Tohum Nasl Bitkiye Dnyor?

Bir tohum olgunlatnda genellikle hareketsizdir, hemen filizlenmez. nk tohumun filizlenmesi i!in "ek !ok faktrn
#irarada olmas gerekmektedir...
Dllenmenin ardndan oluan tohumun #ir #itkiye dnmesindeki ilk aama tanmadr. Tanmann ardndan da filizlenme
safhas #alar. Bir tohum olgunlatnda genellikle hareketsizdir, hemen filizlenmez. nk tohumun filizlenmesi i!in "ek !ok
faktrn #irarada olmas gerekmektedir. Bir tohumun filizlene#ilmesi i!in uygun s$aklk, nem %e oksi&en gereklidir. Bu artlar
#iraraya geldiinde, uyku halindeki tohumlar $anlanmaya #alar. Bu artlardan herhangi #irinin eksik olmas filizlenmeyi
durdurur.
Bir tohumun filizlenmesi i!in n$elikle suya ihtiya$ %ardr. nk olgun tohumlardaki em#riyolarn suyu #ulunmaz,
meta#olizmann tekrar aktif hale gelmesi i!in yani #yme ileminin #alaya#ilmesi i!in h$relerde sulu #ir ortama ihtiya!
%ardr. 'yr$a #yme i!in gerekli enzimlerin etkinliinin artmas da suya #aldr. Bu ihtiya! tohumlarn slanmas ile
karlanr. Tohumlarn uyanmas yani meta#olizmalarnn harekete ge!mesi ile #irlikte kk %e filiz de #yr %e #u aamada
h$re #lnmesi #alar. Bir yandan da #elirli fonksiyonlarn zel dokular tarafndan ger!ekletirile#ilmesi i!in h$re
farkllamas olur.
Bu aamada oksi&ene mutlaka ihtiya! %ardr. Tohum, i!indeki #esinlerden oksi&enli solunumla ener&i %e s retimine #alar.
nk !imlenen tohumlarda yeni oluan #itkinin ksmlarnn olua#ilmesi i!in ener&iye ihtiya! %ardr. (ygun s$aklk da,
enzimlerin maksimum hzlarda !almasn salar.
)rld gi#i, tohumun #ymek i!in ener&iye yani #esine ihtiya$ %ardr. *akat tohumun, to"raktaki mineralleri kkleriyle
ala$ak hale gelene kadar #eslene#ile$ei #ir kayna yoktur. +yleyse tohum, #ymesi i!in gerekli olan #esini nasl
#ulmaktadr?
Bu sorunun $e%a# tohumun ya"snda gizlidir. Daha n$eki #lmlerde de detayl olarak ele alnd gi#i, dllenme srasnda
tohumla #irlikte oluan #esin de"osu, #itki filiz %eri" to"rak dna !kana kadar tohumlar tarafndan kullanlr. Tohumlar #ir
#itki olarak kendi #esinlerini retir hale gelin$eye kadar, #nyelerindeki #u yedek #esinlere ihtiya! duyarlar.
(ykudan (yanan Tohumlar
,ukarda sz ettiimiz artlar #iraraya geldiinde tohum i!inde kimyasal #az ilemler ger!ekleir. Biraz n$e de #elirttiimiz
gi#i tohum filizlenmeden n$e uyku halindedir. -m#riyonun uyku halinde kalmasn salayan ise #az #itki hormonlardr.
Bunlarn en nemlisi a#sisik asittir. 'yr$a tohumlarn ka#uu gaz al%eriini engelleye$ek kadar sk %e sert dokulu
olduundan em#riyonun faaliyetini engeller %e uyku halinde kalmasna neden olur. Tohum slatldnda ise, tohum rts
ier %e em#riyo h$relerinde #ulunan enzimler faaliyete ge!erek .gi#erellin. isimli yeni #ir hormon salglamaya #alarlar. Bu
hormon uyku durumunda kalmay salayan a#sisik asitin etkisini ortadan kaldrr. Bu asitin etkisinin ortadan kalkmas ile de
sindirim enzimleri /alfa0amilaz1 faaliyete ge!er. Bu enzimler #esin de"osu i!indeki niastann "ar!alanarak ekere
dnmesini salar. 2rtaya !kan ekerler em#riyo h$releri tarafndan solunumda kullanlr %e #yle$e h$relerin #lnmesi
i!in gerekli ener&i salanm olur.

3nsanlar #ir tohumu to"raa attklarnda genellikle #u ilemlerden hi! ha#erdar olmazlar. Birka! gn sonra o tohumun
filizlenmesine %e ya%a ya%a #ir #itki haline dnmesine ise doal #ir sre! olarak #akarlar. 2ysa yukarda sraladmz
ilemler, grld gi#i son dere$e kom"lekstir. +n$e son dere$e uygun artlar olumakta, ardndan #ir#iri "eisra kimyasal
ilemler ger!eklemekte, #ir enzim dierine etki ederek tohumun #itki haline dnmesini salamaktadr. 3nsanlar #u kusursuz
sistemler zerinde #iraz derinlemesine dndnde, #yk #ir yaratl ger!ei ile kar karya olduunu anlaya$aktr.
nk #yle i!i!e, #iri olmazsa dieri aktif hale ge!meyen sistemlerin kr tesadfler sonu$u ortaya !kamaya$a son dere$e
a!ktr. 4stelik #u kom"leks sistem filizlenme ile de son #ulmamakta, daha da mu$ize%i ilemlerle de%am etmektedir.
)ereken koullar salan" da !imlenme #aladnda tohum to"raktan suyu !eker %e em#riyo h$releri #lnmeye #alar,
daha sonra tohum ka#uu a!lr. *ilizlenme sresin$e #itkinin tohumdan !kan ilk #lm kk!klerdir. Bitkilerdeki kk
sisteminin ilk aamas olan #u kk!kler srekli srgn %erir %e to"rakta aa doru #yrler. 5kler #ydk!e to"ra
zorlamaya #alar %e yksek dere$ede #ir srtnmeyle karlarlar an$ak hi!#ir zarar grmezler. nk yeni oluan #itkinin
kklerinin u! ksmndaki h$reler daima aktif haldedirler. 6e en u!taki h$reler, kkn sert to"rak "ar!alar arasnda hareket
ederken korunmasn salarlar. Bu koruyu$u ta#akann /kali"tra1 arkasndaki h$reler ise !ok hzl #lnme /mitoz #lnme1
zelliine sahi" olu", kkn gnde yaklak 77 $m. kadar uzamasn salarlar. 5k!kler gelierek dallandk!a, to"raktan
gerekli #esini eme#ile$ekleri yzeyi artrmann yannda, #itkinin to"raa daha salam tutunmasn da salarlar. Buna ila%e
olarak kk!klerde oluan emi$i tyler de #itkinin to"raktan gerekli maddeleri emerek alma ka"asitesini artrmada #yk rol
oynamaktadr.
5k!klerin gelimesini, sa" %e ya"raklar rete$ek olan tomur$uklarn geliimi izler. Tohum to"rak stne, a doru ynelir
%e srekli g!lenir. To"ran stne !kan filizin ilk ger!ek ya"raklar a!ldndaysa #itki, fotosentez yoluyla kendi #esinini
retmeye #alar.
Buraya kadar anlatlanlar, aslnda herkesin !ok iyi #ildii, hatta sk sk gzlemledii konulardr. Tohumlarn to"ra yararak
i!inden !kmalar herkes i!in !ok allm #ir grntdr. 'ma tohumun #ymesi srasnda ger!ekte #ir mu$ize
ger!eklemektedir. 'rl an$ak .gram.larla ifade edile#ile$ek olan tohum, zerindeki kilolar$a arlktaki to"ra delerek
yukar !karken hi! zorlanmaz. Tohumun tek ama$ to"ran stne !k" a ulamaktr. imlenmeye #alayan #itkiler
in$e$ik g%deleriyle sanki #o #ir alanda hareket ediyormu %e zerlerinde on$a arlk yokmu!asna, olduk!a rahat #ir
ekilde, ya%a ya%a gn na doru yol alrlar.
To"ran altndaki tohumun yzeye !k yolu !eitli yntemlerle ka"atlarak, gn na ulamasn engellemek i!in deneyler
ya"lmtr. Deneyler sonu$unda ortaya !kan sonu!lar !ok art$ olmutur. Tohum, nne !kan her engelin etrafndan
dolaa$ak kadar uzun filizler !kartarak ya da #yd yerde #ask yaratarak sonu!ta yine gn na ulamay #aarmtr.
Tohumlarn filizlenme ilemi hzlandrlm grnt eklinde izlendiinde filizin kararll %e ynn armadan gnee doru
hareket etmesi !ok daha iyi anlalmaktadr.
imlenmeye #alayan tohumlarn ama!lar gne na ulamak olduu i!in filizler her zaman to"ran stne !ka$ak
ekilde hareket ederler. 'n$ak !imlenen #ir tohumda iki ynde #yme ger!ekleir. *iliz yukarya doru yani yer!ekimine ters
ynde hareket ederek #ymektedir. 5kler ise yer!ekimine uygun hareket ederek to"ran i!lerine doru ilerlemektedir.
Bir #itkinin iki ayr organnn #ir#irine tamamen zt ynlere doru #ymeleri el#ette ki dndr$dr. Nasl olu" da hem
kkler hem de filiz hangi yne gide$eklerini #ilmektedir?
Bitkilerde #ymeyi ynlendiren uyarlar, k %e yer!ekimidir. Tohumdan !kan ilk kk %e filiz #u iki !eit uyarya kar olduk!a
duyarl sistemlerle donatlmtr. *ilizlenen #itkinin kklerinde yer!ekimi sinyallerini alglayan h$reler #ulunur. ,ukarya doru
ykselen g%de ksmnda ise a duyarl olan h$reler #ulunur. 3te #u h$relerin a %e yer!ekimine duyarl olmas da
#itkinin "ar!alarn gereken yerlere doru ynlendirir. Bu iki uyar tr, kklerin %e filizin #yme yn eer dikey deil de farkl
#ir yne doru ilerliyorlarsa, ynlerini dzeltmelerini de salar.
*ilizlenmeye #alayan tohumla ilgili dikkat !eken #ir yn daha %ardr. Bilindii gi#i, to"ran genel olarak !rt$, "ar!alay$
zellii %ardr. 'n$ak to"ran i!indeki tohum %e milimetrenin yars in$eliindeki kkler hi!#ir zarar grmezler. 'ksine to"ra
kullanarak srekli geliir %e #yrler.
Buraya kadar %erilmi olan #ilgiler tekrar gzden ge!irildiinde !ok olaanst #ir durumla kar karya olunduu hemen
grle$ektir. Tohumu oluturan h$reler #irden#ire #akalamaya #alamakta %e deiik ekiller alarak #itkinin deiik
#lmlerini oluturmaktadr. 4stelik kklerde %e g%de de grld gi#i farkl ynlerde hareket etmektedirler.
5kn yer!ekimiyle hareket ederek to"ran derinliklerine gitmesini, g%denin de to"ran stne doru hareket etmesini #iraz
daha derinlemesine dnelim. Dtan #akldnda son dere$e g!sz #ir grnme sahi" olan #u ya"larn farkl iki yne
doru to"ra yararak ya"tklar hareketler akla "ek !ok soru getirmektedir. +n$elikle #u noktada gz nnde #ulundurulmas
gereken !ok nemli #ir karar an %ardr. Bu karar ann, yani h$relerin #akalamaya #alad zaman #elirleyen, onlara
gide$ekleri yn gsteren kimdir ya da nedir? Nasl olu" da her h$re hangi #lmde yer ala$an #ilerek hareket
etmektedir? Nasl olu" da #ir karklk !kmamakta rnein kk h$releri sade$e to"ran i!ine doru uzamakta, to"ran
stne !kmaya !almamaktadr?

Bunlara #enzer #tn sorularn aslnda tek $e%a# %ardr. Bu karar alan %e uygulayan, karklk !kmamas i!in gerekli olan
sistemleri #elirleyen %e #nyesinde #unlar oluturan el#ette ki #itkinin kendisi deildir. Bitkiyi oluturan h$reler de #unlar
ya"amazlar. Bir h$renin tahmin %e karar yetenei, uuru, %eya yer!ekimini ayrt ede#ile$ek #ir #ilin$i, zekas olamaz.
Baka #ir $anlnn mdahalesiyle de #u sistemlerin olumas mmkn deildir. +rnein, #ir insana /#itkiler konusunda
dnyann en #ilgili uzman da olsa1 yer!ekimine duyarl #ir #itki h$resi meydana getir deseniz, #unu #aarmas mmkn
deildir.
Tohumun yarl" i!inden filizin !ka#ilmesi i!in !ok yksek miktarda ku%%et gerekmektedir. Bu ku%%etin #ykl, filizlerin
asfalt kaldrmlarn kenarlarn !atlatarak !ktklar dnldnde !ok daha iyi anlalmaktadr.
Bu etkili g$n kayna her #itkiyi oluturan h$relerin i!inde #ulunan hidrolik #asn!tr. Bitkinin #ymesi i!in mutlaka gerekli
olan #u #asn! h$re du%arn esneti", geniletme zelliine sahi"tir. -er #u zellik olmasayd #itkilerdeki h$re #ymesi
ger!ekleemezdi, yani tohum filizlenemezdi. (Plant watching, s.56)
Byk #ir g! kullanarak to"raktan !kmaya !alan filiz, daha n$e de #elirttiimiz gi#i her zaman uygun #ir ortama
ulaamaya#ilir. )ne n engelleye$ek #ir $ismin altnda kalmas durumunda #itkinin fotosentez ya"mas zorlaa$aktr.
Bu da #itkinin #yyememesi demektir. Bu nedenle to"ran altndan !kan her filiz, yeryzne ulatnda hemen k
kaynana doru #yme ynn deitirir. Bu ilem fototro"izm olarak adlandrlr. *ototro"izm, #itkilerde #ulunan a
duyarl yn tayin sisteminin #ir gstergesidir. (Helena Curtis, N. Sue Barnes, Invitation to Biology, Worth Pulishers, Inc.
s.!56"!5#)
-%inizdeki #itkileri daha karanlk ya da gnei dorudan almayan #ir yere koyduunuzda #ir sre sonra gnein geldii yne
doru dndklerini grrsnz. Bunun i!in kimi zaman ya"raklarnn #oylarn uzattklarna %e ya"raklarnn ynlerini
deitirdiklerine hatta k%rldklarna ahit olursunuz. Bir filizin, to"ran altndan !kar !kmaz ya da karanlk #ir yere
konulduunda hemen gnein geldii yn tes#it ede#ilmesi %e #ilin!li #ir ekilde o yne ynele#ilmesi zerinde dnlmesi
gereken #ir konudur. Bitkiler sahi" olduklar a %e yer!ekimine dayal kusursuz yn tayin yetenekleri sayesinde kolaylkla #u
#aary elde etmektedirler. 8ay%anlarla %e insanlarla karlatrdmzda #itkiler, alglama konusunda daha a%anta&l
durumdadrlar. nk hay%anlar %e insanlar sade$e gzleriyle alglaya#ilirler. Bitkilerdeki yn tayin sistemleri ise son
dere$e keskindir. Bu yzden hi!#ir zaman ynlerini armazlar.
imlenme k!$k #ir $isimden metreler$e uzunluktaki %e tonlar$a arlktaki #ir #itkinin olumasnn ilk aamasdr. ,a%a
ya%a #yyen #itkinin kkleri yere, dallar yukarya doru uzanrken, i!indeki sistemler de /#esin taya$ak sistemler,
dllenmesini salaya$ak sistemler, #itkinin uzamasn, genilemesini %e #unlarn durmasn kontrol eden hormonlar1 he"
#irlikte ortaya !kar %e hi! #irinin oluumunda #ir aksama ya da ge$ikme olmaz. Bitki i!in gerekli olan herey ayn anda geliir.
Bu, son dere$e nemli #ir detaydr. +rnein9 #ir yandan !i!ein dllenme mekanizmas geliirken, dier yandan da tama
#orular /#esin %e su tama #orular1 olumaktadr. 'ksi takdirde, mesela !i!ek dllenme mekanizmas olumayan #ir #itkide,
su %e #esinleri tamaya yarayan soymuk ya da odun #orularnn %ar olmasnn hi!#ir nemi olmaya$aktr. Bu durumda
kklerin olumasnn da #ir anlam yoktur. nk #yle #ir #itki neslini de%am ettiremeye$ei i!in ek mekanizmalar #ir ie
yaramaya$aktr.