem, egemen
snf tarafndan oluturulan bir politik ve ekono-
mik program merulatrmak zere oluturulmu
ve yaygnlatrlmtr. Bunun iindir ki sadece
mevcut durumun analizini deil ayn zamanda
ekonomik, politik, sosyal ve mekansal alanlara
dair bir dizi politika nerisini de iermektedir.
Kresel kent sylemi, daha kapsaml bu kresel-
leme sylemi iinde ortaya kmtr. Sylemin
akademik erevesi Friedmann ve Wolff tarafn-
dan ortaya atlan daha sonra Sassen ve bir dizi
dier akademisyen tarafndan gelitirilen dnya
kenti hipotezi etrafnda gelien tartmalardr.
Dnya kenti sylemi, kresel kentlerin ortaya
kn yeni bir kresel ekonominin ortaya
kmasyla aklar. Kresellemenin, dnya
ekonomisinin kar konulamaz piyasa gleri
tarafndan yeniden yaplandrlmas ve teknolo-
jideki gelimelere bal olarak gerekletii ve
bu kresellemenin yeni, kanlmaz ve kar
konulamaz olduu varsaylmtr. Kresel eko-
nominin yeni organizasyonu, sanayinin zellikle
gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere
desantralizasyonu, nansal aktiviteler ile hizmet
sektrnn kresel lekte genilemesini sala-
mtr. Buna paralel olarak retimin ve nansal
piyasalarn kresel lekte genileyen ann
kontrol ve ynetim ihtiyacnn, kresel kentleri
oluturduu ileri srlmtr.
Hakim syleme gre dnya kenti, kresel ekono-
minin kontrol, ynetim ve organizasyon merkezi
olarak tanmlanmaktadr. Friedmanna gre
(1986) uluslararas sermayenin younlat ve
birikiminin gerekletii meknlardr. Blgesel,
ulusal ve uluslararas ekonomiler bu kentlerde
eklemlenirler (Friedmann, 1995). Sassen (1991)
ise dnya kentlerini sadece kontrol ve ynetim
merkezleri olarak deil, ayn zamanda ticaret ve
hizmet sektr ile nansal yeniliklerin retimi-
nin de gerekletii kentler olarak tanmlayarak
dnya kenti kavramna yeni bir boyut kazandrr.
Uluslararas nansn, uluslararas rmalarn genel
merkezlerinin buralarda younlamas, kresel
ulam ve iletiim alarna sahip olma, yksek
dzey uzmanlam hizmetlere sahip olma, medya
ve kltr araclyla ideolojik sirayet kresel
kentlerin temel zellikleri olarak tanmlanmtr.
2
Bu konuda daha detayl bir aklama Binnur ktem Kresel Kent Syleminin Kentsel Mekan Dntrmedeki Rol: Bykdere-
Maslak Aks isimli makalede H. Kurtulu (der) stanbulda Mekansal Ayrma bulunabilir.
PLANLAMA
2006/2
55
Kentin kresel ekonomiye eklemlenme ile birlikte
istihdam yaps, gelir dalm ve mekansal orga-
nizasyonunun deitii ileri srlmtr. Sosyal
kutuplama ve mekansal ayrma kresel kentin
temel yapsal zellikleri olarak tanmlanmtr.
Kresel kentlerin dnya ekonomisiyle entegras-
yon biim ve derecelerinin kresel kentler ara-
snda bir kresel kent hiyerarisi yaratt ileri
srlmtr. Temel kriterler kresel yatrmlar
ekebilmek, ve kresel ekonomide bir ynetim ve
kontrol merkezi olabilme yetenei olarak tanm-
lanmtr. Literatrde birok farkl kresel kent
hiyerarisi farkl kriterlere gre tanmlanmtr.
New York, Londra ve Tokyoyu birinci dereceden
kresel kent ilan etmek gibi genel bir eilim sz
konusu olmakla beraber ikinci derecede kresel
kentlerin hangileri olduu noktasnda bir netlik
yoktur. Kentlerin kresel ekonomide gsterdik-
leri baarya bal olarak bu hiyeraride ykselip
debilecekleri ya da liste d kalabilecekleri
vurgulanmtr. Kresel kent kategorisinin, kentin
kresel ekonomide oynad rol ile aklanmas
ve gerekli politikalar uygulanrsa bu statnn elde
edilebileceine dair argmanlar, byk kentleri
kresel kent liginde yer alma yar iine sokmu-
tur. Kresel ekonomiye baarl bir eklemlenme
iin temel politika kresel lekte yarmac
kentlerin yaratlmas olarak nerilmitir (Dnya
Bankas, 1999b, OECD, 2005). Sassenin (1998)
iaret ettii gibi kresel kentlerin sabitlenmi bir
says yoktur baar lkelerin ekonomilerini dere-
gle etmelerine, kamu iletmelerinin zelletir-
melerine (uluslararas yatrmclara sunulacak bir
eylerin olmasna), ve ulusal ve yabanc rmalarn
ve piyasalarn kenti kendi aktiviteleri iin merkez
yapmalarna baldr.
Kresel ekonominin ulus devletler deil ancak
kentler ve blgeler zerinden eklemlendii ileri
srlmtr. Ulus devletlerin kresel ekono-
miye eklemlenebilmeleri ve kresellemenin
yararlarndan faydalanabilmeleri ancak kresel
kentlere sahip olmakla mmkn olduu ifade
edilmitir. Dier taraftan kresel kentlerin
bymesine katkda bulunan dinamiklerin ulus
devletin bymesine ayn derecede katkda
bulunmayabilecei ileri srlmtr (Sassen,
1991). Kentlerin yarabilirliklerini artrmak iin
benzer politika stratejileri izlenmitir. Politikac-
lar ve akademisyenler arasnda kresel kentlerin
meknsal yapsna ilikin genel bir gr hakim-
dir. Mevcut politika formlasyonu altnda bir
dnya kenti fonksiyonu ncelikle byk lekli
altyap projelerinin teviki ve yabanc yatrm-
clara garanti verilmesi, ikinci olarak da kentin
yeni imajlarnn muhtemel yatrmclara ve tm
dnyaya satlmasdr (Douglass, 1999).
Uluslararas i merkezleri, alveri merkezleri,
kapal siteler, yeniden canlandrlan eski limanlar,
lks konut alanlar, hzl tren, uluslararas hava-
alan, fuar alanlar, yksek teknolojili sanayi
parklar, ve oteller vs. kresel yatrmlar ve dier
kresel akkanlklar ekmesi iin gerekli altyap
hazrlklar olarak nerilmitir. Kresel kent for-
masyonunun greceli olarak yeni boyutu ise son
dnemde artan derecede sergilere, festivallere
ve dnya apnda nemli aktivitelere, organizas-
yonlara ev sahiplii yapmaktr (Douglass, 1999).
1980lerde arlkl olarak emlak eksenli, iinde
turizm yatrmlarn kapsayan byk projeler
kentlerde uygulamaya konmu iken, 1990lardan
itibaren bu projelere kltr ile ilgili stratejiler de
katlmaya balanmtr (zdemir 2003).
Kresel kent syleminin teorik ve metodolojik
sorunlar vardr
3
. Dnya kenti aratrmaclar
kresellemeye bu yaklam benimseyerek
dnya kentinin oluumunun arkasndaki dina-
mikleri aklamada uluslararas nans hareketleri,
uzmanlam servis sektrnn ve bilgi, teknoloji,
sermaye, imaj, vb. kresel akkanlklarn artan
nemi gibi akkanlklara vurgu yapmaktadrlar
(Sassen, 1991,2000; Friedmann, 1986,1995;
Castells, 1994). Bylece sylem ekonomilerin
ve kentlerin yeniden yaplanmasnda srelere
younlaarak dnmn politik karakterini ve
aktrleri gz ard etmektedir. Halbuki kresel-
leme kapitalizmin 1960 sonlarnda iine girdii
krizi amak zere gl snflar tarafndan
oluturulmu politik projenin addr. deolojisi
neoliberalizmdir ve bu projenin oluturulmas
ve uygulanmas g ilikilerinden, politik sre-
lerden ve kltrel balamdan bamsz deildir.
Kapitalizmin dnemsel krizleri vardr. Her kriz
3
Daha detayl bir aklama iin baknz Binnur ktem Kresel Kent Syleminin Kentsel Mekan Dntrmedeki Rol: Bykdere-
Maslak Aks isimli makalede H. Kurtulu (der) stanbulda Mekansal Ayrma.
Mevcut
politika
form-
lasyonu
altnda
bir dnya
kenti
fonksiyonu
ncelikle
byk
lekli
altyap
projeleri-
nin teviki
ve yabanc
yatrmc-
lara garanti
verilmesi,
ikinci
olarak da
kentin yeni
imajlarnn
muhtemel
yatrm-
clara
ve tm
dnyaya
satlmas-
dr.
PLANLAMA
2006/2
56
sonrasnda kapitalizm gl snflar tarafndan
oluturulan politik bir proje ile yeniden yaplanr
(George, 1997). Bu yeniden yaplanma sreci
ise ideolojik ve kltrel maniplasyon gerek-
tirir (Lovering, 2001). Kresel kent sylemleri
ise kapitalizmin son dnem politik projesi olan
neoliberal kresellemenin kent ideolojisidir.
Markusenin (1999) de iaret ettii gibi kresel
kent syleminin metodolojik sorunlar (kresel
kentin tanmnda ve kresel kent kriterlerindeki
belirsizlik ve hatta bir uzlama olmamas, kavra-
mn belirli bir ekonomik aktiviteye dayanmas,
tarihsel boyutu ve dnyadaki dier yerleri dla-
mas, dnya kenti aratrmalarnda kresel kentin
g ve kontrol kapasitesinin nasl lleceine
dair genel bir kir birlii olmamas, uluslararas
akkanlklar lebilecek veri eksiklii) bir
taraftan akademik almalarda veri bolluuna
yol aar iken dier taraftan politikaclara ve dier
g odaklarna kendi karlarn merulatrmak
iin imkan tanmaktadr. Kresel kent projesi
hakim sylemlerin kentteki yeniden yaplanma-
lar ve dnmlerden yarar salamay hedefleyen
yerel aktrlerce yorumlanmas ile yine yerelde
ina edilmektedir. Kentler kresel akkanlklar
tarafndan g ilikilerinden bamsz olarak
deil ancak bu politik projenin sylemlerinin
politikalar ve uygulamalar ynlendirmesi ve
merulatrmasyla yeniden yaplanr.
Dnyann birok lkesinde bu sylemin argman-
lar etkili bir politika arac olmutur. Birok mer-
kezi ve yerel hkmet son yirmi yldr kentlerini
kresel kent yapmak iin birbirine benzeyen poli-
tikalar retmilerdir. Hem erken kapitalistlemi
hem de ge kapitalistleen lkelerin kentleri bu
sylemin iaret ettii ekonomik baary yakala-
mak, sermayeyi ekmek, uluslararas bir turizm ve
nans merkezi olabilmek iin gerekli yapsal ev-
reyi oluturmak adna birok byk kentsel proje
gelitirmitir. Bu projelerin hazrlanma srecinde
planlama sistemi esnekletirilmi, uygulamalarda
zel sektre arlk veren kamu zel ortaklklar
oluturulmutur. Kentlerin pazarlanmas yarma-
clk kapasitesini artrmak adna nem kazanmtr
(Paddison, 1993). Kentler kapitalist toplumdaki
herhangi bir dier meta gibi paketlenen, reklam
yaplan ve pazarlanan bir meta haline gelmitir
(Goodwin, 1993). lgin olan ise kentlerin bu
yarmaya benzer imajlarla katlmasdr (Short
and Kim, 1999).
Kentsel dnm literatr dnm projelerinin
Batda daha 19. yydan itibaren, Trkiyede ise
1950li yllardan itibaren uygulanmakta olduunu
belirtmektedir
4
. Ancak 1980 sonras gndeme
gelen kentsel dnm projelerinin amac daha
nceki dneme gre farkllaarak ekonomik
yenilenme, canlanma ve gelime olarak tanm-
lanmtr. lkelerin kresel kent olma yarna
soktuklar byk kentlerindeki kentsel dnm
projelerinin lei, etkisi ve sonular ise daha
byk leklerde gereklemitir.
stanbulun Kresel Kent Projesinin
nas
stanbul, Asya ve Avrupa ktalar zerindeki esiz
konumu, Balkanlardan Orta Dou ve Karadeniz
lkelerini iine alan doal hinterland ve nemli
ticaret yollarnn kesitii noktada yerlemi
olmann avantajlarn uzun 2600 yllk tarihi
boyunca yaam dnyann en eski dnya kent-
lerinden birisidir. Osmanl mparatorluunun
dnya kapitalizmine hzla eklemlendii 19. yy
birok akademisyence stanbulun hem ekono-
mik aktiviteler, hem nfus kompozisyonu hem de
sosyo-kltrel alanlarda dnya kenti zelliklerini
tad dnem olarak adlandrlr (Keyder, 1993,
2000; Tekeli, 1992). Ancak 20.yzyln ilk yar-
snda kentin bakentlik fonksiyonunu yitirmesi
ve doal hinterland olarak adlandrlan alandaki
politik ve ekonomik yeniden yaplanmalar ve bir
dizi dier etken kentin dnya kenti zelliklerini
yitirdii ancak yeni doan bir ulus devletin byk
kenti statsne indii ne srlmtr. 1980 son-
ras Dou Blokunda zlme ve kresellemenin
stanbula dnya kenti statsn tekrar kazana-
bilmesi iin frsatlar sunduu ve bu frsatlar
kullanabilmek iin doru politikalar izlenmesi
gereklilii ortak bir dnce olarak hem siyasal
hem de akademik dzlemde kabul grmtr.
Hakim kresel kent syleminin argmanlar
1980lerin balarndan itibaren stanbula dair
4
Trkiyede bu konuda farkl yaklamlar mevcuttur. Bir grup akademisyen ve aratrmac Trkiyede kentsel dnmn 1950lerde,
dier grup ise bu son dnem gndeme gelen projeler ile baladn ileri surer.
Kresel
kent pro-
jesi hakim
sylemlerin
kentteki
yeniden
yaplan-
malar ve
dnm-
lerden
yarar
salamay
hedefle-
yen yerel
aktrlerce
yorum-
lanmas
ile yine
yerelde
ina edil-
mektedir.
PLANLAMA
2006/2
57
retilen kentsel politikalarn belirlenmesinde en
etkili sylem olup kentsel yapdaki dnmlerde
nemli rol oynamtr. stanbulun kresel kent
projesi 1980den itibaren iktidara gelen hkmet-
lerin ve dier elit gruplarn Trkiye ekonomisini
dnya ekonomisine eklemlemeye ynelik olutur-
duklar politikalar kapsamnda oluturulmutur.
stanbulda 1984 ile 2004 arasnda yerel yne-
timde iktidara gelen farkl siyasal parti kentin
tarihi, jeo-politik ve kltrel deerlerini mobilize
ederek kendi kresel kent projesini retmitir.
Hakim kreselleme ve kresel kent sylemlerinin
bu projelerde yorumu ilgili aktrlerin ekonomik,
ideolojik, politik, kltrel yaplarna, Trkiyenin
deien jeo-politik konumuna ve i yapsndaki
gelimelere gre farkllk gstermitir. Bu proje-
ler sosyal ve kltrel politikalarda farkllarken,
ekonomik politikalarda benzerlik gstermi her
birisi neoliberal kresellemenin argmanla-
rn kabul etmitir. Bu erevede izilen kent
politikalarnda ve planlama kararlarnda kentin
uluslararas sermaye ve dier akkanlklar iin
hazrlanmas gerektii vurgulanm, kentin bir
dizi byk projeler gerekletirmesi ve byk
organizasyonlara ev sahiplilii yapmas gerek-
lilii btn ynetimlerce benimsenmitir. Bu
projelerin gerekletirilme sreleri devlet,
sermaye, sivil toplum kurulular ve akademik
evreler arasnda farkl koalisyonlar ve atmalar
yaanmasna neden olmutur.
Anavatan Partisinin (ANAP) destek ald ve
organik ilikilere sahip olduu ulusal byk ser-
maye evreleriyle birlikte stanbulu Beyrutun
yerine Ortadou ve Avrupada uluslararas bir
kent yapma sylemiyle gelitirdii birok nemli
kentsel dnm projesi, izleyen Sosyal Demok-
rat Halk Parti (SHP) ynetimince ve sivil toplum
kurulularnca byk tepkilerle karlamtr. Bu
projeler kentin en deerli tarihi, doal ve klt-
rel alanlarnda, plan kararlarn gz ard ederek,
planlama sistemini esneterek ve belli sermaye
gruplarnn karlar gzetilerek gerekletiril-
mitir. Arlkl olarak emlak ve turizm eksenli bu
projeler ile kresel ekonomiye eklemlenme iin
gerekli olduu ne srlen lks osler, al veri
merkezli, konutlar ve oteller yaplmtr. ANAP
dneminde sanayinin desantralizasyonu, Tarihi
Yarmadann ak hava mzesi haline getirilmesi,
Bykdere-Maslak sanayi aksnn uluslararas bir
nans merkezine dnmesi, dier bir merkezin
Altunizadede yaratlmas, lks oteller ve al-
veri merkezlerinin yapm (raan, Swiss
Otel, Gkkafes, Galeria, Akmerkez), Boazii,
ormanlar ve kentin eperlerinin yeni tipte lks
konut alanlarna almas, vb. bu projelerden
bazlardr
Bata bu byk kentsel projeler olmak zere
arsa speklasyonunu tetikleyen kentsel politi-
kalar ANAP dneminde rvet, adam kayrma
ve yolsuzluklarn artmasn, dier taraftan ise
kentin eperlerinde yaayan halkn bu sreten
dlanmasn getirmitir (Bilgin ve Karaoren,
1993). Geri bu projeden en ok zarar gren ve
genelde kentin gecekondu alanlarnda yaayanlar
iin slah imar planlar ile af getirilerek ve Toplu
Konut daresi ile alt orta snf iin konut reterek
ve bu snflara bir nevi rvet vererek neoliberal
projenin yaratt eitsizliklerden doan tepkiler
yumuatlmaya allm ise de ANAP 1989da
yerel seimleri kaybetmitir (Boratav, 1992).
SHP seim propagandasn ANAP dnemindeki
usulszlklerle mcadele etme ve sosyal adaleti
getirmeye dair vaatler zerinden yrtm ve
1989 yerel seimlerinde stanbul da dahil olmak
zere birok kentte seimleri alarak byk bir
baar kazanmtr. Ancak SHP kreselleme
projesinin ekonomik politikalarn kabul etmi ve
bunu sosyal politikalarla btnletirerek nc
Yolcu bir yaklam benimsemitir. SHP, ANAP
dneminde balayan ve byk sermayenin nemli
bir ksm tarafndan desteklenen byk kentsel
projeleri durdurmu ve inceleme altna alnmtr.
Bu da yerel ynetimle ANAP merkezi hkmetini
ve yerel ynetimle byk sermayeyi kar kar-
ya getirmitir. SHPnin nc Yol yaklam
baarsz ve poplisttir. SHP dnemi, hem hakim
kreselleme projesini savunanlar tarafndan hem
de alternatif bir kresel kent aray iinde olan
akademisyenlerce stanbul iin bir kayp olarak
deerlendirilmitir (Keyder, 2000). SHP dnemi
sonunda ekonomik problemler arlam eko-
nomi 1994 Nisannda krize girmitir.
1994 yerel seimleri stanbulun kresel kent
olma frsatn yakalayabilmesi adna bir test
olarak deerlendirilmitir (Bora, 1999). 1994
seim almalarnda Refah Partisi (RP) ulusal
kalknmac yaklamna uyan biimde sosyal
adalet, yolsuzluklarla mcadele ve toplumsal
PLANLAMA
2006/2
58
deerlere vurgu yapmtr. Propagandas blgesel,
dinsel ve etnik alanlar da kapsayan eitlik, emee
sayg, yoksulluk, isizlik ve alk problemlerine
ila, sosyal gvenlik, kardelik, merhamet, kal-
knma, adil ynetim ve sosyal adalet kavramlar
zerine younlamtr. RP politik desteini daha
ok kentin fakir kesimlerinden almtr. Partinin
baars kentin gecekondu blgelerinde yaayanla-
rn zaferi olarak grld (Robins ve Aksoy, 1996;
Cokun, 1994). RP 1994 seimlerine dein ve
seimler boyunca bu yaklamn korumu, eko-
nomik konularda kreselleme kart bir sylem
gelitirmitir. RP hari dier partiler (SHP, ANAP
ve DYP) ise sylemlerini ve propagandalarn
kenti kresel yapmak zerine kurmulardr.
Ancak iktidara geldikten ksa bir sre sonra RP
kalknma yanls yaklamn deitirmitir. Bu
deiim Partinin Fazilet Partisi (FP) ad altnda
tekrar kurulmasyla Adil Dzen modelinin
yerini serbest piyasa ekonomisi ve daha effaf
bir zelletirme zerine kurulan modelin alma-
syla netlemitir (Tuul, 2002). RPnin ekonomi
politikasnn dnmnn arkasndaki nedenler
partinin sistemle uzlamaya gitmesi, slami ser-
mayenin sylemindeki dnm ve parti iindeki
yeni teknokratlarn yaklamlarndaki deiimle
zetlenebilir.
RPye gre de Trkiyenin gelecei stanbulun
dnya kenti statsn elde etmesine baldr.
Partinin ekonomi politikas dnya ekonomisinin
kreselletii erevesinden hareketle tanmlan-
m ve stanbul ileri teknoloji sektrlerinde ve
hizmetlerde birikim iin bir potansiyel kaynak
olarak grlmtr (Bora, 1999). Bunun iin
nerilen politikalar tarihi kent dokusunu korumak,
uluslararas lekte spor, kltr, ticaret ve servis
alanlar dzenlemek, kltrel ve sosyal aktiviteleri
iyiletirmek, uluslararas konferans, kongre, sanat,
ve kltr merkezleri yaratmak, mze ve ariv mer-
kezleri amak, turizm potansiyelini gelitirmek,
uzmanlamay cesaretlendirmek, rekreasyon ve
turizm alanlarnn kalitesini iyiletirmek, sanayiyi
desantralize etmek, hizmet sektrnn gelimesini
desteklemek, ulam ve iletiim sistemini iyiletir-
mek ve merkezi i alann gelitirmektir (Nazm
Plan Raporu, 1995).
Partinin ideolojik izgisindeki dnm srecinde
parti ile ordu, byk sermaye ve dier sekler
gruplar arasndaki iliki, slami belediyelerin
operasyonlar ve politikaclarn sekler ideolo-
jiye, laiklie kar demelerinden dolay gerilimli
olmutur. 1994 yerel seimleri ncesinde RPnin
gndeminde byk kentsel projeler yoktur. Hatta
yerel ynetime geldiinde Trkiyenin byk ser-
maye gruplarnn arsalarnn olduu Bykdere-
Maslak aksndaki yaplama haklarn indirmeyi
teklif etmitir. RP byk kentsel projeleri rnein
ANAP dneminde gndeme gelen Taksim Dolap-
derede uluslararas bir i merkezi yaratmay
amalayan projeyi 1998de gndeme getirmitir.
Ancak bu tr projeler gerekletirmek iin gerekli
olan byk sermaye ile ibirliinden yoksundur
ve partiyi destekleyen slami sermaye ise bu
projeleri gerekletirebilecek sermaye birikimine
sahip deildir. stelik Partinin siyasal kadrolar
ve partiyi destekleyen sermaye gruplar 28 ubat
sreci ile byk bir darbe almtr. Byk kent-
sel projelerin stelik de Kentsel Dnm altnda
politik syleme girii ve bir kentsel politika olarak
tanmlan tam da yukarda tanmlanan partinin
ideolojisinin neoliberal kreselleme erevesinde
yeniden tanmland ve 1999 yerel seimleriyle
ynetime gelen Fazilet/Saadet Partisi dnemine
denk dmektedir. Grtuna ynetimi 1999da
stanbul in Byk Dnm Projeleri ad
altnda yaynladklar bir raporla Erdoan dne-
minde hazrlanan ancak itirazlar sonucu askya
alnm olan 1995 stanbul Metropoliten Alt
Blge Nazm Planda belirlenen vizyon, hedef ve
politikalar balamnda uygulamalar gerekleti-
receklerini vurgulamlardr. Ancak bu raporda
Nazm Plandaki 2010 hedefi yerine Trkiye
Cumhuriyetinin yznc kurulu yldnm
olan 2023 yl hedef alnmtr
5
. Bu aklamadan
yl sonra stanbul Bykehir Belediyesi
kendi tanmlamas ile Trkiyenin Avrupa Bir-
liine yelik srecinde stanbulun nc bir role
sahip olmas ve Avrupa Gelecek Konsepti ile
5
Raporda yer alan 500 projeye ilikin balklar srasyla unlardr; Bir Dnya Vizyonu Gerei Olarak Avrasya Koridoru, Blgesel
Vizyonun Sonucu MAlar ve Kademelenme, Dev Bir Metropoln Dnyayla Btnleme ve Yarma Vizyonunun Gerei Kent
Omurgalarnn Yeni Rolleri, Bir Uygarlk Ata Vizyon Projesi, Mega Kentsel Dnm, Bilgi Toplumuna Geiin Vizyonu Prestij
Merkezleri ve Biliim Vadileri, Yeilin Maviye zlem Vizyonu, Kuzeyden Gneye Yeil Koridorlar, Doann Yeniden Kendini retir
Klma Vizyonu, evre Projeleri ve Ekolojik Dnm.
PLANLAMA
2006/2
59
btnleme zorunluluu nedeniyle, 2010 yln
esas alarak henz var olmayan-nazm plan
hedeflerini revize etmek ve stanbulu yeniden
bir Dnya Kenti yapabilmek iin yeni dzenle-
meler yapldn bildirmitir (Yapc, 2005). Bu
amala daha nce 1992de SHP dneminde kuru-
lan Yeni Yerlemeler Koordinatrl 2001de
Yerlemeler ve Kentsel Dnm Mdrlne
dntrlmtr. Zeytinburnu Kentsel Dnm
Projesi, Kkekmece Kentsel Dnm Projesi,
Haydarpaa Kentsel Dnm Projesi, Miniatrk,
Feshane, Formula 1, Fransz Soka, Hali Kltr
Vadisi, Rahmi Ko Mzesi, Kadir Has niversi-
tesi, Stlce Kltr Merkezi bu dnem boyunca
hazrlanan ve bir ksmnn gerekletirildii pro-
jelerden bazlardr.
Ancak Fazilet/Saadet Partisi dneminde bu pro-
jelerin uygulanmasnda ok da byk bir ilerleme
kat edememitir. Parti 28 ubat sonrasnda, zel-
likle de reformistlerin ayrlmasyla kan kaybetmi,
deitiini ispatlamak zere gsterdii tm aba-
larna ramen sistemin dna itilerek marjinalle-
mitir. Merkezi ynetimin desteinden yoksun ve
marjinal bir partiden gelen Grtuna dnemi bir de
1999 depremi ve lkenin yakn tarihte yaad en
derin ekonomik kriz olan 2001/2002 krizlerinin
de etkisiyle byk kentsel projelerini gerekletir-
mek konusunda ok da baarl olamamtr.
Byk kentsel projeler partinin iinden ayrlan
ve ulusal ve uluslararas g odaklarnn tam
desteini alarak ynetime gelen AKP yneti-
mince tekrar gndeme tanmtr. slami Refah/
Fazilet/Saadet Partisi iinden ayrlarak Adalet
ve Kalknma Partisi (AKP) ad altnda yeni bir
parti kuran reformistler 2004 yerel seimlerinde
stanbulda ynetime gelmitir. AKP kendisini
yeni muhafazakar, Yeni Muhafazakarlk
ise demokrasiyi, serbest piyasa ekonomisini ve
bireysel zgrlkleri sahiplenmek olarak tanm-
lamtr. AKPli liderler her frsatta sekler bir
parti olduklarn ve dinin politik amalar iin
kullanlmasna kar olduklarn ifade etmilerdir.
AKP daha liberal ve sekler ideolojiyle ncl
Refah/Fazilet Partisine gre daha az atmaya
giren, slamc referanslar geri plana itilmi, eko-
nomik liberallemeye ncelik veren bir yaklam
benimsemektedir (nar, 2005). Trk (2004)e
gre AKPnin izledii politikalar, neoliberaliz-
min sarslan meruiyet sorununu zmek zere
gelitirilen nc Yolcu politikalarla byk
bir benzerlik tamaktadr Parti programnn
ana temalar devletin desantralizasyonu, yeni bir
devlet toplum ilikisi kurgusu, katlmc demok-
rasi modeli, rekabetin ve piyasann kutsanmas,
zelletirmelere hz verilmesi, sivil toplumun
glendirilmesi, iyi ynetiimin gelitirilmesi,
beeri sermayenin iyiletirilmesi, vatandalar
arasnda sosyal dayanmann artrlmas olarak
tanmlanmtr.
stanbul, AByle mzakere ve dnya ekonomisine
eklemlenme srecinde nemli bir nokta olarak
tanmlanmtr. Erdoan stanbulu Trkiyenin
vitrini olarak deerlendirmektedir. Merkezi
hkmet ile yerel ynetimler bu konuda byk
bir uyum iinde almakta, merkezi ynetim
stanbula zel bir nem atfetmektedir. AKP
Trkiyenin geleceinin stanbulun geleceine
bal olduunu ileri srmektedir. stanbulun kl-
trel ve tarihi deerlerini koruyarak ve uyumlu bir
kresel kent olmas gerektii, kentin dnya kenti
olmak iin dier kentlerle yarmas gerektii
bunun iin de turizm, kltr, ekonomi ve nans
sektrlerinin gelitirilmesi gerektii belirtilmitir.
stanbulu bir dnya markas yapma gereklilii
vurgulanmtr.
AKP giriimcilik, pazarlama, imaj yaratma,
yerel kalknma, stratejik planlama ve byk
kentsel dnm projelerine ok nem vermek-
tedir. Kentsel Dnm projeleri sadece vizyon
(flagship) projeleri deil ayn zamanda byk
gecekondu ve slah imar planlar ile dnm
alanlar da kapsayacak ekilde bytlmtr.
Bu projelere bir de son dnemde kltrel pro-
jeler eklenmitir. Bir nceki dnemde gndeme
gelen byk vizyon projeleri (Haydarpasa Liman,
Galataport, Hali Kltr Vadisi, Sirkeci Gar,
amlca Kulesi, Stlce Kongre Merkezi, stanbul
Mall, Dubai Kuleleri, vs) yenileri de ilave edile-
rek gndemin arlkl konular olarak n plana
kmtr. Topba belediye bakan olmadan nce
bu projeleri yerel byk sermayeye, belediye ba-
kan olur olmaz da kenti pazarlamak ve yabanc
sermayeyi ekmek iin MIPIM vb. uluslararas
platformlarda tantmtr. Yerel ve merkezi
ynetim bir yerel inisiyatif olarak balatlan ve
iinde birok kentsel dnm gerekletirmeyi
hedefleyen Avrupa Kltr Bakenti projesini
desteklemektedir. stanbul Bykehir Beledi-
yesi Kartal ve Kkekmece iin uluslararas
bir kentsel tasarm yarmas gerekletirmitir.
stanbul,
AByle
mzakere
ve dnya
ekono-
misine
eklem-
lenme
srecinde
nemli
bir nokta
olarak
tanmlan-
mtr.
PLANLAMA
2006/2
60
Dier taraftan Erovizyon, Nato Zirvesi, Dnya
Mimarlar Kongresi,vs. ile hzla bir kongre kenti
olduu iddia edilmektedir. Btn bu projeleri ger-
ekletirmek iin yerel ynetimlerin yetkileri ve
gelirlerini artrmaya ynelik yasal dzenlemelere
gidildi. stanbul iin bir planlama osi (stanbul
Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarm
Merkezi) kuruldu. OECD, DPT ve stanbul
Bykehir Belediyesi stanbulun yarlabilirlik
kapasitesini artrmak iin nerilerin gelitirilecei
bir plan hazrlamak zere anlamaya vard. Bele-
diye, Avrupa Birlii likileri Merkezi ve stanbul
Turizmini Gelitirme Platformunu kurdu. Kurum-
sal ve yasal dzenlemeleri gerekletirildi yada
gerekletirilmeye alyor.
Btn bu dnm projelerine sadece yerel
sermaye deil uluslararas sermaye de ilgi gs-
termektedir ve son iki ylda lkeye ve stanbula
emlak sektrne gelen yabanc sermayenin nceki
yllara gre oran ok yksektir. Yerel sermayenin
farkl fraksiyonlar da farkl alanlardaki ekonomik
aktivitelerinin yannda emlak sektrne yatrm
yapmaya balamtr. 28 ubat muhtras son-
rasnda darbe alan slami sermaye iindeki baz
gruplar da hzla emlak piyasasna girmektedir
(Kiler Grubu, Tayap, Torun Gda, lker,vs).
AKP yukarda tanmlanan politikalar tm ikti-
darlardan daha hzl ve cretkar biimde hayata
geirmeye almaktadr. Ulusal ve uluslararas
g gruplarn ieren geni bir snfsal ittifak
zerine temellenen AK Parti slami kkenlerine
ramen hzla merkez saa doru kaymtr. Sadece
slami sermaye deil Trkiyenin sekler byk
sermayesinin de desteini sahiptir. AKP emlak
sektrn ekonominin itici gc olarak tanmla-
maktadr. Bu balamda AKP dnemiyle birlikte
kentsel dnm projelerinin lei yukarda da
ifade edildii gibi bir taraftan gecekondu ve slah
imar planlar ile dnen alanlar, dier taraftan
kent merkezindeki eski sanayi, depolama, liman
ve tarihi gar binalarnn dnmn hedefleyen
projelerle geniletilmitir. Bu projelerle bir taraf-
tan kentin doal, tarihi ve kltrel anlamda en
deerli alanlar emlak, turizm ve kltr eksenli
projelerle belli sermaye gruplarnn karlar
uruna feda edilirken, 1980lerden itibaren uygu-
lanan neoliberal politikalarn olumsuzluklarn en
ok yaayan ve gecekondu, slah imar planlaryla
dnen alanlar ile kentin knt blgelerinde
yaayan alt ve alt orta snftan insanlar yerinden
edilme tehlikesiyle kar karya kalmlardr.
Bu byk projelerin bir ksmnn ihaleleri yapl-
makta bir ksm ise uluslararas yarmalarla ve
stanbul Metropoliten Planlama, le belediyeleri
ve TOK eliyle dntrlmeye balanmtr.
Kentsel dnm alanlarnn belirlenme kriter-
lerinde ve bu projelerin ihaleleri srasnda ortaya
kan aibeler, AKPnin kresel kent projesinin
kazananlarnn partiyi destekleyen byk sermaye
gruplar ile bu sermaye gruplaryla ilikide olan
siyasetiler, kaybedenlerinin ise kentin eperle-
rinde yada merkezi alanlarndaki knt alan-
larnda yaayan ve partiyi daha bandan iktidara
tayan alt ve alt orta snf olacana dair birok
kant daha imdiden ortaya kmtr.
stanbulun Kresel Kent Projelerine
likin Genel Deerlendirmeler
stanbula dair yukarda tanmlanan kresel kent
projeleri kresel sermayeyi, yatrmcy yada
turisti ekerek ekonomik zenginlik yaratmak ve
bu zenginlikleri tm snflara yaymak konusunda
ok da baarl olamamtr. Kentte yaanan bir
dizi dnm ise bu projelerin kazananlar ve
kaybedenlerini daha da belirginletirmitir. Kentin
ekonomik yapsna ilikin gstergeler hala kentin
Trkiyenin ekonomik anlamda en nemli kenti
olduunu gstermekte hatta kresel kent politika-
lar nedeniyle kentin lke iindeki dier kentlerle
arasndaki fark artmaktadr. Kentin temel ekono-
mik aktivitesi olan sanayi 1980lerde dmeye
balamtr. Metal, gda ve iki sektrlerinde bu
dnemde istihdam azalrken, tekstil temel imalat
sanayi sektr olmutur. Artan banka kredileri ve
daralan i piyasa sanayi yatrmn olumsuz etkiler
iken turizm, konut, nans, ithalat-ihracat devletin
tam destek verdii yeni popler yatrm alanlar
olmulardr. malat sanayindeki de karn
hizmetler sektrnde istihdamda art yaan-
m, zellikle 1990larda st dzey hizmetler,
tketici hizmetleri, perakende, nans sektr
ve hizmetlerde 1990lara gelindiinde nemli
bir art grlmtr. Buna karlk nfusun
artan ihtiyalarna ramen kamu hizmetlerindeki
istihdam da d yaanmtr.
Dorudan yabanc yatrm 1980lerde artmaya
balam, 1990lardan itibaren ise hzlanmtr.
Bu dnem gelen yabanc sermaye irketlerinin %
AKP
emlak
sektrn
ekono-
minin
itici gc
olarak
tanmla-
maktadr.
PLANLAMA
2006/2
61
72si (bu dnemki toplam sermayenin %57.34)
hizmetler sektrne gelmitir. Yabanc sermaye-
nin geldii hizmetler sektr iinde zellikle
st dzey hizmetlerin %74.82si ise stanbulda
yer semitir. Ancak Trkiye 1980den itibaren
izledii yabanc sermayeyi ekme politikasnda
ok da baarl olamamtr. Artt iddia edilen
yabanc sermaye hareketleri iinde Trkiyenin
ald pay dier birok lkeye gre clz kal-
mtr.
Hem yerli hem de yabanc sermaye imalat sana-
yinden ziyade emlak, turizm, nans vb. gibi daha
az retici olan sektrlere yatrm yapm, deien
ekonomik yap igc piyasasndaki istihdam ve
cret yapsn deitirmitir (Snmez, 1996).
Gelir gruplar arasndaki uurum dramatik
biimde artm, 1986da en zengin %20lik grup
toplam gelirin %57,6 sn alr iken 2000 de bu
rakam %64.13e ykselmitir (Snmez, 2001).
Bu oranlar Trkiye ortalamasnn zerindedir.
Kentteki fakir gruplar artk sadece ii snfn
deil ancak alt orta snfnda gerei olmaya
balamtr. Bu dnemin dier bir zellii olarak
da orta snf iinde farkl fraksiyonlar arasnda
kutuplamalarn ortaya kmasdr.
Sosyal snflar arasnda artan kutuplama yaam
tarzlarna zellikle de konut tercihlerine yansm-
tr. Orta snf iinde ortaya kan yeni orta snf
lks banliyleri, rezidanslar, kapal siteleri ya da
soylulatrlm alanlarda yaamay tercih eder
olmulardr (Erkip, 2000). Yeni orta snf ayn
zamanda yeni bir yaam tarzn da benimsemeye
balam, lks al veri merkezleri, zel okullar,
zel hastaneler bu yaam tarznn ayrlmaz par-
alar olmutur.
Halen hem iten hem de dtan g almay srd-
ren kent, Trkiye nfusunun %14,6 sn barndrr
ve bu haliyle lkenin en byk kentidir. Kentin
2000 nfusu 10 milyon civarndadr. Kente g
greceli olarak hzn kaybetmi bile olsa devam
etmektedir. Ancak gn yaps 1990larda beri
deimitir.1990 sonras zorunlu g ile kente
gelen gruplar daha nce g edenlerden farkl
olarak i ve barnma garantisi olmadan kente
gelmektedirler. Daha ok eski kent merkezindeki
knt alanlarnda ve kentin eperinde yer alan
gecekondu alanlarnda yaayan son dnem g-
menler, ailelerden ziyade erkek nfusun arlkl
olduu bir gtr (Keyder, 2005). Kentte artan
eitsizlik ve yoksulluk kentte gerginlii ve kentli-
nin politik tercihlerinde radikalizmi krklemitir.
Hala bu byklkteki birok dnya kentine oranla
daha gvenli olmakla beraber su orannda son
yllarda art hzlanmtr.
Yapl evredeki dnm ve yeniden yaplanma
ise kentin ehresini byk oranda deitirmitir.
Kenti dnya kenti yapmak zere gerekletirilen
birok proje ise kentin hem tarihi hem de doal
gzelliklerini ve stanbulun srdrlebilirlii iin
esas olan kuzeydeki yeil kua ve su havzalarn
ya tahrip etmi ya da yok etmitir. Bykdere-
Maslak aksndaki geliim ve kinci Boaz kprs
ve evre yollarnn yapm kentin makroformu-
nun kuzeye doru gelimesini etkilemi kentin
kuzeyindeki ormanlar ve su havzalar bir taraftan
lks konut siteleri dier taraftan gecekondular
ile dolmaya balamtr. raan, Dolmabahe,
Yldz gibi Osmanl saraylarnn bahelerinde
be yldzl lks oteller ina edilmitir. Boazii
yaplamaya alm kentin silueti ve kimlii
tahrip edilmitir.
Kreselleme ve kresel kent politikalarnn
sonularn daha birok alanda gzlemlemek
mmkndr. Bununla birlikte alt yapda, yapl
evrede, kltrel hayatta bir takm ilerlemeler
de mevcuttur. Ancak ok genel olarak ekonomik
ve sosyal kutuplama artm, meknsal ayrma
derinlemitir. Kentsel gerilim ve yoksulluk
birok yerde yaygnlamtr. Bununla birlikte
kentteki baz gruplar bundan yararlanmlardr.
stanbul da bugn derinleerek varln srdren
isizlik, sosyal kutuplama, yoksulluk ve meknsal
ayrma gibi problemler kentin kresel kent olma
yarnda geri kalmasndan m kaynaklanmaktadr
yoksa dnya kenti olma adna iine girdii yarn
kendisi bu problemleri derinletirmitir?
Bu konuda hem akademik hem de politik yaznda
farkl yaklamlar mevcuttur. Keyder (2000)
stanbul iin hem merkezi hkmetin hem de
yerel ynetimlerin kresel kent olma kriterlerini
yeterince yerine getiremediklerini savunmakta-
dr. Keyder (2000) ANAP dneminin stanbulu
dnya kenti yapmak adna giriimcilik, liderlik,
geni grllk ve stratejinin gll asn-
dan baarl bulmakta ancak ANAP dnemini izle-
yen yllarda kent ynetiminin halk politikalara
teslim olduunu dnya kenti olabilme potansiyel
ve ansn iyi kullanamadn ifade etmektedir.
PLANLAMA
2006/2
62
Bu makale ise yukarda tanmlanan kentsel prob-
lemlerin sadece stanbul iin deil ancak bugn
dnya kenti stats genelde kabul gren New
York, Londra, Tokyo, Paris vb. gibi kentlerde
de hatta zaman zaman daha da derinleerek var
olduuna iaret etmektedir. Kresel kent politi-
kalar bugnk var olu biimleriyle kentlerdeki
bu sorunlar zmekte yeterli olmad gibi tam
aksine arttrmaktadr. Neoliberal ekonomi ve onun
kentsel stratejisi kresel kent ve bu kapsamda ger-
ekletirilen byk kentsel projeler hedefledik-
leri ekonomik canll yakalamada ve yaratlan
ekonomik zenginliin yukardan aaya btn
snflara yaylaca iddialarn gerekletirmek-
ten uzaktr. Kentler arasnda artt iddia edilen
yarmaya her kent birbirinin benzeri projeler ile
katlmakta, her baarl proje taklit edilmekte her
zaman iin daha yeni ve daha yaratc bir baka
proje gndeme gelmekte dierlerini gndem d
ve eski brakabilmektedir (Hall, 1998, aktaran
zdemir, 2003). Emlak-eksenli yeniden can-
landrma stratejilerinde gelitirilen elence ve
ticaret gibi faaliyetlerin retimin arttrlmasnda
ziyade tketimin desteklenmesine yneliktir
ve bu tip yatrmlarn ancak ekonominin dier
sektrlerinde ok dengeli ve pozitif bir gelime
yakalandnda srdrlebilir bir yatrm biimi
olabilir (Turok, 1992, aktaran zdemir, 2003).
Kentsel projelerin bir ou btncl deil para-
cdr ve kentsel alanda paralanma ve ayrmaya
yol amaktadr (zdemir, 2003). Bu projelerde
genelde kent merkezinde yaayan yoksullar ve
dk gelir gruplarnn talepleri dlanmakta,
byk miktarlarda kamu fonlar bu projelere
aktarlmakta baarsz olduklar takdirde byk
kayplar ortaya kmaktadr. Baarl olsalar bile
zel sektr ekmek iin yaplan kamu sbvan-
siyonlar prestijli ve sonuta yksek getirisi
olmayan dier projelerden (sosyal konut,vs)
ekilmesi anlamn tamaktadr (Keating, 1998,
aktaran zdemir, 2003).
Kresel kent ve neoliberal kreselleme pro-
jesi yaratlan art deerin eitliki bllmesi,
yoksullukla mcadele, istihdam yaratma, vb.
konularnda gerek zm retmemitir. Vaat
ettii ekonomik zenginlii yaratmaktan ise ok
uzaktadr. Aminin (1997) de syledii gibi
eitsizlikleri zmek sermayenin ve onun son
dnem projesi neoliberal kresellemenin ilgi
alanna girmemektedir.
Kaynaka
Amin, S. (1997) Capitalism in The Age of
Globalisation, London: Zed Books.
Amin, S. (2000) The Political Economy of the
Twentieth Century, Monthly Review, June, http:
//www.monthlyreview.org/600amin.htm.
Bilgin, . ve Karaoren, M. (1993) kili Yapda Bir
ehir, stanbul, 7, syf. 36-39.
Bora, T. (1999) Istanbul of the Conqueror: The
Alternative Global City Dreams of Political Islam,
. Keyder (der.) Istanbul Between the Global and the
Local, Maryland, Rowman & Littlefield Publishers,
Inc.
Boratav, K. (1991) 1980li Yllarda Trkiyede
Sosyal Snflar ve Blm, stanbul, Gerek
Yaynevi.
Brenner, N. (1998) Global Cities, Glocal States:
Global City Formation and State Territorial
Restructuring in Contemporary Europe, Review of
International Political Economy, 5 (1), syf. 1-37.
Castells, M. (1994) European Cities, the
Informational Society, and the Global Economy,
New Left Review, 204, syf. 18-32.
Cinar, A. (2005) Modernity, Islam, and Secularism
in Turkey Bodies, Places, and Time, Minneapolis,
the University of Minnesota Press.
Cohen, R.B. (1981) The New International Division
of Labor, Multinational Corporations and Urban
Hierarchy, M. Dear and A. Scott (der.), Urbanization
and urban Planning in Capitalist Society, London:
Methuen, syf. 287-315.
Douglass, M. (1999) Mega-Urban Regions and
World City Formation: Globalisation, the Economic
Crisis and Urban Policy Issues in Pacific Asia, Urban
Studies, 37 (12), syf. 315-335.
Dnya Bankas (1999) Creating Cities That Work
In the New Global Economy, World Bank Policy
and Research Bulletein, 10 (4).
Dnya Bankas (1999) Entering the 21
st
Century
World Development Report 1999/2000,
Washington,World Bank.
Friedmann J. and G. Wolff (1982) World City
Formation: An Agenda for Research and Action,
International Journal of Urban and Regional
Research, 6 (3), syf. 309-344.
Friedmann, J. (1986) The World City Hypothesis,
Development and Change, 17, syf. 69-83.
Friedmann, J. (1995) Where We Stand: A Decade
of World City Research, Paul L. Knox and Peter
PLANLAMA
2006/2
63
J. Taylor (der.), World Cities in a World System,
Cambridge: Cambridge University Press, syf.
171-191.
George, S. (1997) How to Win the War of Ideas:
Lessons from the Gramscian Right, Dissent,
44(3).
Goodwin, M. (1993) The City as Commodity:
The Contested Spaces of Urban Development,
G. Kerns and C. Philo (der.), Selling Places: The
City as Cultural Capital, Past and Present, Oxford,
Pergamon Press, syf. 145-162.
Gottman, J. (1989) What are Cities Becoming
the Centre of? Sorting Out the Possibilities, R.G.
Knight (der.) Cities in a Global Society, London,
Sage Publications.
Haider, D. (1992) Place Wars: New Realities of the
1990s, Economic Development Quarterly, 6 (2),
syf. 127-134.
Harvey, D. (1989) From Managerialism to
Entrepreneurialism: The Transformation in Urban
Governance in Late Capitalism, Geografiska
Annaler, 71 (1), syf. 3-18.
Hill, R. C. and Kim J. W. (2000) Global Cities and
Developmental States: New York, Tokyo and Seoul,
Urban Studies, 37 (12), syf. 2167-2195.
Hirst P. and Thompson G. (1996) Globalisation
in Question: The International Economy and the
Possibilities of Governance, Cambridge: Blackwell.
Keyder, . (1992) Istanbulu Nasil Satmali, Istanbul,
3, syf. 81-85.
Keyder . and nc A. (1993) Istanbul and the
Concept of World Cities, Istanbul, Friedrich Ebert
Vakfi.
Keyder, . (1999) Synopsis, in C. Keyder (der.)
Istanbul Between the Global and the Local,Maryl
and,Rowman&Littlefield Publishers, Inc.
Keyder, . (1999) The Settings, in . Keyder (der.)
Istanbul Between the Global and the Local,Marylan
d,Rowman&Littlefield Publishers, Inc.
Keyder, . (2005) Social Exclusion in stanbul,
International Journal of Urban and Regional
Research, 29 (1), syf 124-134.
Lovering, J. (1997) Creating Discourses Rather Than
Jobs: The Crisis in the Cities and the Transition
Fantasies of Intellectuals and Policy Makers,
Healey, P., Cameron, S., Davoudi, S., Graham, S.,
and Madani-Pour, A. (der.) Managing Cities The
New Urban Context, West Sussex: John Wiley &
Sons Ltd, syf. 109-126.
Lovering, J. (1997) Global Restructuring and
Local Impact, Pacione M. (der.) Britains Cities
Geographies of Division in Urban Britain, London:
Routledge, syf. 63-87.
Machimura, T. (1998) Symbolic Use of Globalisation
in Urban Politics in Tokyo, International Journal of
Urban and Regional Research, 22 (2), syf. 183-
194.
Markusen, A. (1999) Debates and Surveys: Fuzzy
Concepts, Scanty Evidence, Policy Distance: The
Case for Rigour and Policy Relevance in Critical
Regional Studies, Regional Studies, 33 (9), syf.
869-884.
Nazm Plan (1995) 1/50,000 lcekli stanbul
Metropoliten Alan Alt Bolge Nazm Plan Raporu,
stanbul, T.C. stanbul Bykehir Belediyesi
Planlama ve mar Daire Bakanl ehir Planlama
Mdrl.
zdemir, D. (2003) Yeniden Canlandrma
Projelerinde Kltr, Turizm ve Emlak Piyasalar
zerine Kurulu Stratejilerin Baar (szlk)
Koullarnn ncelenmesi, Kentsel Dnm
Sempozyumu iinde, stanbul, Yldz Tekn ik
niversitesi Basm-Yayn Merkezi.
Paddison, R. (1993) City Marketing, Image
Reconstruction and Urban Regeneration, Urban
Studies, 30 (2), syf. 339-350.
Robins, K and Aksoy, A. (1996) Istanbul Between
Civilisation and Discontent, City, 5-6, syf. 6-33.
Sassen, S. (1991) The Global City: New York,
London, Tokyo, Princeton University Press.
Sassen, S. (1994) Cities in a World Economy,
California, Thousand Oaks, CA: Fine Forge Press.
Smith, M.P. (1998) The Global City-Whose Social
Construct Is It Anyway? A Comment on White,
Urban Affairs Review, 33 (4), syf. 482-488.
Tekeli, . (1992) Dnya Kenti stanbul, Gr,
Kasm, syf. 55-61.
Tekeli, . (1994) Gelecegin stanbulu, stanbul, 8,
syf. 114-116.
Tugul, C. (2002) Islamism in Turkey: Beyond
Instrument & Meaning, Economy and Society,
Vol. 31 (1), syf. 85-111.
Turk, D. (2004) Adaletin v Kalknmann nc
Yolu, Praksis, Say 12, Ankara.
Yapc, M. (2005) Gndemdeki Planlar/Projeler
Kent: stanbul, Mimarlk, 322, syf. 22-25.
PLANLAMA
2006/2
64
brahim Gndodu, stanbul, 2006