Univerzitet u Beogradu

Filozofski fakultet
Odeljenje za istoriju umetnosti
Seminarski rad
Portret Lukijana Muickog
Student: Mentor:
Aleksandar Pavlovi IU0!"# Mr $ladimir Simi
Apstrakt
Ovaj rad %redstavlja uvid u %ortretno slikarstvo& sa kraja '$III i %o(etka 'I' veka&
kao jedan od na(ina umetni(kog odnosno slikarskog izra)avanja* Ovim %utem %oku+aemo da
uka)emo na kulturno,istorijske okolnosti %od kojima se %ortret& kao sredstvo vizuelnog
izra)avanja& razvijao ali i na njegove karakteristike koje ga (ine %ose-nim slikarskim )anrom*
U okviru toga %ose-na %a)nja %osveena je dvoji.i sr%ski/ velikana: 0ukijanu Mu+i.kom koji
je u ovom slu(aju model za %ortretisanje i Pavelu 1urkoviu koji je vrsni majstor u
%ortretnom slikarstvu*
Uvod
Pod uti.ajem ideja %rosvetiteljstva i ra.ionalizma& krajem '$III i %o(etkom 'I' veka
u sr%skoj umetnosti dolazi do na%u+tanja -arokne %iktoralne %oetike i %ri/vatanja estetski/
ideala Be(ke likovne akademije& koje odlikuju eklekti.izam razli(iti/ sr%ski/ izraza& od
kasno-arokni/ do neoklasi.isti(ki/* Pored religioznog slikarstva& koje je jo+ uvek -ilo
dominantno& sve vei zna(aj do-ija i %otret* Portreti u%ot%unjuju sliku novog dru+tva
stvaranog u to vreme i ukazuju na ideju trajnog memorisanja %ojedin.a unutar %orodi.e ili +ire
dru+tvene zajedni.e*
U galeriji likova& %ored .rkveni/ velikodostojnika i sve+tenika& vi+i/ ofi.ira& zna(ajno
mesto zauzimaju i ugledni %ri%adni.i gra2anskog dru+tva iz %rvi/ de.enija 'I' veka:
advokati& %rofesori univerziteta& knji)evni.i& -ogati trgov.i& %a i nji/ove su%ruge& statusno
o-ele)ene %rikazanom odeom i nakitom* Stilske karakteristike slikarstva tog do-a:
uravnote)ena kom%ozi.ija& %re.izno modelovanje& strog akademski .rte)& -oja svedenog
registra& izra)ene su u delima Arsenija Arse 3eodorovia i Pavela 1urkovia*
4
Istorijski razvoj portreta
Portret je tradi.ionalna tema sr%skog slikarstva i %ojavljuje se u svim %eriodima
njegovog istorijskog razvoja& %o(ev od formiranja %rve dr)ave 5emanjia u 'II veku* U
%o(etku su to samo -ile re%rezentativne %redstave sr%ski/ vladara& ra2ene %rema vizantijskim
uzorima& redovno uklo%ljene u manje ili vee .eline .rkvenog slikarstva* Mnogo-rojni
vladarski %ortreti uklju(eni su od %o(etka 'III veka u %rogram zidnog )ivo%isa& i to u raznim
delovima .rkve& ali naj(e+e na za%adnom zidu& u %ri%rati* 3amo su sme+teni ktitorski %ortreti*
Pararelno sa vladarskim %ortretima u sr%skom monumentalnom slikarstvu javljaju se i
savremeni likovi .rkveni/ dostojanstvenika: e%isko%a& ar/ie%isko%a i %atrijar/a*
Portret je tradi.ionalna tema sr%skog slikarstva i %ojavljuje se u svim %eriodima
njegovog istorijskog razvoja& %o(ev od formiranja %rve dr)ave 5emanjia u 'II veku* U
%o(etku su to samo -ile re%rezentativne %redstave sr%ski/ vladara& ra2ene %rema vizantijskim
uzorima& redovno uklo%ljene u manje ili vee .eline .rkvenog slikarstva* Mnogo-rojni
vladarski %ortreti uklju(eni su od %o(etka 'III veka u %rogram zidnog )ivo%isa& i to u raznim
delovima .rkve& ali naj(e+e na za%adnom zidu& u %ri%rati* 3amo su sme+teni ktitorski %ortreti*
Pararelno sa vladarskim %ortretima u sr%skom monumentalnom slikarstvu javljaju se i
savremeni likovi .rkveni/ dostojanstvenika: e%isko%a& ar/ie%isko%a i %atrijar/a*
O Pavelu urkoviu
( Maarska !aja "##$%&'usija Odesa "()*%+
Pavel 1urkovi& -io je sr%ski slikar& %ortretista i ikonograf koji se istakao u
ikonografisanju manastira i %o %ortretima istaknuti/ li(nosti u sr%skoj istoriji*
5jegovi najzna(ajniji radovi vezuju se za ikonostase .rkava u $r+.u i u Beloj .rkvi iz
godina oko 674* Pored toga& dosta je %utovao %o Sr-iji i us%ut %ortretisao imunije gra2ane*
U svom likovnom stvarala+tvu kretao se od -arokne monumentalnosti i rokajne
razne)nosti do -idermajerskog idealizma* Iako je dosta radio za .rkve i naslikao nekoliko
stotina ikona& ugled i slavu stekao je kao %ortretista* Portretskom delatno+u je %rikazao
8
sr%sko gra2ansko dru+tvo iz %rvi/ de.enija 'I' veka& u do-a njegovog ekonomskog i
du/ovnog us%ona*
Izme2u ostali/& %ortretisao je $uka 9arad)ia& mitro%olita Stratimirovia& kneza
Milo+a i kneginju 0ju-i.u& Pavla :ad)ia i 0ukijana Mu+i.kog*
O Lukijanu Muicko,
; 3emerin& 47* januar 6777, 9arlova.& 6<* mart 6=87*>
?o2en kao 0uka @mu+i.ki& -io je jedan od naju(eniji/ Sr-a svoga do-a i odli(an %redstavnik
sr%ske inteligen.ije u $ojvodini* Stekao je klasi(no o-razovanje& ne %reterano oz-iljno ali
vrlo visoko za sredinu u kojoj je )iveo* Poznavao je& %ored sr%skog i slavenskog& jo+ osam
jezika* Aamona+io se i radio %rvo kao %rofesor u 9arlov.ima& na%redujui %oste%eno do
%olo)aja ar/imandrita u manastiru Bi+atova.* 9asnije je dogurao sve do %olo)aja
administratora @%ar/ije gornjokarlova(ke a nedugo zatim /irotonisan je i za e%isko%a u
Pla+kom* U jednom trenutku %redlo)en je i za mitro%olita*
Mu+i.ki je -io %rvi umetni(ki %esnik u sr%skoj knji)evnosti* Svoje sti/ove o-javljivao
je u %rigodnim knji)i.ama i %o listovima i (aso%isima* 5jegova sku%ljena dela& Luk-ana
Muickog. sti/otvoreni0 iza+la su %osle njegove smrti u (etiri knjige: %rve dve u Budimu&
6=8=* i 6=#0& druge dve u 5ovom Sadu& 6=##* i 6=#7*
Ceo svoj )ivot i .elo svoje %esni(ko stvarala+tvo Mu+i.ki je %osredno ili ne%osredno %osvetio
Sr-iji* Sve +to se u Sr-iji i van nje de+avalo& -ilo na istorijskom& kulturnom& individualnom ili
nekom drugom %lanu& on je veoma %a)ljivo %romatrao& a glavna o.ena ti/ doga2aja -ila je
zasnovana na koristi koju Sr-ija iz nji/ mo)e da ima ukoliko to odgovara njenoj svetosavskoj
kulturi*
U zavisnosti od toga Mu+i.ki je u sti/ovima /valio& kudio& mirio& molio& savetovao i sve to
nikako sa %revelikim zanosom& srd)-om ili lju-avlju& ve uvek sa nekom uzvi+enom&
%refinjenom i nadasve stalo)enom notom& tj* tonom koji dolikuje jednom %ravoslavnom
mona/u& a uz to klasi.isti i %rosvetitelju*
Bio je vrlo uva)en me2u savremeni.ima& mada ne uvek omiljen z-og svoje
kom%likovane naravi* Sa %revagom romantizma i $ukove reforme %oste%eno je tonuo u
za-orav& a slavu na.ionalnog -arda %reuzeo mu je 1ura Dani(i*
#
1izuelni identitet Lukijana Muickog prenet na portret Pavela 2jurkovia

Portret je tradicionalna te,a srpskog slikarstva i pojavljuje se u svi, periodi,a njegovog
istorijskog razvoja po3ev od 4or,iranja prve dr5ave 6e,anjia u 7II veku% U po3etku su to sa,o 8ile
reprezentativne predstave srpski/ vladara raene pre,a vizantijski, uzori,a redovno uklopljene u ,anje ili
vee celine crkvenog slikarstva% Mnogo8rojni vladarski portreti uklju3eni su od po3etka 7III veka u progra,
zidnog 5ivopisa i to u razni, delovi,a crkve ali naj3ee na zapadno, zidu u priprati% 9a,o su s,eteni
ktitorski portreti%
<
Pararelno sa vladarski, portreti,a u srpsko, ,onu,entalno, slikarstvu javljaju se i savre,eni likovi
crkveni/ dostojanstvenika: episkopa ar/iepiskopa i patrijar/a% 9onkretno& kod Pavela 1urkovia koji
je svoju karijeru razvio u dva veka& %ostojao je umetni(ki dualizam* 3o je svakako razumljivo
jer u tako& vremenski& kratkom %eriodu nije -ilo mogue %rekinuti sa tradi.ijom starom
gotovo jedan vek i %ritom se %reko noi %rilagoditi novim umetni(kim na(elima* Iz tog
razloga& Pavel je %rilikom slikanja nastojao da stvori jednu /armoni(nu sim-iozu razli(iti/
slikarski/ %rava.a*
Uo(ljiva je -arokna odnosno kasno-arokna re%rezentativnost& klasi.isti(ka
%ojednostavljenost i tretiranje -oja u rokoko maniru*
Ono +to je -arokno ogledalo -i se u jasnom uo(avanju vizuelnog identiteta %ortretisane
li(nosti* U ovom slu(aju %red nama se ukazuje jedno sve+teno li.e* Odeven u svoju sve(anu&
%aradnu odoru okienu odgovarajuim insignijama& krstom& 0ukijan Mu+i.ki nam je
%redstavljen kroz sliku koja jasno ukazuje na njegovo zvanje* 9ao jo+ jedan veoma va)an
detalj& za -olju analizu %ortretisanog lika& jesu knjige %rikazane na desnoj %olovini slike tik
iza Mu+i.kog* 3e knjige %redstavljaju odraz jednog veoma o-razovanog i intelektualnog -ia*
U %rilog tome ide i njegovo %esni(ko zanimanje*
Ono +to je su%rotno -aroknoj %om%eznosti i sjaju& a -li)e klasi.izmu& ogleda se u
.eloku%noj atmosferi slike* Oseaj intimnosti koji nas o-uzima %ostignut je do%ojasnim i
%olu%rofilisanim stavom& sa jednostavnom odnosno %raznom %ozadinom* Sve je %odre2eno
uzvi+enoj skromnosti& kao osnovnoj %astirskoj vrlini& a sva te)nja slikara je usredsre2ena na
%rikazivanje moralnog lika %ortretisanog* Ovakav %ristu% -io je karakteristi(an za slikanje
mona+tva i ukla%a se u vizuelnu %redstavu 0ukijana Mu+i.kog& o-zirom da je on u tom
trenutku -io ar/imandrit&odnosno nosila. %o(asnog (ina koji imaju stare+ine jednog velikog
manastira*
5aravno& ne smemo zao-ii uti.aje rokokoa& jer je on sa svojim karakteristikama
veoma dominantan na ovoj sli.i* 5jegova %ojava se& u ovom slu(aju& ogleda kroz izmenjene
koloristi(ke skale odnosno kori+enje ne)ni/& delikatni/ -oja %astelni/ tonova i u na(inu
tuma(enja svetlosti koja je ravnomerno ras%ore2ena nasu%rot kontrastnom& -aroknom
osvetljenju* Stvarajui tako jednu idili(nu kom%ozi.iju*
Mo)emo konstatovati da je Pavel 1urkovi stvorio jedan umetni(ki sklad u %eriodu
suko-ljavanja razli(iti/ ideja i slikarski/ %rava.a*
Portret je naslikan 6=6=* godine* i ra2en je u te/ni.i ulje na %latnu*
"
;aklju3ak
Ovi %ortreti& slikani na %relazu dva veka& su od velikog kulturno,istorijskog zna(aja*
5a njima su %redstavljeni najugledniji i najzna(ajniji (lanovi tada+njeg sr%skog dru+tva*
5ji/ova se imena sreu u slu)-enim aktima dr)avne administra.ije& me2u u(esni.ima
.rkveno,narodni/ sa-ora& u s%iskovima veliki/ darodava.a& na knjigama& -akrorezima i
sa(uvanim za%isima i nat%isima* 3ako2e zna(ajni su i sa umetni(kog as%ekta& jer se na njima
odvija suko- odnosno kom%romis mnogi/ slikarski/ %rava.a koji su %reuzeti iz @vro%e& u
nastojanju da se %reko nji/ stvori ja(i vizuelni izraz* 5ji/ov zna(aj je veliki i za istoriju
umetnosti jer deluju kao do-ra odredni.a za %rou(avanje one umetnosti koja im je %ret/odila i
umetnosti koja e se u okvirima %ortreta razviti u -udunosti*
Portret je& u ovom relativno kratkom %eriodu& us%eo da od )anra koji je do tada -io na
margini slikarstva %ostane jedan od najzustu%ljeniji/ i najomiljeniji/ )anrova me2u slikarima*
Mnogo je oni/ koji su se okrenuli slikanju %ortreta, Arsa 3eodorovi& 3eodor Ili Ee+ljar&
Stefan 3ane.ki& Fakov Orfelin& 3eodor 9ra(un& Pavel 1urkovi& i dr* 5ji/ov %ristu% je mo)da
-io druga(iji ali uloga koju su imali i do%rinos koji su dali (ini i/& manje ili vi+e& jednakim*
9roz nji/ov rad %ortret je za)iveo i time o-ogatio .eloku%no sr%sko slikarstvo*
Portret 0ukijana Mu+i.kog& samo kao jedan %rimer& %redstavlja sve ono +to smo
naveli* On u se-i nosi umetni(ku vrednost i majstorsku ve+tinu* Predstavlja deo velike sr%ske
kulture i u%oznaje nas sa dva velikana sr%ske istorije*
7
0iteratura
Portreti <r8a u 71III veku Olga Miki& Beograd 6="*
Ars ,e,orie: konstituisanje kulta 2ositeja O8radovia na Pri,eru njegovog Mezimca iz
"("(% godine z-ornik '$III stolea& $ladimir Simi& Univerzitet u Beogradu
=