Arheoloki institut

ARHEOLOGIJA U SRBIJI
projekti Arheolokog instituta u 2012. godini
Priredile
Dragana Antonovi
Sneana Golubovi
Vesna Biki
Beograd 2014
Izdava
Arheoloki institut
Beograd, Kneza Mihaila 35/IV
11000 Beograd, Srbija
e-mail: institut@ai.ac.rs
www.ai.ac.rs
Tel. +381 11 2637191
Za izdavaa
Slavia Peri
Urednice
Dragana Antonovi
Sneana Golubovi
Vesna Biki
Korektura
Selena Vitezovi
Grafiki dizajn i prelom
vojislav filipovi
Tekstovi objavljeni u ovom zborniku prezentovani su na naunom skupu Rad Arheolokog instituta
u 2012. i 2013. godini odranom na Viminacijumu 27. novembra 2013. godine.
ISBN 978-86-80093-86-4
3
SADRAJ
Dragana Antonovi, Sneana Golubovi, Vesna Biki, Uvod 5
ura Obradovi, Ivana Stojanovi, Mikroprospekcija terena na
neolitskom nalazitu SlatinaTurska esma, Drenovac 12
Selena Vitezovi, PavlovacKovake Njive: preliminarni izvetaj analize kotane industrije 16
Aleksandar Bulatovi, Dragan Milanovi, Arheoloka istraivanja na lokalitetu
Bubanj kod Novog Sela u 2012. godini 20
Aleksandar Bulatovi, Vojislav Filipovi, Artur Bankof, Slobodan Mitrovi, Sondano
rekognosciranje Kovaevia peine kod Krupnja 2012. i 2013. godine 24
Dragana Antonovi, Momir Vukadinovi, Ana Cicovi, Praistorijski rudnik na
lokalitetu Prljua, Mali turac: istraivanje 2012. godine 28
Aleksandar Kapuran, Aleksandar Bulatovi, Stefan Miloevi, Istraivanja nekropole
Kriveljski KamenBunar i Mokranjske stene u severoistonoj Srbiji tokom 2012. godine 32
Aleksandar Bulatovi, Aleksandar Kapuran, Jelena Todorovi, Petar Stevanovi, Nekropola
ranog bronzanog doba na lokalitetu Meanite u Ranutovcu kod Vranja 36
Aleksandar Bulatovi, Selena Vitezovi, Dragan Milanovi, Lokalitet Meanite
u Ranutovcu naselje iz gvozdenog doba 40
Ivan Vrani, Arheoloka istraivanja lokaliteta Kale u Krevici 2012. godine 44
Ivana Popovi, Stefan Pop-Lazi, Bojan Popovi, Vujadin Vujadinovi, Emil Cabunac,
Arheoloka iskopavanja u Sremskoj Mitrovici 2012. godine Lokalitet 85 50
Nemanja Mri, Mladen Jovii, Nalaz mamuta na lokalitetu Nosak 54
Sneana Nikoli, Ivan Bogdanovi, Ljubomir Jevtovi, Arheoloka istraivanja
viminacijumskog amfiteatra u 2012. godini 58
Saa Redi, Mladen Jovii, Ilija Dankovi, Iskopavanja na lokalitetu
Nad Klepekom (Viminacijum) 62
4
Saa Redi, Mladen Jovii, Ilija Dankovi, Dve novoistraene vile rustike sa
Viminacijuma istraivanja na lokalitetitima Nad Klepekom i Rit u toku 2011/2012. godine 66
Vujadin Ivanievi, Sonja Stamenkovi, Zatitna arheoloka iskopavanja na
lokalitetima Kamenitica i Pazarite u Maloj Kopanici 70
Stefan Pop-Lazi, Maja ivi, Bojan Popovi, Vujadin Vujadinovi, Gamzigrad Felix
Romuliana: iskopavanja 2012. godine Kula 15 74
Stefan Pop-Lazi, Bojan Popovi, Vujadin Vujadinovi, Gamzigrad Felix Romuliana:
iskopavanja 2012. godine Severno naselje 78
Vujadin Ivanievi, Bernard Bavant, Ivan Bugarski, Cariin grad arheoloka
istraivanja u 2012. godini 82
Nataa Miladinovi-Radmilovi, Antropoloka istraivanja u 2011. i 2012. godini 86
28
Sl. 1. Prljua, Mali turac, deo lokaliteta geofiziki ispitan metodom sopstvenog potencijala (pogled sa severa).
29
Dragana Antonovi, Arheoloki institut Beograd
Momir Vukadinovi, Institut za vodoprivredu Jaroslav erni Beograd
Ana Cicovi, Muzej rudniko-takovskog kraja Gornji Milanovac
PRAISTORIJSKI RUDNIK NA LOKALITETU PRLJUA, MALI TURAC ISTRAIVANJE 2012. GODINE
1
Lokalitet Prljua na Malom turcu, kako je vie puta naglaeno u poslednjih par godina, najvei
je poznati praistorijski rudnik u jugoistonoj Evropi. Otkriven pre 30 godina, iskopavan od 1981. do
1989., ponovo se istrauje od 2010. godine (Antonovi, Vukadinovi 2012).
Nakon uspenih geofizikih istraivanja u 2011. godini, odlueno je da se ispita donji deo lokali-
teta koji do sada nije bio predmet istraivanja. Re je o strmom terenu, povrine 1,4 ha, koji se prostire
ispod linije na kojoj se nalaze okna 4 i 6 otkrivena osamdesetih godina prolog veka, pa sve do podnoja
lokaliteta, odnosno od 936 m do 890 m nadmorske visine, gde nema vidljivih tragova rudarenja (sl.
1). Iskustvo iz drugih zemalja sa veom tradicijom u istraivanjima praistorijskog rudarstva kae da
1
lanak predstavlja rezultat rada na projektima Arheologija Srbije: Kulturni identitet, integracioni faktori, tehnoloki procesi i uloga cen-
tralnog Balkana u razvoju evropske praistorije (OI177020) i Kulturne promene i populaciona kretanja u ranoj praistoriji centralnog Bal-
kana (OI177023) Ministarstva prosvete, nauke i tehnolokog razvoja Republike Srbije. Istraivanje je obavljeno sredstvima Ministarstva
kulture i informisanja Republike Srbije i Optine Gornji Milanovac.
Sl. 3 Nakovnji za usitnjavanje rude otkriveni u donjem delu lokaliteta.
30
je eksploatacija rude na ruditima koja su se nalazila na strmim padina zapoinjala na niim kotama.
Otvaranjem novih okana na viim kotama zatrpavana su ve iscrpljena nia okna. Takav nain rada
dovodio je do stvaranja debelih naslaga iznad najstarijih rudarskih radova. S pretpostavkom da je na
isti nain vrena eksploatacija rude na Prljui i da se u njenim najniim delovima moda nalaze stari
rudarski radovi ispod debelih naslaga sipara, pomenuta povrina ispod kote 936 m ispitana je geofizi-
kom metodom sopstvenog potencijala (SP).
Ispitivanje je obavljeno poetkom juna 2012. godine, nakon obilnih kia, to je naroito pogo-
dovalo u primeni planirane metode. Merenje je organizovano du dvadeset dva paralelno postavljena
profila pribline orijentacije zapad-istok, duine do 140 m, na meusobnom rastojanju od 5 metara.
Sl. 2. Karta sopstvenog potencijala u kombinaciji sa geodetskom situacijom lokaliteta Prljua:
1. novo rudarsko okno iz 19. veka, 2. geofiziki profili 1 5 (0 m je na zapadnom, 50 m na
istonom kraju), 3. stari rudarski radovi detektovani 2011. godine, 4. okno 4 iz 1987. godine,
5. okno 5 iz 1987. godine, okno 6 iz 1987. godine, 7. povrina ispitana metodom sopstvenog
potencijala (plava polja predstavljaju anomalijske zone potencijalna rudarska okna
sakrivena ispod debelih naslaga sipara).
31
Merne take du profila su bile na rastojanju od 5 m tako da je formirana osnovna elija mree mernih
taaka od 5x5 m.
2
Merenje du profila, na ukupno 616 taaka, obavljano je sa dve elektrode u pokretu,
izmeu taaka na rastojanju od 5 m i sa korakom od 5 metra. Primenjeno je merenje tzv. gradijenta
sopstvenog potencijala. Kod metode merenja gradijenta potencijala meri se sukcesivno razlika poten-
cijala meu susednim takama du profila bez primene bazne take.
Konstatovano je vie anomalijskih zona sa izraenim negativnim vrednostima od 45 do 25
mV koje mogu da predstavljaju mesta stare rudarske aktivnosti ili ostatke orudnjenja (sl. 2, plava do
tamno plava boja). Naroito je interesanta zona juno od platforme okna 6/87, pribline veliine 10 x
15 m, koja se nalazi u neposrednoj blizini anomalije detektovane geoelektinim skeniranjem novembra
2011., protumaene kao rudarsko okno iji je otvor otkriven tokom istraivanja 1987. godine (Anto-
novi, Vukadinovi 2012, 104, fig. 6). Ispod 915 m nadmorske visine detektovano je vie anomalija
sa izraenim negativnim vrednostima od 45 do 25 mV, koje moda predstavljaju ostatak najstarije
eksploatacije rude (sl. 2).
Dok je vreno ispitivanje metodom sopstvenog potencijala registrovani su i prikupljani kameni
rudarski batovi. Primeen je, u proseku, po jedan rudarski bat pored svake take u mrei po kojoj je
vreno merenje SP. Prema proraunu, na povrini donjeg dela padine Prljua u junu 2012. godine se
nalazilo oko 600 komada rudarskih batova, pa se s pravom pretpostavlja da se danas u slojevima na
celom lokalitetu nalazi oko 2000 rudarskih batova. Meu primercima rudarskih alatki koje su priku-
pljene tokom istraivanja 2012. godine najinteresantniji su nalazi malih nakovanja za usitnjavanje
rude (sl. 3). Ova vrsta alata do sada nije registrovana na naim praistorijskim rudnicima, ali je zato
nalaena prilikom istraivanja rudnika u Francuskoj i Italiji (Ambert et al. 2007, 185-186, fig. 3/2, 4,
6). Takoe, na Prljui su brojni polufabrikati i finalno obraeni batovi bez tragova upotrebe to navodi
na zakljuak da je proizvodnja batova obavljana na samom lokalitetu.
Iako do sada nije potvreno egkzaktnim analizama da je ruda sa Prljue bila koriena u proi-
zvodnji bakarnih i bronzanih predmeta, veliina lokaliteta, broj kamenih rudarskih batova i jo uvek
vidljiva rudna okna istraena na nain kako se to radilo u praistoriji ukazuju da je ovaj rudnik bio
eksploatisan u veem obimu i da je tu verovatno iskopana velika koliin karbonatne rude bakra za po-
trebe praistorijske metalurgije, to Prljuu svrstava u red najveih starih rudnika u jugoistonoj Evropi.
Bibliografija:
Ambert et al. 2007 P. Ambert, J-R. Bourhis, J. Happ, Cabrieres (France): mines et metallurgie au III
o
mille-
naire B. C. : apports de la metallurgie experimentale, in: PRAE: in Honorem Henrieta Todorova, M. Stefanovich,
Christina Angelova (eds.), Sofia: 181190.
Antonovi, Vukadinovi 2012 D. Antonovi, M. Vukadinovi, Eneolithic mine Prljua Mali turac: archae-
ological and geophysical investigations, LXII (2012): 95106.
2
Pri merenjima su koriene nepolarizovane elektrode kanadske proizvodnje firme SCINTRECS i precizni milivoltmetar NI 77/79 Multi-
meter sa ulaznom impedansom od 10 M.
CIP -
,
902/904:061.6(497.11)2012(082)(0.034.2)
902.2(497.11)2012(082)(0.034.2)
ARHEOLOGIJA u Srbiji [Elektronski izvor]
: projekti Arheolokog instituta u 2012.
godini / priredile Dragana Antonovi, Sneana
Golubovi, Vesna Biki. - Beograd :
Arheoloki institut, 2014 (Beograd :
Arheoloki institut). - 1 elektronski optiki
disk (CD-ROM) : tekst, fotogr., graf. prikazi
; 12 cm
Sistemski zahtevi: Nisu navedeni. - Nasl. sa
naslovnog ekrana. - Tira 100. -
Bibliografija uz svaki rad.
ISBN 978-86-80093-86-4
a) () -
- 2012 - b)
- - 2012 -

COBISS.SR-ID 206195468