BNH CY H CAM QUT V BIN PHP PHNG TR

Bnh cam do nm vi khun, virus, mycoplasma u l nhng sinh vt nh hoc

cuc nh mt thung khng trng thy, nhiu khi phi dng knh hin vi hoc vi
in t mi pht hin uoc. Mi bnh c nhng triu chng ring nhung quan
st b ngoi kh phn bit v c nhiu triu chng ging nhu vng l, kh cnh,
ho ngon v.v... khng chi ngui lm vun bnh thung v c cn b chuyn
mn nhiu khi cng khng xc jnh uoc bnh chi bng quan st, cng phc tap
hon, l khi thiu mt s cht vi luong, nhu km, ng, st, bo..., cng gy ra
nhng triu chng tuong tu.
Tc hai thung ln, khng nhu su chi hai tng b phn, mt phn cc cnh l
hay ht mt phn nhua, bnh thung ph hai bn trong, qua nhua dn i khp
co th ca cy c th lm cht c mt cy ln.
Phng trj cng kh hon: a s cc su c th trj bng thuc d chi mt mc
han ch - cn i vi bnh dng thuc chi c tc dung vi mt s bnh nm,
kch thuc ln hon thung tp trung mt s vj tr nht jnh cn vi bnh vi
khun, virus, thuc t hiu luc, ngoai tr nhng th nghim dng mt s cht
khng sinh c tc dung nhung chua s dung trong sn xut.
Mi loi nm, vi khun, virus gy nn mt bnh c nhng biu hin ring. Dui
y l mt s bnh hay gp nht Vit Nam nht l min Nam.
Bnh chy nhua (Gm)
Do nm phytophtora gy ra:
C r, gc cam v chn cnh ln, ch gn mt t l noi bj hai truc; biu hin
ca bnh l v v tng sinh g pha dui thi, chy nhiu nhua. Sau v nt
doc, dui v l ra nhng mng g mu nu. Thung bnh chi hai mt pha gc
thi, sau lan ra quanh gc. V bj ph hai hon ton theo mt ung vng
trn, cnh kh i, b l vng nhanh, ng thi hoa tri vu ra nhiu. Tri u
uoc khng c gi trj, v bj kh hoc chn p. Trnh tu chng chju t thp ln cao
cc loi cy ho cam nhu sau: cam nm (ja Trung Hi), chanh v mng (nhit
i), bui, cam mt, qut, cam ng (C.aurantium) (Praloran, 1971).
iu kin thun tin nht cho bnh pht trin l: c r gc cy tip xc vi m
cao trong mt thi gian di, nhit vo khong 25oC tai mt vt xuc no ,
do su hay dung cu canh tc gy nn.
Cc tc gi truc y v gn y nht - thng 4/1994 on chuyn gia cam
Cuba thm vun cam qut ng bng Sng Cu Long, khng jnh y
bnh chy gm kh ph bin. iu ny khng la v nhng l do sau:
- t thp lai nng, lip khng cao, ngay ma kh mc nuc muong cng
chi dui c r vi chuc phn: nhit trong vun cam lun xp xi 25-28oC,
u l nhng iu kin thun loi cho Phytophtora.
- K thut trng cam cng tao thm nhng iu kin thch hop cho bnh chy
nhua: mt cy qu cao 2.000 cy/ha (k c muong) so vi Cuba chi c 200
cy/ha tc l dy hon 10 ln. Trng dy tt nhin m trong vun cao hon,
nhiu ch vun bn phn hu co trm ln c r, thm ch cn trt bn t gc
"bo v" thn cy khi su, nhung thuc ra va tng thm m, va mang
thm ngun bnh.
- Bn thn cam snh hay qut u c sc chng bnh chy nhua tuy khng cao
nhung nhiu vun, do trng dy cn nhiu cy ging, ngui ta thung ghp
cam snh hay qut ln cam mt v cam mt lai thung d nhim bnh chy
nhua ln.
Phng trj: Bnh chy nhua ph bin ng bng Sng Cu Long nhung chua
chc l bnh nguy hai nht. Cng nhu vi cc bnh cy khc phng quan
trong hon trj. Chon t ng qu nng lm lip cao hon hoc c bin php bao
, bom rt nuc khi muc nuc qu cao. Trng cao (c r cao hon mt lip 10-
15cm). Trng thua hon, trnh gy vt thuong gc cy. Khng ph t, ph
phn ln c r. Trnh dng gc ghp l bui hoc cam mt. Qut hay cam snh
(cng l mt loai qut) c sc chng chju tt hon vy nn trng bng cnh chit.
Nu mun ghp c nhiu cy ging hon th dng gc ghp l cam snh hay
qut tuy c mt s nhuoc im so vi gc ghp khc, nhung gc cam snh hay
qut chng bnh chy nhua tt hon.
C th xjt cc thuc tr nm Aliette, Mexyl_MZ, Viroxyl v.v... vo gc t mt t
ln n chiu cao na mt, nhung phi xjt nhiu ln trong vu mua v nng dn
th mun tit kim. V lai xjt thuc cng khng hon ton chc chn.
Khi bnh chm pht ly dao cao v bj bnh, cao c tng sinh g pha dui ri xjt
thuc c hoc qut, p thuc dui dang bt nho nhung hiu qu cng khng
cao lm.
Bnh lot (Citrus cancer)
Bnh gy ra bi vi khun Xanthomonas - Phytomonas citri. Gc chu
(Rossetti 1973). L, cnh, tri non u bj hai, nhung d quan st nht l non.
Vi khun thm nhp vo qua l kh hoc vt xuc, lc u gy nn nhng vt
nh bng u inh mu vng nhat mt dui l sau pht trin thnh nhng
mun l 3-8mm c mt trn v mt dui l chuyn sang mu vng ri nu sn si
nhu li-e, chung quanh c vng mu vng nhat.
iu kin bnh pht trin l m khng kh rt cao. nhit t 20 n
35oC, mua quanh nm. iu ny ct ngha tai sao chuyn gia nuc ngoi thm
vun cam Vit Nam u c nhn xt: bnh min Bc nhiu hon min Nam.
Theo Praloran bj nng nht l mt s ging chanh v mng (C.aurantifolia), bui
v cam mt. min Nam ch yu trng cam snh, qut, m khng kh thp
v ma kh, c l v vy t bnh.
Phng trj: Bnh lot uoc coi l nguy him v c th ly lan manh, c th trj
bng xjt thuc tr nm nhu Kasuran, COC, Champion, Canthomil nhung ngui
ta coi nhng bin php v sinh, kim djch thuc vt l quan trong nht. Nh v
hy nhng cy bj bnh. Cm nhp cy ging c bnh vo nhng vng hin vn
cn sach bnh.
Bnh gh (Citrus scab)
Bnh gh do mt loi nm (Elsinoe fawcetti - th khng hon chinh ca
Sphacema fawcetti) gy ra. Nm bnh gy hai cnh l non, tri non k c khi
va mi u. Biu hin l nhng mun ging nhu mun gh nhung hnh th khng
u n. Ging nhu nhng cum nh li-e (nt chai) i khi dnh vo nhau, mu
vng nu, mt i ch mu en do cc bo t thot ra. im khc bit vi bnh
lot l mun chi bm mt mt l trong khi nu l bnh lot th vt lot xuyn qua
b dy phin l, biu hin c hai mt l. L bj hai bj xon lai.
Bo t nm do gi, su bo mang ti bm vo mt bp, l, tri non v.v... nhit
dui 36oC, m cao gip cho bo t ny mm pht sinh bnh. Chanh, qut
(tc), bui bj bnh ny kh nng. Cam bj nhe hon.
Xjt thuc tr nm nhu Oxychlorua ng, Zincopper, Zin, Dipomate c tc dung
tt, min l phi xjt vo lc thch hop, khi mt ot chi mi va pht sinh, hoc
khi hoa mi rung, tri va u.
Bnh thn thu
Bnh do nm Gloeos porium gy nn, chanh v mng (C.aurantifolia) bj hai nng
nht. Cam bui cng bj hai nhung biu hin hoi khc v do cc dng nm khc
gy ra.
chanh thung chi nhng ot non, l non mi sinh, tri non mi kt bj hai. Cc
b phn ny khi ln ln, gi th khng bj hai na. ot non bj hai cht hoai,
chuyn mu en, nhn ra sau cht kh.
Tri tr thnh dj dang, ln ln sau khi bj hai c nhng vng cht hoai kh rng,
thng, xon v.v...
Xjt bng cc loai thuc tr nm (Viben-C, Carbenim, Topsin-M, Zincopper,
Maneb) vo lc ot mi sinh, tri mi kt, han ch uoc bnh.
Bnh virus
Bnh virus c th coi l nhng bnh nguy him nht v gy ra nhng tn tht rt
ln, cng kh trj nht. Mt khi cy bj bnh khng c phuong php cha trj.
Bnh virus cng kh nghin cu, ngay pht hin bnh cng phi dng n knh
hin vi in t, nu khng c phi dng nhng phuong php gin tip nhu ghp
ln nhng cy chi thj truyn bnh cho cy ny v qua biu hin cy chi thj
mi cc jnh uoc l bnh g.
Virus lai c nhiu loai, v du virus gy bnh tristea, virus gy bnh Psorosis,
Exocortis, Xyloporosis v.v... Ngay trong loai virus Tristea cn c nhiu dng,
dng nng, dng nhe.
Lai c nhng loai vi sinh vt kt cu phc tap hon virus xp ring thnh mt loai
goi l Mycoplasma cng gy nhng bnh c nhng phuong php truyn bnh,
biu hin bnh tuong tu.
Tuy rt quan trong nhung bnh virus cy ho cam qut mi uoc nghin cu
rt t Vit Nam, v du nhng nm 1970 Trai cam Xun Mai thuc Vin cy
cng nghip v cy n tri. y tc gi chi trnh by mt s ti liu thu thp
uoc t nhng nghin cu trn kt hop vi nhng nhn thc c uoc qua ti
liu, kin chuyn gia chc l cn c sai st v cng chi ni v hai bnh gy hai
nhiu nht l bnh Tristea v Greoning.