FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi), 2012 Gz, say: 14, s.

65-78
I SSN 1306-9535, www.flsfdergisi.com

MICHEL FOUCAULTDA LBERALZM ELETRS:
KTDAR, YNETMSELLK VE GVENLK

Efe BATRK

ZET
Foucault iin liberalizm, bir tr ynetim sanatna (art of government)
tekabl etmekte ve kendine zg bir iktidar biimi meydana getirmektedir. Bu
iktidar biiminin temelinde liberalizmin tarihsel anlamda ele aln gelmektedir.
Liberalizm, bir hakikat sylemi olarak piyasann ar ynetim olgusuna kar
duruuyla ekillenmi siyasal bir rejimi ifade eder. Bu liberal rejim, ynetimin
piyasaya dnk mdahalelerine kar nleyici bir siyasa (policy) gelitirmeyi
amalayarak yeni bir ynetim sanat (art of government) devreye sokar.
Foucaultya gre bu siyasa, kendine zg iktidar kipleri ile desteklenmektedir.
Foucault iin liberalizm, znde yeni ve farkl bir iktidar pratiidir.
Anahtar Kelimeler: Foucault, Liberalizm, ktidar, Ynetimsellik

(The Criticism of Liberalism in Foucaultian Perspective:
Power, Governmentality, Security)

ABSTRACT
In Foucaultian way, liberalism corresponds to an art of government
and it creates a new type of power peculiar to itself. The basis of this
Foucaultian paradigm of power places on the historical assessment of
liberalism. Liberalism, as a discourse of truth, representing a political regime
by the market which sides itself against the fact of the extreme power by state.
This liberal regime seeks to improve a new policy which prevents the state
against market by processing a new type of art of government. For Foucault,
this policy is fortified with new modes of power which them all peculiar. Finally,
for Foucault, liberalism is a new, and more importantly, a different experience
of power.
Key words: Foucault, Liberalism, Power, Governmentality

Ankara niversitesi Siyaset Bilimi Doktora rencisi

Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
66
Giri

Tm dnce sistemini iktidar olgusunun douuna etki eden
mekanizmalarn deifre edilmesine odaklayan Foucault, iktidar bir ilikisellik
durumu olarak ele alr. Bu balamda, basit dzeyde ynetme-ynetilme ilikisi
Foucaultcu paradigmada farkl biimde deerlendirilir. Foucault, bu ilikiyi, ya
da iktidar kavramnn kendisini, a priori kabul etmez. Foucaultya gre iktidar
kavram verili deildir; tarih ierisinde deien koullar ve erevesinde
dnen bir olgudur. Fakat Foucaultcu dncede iktidarn en nemli nitelii,
iktidarn snrlandran ya da yasaklayan bir ey olarak ele alnmayp, tam tersine,
reten ve dzenleyen bir ey olmasdr. Bu nedenle de Foucault, inceleme altna
ald (modern) iktidar kavramnn tarihsel anlamda ne gibi deiimler ierdiine
dikkati eker ve bu iktidar biiminin ncekilerden farkna deinir. Bu bakmdan
modern iktidar Foucaultcu dncede bir tr krlmaya tekabl eder. Krlma,
iktidarn yapsal deil, iktidar uygulad aktrler zerindeki etkisindeki
niteliksel deiimden kaynaklanmaktadr. Bu niteliksel deiimin
parametrelerinden bir tanesi, hkmet etme durumunun ynetimsel hale
gelmesi srecidir.
Foucault, iktidarn bu dnmnde dikkat edilmesi gereken noktalardan
bir tanesi olarak sylemi n plana karmay teklif eder. Foucaultya gre
iktidarn dayand temel dinamiklerden bir tanesi belki de en nemlisi
hakikat yaratma gcdr. Hakikat, iktidarn etkisi ve belirleyicilii altnda
davran ve tutumlar snrlayan, fakat bundan da nemlisi bu davran ve
tutumlarn dayand normsal dayanaklar tespit eden bir eydir. Bu nedenle
hakikat, bir doruluk ablonu olarak ortaya kar ve uyulmas gereken kurallar
ya da izlenmesi istenen rollerin dkmn ortaya kartr. Hakikatin iktidar
tarafndan stlenilmesi, iktidarn normsal dzeyde yerleimine ve hakikatin
siyasallk tarafndan kuatlmas anlamna gelir. Hakikati yneten, ynetimini
kontrol eden ve bizatihi kendisi bir hakikat reticisi olarak ortaya kan iktidar,
sylem zerinden denetim uygulamaya balar. Hakikate ilikin sylemlerin
temel vasf, iktidarn dayand ve rettii ilikiler rntsn merulatrmak ve
bunun bir gereklilik olarak anlalmasn salamaktr. Hem ynetimsellik hem
de hakikat sylemlerinin retimi Foucault asndan kritik nemdedir; nk her
ikisi de on sekizinci yzyldan itibaren gelimeye balayan yeni ynetim
biiminin temel unsurlarn oluturur. Bu yeni ynetim, ynetimsel akl
(governmental reason) olarak ortaya kar ve iktidarn yaamn btnyle
ilgilenmesi sonucunu douran sreci balatr.


Efe BATRK
67
Hakikat retimi ya da ktidarn Mikro-Belirleyicilii

Foucault, iktidarn yaam zerindeki geni ve kapsaml etkisinin, onun
hakikat zerindeki kontrol etme gcnden kaynaklandn ileri srer. ktidar;
dnce ve davran arasndaki srete eylemlerin ikin sebebi olan ve bu
ynyle eylemlerin doasn belirleyen hakikat anlaynn yorumlanmasn
stlendii an kendisini kategorik olarak bir norm olarak ilan eder. Foucault,
iktidarn bu dnmnde asl olan noktann, nasl ynetilmeli sorusu
olduunu ileri srer
1
. Foucaultya gre nasl ynetilmeli sorusu, iktidarn ok
farkl mekanizmalar devreye sokmasn gerektirmitir. Bu mekanizmalar,
iktidarn bilme istencinden
2
domaktadr. Foucaultya gre iktidarn bu istenci,
onun bilisel anlamda kendisini yeniden konumlandrmasna sebep olmutur.
Foucault, iktidarn sylemler aracl ile hakikat retme srecini bir
dnm olarak ifade eder. nk iktidar, bu sre ile beraber yneten-ynetilen
ilikisinde radikal bir deiim yaratmtr: Ynetmek, bundan byle ynetenlerin
ynetilenlere dayatm olduu bir durum olmaktan kmtr. Ynetme, artk her
eyin bilisel anlamda tanmlanmas, yorumlanmas, hesaplanmas ve bunlara
zg biimde yeniden anlamlandrlmas ile kout gelimeye balamtr.
ktidarn bu yorumlama gc ve yetkisi, ona, eyleri yeniden adlandrma,
bylece tm eylem ve dnceleri batan aa deitirme frsat vermitir.
Foucault, iktidarn bu yeni boyutunu anlamak adna, nceki
dnemlerden farkl olann izini srer. ktidarn sylem gelitirme kapasitesini ve
onun bilgi ile olan ilikisini karlatrmak zere odakland nokta, iktidarn
yaamn ierisinde yeni alanlar yaratma gcdr. Bu alanlarn en temel zellii,
yapsal olarak deil, sylemsel olarak ina edilmi olmalardr. Foucault, bu yeni
alanlarn ortaya knda belirleyici zelliin, iktidarn olmas gerekene ilikin
normatif belirleyici kapasitesi olduunu syler
3
. ktidar, mekansal ve normsal
dzeyde kategorize etme gc ile, yaamn ierisindeki tm ilikilerde snrlar
izme gcne de eriir. Foucault, delilik olgusunun ortaya kn bu
balamda ele alr
4
. Foucaultya gre iktidarn asli karakteri burada ortaya kar:

1
Michel Foucault, Truth and Power, Colin Gordon (ed), Michel Foucault, Power and
Knowledge: Selected Interviews&Other Writings 1972-1977 (iinde), Vintage Books,
New York, 1980, s. 112.
2
Michel Foucault, Cinselliin Tarihi, ev. Hlya Uur Tanrver, Ayrnt, stanbul, 2010,
Birinci Kitap.
3
Michel Foucault, Hapishanenin Douu, ev. Mehmet Ali Klbay, mge, Ankara,
2006, s. 32.
4
Michel Foucault, Deliliin Tarihi, ev. Mehmet Ali Klbay, mge, Ankara, 2006.

Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
68
ktidar, normal olmann normsal erevesini izdii andan itibaren mekansal
olarak akl hastanesini kurmaya yetkin hale gelir
5
.
Foucaultcu dncede iktidar sylem ve kurumsal anlamda birbirine kout
olarak geliir. nce sylem zerinden eylerin doasna ilikin aklama getiren
iktidar, ardndan bu syleme uygun kurumsal mekanizmalar gelitirerek denetim
ve kontrol srelerini birlikte iletir. Burada karmza ikili bir sre kar: Bir
taraftan eylere ilikin bilme istenci yaratan ve bu bakmdan yaamn her alanna
dair bir gzetim mekanizmas oluturan iktidar biimi vardr. br taraftan da,
yaamn bu anlamda sorumluluunu stlenen ve bu bakmdan yaam normsal
dzeyde yeniden ve devaml kurmaya dnk pratikler devreye sokan bir
iktidar biimi vardr. Foucault, iktidarn denetimselliini bu balamda ele alr:
ktidar, yaam eskisi gibi direkt emir-itaat yntemleriyle deil, oluturduu
sylemlere tabi klmak suretiyle ynetir. Bunun dayana olarak da bilgi-hakikat
arasndaki ban iktidarn kurulum erevesindeki etkisini gsterir. Sylemler,
doruluk-yanllk kstas etrafnda ekillenmezler; iktidar tarafndan ina
edilmeye allan bilgilerin oluumu iin kullanlr
6
.
Sylemlerin iktidar tarafndan kullanlabilirlii, onlarn tarihsel anlamda
retilip retilmediine ilikin soruyu beraberinde getirir. Foucault, nasl ki
iktidar verili olarak kabul etmez, sylemlerin de ierik ve biim olarak deiim
geirdiini iddia eder
7
. Deliliin Tarihinde iddiasn yineleyen Foucault,
iktidarn sylemleri eitli tertibatlar aracl ile oluturduunu ve bunlarn yeni
kural zincirleri yarattn ne srer. Bu kural zincirlerinin en nemli zellii,
bireyleri bastrma (repression) yoluyla deil, ikna etme gcyle meydana
gelmeleridir
8
. Foucaultya gre hakikat bu balamda anlam kazanr; nk
hakikat, iktidarn somut anlamda cebir gcn saklayan fakat onun yerine ikna
edici eyleri devreye sokan yedek g olarak karmza kar. ktidarn akl
hastanesi gibi kurumlar ortaya karmas, iktidarn toplum zerindeki bask ve
kontrol sreci olarak anlalmaz; bu kurumlar, gereklilikten domulardr. Sz
konusu gereklilik, iktidar tarafndan ortaya atlan eitli sylemlerin bir sonucu
olarak karmza kar: Eer delilik normalin kart olarak oluturulmasayd,
normal kategorisi yaamn ierisinde yer almann temel koulu olarak dile
getirilmeseydi ve nihayet bireyler eitli yollarla bu dnceye ikna
edilmeselerdi, belki de akl hastanesi tbbi bir geerlilie ya da toplumsal bir
gereklilie kavumayacakt.

5
Michel Foucault, age., s. 218-21.
6
Michel Foucault, Society Must Be Defended, Penguin Books London, 2004, s. 11
7
Michel Foucault, Truth and Power, s. 118.
8
Michel Foucault, age., s. 119.

Efe BATRK
69
Nesneleen zne ya da ktidarn Biyo-Politikas

Foucault asndan biyo-politika, ynetimselliin en nemli
aamalarndan bir tanesini oluturmaktadr. Foucault, biyo-politikay
ynetimsel bilin olarak ifade ettii durumun bir yansmas olarak ele alr
9
.
Dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, biyo-politikann, iktidar iktidar
olarak ortaya karan stratejik mekanizmalardan bir tanesi olmasdr. Bu
bakmdan biyo-politika bir taraftan iktidarn ynetim gcn ifade ederken br
taraftan da iktidarn sylem zerinden dntrc kapasitesine gndermede
bulunur.
Biyo-politika, iktidarn etki alanna dair bir nitelendirme olsa da, esas
mahiyeti siyasal olana dair yeni bir ilikisellik tanmlamasdr. Lemke, biyo-
politikann, asl olarak iktidarn siyasall yeniden tarif etmesi durumu olarak
ele alnmas gerektiini ifade eder
10
. Dolaysyla da biyo-politika, Foucaultcu
dncede, siyaset ierisinde var olan ynetim ilikisi ierisinde deiimi iaret
eder. Bu deiimin ana hatlar ise Foucaultnun zneleme kipleri ierisinde
tanmlanmaktadr.
Foucault, iktidarn doasn betimlerken, onun dntrc etkisine
gndermede bulunur. Bu nedenle de iktidar yneten ya da bask uygulayan bir
mekanizma olarak ele almak yerine, dntrc ve dzenleyici g olarak
tanmlamay uygun bulur. ktidarn bu nitelii, onun, bireylere bir hakikat
yasas dayatmak suretiyle gndelik yaamlarna dorudan mdahale etmesinden
ileri gelmektedir. ktidar, Foucaultya gre, kategorizasyonlar yoluyla
oluturduu sylemlere bireyleri tabi klmak suretiyle onlarn ynetimini
stlenir
11
. Bireyler, iktidarn dayatt hakikat yasalarn eitli mekanizmalar
yoluyla iselletirir ve yaamlarna dahil ederler. Bireylerin bu eylemsellii,
iktidarn doas asndan yapsal bir paradoksu da gzler nne serer: Bir
taraftan bireylerin eylemselliine dayanan bir iktidar sreci vardr; ki bu bireyleri
zneletiren bir srece gndermede bulunur. Fakat br taraftan, bireyler
kendilerine dayatlan hakikat yasalar erevesinde eylemlerini ekillendirirler;
ki bu da bireyleri nesneletiren bir srece iaret eder. u halde, Foucault
asndan iktidarn temel dinamii, nesneletirerek zneletirmek olarak
adlandrlabilir.

9
Michel Foucault, The Birth of Biopolitics: Lectures at the College de France 1978-1979,
Palgrave Macmillan, New York, 2010, s. 2.
10
Thomas Lemke, Biopolitics: An Advanced Introduction, ev. Eric Frederic Tump, New
York University Press, New York, 2011, s. 33.
11
Michel Foucault, zne ve ktidar, ev. Ik Ergden ve Osman Aknhay, Ayrnt,
stanbul, 2011, s. 63.

Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
70
ktidarn bu ekilde yorumlanmas, iktidar devletin zorlayc gcne
indirgenemeyecek apta karmak ve geni doasn aa kartr. Foucault, bu
nedenle de hkmranla dayal yasa-yasaklama ilikisi zerine kurulu
olmayan bir tartmay siyaset felsefesinin merkezine oturtmay amalar
12
.
Foucaultnun yorumu, iktidar salt g uygulama (processing power) olarak
ele alan yaklamn ok tesindedir. Foucault, iktidarn uygulad gcn
kapsamn ve niteliini ele alr. ktidarn kategorize edici nitelii ve yaamn
btnyle iktidarn sylem aralarnn alanna dahil edilmesi Foucaultnun asl
dikkat ektii noktadr. nk bylesi bir alan, iktidarn somut biimde grnr
olmad bir alandr. Halbuki, bu grnmeyen alanlar bizzat iktidar tarafndan
kuatlan ve zneletirme kiplerini aa kartan yerler olarak karmza
kmaktadr.
ktidarn zneletirme tertibatn anlaml klan tam da iktidarn bu
grnmez niteliidir. Foucault, iktidar oklu-ilikiler toplam olarak ifade
ederken
13
demek istedii, iktidarn var olduu her alanda karmzda somut bir
g uygulamas olmaddr. ktidar, bireyleri eitli mekanizmalara tabi klar;
ancak bu mekanizmalarn ille de fiziksel bir cebir bulundurmas
gerekmemektedir. ktidarn en nemli mahiyeti, oluturduu mekanizmalara
normsal bir biim katmas ve bireyleri bu normsalla uygun hale getirecek
sylemleri oluturmasdr. Foucault, deliliin bir kategori olarak ortaya kn
ifade ederken u cmleyi kullanr: Delilik, akln snrlar ierisinde anlam
kazanr
14
. Akl, iktidar tarafndan arasal klnan bir enstrmandr ve iktidarn
ina etmek istedii hakikat yasasnn temel dayanadr. Akln kendiliinden
dorular ierdiine dair bir argmantasyon giriimi, akln kendisine uymay da
temel doruluk lt ve bir gereklik olarak ortaya karacaktr. Akla uygunluk,
akln yasalarn bilen, tarif eden ve bu yasalara gre ynetimi stlenen gce
uymak anlamna gelecektir.
znenin nesnelemesi ya da nesneleen zne sreci, iktidarn, hakikat
yasas uyarnca bireyleri yeniden dzenlemesi ve kategorize etmesini ifade eder.
Bireyin konumu ve eylemsel meruluu bu kategori etrafnda yeniden
biimlenir. Bu bakmdan birey, iktidarn dayatm olduu hakikat yasasna
kendisini uyarlad mddete zneleme imkan kazanr. Bireyin znelemesi,
iktidarn bireyi bir nesne olarak ele almas ve bu nesneyi sylemler araclyla
dntrmesi durumuna tekabl eder. Bylece birey ve bireysel ilikiler birtakm

12
Michel Foucault, Entelektelin Siyasi levi, ev. Ik Ergden ve Osman Aknhay,
Ayrnt, stanbul, 2005, s. 72.
13
Michel Foucault, The Birth of Biopolitics, s. 77.
14
Michel Foucault, Deliliin Tarihi, s. 67.

Efe BATRK
71
hakikat yasalarna balanm olur. ktidarn kendisini zneleme sreci
zerinden gerekletirmesi yaamn hesaplanabilir ve incelenebilir bir form
olarak yeniden dzenlenmesini dourur. Foucaultnun liberal ynetimsellik
adn verdii olgu tam da bu noktadan itibaren balar.

Liberal Ynetimsellik: Nfus, Gvenlik ve Politik-Ekonomi

Foucaultnun zne ve iktidar arasnda kurduu yeni tematik iliki siyaset
felsefesi ierisinde yneten-ynetilen ilikisini, baka bir deyile
devlet(hkmdar)-uyruk arasndaki ilikiyi deiime uratmtr. Hkmran ve
ynetilen arasnda, uyruu kstlayan fakat br taraftan da modern dnem ile
birlikte hkmranln da yapsal anlamda snrland yeni bir ynetim anlay
vardr. Ancak Foucault asndan bu iliki iktidarn anlalmasnda ok snrl bir
anlatm ierir. Zira Foucault, iktidarn, yaamn ierisindeki ilikiselliklerin
btnne hakim olan ve onlarn dzenleyicisi olarak devletten nce ve devlete
akn bir form olduunu iddia eder. Dolaysyla da iktidar devleti kuatan ve
devleti ynlendiren bir eye tekabl eder.
Foucault iin iktidarn kritik nitelii, onun, yaamn salt g yoluyla
denetimini deil, fakat yaam retmeye dair stratejiler gelitirmesiyle yaam
denetlemesidir. Baka bir ifadeyle, Foucaultya gre iktidarn asl dnm
burada ortaya kmaktadr: ktidar, on sekizinci yzyldan itibaren yaamn
ierisinde ortaya kan birtakm ilikiselliklerin bir gerei olarak devleti kuatan
ve eitli sylemler yoluyla bir taraftan devletin hareket alann sabitleyen, dier
taraftan da bireylerin yaam glerini artrmaya dnk hesaplama stratejileri
gelitiren bir olgu olmutur
15
. ktidarn, yaamn gelitirilmesi ve retilmesini
stlenmesi, bir taraftan iktidarn siyasal uygulaycs olan devlete yeni bir rol
yklemi, fakat br taraftan da birey ile ynetim arasndaki ilikiyi de yeniden
anlamlandrmtr.
Bu yeni dnmn temelinde, piyasa ilikileri ve piyasa ilikilerini bir
iktidar biimi olarak hem toplumsalla hem de devletin ileyiine yerletiren
sylemsel pratikler yer almaktadr. Piyasa, bir sylem etrafnda kurulup
ynetimin nasl olmas gerektiine dair anlatlar gelitirmek suretiyle kayna
siyasalln kendisinde olmayan fakat baka bir akl yrtme araclyla
gelien yeni bir devlet aklna tekabl eder (Raison dEtat). Bu yeni akl,

15
Michel Foucault, Security, Territory and Population: Lectures at the College de France
1977-1978, Picador, New York, 2007, s. 109.

Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
72
ynetimin rasyonalize edilmesine dayal bir hakikat yasas etrafnda ekillenir
16
.
Rasyonalizasyon, bylece sylemler yoluyla aa karlan bir hakikat yasasnn
normsal olarak yaama mdahale etmesidir. Dolaysyla da ynetmenin gerei
olarak bir bilgi ve norm sreci ortaya kar: Ynetim, birtakm kurallara balanr
ve bu kurallarn gereince ekillenir.
Foucault, bu yeni iktidar biiminin aa kmasnn hemen ncesinde
meydana gelen merkantilizm olgusunun nemine deinir
17
. Merkantilizm,
devletlerin ynetme kapasitelerini ve ynetim stratejilerini belirleyen bir sistem
olarak ortaya kmtr. Foucault, bunu yle aklar:
Merkantilizm kendine has bir organizasyon olarak temelde
prensibe balyd: Birincisi, devlet, parasal mbadele yoluyla
kendisini zenginletirmek zorundayd; ikincisi, devlet kendisini art
gsteren nfusla glendirmeliydi; ve ncs, kendisini var klmak
adna yabanc glerle kalc bir rekabet halinde olmalyd
18
.
Dolaysyla da merkantilizm, devletlerin ynetim stratejilerini belirleyen
bir olgu olarak ortaya kmt. Fakat bundan daha nemli olan nokta, devletin,
merkantilizme dayal olarak ieride de yeni bir iktidar ilikisini ortaya
karmasyd: Devlet, dardaki varolusal mcadelesini devam ettirmek iin,
ieride birtakm dzenlemelere ihtiya duymaktayd: Polis yoluyla kentlerin
gvenlii ve srekli diplomasiyle uyum gsterecek olan dzenli bir silahl
kuvvetler
19
. Devletin, kendisini var edecek olan dsal koullara uyarlamas,
temelde, yeni iktidar biimlerinin ortaya kmasna zemin hazrlamt: Polis
dzeninin ortaya kmas ve asayi stratejileri, dzenli ordunun ortaya kmas
ile zorunlu askerlik ve ekonomik rekabete uyum salamak amacyla nfusun
retim gcnn artrlmas. Foucault, sonuncusunu yeni ynetimsel akln temel
parametresi olarak belirler. Buna gre, ynetimsel akln yaam bu mcadele
ierisinde devleti var klmak adna yeniden boyutlandrmas ve ilevselletirmesi
gelir. Foucault, bu sreci, ekonomi-politiin douu olarak tarif eder
20
.
Ekonomi-politik, yaamn retilmesine zemin hazrlayan ve devleti buna gre
biimlendiren bir akl yrtme biimidir. Bu akl yrtme, iktidarn sylemsel
tertibat ve normsal anlamda kendisini kabul ettirmesinin birinci kouludur.
Ekonomi-politik, ynetimin ilevine dnk bir sylemi bir hakikat yasas
uyarnca yapar: Ynetimin doal ilevini ifade eder (sylem) ve ynetimin

16
Michel Foucault, The Birth of Biopolitics, s. 4.
17
Michel Foucault, age., s. 5.
18
Michel Foucault, age., s. 5.
19
Michel Foucault, age., s. 5.
20
Michel Foucault, age., s. 13.

Efe BATRK
73
buna gre yaplandrlmasn art koar
21
. Dolaysyla da ortaya kan ey,
bundan byle siyasal rejimin nitelendirilmesinde sylem aralarndaki
deiimdir: Artk iyi-kt ynetim anlaynn yerini, baarl-baarsz
ynetimler almtr
22
.
Ekonomi-politiin, kendisini bir gereklik olarak ortaya koymas ve
ynetimi de kendisini meydana getiren normlara uyarlamasna dair istenci,
liberalizmin mottolarndan bir tanesi olan ynetimin snrlandrlmas fikrinin
geliimiyle sonulanmtr. Liberalizm, ynetimin snrlandrlmasn iyi
ynetim olumas iin istemez; baka bir ifadeyle ynetimin snrlandrlmas
etik bir kategori deildir. Ynetimin snrlandrlmas, yaam zenginletirecek
olan piyasa ilikilerini tehdit ettii iin doru olan eydir
23
. Piyasann kendi
isel hakikatini ortaya karabilmesi iin serbest hareket edebilmesi fikri de bu
sayede oluur. Bu fikirsel ngr, piyasann, kendi serbestliine ulaabilmesi
iin isel mekanizmalar devreye sokarak yeni bir ynetim sanatn aa
kartr
24
. Bu ynetim sanat dorudan doruya piyasann hareket serbestisi
iinde olmasna zemin hazrlayan mekanizmalardan kuruludur.
Liberal ynetimselliin temelinde iktidarn isel mekanizmalar devreye
sokmasna zemin hazrlayan hakikat yasalar bulunmaktadr. Foucault, neo-
liberalizmin znesi olarak aklad homolojide, neo-liberalizmin insan
doasna ilikin tarih-ar bir kavray getirerek bu mekanizmay meydana
getirdiini syler. Neo-liberalizm, klasik liberalizmden farkl biimde, siyasal
alana dair bir ideoloji deil, insan doasna buna ilaveten insan davranlarna
ve gdlerine deinen daha kapsayc fakat daha soyut bir dncedir.
Dolaysyla da Foucault asndan neo-liberalizm, siyasal rejimin ynetimini
deil, dorudan doruya bireyin ynetimini stlenmitir. Bu bakmdan piyasay
da bu dorultuda okumak gereklidir: Piyasa, neo-liberal znenin kendi
hakikatine ulat bir Polis biimini andrr. Birey, piyasaya kendi znelliini
oluturmak suretiyle dahil olur. Bu znelliin temelinde ise homo economicus
fikri yatar: Homo-economicus, kendilik kaygs gden, bu nedenle de kendisine
giriimci olan ve daha da nemlisi, devletin hukuki znesi olan homo-
juridicustan farkl ilkelerle ynetilen bir znedir
25
. Bu farkl ilkeler, siyasall
deil bireyi biimleyen formlardr ve en temel zellikleri insann kendisini
gerekletirmesine olanak salayan tm unsurlarn yaratmn stlenmesidir.

21
Michel Foucault, age., s. 15.
22
Michel Foucault, age., s. 17.
23
Michel Foucault, age., s. 32.
24
Michel Foucault, age., s. 27.
25
Michel Foucault, age., s. 226.

Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
74
Foucault, klasik liberalizmde yer alan ve zenginlemenin temel lt saylan
mbadelenin, neo-liberalizmde btnyle anlam kaymas geirdiini vurgular:
Mbadele, yerini btnyle rekabet antropolojisine brakmtr. Devlet
mdahalesini btnyle ortadan kaldrma ve insan doasn tamamen hayata
geirme projesi olarak neo-liberalizm, rekabetin piyasaya srekli mdahalesini
gerekli grr
26
. Foucault, homo-economicus fikrinin geni bir yelpazede
toplumsalla indiini vurgular; neo-liberalizmin insann kendisi zerinde
giriimci olmasnn olaan sonucu olarak her eyin piyasa iin
piyasalatrlmas srecini ne srer
27
.
Homo-economicusun toplumsall btnyle kuatmas, bilgi ve retim
teknolojilerine dek sirayet etmesi; en nihayetinde normlarn dnmn
gndeme getirmektedir. Foucault, haklar ve yasalarn deil, kar ve rekabetin
kontrolnde gerekleen yeni bir ilkesel kipin douunu gndeme getirir: Bu
ilkesel kip, zgrln ynetimsellik tarafndan retilmesi ve tketilmesidir.
Foucault, neo-liberal ynetimsellik anlayn zgrln idaresi olarak
adlandrr
28
. zgrlk, bireyin znelemesinin en nemli aracdr, zira bireyin
kendisini gerekletirmesi ve gelitirmesi iin zgrle ihtiyac vardr. Fakat bu
zgrlk, sylemsel ereve ierisinde kendisini ancak piyasa ilikileri ierisinde
var edebilir. Demek ki neo-liberal zgrlk anlay, piyasa ilikilerini bir tr
zgrlk salaycs olarak tesis eder.
Ancak burada bir paradoks bulunmaktadr: zgrlk bir taraftan bireyin
kendisini gerekletirmesi ve (bu anlamda) glendirmesi anlam tarken, br
taraftan da bu zgrln gereklik kazanabilmesi iin piyasa ilikilerini
oluturan mekanizmalar retmesi anlamna gelir. Dolaysyla da zgrlk, her
aamada kendisini var eden koullara daha fazla baml gelir ve onlar daha
youn ekilde talep eder
29
. Foucault, bu sreci, neo-liberalizmin zgrle dair
kavramsal bak asndaki farkllkla zetler:
Liberalizmin dsturu zgr olmak deildir. Liberalizm basite
unu dile getirir: Ben, senin ihtiyacn olan eyi reteceim.
30
.
Neo-liberalizmin zgrln retim ve ynetimini stlenmesi ve
zgrl bu ilikiye tabi klmas bireylerin zgrl asndan snrl bir
durum yaratr. Foucaultnun da iddia ettii gibi, ynetim ilikisinin etik formdan
uzaklaarak salt baarya endekslenmesi, beraberinde baka bir sorunu gndeme

26
Michel Foucault, age., s. 139.
27
Michel Foucault, age., s. 226.
28
Michel Foucault, age., s. 63.
29
Jeffrey T. Nealon, Foucault Beyon Foucault: Power and Its Intensification Since 1984,
Stanford University Press, Stanford, 2008, s. 46.
30
Michel Foucault, The Birth of Biopolitics, s. 63.

Efe BATRK
75
tar: zgrln ynetimi, zgrln asli znesi ve muhatab olan bireyden
alnr ve bu retimi salayacak olan mekanizmalarn yaratmn stlenen piyasa
ilikilerine terk edilir
31
. Neo-liberal ynetimselliin var olan her eyi piyasa
ilikilerine tabi klma istenci, bireyleri de bu istencin yaratm olduu sosyo-
politik dzenin iine sokar. Birey, artk salt kendi faydasna seenek oluturan
ve bu balamda dierleri ile rekabet halinde yaamn anlamlandrmaya alan
bir znedir
32
.
Neo-liberalizmin ilevsel kld ekonomi-politik bir taraftan bireysel
zgrl kendi isel mantna tabi klar, br taraftan da piyasay daimi
klmak adna bir dizi mekanizmay tertipler. Foucault, neo-liberalizmin
zgrl reten bir yap olarak ayn zamanda onu belli snrlara hapsetmesi
gerektiini vurgular
33
. Zira, neo-liberalizm iin zgrlk idare edilen ve
ynetilen bir eydir ve bu anlamda arasal mahiyettedir. Her ara gibi zgrlk
de belli sylem ve amalar dahilinde snrlanmak mecburiyetindedir. Foucault,
serbest piyasann rekabete dayal varln srekli klmak iin emek gcne
eriimin serbest klndn, fakat br yandan iilerin politik olarak rgtlenip
bu sreci baltalayacak birtakm eylemde bulunmalarnn nnn kesilmesi iin
eitli tertiplerin devreye sokulduunu ileri srer
34
. zgrlklerin ancak piyasa
ilikileri ierisinde anlam ve varlk kazandn ne sren bu durum, serbest
piyasann aslnda devaml surette bir denetim ve gzetim mekanizmasn
ilevselletirmesini mmkn hale getirir. Foucaultya gre neo-liberalizmde
zgrlk anlay kontroll ve hesapldr.
Bu kontrolllk olgusunun ynetiminde gerekleen zgrlk kendisini
gvenlik balamnda aa kartr. Gvenlik, piyasa ilikilerinin koruyucusu
olarak ilevselletirilmitir. Neo-liberalizmin temel dayana olarak gvenlik,
piyasa ilikilerini tehdit eden/edecek olan faktrlere kar devreye sokulmutur
35
.
Tehlike psikolojisi kltrel bir durum olarak
36
neo-liberalizme hakim
durumdadr. Bu kltrel hegemonya, neo-liberalizmin piyasa ilikilerini
koruyucu ve kollayc vasftaki tm gvenlik siyasasn meru hale getirir. Bu
meruiyetin kayna, baa dnecek olursak, bir hakikat yasas etrafnda kurulmu
olan sylemsel pratiklerin devreye sokulmasdr. Gvenlik de, buna bal

31
Wendy Brown, Neoliberalism and the End of Liberal Democracy, Wendy Brown
(ed), Edgework: Critical Essays on Knowledge and Politics (iinde), Princeton University
Press, Princeton, 2005, s. 704.
32
Brown, age., s. 43.
33
Michel Foucault, The Birth of Biopolitics, s. 64.
34
Michel Foucault, age., s. 64.
35
Michel Foucault, age., s. 66.
36
Michel Foucault, age., s. 67.

Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
76
biimde devreye girer: Tehlike, belli bir kategoriden bamsz olarak anlalr ve
duruma gre deikenlik gsteren arasal bir sylem haline dnr
37
.
Gvenliin ilevsel klnmasnn meruiyet salaycs olan tehlike unsurunun
nesnel bir kategoriden bamsz klnmas, doal olarak, gvenlii de arasal
klar. Foucault, bu arasal ilikiyi tarif ederken, gvenlik sorunun piyasa
ilikilerinin amasalclndan yola kar:
Ekonomik srelerin zgrl giriimciler iin bir tehlike
olmamaldr. ilerin zgrl retim iin bir tehlike olmamaldr.
Bireyin hayatndaki bir hastalk [da] bireyler iin tehlike arz
etmemelidir
38
.
Foucault, piyasa ilikilerini gvenlik ve zgrlk arasndaki salnmda
daimi tutan eyin, onun, bireylere vaat ettii anahtar bir kelimeden trediini
saptar: stikrar. stikrar, hem piyasa ilikilerini canl ve srekli tutar, hem de bu
ilikiler ierisinde kendisini zneletiren bireyin, bu zneleme imkann daimi
klar. Bu durum, zgrlkler zerinde basknn ya da zgrle mdahalenin
neden ve hangi artlarda kabul edilebilir olduunu ortaya koyar
39
. Foucault,
buradan hareketle, denetim ve disiplin mekanizmalarn devreye sokan bir iktidar
biiminin zgrlk ile tezat oluturmadn ve daha da ileri giderek denetim ve
disiplinin bu balamda zgrlkler iin gerekli olduu tezini ileri srer.

Sonu

Foucaultnun tezleri her eyden evvel iktidarn karmak yapsn
zmleme giriimidir. ktidar, Foucaultcu dncede, basit anlamda bir
yneten-ynetilen ilikisindeki belirleyicilik gcnn ok tesinde bir anlama
sahiptir. ktidar, insanlar ynetme durumundan karak giderek insan
ihtiyalarn ynetme ve bu ynetimi idare etme durumuna dnmtr.
ktidarn, yaam hesaplanabilir ve iktisadi biimde retken klnabilir formlara
sokarak yeniden yaplandrmaya dnk mekanizmalar devreye sokmas yeni bir
ynetim sanatn hakim klmtr. Bu yeni ynetim sanat, yaam kontrol etme
zerine deil, yaam retken klma zerine temellendirilmitir.
Yaamn retken klnmas problemi, iktidar, bireylerin retici glerini
artrma ve bireyler arasndaki retici ilikileri gl ve diri tutmaya zorlamtr.
Bu nedenle de iktidarn varl, bireylerin zgrlklerinin geniletilmesi ve kendi

37
Asl alkvik, lmne Yaatmak: Gvenlik Sorunu Olarak Yaam, Toplum ve
Bilim, Say: 122, letiim, stanbul, 2011, s. 25.
38
Michel Foucault, The Birth of Biopolitics, s. 65.
39
Michel Foucault, age., s. 67.

Efe BATRK
77
aralarndaki retici ilikilerin younluk kazanmasna balanmtr. Fakat br
yandan da, bireylerin zgrlklerinin genilemesi, iktidar var eden iliki
biimlerinin normsal kabulne dayal olarak, sylemsel pratikler erevesinde
yeniden yorumlanr. zgrlk, bylece iktidar snrlandran bir ey olmaktan
ziyade, bilakis iktidar glendiren bir yap haline gelir. Bunun en nemli sebebi,
iktidarn, yaam hesaplanabilir klmaya dnk projesidir. Bu projenin etkisi,
yaam ierisinde hesaplanabilir alanlarn okluu ile doru orantl biimde art
gsterir. Ne kadar ok hesaplanabilir yaplar ortaya karsa ki bu yaplar piyasa
ilikilerine bal biimde gerekleir iktidarn iddeti o denli fazla hissedilir.
ktidar, kendisini dorudan gstermez; bireyler aras retici ilikilerin ierisinde
saklar ve retici ilikilerin gerekliliini bir norm olarak dayatmak suretiyle her
aamada kendisini yeniden retir.
Foucault, bu yeni ynetim biimini liberal ynetimsellik olarak
adlandrr. On sekizinci yzyldan bu yana geliim ve dnm gsteren liberal
ynetimsellik, balarda bir siyasal ynetim problemi iken, bilhassa son elli
yldan bu yana deiim gstererek farkl bir kisveye brnmtr: Foucaultnun
neo-liberalizm olarak adlandrd bu sre, liberal ynetimden farkl biimde,
piyasa ilikilerini doal bir yasaya balayarak normsal dzeyde stn tutan bir
sylem erevesinde kurgulanmtr. Buna gre, piyasa, doal bir yasann
ontolojik gerekliinden baka bir ey deildir ve bireylerin ikin doalarn
gerekletirme projesidir. Bireyler aras retici ilikilerin piyasa ilikilerine
dntrlmesi, bireylerin doalarnda vardr. Foucault, neo-liberalizmin bu
syleminin iktidar biimindeki dnmne iaret eder: zneletirme ve bu
sayede nesneletirme mekanizmas iktidarn en nemli arac haline gelir. Neo-
liberalizm, bireylerin zgrlklerini geniletirken, bu zgrlk alann daimi
klmak adna srekli olarak ek gvenlik tertibatlar devreye sokar. Gvenlik, hem
zgrln koruyucusudur hem de iktidarn yaam zerindeki denetimini artran
en nemli faktrdr. Neo-liberal ynetimsellik, bireyleri zgrletirirken,
onlar, devaml bask ve kontrol altnda tutarak bunu gerekletirmektedir.










Michel Foucaultda Liberalizm Eletirisi: ktidar, Ynetimsellik Ve Gvenlik
78
KAYNAKA

FOUCAULT, Michel. Truth and Power, Colin Gordon (ed), Michel Foucault,
Power and Knowledge: Selected Interviews&Other Writings 1972-1977
(iinde), Vintage Books, New York, 1980
FOUCAULT, Michel. Cinselliin Tarihi, ev. Hlya Uur Tanrver, Ayrnt,
stanbul, 2010
FOUCAULT, Michel. Hapishanenin Douu, ev. Mehmet Ali Klbay, mge,
Ankara, 2006
FOUCAULT, Michel. Deliliin Tarihi, ev. Mehmet Ali Klbay, mge,
Ankara, 2006.
FOUCAULT, Michel. Society Must Be Defended, Penguin Books, London,
2004
FOUCAULT, Michel. The Birth of Biopolitics: Lectures at the College de
France 1978-1979, Palgrave Macmillan, New York, 2010
LEMKE, Thomas. Biopolitics: An Advanced Introduction, ev. Eric Frederic
Tump, New York University Press, New York, 2011
FOUCAULT, Michel. zne ve ktidar, ev. Ik Ergden ve Osman Aknhay,
Ayrnt, stanbul, 2011
FOUCAULT, Michel. Entelektelin Siyasi levi, ev. Ik Ergden ve Osman
Aknhay, Ayrnt, stanbul, 2005
FOUCAULT, Michel. Security, Territory and Population: Lectures at the
College de France 1977-1978, Picador, New York, 2007
NEALON, Jeffrey T. Foucault Beyon Foucault: Power and Its Intensification
Since 1984, Stanford University Press, Stanford, 2008
BROWN, Wendy. Neoliberalism and the End of Liberal Democracy, Wendy
Brown (ed), Edgework: Critical Essays on Knowledge and Politics
(iinde), Princeton University Press, Princeton, 2005
ALKIVK, Asl. lmne Yaatmak: Gvenlik Sorunu Olarak Yaam,
Toplum ve Bilim, Say: 122, letiim, stanbul, 2011