The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1

Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication

""

FOUCAULT BA!LAMINDA "KT"DARIN GRNMEZL"!" VE
PANOPT"KON "LE "KT"DARIN GZ GSTERGELER"


Gizem ZDEL
!stanbul Kltr niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, !leti"im Sanatlar Anabilim Dal


ZET
Tarihin ba"langcndan bu yana, insano#lunun ya"ama serveninin yannda aslnda bizler ile hep
beraber olan, srekli de#i"im gsteren, zaman zaman zarar zaman zaman ise yarar getiren, insan eliyle
yaratlm" ve her zaman var olacak olan bir gcn varl#n grmezden gelmek mmkn de#ildir. Bu
g !ktidar kavramdr. !ktidar kavram, birok farkl dnem ierisinde geli"tirilen felsefelere ba#l
olarak, biim de#i"tirse de hibir zaman ortadan kalkmayacak olan bir gerekliktir. !lk a#larn kabile
reisi olan iktidar, bugn ise grnmez ancak eskisinden ok daha byk bir gtr. Bu g dnyadaki
her geli"meden haberdar, hatta bu geli"imlerin yaratcs ve gzetleyicisi rolndedir. Sanattan,
siyasete, sosyolojiden, gstergebilime kadar ok farkl alanlarda bu kavramn ne oldu#u tart"lm",
hatta kavrama ba#l retimler yaplm"tr. 20.yzyln en nemli sosyologlarndan Foucault,
dnemimizin de#i"en iktidar anlay"n, tasarlanm" bir yap olan Panoptikon metaforuyla
temellendirerek, modern iktidarlarn grnmezli#i zerine al"malar yapm"tr. Bu al"mada,
iktidar kavramnn grnmezli#i Foucault, Althusser gibi sosyologlarn metinlerinden
yararlanlarak, retilmi" e"itli grsel gstergeler ba#lamnda ele alnacaktr. Gstergelerin
zmlenmesinde metinleraraslk yntemi kullanlarak farkl tarihsel dnemlerde varolan gz
gstergesi, !ktidarn Gz ba#lamnda incelenecektir.
Anahtarlar Kelimeler: Panoptikon, gzetim, iktidarn gz

Giri#
!lka#dan itibaren insan topluluklar, kendilerini ynetecek ve snrlar izerek, liderlik edecek bir
insana ya da gce ihtiya duymu"lardr. nceleri Orta Asya, Msr, Antika# uygarlklarnda oldu#u
gibi o#unlukla Tanr ya da Tanr-Krallarn varl#n grmekteyiz. Bu uygarlklarda alglad#mz
iktidar anlay", gnmzden farkl olarak ilahi gler "#nda yrtlmeyen sivil ynetimden uzaktr.
zellikle feodal dnemde, toplumda gl olan ki"inin niteliklerinin de#i"kenlik gstermesi, artk
iktidar anlay"nn da de#i"mesine neden olur. Feodal dnemde ynetim, yetkisini ve gcn
Tanrdan alan bir kral "eklinde gzkmez. Bunun yerine dnemsel olarak tarlann, topra#n sahibi
olan senyr olarak bilinen, toprak zerinde kle snf al"tran ve zenginli#in sahibi iktidar
burjuva snfdr. !ktidar siville"mi" ve artk toprak sahibi olan bir snfa zel hale gelmi"tir.

Ortaa#n ilerleyen dnemlerinde, devletler ve imparatorluklar byk glerin yannda tek bir merkez
iktidarn etrafndan toplanmaya ba"lar. Bu dnemlerde demokrasi gibi gnmz kavramlarndan sz
edemeyiz. O zamanlar var olan iktidar, tek adamn varl#ndan do#an bir sisteme sahiptir. Ortaa#n
iktidar tek g olan iktidarn yannda, dnyevi ynetim adna yetkilendirmesini yapan, e#er bu bir bat
uygarl#ysa Vatikan, e#er bu bir do#u uygarl#ysa $eyhlislam ya da halifelik mertebesidir.

Ortaa#n Kral, !mparator merkezli iktidar sistemi, hitap etti#i dnemin e#itimsiz, fakir ve sadece dini
bilgiden ibaret birikimiyle ya"ayan toplumu iin etkili bir sistemdi. Ancak zellikle akl ve bilim
merkezli bir insan vaat eden hmanizm akmnn etkisiyle, var olan dzen de#i"ime u#rayacaktr.
Rnesans ve Reform dnemlerinin geli"iyle birlikte iktidarn tek merkezlili#i ve dine olan gebeli#i
sarslmaya ba"lar.

zellikle 18.yzyla kadar bilim ve sanat dnyasndan pek ok aydn sulayan, cezalandran hatta
aforoz eden Vatikan, insan topluluklarnn giderek byd# bir dnemde iktidarlarn arkasnda
kalmaya ba"lar. Ancak iktidar adna asl de#i"imin ya"and# dnem 18.yzyl, zellikle 1789 Fransz
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
"#
!htilali dnemidir. Geni"leyen insan topluluklar ve artan kitle says artk iktidar olan ki"inin ok daha
byk devletler kurmasna neden oldu.
Byk insan topluluklar zerinde otorite sa#lamakta zorlanan iktidarlar, toplumlar ile sosyal anlamda
yaratlm" maddi uurumun sorunlar karmasna engel olamadlar. Halkn, saray halklar ve zengin
snfn hayatndan kopuk bir "ekilde fakir bir hayat ya"yor olmas, insanlarn de#i"im beklentisi
ierisine girmesine neden olur. Bylece dnya siyasi tarihinin tamamen de#i"mesine neden olacak
Fransz !htilali gerekle"ir.

Fransz !htilali, Fransada var olan Kraliyet ailesinin ortadan kalkmasndan ok daha fazlasna sebep
olur. Yepyeni fikirlerin ortaya kt# sre, adeta bir salgn gibi toplumdan topluma ta"nmaya ba"lar.
zgrlk, milliyetilik, demokrasi, e"itlik gibi pek ok yeni kavramn insanlar arasnda konu"ulmas
sonucunda, imparatorluklar gibi tek insanl iktidarlarn ortadan kalkmasyla sonulanr. Fransz
!htilalinin ncesi ve sonrasnda ya"anan geli"meler, toplumlarn karakteristi#inin de#i"mesine sebep
olurken, en nemlisi iktidarlarnda kendini de#i"tirmesine neden olacaktr. Dnemsel olarak
toplumlar kontrol etme merkezli e"itli sistemler bulunmaya al"lr. !"te tam bu dnemde, gelecek
dnemlerdeki toplumu ynetecek iktidarn belki de en iyi metaforu olan bir otorite odakl yap
prototipi do#ar.

Samuel ve Jeremy Benthamn Panoptikonu
Dnemsel olarak byk kar"klar ierisinde kalan imparatorluklar, 18.yzylda kendi halklarn
kontrol altna alabilmek adna, otoriter kontrol sistemleri olu"turmaya al"yorlard. !"te tam bu
dnemde yepyeni bir yap tipi ortaya kt.1785 ylnda Samuel Benthamdan bir yap tasarlanmas
istenir. Samuel Bentham bir mimardr ve karde"i Jeremy Bentham ile ortak bir al"ma ierisine girer.
Pek ok kaynak yapnn tasarm hakknda bilgi verirken, tasarmc olarak Jeremy Bentham
geirmektedir. Ancak detayl inceleme yapld#nda, binann tasarmnn, Samuel Benthama ait
oldu#u tasarmn iinde yer alacak sistemlerin temellendi#i d"ncelerin ise Jeremy Benhtama ait
oldu#u anla"lmaktadr.

1785 ylnda tasarlanan bu yap Panoptikon adyla anlr. Panoptikon kelimesi pan ve opticon
olarak bilinen iki farkl szckten tretilmi"tir. Pan kelimesi btn anlamna gelirken, opticon
kelimesi ise gzlemlemek anlamna gelmektedir. Bu nedenle yap yerine getirece#i greve uygun
olarak Btn Gzetlemek anlamna gelen Panoptikon adn alr.

Jeremy Bentham, krsal alanda ya"ayan Rus bir komutana yazd# mektuplarda(ki daha sonra bu
mektuplar !ngilteredeki babasna gndermi"tir.) binann mimari zelliklerini detayl bir "ekilde
anlatrken, ayn zamanda yapnn tasarmnn temelinde yatan felsefeden szeder. Jeremy Bentham,
1787 ylnda Beyaz Rusyadaki Crecheffteki Rus komutan arkada"na yazd# mektuplarda yapnn
temelinde yatan d"nceden "u "ekilde szeder:

Tasarm yaplan Panoptikonda en nemli temel ihtiya kar!layan yan, ok sayda insann gzetim
altnda tutulmasnn amaland" binalar marifetiyle, evrelenemeyecek ya da denetlenemeyecek
kadar geni! mekna sahip olmayan, istisnasz btn kurumlara uygulanabilir oldu"u kabul
edilecektir.
1


Benthamn tasarmnda temel alnan d"nce, dnemin geni" kitleleri kontrol altna alma felsefesidir.
Yapnn tasarmyla ilgili olarak yazlan mektuplarda yapnn nezaret altnda tutma, hapis, tecrit, zorla
al"trma, e#itim gibi pek ok amala kullanlabilece#inden bahsedilir. Jeremy Bentham yapnn
yerine getirece#i i"levlerde, ana temann otorite odakllk oldu#unu srekli olarak hatrlatr. Ancak
burada ilerde Foucaultnun etkilenece#i fikir, kontrol edecek otoritenin yani otoritenin sa#laycs
olacak iktidarn disiplini sa#lay" "eklidir.

Kontrol sa#layacak ki"i adna iki nemli nokta bulunmaktadr. Bu iki noktadan biri Benthama gre
plann zdr. Bentham plann znde, gzetlemenin oldu#undan szederken bu gzetlemenin de en

1
Jeremy Bentham, Panoptikon Gzn !ktidar, Su Yaynlar, !stanbul, 2008
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
"$
etkin ve iyi "ekilde yaplabilmesi iin grnmeden gzetleme ilkesi ile olu"turulan, gzetleyicinin
merkezili#inde olmas gerekti#ini syler.
Grnmeden gzetleme ilkesinin bu planda kullanlmasndaki temel sebep, gzetleyici orada
olmasa ve hatta orada olup gzetlemiyor olsa dahi, ki"iye gzetlendi#i hissinin empoze edilerek,
kendini srekli olarak var olan otoritenin istedi#i "ekilde kontrol etmesidir. Bu "ekilde iktidar istedi#i
otoriteyi srekli klar. Yapnn ana ilkesi, mimari tasarmda da bu "ekilde elemanlar kullanlmasyla
desteklenir.

Kaynak: http://www.loveartnotpeople.com/2011/12/working-class-stigmas-and-london-east.html

Bina yukardaki resimlerde grld# gibi gzetleyicinin merkezili#ini sa#layabilmek adna yuvarlak
bir yapda tasarlanm"tr. Yuvarlak yap d"a ve ie bakan pencereleri bulundurmaktadr. Yuvarlak
yapnn ana binasnda hcreler yer almaktadr. Bu hcreler i alanda bir bo" meydana, arenaya
bakacaktr. Bu meydann ortasnda ise gzetleyicinin kulesi bulunacaktr. Birbirinden ba#msz hale
getirilen hcreler,birbirleriyle ileti"im kurulamaz "ekilde tasarlanrken hcre ierisinde bireylerin
yalnzla"trlarak direni" gstermemeleri amalanr.

Hcrelerin "k alma ve pencere sistemleri, tamamen gzetleyicinin gl klnmasna uygun olarak
tasarlanm"tr. Hcrelerin d" pencereleri sadece "k almak amacyla kullanlrken, i avluya bakan
pencereler ise hcre iindeki ki"inin, gzetleyici adna grnrll#n arttrmak iin yaplm"tr.
Gzetleyicinin kulesinde yer alan pencereler ise zel bir tasarmdr. Bu tasarmda pencerelerden ieri
bakacak olan mahkmlar, gzetleyicinin orada olup olmad#n ya da gzetleme yapp yapmad#n
gremez. Bu nedenle kendilerini srekli izleniyormu" gibi hissederler. Gzetleyici hcrelere
bakt#nda, net bir "ekilde gzetleme imkn bulmann yannda mahkmlara kar" grnmez klnm"
bir iktidar rol stlenir.

Bentham mektuplarnda bu felsefenin yannda kanalizasyon sisteminden, haberle"me sistemine kadar
binann pek ok farkl mimari zelli#inden szeder. Ancak hi biri temel alnm" tema kadar bizi
ilgilendirmemektedir. Gzetleyicinin grnmeden gzetlemek ilkesi, 21.yzylda ya"ayan bizlere ilk
okudu#umuzda ne yazk ki ok yakn gelmektedir. Bu ba#lamda 20.yzyln de#i"en iktidar anlay"
adna bu binay metafor olarak kullanan Foucaultyu incelemek gerekmektedir.

Foucaultnun Panoptikonu ve Gzn "ktidar
Feodal tipteki bir toplumda siyasi iktidar esas olarak yoksullarn senyre ve zaten zengin insanlara
vergi dedi"i, ayn zamanda onlar iin askerlik hizmeti yapt" bir iktidard.Fakat ki!ilerin ne
yapt"yla hi ilgilenilmiyordu, siyasi iktidar buna, sonu itibaryla, ilgisizdi. Bir senyrn gznde
varolan !ey, toprak, ky, kynde oturanlard, ailelerdi, fakat bireyler, somut olarak, iktidarn
gzne gzkmyordu.Bir an geldi ki, herkesin iktidarn gz tarafndan fiilen alglanmas gerekli
oldu, kapitalist trde bir toplum olsun istendi, yani mmkn oldu"unda yaygnla!trlm!, mmkn
oldu"unca verimli bir retimle birlikte; i!blmnde kimilerinin !u i!i, kimilerinin bu i!i yapmasna
ihtiya oldu"unda, halkn direni! hareketlerinin, ataletin ya da isyann, do"makta olan tm bu
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
"%
kapitalist dzeni altst etmesinden korkuldu"unda, o zaman, her bireyin somut ve keskin gzetlenmesi
gerekli oldu...
2

Foucault, temelde neden Panoptikonu iktidar metaforu olarak kulland#n yukardaki "ekilde aklar.
Anlatmak istedi#i "ey 20.yzylda yeni yeni ortaya kan dnya siyasi sistemlerinde, para merkezili#in
yannda artk iktidarlarn halk odakll#nn yerine, halkn iktidar odakll#nn yerle"tirilmesidir.
Foucault yaznn ba"langcnda ortaa#da veba ve czam salgnna kar" karlm" e"itli karantina
kurallarndan szeder. O dnemdeki kurallar anlatr. Kurallar tamamen ki"iyi bir yerlere kapatmak
zerine kuruludur. Hatta bir ki"i var olan iktidar gc gzetleyicilerden, izinsiz yemek almaya
kt#nda cezas lmd. Bu dnemde karantina adeta sa#lksz olan tedavi etmekten ok, toplumu
bireyselle"tirmek ve gzetlemekten ibaretti.

Foucault yazsnda 20.yzyln kapitalist toplum sistemlerinde,artk iktidarn de#i"ikli#i
gsterdi#inden szeder. Artk tek ki"ilik ve yzn srekli grd#mz bir kral iktidar
yerine,bilinmeyen stratejilerin uyguland# gstere gstere cezalar yerine, insanlarn iktidarn yapt#
gzlem empoziasyonu nedeniyle kendi kendini kontrol etti#i grnmez bir iktidar vardr.!ktidar biim
de#i"tirmi"tir.!ktidar artk tamamen farkl bir otorite yntemi kullanmaktadr. !ktidar artk bir ki"inin
iktidar de#il Gzn !ktidardr.

Foucault ne yazk ki, 21.yzyln toplumundan szederken bir kara-topyadan sz ediyor.
Toplumlarn hatta btn dnyann dev bir panoptikon oldu#unu bize anlatyor. !ktidarlar, artk o
panoptikon tasarmnda grd#mz dev kuleden ibarettir. Dev kule bizlerin, yani toplumdan
insanlarn, asla vcudunu gremedi#i ve o gzetleyicinin srekli bizi izledi#ine inand#mz bir gtr.
Toplum bu gzetleyicinin bizler iin yaratt# hcrelerde, birbiriyle ileti"im kuramaz "ekilde
bireyselle"mi" olarak yalnzca gzetlenece#i korkusuyla ya"amaktadr.

!ktidarn bireyselle"tirdi#i insan, artk demokrasi sisteminde oldu#u gibi seen ki"i de#il, var olan
iktidara kar" beklide bir tehdittir. Foucault, o kulenin tepesinde srekli olarak gzetleyen iktidar
imgesinin, aslnda vcutsuz kulenin zerinde yksekte yer alan dev bir gz oldu#undan sz eder; dev
gz iktidarn gzdr. Gzetlemekten vazgemeyen ancak ne vcudunu grd#mz ne de kim
oldu#unu bildi#imiz bir imgedir. nk iktidar grnmezdir. Ancak Foucaultnun bu "ekilde
temellendirdi#i d"ncelere katlmakla birlikte Louis Althusser ba"ka bir pencere aar.

Althusser, !deoloji ve Devletin !deolojik Aygtlar adl eserinde, ilk ba"ta, Foucault ile ayn "eyi
syler. !ktidarn toplumu znelerden yani bireylerden ibaret grd#n ve tehdit olarak alglad#n
anlatr. Ancak onun bu konuya ekledi#i ba"ka bir yn vardr. Althusser, iktidarn grnmez oldu#u
fikrine katlmakla birlikte, ekledi#i "ey iktidarn kendini grnr klabilmek adna e"itli elemanlar
kulland#dr. !ktidar tek ba"na grnmez oldu#unda ynetme hakk olan topluma, yeterli "ekilde
fikirlerini empoze etmesinin sreklili#ini sa#layamaz. Bu nedenle iktidar kendini zaman zaman
grnr hale getirir. Bu grnmeyi de ideolojik aygtlar ile yapar. Devletin ideolojik aygtlar
arasnda; Dinsel, Siyasal(Partiler vs.), E#itimle ilgili, Sendikal, Aile ile ilgili, !leti"imle ilgili
(Basn,Radyo,TV), Hukuki ve Kltrel (Sanat,Edebiyat vb.) yer alr.

!deolojik Aygt olarak adlandrlan elemanlarn temel grevi iktidar grnr klmaktadr. Peki,
bunu nasl yaparlar? Yap" "ekilleri aslnda ok yabanc olmad#mz bir konu. Her biri var olan
iktidarn d"ncelerine, hangi ideoloji olursa olsun adapte olarak bunun topluma farkl kollardan
iletilmesini sa#lar. Siz e#er bir okulsanz, yeni nesle byle bir empozizasyon sa#larsnz, siz e#er bir
aileyseniz ocu#unuzu etkilersiniz, e#er sendikaysanz kendi kitlenizi etkilersiniz. Bylece srp
giden sistem sonucunda, iktidar kendi grnrll#n kendi istedi#i dzende ve alglan" biimini de
kendine zg kurallarla belirlemi" olur.

!"te btn bu bilgiler, metaforlar ve kuramlar "#nda aslnda zellikle Foucault tarafndan stne
baslarak anlatlan !ktidarn Gz denilen gz gstergesinden szetmek gerekmektedir. Dev
gz gstergesinin bir kontrol eden, gzetleyici, iktidar olan gcn organ olan eleman olma

2
Michel Foucault, !ktidarn Gz ,!mge Kitabevi, !stanbul, 1992
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
"&
durumunun, gsterge halinde kullanm ok eski dnemlere dayanmaktadr. Bir gz tarafndan
izleniyor olmak ve onun her "eyden haberdar oldu#una inanmak gnmzde inand#mz dini
inanlarnda temelinde yatan bizi rahatlatan inan"tr.

"ktidarn Gz Ba$lamnda Gsterge zmlemeleri
Gemi"ten bu yana gz, hep farkl unsurlarla pek ok grsel rnde gsterge olarak kullanlm" bir
elemandr. Ancak gzn hayati organ olmasndan yola kan bu gsterge retiminin, belki de en eski
rneklerinden bir Msr uygarl# temellidir. Bu amala ele alnacak en nemli gsterge Horusun
Gz olarak bilinen gstergedir.



Horusun gz, manevi anlamyla, vicdann gznden hibir "eyin kamayaca#n, insann i
dnyasnn her niyetini ve ya"amdaki her davran"n gzden karmayan bu merhametsiz yargcn
keskin bak"n sembolize eder. Bu vicdann 24 saat kapanmadan ak kalan gzdr. Bu yzden
Gne" ve Ay, Horusun gzleri olarak ifade edilir. nk Gne" ve Ayn her ikisi nbetle"e, gece ve
gndz insann zerinden eksik olmaz, Horusun 24 saat ak kalan gzleri gibi. (Bu nedenle Horus'un
gz gne"le temsil edilen Ra'nn gz olarak da ifade edilir.) Bu, vicdann kar"t olan nefsaniyetin
hi i"ine gelmez; nefsaniyeti ve ktl# temsil eden Seth de bu yzden bu gz karmaya
al"m"tr. Antik Msr mitolojisine gre, Horus sonunda bu gzn babas Osirise vermi" ya da
Osirisin kullanmna brakm"tr
3
.

Orta Asya Trk medeniyetlerinde, Kut anlay" denilen bir anlay"tan bahsedilir. Bu anlay"ta
hkmdar olan ki"i, tanrnn yeryzndeki temsilcisi oldu#una ve yetkilerinin tanr tarafndan
verildi#ine inanmaktadr. Msr uygarl#nda ise Firavun olan ki"i adeta ayn "ekilde tahta getirilerek,
yanl" bir karar alaca#nda adaletin simgesi Horusun dev gzyle izlendi#ine inanr.Horusun
gznn zmlenmesinde temel alnabilecek en nemli gr" Jeremy Benthamn mektuplarn yer
alan kendi deyi"idir.

Gzetleyicinin gerekten orada olma imkan ile aslnda (e"er din adamlar bu ifadeyi kullanmam
uygun grrse) grnen heryerdeli"ini(Omnipresence:Tanrnn heryerdeli"i) kastediyorum.
4


Benthamn gze ve gzetleyiciye Tanrnn her yerdeli#ini ykleme iste#i, bir Tanrnn Gz olarak
anlan Horusun Gz gstergesinin neden ba#lamsal olarak ele alnd#n anlatr niteliktedir.Bugn
bakld#nda ise iktidarsal uyarlamada, gzetleyicinin her yerdeli#i aslnda iktidarn her yerdeli#ini
sa#larken, toplum zerinde yaratlm" srekli izleniyor oldu#u korkusunun yaratld#n destekleyen
bir elemandr. Gze tanrsall#n yklendi#i fikrini anlatan bu gstergenin ardndan,artk modern
toplumda gzn iktidar olma durumunu sergileyen gstergelere geebiliriz.

3
Bkz., http://tr.wikipedia.org/wiki/Horus'un_g%C3%B6z%C3%BC_(Wedjat)
4
Jeremy Bentham, Panoptikon Gzn !ktidar, Su Yaynlar, !stanbul, 2008
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
"'

Kaynak: http://www.pablopicasso.org/guernica.jsp

!kinci olarak ele alaca#mz gz gstergesi Pablo Picassonun 1937 ylnda yapt# Guernica adl
eserinde gemektedir. Pablo Picasso, nl tablosu Guernica'y ! Sava" dnemini anlatmas iin
yapm" ve Alman bombardman altnda kalan Guernica kasabasnda ya"anan dram resmetmi"tir.
Ressam, bu nl eserinin Francisco Franco, iktidarda oldu#u srece !spanya'ya gtrlmesini
yasaklam"tr. Eser, Franco rejimi sona erdikten sonra ABD'den Madride getirilmi"tir. $u anda Centro
de Arte Museo Reina Sofia Mzesinde sergilenmektedir. Picasso, Guernica zerinde al"rken de
"unlar syler: !spanya'nn mcadelesi, insanlara, zgrl#e yaplan saldrya kar"dr. Ressam olarak
hayatm boyunca srekli sanatn lmne kar" durmaya al"tm. Benim gericilikle ve lmle
anla"ma iinde oldu#umu kim bir an iin bile olsa d"nebilir? ... zerinde al"t#m ve Guernica
ismini verece#im resimde ve son zamanlardaki tm eserlerimde, !spanya'y ac ve lm okyanusuna
batran askeri snfa duydu#um nefreti aka gstermekteyim.
5


Picassonun eserinde, pek ok farkl #eyi Kbist bir sanatsal slupla kullanmna tank olmaktayz.
Bu eserde en stte yer alan abajur "eklinde yaplm" eleman, bizim gz gstergemizdir. Bu gsterge
a"a#da olan btn karga"ay izleyen ki"i yani iktidardr. Picassonun eserinde anlatt# i sava",
dnemin pek ok diktatr iktidarnn destekledi#i bir sretir. Sanatnn syledi#i nefret duygusu
aslnda yaralann ve lenin hibir "eyden haberi olmayan halkn oldu#u ve bu durumu sakince izleyen
belki de hatta bu durumdan kar gtme amacnda olan dev iktidara zg gzlerin oldu#udur.

nc gz ierikli gstergemiz ise, gnmzde ok bilinen ve izlenen Yzklerin Efendisi filmi,
roman ierisinde yer alan Sauronun Gz gstergesidir.


Kaynak: http://liveyourdream-ownyourlife.com/tag/mlm-policy-and-procedure ve
http://www.sanatlog.com/etiket/gerilim/

Sauron, J.R.R Tolkienin yazm" oldu#u kitaplarda kurgulad# Orta Dnya evreninin kt Maias
dr.!lk dnemlerde ktlk yapmayan Sauron kitapta anlatlan Orta Dnyann,e"itli dnemlerinde
kt taraflara geer.Pek ok rka kar" ktlk yapan Sauron, zellikle yapt# son sava"ta yenilgiye
u#rar ve bedenini kaybeder.Tek bir gzden ibaret hale gelir.Ancak lmez, nk gcnn byk bir

5
Bkz, http://tr.wikipedia.org/wiki/Guernica_(tablo)
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
"(
ksmn yz#e aktarm"tr.Sauronun yaratt# kt rkn ve kendisinin yok edilebilmesi iin yz#n,
Sauronun gzetledi#i Mordor da#nn ierisindeki lavlara atlmas gerekmektedir
6
.

E#er filmi izlediyseniz, Frodo, Sam ve Gollum karakterinin da#a olan yolculu#unu ve yz#
kaybetme servenlerini hatrlayacaksnz. film boyunca Sauronun gznden her #eyi gren
gz olarak bahsedilmektedir. zellikle Yzklerin Efendisi serisinin son filmi Kraln
Dn"nden, hatrlayaca#nz zere yz#n yok edilmesi srasnda Aragorn,Gimli ve Legolas
olarak bilinen karakterlerimiz, her "eyi gren gz olarak nitelendirilen Sauronun Gznn
dikkatini da#tmak adna dev bir sava" ayorlard.Yz#n yok edili"iyle birlikte ise filmde kulenin
ykl"n ve dev gzn yok olu"unu grm"tk.

Filmde de iktidar olan gc temsilen bir kule zerinde yer alan gz gstergesine tank olmaktayz.
Sauronun gz gerek kulenin zerinde yer al", gerek tek byk bir gz olu"u, gerekse adeta bir
iktidar olan g temsilcisi olmas nedeniyle makalenin ba"nda anlatt#mz btn ba#lamsal
zellikleri ta"maktadr. Gstergesel olarak bir gcn temsilcisi olabilecek elemann gz olarak tercih
edilmesi dikkat ekicidir.

SONU
Gnmze kadar gelen bu srete iktidar denilen kavramn insanlarla beraber oldu#u bir gerektir.
Jeremy Bentham ile ba"layan, Foucault ve Althusser ile devam eden iktidar de#i"imi yolculu#umuz
bizleri gnmze getirdi. $imdilerde, artk toplumlarmz ve ynetim "ekillerimiz ortaa#n zulm
ortamndan ok daha farkl.!nsano#lu ok daha bilinli, e#itimli ve hatta gl olarak toplumda var
olmaktadr. Ancak de#i"meyen gerek bir iktidarn varl#dr.

al"mada, kuramclar, belli bir ideolojik felsefenin varl#ndan ya da basksndan de#il iktidarn
varolu" biiminden sz etmektedir. Bana gre, bir iktidar, hangi fikri benimserse benimsesin, hatta
iktidar snrlar bir lke de#il de kendi mlk snrlar iinde kalan zel bir "irket olsun, her zaman
toplumda yer alan bireyi tehditten ibaret grmektedir. Bu ba#lamda var olan g kendini grnmez
klarak korunurken, kendine kar" olabilecek tehditleri adeta Aznlk Raporu filminde oldu#u gibi
olmadan nce cezalandrma yntemiyle yakla"maktadr.

Gnmz teknolojisinin gzetleme ve insanlarn zel ya"amlarn izleme odakl olu"u da sadece
iktidarlarn de#il, toplumun ierisinde bireylerinde gzetleme ynelimli birer ki"ilik haline
dn"t#n bize gstermektedir. rne#in bir al"veri" merkezine girdi#inizde, adeta kodlanm"casna
daha girerken tehdit olarak alglanarak gitti#iniz her noktada grmedi#iniz, tanmad#nz bir
otomasyon grevlisinin sahip oldu#u bir ift gz tarafndan gzetleniyor olu"unuz, gzetleme ve
iktidar olgusunun hayatlarmzn ne kadar iinde oldu#unu bize gstermektedir.

Y ku"a# olarak benimde iinde bulundu#um nesil, bizler, teknoloji ile i ie ya"amaktayz. Artk bir
sosyal medya kltrnden szediyoruz; sosyal platformlar delicesine kullanyor hatta onlar olmadan
ya"ayamayaca#mz sylyoruz. Ancak dnemimizin getirdi#i en nemli korkumuz ve espri
konumuzda bu mecralarda gzetlendi#imize ile ilgili oluyor. Srekli olarak kendi d"ncelerimizi
yazmaya kalkt#mz bloglarmzda, twitter ve facebook hesaplarmzda, att#mz maillerde izlenip
izlenmedi#imiz korkusunu ya"yor, hatta bir ileti yazarken 2-3 defa silip sansrleyerek tekrar yazma
e#ilimindeyiz. Komik olan ise, Foucaultnun ve Benthamn yaratt# gzetlenme korkusunu birebir
ta"yor olu"umuz. Bir mekanizmann bizi izledi#ine inanyoruz. Yazlarmz kurgularken
izlenmedi#imiz aklmza gelmiyor. nk gzetleyici, Benthamn i"in z olarak kabul etti#i
grnmeden gzetleme ve srekli gzetleniyormu# hissi yaratma eylemini ok iyi bir
"ekilde uygulam" durumdadr.

Foucault, Althusser gibi sosyologlar olduka kar"k metinler retmi"ler ancak sanrm iktidarn var
olabilmesi iin biz gzetlenenlere ihtiya duyuldu#u gere#i her metinde farkl biimde yer
almaktadr. nk ancak iktidar gzetlenenlerden nce semenleri oldu#unda iktidar olabilir. Umarm

6
Bkz., http://tr.wikipedia.org/wiki/Sauron
The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication - TOJDAC January 2012 Volume 2 Issue 1


Copyright The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication
")
iktidarlarn, bireyler olmadan iktidar olmaya al"t# bu dnemlerde, dev panoptikonun var oldu#u
kara-topyalardan ya da tehditlerden de#il, birey oldu#umuzu hatrlatan gereklerden sz etmemiz
olanakl olur.

Kaynaklar
Michel Foucault, (1992).Hapishanenin Do"u!u. !stanbul: !mge Kitabevi.
Michel Foucault,( 2007).#ktidarn Gz Seme Yazlar 4. !stanbul: Ayrnt Yaynlar.
J. Bentham, C. Pease Watkin,S. Werret,( 2008).Panoptikon Gzn #ktidar. !stanbul: Su Yaynlar.
Louis Althusser, (2008).#deoloji ve Devletin #deolojik Aygtlar. !stanbul: !thaki Yaynlar,
Ahu Antmen,(2008). 20Yzyl Bat Sanatnda Akmlar. !stanbul: Sel Yaynclk.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Horus'un_g%C3%B6z%C3%BC_(Wedjat)
http://www.loveartnotpeople.com/2011/12/working-class-stigmas-and-london-east.html
http://www.pablopicasso.org/guernica.jsp
http://tr.wikipedia.org/wiki/Guernica_(tablo)
http://tr.wikipedia.org/wiki/Sauron
http://liveyourdream-ownyourlife.com/tag/mlm-policy-and-procedure
http://www.sanatlog.com/etiket/gerilim/