Univerzitet u Tuzli

Fakultet Elektrotehnike
Energetska Elektrotehnika
Tuzla, 2013/2014 god.

SEMINARSKI RAD
Detaljna studija za razliite sluajeve distribuiranih generatora

Studenti:
Mentor: Dr.sc. Nedmija Demirovi, van. prof.

Pavi Anel
Selimovi Adi
arac Asmir

Sadraj
Sadraj.................................................................................................................................... 2
2.Alternativa 1: Usluga iz distributivne mree..........................................................................3

1. Usporedba razliitih tipova DG-ova

U ovom seminarskom je prikazana studija razliitih sluajeva moguih izvora elektrine energije,
ukljuujui i usluge gradskih distributivnih preduzea, kao to su elektrane na fosilna goriva i
obnovljivi izvori energije a koji e sluiti za napajanje elektrinom energijom novog naselja. Takoer
emo izvriti procjenu i usporedbu razliitih vrsta DG-a i istraiti kako se snabdjevai elektrinom
energijom mijenjaju kako se mijenjaju uslovi proizvodnje. Prouit emo 6 razliitih alternativa, 3 DGa koji rade na fosilna goriva, 2 obnovljiva izvora energije te snabdijevanje iz ve postojee
distributivne mree.
1.1 Cilj: Snabdjevanje udaljenog planinskog naselja elektrinom energijom

Planirano turistiko naselje koje vlada eli razviti je vrlo izolirano planinsko mjesto, udaljeno 2 sata
vonje od obalnog grada. To naselje bi se nalazilo u blizini ruevina drevnog grada Wanchu Pitchu, s
hramovima, palaama i umjetninama koje je nacionalna vlada, odnosno zavod za turizam odluio
iskoristiti kao turistiku atrakciju tog mjesta. Okolni prostor turistima bi nudio skijanje, razne vodene

sportove, ribolov, pjeake staze, vonju kajakom i 17.000 hektara slobodnog prostora, odnosno zoo
vrt sa raznim afrikim divljim ivotinjama kao to su irafe, slonovi, nosorozi itd.

Slika 1. Wanchu Pichu, prirodni rezervat koji se planira snabdjeti elektrinom energijom.
Drevne ruevine Wanchu Pitchu-a koje bi pretstavljale sredite mjesta, udaljeno je oko 16 km od
centra grada. Veina zajednice bi se raspostirala na oko 12 kilometara kvadratnih. Naseljenost bi bila
oko 0,4 korisnika na hektar i potronja elektrine energije bi bila oko 2,2 kW/hektru. Tabela 1. daje
listu hotela, restorana i trgovina koje e pruati usluge turistima, te lokalnog stanovnitva koje e biti
zaposleno u tim ustanovama i mnoga druga pripadajua trgovaka preduzea koja e biti ukljuena za
pruanje usluga u ovoj zajednici. U zajednici bi bilo ukupno 866 objekata za pruanje usluga, iji bi
kumulativni vrh potranje za elektrinom energijom iznosio 6.600 kW, sa godinjim faktorom
optereena od 54% (31.220.640 kWh).
Tabela 1. Razliite vrste objekata, i njihovih zahtjeva za elektrifikaciju za podruje Wanchu Pitchu-a.
Vrsta objekta

Broj

Stambeni
Apartmani
Mala kom.preduzea
Velika kom.preduzea
Industrija
Ukupno

825
4
25
10
2
866

Pojedinana vrna
potronja
(kW)
4
320
25
50
1.100

Zajednika vrna
potronja
(kW)
3,6
282,5
20
40
800

Prosjena zajednika
potronja
(kW)
2.970
1.130
500
400
1.600
6.600

2. Alternativa 1: Usluga iz distributivne mree

Postoji 6 osnovnih pristupa elektroenergetskih usluga koji bi mogli snabdjeti ovo naselje elektrinom
energijom iz distributivnih preduzea, odnosno DG-ora na fosilna goriva ili obnovljive izvore energije.
Prvi od njih ukljuuje dobivenu energiju iz distributivne elektrine mree. Distributivno preduzee
tom prilikom bi moralo izgraditi priblino 113 milja 69 kV dalekovoda ija je cijena 113.650 $ po
milji (ukupno 14.093.000 $), plus dodatni trokovi za nadogradnju postojee trafostanice na junom
kraju nove trase (800.000 $), konstrukcija za novu trafostanicu na sjevernoj strani nove trase (657.000
$), i promjene na postojeoj dalekovodnoj mrei (1.200.000 $). Sabiranjem svih trokova dolazimo do
cifre od 1.670.000 $, te jo trebamo uraunati trokove za upotrebu i odravanje (ukljuujui
elektrine gubitke) od 1,1 milion $/godinu. Tu treba dodati i trokove za izgradnju lokalnog
distributivnog preduzea. Takoer treba uraunati i prenosne vodove u lokalnoj zajenici za distribuciju
energije sa svojom pripadajuom opremom koja e kotati oko 1.350.000 $, sa godinjim operativnim
trokovima od 209.500 $, i godinjom taksom od 7.700 $. Posmatrajui vremenski period od 20
godina sa faktorom popusta 11.1 % trokovi su preveliki i iznose 1,185 $/kWh, pa bi trebali razmotriti
i druge sluajeve u narednim poglavljima. U tabeli 2. je data dvadesetogodinja procjena ovog
distributivnog sistema i njegovi trokovi, sa 11.1 % popusta uz faktor snage od 0,9. Cijena energije
(kolona 4) je 3,2 $/kWh, dok su prosjena stopa snage na mrei i svi ostali trokovi dati u tabeli.
Ukupna cijena po kW za isporuenu energiju Wanchu Pitchu-a na dvadesetogodinjoj procjeni je
13,29 $/kWh i ako se doda lokalno distributivno preduzee dobijemo trokove od 14,48 $/kWh. to se
tie pouzdanosti svaki kupac u Wanchu Pitchu-a moe oekivati 1,92 prekida elektrine energije koji
e trajati u prosjeku 5,9 sati svake godine.

Tabela 2. Dvadesetogodinja procjena snabdijevanja lokalne zajednice elektrinom energijom iz

elektroenergetske mree
I
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

II
($)
16.750.000
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393
95.393

III
($)
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500

IV
($)
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060

V
($)
18.909.560
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953

VI
1,000
0,900
0,810
0,729
0,656
0,590
0,531
0,478
0,430
0,387
0349
0,314
0,282
0,254

VII
($)
18.909.560
2.029.548
1.826.512
1.643.861
1.479.475
1.331.527
1.198.375
1.078.537
970.683
873.615
786.254
707.628
636.865
573.179

VIII
( kWh )
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

IX
( kWh )
31.220.640
28.098.576
25.288.718
22.759.847
20.483.764
18.435.476
16.591.928
14.932.735
13.439.462
12.095.516
10.885.964
9.797.368
8.817.631
7.935.868

14 95.393
15 95.393
16 95.393
17 95.393
18 95.393
19 95.393
Ukupno

1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500
1.160.500

999.060
999.060
999.060
999.060
999.060
999.060

2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
2.254.953
61.753.669

0,229
0,206
0,185
0,167
0,150
0,135

515.861
464.275
417.847
376.063
338.456
304.611
36.462.642

31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

7.142.281
6.428.053
5.785.248
5.206.723
4.686.051
4.217.466
274.249.390

Procjena trokova = 13,295

Lokalna distribucija = 1,185
Ukupna cijena
= 14,480 centi/kWh
Legenda:
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX

Istraivanje na godinjem nivou

Prenost i distribucija do mjesta
Trokovi odravanja
Energetski trokovi
Godinji trokovi
Trenutni vrijednosni faktor
Diskretni trokovi
Neto proizvodnja u kWh
Proizvodnja sa prekidima u radu
3. Alternativa 2: DG koji koriste prirodan gas isporuen gasovodom

Kako bi DG-ore pokrenuli na prirodan gas, mora se obezbjediti gasovod koji e dostaviti prirodan gas
do DG-ora. Od najblie take dostavljaa gasa, do mjesta isporuke mora se prei put od 122.5 milja,
to kota 59.000 $ po milji izgraenog gasovoda odnosno ukupno kota 7.225.000 $, uz dodatne
zahtjeve za pumpama i ventilima na svakom kraju gasovoda ija je cijena 1.500.000 $, dok bi godinje
odravanje ovih postrojenja bilo oko 267.750 $. Takoer su potrebne i dodatne koliine gasa za
pokretanje pumpe na junoj strani cjevovoda, kao i gas koji bi se dopremo do prihvatilita, te je
njegova cijena oko 235.000 $ na godinjem nivou.
Tabela 3. Dvadesetogodinja procjena rada DG kojeg pokree prirodni gas
I
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

II
($)
13.609.692
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508

III
($)
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750

IV
($)
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405

V
($)
16.142.847
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664

VI
1,000
0,900
0,810
0,729
0,656
0,590
0,531
0,478
0,430
0,387
0,349
0,314

VII
($)
16.142.847
1.349.597
2.114.638
1.903.174
1.712.856
1.541.571
1.387.414
1.248.672
1.123.805
1.011.425
910.282
818.256

VIII
( kWh )
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

IX
( kWh )
31.220.640
28.098.576
25.288.718
22.759.847
20.483.764
18.435.476
16.591.928
14.932.735
13.439.462
12.095.516
10.885.964
9.797.368

12
13
14
15
16
17
18
19
Ukupno

77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508
77.508

865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750
865.750

1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405
1.667.405

2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
2.610.664
65.745.458

0,282
0,254
0,229
0,206
0,185
0,167
0,150
0,135

737.329
663.596
597.236
537.513
483.761
435.385
391.847
352.662
36.464.863

31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

8.817.631
7.935.868
7.142.281
6.428.053
5.785.248
5.206.723
4.686.051
4.217.466
274.249.390

Procjena trokova = 13,295

Lokalna distribucija = 1,185
Ukupna cijena
= 14,480 centi/kWh
Legenda:
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX

Istraivanje na godinjem nivou

Prenost i distribucija do mjesta
Trokovi odravanja
Energetski trokovi
Godinji trokovi
Trenutni vrijednosni faktor
Diskretni trokovi
Neto proizvodnja u kWh
Proizvodnja sa prekidima u radu

Iako postoje razliiti tipovi generatora koji koriste fosilna goriva, najese koriteni je onaj sa
1.100kW, 16-cilindrini naizmjenini generator, jer je poprilino reprezentativan DG koji koristi
fosilna goriva. U ovom sluaju 8 ovih generatora je instalisano, a pojedinana cijena je 606.800 $ po
komadu. Samo 6 je dovoljno za normalno funkcionisanje pogona, a dodatna 2 slue kao rezerva. Kako
bi optimizirali trokove koritenja i odravanja koritene su najnie cijene, koje iznose 598.000 $
godinje to je 6,5 puta manje nego odravanje svake jedinice pojedinano. U cijenu je takoer uzeto u
obzir da se radi o postrojenju koje se nalazi izvan grada. Cijena goriva za ovaj sistem, od momenta
isporuke je 3,75 $ po MBTU (M-mega, 1 BTU = 1055 J) to je svakako i vie nego povoljno, i one su
utvrivanje za vremenski period od 20 godina. U tabeli 3. su utvrene sve cijene tokom 20 godina
istraivanja. Cijena elektrine energije je 13,295 $, odnosno ukupna cijena je 14,48 $ po kWh.
Pouzdanost prema korisnicima ovog energetskog rjeenja iznosi 3,4 prekida godinje sa ukupnim
vremenom trajanja od 7,2 sata, od ega 1,7 prekida (2,2 sata) otpada na lokalnu distibuciju i 1,7
prekida i 5 sati zbog izvora energije. Korisnici e biti zadovoljniji jer su prekidi manji nego je to sluaj
sa rjeenjem 1. Pouzdanost i cijena pokazuje da se rezervni pogoni nisu isplativi, odnosno za
postizanje urednog snabdijevanja energijom potrebno je 5 generatora, meutim ukoliko doe do kvara
dolazi i do zastoja u mrei.
4. Alternativa 3: DG koji koristi dizel gorivo koje se dostavlja cisternama
Distribuirani generatori mogu biti pokretani i sa dizel gorivom koji se dostavlja periodino cisternama.
Ovo ne zahtjeva skupu cjevovodnu konstrukciju, osim rezervoara za skladitenje, lokalnog pumpnog
sistema sa ventilima za spreavanje prosipanja koje kota oko 820.000 $. Godinja naknada za
koritenje i odravanje kota oko 22.000 $.

Kakogod, gorivo mora biti isporueno cisternama iz mjesta udaljenog 155 milja. Dizel gorivo je malo
skuplje od prirodnog gasa, i njegova cijena je 5,26 $ po MBTU, te se za ruralnu sredinu mijena jo za
1,85 $ po MBTU. DG jedinice kotaju isto kao i za prethodne sluajeve sa grupnim rjeenjima. Cijena
elektrine energije sa svim trokovima je prikazana u tabeli 4. i iznosi 13,295 $/kWh, na to treba
dodati trokove lokalne distirbucije kota vie i dostie 14,480 $/kWh. Kao i u prethodnim rjeenjima
DG-a pouzdanost je identina i iznosi 3,4 prekida godinje, odnosno 11,4 sati po korisniku.
Tabela 4. Dvadesetogodinja procjena rada DG kojeg pokree dizel gorivo
I

II

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19

($)
5.712.192
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531
32.531

III
($)
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000
620.000

IV
($)
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
2.851.633
Ukupno

V
($)
9.193.825
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
3.504.164
65.745.458

VI
1,000
0,900
0,810
0,729
0,656
0,590
0,531
0,478
0,430
0,387
0,349
0,314
0,282
0,254
0,229
0,206
0,185
0,167
0,150
0,135

VII
($)
9.183.825
3.153.748
2.838.373
2.554.536
2.299.082
2.069.174
1.862.256
1.676.031
1.508.428
1.357.585
1.221.826
1.099.644
989.679
890.711
801.640
721.476
649.329
584.396
525.956
473.360
36.464.863

VIII
( kWh )
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

IX
( kWh )
31.220.640
28.098.576
25.288.718
22.759.847
20.483.764
18.435.476
16.591.928
14.932.735
13.439.462
12.095.516
10.885.964
9.797.368
8.817.631
7.935.868
7.142.281
6.428.053
5.785.248
5.206.723
4.686.051
4.217.466
274.249.390

Procjena trokova = 13,295

Lokalna distribucija = 1,185
Ukupna cijena
= 14,480 centi/kWh
Legenda:
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX

Istraivanje na godinjem nivou

Prenost i distribucija do mjesta
Trokovi odravanja
Energetski trokovi
Godinji trokovi
Trenutni vrijednosni faktor
Diskretni trokovi
Neto proizvodnja u kWh
Proizvodnja sa prekidima u radu
5. Alternativa 4: Mali dispersni generator koji koristi prirodni gas

Posljednja opcija generatora koji goriste fosilna goriva je disperzni generator, tj. individualni generator
na prirodni gas (NG) koji bi snabdijevao energijom 866 korisnika iz Wanchu Pitchu-a. To su pogoni
na prirodni gas, koji bi se u ovo mjesto distirbuirao na isti nain kao i u alternativi 2. Ovaj sistem je
jeftiniji nego lokalni distributivni sistem, ija bi poetna cijena iznosila 1.013.000 $ , a na godinjem
nivou 163.000 $. Procjena trokova u roku 20 godina bi iznosila 0,889 $/kWh proizvedene energije.
Tabela 5. prikazuje tipove, cijene i druge podatke za ove DG-ske jedinice. Stabmeni objekti i mali
komercijalni korisnici su prikljueni na samo jednu jedinicu, bez neke dodatne opcije (rezervnog
pogona). 2 velika industrijska postrojenja imaju po jednu jedinicu za napajanje i jednu zajedniku
rezervnu jedinicu podrke. Apartmani i veliki komercijalni korisnici ima jedinstvene rezervne jedinice
napajanja.
Tabela 5. Disperzni generatori u Wanchu Pitchu-a
Vrsta objekta

Broj

Stambeni
Apartmani
Mala kom.preduzea
Velika kom.preduzea
Industrija
Ukupno

825
4
25
10
2
866

Generisana
snaga
(kW)
5
80
25
25
1100

Kapacitet
spremnika
(kWh)
15
80
50
25
0

Cijena po
jedinici
($)
5.055
35.750
23.500
21.000
606.800

Broj/ Ukupno
Mjestu
($)
1
4.170.375
5
715.000
1
587.500
3
630.000
1,5
1.820.400
7.923.275

U svim sluajevima, osim 1.100 kW jedinicama, prikazana cijena je manja nego u projektu koji je
raen 2005. godine i manja je za cijenu jedne jedinice. Npr. cijena elektrine energije u stambenom
objektu kota 775 $/kW, to je mnogo manje nego kod stambenih objekata koji se napajaju iz DG-a iz
1998. godine. Krenimo od pretpostavke da sve jedinice imaju prosjenu stopu toplote od 12.000
BTU/kWh. Pretpostavka je i da su cijene goriva iste kao i u prethodnim opcijama, kada se koristio
prirodan gas, sa 3% dodatnih trokova na osnovne proraune zbog naplate trokova. Ovo je realna
promjena zbog toga to moe doi do poveana cijene prirodnog gasa. Rezultati istraivanja koji su
prikazani u tabeli 6. i cijena koja se dobila poklapa se sa cijenama drugih opcija (14.489 $), i pored
poprilino optimistinih rjeenja i cijena DG jedinica, te je ukupna cijena 16,9 $/kWh to je za 15%
vie nego u ostalim rjeenjima. Pouzdanost usluge ovog rjeenja je loija od svih opcija do sada, i nju
je veoma teko procjeniti zbog malog broja podataka o malim DG-ima.
Tabela 6. Dvadesetogodinja procjena rada koji koristi prirodni gas
I
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

II
($)
15.889.525
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492

III
($)
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513

IV
($)
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987

V
($)
10.999.025
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992

VI
1,000
0,900
0,810
0,729
0,656
0,590
0,531
0,478
0,430
0,387
0,349

VII
($)
18.999.025
2.879.997
2.591.994
2.332.794
2.099.515
2.889.563
1.700.607
1.530.546
1.377.492
1.239.742
1.115.768

VIII
( kWh )
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

IX
( kWh )
31.220.640
28.098.576
25.288.718
22.759.847
20.483.764
18.435.476
16.591.928
14.932.735
13.439.462
12.095.516
10.885.964

11
12
13
14
15
16
17
18
19

90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492
90.492

1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513
1.320.513

1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
1.788.987
Ukupno

3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
3.199.992
79.798.873

0,314
0,282
0,254
0,229
0,206
0,185
0,167
0,150
0,135

1.004.191
903.772
813.985
732.056
658.850
592.965
533.668
480.302
432.271
43.908510

31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

9.797.368
8.817.631
7.935.868
7.142.281
6.428.053
5.785.248
5.206.723
4.686.051
4.217.466
274.249.390

Procjena trokova = 16,010

Lokalna distribucija = 0,889
Ukupna cijena
= 16,899 centi/kWh

Legenda:
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX

Istraivanje na godinjem nivou

Prenost i distribucija do mjesta
Trokovi odravanja
Energetski trokovi
Godinji trokovi
Trenutni vrijednosni faktor
Diskretni trokovi
Neto proizvodnja u kWh
Proizvodnja sa prekidima u radu
6. Alternativa 5: Obnovljivi izvori energije- Solarne elektrane

Mnogi obnovljivi izvori energije mogu biti koriteni za ovo istraivanje, a naroito hidroelektrane,
zbog postojanja rijeke u blizini tog podruja. I pored toga, u ovom sluaju istraivanje e se provoditi
za solarne elektrane (STES) iz nekoliko razloga. Kao prvo, hidroelektrane je jedina koja moe u
ekonomskom smislu biti konkurencija elektranama na fosilna goriva odnosno isplativije su. Meutim
solarne elektrane su primjer modernih obnovljivih izvora energije, skupljih, ali dostupljivijih nego
hidroelektrane. Drugo, STES mogu biti locirane na svakom mjesto gdje ima sunca i prostora za
sakupljanje te energije i nije ovisna o tome gdje se nalazi rijeka kao kod HE. Osim to zahtijeva veliki
prostor STES ne utie nepovoljno na okolinu i gotovo je neujna. I tree, i najvanije STES
tehnologija je jednostavna, dokazana i lako odriva. Ova STES jedinica koristi lako dostupna
reflektujua ogledala, 2 rezervoara, sistem za cirkulaciju ulja, dizajniran da ne koristi skupe materijale
i ne koristi skupo odravanje. Preko ogledala sistem skuplja solarnu energiju pomou ulja koje
cirkulie izmeu nepominih ogledala. Kao to smo rekli ogledala su nepomina, napravljena od
poliranog aluminijuma male sposobnosti refleksije. Skup ventila i pumpi alje ulje kroz ogledala, te se
kontrolie koliina protoka u zavisnosti od dostupnosti solarne energije. Temperatura ulja bi trebala
biti 650 F tokom protoka kroz itav sistem. Vrelo ulje se dovodi do izmjenjivaa toplote, te stvara paru
za pokretanje turbine sinhronog AC generatora. Viak ulja se uva u rezervoarima. Ovaj sistem nema
centralnog prijemnika suneve energije te radi na nioj temperaturi, tako da je njegova efikasnost
manja nego kod ostalih tipova solarnih elektrana, te one koriste samo 2/3 prikljuene suneve energije.
Dio ovog solarnog sistema je prikazan na slici 2.

Slika 2. Hipotetiki izgled solarne elektrane pozicionirane u Wanchu Pitchu-u

On ne zahtjeva pokretljive heliostate, ija je nabavna cijena skuplja, ali su i skuplji za odravanje.
Radi na nioj temperaturi to znai da zahtjeva i jeftinije nepropusne materijale. Ulje koje cirkulie je
teno na dnevnoj temperaturi, to znai da za ove sisteme nisu potrebi grijai da bi zagrijali ulje
prilikom pokretanja. Dugorono gledano, ovakvi sistemi nee zahtjevati dodatne trokove opreme i ne
bi trebalo doi do poveanja cijene odravanja. Rad ovih sistema je praen satima i izvoene su razne
simulacije. U tabeli 7. su prikazani rezultati simulacije koja je trajala 96 sati (4 dana). Prve 3 kolone
pokazuju vrijeme i datum odravanja simulacije, 4. kolona prikazuje potranju za elektrinom
energijom, 5. prikazuje koliinu zraenja sunca u kW. 6. kolona pokazuje efikasnost ogledala, 7.
termika snaga u kWh, 8. je koliina energije uskladitena u sistemu, 9. kolona predstavlja koliinu
energije koju koristi generator i zadnja kolona prikazuje energiju koritenu iz skladita. etverodnevni
period prikazan u tabeli moe aproksimirati godinju analizu kada je STES sistem najmanje izloen
suncu. Prvi dan analize je 3. januar koji je tipian zimski dan sa malim koliinama sunevog zraenja.
U optimalnim uslovima sistem kolektora prikupi 128.000 kWh suneve energije koja u najboljem
sluaju moemo pretvoriti u 19.000 kWh termalne energije. Drugi dan je preteno oblaan sa manje
od 40% normalnog sunevog zraenja. Trei dan ima manje od 50% prosjenog dnevnog sunevog
svjetla, iako je vie u odnosu na dan 2, rezultati pokazuju da je daleko manja izlazna snaga u odnosu
na normu. Kao rezultat, u 6:00 sati ujutro etvrtog dana, sistem dolazi do krajnjih zaliha skladitene
energije. Iako jedva, simulacioni sistem pokazuje da ima dovoljni kapacitet.
Tabela 7. Analiza simluacije u trajanju od 96 sati
Vrijeme

Potranja

Suneva

Efikasnos

Termika

Skladitena

Gubici

Energija

10

kW

energija
kW

t ogledala
%

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23

2.859
1.888
2.001
1.931
1.997
1.996
2.124
3.160
4.333
5.876
5.116
5.472
5.676
5.796
5.811
5.640
5.636
5.580
5.583
5.478
5.608
5.723
5.382
4.241
2.949
1.891
2.015
1.964
2.007
2.051
2.159
3.170
4.382
4.885
5.139
5.508
5.761
5.896
5.833
5.659
5.653
5.595
5.622
5.559
5.671
5.784
5477
4.290

0
0
0
0
0
0
1.060
90.814
104.435
99.371
108.404
100.827
107.065
113.874
115.676
115.655
115.434
87.537
31.400
600
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1.200
30.411
34.631
33.380
35.966
33.942
35.291
38.168
38.868
38.952
38.352
29.533
10.744
158
0
0
0
0

0
0
0
0
0
0
0
0,12
0,13
0,14
0,145
0,15
0,15
0,15
0,145
0,142
0,135
0,13
0,12
0,08
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,12
0,13
0,14
0,145
0,15
0,15
0,15
0,145
0,142
0,135
0,13
0,12
0,08
0
0
0
0

Mjesec Dan Sat

Potronja
kW

Suneva
energija
kW

Efikasnos
t ogledala
%

Mjesec Dan

Sat

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4
4

Vrijeme

1
1

5
5

0
1

2.954
1.996

0 0
0 0

snaga
kW

energija
kWh

0
0
0
0
0
0
0
10.898
13.577
13.912
15.719
15.124
16.060
17.081
16.773
16.423
15.584
11.380
3.768
48
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
3.649
4.502
4.673
5.215
5.091
5.294
5.725
5.636
5.531
5.177
3.839
1.289
13
0
0
0
0

141.271
138.535
135.703
132.958
130.163
127.386
124.498
131.489
139.943
145.000
145.000
145.000
145.000
145.000
145.000
145.000
145.000
145.000
142.315
136.031
29.607
123.107
116.986
112.043
108.422
105.880
103.230
100.646
98.036
95.397
92.665
92.588
92.152
91.387
90.915
89.952
88.945
88.241
87.514
86.861
85.865
83.594
78.760
72.741
66.634
60.450
54.610
49.993

Termika Skladitena
snaga
energija
kW
kWh
0
0

46.582
44.306

generatora
kWh
3.729
2.736
2.832
2.745
2.794
2.777
2.889
3.907
5.122
5.715
5.986
6.342
6.546
6.666
6.681
6.510
6.506
6.450
6.453
6.332
6.424
6.501
6.121
4.942
3.621
2.542
2.651
2.583
2.611
2.639
2.732
3.726
4.938
5.438
5.688
6.054
6.301
6.430
6.363
6.184
6.174
6.110
6.123
6.031
6.107
6.184
5840
4.617

Gubici
generatora
kWh
3.253
2.276

iz
skladita
kWh
3.729
2.736
2.832
2.745
2.794
2.777
2.889
-6.991
-8.455
-8.197
-9.733
-8.782
-9.513
-10.415
-10.092
-9.913
-9.078
-4.930
2.685
6.284
6.242
6.501
6.121
4.942
3.621
2.542
2.651
2.583
2.611
2.639
2.732
77
436
765
472
963
1.007
704
727
653
996
2.271
4.834
6.018
6.107
6.184
5.840
6.175
Energija
iz
skladita
kWh
3.253
2.276

11

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1

5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6

2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23

2.154
1.948
2.069
2.084
2.254
3.212
4.381
5.012
5.160
5.582
5.804
5.858
5.900
5.769
5.690
5.692
5.649
5.573
5.684
5.820
5.516
4.322
3.007
2.066
2.252
1.986
2.121
2.096
2.322
3.310
4.457
5.040
5.205
5.606
5.808
5.950
5.970
5.812
5.718
5.765
5.675
5.650
5.729
5.870
5.598
4.346

0
0
0
0
117
46.052
53.028
50.646
55.428
51.895
54.313
58.352
59.385
58.638
59.084
44.814
16.706
1.698
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1.568
67.406
78.701
75.285
81.361
76.448
81.108
84.826
87.373
85.756
86.107
65.356
23.598
0
0
0
0
0

0
0
0
0
0
0,12
0,13
0,14
0,145
0,15
0,15
0,15
0,145
0,142
0,135
0,13
0,12
0,08
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0,12
0,13
0,14
0,145
0,15
0,15
0,15
0,145
0,142
0,135
0,13
0,12
0,08
0
0
0
0

0
0
0
0
0
5.526
6.894
7.090
8.037
7.784
8.147
8.753
8.611
8.327
7.976
5.826
2.005
136
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
8.089
10.231
10.540
11.797
11.467
12.166
12.724
12.669
12.177
11.624
8.496
2.832
0
0
0
0
0

41.886
39.686
37.379
35.070
32.606
34.725
37.029
38.885
41.529
43.482
45.563
48.185
50.607
52.861
54.831
54.636
50.663
44.922
38.968
32.914
27.201
22.716
19.573
17.390
15.033
12.957
10.758
8.597
6.224
10.966
16.674
22.073
28.533
34.223
40.376
46.908
53.325
59.370
64.920
67.263
64.016
57.981
51.904
45.723
39.851
35.266

2.420
2.200
2.307
2.308
2.464
3.408
4.590
5.234
5.394
5.832
6.065
6.131
6.189
6.072
6.007
6.021
5.977
5.877
5.954
6.054
5.713
4.486
3.143
2.183
2.357
2.076
2.199
2.161
2.373
3.347
4.523
5.141
5.337
5.777
6.013
6.192
6.252
6.132
6.075
6.154
6.079
6.034
6.077
6.181
5.872
4.585

2.420
2.200
2.307
2.308
2.464
-2.119
-2.304
-1.856
-2.644
-1.953
-2.082
-2.621
-2.422
-2.254
-1.969
195
3.972
5.741
5.954
6.054
5.713
4.486
3.143
2.183
2.357
2.076
2.199
2.161
2.373
-4.742
-5.708
-5.399
-6.460
-5.690
-6.153
-6.532
-6.417
-6.045
-5.550
-2.342
3.247
6.034
6.077
6.181
5.872
4.585

Nasuprot hipotetikom sluaju, podaci koji su koriteni ovdje su realni. Podaci solarne energije po satu
su preuzeti iz stanice u Andes planinama, sjeverni ile. Kriva optereenja je uzeta iz mjesta
Valparaiso. Ova solarna elektrana (Slika 2.) je dizajnirana od strane autora kao primjer za ovo
poglavlje, po uzoru na onaj koji je u pogonu u pustinji Mojave u SAD-u za vie od jedne decenije, s
nekoliko promjena u dizajnu kako bi iskoristili lokalni teren i smanjili potrebe za odravanjem.
Odabrani sistem ima ukupno 41 hektar ogledala, znatno vie nego to je potrebno za proizvodnju
7.700 kW snage - ukupne neto elektrine potranje i potronje vlastitih elektrinih postrojenja.
Meutim, velika koliina ogledala je potrebna kako bi se prikupila energija za manje od 10 sati
dnevno za potronju od 24 sata. Ulje koje cirkulira u sistemu je pod pritiskom u prosjeku od 46 poundi
po kvadratnom inu. Spremnici sadre 130.000 galona zagrijanog ulja. Spremnici koji nisu prikazani

12

na slici 2. su zapravo podzemni. Iskopani prostor oko spremnika se popunjava nakon ugradnje pri
emu okolno tlo prua dodatnu izolaciju.
Tabela 8. Karakteristike solarne elektrane u Wanchu Pitch-u
78 m2
2.100
4.050 $
163.800 m2
87%
100 ari
41%
128.000 kWh/h
165.000 galona
212.500 galona
46 lbs/in2
725 F
280 F
135 F
RL-11S, 10 MVA
1.000
3.000 A uz 4.160 V po polu
50 Hz
8.240 kW
1.100 kW
6.600 kW
14%
18.702.900 $
2.044.550 $

Povrina jednog ogledala

Broj ogledala
Cijena ogledala sa instalacijom
Ukupna povrina ogledala
Reflektivnost poslije 5 godina koritenja
Povrina potrebna za eliju ogledala
Gustina postavljanja ogledala u elijama
Maksimum suneve energije prikupljene u 1 eliji
Kapacitet spremnika ulja
Ukupni kapacitet ulja
Pritisak cirkulacionog ulja
Maksimalna temperatura fluida
Minimalna temperatura Carnot-ovog ciklusa
Temperatura hladnog ulja
Tip generatora
Broj okretaja u minuti
Nazivna struja i napon
Frekvencija
Maksimalna snaga generatora
Elektrine potrebe elektrane
Elektrine potrebe potroaa
Efikasnost potroaa
Ukupna cijena elektrane
Godinji operativni trokovi

Ovaj sistem e kao prve tri opcije imati potrebu za distributivnim sistemom. Isti sistem kao u
prethodnim primjerima, sa 1,1850 po kilovat satu trokova, e se i ovdje koristiti.
Tabela 9. Podaci koriteni u simulaciji solarne elektrane
Kolona

Funkcija

1. Mjesec

Historijski podatak

2. Dan

Historijski podatak

3. Sat

Historijski podatak

4. Vertikalni ugao nagiba

Izraunato

5. Solarni ugao nagiba

Izraunato

6.

Okomito solarno osunanje po metru

Historijski podatak

7.

Neto solarna insolacija po metru

Funkcija od kolona 4-6

13

8. Povrina solarnog polja koja vidi sunevu svjetlost

9.

Neto solarna rezolucija sistema

Funkcija od kolona 4,5

Funkcija od kolone 7,8

10. Veliina hladnog spremnika, galon

Izraunato

11. Temperatura hladnog spremnika

Izraunato

12. Protok ulja kroz cijevi, galon/sat

Funkcija od kolone 9,10

13. Ukupna prikupljena termalna energija, termalni kWh

Izraunato

14. Kapacitet toplog spremnika, galon

Izraunato

15. Temepratura u toplom spremniku

Izraunato

16. Gubici u toplom spremniku kWh

Funkcija od kolone 13

17.

Potrebe potroaa

Historijski podatak

18. Potrebe solarne elektrane

Funkcija od kolone 2, 9, 11, 14, 15

19. Ukupne potrebe elektrane

Suma kolona 17 + 18 - 32

20. Efikasnost turbine

Funkcija od kolona 15, 19

21. Koliina pare potrebna za turbinu

Funkcija od kolona 15, 19, 20

22.

Koliina toplog ulja potrebna za izmjenjiva, galon

Funkcija od kolona 15, 21

23. Bruto elektrina energije, kWh

Funkcija od kolona 20, 21

24. Neto elektrina energija, kWh

Funkcija od kolona 18, 24

25. Termalna energija pohranjena u spremnicima, kWhr

Izraunato

26. Neto promjena skladitene energije tokom sata

Funkcija od kolone 25

27. Predviena rezerva, broj sati uskladitene energije

Funkcija optereenja i vremena

28. Nepredvieni kod

= 1 ako je 27<12, inae 0

29. Hitni kod

= 1 ako je 27<3, inae 0

30. Doprinos gorionika

= 1.800 kWh * kolona 28

31.

Gubici energije po satu

Historijski podatak

32. Jednosatno rastereenje

Kolona 31 * kolona 29

33. Upotrijebljeno goriva

Izraunato

34. Nezadovoljena potronja

Izraunato

Konstante koritene u proraunima :

14

1. Veliina toplog spremnika, galon

2. Veliina hladnog spremnika, galon
3. Maksimalni kapacitet cirkulacione pumpe
4. Veliina elija, metar kvadratni
5.-6. Ugao elija, ugao
7. Refleksivnost elije
8. Kapacitet izmjenjivaa topline
9. Maksimalni kapacitet turbine
10.-11. Koeficijent krive efikasnosti izmjenjivaa topline
12.-14. Koeficijent krive efikasnosti turbine
15. Kapacitet plamenika
16. Kapacitet spremnika goriva
17. Pritisak u sistemu
18. Pritisak u spremniku
19. R faktor izolacije cijevi
20. R faktor izolacije spremnika

Simulacijski model nije samo koriten za predvianje performanse nego i za dizajn sistema. Autori
mogu varirati ukupnu povrinu ogledala, ugao postavljanja ogledala, kapacitet spremnika i izolacijski
nivo, sistem cijevi, kapacitet pumpe, izmjenjivaa toplote i turbine. Varijacije svih ovih faktora su
izvrene kako bi se utvrdila optimalna kombinacija konfiguracije veliine sistema kako bi mogli
besprekidno napajati potroae. Elektrana koristi skup od dva 5 MVA parnih turbina visokog pritiska,
rotirajui pri 1.000 RPM (za 50 Hz elektrine energije). Svaka turbina ima izmjenjiva toplote snage
3.800 kW sa radnom temperaturom od 700 F. Zbog opsega temperature i pritiska u produkciji
izmjenjivaa toplote, svaki generator je ogranien na 4.591 kW, to znai da sistem ima kapacitet
preko vrha kombinovane potranje (6.600 kW traene plus 1.100 kW vlastite potronje). Ukupni
projektovani troak postrojenja je 18.711.000 $. Sama cijena ogledala i cijevi iznosi blizu 11.500.000
$. Godinji operativni trokovi projektovani su na 1.926.250 $. Tabela 10. pokazuje trokove u
narednih 20 godina.
Tabela 10. Dvadesetogodinja procjena rada solarne elektrane

II

III

18.711.00
0

1.926.25
0
1.926.25
1
1.926.25
2
1.926.25
3
1.926.25
4
1.926.25
5
1.926.25
6
1.926.25
7
1.926.25
8
1.926.25
9
1.926.26
0
1.926.26

($)
1

106.561

106.561

106.561

106.561

106.561

106.561

106.561

106.561

106.561

10

106.561

11

106.561

($)

IV
($)
0

VI

($)
20.637.250 1

VII
($)

VIII
( kWh )

IX
( kWh )

20.637.250

31.220.640

31.220.640

2.032.811 0,9

1.829.530

31.220.640

28.098.576

2.032.812 0,81

1.646.577

31.220.640

25.288.718

2.032.813 0,729

1.481.919

31.220.640

22.759.847

2.032.814 0,656

1.333.727

31.220.640

20.483.862

2.032.815 0,59

1.200.354

31.220.640

18.435.476

2.032.816 0,531

1.080.319

31.220.640

16.591.928

2.032.817 0,478

972.287

31.220.640

14.932.735

2.032.818 0,43

875.058

31.220.640

13.439.462

2.032.819 0,387

787.553

31.220.640

12.095.516

2.032.820 0,349

708.797

31.220.640

10.885.964

2.032.821 0,314

637.918

31.220.640

9.797.368

15

12

106.561

13

106.561

14

106.561

15

106.561

16

106.561

17

106.561

18

106.561

19

106.561

1
1.926.26
2
1.926.26
3
1.926.26
4
1.926.26
5
1.926.26
6
1.926.26
7
1.926.26
8
1.926.26
9

2.032.822 0,202

574.126

31.220.640

8.817.631

2.032.823 0,254

516.713

31.220.640

7.935.868

2.032.824 0,229

465.042

31.220.640

7.142.281

2.032.825 0,206

418.538

31.220.640

6.428.053

2.032.826 0,185

376.684

31.220.640

5.785.248

2.032.827 0,167

339.016

31.220.640

5.206.723

2.032.828 0,15

305.114

31.220.640

4.686.051

2.032.829 0,135

274.603

31.220.640

4.217.446

36.461.123

624.412.80
0

274.249,390

Ukupno

59.260.653

Procjena trokova = 13.295

Lokalna distribucija = 1,185
Ukupna cijena
= 14,480 centi/kWh
Legenda:
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX

Istraivanje na godinjem nivou

Prenost i distribucija do mjesta
Trokovi odravanja
Energetski trokovi
Godinji trokovi
Trenutni vrijednosni faktor
Diskretni trokovi
Neto proizvodnja u kWh
Proizvodnja sa prekidima u radu

Sistem od ogledala i cijevi je modularan i dijelovi koji ne funkcioniu ili su na odravanju mogu biti
iskljueni, pri emu ostala veina normalno radi. Kod dvojnih sistema spremnika vrlo rijetko dolazi do
kvara, a ako doe oni se mogu premostiti tako da vrelo ulje direktno ide na turbinu. Svaki od dva
generatora, na osnovu historijskih podataka, imaju stepen ispada od 2,7%, od ega veina vremena
spada u odravanje. Oekuje se da je interval u kome elektrana ne funkcionie iznosi manje od 10 sati
godinje, ukljuujui kvarove u mrei.
7. Alternativa 6: Obnovljivi izvori energije Disperzni fotonaponski paneli
Jedna od opcija bi bila koritenje obnovljivih izvora energije. Pri ovoj opciji nailazimo na ogranienja:
moraju biti relativno mali i imati mogunost instalacije na individualne objekte, kao i mogunost
snabdijevanja potroaa 24 sata na dan.
Iako je mogua opcija vjetroelektrana, autori smatraju da je neizvodljivo u ovom sluaju. Kombinacija
fotonaponskih (FN) panela i sistema baterija koristit e se ovdje kao predstavnik disperznih
obnovljivih izvora energije. Ovdje su autori ponovo procijenili FN sistem za svaku klasu potroaa,

16

pomou simulacije modela iz poglavlja 17.2., kako bi se utvrdio sistem proizvodnih kapaciteta FN
panela i potrebe skladitenja za svaku vrstu potroaa. Ukupni istalirani sistemski trokovi iznose
1,625 $/kW FN panela i 75 $/kWh skladitenja. Tabela 11. pokazuje trokove razliitih klasa kupca za
potrebne sisteme.
Tabela 11. Karakteristike disperznih fotonaponskih generatora u Wanchu Pitchu zoni za razliite
klase kupaca
Klasa kupca

Broj klasa

Za stanovanje
Stambena zgrada
Mala zajednica
Velika zajednica
Industrija
Ukupno

825
4
25
10
2

Vrna
snaga
kW
4
320
25
50
1.100

Snaga
generatora
kW
8
700
60
125
2.75

Kapacitet
spremnika
kWh
72
4.900
400
1.000
22.000

Cijena po
kom.
18.600 $
1.505.000 $
127.500 $
278.125 $
6.120.625 $

Ukupno
15.345.000 $
6.020.000 $
3.187.500 $
2.781.250 $
12.241.259 $
39.575.000 $

Raspoloivost rada FN panela je teko odrediti zbog nedostatka iskustvenih podataka. U ovom radu e
se odabrati pouzdanost od 2 prekida godinje odnosno 12 sati po korisniku. Tabela 12. Pokazuje
dvadesetogodinju procjenu rada disperznih FN panela.
Tabela 12. Dvadesetogodinja procjena rada disperznih FN panela

II
($)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
1
0
1
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1

III
($)

IV
($)

39.575.00
0
225.383
225.383
225.383
225.383
225.383
225.383
225.383
225.383
225.383

791.500
818.578
872.733
953.966
1.062.276
1.197.664
1.360.130
1.549.674
1.766.295
2.009.993

0
0
0
0
0
0
0
0
0
0

225.383

2.009.993

225.383

2.009.993

225.383

2.009.993

225.383

2.009.993

225.383

2.009.993

225.383
225.383

2.009.993
2.009.993

0
0

VI

($)

VII

VIII
( kWh )

IX
( kWh )

40.366.500

31.220.640

31.220.640

($)

40.366.500 1
1.043.961
1.098.116
1.179.349
1.287.659
1.423.047
1.585.513
1.775.057
1.991.678
2.235.376

0,9
0,81
0,729
0,656
0,59
0,531
0,478
0,43
0,387

939.564
889.474
859.745
844.833
840.295
842.607
849.004
857.352
866.031

31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640
31.220.640

28.098.576
25.288.718
22.759.847
20.483.862
18.435.476
16.591.928
14.932.735
13.439.462
12.095.516

2.235.376

0,349

779.428

31.220.640

10.885.964

2.235.376

0,314

701.485

31.220.640

9.797.368

2.235.376

0,282

631.336

31.220.640

8.817.631

2.235.376

0,254

568.203

31.220.640

7.935.868

2.235.376

0,229

511.382

31.220.640

7.142.281

2.235.376

0,206

460.244

31.220.640

6.428.053

2.235.376 0,185

414.220

31.220.640

5.785.248

17

6
1
7
1
8
1
9

225.383

2.009.993

225.383

2.009.993

225.383

2.009.993

Ukupno

2.235.376

0,167

372.798

31.220.640

5.206.723

2.235.376

0,15

335.518

31.220.640

4.686.051

2.235.376

0,135

301.970

31.220.640

4.217.446

553.231.98
4

624.412.80
0

274.249,390

76.340.018

Ukupna cijena = 19,41 centi/kWh

Legenda:
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX

Istraivanje na godinjem nivou

Prenost i distribucija do mjesta
Trokovi odravanja
Energetski trokovi
Godinji trokovi
Trenutni vrijednosni faktor
Diskretni trokovi
Neto proizvodnja u kWh
Proizvodnja sa prekidima u radu
8. Poreenje trokova i pouzdanosti alternativnih izvora

Tabela 13. sumira i uporeuje est alternativnih izvora energije obraenih u ovom radu, po broju
uestanosti ispada i broju sati van pogona na godinjem nivou.

Tabela 13. Poreenje est alternativnih izvora energije

Br
.

Sistem

Uestanost
ispada

Broj sati van

pogona

Troak/kWh

Distributivna sluba

1,92

5,9

14,48

Distribuirani generator na prirodni plin

3,4

7,2

14,48

Distribuirani dizel generator

3,4

11,4

14,48

Disperzni generator na prirodni plin

2,3

11

16,89

Solarna termalna elektrana

2,7

10

14,18

Disperzni fotonaponski sistem

12

19,41

Rezultati planiranja distribuiranih generatora proizilaze uz vrednovanje razliitih opcija za odreenu

studiju i ovisi u velikoj mjeri o vrijednostima ulaza, trokova goriva, trokova lokacije, i ekonomskih
faktora u procjeni trokova koje znatno utiu na rezultate. Tabela 14. prikazuje ukupne trokove po
kWh elektrine energije, ponovo izraunate uz pretpostavku da elektrino i plinsko proirenje kao i
udaljenosti isporuke goriva bile drugaije nego u osnovnom sluaju. Cijene su ponovno izraunate za
sluajeve pod pretpostavkom da su udaljenosti dostave goriva nula; da su na udaljenosti samo 50% od
onih koji se razmatraju u osnovnom sluaju; i da su 150% od onih u osnovnom sluaju. Vidimo da

18

trokovi nisu proporcionalni udaljenosti: mogue je dobiti vie trokova kada smo prisiljeni ii do
150% od udaljenosti nego to bi izgubili kada je udaljenost smanjena za 50%. To je zbog raznih
efekata, kao to su fiksni trokovi, npr. za dalekovode na kraju je potrebna trafo stanica bez obzira na
udaljenost, i varijabilnim trokovima npr. pad napona. Na srednje udaljenosti, proizvodnja iz dizel
distribuirane proizvodnje je najjeftinija.
Tabela 14. Troak po kWh kao funkcija udaljenosti isporuke goriva

Br.
1

Udaljenost
manja za 50%
bazna
12,5
14,5

Sistem
Distributivna sluba

0
9,2

vea za 50%
16,7

Distribuirani generator na prirodni plin

10,4

13,1

14,5

18,9

Distribuirani dizel generator

10,9

12,5

14,5

19,4

Disperzni generator na prirodni plin

12,8

14,5

16,9

20,3

Solarna termalna elektrana

14,3

14,4

14,6

14,7

Disperzni fotonaponski sistem

19,3

19,4

19,4

19,5

Svaka od est alternativnih izvora ima razliitu marginalnu cijenu trokova. Poveanjem broja
potroaa za 50% tako da vrna potronja umjesto 6.600 kVA iznosi 9.900 kVA i smanjenje za 50%
na 3.300 kVA uzrokuje smanjenja odnosno poveanja cijene po kWh, respektivno. Tabela 15.
pokazuje cijene po kWh u ovisnosti od vrnih optereenja za svih est sluaja.

Tabela 15. Cijene po kWh u ovisnosti od vrnih optereenja.

Vrna snaga
Br.

Sistem

50 %

100 %

150 %

Distributivna sluba

17,7

14,5

11,8

Distribuirani generator na prirodni plin

17,0

14,5

12,9

Distribuirani dizel generator

14,9

14,5

14,0

Disperzni generator na prirodni plin

19,6

16,9

13,4

Solarna termalna elektrana

15,6

14,5

14,4

Disperzni fotonaponski sistem

19,4

19,4

19,4

Postoji i drugi nain kako se moe promijeniti vrno optereenje. Pretpostavimo da je broj potroaa
ostao isti a da se promijenio nain potronje. Ova vrsta promjene mijenja cijenu po kWh, za svaku od
est alternativnih izvora koje su prikazane u Tabeli 16.
Tabela 16. Cijene po kWh u ovisnosti od gustine optereenja

19

Br.

Sistem

200 W

Gustina optereenja
1 kW
2 kW
4 kW

5 kW

Distributivna sluba

41,5

21,6

19,0

14,5

12,7

Distribuirani generator na prirodni plin

37,7

18,6

19,0

14,45

12,9

Distribuirani dizel generator

31,0

22,0

18,3

14,5

13,6

Disperzni generator na prirodni plin

82,9

41,9

23,8

16,9

15,0

Solarna termalna elektrana

42,3

26,0

19,9

14,5

14,3

Disperzni fotonaponski sistem

31,0

25,1

22,0

19,4

19,0

8.1 Porast optereenja

Kako se kroz historiju razvijala ekonomija, tako se razvijao i elektroenergetski sistem. Ono to
projektanti takvih sistema nisu nikako smjeli zanemariti je porast optereenja praen sve veim
razvojem tehnologije. Predvianje optereenja je zapravo kljuno kada se govori o planiranju, bilo da
se radi o analizi distribuiranih generatora ili cjelokupnog sistema.
Uticaj porasta optereenja mnogo zavisi o karakteru istog: da li se poveava optereenje, broj
potroaa ili oboje. Manji uticaj na mreu imaju velike promjene optereenja nego manje, jer je dosta
tee uoiti i kontrolisati manju snagu koju zahtijeva potroa.
Ako se na nekom mjestu predvia udvostruenje broja potroaa u narednih 20 godina, onda prednost
imaju alternativni izvori energije u odnosu na tradiocionalne. Realan primjer bi bio porast broja
potroaa za 8% u periodu od 10 godina.
U zadnje vrijeme se u domovima i fabrikama pojavljuje sve vie ureaja, a svi zavise o elektrinoj
energiji. Stoga je bitno na to kvalitetniji i ekonominiji nain snabdjeti te potroae. Za razliku od
porasta broja potroaa, porast optereenja po glavi stanovnika je dosta manje: 1,5 % u periodu od 25
godina.
Trendom poveanja optereenja nastoji se imati to vie proizvodnih jedinica koje su ekonomine, a
smanjuju ekonomsku prednost izoliranih i nezavisnih izvora elektrine energije, kao to je TE. U tom
sluaju potpuna prednost se daje alternativnim izvorima energije.
Procjenjuje se da e elektroenergetski sistem biti mnogo stabilniji ukoliko porast optereenja bude
praen instaliranjem distribuiranih izvora energije.
8.2 Isplativost disperznih distribuiranih izvora energije
Iz prethodne analize se vidi da DG koji koristi gas kao osnovni medij (4) i fotonaponski sistemi (6)
imaju prilino nekonkurentne rezultate trokova. Jedan od razloga zato disperzna energija gubi u
ovom sluaju je ekonomski dijagram distribuiranih generatora koji pokazuje zavisnost snage koja se
predaje potroau i cijene trokova po kW.

Trokovi po kW
[$]

20

Snaga [kW]

Slika 3. Dijagram trokova distribuiranog generatora

Na dijagramu su predstavljeni ukupni trokovi po kW koji moe biti predat potroau, ukljuujui DG
jedinicu, mjesto pripreme, instalacije, pomonu i drugu opremu, skladitenje i AC-DC konverziju ako
je zahtijevano. Isprekidana linija prikazuje konstantnu vrijednost trokova (475 $/kW) koja ukljuuje
samo DG-sku jedinicu. Zakljuak je da svi ostali faktori imaju veliki uticaj na krivu trokova i on je
sve vei ako je rije o manjoj snazi distribuiranog generatora.
Ukoliko se razmatra sluaj transformatora od 10 kVA i 25 kVA, trokovi su gotovo identini, a maine
mogu obavljati isti posao.
Za DG-sku jedinicu snage 1.000 kW trokovi su oko 710 $/kW, dok su za jedinicu snage 1.100 kW
trokovi oko 550 $/kW, to je znatna razlika (primjer DG koji koristi gas).
Fotonaponski sistemi (FN) imaju skoro fiksne instalacione trokove, to je svakako prednost. Priprema
i instaliranje ovakvog sistema od 5 kW je mnogo skuplje nego 50 % sistema od 10 kW. Zakljuak je
da je ekonominije napraviti jednu FN jedinicu (lokalna distributivna podstanica) ili svega nekoliko
takvih nego da svaki objekat svoju jedinicu (npr. 866 individualnih objekata). Na taj nain bi trokovi
bili smanjeni za 17 centi po kW. Uprkos ovoj injenici, fotonaposnki sistemi i dalje zauzimaju zadnje
mjesto u analizi od 6 proizvodnih jedinica, ali su sada mnogo blii preostalim alternativnim izvorima.
Razlog tome je vrlo skupa tehnologija FN sistema, jer ukljuuje skladitenje i konverziju energije
tokom 24 sata.
8.3 Disperzni izvori e biti efikasniji ukoliko potroai budu disperzni
Pretpostavimo da se planiraju sistemi za sluaj 866 individualnih objekata prostranjenih na 16
umjesto na 20

. Ovo je jedan vrlo mogu scenarij. Veina ruralnih sredina irom svijeta su

zapravo disperzne (rasprene, razbacane) i uglavnom direktno ili indirektno povezane sa

poljoprivredom. Za takav sluaj, trokovi lokalne distribucije bi dramatino porasli, jer je udaljenost
izmeu pojedinih potraaa prilino velika. Ni promjena tipa distribuiranog generatora ne bi bila od
pomoi u toj situaciji. Za period od 20 godina trokovi bi rasli u iznosu 5,12 centi po kWh.
Rjeenje u takvim sredinama je da se umjesto goriva, koje se dotad dopremalo kamionima, koristi
prirodni gas koji e se do DG jedinice dopremati cjevovodom. Disperzni cjevovod je inae skupa
investicija, ali je isplativa za dui vremenski period. Trokovi se odnose na postavljanje cjevovoda,
cijenu gasa i dostavu istog, koja je u funkciji udaljenosti.
Tabela 17. prikazuje ukupne trokove lokalne distribucije preraunatih za sluaj disperznih izvora
energije. Ukoliko je duina kojom se prenosi energija izmeu 40 % i 115 % bazne vrijednosti trokovi
su nii za jedinice koje koriste gorivo. Ako je ta distanca preko 140 % onda je najekonominiji FN
sistem. Ukoliko je izmeu 115 % i 140 % pribjegava se sistemu solarne elektrane.
Gustina optereenja (raspored potroaa) i ekonomski faktori prave razliku u relativnim trokovima u
odnosu na ranije analize. Glavni zakljuak je da disperzni izvori energije pod odreenim uslovima
mogu biti ekonomski isplativi.

21

Tabela 17. Trokovi po kW u centima u funkciji udaljenosti izmeu proizvodne jedinice i potroaa
Udaljenost
Br
.
1

Sistem

manja za 50%

Bazna

vea za 50%

Distributivna sluba

14,1

17,5

19,4

21,6

Distribuirani generator na prirodni plin

15,3

18,0

19,4

23,9

Distribuirani dizel generator

15,8

17,4

19,4

24,4

Disperzni generator na prirodni plin

17,8

19,5

21,9

25,3

16,8

17,9

19,1

20,3

4D Disperzni dizel generator

5

Solarna termalna elektrana

18,9

19,2

19,4

19,5

Disperzni fotonaponski sistem

19,3

19,4

19,4

19,4

8.4 Trokovi goriva

Gorivo je osnovni medij kojeg koriste neobnovljivi distribuirani izvori energije. Njegovi trokovi
predstavljaju znaajan faktor u sveukupnoj ekonomiji fosilnih goriva. Na primjer, kod distribuiranih
gasnih elektrana koje imaju najvei stepen iskoritenja od svih elektrana na gorivo, gas uestvuje sa 40
% u odnosu na ukupne trokove, dok god DG jedinica na dizel gorivo, dizel pretstavlja preko 70 %
ukupnih trokova. S obzirom na te injenice, planiranje ovakvih sistema je vrlo osjetljivo na
predvianja trokova. Trokovi gasa su 3,75 $/MBTU, dok su za dizel gorivo 5,11 $/MBTU. Ove
cijene vae samo za vremenski trenutak pisanja ovog rada, jer cijene goriva su varijabilna veliina i
zavise od lokacije i koliine koju kupujete. U tabeli 18. su prikazane cijene gasa i dizel goriva, te oita
razlika u tim cijenama ukoliko se radi o maloj, velikoj ili industrijskoj nabavci odreenog goriva.
Moe se desiti da se u jednom trenutku cijena jednog goriva povea, a drugog smanji.
Tabela 18. Prognozirana cijena energije (Dolari po 1MBTU)
Tip goriva

Sektor

Nafta
Prirodni gas

Stambeni

Dizel
Prirodni gas

Trgovaki

Dizel
Prirodni gas

Industrijski

Dizel
Prirodni gas

Proizvodni

1999.
godina
7,02

2000.
godina
7,03

2005.
godina
7,28

2010.
godina
7,45

2015.
godina
7,35

5,65

5,63

5,54

5,27

5,18

5,04

5,06

5,26

5,44

5,32

4,70

4,70

4,65

4,51

4,48

4,95

4,97

5,21

5,38

5,29

2,43

2,42

2,54

2,61

2,74

4,50

4,52

4,77

4,92

4,83

2,19

2,19

2,28

2,32

2,47

22

Ljudi koji planiraju ovakve nabavke trebaju u obzir uzeti ove injenice. Takoer, trokovi nabavke
prirodnog gasa i dizel goriva zavise o lokaciji na koju treba dopremiti gorivo. Trokovi su vei ukoliko
se radi o manje naseljenim i prigradskim mjestima.
Iz prethodnih analiza, autori su za prosjenu cijenu prirodnog gasa uzeli 3,75 $/MBTU dostavljenog
cjevovodima, bilo da se radi o distribuiranoj ili disperznoj gasnoj jedinici, a 5,11 $ za naftu. Tabela 19.
prikazuje cijene osnovnog pokretakog medija za 6 alternativnih izvora energije uz pad i porast cijene
goriva od 15 % i za sluaj kad cijena gasa padne, a cijena nafte se povea za 15 %.
Tabela 19. Trokovi po kW u centima u funkciji diskontne stope

Br.

Sistem

-15%

+15%

Distributivna sluba

14,30

14,48

14,62

14,30

Distribuirani generator na prirodni plin

14,36

14,48

14,60

14,36

Distribuirani dizel generator

13,10

14,48

15,85

15,85

Disperzni generator na prirodni plin

16,14

16,89

17,90

16,14

Solarna termalna elektrana

14,48

14,48

14,48

14,48

Disperzni fotonaponski sistem

21,04

21,04

21,04

21,04

Iz tabele se vidi da razlika cijena izmeu pojedinih goriva zavisi od trenutka pada ili porasta njihove
cijene. Za sluaj kada nema promjene, cijene goriva za alternativne izvore 1, 2, 3 i 5 su iste i iznose
14.48 centi. Ukoliko nafta i gas padnu za 15%, onda dizel gorivo, koje je inae najosjetljivije na
promjenu cijene, predstavlja najekonominiju opciju. Ako je cijena oba navedena medija vea za 15
%, onda se prednost daje solarnim elektranama.
Prikazani rezultati predstavljaju osjetljivost cijene goriva i promjene od +/- 15 % koje su dovoljne da
se projektant odlui za jedan od 6 analiziranih izvora elektrine energije. Granica od 15 % je
najrealnija kada se posmatra dui vremenski period.
8.5 Trajanje perioda razvoja
Ova knjiga obuhvata 20-godinji period kojeg su okarakterisale promjenje cijena svih goriva. Veina
studija o elektrinim postrojenjima je bazirana na dugogodinjem periodu. 20-godinji je najvie
zastupljen, dok su neto rijee periodi od 3 i 50 godina.
Svi obnovljivi izvori energije koji se koriste kao DG-ske jedinice imaju visoke poetne trokove.
Meutim, kako vrijeme prolazi, tokom procesa proizvodnje elektrine energije, ti trokovi su manji.
Poto posmatramo dugorone procese, trokovi su se vremenom razlikovali zbog promjene vrijednosti
kursa odreene valute. Alternativni izvori energije sa velikim poetnim trokovima u odnosu na trajne
su dosta osjetiljiviji na dua planiranja. Na primjer, fotonaponski sistemi su najosjetiljivi od 6
navedenih u ovoj analizi. U periodu od 20 godina, trokovi su iznosili 22 centa/kWh, dok su za period
od 30 godina iznosili 21 cent/kWh, to je pad od 4.4 %. S druge strane, trokovi dizel goriva su za iste
periode iznosili 14.48 i 14.3 centi.
Tabela 20. pokazuje procentalne vrijednosti trokova za odreene periode za svih 6 sluajeva u odnosu
na baznu vrijednost trokova (period od 20 godina). Oigledan je uticaj vremena na konane trokove.
Sve to je slikovito prikazano na dijagramu na slici 4. Poetni trokovi su visoki za svih 6 sluajeva,

23

dok njihov pad zavisi o kojem alternativnom izvoru je rije. Period od 20 godina se uzima za analizu
jer su promjene najmanje u vremenu od 20 do 25 godina.
Na osnovu prethodne tabele i dijagrama lako je zakljuiti koji od 6 analiziranih sluajeva je najbolji.
Onaj koji ima vee poetne trokove ima i vei pad trajnih trokova. Za kratke periode (npr. 10
godina) bira se sluaj sa najniim poetnim trokovima, a to je dizel gorivo. Za due periode se
uzimaju oni sa veim poetnim, a niim trajnim trokovima, a to su obnovljivi izvori energije. Za
periode do 20 godina najbolji je prirodni gas, dok je za dui period.
Tabela 20. Relativni procentualni trokovi po kWh u funkciji razvojnog perioda
Sistem
1
2
3
4

1 godina

3 godine

5 godina

10 godina

20 godina

30 godina

453

202

152

116

100

96

392

184

143

113

100

97

238

140

120

106

100

99

383

181

142

113

100

97

Distributivna sluba
Distribuirani generator na
prirodni plin
Distribuirani dizel
generator
Disperzni generator na
prirodni plin

Solarna termalna elektrana

491

213

158

118

100

96

Disperzni fotonaponski
sistem

653

253

175

122

100

95

Fotonaponski (disperzni)

Prirodni gas (disperzni)

Trokovi po kWh
u centima

Dizel (distr.)
Prirodni gas (distr.)
Distributivna sluba
Solarna elektrana

Razvojni period u godinama

Slika 4. Dijagram trokova pojedinih proizvodnih jedinica u funkciji vremena
8.6 Diskontna stopa
Diskontna stopa (DS) je je kamatna stopa po kojoj centralna banka odobrava kredite poslovnim
bankama i koju centralna banka obraunava pri otkupu mjenica. Diskontnom politikom ili politikom
diskontne stope centralna banka utie na na opseg bankovnih kredita (investicije u privredu). U sluaju

24

recesije sredinje banke sniavaju diskontnu stopu, dok kod pojave inflacije povisuju iznos diskontne
stope.
Trenutni vrijedonosni faktor je definisan kao: PWF = 1/(1+diskontna stopa). Kako diskontna stopa
raste, tako se poveava PWF. Na primjer, za diskontnu stopu od 11.1 % taj faktor iznosi 0.9. U tabeli
21. prikazani su sluajevi za razliite vrijednosti ovih parametara i dati trokovi za svih 6 alternativnih
izvora.
Tabela 21. Trokovi po kWh u centima u funkciji diskontne stope

Sistem

Diskontna stopa -> 0.00

PW faktor -> 1.00

0.052
0.950

0.111
0.900

0.250
0.800

0.428
0.700

0.667
0.600

Distributivna sluba

10.80

12.41

14.48

19.58

25.23

30.98

Distribuirani generator na
prirodni plin

11.44

12.77

14.48

18.70

23.36

28.12

Distribuirani dizel generator

13.04

13.67

14.48

16.47

18.67

20.92

Disperzni generator na prirodni

plin

13.46

14.96

16.89

21.66

26.93

32.30

Solarna termalna elektrana

10.40

12.19

14.48

20.13

26.39

32.76

Disperzni fotonaponski sistem

13.25

16.61

21.04

32.31

45.15

58.51

Prosjeni trokovi svih sistema

12.07

13.77

16.77

21.48

27.62

33.93

Razlika izmeu najveeg i najnieg

troka u %

129%

136%

150%

196%

242%

280%

U tabeli su takoer prikazani prosjeni trokovi za sve sluajeve i procentualna razlika izmeu
najmanjeg i najveeg troka. to je diskontna stopa vea, trokovi se znatno poveavaju kao i razlika
izmeu najmanjeg i najveeg troka za pojedinane sluajeve.
Za vrijednosti DS od 0.0 i 0.667, trokovi respektivno iznose 12 i 32 centa/kWh, to znai da se
trokovi poveavaju za 180 %. Iz prethodne analize se vidi ogroman znaaj DS u planiranju
elektroenergetskih sistema i njihove ekonomske isplativosti.
Na primjer, ako se posmatra prirodni gas i dizel gorivo za vrijednosti paramatera DS = 0,11 i PWF =
0,9, onda oba medija imaju iste trokove koji iznose 14,48 centi. Meutim, ukoliko DS padne ispod
zadate vrijednosti, prednost se daje prirodnom gasu, jer je ekominije koristiti cjevovod za prenos
medija nego dostavu goriva. Za vrijednost DS > 0.11 prednost se daje dizel gorivu, jer trokovi
cjevoda se ne bi isplatili za period od 20 godina.
9. Zakljuak
Rezultati analize planiranja DG sistema zavise od trenutne situacije ukljuujui lokaciju, model i vrste
zahtijeva, te ekonomskih faktora i opsega metoda planiranja.
Svi projektanti trebaju biti objektivni i razvijati intuiciju na nain da shvate probleme tokom planiranja
sistema i da uoe uticaj analiziranih metoda na oekivane rezultate.
- Trokovi dostave energije nekom podruju, u bilo kojem obliku, imaju ogroman znaaj u ukupnoj
cijeni elektrine energije. esto je ovaj podatak presudan kada se bira tehnologija za odreenu regiju.

25

- to je vie potroakih sredina, pojavljuje se vie ekonomskih i infrastrukturalnih rjeenja, kao to je

tradicionalni elektroenergetski sistem ili kao kombinacija distribuiranih generatora sa postojeim
distributivnim sistemom.
- to je vea gustina optereenja (potroaa), vie je ekonomskih i infrastrukturalnih rjeenja, kao to
je tradicionalni elektroenergetski sistem ili kao kombinacija distribuiranih generatora sa postojeim
distributivnim sistemom.
- Pretpostavke o iznosu promjene cijena goriva za odreeni vremenski period prave ogromnu razliku
kada se vri odabir proizvodnih jedinica koja koriste fosilna goriva.
- Proizvodne jedinice su u ekonomskoj prednosti ukoliko se nalaze blizu velikog broja potroaa ili
ako je potronja po glavi stanovnika velika u tom podruju.
- Disperzne DG jedinice su rijeenje ukoliko se radi o veoma udaljenim potroakim sredinama, kada
ja broj potroaa mali,a ne nalaze se na istom mjestu ili kada je potronja po glavi stanovnika mala.
- Za vrijeme razvojnog perioda treba uzeti 15 do 25 godina, jer predstavlja najvjerodostojniju analizu
kada se u obzir uzmu svi parametri koji utiu na ekonomsku isplativost jednog sistema. Uprkos tome,
mnoge kompanije uzimaju period od 3 godine i biraju sisteme za najmanjim poetnim trokovima.
- Ekonomski faktori kao to su diskontna stopa i period planiranja takoer imaju veliki uticaj na odabir
proizvodne jedinice.

26