GNE BACASI LE ENERJ RETMNN NCELENMES

Arif KOYUN




Danman
Prof. Dr. Mustafa ACAR







DOKTORA TEZ
MAKNA MHENDSL ANABLM DALI
ISPARTA 2006
























































GNE BACASI LE ENERJ
RETMNN NCELENMES

Arif KOYUN


DOKTORA TEZ
MAKNA MHENDSL ANABLM DALI
ISPARTA 2006














T.C.
SLEYMAN DEMREL NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS












GNE BACASI LE ENERJ RETMNN NCELENMES








Arif KOYUN








DOKTORA TEZ
MAKNA MHENDSL ANABLM DALI
ISPARTA 2006


Fen Bilimleri Enstits Mdrlne

Bu alma jrimiz tarafndan MAKNA MHENDSL ANABLM DALI' nda
DOKTORA TEZ olarak kabul edilmitir.


Bakan : Prof. Dr. Rasim KARABACAK

ye : Prof. Dr. Mustafa ACAR (Danman)

ye : Prof. Dr. Mustafa BAYHAN

ye : Prof. Dr. Ali Kemal YAKUT

ye : Do. Dr. Osman PEK



ONAY

Bu tez / /2006 tarihinde Enstit Ynetim Kurulunca belirlenen yukardaki jri
yeleri tarafndan kabul edilmitir.


....../....../2006


Prof. Dr. Fatma GKTEPE

SD FEN BLMLER ENSTT MDR
i
NDEKLER
NDEKLER ............................................................................................................. i
ZET ..........................................................................................................................iii
ABSTRACT................................................................................................................ iv
NSZ VE TEEKKR............................................................................................ v
SMGELER DZN ................................................................................................... vi
EKLLER DZN..................................................................................................... ix
ZELGELER DZN .............................................................................................. xii
1. GR ....................................................................................................................... 1
1.1. Gne Bacasnn Tarihesi.................................................................................... 8
1.2. Gne Bacasnn Temel lkeleri ............................................................................ 9
1.3. Gne Enerjisinin Gne Bacasna Geli Durumu ............................................. 13
1.4. almann Amac............................................................................................... 13
1.5. Gne Bacas Sistem Elemanlar ........................................................................ 14
1.5.1. Kollektr .......................................................................................................... 14
1.5.1.2. Zeminde Is Depolama .................................................................................. 16
1.5.2. Baca.................................................................................................................. 18
1.5.3. Trbin............................................................................................................... 20
2. KAYNAK ARATIRMASI .................................................................................. 22
2.1. Teorik almalar................................................................................................ 22
2.2. Uygulamal almalar ....................................................................................... 26
2.2.1. Manzaranes Prototipi ....................................................................................... 26
2.2.2. Florida niversitesi Prototipi........................................................................... 27
2.2.3. ran prototipi .................................................................................................... 29
3. MATERYAL VE YNTEM................................................................................. 30
3.1. Temel Denklemler............................................................................................... 30
3.1.1. Younluk.......................................................................................................... 30
3.1.2. Genel Temel Denklemler ................................................................................. 32
3.1.3. Trblans Modeli ............................................................................................. 33
3.1.3.1. RANS Modelinin Esaslar............................................................................. 35
3.1.3.2. Direkt Saysal zm (DNS-Direct Numeric Simulation ............................ 37
3.1.3.3. Byk Yapsal Simlasyon (LES-Large Eddy Simulation).......................... 37
3.1.3.4. Sfr Denklem Modeli ................................................................................... 37
3.1.3.5. Bir Denklemli Modeller (Spalart-Allmaras Modeli) .................................... 38
3.1.3.6. ki Denklemli Modeller (Standart k- Model) .............................................. 38
3.1.3.7. ki Denklemli Modeller (RNG k- Trblans Modeli)................................. 40
3.1.3.8. ki Denklemli Modeller (Standart k- Model) ............................................. 40
3.1.3.9. Standart Wand modeli................................................................................... 41
3.1.3.10. Modelde Uygulanan Denklemler ............................................................... 43
3.1.4. Fiziksel Model.................................................................................................. 44
3.2. Koordinat Sistemi ve Snrlar.............................................................................. 48
3.3. Sistemin Teorik Analizi ...................................................................................... 49
3.3.1. Kollektrdeki Hava Durumunun Modellenmesi .............................................. 49
3.3.1.1. Enerji denklii............................................................................................... 51
3.3.1.2. Isl A............................................................................................................ 53
3.3.1.3. Is Transfer Katsaylar.................................................................................. 55
3.3.2. Baca indeki Hava Durumunun Modellenmesi .............................................. 58
3.3.2.1. Enerji Denklii .............................................................................................. 60
ii
3.3.3. Trbindeki Hava Durumunun Modellenmesi .................................................. 60
3.4. Deneysel alma................................................................................................ 62
3.4.1. Kurulan Gne Bacas Sistemi......................................................................... 62
3.4.2. lm Sistemi.................................................................................................. 66
3.4.3. Gerekletirilen lmler ................................................................................ 70
3.5. Gne Bacasndaki Akn CFD Analizi............................................................. 72
3.5.1. CFD Nedir? ..................................................................................................... 72
3.5.2. Modelleme ....................................................................................................... 76
3.5.3. Kafes Oluturulmas......................................................................................... 76
3.5.4. Saysal zm.................................................................................................. 79
3.6. Byk Gne Bacas Sistemleri .......................................................................... 81
3.7. Gelitirilen Bilgisayar Program ......................................................................... 83
4. ARATIRMA VE BULGULAR........................................................................... 90
4.1. Gne Bacas Deneysel Sonular....................................................................... 90
4.2. Saysal Hesaplama Sonular ............................................................................ 100
4.3. Bilgisayar Program Sonular .......................................................................... 103
5. TARTIMA VE SONU .................................................................................... 109
6. KAYNAKLAR .................................................................................................... 111
7. EKLER................................................................................................................. 116
ZGEM ............................................................................................................. 126
iii
ZET

Gne Bacas le Enerji retiminin ncelenmesi

lkemizde ve dnyada enerji maliyetleri giderek arttndan ve evre kirlilii
giderek nem kazandndan dolay, son yllarda yenilenebilir enerji kaynaklarna
daha fazla ynelim olmutur. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn banda gelen gne
enerjisinden faydalanmak son yllarda daha da nem kazanmtr. Bu alma da ise
gne enerjisinden elektrik elde etme yntemlerinden bir tanesi olan gne bacas
sistemleri incelenmitir.

Gne bacas sistemleri, havann scaklnn artmas sonucu ykselmesi prensibiyle
alan bir elektrik retim sistemidir. Bu esnada gneten gelen nmlarla havann
sl enerjisi artar ve ykselen hava bu sl enerjisini bir trbin ve generatr grubuna
vererek buradan da elektrik enerjisi elde edilmi olur.

Deneysel alma olarak, Sleyman Demirel niversitesi Yenilenebilir Enerji
Kaynaklar Aratrma Uygulama Merkezi tarafndan kurulan prototip gne bacas
zerinde lmler gerekletirilmitir. Ayrca teorik olarak ise gne bacas sistemi
iin ktle korunumu, momentum ve enerji denklemleri tretilmitir. Ardndan elde
edilen deneysel verilerle, teorik alma birletirilerek temel parametreler tretilip,
dier alma artlar da (dier iklim artlar) gz nne alnarak FLUENT
simlasyon programyla simle edilmitir. Sistemin kafes yaps GAMBIT
programnda oluturulmutur. Bu simlasyon ileminde, gne bacas iindeki ak
trblansl olduu iin trblans modeli olarak RNG k- modeli kullanlmtr. Bu
program ile gne bacasnn her blgesindeki scaklk, hz, younluk gibi temel
parametreler belirlenmitir.

Yaplan deneysel almada, sisteme gelen gne enerjisi miktar, sisteme giren ve
sistemden kan hava hzlar ve scaklklar llmtr. Bylece sistem
performansn etkileyen parametreler de tespit edilmitir.

Gelitirilen bir bilgisayar program ile gne bacas ile ilgili baz temel zelliklerin
belirlenmesi mmkn olmutur. Bu zellikler, gne bacas llerine gre
sistemden elde edilecek g, seilen yre iin bir gnlk gne nm deerleri,
sistemde oluan s kayplar ve istenen g iin gerekli olan gne bacas sistem
lleri olmaktadr.

Sonu olarak, deneysel lm sonular ve CFD analiz sonularnn birbirine olduka
yakn olduu ve iyi bir uyumun szkonusu olduu grlmtr.




ANAHTAR KELMELER: Gne bacas, Gne enerjisi, Simlasyon, Fluent,
Yenilenebilir enerji, Hesaplamal akkanlar dinamii, CFD
iv
ABSTRACT

Investigation of Energy Production by The Solar Chimney

Because of the fact that energy expenses are increasing to a greater extent and
environment pollution is gradually getting more serious in our country and in our
world, there has been a further tendency towards renewable energy resources in
recent years. Making use of solar energy which is the prime renewable energy source
has gained more importance in recent years. In this study, solar chimney system
which is one of the techniques of producing electricity from solar energy has been
examined.

Solar chimney system is a system that works with the principle that air temperature
elevates when it rises. Thermal air temperature rises with the radiation coming from
the sun. Elevated air gives its thermal energy to turbine and generator group, thus
creating electrical energy.

As an experimental study, measurements have been performed on prototype solar
chimney which has been constructed by Sleyman Demirel University, Renewable
Energy Resources Research and Application Center. Moreover, mass conservation,
momentum and energy equations have been theoretically derived. Subsequently,
FLUENT simulation program has been simulated by setting basic parameters from
combining obtained experimental data and theoretical study and considering other
working conditions (other climatic conditions). The framework structure of the
system has been formed by using GAMBIT program. In this simulation process,
RNG k- model has been used as the turbulent model due to the fact that the current
in the solar chimney has been turbulent. With this program, basic parameters in every
part of the solar chimney like temperature, velocity, and density have been
determined.

In this experimental study, the amount of solar energy that comes to the system, air
velocities and temperatures that come in and out of the system have been measured.
Therefore, parameters that affect the system performance have been determined.

Thanks to a developed computer program, it has been possible to identify some basic
features that are related with solar chimney. These features are the power that is
regulated in the system according to the solar chimney dimensions, daily solar
radiation values for the selected territory, and the solar chimney system
measurements that are necessary for heat losses occurring in the system and the
required power.





KEY WORDS: Solar chimney, Solar energy, Simulation, Fluent, Renewable energy,
Computational fluid dynamics, CFD
v
NSZ VE TEEKKR


Bu tez almasnn gereklemesinde yardmlarn esirgemeyen, almalarmda
bana daima yol gsteren, deerli danmanm Sayn Prof. Dr. Mustafa ACARa
teekkrlerimi ve sonsuz kranlarm arz ederim. almalarm esnasnda bilgi ve
tecrbelerinden yararlandm Yrd. Do. Dr. brahim GLe ve ayrca alma
sresi boyunca byk bir zveriyle bana destek olan eim Yrd. Do. Dr. Tansel
KOYUNa da teekkr bir bor bilirim.

Bu tez, SD 0884-D-04 nolu proje ile Sleyman Demirel niversitesi Aratrma
Fonu tarafndan desteklenmitir.


Arif KOYUN

15.06.2006


vi
SMGELER DZN

Yzey yutma katsays (boyutsuz)
Termal difzivite [m
2
/s]
Hacim sabiti [1/K]
Deklinasyon as [
o
]
Yzey yayma katsays (boyutsuz)
Disipasyon oran [W/kg]
Trblans kinetik enerjisinin yaylma hz [m
2
/s
3
]
Stephan-Boltzman sabiti [W/m
2
K
4
]

t
Trblansl Prandtl says
Geirgenlik katsays (boyutsuz)
eper kayma gerilmesi [N/m
2
]
Kinematik viskozite [m
2
/s]
Younluk [kg/m
3
]
Verim (boyutsuz)

t
Trblans eddy viskozitesi [Ns/m
2
]
Adyabatik s (boyutsuz)
ag Azimut as [
o
]
A
baca
Baca kesit alan [m
2
]
A
t
Kollektr giri alan [m
2
]
A
kol
Kollektr yzey alan [m
2
]
c
1
, c
2
, c

,
k
k- trblans modeli sabitleri
c
p
zgl s katsays [J/kg.K]
c
w
Srtnme katsays
c

Eddy viskozite iin bir sabit

d ap [m]
D
baca
Baca ap [m]
D
h
Hidrolik ap [m]
F' Kollektr verim faktr
g Yerekimi ivmesi [m/s
2
]
G
k
Trblans retim miktar (boyutsuz)
Gr Grashof says (boyutsuz)
vii
h Saat as [
o
]
h Film s transfer katsays [W/m
2
K]
h
a
Kollektr giri az ykseklii [m]
h
w
Rzgarla s transfer katsays [W/m
2
K]
h
rs
Inmla s transfer katsays [W/m
2
K]
H Dou ve bat saat as [
o
]
H
baca
Baca ykseklii [m]
I Yatay dzleme gelen anlk toplam gne nm [W/m
2
]
I
d
Yatay dzleme gelen anlk direkt gne nm [W/m
2
]
I
y
Yatay dzleme gelen anlk yayl gne nm [W/m
2
]
I
ey
Eik dzleme gelen anlk yayl gne nm [W/m
2
]
I
ya
Eik dzleme gelen anlk yansmayla gelen gne nm [W/m
2
]
I
e
Eik dzleme gelen anlk toplam gne nm [W/m
2
]
I
ed
Eik dzleme gelen anlk direkt gne nm [W/m
2
]
I
gs
Gne sabiti [W/m
2
]
k Trblans kinetik enerji [J/kg]
k Is iletim katsays [W/mK]
k
t
Trblansl eddy iletkenlii [W/mK]
l Cam rt uzunluu [m]
m Ktlesel debi [kg/s]
n 1 Ocaktan itibaren gn says
Nu Nusselt says (boyutsuz)
P G [w]
p Basn [Pa]
p
1
Kollektr giriindeki basn [Pa ]
Pr Prandtl says (boyutsuz)
q
u
Faydal s [W/m
2
]
Q
d
Yatay dzleme gelen aylk ortalama direk gne nm [W/m
2
]
Q
0
Atmosfer dna bir gn boyunca gelen gne nm [W/m
2
]
Q
y
Yatay dzleme gelen gnlk yayl gne nm [W/m
2
]
Q Yatay dzleme gelen aylk ortalama toplam gne nm [W/m
2
]
Ra Rayleigh says (boyutsuz)
viii
Re Reynolds says (boyutsuz)
S
1
Cam rt tarafndan yutulan nm miktar [W/m
2
]
S
2
Zemin tarafndan yutulan nm miktar [W/m
2
]
T
a
D ortam scakl [K]
T
c
Kollektr st yzey scakl [K]
T
dp
Youma noktas scakl [K]
T
f
Kollektr ortalama scakl [K]
T
p
Zemin scakl [K]
t Zaman (h)
t
b
Gnein batt saat
t
d
Gnein doduu saat
t
g
Gn uzunluu
U
b
Zemin s transfer katsays [W/m
2
K]
U
e
Kollektr yan s kayp katsays [W/m
2
K]
U
L
Cam rt yzeyi toplam s transfer katsays [W/m
2
K]
U
t
Cam rtden olan s transfer katsays [W/m
2
K]
U Hava hz [m/s]
v
max
Maksimum hava hz [m/s]
w z ynndeki hz [m/s]
x Basn d faktr
Z Zenit as [
o
]

Ksaltmalar:
CFD Computational Fluid Dynamic - Hesaplamal Akkanlar Dinamii
RNG Renormalization Group - Renormalizasyon grup
RSM Reynolds Stress Model - Reynolds Stress Model
LES Large Eddy Simulation - Large Eddy Simlasyonu
DNS Direct Numerical Simulation - Direkt Saysal Simlasyon
FVM Finite Volumen Modell - Sonlu Hacim Modeli
ix
EKLLER DZN
Sayfa
ekil 1.1. Dnyann enerji ihtiyac, fosil kaynakl enerji kayna arz ve gne
enerjisinin bir karlatrlmas .................................................................. 2
ekil 1.2. Global enerji retiminde yenilenebilir enerjilerin yllara gre art ........ 4
ekil 1.3. Leonardo da Vincinin Kzartma pervanesi (1452-1519) ......................... 8
ekil 1.4. Gne bacasnn temel alma prensibi ................................................... 9
ekil 1.5. Bir gne bacasnn enerji dnm aamalar ....................................... 10
ekil 1.6. Bir gne bacasndaki enerji ak........................................................... 12
ekil 1.7. Kollektre gelen gne n ve kayp durumu........................................ 15
ekil 1.8. Kollektr apnn gne bacasndaki elektrik enerjisi retimine olan
etkisi ........................................................................................................ 16
ekil 1.9. Gndz ve gece durumlar iin alma prensibi .................................... 17
ekil 1.10. Is depolayc sistem olan su hortumlarnn zamana bal olarak s
kazancna etkisi ....................................................................................... 17
ekil 1.11. 1000 m. baca yksekliine ve 170 m. baca apna sahip bir bacann
duvar et kalnlklar ................................................................................. 19
ekil 1.12. Baca yksekliinin elektrik enerjisi retimine olan etkisi ...................... 20
ekil 1.13. Manzaranes prototipinde kullanlan trbin............................................. 21
ekil 2.1. Manzaranes prototipi............................................................................... 27
ekil 2.2. Florida niversitesinin kurduu sistem................................................. 28
ekil 2.3. ran Shahid Bahonar niversitesinin kurduu gne bacas sistemi ..... 29
ekil 2.4. Fachhochschule fr Technik und Wirtschaft Berlinde kurulan
gne bacas sistemi ................................................................................ 29
ekil 3.1. Trblansl ak zm yntemleri ......................................................... 34
ekil 3.2. Trblans modelleme yaklamlarnn zellikleri................................... 35
ekil 3.3. zm ynteminin karlatrlmas................................................... 42
ekil 3.4. Gne bacasnn kesit alnarak bytlm hali ..................................... 48
ekil 3.5. Gne bacasnn teorik analiz modeli ..................................................... 50
ekil 3.6. Bir hacim eleman boyunca enerji denklii ............................................ 52
ekil 3.7. Kollektrdeki fiziksel olaylar ve sl a ................................................. 53
ekil 3.8. Sistemin Fiziksel Byklkleri (ller metre cinsindendir) ................. 62
ekil 3.9. Baca ayann zemine monte edilmi durumu ........................................ 63
ekil 3.10. Bacann monte edilmemi hali ................................................................ 64
x
ekil 3.11. Kollektr ve bacann montaj aamas ..................................................... 64
ekil 3.12. Kollektr cam rt malzemesinin yerletirilmesinden sonraki grnt . 65
ekil 3.13. Bacann alt ksmna yerletirilen pervane ............................................... 65
ekil 3.14. Veri kaydedici cihazn grnts............................................................ 67
ekil 3.15. Anemometre sensr (hz ve scaklk sensr birlikte) .......................... 67
ekil 3.16. Scaklk sensr ...................................................................................... 67
ekil 3.17. Hz sensr.............................................................................................. 68
ekil 3.19. Veri toplam kartnn bal olduu bilgisayar .......................................... 69
ekil 3.20. Gne bacas zerindeki lm noktalar ............................................... 70
ekil 3.21. Kollektr st yzeyine yerletirilen scaklk sensr.............................. 70
ekil 3.22. Kollektr giri azndan yatayda 3,5 m ieriye doru, kollektr altndaki
ve zemindeki scaklk sensrleri ............................................................. 71
ekil 3.23. Pervane ksmna yerletirilen hz ve scaklk sensrleri ........................ 72
ekil 3.24. Bir CFD Simlasyonun Genel lem Basamaklar.................................. 73
ekil 3.25. FLUENT programnn yaps.................................................................. 75
ekil 3.26. FLUENT programnn gre matematik ilem admlar .......................... 76
ekil 3.27. GAMBIT programnda oluturulan gne bacas kafes yaps ............... 77
ekil 3.28. Gambitte tanmlanan kenar parametreleri ............................................. 78
ekil 3.29. Trblans modeli seim ekran............................................................... 79
ekil 3.30. Fluent programnda kullanlan havann zellikleri ................................. 80
ekil 3.31. Gne bacas hesap program al ekran grnts ............................. 84
ekil 3.32. G hesap modl ekran grnts........................................................ 85
ekil 3.33. Gne nm hesap modl ekran grnts......................................... 87
ekil 3.34. Is kayb hesap modl ekran grnts ................................................ 89
ekil 3.35. Fiziksel byklk hesap modl ekran grnts.................................. 89
ekil 4.1. Kollektre gelen gne nm ile giren hava hz arasndaki iliki ....... 91
ekil 4.2. Kollektre gelen gne nm ile giren hava scakl arasndaki
iliki......................................................................................................... 91
ekil 4.3. Kollektre gelen gne nm ile kollektr alt blgesindeki havann
scaklklar arasndaki iliki..................................................................... 92
ekil 4.4. Kollektre gelen gne nm ile baca k scakl arasndaki iliki. 92
ekil 4.5. Kollektre gelen gne nm ile d ortam scakl arasndaki iliki.. 93
ekil 4.6. Kollektre gelen gne nm ile trbin giri hz arasndaki iliki ...... 94
xi
ekil 4.7. Kollektre gelen gne nm ile trbin giri scakl arasndaki
iliki......................................................................................................... 94
ekil 4.8. Kollektre gelen gne nm ile trbinden elde edilen elektrik gc
arasndaki iliki ....................................................................................... 95
ekil 4.9. Isparta blgesi iin aylk nm deerleri ............................................... 98
ekil 4.10. Elde edilebilecek aylk toplam g deerleri ve nm arasndaki
iliki......................................................................................................... 99
ekil 4.11. Trbin giri hz ile elde elde edilebilecek anlk elektrik g arasndaki
iliki......................................................................................................... 99
ekil 4.12. Simlasyon sonunda oluan konvergenz erileri .................................. 100
ekil 4.13. Gne bacas iindeki scaklk dalm ................................................ 101
ekil 4.14. Gne bacas iindeki hz dalm ....................................................... 101
ekil 4.15. Gne bacas iindeki trblans kinetik enerjisi dalm..................... 102
ekil 4.16. Gne bacas ekseni boyunca oluan hz deerleri ............................... 102
ekil 4.17. Deneysel olarak llen ve bilgisayar program yardmyla hesaplanan
gne nm arasndaki iliki ............................................................... 107
ekil 4.18. Farkl kollektr verim faktrlerinde, nm ile hz arasndaki iliki
(U
l
=8,8 W/m
2
K) .................................................................................... 107
ekil 4.19. Farkl kollektr verim faktrlerinde, nm ile hz arasndaki iliki
(U
l
=5 W/m
2
K) ....................................................................................... 108


xii
ZELGELER DZN

izelge 1.1. Baz nemli enerji kaynaklarnn dnyadaki kullanm miktarlar
(PJ
1
olarak)............................................................................................ 3
izelge 1.2. Dnyada kurulu gne kulesi sistemleri ................................................ 6
izelge 1.3. Seilmi baz termal sistemlerin nemli parametreleri .......................... 6
izelge 1.4. Zeminde bir s depolama sistemine sahip bir gne bacasnn fiziksel
lleri ................................................................................................. 18
izelge 1.5. Is depolama sistemine sahip olmayan bir gne bacasnn fiziksel
lleri ................................................................................................. 18
izelge 2.1. Manzaranes prototipinin ana lleri ve teknik zellikleri.................. 26
izelge 3.1. RANS Trblans modellerinin karlatrlmas.................................. 42
izelge 3.2. Prototip gne bacas zellikleri .......................................................... 63
izelge 3.3. Programn balang artlar ................................................................ 80
izelge 3.4. Baz byk gne bacas sistemlerinin nemli parametreleri ............. 82
izelge 4.1. 11 Austos 2004 gnne ait lm deerleri....................................... 95
izelge 4.2. 11 Austos 2004 gn nm deerleri .............................................. 97
izelge 4.3. Isparta iin 2004 ylna ait aylk ortalama gne ma deerleri ........ 97
izelge 4.4. Deneysel ve Simlasyon sonu karlatrmas ................................. 103
izelge 4.5. 11 Austos 2004 gnne ait bilgisayar program s kayb sonular 103
izelge 4.6. 11 Austos 2004 gnne ait bilgisayar program gne nm
sonular ............................................................................................. 105
izelge 4.7. 11 Austos 2004 gnne ait kaynaktan alnan nm deerleri ... 106


1
1. GR

Dnya nfusunun hzla artmas ve sanayilemenin de buna paralel olarak gelimesi,
dnya enerji ihtiyacn da giderek artrmaktadr. Artan dnya nfusuyla birlikte ve
artan yaam kalitesine bal olarak, 2050 ylna kadar dnya enerji ihtiyac da
yaklak 2,4 - 4 katna kacaktr. Ancak artan bu enerji ihtiyac gnmz
koullarnda yeterince karlanamamaktadr. Bunun en byk nedeni konvansiyonel
enerji retiminin yaklak % 85inin fosil kaynaklar dediimiz bata kmr, petrol ve
doal gaza dayanmasdr (Quaschning, 1999). Enerji tketiminin tam olarak
karlanamamas, enerji retimi ve tketimi arasndaki an hzla artmasna neden
olmaktadr. Bu durumda da ncelikle lkemizde artan enerji ihtiyacn karlamak
iin yenilenebilir enerji kaynaklarndan daha etkin ve rasyonel bir biimde
faydalanlmas gerekir.

Ayrca, geleneksel enerji retim yntemleri gnmzde evre kirliliinin balca
nedenidir. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn dier bir avantaj da enerji retimi
esnasnda evreye ok az zarar vermesidir. Bata kmr ve petrol olmak zere
kullanlan yaktlarn yanmas sonucu oluan ve atmosfere verilen SOx, NOx ve toz
gibi kirletici emisyonlarla beraber sera etkisi yaratarak kresel snma ve iklim
deiikliklerine neden olan CO
2
emisyonlar evreyi olumsuz ynde etkilemektedir.
zellikle sl deerleri dk, kl ve kkrt ierikleri yksek olan kalitesiz yerli
linyit kmrlerin kullanlmas, hava kirliliini daha da artrmaktadr.

Fosil yakt kaynaklarnn ounluu sanayilemi lkeler tarafndan
kullanlmaktadr. Bu lkelerin sahip olduklar kaynaklar ve nfuslar daha az
olmasna ramen kullandklar kaynak miktar ok fazladr (Uyarel ve z, 1987).

Dier taraftan fosil kaynaklarn sonlu bir kaynak ve bir sre sonra tamamen bitecek
olmas, yenilenebilir enerji kaynaklarnn ise doa tarafndan srekli yenilenen,
dnya dndke var olacak bir enerji kayna olmas ayrca bir tercih nedenidir.
Bugn gelimi veya gelimekte olan lkeler kendi olanaklar iinde deiik enerji
kaynaklarnn kullanlmasna ncelik vermektedirler. Dnyann bilinen petrol
2
rezervlerinin 2050 ylnda, doal gaz rezervlerinin 2070 ylnda ve kmr
rezervlerinin ise 2150 ylnda tkenecei beklenmektedir (Kimya Mhendisi , 2005).

Yenilenebilir enerji kayna denilince, dnya dndke ve canllar yaad srece
var olan hi bitmeyecek olan enerji kayna anlalr. Yenilenebilir enerji
kaynaklarn esas olarak aadaki ekilde snflandrmak mmkndr:

Gne enerjisi
Jeotermal enerji
Hidrolik enerjisi
Biyoenerji
Hidrojen
Okyanus enerjisi
Rzgar enerjisi

Mevcut yenilenebilir enerji kaynaklar, teorik olarak btn dnya enerji ihtiyacn
karlayabilir. Dnyadaki enerji kaynaklarnn ve gne enerjisinin arz ile ilgili bir
karlatrma ekil 1.1de gsterilmitir.



ekil 1.1. Dnyann enerji ihtiyac, fosil kaynakl enerji kayna arz ve gne
enerjisinin bir karlatrlmas (Quaschning, 1999)
Nkleer
Kmr
Gaz
Pet
rol
Toplam enerji
rezervi
Yllk gne
nm
Yllk enerji
ihtiyac
3
izelge 1.1. Baz nemli enerji kaynaklarnn dnyadaki kullanm miktarlar
(PJ
1
olarak) (Quaschning, 1999)

Enerji tr 1925 1938 1950 1960 1968 1980 1992
Kat fosil
yaktlar
2)

36,039 37,856 46,675 58,541 67,830 77,118 90,596
Sv fosil
yaktlar
3)

5,772 11,017 21,155 43,921 79,169 117,112 130,971
Doal gaz 1,406 2,930 7,384 17,961 33,900 53,736 74,569
Hidrolik
enerji
293 674 1,260 2,520 3,868 6,358 7,911
Nkleer
enerji
0 0 0 0 176 2,461 7,354
Toplam 43,511 52,476 76,473 122,943 184,766 256,785 311,400

1)
PJ=10
15
Joule
2)
Kmr vb.
3)
Petrol rnleri

izelge 1.1de baz nemli enerji kaynaklarnn dnyadaki kullanm miktarlar
verilmitir (Quaschning, 1999). Bu izelgeye bakldnda fosil kaynakl yaktlarn
kullanmnn artan dnya nfusu ve enerji ihtiyac ile ayn oranda artt
grlmektedir.

Gnmzde fosil enerji kaynaklarna alternatif olabilecek olan yenilenebilir enerji
kaynaklarnn banda hidrolik enerji, gne enerjisi ve rzgar enerjisi gelmektedir.

Gneten dnyaya ylda yaklak 3,9x10
24
J = 1,08*10
18
kWh lik bir enerji gelir. Bu
da dnya toplam ihtiyacnn yaklak 10.000 katdr (Quaschning, 1999). Dier bir
ifade ile dnyaya gelen gne enerjisinin on binde birini biz kullanabilmi olsaydk
btn dnyann enerji ihtiyac karlanm olurdu.

Yenilenebilir enerji kaynaklarndan faydalanmak iin zellikle 80li yllardan
itibaren birok yntemler gelitirilmitir. Bilhassa gne enerjisinden faydalanmak
4
konusunda olduka ileri admlar atlm olmasna ramen, henz istenilen seviyeye
ulalmamtr.

ekil 1.2den de grld gibi, enerji retiminde bilhassa 2000 li yllardan itibaren
yenilenebilir enerji kaynaklarna doru hzl bir yneli olmutur. Bu yenilenebilir
enerji kaynaklar arasnda ise gne enerjisi, fotovoltaik uygulama ile bata
gelmektedir.

0
4.000
8.000
12.000
16.000
20.000
24.000
28.000
32.000
1995 1998 2000 2005 2010 2020 2030 2040 2050
Yllar
E
l
e
k
t
r
i
k

r
e
t
i
m
i
(
T
W
h
/
a
)
pv
termal sistem
jeotermal
biyomas
rzgar
su
nkleer
petrol
kmr


ekil 1.2. Global enerji retiminde yenilenebilir enerjilerin yllara gre art (FVS,
2006)

Gne enerjisinden elektrik retimi direkt ve indirekt olarak iki ayr yntemle
gerekletirilir. Direkt yntem kapsamnda fotovoltaik, termoelektrik ve termoiyonik
eviriciler yer alr. Gne enerjisinin indirekt biimde elektrie dntrlmesi ise,
gneten yaralanlarak retilen buhar ve bunu deerlendiren bir buhar g evrimi ya
da gne enerjisiyle elde edilen hidrojen ve bunun kulland termik elektrik reteci
ve yakt pili olmaktadr (TBTAK, 2006).

Gne elektrik santralleri PV (fotovoltaik) tipi ve termik elektrik olarak ikiye
ayrlmaktadr. Gne enerjisinden elektrik retimi ilk kez 1954 ylnda Amerikada
Bell Telefon Laboratuvarlarnda retilen PV gne pilleri ile gerekletirilmitir.
Gne enerjisi girdili buhar makine ve buhar trbin sistemleri ile gne frnlarnn
5
ok ncelerde yaplmasna karn, gne termik elektrik santrallerinin kurulmas
1970lerin sonlarn bulmutur (TBTAK, 2006).

Gne termik elektrik santralleri, heliostatik tarlal ve merkezi g kuleli, parabolik
oluk tipi odakl kollektr tarlal ve dank parabolik anak kollektr tarlal tiplerde
olmaktadr. Byk apta elektrik retimi iin parabolik oluk kollektrl sistemler ile
merkezi g kuleli sistemlerin uygun olduu grlmtr (TBTAK, 2006).

Gne termik elektrik santralleri ise aadaki ekilde snflandrlabilir.

Parabolik Oluk Kolektrler
Parabolik anak/Motor Gne Isl Elektrik Santral
Gne Kuleleri
Gne Bacas
olmaktadr.

Parabolik oluk kollektrler, termal sistemlerin en yaygndr. Kollektrler, kesiti
parabolik olan younlatrc dizilerden oluur. Kolektrn i ksmndaki yanstc
yzeyler, gne enerjisini, kollektrn odanda yer alan ve boydan boya uzanan
siyah bir absorban boruya odaklarlar. Parabolik oluk kollektrlere rnek
Kaliforniyadaki Mojave sahilinde 1984 ve 1991 yllar arasnda dokuz parabol
oluklu toplam gc 354 MW olan bir gne enerjisi sistemi verilebilir. u anda
dnyadaki gneten elde edilen elektriin yaklak %80i bu tesislerden elde
edilmektedir. Gneten elektrik elde etmek iin kullanlan en gelimi sistem
halihazrda bu tip sistemlerdir (Schlaich vd., 2004).

Parabolik anak sistem, iki eksende gnei takip ederek, srekli olarak gnei
odaklama blgesine younlatrrlar. Termal enerji, odaklama blgesinden uygun bir
alma svs ile alnarak, termodinamik bir dolama gnderilebilir ya da odak
blgesine monte edilen bir Stirling makine yardm ile elektrik enerjisine evrilebilir.
Parabolik anak gne sl sistemindeki baz prototip uygulamalar spanyada, Suudi
Arabistanda ve Amerikada kurulmutur (Quaschning, 1999).
6
Gne kuleli sistemler ise henz pilot uygulama aamasndadr. u an Amerikada ve
spanyada deneme amal sistemler kurulmutur (Quaschning, 1999). izelge
1.2.'de dnyada kurulu gne kulesi sistemleri karlatrmal olarak verilmitir.


izelge 1.2. Dnyada kurulu gne kulesi sistemleri (U.S. Department of Energy,
2006)

Proje

lke

G
(MW)

Is transfer
akkan

Depolama
ortam
letmeye
al
SSPS spanya 0,5 Sv Sodyum Sodyum 1981
EUROLIOS talya 1 Buhar Nitrat tuzu /Su 1981
SUNSHINE Japonya 1 Buhar Nitrat tuzu /Su 1981
Solar One Amerika 10 Buhar Ya/Kaya 1982
CESA-1 spanya 1 Buhar Nitrat tuzu /Su 1983
MSEE/Cat B Amerika 1 Nitrat eriyii Nitrat tuzu /Su 1984
THEMIS Fransa 2,5 Yksek
teknolojik tuz
Yksek
teknolojik tuz
1984
SPP-5 Rusya 5 Buhar Su/Buhar 1986
TSA spanya 1 Hava Seramik 1993
Solar Two Amerika 10 Nitrat tuzu Nitrat tuzu 1996

Gne bacas sistemi ise teorik olarak ok ncelere dayanmasna ramen ilk
uygulama 1986 ylnda spanyann Manzaranes blgesinde 50 kW lk bir pilot
uygulama ile denenmitir. Baz sl gne sistemlerinin nemli parametreleri izelge
1.3de verilmitir.

izelge 1.3. Seilmi baz termal sistemlerin nemli parametreleri (Weinrebe, 2000)

Parametre Kule
Sistemi
Parabolik
anak
Parabol
Oluklu
Gne Bacas
Anma gc (MW) 30 - 200 0,01 - 1 30 - 100 30 - 200
Yllk kullanm yzdesi 0,13 -0,15 0,15 - 0,17 0,13 0,15 0,007 - 0,011
Yzey htiyac (m
2
/kW) 25 20 17 76
Gelime durumu + + ++ +


7
Enerji retiminde ve tketiminde yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm payn
artrmak iin zellikle Avrupa Birlii lkeleri olduka youn almalar
yapmaktadr. Bu lkelerin nmzdeki yaklak 20 yllk enerji politikalar aadaki
biimde zetlenebilir (EUROPA, 2006).

2010 ylna kadar:
- 1997 ylnda %14 olan yenilenebilir enerji kaynakl elektrik retim orannn %22
ye karmak,
- lke baznda enerji tketiminde yenilenebilir enerji kullanm orann %6dan %12
ye artrmak,
- Benzin ve dizel yakt tketimindeki biyogen yakt orannn %0,2den %5,75e
karmak,

- 1.000.000 fotovoltaik atnn (1000 MWp) ina edilmesi
- 10.000 MW ilave rzgar enerjisi kapasitesi
- 10.000 MW ilave biyoktle enerjisi kapasitesi
- Enerji ihtiyacnn tamamnn yenilenebilir kaynaklarda salayacak pilot blgelerin
oluturulmas (1500 MWlk bir art)

2020 ylna kadar:
-1990 ylndaki orana gre sera gaz etkisini % 30 azaltmak (EUROPA, 2006).

Bu hedeflerin gereklemesi ile, CO
2
emisyonlarnda yllk toplam 402 milyon
tonluk bir d salanaca belirtilmektedir.

lkemizde ise bu konulara ilk olarak 1960-1970 dneminde el atlm, ancak fazla
bir gelime salanamamtr. Yenilenebilir kaynaklarn mevcudiyeti, en az seviyede
evresel etki yaratmalar, iletme ve bakm masraflarnn az olmas ve en nemlisi
ulusal nitelikleri ile gvenilir enerji arz salamalar, bu kaynaklarn lkemiz iin
nemini byk lde artrmaktadr (TBTAK, 2006).

8
1.1. Gne Bacasnn Tarihesi

Havann kaldrma etkisini teknik olarak kullanl hale getirmek iin yaplan ilk
denemeler Lenorda da Vinciye kadar uzanmaktadr. Alttan yaklan atein stt
hava ykselerek en stte bulunan pervaneyi dndrmek suretiyle, pervanenin bal
bulunduu milin alt ucundaki kzartlacak olan malzeme de dnm olmaktadr.
(Pastohr, 2004). Ve bu suretle sadece ate etkisiyle pervane dnm olmaktadr
(ekil 1.3.).


ekil 1.3. Leonardo da Vincinin Kzartma pervanesi (1452-1519)

Gnmzde ise gne bacas fikri ilk olarak Alman inaat mhendisi olan Prof. Dr.
Jrg Schlaich tarafndan 1976 ylnda ortaya atlmtr. Daha sonra uygulamaya
dnk ilk prototip ise yine Schlaich ve ekibi tarafndan 1981 ylnda spanyann
Manzaranes blgesinde kurulmutur. 1986 ylndan 1989 ylna kadar baaryla
alan bu sistem, yaklak 50 kW g retim kapasitesine sahipti. Bu prototip hem
gne bacas fikrinin gerekletirilebilirlii asndan hem de bu konuda daha sonraki
almalara kaynak olacak lm sonularnn alnmas asndan baarl olmutur.



9
1.2. Gne Bacasnn Temel lkeleri

Gne bacas, gne enerjisinden elektrik enerjisi elde etmek iin gelitirilen sl bir
sistemdir. Konvansiyonel sl sistemlere nazaran olduka farkl bir alma
prensibine sahiptir. Bu sistemde temel fiziksel prensip; sera etkisi, baca ekii ve
kinetik enerjiye dnm sz konusudur. Dairesel cam kollektr altnda bulunan
hava, kollektr yzeyine gelen gne nm sayesinde snr. Isnan bu hava ve d
ortamdaki souk hava arasnda oluan younluk farkndan dolay, hava, kollektrn
merkezine doru yatay olarak tanr. Kollektr merkezinde bulunan dikey baca ise
ekii hzlandrr ve hava, st ucu ak olan baca tarafndan d ortama atlr. Hz
artarak bacaya ynelen hava, bacann giri blgesinde bulunan trbin ve buna bal
olan generatr dndrmek suretiyle elektrik enerjisi elde edilmi olur. Ve bu evrim
gne nm ne kadar bykse o kadar hzl bir ekilde gerekleir. Baca ayn
zamanda kollektr altndaki havay emdii iin, ak bulunan kollektr yanlarndan
tekrar hava girer. Bylece srekli bir alma salanm olur. Gne bacasnn temel
alma prensibi ekil 1.4de verilmitir.

ekil 1.4. Gne bacasnn temel alma prensibi (Weinrebe, 2004)
Baca
Trbin
Kollektr
Gne In
Hava
10
Gne bacasna ait genel enerji dnm aamalar da ekil 1.5de grlmektedir.



ekil 1.5. Bir gne bacasnn enerji dnm aamalar (Pastohr, 2004)

Gne bacas teknolojik olarak bir hidroelektrik santraline benzemektedir. Kollektr,
baraja; baca ise santraldeki su borularna karlk gelmektedir. Hidroelektrik
santralda enerji sudan kazanlmakta gne bacasnda ise havadan kazanlmaktadr.
Dier bir fark ise hidroelektrik santralinde su, yerekimi etkisiyle hz kazanr, buna
karlk gne bacasnda ise kollektre gelen gne nmyla hz kazanr. Her iki
enerji santrali de basn kademeli trbin ile almakta olup ve ok dk iletme
maliyetlerine sahiptir. Gerekli kollektr yzey alan ve baraj bykl eit
miktardaki elektrik gcnde, karlatrlabilir byklklerdir. Ancak bu
benzerliklere karn, gne bacas iin gerekli olan ok geni kolektr alanlar sadece
l gibi geni ve dz arazilerde daha ok salanabilir, buna karlk barajlar ise daha
ok suyun bol bulunduu blgelerde kurulabilir (Weinrebe, 2004).
Gne Enerjisi
Sera Etkisi
Gne enerjisi zeminde ve cam yzeyde sya dntrlr.
Is, havaya ve zemine s transferi yoluyla aktarlr.
Zeminde s enerjisi depolanr.

Baca etkisi
Baca, kollektrden gelen termik enerjiyi, harekete
dntrr.
Trbin ve Jeneratr
Bacadan kmak isteyen hava trbini dndrr.
Dnen trbine bal olan jeneratr elektrik enerjisi retir.
11
Gne bacasnn dier elektrik retim sistemlerine gre baz avantaj ve
dezavantajlar vardr. Bunlar aadaki ekilde sralayabiliriz:

Gne Bacasnn Avantajlar:
1. Gne nm cam yzeye youn olarak gelmedii iin kapal havalarda dahi,
difz nmdan faydalanlabilinir.
2. Kollektr altndaki (zemindeki) su depolama sistemi (su hortumlar), ucuz enerji
depolaycs olarak uygundur.
3. Gne bacas dier enerji reten sistemlere nazaran daha gvenilir ve arza
karma olasl en az olan sistemdir.
4. Yapm iin gerekli olan malzemeler beton, cam ve elik yeteri kadar ok ve kolay
bulunan malzemelerdir.

Ayrca, gne bacasndan elde edilen g, gelen gne miktaryla, baca yksekliiyle
ve kollektr alan ile doru orantldr. Ayn g; yksek baca ve nispeten kk
kollektr alan veya daha ksa baca ve daha byk bir kollektr alan ile de elde
edilebilir.

ekil 1.6. bir gne bacasndaki enerji akn gstermektedir. Gzle grlr gne
nmnn byk bir ksm cam kollektrden geerek zemine ular ve zemin bu
enerjinin bir ksmn tekrar geri yanstr. Keza bu n da tekrar kollektr tarafndan
absorbe edilir. Zemin ve kollektr yzeylerinde oluan bu farkl scaklklar, kollektr
kenarlarndaki aklardan giren taze havaya iyi bir s transferi salar. Gn boyu
gelen gne nm enerjisinin byk bir blm zeminin alt ksmlarna doru
iletilir, orada depolanr ve gece olduu zaman tekrar yukardaki havaya doru
aktarlr. Bylece 24 saat boyunca kesintisiz bir evrim elde edilmi olur.

12


ekil 1.6. Bir gne bacasndaki enerji ak (Bernardes, 2004)

Isnn kinetik enerjiye dnmn, ncelikle d ortam scakl ve baca ykseklii
belirler. Gne bacasnda dolaan havann scaklnn fazla artmas beklenmez. Bu
nedenle; baca verimi, kollektr ve trbin verimiyle karlatrld zaman kk
olmaktadr.

Hareketli hava molekllerinin oluturduu kinetik enerji, bir trbin rotorunu harekete
geirir ve bu mile bal olan jeneratr elektrik enerjisi retir. Baca giriindeki rotora
aktarlan hava akmnn enerjisi, ncelikle havann younluuna, rotor yzeyine ve
havann hzna baldr. Hareketli bir cismin kinetik enerjisi onun arlyla doru
Konveksiyonla olan
kayplar (~%10)
Zemin ve cam
Yzeyde yansma ile
olan kayplar (~%20)
Ima ile olan kayplar
(~%20)
Zemin s depolama
Isnn hareket enerjisine
dnmesi ile olan
kayplar (~%48)
Trbin / Generatr'deki
kayplar (<%1)
Trbin / Generatr
Direkt ve difz gne
nm
Cam rt Yzeyi
Gndz
Gece
Havann Is
almas (~%50)
Baca
Faydal Enerji (~%1)
13
orantldr. Bu nedenle, bacadaki hava akmnn kinetik enerjisi havann
younluuna, yani birim hacim elemanndaki arla baldr (Bernardes, 2004).

1.3. Gne Enerjisinin Gne Bacasna Geli Durumu

Dnya ile gne arasndaki mesafenin mevsimlere gre deimesi nedeniyle, gnei
gren hacimsel a deitiinden atmosfer dna gelen gne nm da her
mevsimde farkl deerlere sahiptir. Gne nm hesaplarnda, atmosfer dnda
gne nlarna dik bir birim alana btn dalga boylarnda bir anda gelen gne
nm deeri kullanlr ve bu deere gne sabiti denir. Bu deer literatrde 1353
W/m
2
olarak verilmitir. Atmosfer dnda herhangi bir gnde gne nmna dik bir
dzleme gelen toplam gne nm I
on
, dnya-gne mesafesi L ve yllk ortalama
deeri L
o
ve gne sabiti I
gs
olmak zere
gs gs
2
2
0
on
I . f I .
L
L
I = = (1.1)
eklinde yazlabilir (Kl ve ztrk, 1983). Burada f gne sabiti dzeltme faktr
olarak tanmlanr ve aadaki ekilde formlize edilir:
|
.
|

\
|
+ =
365
n
360 cos 033 . 0 1 f (1.2)

1.4. almann Amac

Bu almada, gne bacasndan elektrik enerjisi retim yntemlerinden birisi olan,
dnce olarak eski dnyada birka prototip dnda fazla uygulanma ans
bulunamam bir teknoloji olan gne bacas ile elektrik enerjisi retim yntemi
incelenecek ve Isparta artlarna gre bir uygulama gelitirilecektir.
Bu doktora almasnn amac; be ana grupta toplanabilir:

1. Gne bacas iindeki hava aknn termodinamik analizini gerekletirerek,
kollektr iindeki s iletimi, konveksiyon gibi s transfer olaylarn incelemek.
14
2. Gne bacas iin ak tanmlayan Navier-Stokes, Sreklilik ve Enerji denklemi
gibi temel ak denklemlerini tretmek.

3. Gne bacas iindeki akn matematiksel modelini kararak Fluent paket
program yardmyla akn CFD analizini gerekletirmek. Hz, scaklk ve younluk
gibi temel parametrelerin dalmlarn karmaktr.

4. Kurulan prototip gne bacasnda scaklk, hz, nem ve gne radyasyonunu
lmek. Bu lm sonularn CFD analiz sonular ile karlatrmak.

5. Isparta yresi iklim artlarna uygun gne bacas modelini gelitirmek.

1.5. Gne Bacas Sistem Elemanlar

Bir gne bacas sistemi esas itibariyle aadaki paralardan oluur:

- Kollektr (cam yada geirgen folyo kapl),
- Baca,
- Bir veya birden fazla trbin,
- Generatr.

1.5.1. Kollektr

Gne bacasnn en nemli bileenini oluturan kollektr, gneten gelen nlarn
ortamdaki havaya aktarr. Yzeyi cam veya geirgenlii yksek bir folyo malzemesi
olabilir. Kollektrn yerden ykseklii yan giri blgesinde daha az, gne bacas
merkezine doru yani bacaya doru gittike artar. Bylece hava ak hznn ok
fazla artmas dolaysyla srtnme kayplarnn artmas engellenmi olur. Dier
taraftan hava minimum kaypla bacaya ynlendirilmi olur. Kollektr yzeyi, gne
n iyi bir oranda geirmesi gerekir. Ancak kollektrden geerek zemine ulaan
gne n ayn zamanda zemini de stp, bir miktar n tekrar kollektr yzeyine
geri yansr. Kollektr ayn zamanda bu yansyan gne nmn da mmkn
15
olduunca geirmemelidir.

Kollektr, gelen nn tamamn faydal enerjiye dntremez. Yansma ve
konveksiyon nedeniyle kayplar oluur. Gndz kollektre gelen gne nnn
kk bir ksm yansr, yine kk bir miktar kollektr tarafndan absorbe edilir ve
byk bir ksm kollektrden geer. Kollektr geerek zemine ulaan gne nnn
yine bir ksm yansr, geri kalan ise zemin tarafndan absorbe edilir veya depolanr.
Gece ise; ortam scakl zemin scaklndan dk olduu iin zeminde yada
depolaycdaki s enerjisi ortama aktarlr. Bu aktarm esnasnda gne nmnn bir
ksm yine ortam geerek kollektrden geerek havaya aktarlr (ekil 1.7).



ekil 1.7. Kollektre gelen gne n ve kayp durumu (Bernardes, 2004)

Kollektr giriindeki hava scakl ile baca giriindeki scaklk arasndaki fark
kollektre gelen gne nm ile doru orantldr.

Kollektr yzeyine daha fazla gne nmnn gelmesini salamak ve kollektr
altndaki hava miktarn artrmak iin kolektr apnn yeterince byk olmas
ma ve
konveksiyon
kayplar
yansma ve
konveksiyon
kayplar
hava
kollektr
yzeyi
zemin
ma ve
konveksiyon
faydal ss
gndz gece
s depolama
16
gerekir. Sadece bu durumda istenen gce ulalr. Kollektr apnn elektrik enerjisi
retimine etkisi ekil 1.8de gsterilmitir.

0
100
200
300
400
500
600
700
5000 5500 6000 6500 7000
Kollektr ap (m)
E
l
e
k
t
r
i
k

e
n
e
r
j
i
s
i

(
G
W
h
/
a
)




ekil 1.8. Kollektr apnn gne bacasndaki elektrik enerjisi retimine olan etkisi
(Schlaich, 1995)

Kollektr malzemesi olarak, kollektrn stten olan s kayplarn en aza indirgeyen
ve gne nlarnn geiini engellemeyen bir madde seilmelidir. Cam, gne
nlarn geirmesi ve ayrca absorban plakadan yaynlanan uzun dalga boylu nlar
geri yanstmas nedeni ile rt maddesi olarak son derece uygun bir maddedir.

1.5.1.2. Zeminde Is Depolama

Gne nmnn olmad gece saatlerinde de gne bacasnn almasn salamak
iin baz ek dzenekler kullanlabilir. ekil 1.9da da grld zere, bunun iin
kollektr zemine, ii su dolu hortum ya da borular denebilir. Hortum ierisindeki
bu su gndz snr ve bir miktar s enerjisi depolar. Depolanan bu enerji, gne
nnn olmad gece tekrar kollektr altndaki havaya aktarlr ve havann
scaklnn dmesi engellenmi olur (ekil 1.9.). Bu hortumlarn sadece bir kere su
ile doldurulmas yeterli olup, iindeki suyun zamanla buharlamasn engellemek
iin, ak olan ksmlarnn skca kapatlmas gerekir.

17









ekil 1.9. Gndz ve gece durumlar iin alma prensibi (Weinrebe, 2004)

Burada seilecek olan hortum veya boru yksekliinin, istenen gce gre farkllk
gstermekle birlikte, 5 ile 20 cm arasnda olmas gerekir. Bu depolama sayesinde
gne bacasnn srekli almas salanr. Zeminde bir s depolama sistemine sahip
olan ve olmayan iki gne bacas sistemine ait temel byklklerin karlatrlmas
izelge 1.4 ve izelge 1.5de verilmitir. Ayrca elde edilecek s kazancna ait bir
grafik ekil 1.10da verilmitir.



ekil 1.10. Is depolayc sistem olan su hortumlarnn zamana bal olarak s
kazancna etkisi (SBP, 2006)

gndz
Su hortumlar Zemin
Gne
Cam rt
Havaya
Zemin ve
hortumlara
Su hortumlar Zemin
Havaya
gece
saat (h)
depolama yok
10 cm su deposu
20 cm su deposu
relatif
g (%)
18
izelge 1.4. Zeminde bir s depolama sistemine sahip bir gne bacasnn fiziksel
lleri (Schlaich vd., 2004)

Elde edilen g MW 5 30 100 200
Kollektr ap m 1250 2900 4300 7000
Baca ykseklii m 550 750 1000 1000
Baca ap m 45 70 110 120
Yllk enerji kazanm
(2300 KWh/m
2
a gne
mas altnda)
GWh/a 14 99 320 680

izelge 1.5. Is depolama sistemine sahip olmayan bir gne bacasnn fiziksel
lleri (Schlaich vd., 2004)

Elde edilen g MW 5 30 100 200
Kollektr ap m 1750 3800 6100 10000
Baca ykseklii m 550 750 1000 1000
Baca ap m 45 70 110 120
Yllk enerji kazanm
(2300 KWh/m
2
a gne
mas altnda)
GWh/a 25 179 618 1318

1.5.2. Baca

Gne bacas sisteminin esas g reten ksmdr. Kollektrdeki snan havann
yukar kmas ncelikle kollektrdeki scaklk art T ve bacann hacmiyle, yani
baca ap ve baca yksekliiyle doru orantldr. Byk gne bacas sistemlerinde
kollektrde yaklak 35 Klk bir scaklk art gerekleebilir. Bu sayede baca
iindeki hava hz da v=15 m/s mertebesine kabilir. Bylece kinetik enerji artm ve
elde edilen g artm olur. Kollektrde snarak bacaya ynelen hava, baca boyunca
bir basn dne neden olur. Bu basn d (Schlaich vd., 2004)e gre

=
0
top
T
T
gH p (1.3)
ile ifade edilebilir. Burada; T
0
evre scakldr.
19
Teorik olarak bacal sistemin maksimum verimi, kollektrdeki T scaklk farkna
baldr. Burada da bacann ykseklii etkendir.

0 p p
ges
t
T c
gH
T c m
p m
=

=
&
&
(1.4)

Bu verim, dier gne enerjili g sistemleriyle karlatrldnda olduka kktr
ve yaklak 1000 m baca yksekliine sahip bir gne bacasnda maksimum %3
mertebesindedir.

Baca ksm, beton yada elik gibi ok farkl konstrksiyonlarda imal edilebilirler.
Byk gne bacas sistemlerinde elik demirlerle glendirilmi beton yap tarz
tercih edilir. Ayrca membran yap tarz da mevcuttur. ekil 1.11de 1000 m baca
boyuna sahip bir bacann yandan ve stten grnm ematik olarak verilmitir
(SBP, 2006).


ekil 1.11. 1000 m. baca yksekliine ve 170 m. baca apna sahip bir bacann duvar
et kalnlklar (SBP, 2006)
20
Baca, ayrca serbest konumlu ya da eitli baca boylarndan elik gergi halatlar ile
yere sabitlenmi olabilirler.

Teknolojik olarak bakldnda gne bacasndaki baca esas olarak doal ekili
normal bir bacadan farkl deildir. ekil 1.11de grld gibi 170 m ap ve 1000
m ykseklie sahip bacann alt ksmnda yaklak 99 cm.lik, orta ksmdan itibaren
ise yaklak 25 cm.lik sabit bir et kalnl mevcuttur.

Ayrca baca yksekliinin, retilen elektrik enerjisi miktarna etkisi olduka fazladr.
Bu iliki ekil 1.12de verilmitir.

0
100
200
300
400
500
600
700
800 900 1000 1100 1200 1300
Baca ykseklii (m)
E
n
e
r
j
i

(
G
W
h
/
a
)





ekil 1.12. Baca yksekliinin elektrik enerjisi retimine olan etkisi (Schlaich vd.,
2004)

1.5.3. Trbin

Kinetik enerjinin mekanik enerjiye dolaysyla elektrik enerjisine dntrld
ksmdr. Gne bacasnda kullanlan trbinler, rzgar trbini gibi hz kademeli deil
tam tersine basn kademeli rzgar turbo jeneratrleri gibi alrlar. Bu tip
trbinlerdeki g younluu (rotor yzey alan bana alnan g) hz kademeli
21
trbine gre olduka yksektir. Ayn apa sahip olmas durumunda yaklak 10
katlk bir g fark vardr (Weinrebe, 2004).

Trbinin giriinde ve kndaki hava hz hemen hemen eittir. Elde edilen g
trbinden geen hava miktarna ve basn dm miktarna baldr. Trbinler
normalde bacann alt ksmna yani bacann dirsek ksmnn alt tarafna yerletirilirler
(ekil 1.13).



ekil 1.13. Manzaranes prototipinde kullanlan trbin (Schlaich vd., 2004)

Dikey eksenli trbinler salam ve sessiz alrlar. Yerletirilecek olan trbin says
gne bacasnn byklne gre ya bir adet ya da birden fazla olabilir. rnein alt
adet trbin yerletirilmek istenirse her bir trbinin kanat ap, baca apnn yaklak
altda biri olmaldr. Birden fazla trbin kullanlmas durumunda trbinler, n at ve
baca arasndaki gei blgesinde datlm olarak yerletirilebilir. Bir baka trbin
yerletirme ekli de 7 trbinli sistemlerdir. Bu sistemde 6 adet trbine ek olarak 7.
trbin bacann merkezine yerletirilir.
22
2. KAYNAK ARATIRMASI

2.1. Teorik almalar

Haaf vd (1983), Haaf (1984) ve Schlaich (1986) gne bacasndaki akmn genel
olarak modellemilerdi. 1984 ylnda Haaf, Manzaranes prototipinin sonularn
yaynlad. lk termodinamik modeller, gaz dinamii alanna aitti. Burada,
kollektrdeki scaklk artnn ktle akmndan bamsz olduu kabul edilmiti.
Prof. Schlaich, ilki 1995 ylnda ve dieri de 2004 ylnda olmak zere gne
bacasnn temel esaslarn anlatt bir kitap yaynlad.

Pasumarthi ve Sherif (1987, 1989) ve Padki ve Sherif (1999) kendi yaptklar bir
gne bacasnn alma prensibini deneysel olarak incelemi ve basit bir
termodinamik model gelitirmilerdir. Bu bir model zerinde, kollektrdeki ktle
akm ve scaklk art arasndaki balant s denklii modeline gre saysal olarak
gerekletirilmitir. Ancak bu sistemde trbinin baca kna konmas nedeniyle,
hem statik hem de dinamik problemler yaratabilecei nedeniyle byk sistemler iin
uygun deildir.

Kreetz (1997) ayrca zemine denen su depolama sistemlerinin gne bacasnn
gcne etkisini zamana bal olarak incelemitir.

Pasumarthi ve Sherif (1998), gne bacasnn hem teorik hem de deneysel olarak
performans karakteristikleri incelemitir. Ortam havasnn scakl, g k gibi
parametrelerin etkisini incelemek iin matematiksel bir model gelitirilmitir. Ayrca
farkl kollektr tipi incelenmitir. Kollektr altndaki hava scakl, farkl
uzaklklarda, her farkl kollektr tipi iin ayr ayr llm ve sonular tablolar
ve grafikler halinde vermilerdir.

Padki ve Sherif (1999), gne bacas iin basit bir analitik model gelitirmilerdir.
Farkl gne bacas geometrileri iin g ve verimler elde edilmitir.
23
Bernardes vd. (1999), doal konveksiyon, laminer ve daimi ak artlar baz alnarak,
farkl snr artlar iin gne bacasnn termo-hidrodinamik analizi yaplmtr. Hava
akn saysal analizi iin sonlu hacim metodu kullanlmtr.

Gannon (2000), sistem kayplar ve kollektr performans dnlerek gne bacas
evrim analizi yapmtr. Sistem kayplar olarak srtnme kayplar, sistem, trbin
ve kinetik enerji kayplar dnlmtr.Daha byk gne bacas sistemlerinin
tasarmn yapabilmek iin basit bir kollektrdeki ktle ak ve scaklk art
kullanlmtr.

Backstrm ve Gannon (2000), baca ykseklii, srtnme kayb gibi parametrelere
bal olan termodinamik deikenlerin hesaplanabilmesi iin tek boyutlu
sktrlabilir ak iin baz yaklamlar gelitirmitir. Fiziksel model olarak ise 1500
mlik baca yksekliine, 160 m baca apna ve 4 km kollektr apna sahip bir
sistem dnlmtr. Bu bacada, basn deiimin, akkan srtnme kayplarnn,
yzey alan deiiminin, mach saysna olan etkisi incelenmitir.

Backstrm ve Gannon (2002), g reten trbin ksmn ayrntl olarak incelemi ve
maksimum verimin elde edilebilmesi iin hangi zelliklerin mevcut olmas
gerektiini aratrmtr.

Trbin veriminin daha ok, trbin kanat saysna ve trbin difzr kayp katsaysna
bal olduu tespit edilmitir.

Trbinin optimum reaksiyon derecesi, gerekli g iin maksimum trbin verimi ve
en uygun trbin bykl iin analitik zmler bulunmutur. 720 cm apa sahip
trbin modelindeki karakteristikler analitik modelin geerliliini onaylamaktadr.
Byk gne bacas sistemleri iin ise trbin verimi %90 seviyelerine kadar
kmaktadr.

Gannon (2002), daha ok kollektr modelini ve trbini ayrntl bir ekilde
incelemitir. Gannon kollektr iin s denkliini karm ve burada 5 W/m
2
K
24
deerine sahip sabit bir s iletim katsays kullanmtr. Bu deer ile 2000 m
kollektr apna sahip bir gne bacas hesaplanmtr. Ayrca zemin scaklnn
maksimum 168
0
Cye ulat sonucuna varmtr. Zemin scaklnn bu denli
yksek olmasnn nedeni, s depolama sisteminin bulunmamas ve sabit bir s iletim
katsaysnn kullanlmasdr.

Mller (2002) ise trbin blgesindeki akm profillerini sonlu elemanlar metodu ile
ortaya karmtr.

Bernardes vd. (2003), gne bacasnn termal ve teknik analizi ayrntl bir ekilde
incelemitir. Scaklk ve g kn hesaplamak iin ayrca eitli evre
scaklklarnn gce olan etkisini incelemek iin matematiksel bir model
gelitirilmitir. Bu matematiksel model sonular Manzaranes prototipinde, elde
edilen deneysel verilerle karlatrlmtr.

Dai vd. (2003) ise inin kuzey bat blgesindeki ehir dndaki bir yerleim
biriminin elektrik ihtiyacn karlamak iin bir gne bacas sistemi dizayn ve analiz
etmilerdir. Gne nmnn dier blgelere gre daha youn olduu bu blgede
aylk yaklak 110-190 kWlk bir elektrik enerjisinin retilebilecei ngrlmtr.
Baca ykseklii, kollektr ap, evre scakl, gne nm miktar ve trbin verimi
gibi faktrlerin g artna etkileri analiz edilmitir.

Sonuta, baca ykseklii, kolektr verimi, trbin verimi ve kollektr yzey alan gibi
parametrelerin nemli olduu, ncelikler gne nmnn elde edilen gce direkt
etkisinin olduu ve evre scaklnn ikinci derecede etkili olduu sunucuna
varlmtr.

Pastohr vd. (2004), gne bacas iindeki akn scaklk ve ak zellikleri saysal ve
analitik olarak incelemitir. Zemin, kollektr, baca ve trbin ksmlar saysal olarak
FLUENT paket program yardmyla incelenmitir. Saysal hesaplama sonular basit
bir model ile karlatrlmtr. Bu modelin geometrisi ise Manzaranes prototipinden
alnmtr.
25
Saysal zm iin u kabuller yaplmtr:

-Srekli daimi ak, eksenel simetri, kollektr model, zemin modeli
-Trbin ve baca modeli yok

Analitik zm olarak ise Navier-Stokes denklemleri kullanlmtr.
Saysal zm ile analitik zmler karlatrldnda yaklak %4lk bir sapmann
olduu grlmtr.

Schlaich vd. (2004), genel olarak gne bacalarnn teorisi, pratik uygulamalar ve
ekonomik analizi incelemitir. Gne bacasnn temel alma prensibi anlatldktan
sonra g k ile ilgili temel bantlar verilmi, ilk gne bacas prototip olan
Manzaranes prototipi hakknda teknik bilgilerden bahsedilmitir.

Bilgen ve Rheault (2005), yksek enlemlerdeki g retimi iin bir gne bacas
sistemi dizayn etmiler ve bu sistemin performansn deerlendirilmilerdir. Aylk
ortalama meteorolojik ve termodinamik evrime dayal olarak matematiksel bir
model ve MATLAB programnda baz kodlar gelitirilmitir. Kanadann Ottowa
blgesinde kurulu, 5 MW nominal gce sahip g reten sistemin termal performans
incelenmitir.

Denantes ve Bilgen (2006), verimli bir kar dnl trbin modeli gelitirilmi ve
kullanlabilirlii aratrmtr.

Pretorius ve Krger (2006)in yapt incelemeler sonucunda, yeni s transfer
denkleminin tesis g kn nemli lde drdn gstermitir. Kollektr
cam olarak daha kaliteli cam kullanlmas, g retimini artrd iin daha hassas
trbin giri kayp katsaysnn etkisi nemsiz olmaktadr. Farkl kollektr camnn s
iletimine etkisi ve zemin olarak kireta, kumta ve granitin kullanlmas
durumunda bunun g retimine etkisi aratrlmtr.

26
2.2. Uygulamal almalar

2.2.1. Manzaranes Prototipi

Manzaranes prototipi gne bacas fikrini ilk ortaya atan Prof.Dr. Schlaichn, Alman
Aratrma ve Teknoloji Bakanl tarafndan yaklak 3,5 milyon USD ile finanse
edilen bir proje kapsamnda spanyann Manzaranes blgesinde gerekletirilmitir
(Schlaich vd., 2004). Bu kurulan prototipe ait teknik zellikler izelge 2.1de
verilmitir.

izelge 2.1. Manzaranes prototipinin ana lleri ve teknik zellikleri (Weinrebe,
2004)

Baca ykseklii 194,6 m
Baca ap 10 m
Kollektr ap 240 m
Ortalama kollektr ap 122 m
Ortalama kollektr ykseklii 1,85 m
Trbin kanat says 4
Kollektrdeki dnlen scaklk art T = 20 K
Nominal trbin gc 50 kW
Naylon kollektr yzey alan 40000 m
2

Cam kollektr yzey alan 6000 m
2


Bu prototipin inasna 1982 ylnda balanm olup, 1986 ve 1989 yllar arasnda
gerek lmler alnm ve baarl bir ekilde almtr. Sistem zerinde bulunan
180 adet farkl lm sensr vastasyla binlerce veri her saniyede lm yaplarak
alnmtr. ekil 2.1de bu prototipinin bir fotoraf grlmektedir.

27


ekil 2.1. Manzaranes prototipi (Schlaich vd., 2004)

Bu almann amac; o ana kadar gelitirilen teorik almalarn deneysel verilerle
doruluunu kantlamak ve sistem zerindeki her bir elemann verim ve g zerine
etkisini gerek meteorolojik artlar altnda incelemektir (Weinrebe, 2004).

Kurulan prototip 3 yllk bir sre iin deneme amal kurulduu iin sistemin
demonte edilebilir ve kullanlan paralarn daha sonra tekrar kullanlabilir olmas
dnlmtr. Bu amala baca ksm trapez levhalarn boru haline getirilerek st
ste birletirilmesiyle elde edilmitir. Levhalarn kalnl 1,25 mm dir. Ayrca
bacann kt hava artlarnda devrilmemesi iin drt eit ykseklikten 3 ayr yne
elik gergi halatlar ile zemine balanmtr.

Kollektr ksmnda kullanlan malzemenin, iyi geirgenlik zelliinin yan sra uzun
mrl, dayankl ve uygun fiyatl olmas gerekir. Bu nedenle, kollektrn baz
blgelerinde cam, baz blgelerinde ise naylon folyo kullanlp, ikisi arasndaki
farklar ortaya karlmtr.

2.2.2. Florida niversitesi Prototipi

1997 ylnda Amerikann, Florida Enerji Servisinin destekledii bir proje
kapsamnda Padki ve Sherif tarafndan Florida blgesinde gerekletirilmitir. Baca
ykseklii 7,92 m, kollektr ap 9,15 m, baca giri ap 2,28 m ve baca k apnn
28
ise 0,61 m olmas nedeniyle deneysel amal bir sistem olduu sylenebilir. ekil
2.2de bu sistemin bir fotoraf grlmektedir.



ekil 2.2. Florida niversitesinin kurduu sistem (Florida University, 2005)

Gne bacas teorisinde trbin, esasen baca giriinde yer almaktadr. Sz edilen
almada ise toplayc ve baca arasnda kademeli bir gei dnlm; baca, hava
hzn arttrmak amacyla daralan bir yapda tasarlanm ve trbinin, hava hznn en
yksek olduu yer olan baca kna yerletirilmesi planlanmtr. Burada dikkat
edilmesi gereken nokta udur; prototip sistemde sadece scaklklar belirlenmi,
sistemden elde edilebilecek g analitik model kullanlarak hesaplanmtr. Bu ebatta
bir sistem iin (baca ykseklii 7,92 m) baca kna trbin yerletirmek problem
tekil etmeyebilir. Ancak gerekte, kurulan bu tip bir sistemin baca ykseklii gz
nne alndnda (2001000 m), byle bir ykseklie trbin yerletirmenin kolay ve
ekonomik olmayabilecei akldan karlmamaldr (Kara, 2002).

Bu prototip ile ilgili bata Sherif olmak zere Pasumarthi ve Padki tarafndan birok
alma yaplmtr.




29
2.2.3. ran prototipi

randaki Shahid Bahonar University of Kerman niversitesinden Mohammad
Rahnamann gerekletirdii bir sistemdir. Yaklak 10 kW g retmesi
ngrlmtr. ekil 2.3de bu sisteme ait bir fotoraf grlmektedir.



ekil 2.3. ran Shahid Bahonar Universitesinin kurduu gne bacas sistemi
(Shahid Bahonar University of Kerman, 2005)

Gerekletirilen bu prototipler haricinde ise yine tamamen deneysel amal olarak
Fachhochschule fr Technik und Wirtschaft Berlinde (Berlin Teknik ve Ekonomi
Yksek Okulu) ina edilmitir. Bu sisteme ait bir grnt ekil 2.4de gsterilmitir.



ekil 2.4. Fachhochschule fr Technik und Wirtschaft Berlinde kurulan gne
bacas sistemi (FHTW, 2006)
30
3. MATERYAL VE YNTEM

3.1. Temel Denklemler

Temel denklemler, gne bacasnn balang ve snr artlar ile malzeme kanunlar
ve fiziksel modeli ifade eder. Aada bu kanunlar ve modeller belirtilmektedir.

- Younluk denklemi
- Ktlenin korunumu kanunu (Sreklilik denklemi)
- Momentumun korunumu kanunu (Navier Stokes denklemi)
- Enerjinin korunumu kanunu
- Trblans denklemi (k- trblans modeli)

3.1.1. Younluk

a) deal gaz kanununda
RT
P
= ile tanmldr. Bu kanun gne bacasndaki
younluu tam olarak ifade eder.

Kk ak hzlar, kk fiziksel ller ve kk scaklk farklar mevcut olmas
durumunda baz basitletirmeler ve sadeletirmeler yaplabilir. Genel olarak iki trl
sadeletirme sz konusu olabilir.
b) Sktrlamaz gaz kanunu:
RT
P
0
=

Burada sadece, scaklk deiimine dayanarak younluk deiimleri dikkate alnr.
Basn ise younlua bal olarak sabittir.

c) Boussinesq yaklam: )] T T ( 1 [
0 0 0
=

Bu yaklamda ise younluk, scakla bal olarak lineer bir deiim gsterir ve ayn
zamanda basncn da bir fonksiyonudur. ) p T (
0 0 0
nun ) p T ( ya gre Taylor
almn (Jaluria, 1980) yle vermitir.

31
...
T p
) T T )( p p ( ...
p
) p p (
! 2
1
p
) p p ( ...
T ! 2
) T T (
T
) T T (
0 0 0
0 0
0
p , T
2
0 0
p p
2
2
2
0
p p
0
T T
2
2 2
0
T T
0 0
+


+ +

+
+

+ +

+ =
=
= =
=
(3.1)

Dikey levhadaki srtnmesiz bir durum iin maksimum basn fark
2
u
) ( gx ) p p (
2
x
0 0
olmaktadr.

Taylor alm ise
0
T
T
1
|
.
|

\
|

= ile

...
T p
) T T )( ( gx ...
p ! 2
) ( x g
) ( gx
R
1
) T T (
! 2
) T T (
0 0 0
p , T
2
0 0
T T
2
2 2
0
2 2
2
0
1
2
0
2 0
0 0 0
+


+ +

+
+ +

+ =
=
4 4 3 4 4 2 1 4 4 3 4 4 2 1
(3.2)


haline dnr. Buradaki 1. terim, eer 1 ) T T (
0
<< ise lineer terime gre olduka
kktr ve kk scaklk deiimleri iin ihmal edilebilir. 2 nolu terim ise
geometrik byklk ok kk kalrsa ( 1 R / gx << ) olmas durumunda kk
olacaktr. Eer x deeri byk olursa (200 m den byk) bu terim dikkate
alnmaldr.

Eer bu artlar tam olarak salanrsa Boussinesq yaklamn kullanmak daha doru
ve mantkl olacaktr. Ayrca gerek byklkteki gne bacalar iin (baca
ykseklii 500 m - 1000 m) byk basn farklar ve ak hzlar oluaca iin ideal
gaz denklemini kullanmak gerekir (Pastohr, 2004).






32
3.1.2. Genel Temel Denklemler

Herhangi bir ortamdaki akkann hareketi, ktle, momentum ve enerji denklikleri en
genel haliyle silindirik koordinatlarda aadaki denklemlerle ifade edilebilir
(Pastohr vd., 2003).

a. Sreklilik denklemi: Genel olarak bir kontrol hacmine giren ve kan ktle
akmnn toplam olarak younluun zamana bal olarak deiimini ifade eder.

0
x
u
t
i
i
=

(3.3)

b. Momentum Denklemi (Navier-Stokes Denklemi): Her ak eleman, sahip olduu
ktlesi ve hz dolaysyla bir momentuma sahiptir. Bu momentum Newton
kanunlarna gre sadece d bir kuvvet tarafndan deitirilebilir.

) ( g
x x
p
x
u u
t
u
cev i
i
ij
i i
j i
i
+

(3.4)

c. Enerjinin Korunumu Denklemi: Bir sistemin enerjisi, iin yaplmas veya snn
verilmesi veya alnmas ile deiir. Bir kontrol hacmi iin enerji denklii u ekilde
yazlabilir.

|
|
.
|

\
|

+
|
|
.
|

\
|

j
j
j
i
ij
j j
j p
j
p
x
p
u
t
p
T
x
u
x
T
k
x
) T u c (
x
) T c (
t
(3.5)


d. Trblans Kinetik Enerji Denklemi:

+ +
(

|
|
.
|

\
|

=
i t
i k
i k
t
i
x
T
Pr
t
g G
x
k
x Dt
Dk
(3.6)

e. Enerji Disipasyon denklemi:

k
C
x
T
Pr
g C G
k
C
x x Dt
D
2
2
i t
t
i 3 k 1
i
t
i

|
|
.
|

\
|

+
(

|
|
.
|

\
|

(3.7)
33
Ayrca (Jischa, 1982)de hareket denklemleri silindirik koordinatlarda yle
verilmitir:

0 ) v (
z
) u r (
r r
1
t
=

(3.8)

|
.
|

\
|

+
+
(

|
.
|

\
|

+
(

=
r
v
r
u
r
2
r
v
z
u
z
v .
r
u
2
r r
p
dt
du r


(

|
.
|

\
|

+
(

+ +

=
r
v
z
u
r
r r
v .
z
v
2
z
g
z
p
dt
dv
z
r

z
v
r
u
t dt
d

= ve
z
v
) ru (
r r
1
v .

=
r
(3.9)

+

+ |
.
|

\
|

+ |
.
|

\
|

=
(

) pv (
z
) rpu (
r r
1
t
p
z
T
z r
T
r
r r
1
) Tv (
z
) rTu (
r r
1
t
T
c
p

(3.10)

Burada denklem (3.8) sreklilik denklemi, denklem (3.9) Navier-Stokes denklemi,
denklem (3.10) ise enerji denklemi olmaktadr.

Zemindeki s iletimi, enerji denklemi ile aklanabilir. Ayrca zemin blgesinde s
iletiminin, younluun ve zgl s iletim katsaysnn sabit olduu kabul edilmitir.

3.1.3. Trblans Modeli

Herhangi bir ak tam olarak inceleyebilmek iin ak ierisindeki en kk
hareketlerin dahi incelenmesi gerekir. Bu kk hareketler trblans olarak
adlandrlr. Bir ak laminer veya trblansl olabilir. Her iki ak arasndaki snr,
Reynolds says ile belirlenir. Reynolds says ise yle tanmldr:

34

=
ul
Re (3.11)

Burada u hz, l karakteristik uzunluu ise kinematik viskoziteyi ifade etmektedir.
Genel olarak eer, Reynolds says kritik bir deerin altnda ise, rnein bir boru
aknda bu deer 2300 dr, o zaman ak laminerdir, stnde ise trblansldr.

Trblansl bir ak incelemek iin, ak ok kk hacim elemanlarna ayrmak
gereklidir. Bu da ok fazla hareket denklemi ve hesap sresini de beraberinde getirir.

Trblansl bir ak saysal zm yntemleriyle inceleyebilmek iin genel olarak
ekil 3.1de zm yntemlerinden uygun olan seilir.


ekil 3.1. Trblansl ak zm yntemleri (Agar, 2004)

Trblansl ak
Direk saysal zm
(DNS)
Byk Yapsal
simlasyonu (LES)
Reynolds Ortalamal
Navier-Stokes(RANS)
Trblans Modelleri Ampirik Korelasyon Integral Yntemi
Trblans parameter
Modeli
Reynolds gerilme modeli
(RSM)
Sfr Denklemli
Modeli
Bir Denklemli
Model
-Spalart-Allmaras
ki Denklemli Model
- k- Model
- k- Model
35
Burada btn trblans modellerini anlatmak yerine, gne bacas sistemindeki ak
iin en uygun olan modellerin ksa bir aklamas ve birbirlerine gre stnlklerinin
belirtilmesi daha uygun olacaktr. Trblans modellerinin birbirlerine gre kapsad
sistemler ve durumlar, ayrca birbirine gre ilikileri ekil 3.2de verilmitir.



ekil 3.2. Trblans modelleme yaklamlarnn zellikleri (FLUENT, 2006)

3.1.3.1. RANS Modelinin Esaslar:

Sreklilik denklemi: 0
ij
=
Momentum denklemi: ) ( p
t
v
*
ij ij j , i i , j
j
+ + = +

Burada;

j i
*
ij
i , j j , i ij
ij ij
) (
2
1
d 2
=
+ =
=


olmaktadr (Habar, 2005).

Sfr denklemli modeller
Bir denklemli Modeller
Spalart-Allmaras
ki denklemli Modeller
Standart k- modeli
RNG k-
Realizibe k-
Reynolds Stress Modeli








Large Eddy Simlasyon
terasyon bana
den maliyet
artar
Daha fazla
fizik
gerektirir
RANS esasl
modeller
Direkt Saysal zm
36
Enerji denklemi:
i ,
*
i i i , i
) q q ( T v
t
T
+ = +

&
Burada;

T v q
T q
i
*
i
i , i
=
=


olmaktadr (Habar, 2005).

RANS (Reynolds Stress esasna dayanan modeldeki) reynolds gerilme terimleri:

RANS denklemlerindeki Reynolds gerilmesi iin Boussinesq yaklam yle
verilmitir (FLUENT, 2006).

|
|
.
|

\
|

+ = =
i
j
j
i
t ij j i ij
x
U
x
U
k
3
2
u u R (3.12)

Trblans viskozitesi, bir denklemli model iin modifiye edilmi basit transport
denkleminden indirekt olarak zlmtr (FLUENT, 2006).

ki denklemli modeller iin trblans viskozitesi, trblans kinetik enerjisi ve
disipasyon oran ile ilikilidir.

Trblans viskozitesi:

2
t
k
C

Trblans kinetik enerjisi ve disipasyon oran iin trblans denklemleri zlm
ve bylece RANS denklemleri iin trblans viskozitesi hesaplanm olur.

Trblans kinetik enerjisi: 2 / u u k
j i

Trblans kinetik enerjinin disipasyon oran
|
|
.
|

\
|

i
j
j
i
j
i
x
u
x
u
x
u
v

olmaktadr (FLUENT, 2006).
37
3.1.3.2. Direkt Saysal zm (DNS-Direct Numeric Simulation) : Bu metotta
Navier-Stokes denklemleri direkt olarak zlr. Bu esnada hesap alan yle kk
paralara ayrlmaldr ki, btn trblans uzunluklar zlebilsin, yani mikroskala
Kolmogrov uzunluuna kadar:

4 / 1
3
|
|
.
|

\
|

= (3.13)

Bu yntem sadece basit geometrik ekiller ve kk Reynolds saylar iin uygundur
(Habar, 2005).

3.1.3.3. Byk Yapsal Simlasyon (LES-Large Eddy Simulation): Trblans
yaplar byk lekli ve hassas lekli paralara blnr. Byk lekli yaplar
direkt olarak simle edilir. Hassas lekli yaplar ise modellenir.

3.1.3.4. Sfr Denklem Modeli: Mevcut trblans modelleri arasnda en basit ve en
hzl sonu veren modeldir. Yaplan kabullerin ok olmas nedeniyle sonularn
hassasiyeti ve doruluu dk olmaktadr. Bu modelde ama, sistemi ilave bir
diferansiyel denklem olmadan kapatmaktr. En bilinen ve en eski uygulaycs
Prandtl-Karm modelidir (1925). Yeni modeller ise Cebeci-Smith modeli (1974) ve
Baldwin-Lomax modeli (1978) dir. Btn bu modeller trblansl kayma
gerilmelerini, trblansl bir alkant viskozitesini (Eddy viskozitesi)
t
belirlerler.

) ( d 2
i , j j , i T ij T j i
*
ij
+ = = = (3.14)

Prandtl karm modeli ,
dy
u d
l
2
T
= olarak tanmldr. Bu modelde dikkati eken en nemli unsur dier
modellerde bulunan trblans kinetik enerjisinin ve viskoz kayma gerilmesinin
olmamasdr.

38
3.1.3.5. Bir Denklemli Modeller (Spalart-Allmaras Modeli): Bu modelde Eddy
viskozitesi

K l c
T
= , 09 . 0 c =

olarak tanmldr.

K ise trblans kinetik enerjisidir:
j i
2
1
K =
Burada yeni bir bilinmeyen ortaya kmas nedeniyle, denklem takmn zebilmek
iin ilave bir denkleme daha ihtiya vardr.

j , i ij i , i , k
) v ( ) K (
Dt
DK
+ = (3.15)

burada
T k
+ = dr.
Bu denklemler daha ok aadaki artlara sahip, havaclk uygulamalar iin
gelitirilmitir (FLUENT, 2006).
Zt basn gradyanna sahip snr tabaka
Turbo makinalar

3.1.3.6. ki Denklemli Modeller (Standart k- Model) : En ok bilinen iki
denklemli model olan bu yntem uygulamada en fazla kullanlan modeldir.
Trblans kayma gerilmesi tensr ise u ekilde hesaplanabilir:
ij ij T
*
ij
K
3
2
d 2 = (3.16)
Burada
T
, Eddy veya trblans viskozitesi olarak adlandrlr ve yle tanmldr:

=

2
T
k
c (3.17)
Burada;
c

: sabit bir katsaydr.

: trblans kinetik enerji disipasyon orandr.
i , j j , i k
=
39
Eddy viskozite formlnde, k ve bilinmeyenleri bulunduu iin, iki adet hareket
denklemine ihtiya vardr. Bu model; sanayide ve uygulamada en yaygn kullanlan
denklemlerdir. Yar deneysel ve sadece tam trblansl aklar iin kullanlmas
uygun olmaktadr. Bu modelde kullanlan trblans kinetik enerjisi ve trblans
kayma gerilmeleri denklemleri aadaki eklide tretilmitir (Fluent, 2003).

+
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

+
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

= |
.
|

\
|

r
k
r
r r
1
z
k
z
) kv (
z
) rku (
r r
1
k
t
k
t

+ +
z
T
Pr
g G
t
t
z k
(3.18)

+
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

+
|
|
.
|

\
|

|
|
.
|

\
|

=
|
.
|

\
|

r
r
r r
1
z z
) v (
z
) u r (
r r
1
k
t t



k
C
k
G C
2
2 k 1

+

(3.19)

Burada;

t
: eddy viskozitesi
G
k
: trblans retim miktar olmakta ve aadaki ekilde tanmldr:

2
t k
r
v
z
u
2
1
G
|
.
|

\
|

= (3.20)

Denklemlerdeki dier terimler ise deneysel sonulardan elde edilen sabit katsaylar
olup yaklak olarak aadaki deerler sahiptir.

3 . 1 , 0 . 1 , 09 . 0 C , 92 . 1 C , 44 . 1 C , 1 Pr
k 2 1 t
= = = = = =



Burada; Pr
t
, C
1
, C
2
, C

,
k
,
z
bu modelde kullanlan sabitlerdir.

40
3.1.3.7. ki Denklemli Modeller (RNG k- Trblans Modeli) : RNG
renormalization group theory k- modeli kullanlan istatistik tekniklerden
retilmitir. Standart k- model ile benzerlik tar. Fakat birka farkllk gsterir
(Koyiit ve nal, 2005):

RNG k- modelinde, denklemine ek bir terim salar ki bu ek terim hzl
akan akkanlarn doruluunu dzenler,
RNG modelinde girdap etki trblansl viskozite tanm ile temsil edilebilir ,
RNG teorisi bir analitik forml ile trblans Prandtl saysn tanmlar fakat
standart k- modelinde sabit deerindedir,
Standart k- modeli yksek Reynolds says modeli iken RNG k- modeli,
srkleme etkileri iin farkl bir analitik denklem salar ki buda dk
Reynolds says etkilerini hesaplanmasnda kullanlr. Bu zelliin
kullanlmas yakn-duvar blgesi yaklamnda gvenilir yapar.

Bu zelliklerle RNG k- modeli standart k- modelinden akkanlar snfnda doru
ve gvenilir yapar.

Standart k- modeli ile karlatrldnda, nun az tketilmesi, knn ve efektif
viskozitenin azalmas demektir (Koyiit ve nal, 2005).

RNG analizlerinden doan sabitler yledir:

c

= 0,0845, c
1
= 1,42, c
2
=1,68,
k
=

= 0,72

3.1.3.8. ki Denklemli Modeller (Standart k- Model) : Kolmogrovun 1925de
gelitirdii bu modelde trblans vorticity ya tanzim edilmitir.
l
K
c
2
= olarak tanmldr.
Burada;
c : sabit bir katsay olmaktadr. Eddy viskozitesi ise u ekilde tanmldr:
41

=
K
T

K ve iin hareket denklemleri ise Wilcox gelitirmitir:

+ = +

K ) ( ) K ( ) K ( ) K (
t
*
i , j ij i , i , k i , i

2 *
i , j ij i , i , i , i
) (
K
) ( ) ( ) (
t

+ = +

3.1.3.9. Standart Wand modeli : FLUENTdeki standart wand modeli, Launder ve
Spaltingin yaynlarna dayanmaktadr. Bu model pratik ak problemlerinin zm
iin imdiye kadar baaryla kullanlmtr (Fluent, 2003).

Standart wand modeli: 45 . 5
y U
ln . 5 . 2
U
U
+ |
.
|

\
|

) y C ln(
1
u
*
E
*

=

Burada, eper kayma gerilmesi :

w
U ,

=

/
k C u
u
w
5 . 0
p
25 . 0
p *
olmakta ve ayrca

boyutsuz eper mesafesi ise

=
+ p
y U
y ve

=
p
25 . 0
p
25 . 0
*
y k C
y olmaktadr.

=0.42 ve C
E
=9.81 ise ampirik sabitlerdir.

u
p
: p noktasndaki ortalama hz
k
p
: p noktasndaki trblans kinetik enerjisi
y
p
: p noktasndan olan wand mesafesi

p
: eper kayma gerilmesi
olmaktadr.

Direkt Saysal zm (DNS), Byk Yapsal Simlasyon (LES) ve Statik Hesap
Yntemi (RANS) bir karlatrmas ekil 3.3de, birbirlerine gre zayf ve gl
taraflar ise izelge 3.1de verilmitir.
42

ekil 3.3. zm ynteminin karlatrlmas (Breuer, 2004)



izelge 3.1. RANS Trblans modellerinin karlatrlmas (FLUENT, 2006)

Model Gl yanlar Zayf yanlar
Spalart-
Allmaras
Bir denklem olduu iin ekonomiktir.
Az karmak snr tabaka aklar iin
iyi sonu verir.
Yeterince denenmemitir.
Yanma, ykselme gibi alt
modelleri iin eksiklikleri
vardr.
Standart
k-
Salam, ekonomik, yeterince hassas,
uzun sreli veri kayd.
Yksek basn gradyan,
gl ak erileri ve
dnme gibi durumlar
iren aklar iin orta
hassasiyette zm sunar.
RNG
k-
Fskiye arpmas, ayrlm ak, dnen
ak gibi ksmen karmak hareketler
iin iyidir.
zotropik eddy viskozitesi
nedeniyle snrlamalara
maruzdur.
Realizible
k-
RNG gibi ayn avantajlara sahiptir,
ayrca yuvarlak jet aklarn da zer
zotropik eddy viskozitesi
nedeniyle snrlamalara
maruzdur.
Reynolds
Stress
Modeli
Fiziksel olarak en karmak modeldir. Daha fazla bilgisayar
performans gerektirir.





M
o
d
e
l
l
e
m
e

d
e
r
e
c
e
s
i

% 100
% 0
Hesap maliyeti dk yksek ok yksek
RANS
LES
DNS
43
3.1.3.10. Modelde Uygulanan Denklemler

Kollektr iindeki akn yatay bir levha zerinde(zemin), doal tanmla
gerekletii dnlecek olursa, aadaki veriler nda Rayleigh says
hesaplanabilir.

g = 9,81 m/s
2

= 0,003044
T=18
0
C
= 1,589.10
-5

= 2,12.10
-5

L = 1 m

9
2 5
3
2
3
10 . 12 , 2
) 10 . 589 , 1 (
18 . 003044 , 0 . 1 . 81 , 9 T . . L . g
Gr = =

=



7495 , 0
10 . 12 , 2
10 . 589 , 1
Pr
5
5
= =

9 9
10 . 59 , 1 7495 , 0 . 10 . 12 , 2 Pr . Gr Ra = = =

sonucu elde edilir. Yatay levhadaki trblansl ak iin 4.10
8
< Ra < 6.10
9

(Altnk, 2003) ve 10
9
< Ra < 10
12
(Bejan ve Kraus, 2003) aral verilmitir. Elde
edilen Rayleigh saysna gre ak trblansl olarak incelenebilir. Ayrca Reynolds
says yaklak olarak 1,5.10
5
mertebesinde olduu iin biz hesaplamalarmzda
RANS denklemlerini dolaysyla k- trblans modelini ve Standart-wand modelini
kullanacaz. Genel olarak k- modeli, ok yaygn olarak birok ak iin baaryla
kullanlmaktadr.

k M b k
j k
t
j
i
i
S Y G G
x
k
x
) ku (
x
) k (
t
+ + +
(
(

|
|
.
|

\
|

(3.21)

+
(
(

|
|
.
|

\
|

S
k
C ) G C G (
k
C
x x
) u (
x
) (
t
2
2 b 3 k 1
j
t
j
i
i
(3.22)

44
3.1.4. Fiziksel Model

Genel olarak gne bacasnn k gc, sisteme giren gne enerjisinin toplam
verimle arplmasyla denklem (3.23)deki gibi bulunabilir.

toplam
. Q P = (3.23)

toplam
ise kollektr, baca ve trbin verimlerinden olutuu iin g ifadesi denklem
(3.25)deki gibi dzenlenebilir (Schlaich vd., 2004).

trbin baca kol toplam
. . = (3.24)
trbin baca kol
. . . Q P = (3.25)

Sisteme gelen gne enerjisi toplam nm ve kollektr yzey alanndan
hesaplanabilir:

kol
A . I Q = (3.26)

Baca, kollektrden gelen s enerjisini kinetik enerji ve potansiyel enerjiye
dntrr. Bu suretle havann younluk fark itici g olarak ortaya kar. Baca
girii ve d ortam arasnda oluan basn fark aadaki gibi yazlabilir:

=
H
0
t a top
dH ). ( . g p (3.27)
Burada;
g : Yerekimi ivmesi,
H : Baca ykseklii,
a
: D ortamdaki hava younluu,
t
: Baca iindeki hava younluu
Toplam basn fark
top
p , statik ve dinamik bileenlerin toplamdr.

d s top
p p p + =
(3.28)
45
Statik basn fark trbinde azalr buna karn dinamik basn fark ise kinetik
enerjiyi belirler. Toplam basn fark ve havann ktle aks ile akn sahip olduu
g hesaplanabilir:

baca baca top top
A . v . p P = (3.29)

Buradan da baca iin verim ifadesi aadaki gibi yazlabilir.

Q
P
top
baca
= (3.30)

Baca iinde trbin olmad bir durumda maksimum bir ak hz sz konusu olacak
ve toplam basn fark kinetik enerjiye dnm olacaktr.

2
max , baca top
v . m .
2
1
P & = (3.31)
Baca iindeki hava aknn niform olduu varsaym ile baca iindeki maksimum
hava hz denklem (3.32) ile hesaplanabilir.

0
max , baca
T
T
. H . g . 2 v

= (3.32)

Burada;
0
T : evre scakl,
T : evre scaklndan kollektr kndaki (baca girii) scakla kadar olan
art olmaktadr.

Denklem (3.30), T . c . m Q
p
= ifadesi ile denklem (3.31) ve denklem (3.32)
kullanlarak baca verimi aadaki ekilde bulunabilir:

0 p
baca
T . c
H . g
= (3.33)

Kollektr verimini ise genel olarak
46
I . A
Q
kol
kol
= (3.34)
eklinde yazabiliriz.

Burada; Q kollektr kndaki g, A
kol
kollektr yzey alan, I ise kollektr
yzeyine gelen anlk toplam gne nm olmaktadr.

T . c . m Q
p
= & ve
t
A . v . m = & formllerini kullanarak sonuta kollektr iin aadaki
verim ifadesi elde edilmi olur:

I . A
T . c . A . v .
kol
p t t t
kol

= (3.35)

Ayrca kollektrdeki s denklii iin aadaki eitlik yazlabilir.

kol k
A . T . I . A . Q = (3.36)

Bu denklemi yine denklem (3.34)de yerine yazarsak kollektr verimi iin ikinci bir
eitlik daha bulunur:

I
T .
kol

= (3.37)

Denklem (3.34) ve denklem (3.37) birbirine eitlenirse denklem (3.38) elde edilir.

I
T .
I . A
T . A . v .
kol
t t

=



Buradan hava hz v
t
ekilirse

T . A .
A . T . I . A .
v
t t
kol kol
t


= (3.38)

elde edilir. Denklem (3.30) ifadesini
Q . P
baca top
=
eklinde yazp ve Q yerine konursa trbinde elde edilecek toplam mekanik g iin
47
t t p t
0 p
top
A . T . v . c .
T . c
H . g
P = (3.39)

elde edilir. Ayrca hacimsel debi iin
t t
A . v v = &
eitlii yazlrsa; denklem (3.29)

tr tr
p . v P = & (3.40)

haline dnm olur. Bu denklem elektrik sistemlerindeki I . U P = denklemindeki
akm ve gerilimin arplmasyla elde edilen g ifadesine benzemektedir. Buradaki I,
hacimsel debiye ve U ise
tr
p terimine karlk gelmektedir.
tr
p nin sfr olduu
durumda elde edilen g sfr olur. Dier taraftan
tr
p =
top
p olduunda ise bota
alma ortaya kar. Bu iki durum arasnda P
tr
maksimum bir deer alr. Bu
durumdaki hava hz iin verilmitir (Schlaich vd., 2004).

t
tr
max , t
p
.
3
2
v

= (3.41)

Bu sadeletirmeler ile anlalmaktadr ki, maksimum bir g elde etmek iin, tm
basn farknn 2/3nn trbinde dmesi gerekir. Bylece trbinden elde edilecek
mekanik g ise

I . A . .
3
2
P
kol kol baca mek
=
olmakta, ve verim ifadelerinin yerine yazlmasyla ise
I . A .
I
T
. .
T . c
H . g
3
2
P
kol
0 p
mek
|
.
|

\
|
= (3.42)
olmaktadr. Buradan elde edilen mekanik g trbin verimiyle arplarak sistemden
elde edilecek elektrik gc aadaki gibi hesaplanabilir:

tr mek elk
. P P = (3.43)
48
3.2. Koordinat Sistemi ve Snrlar

ekil 3.4, gne bacas sisteminin dik bir kesitini ve baca dirsek ksmnn
bytlm bir izimini gstermektedir. Bu ekilde blgeler, snrlar, koordinatlar ve
koordinat sistemi gsterilmitir.


ekil 3.4. Gne bacasnn kesit alnarak bytlm hali (Pastohr vd., 2003)
P
1

G
P
3

D
G
b
2
B
E
a
2

Gnin bytlm ekli
d
1

a
1

d
3

d
2
g
1
b
1
b
2
C
g
1
P
7
P
4
F
P
5
P
6
v
u r
(0,0)
z
P
2

49
Deneysel almann yapld prototip gne bacasnn llerini, yukardaki
koordinat sistemine uygularsak aadaki snr artlarn elde etmi oluruz. Bu snr
deerleri ve blgeler daha sonra FLUENT programnda esas veri olarak
kullanlacaktr.

Alanlar Koordinatlar

Snrlar

A) Kollektr Pn (z,r),n =1..7 a
1
) Cam
B) Baca P
1
(0,6; 8) a
2
) Kollektr girii
C) Trbin P
2
(15; 0,6) b
1
) Baca duvar
D) Zemin P
3
(-1; 8) b
2
) Baca ekseni
E) k P
4
(0; 12) d
1
) Zemin alt
F) evre P
5
(2,4; 0,6) d
2
) Zemin sol kenar
G) Dirsek P
6
(2,4; 0,4) d
3
) Zemin
P
7
(1,5; 1,2) g
1
) Dirsek duvar


3.3. Sistemin Teorik Analizi

3.3.1. Kollektrdeki Hava Durumunun Modellenmesi

Bu blmde gne bacas iinde akan havann farkl blgelerdeki (kollektr, baca ve
trbin) durumlar ekil 3.5e gre incelenmitir. Bu esnada her blge iin ktle,
momentum ve enerji denklikleri tretilip, incelenmitir. ekil 3.5deki 1 nolu giri
blgesinde giren hava 2 numaral kollektr k ucuna ular, daha sonra 3 nolu
dirsekten yukarya ynelir, trbinden geerek 4 nolu trbin k noktasna ular.
Baca boyunca ykselmeye devam eder ve nihayet 5 nolu baca k noktasnda tekrar
atmosfere atlr. ekildeki modelin eksenel simetriye sahip olduu ve kollektrn
btn yzeyinin eit ekilde snd kabul edilmitir.

50


ekil 3.5. Gne bacasnn teorik analiz modeli


Kollektrden darya ve ieriye hava geii olmayaca iin ktle transferi iin
denklem (3.44) yazlabilir.

0
r
m
=

&
(3.44)

Momentum denklii ise yle ifade edilebilir:

rt 2
r
A
p
r
) pA (
r
) u m (
t
) u A (
c c c

&
(3.45)

Denklem (3.45)den yola klarak, kollektrdeki btn hava hacmi iin aadaki
eitlik yazlabilir.

+ + =

c 2 2 1 1 1 2
rr 2 A p A p u m u m
t
) mu (
& &
(3.46)

H
R
r
z
p
5
p
2
p
3
p
4
4
trbin
m&
1
p
1

2
3
p
0

5
51
Kollektr giriindeki p
1
basnc (Bernardes, 2004)de aadaki gibi ifade edilmitir.
2
1
0
0 1
u
2
p p

= (3.47)

Kollektrdeki srtnme kayplar laminer ak iin

L
w
Re
664 , 0
2
c
= (3.48)

eklinde ve trblansl ak (10
5
Re 10
7
) iin ise

5 / 1
L
w
Re
0592 , 0
2
c
= (3.49)

eklinde verilmitir (Baehr ve Stephan,1996).
Srekli bir sistem iin ise

0
t
) mu (
=

(3.50)

yazlabilir. Ayrca;
A . . u m = olduu dnlrse ve yukardaki dier eitlikler denklem (3.45)de
yerine yazlrsa, aadaki denklem elde edilir:

|
.
|

\
|
+

=
c 2 2 1
2
1
0
0
1 1
2
2 2
2
rr 2 A p A u
2
p
A
m
A
m
0
& &
(3.51)



3.3.1.1. Enerji denklii

Kollektr, ekil 3.6daki gibi toplayc rt ve zemin arasnda havann akt tek
boyutlu bir kanal olarak dnlebilir. Enerji denklii iin denklem (3.52) yazlabilir.

52


ekil 3.6. Bir hacim eleman boyunca enerji denklii


r
u
Dt
Dp
q
Dt
Dh

+ + =
r
(3.52)

deal gaz iin ise 0 ) v / e (
T i
= olduu dnlrse;

Dt
DT
c
Dt
Dh
p
= (3.53)

elde edilir. Bu denklemin denklem (3.52)de yerine yazlmasyla


r
y
Dt
Dp
q
Dt
DT
c
p

+ + =
r
(3.54)

elde edilir.

Sreklilik denklemi ve belirtilen kabller denklem (3.52)e uygulanrsa aadaki
denklem tretilebilir.
|
.
|

\
|
+ = + dr
dr
dT
T c m rdr 2 q T c m
f
f p f p
& & (3.55)


f p
T c m& ] r ) dr / dT ( T [ c m
f f p
+ &
qr
r r
53
3.3.1.2. Isl A

Gne bacas sistemindeki kollektr ekil 3.7den grld zere bir boyutlu bir
ak kanal olarak dnlebilir. Kollektrdeki cam rt yzeyi ve zemin arasndaki
hava snr. Gne bacas sisteminde cam rt malzemesi esasen zemine paralel
deildir. Ancak gelitirilen ve dier kaynaklardan alnan denklemlerde, cam rt
malzemesinin zemine paralel olduu kabul edilmitir.





ekil 3.7. Kollektrdeki fiziksel olaylar ve sl a (Duffie ve Beckmann, 1991)

Burada;

T
a
: D ortam scakl,
T
f
: Kollektr ortalama scakl,

S
hava
T
c

T
p

U
b

Beton zemin
T
a
,T
s
U
t
h
1
h
2
T
f
gne
nm
h
rs
hr
cam rt
1/U
t
1/U
b
1/h
r

1/h
1

1/h
2

T
f

q
u
S
T
p

T
c

T
a

54
T
c
: Kollektr st yzey scakl
T
p
: Zemin scakl,
h
r
: Radyasyon s transfer katsays,
U
b
: Zemin s transfer katsays,
U
t
: Cam rtden olan s transfer katsays
olmaktadr.


Burada, cam rt yzeyi iin s balans denklem (3.56)deki gibi,

0 ) T T ( h ) T T ( h ) T T ( U
c f 1 c p r c a t
= + + (3.56)

Zemin iin s balans denklem (3.57)deki gibi,

0 ) T T ( h ) T T ( h ) T T ( U S
p c r p f 2 p a b
= + + + (3.57)

Ortamdaki hava iin ise denklem (3.58)deki gibi,

u f p 2 f c 1
q ) T T ( h ) T T ( h = + (3.58)

yazlabilir (Duffie ve Beckmann, 1991).

Bu denklem, yararl s U
t
, h
1
, h
2
, h
r
, T
f
ve T
a
nn bir fonksiyonu olarak
zlmelidir. T
p
ve T
c
elimine edilmelidir. Bunun iin ise ilk iki denklemden T
p
- T
f

ve T
c
- T
f
nin ekilmesiyle;


2
r r 2 b 1 r t
1 b r b b t r t a f 1 r t
f p
h ) h h U )( h h U (
) h U h U U U h U )( T T ( ) h h U ( S
T T
+ + + +
+ + + + +
= (3.59)

2
r r 2 b 1 r t
r b r t b t 2 t a f r
f c
h ) h h U )( h h U (
h U h U U U h U )( T T ( S h
T T
+ + + +
+ + +
= (3.60)

55
elde edilir. Bu iki denklem yararl s denklemi olan denklem (3.59)te yerine konup
yeniden dzenlenirse aadaki denklem elde edilir:

)] T T ( U S [ F q
a f L
= (3.61)

burada
F : Toplayc verimlilik faktr olup, aadaki ekilde verilmitir (Duffie ve
Beckmann, 1991)

2
r r 2 b 1 r t
2 1 r 2 2 t 1 r
h ) h h U )( h h U (
h h h h h U h h
F
+ + + +
+ + +
= (3.62)

ve

2 1 r 2 2 t 1 r
2 1 t b 2 1 r 2 1 r t b
L
h h h h h U h h
) h h ( U U ) h h h h h h )( U U (
U
+ + +
+ + + + +
= (3.63)

olmaktadr. Burada U
L
sadece cam rtnn st yzeyinden olan s transfer katsays
olmayp, yutucu yzey (zemin) ile cam rtnn alt ksm arasndaki s transferini de
kapsamaktadr (Duffie ve Beckmann, 1991).

3.3.1.3. Is Transfer Katsaylar

Toplam s transfer katsays iin aadaki ifade yazlabilir (Bernardes vd., 2003)

rs w t
h h U + = (3.64)

Burada;
h
w
: rzgarla olan s transfer katsays,
h
rs
: radyasyon s transfer katsays olmakta ve aadaki gibi tanmldr:

Nu
L
k
h
w
= (3.65)

ve
56

) T T (
) T T )( T T )( T T (
h
a c
a c
2
a
2
c a c
rs

+ +
= (3.66)

olmaktadr. Eer gkyz scakl zamana bal ise aadaki ekilde verilmitir
(Bernardes vd., 2003).

4 / 1 2
dp dp 0 s
)] t 15 cos( 013 , 0 ) 15 , 273 T ( 000073 , 0 ) 15 , 237 T ( 0056 , 0 711 , 0 [ T T + + + =

Burada t gece yarsndan itibaren olan saattir.
Zemin s transfer katsays yle yazlabilir:

t
b 2
U
b

= (3.67)

burada

p
c k b = olmaktadr.

ki paralel levha arasndaki mayla olan s transfer katsays ise

|
|
.
|

\
|

+ +
=
1
1 1
) T T )( T T (
h
2 1
2 1
2
2
2
1
21 r
(3.68)

eklinde yazlabilir. Ayrca cam rt yzeyinin ve zeminin absorbe ettii nm ise

I S
1 1
=
I S
2 2
=

eklinde yazlabilir.

57
Cebri tanm:
Laminer aktaki cebri tanm aadaki gibi yazlabilir (Bernardes vd., 2003):

6 / 1 4 / 1
x x
Pr) 36 , 21 Pr 7 , 1 1 (
Pr
Re
x
1
Nu
+ +
= (3.69)

Ortalama Nusselt says ise

6 / 1 4 / 1
lam , m
Pr) 36 , 21 Pr 7 , 1 1 (
Pr
Re
2
Nu
+ + +
= (3.70)

olmaktadr. Ayrca trblansl ak iin ise

) 1 (Pr Re 443 , 2 1
Pr Re 037 , 0
Nu
3 / 2 1 , 0
8 , 0
tur , m
+
=

(3.71)

verilmitir (Bernardes vd., 2003). Bu denklem 5x10
5
< Re < 10
7
ve 0,6 < Pr < 2000
artlar iin geerlidir. Toplam Nusselt says iin ise

2
tur , m
2
lam , m m
Nu Nu Nu + = (3.72)

yazlabilir. Denklemlerde kullanlan sabitler ise yle tanmldr:

= Pr ,

=
ul
Re

Serbest Tanm:

Bir taraf stlan yzey durumunda Nusselt says iin aadaki eitlik verilmitir
(Incropera und DeWitt, 2003).

3 / 1
) Ra ( 14 , 0 Nu = 10
4
Ra 10
7

4 / 1
) Ra ( 54 , 0 Nu = 10
7
Ra 10
11

58
Rayleigh says ise

=
3
TL g
Ra
olmaktadr.

3.3.2. Baca indeki Hava Durumunun Modellenmesi

Bacadaki hava ak yine tek ynl bir kanal ak olarak dnlmtr. Baca
malzemesinden ieriye ve darya ktle geii olmad iin yine aadaki eitlik
yazlabilir:

0
r
m
=

&
(3.73)

Baca, kollektrden gelen havann sahip olduu s enerjisini kinetik ve mekanik
enerjiye dntrr. Bu esnada kollektrdeki scaklk artyla ortaya kan younluk
fark hava iin itici g olmaktadr. Bacann st ksm atmosfere ak olduu iin
yukarya doru eki olacaktr. Baca alt ucu ile evre arasnda bir basn fark ortaya
kmaktadr.

Baca iindeki ak iin momentum denklii yle yazlabilir:

g p
Dt
w D
+ + =
r
(3.74)
Baca iindeki basn statik ve dinamik basn olmak zere ikiye ayrlabilir:

din sta
p p p + = (3.75)

Denklem (3.74)den hareketsiz olarak dnlen bir akkan szkonusu olmas
durumunda statik basn

g
dz
dp
0
sta
= (3.76)
olur.
59
g ) ( p
Dt
w D
0 din
+ + =
r
(3.77)
Ayrca g ktle kuvveti yerine
0
itme kuvveti kullanlrsa aadaki denklem
elde edilir:
g ) (
dz
dp
dz
w d
0
2
=

(3.78)
Denklem (3.78)in integrali alnrsa baca iindeki hava hz iin denklem (3.79) ve
dolaysyla denklem (3.79) elde edilir:

=
H
0
sr 0
2
p dz ) ( w
2
1
(3.79)

|
|
.
|

\
|

=

H
0
sr 0
p dz ) (
2
w (3.80)

Manzaranes prototipinden elde edilen sonulara gre, baca iindeki havann
adyabatik genleme esasna gre deitii grlmtr (Bernardes, 2004). Buna gre
ise evre durumu iin aadaki eitlikler yazlabilir:

|
|
.
|

\
|

=
0
0 0
H
z 1
1 ) 0 ( T ) z ( T (3.81)
1
0
0 0
H
z 1
1 ) 0 ( p ) z ( p

|
|
.
|

\
|

+ = (3.82)

1
1
0
0 0
H
z 1
1 ) 0 ( ) z (

|
|
.
|

\
|

+ = (3.83)

Burada;

g
T R
H
l
0

=
ve

235 , 1 = olmaktadr.

Ayrca, baca iinde ise
60

|
|
.
|

\
|

=
0
giris , t t
H
z 1
1 T ) z ( T


1
0
t t
H
z 1
1 ) 0 ( p ) z ( p

|
|
.
|

\
|

+ =

1
1
0
t t
H
z 1
1 ) 0 ( ) z (

|
|
.
|

\
|

+ =

denklemleri geerli olmaktadr. Yine burada;

g
T R
H
giris , t l
0
= ve 4005 , 1 = olmaktadr.

3.3.2.1. Enerji Denklii

Entalpi iin, dz eleman boyunca komple diferansiyel denklemi yazacak olursak

i
j
ij
x
u
Dt
Dp
q
Dt
Dh

+ + =
r
(3.84)

elde edilir. Eitlik eitli dzenlemeler ve sadeletirmeler ile aadaki ekle dnr.

1 i
ex in
ex
in t
0 i , f
i
q
D h
1
D
D
ln
k 2
1
D h
1
) T T (
q

+
|
|
.
|

\
|
+ +

= (3.85)


3.3.3. Trbindeki Hava Durumunun Modellenmesi

Trbindeki basn d toplam basn dnden kinetik enerjinin karlmasyla
bulunabilir.
2
top tr
w
2
1
p p = (3.86)

61
Trbindeki basn d, oluan toplam basn farknn bir fonksiyonu olarak
yazlabilir.

top tr
p x p = (3.87)

Burada;
x : basn d faktr olmaktadr.
Denklem (3.87)i, denklem (3.86)de yerine yazarsak denklem (3.88) elde edilir.

2
top top
w
2
1
p p x = (3.88)

top
2
p ) x 1 ( w
2
1
=

2
top
2
w
2
1
) x 1 ( w
2
1
=

Gerekli dzenlemeler yapldktan sonra z ynndeki hz iin aadaki eitlik elde
edilir.

x 1 w w
top
= (3.89)

Teorik olarak kullanlabilir g ise

w pA P
t
= (3.90)

olur (Schlaich vd., 2004). Denklem (3.89), denklem (3.90)de yerine yazlrsa,
aadaki denklem elde edilmi olur.

x 1 x w A p P
sis top t top
= (3.91)

62
3.4. Deneysel alma

3.4.1. Kurulan Gne Bacas Sistemi

Gne bacasnda yaplmas gereken lmler iin deneysel amal bir gne bacas
sisteminin kurulmas gerekli idi. Bu amala Isparta Sleyman Demirel niversitesi
Yenilenebilir Enerji Kaynaklar Aratrma ve Uygulama Merkezi tarafndan
D.P.T.ye nerilen bir proje kapsamnda, sistemin kurulmas iin gerekli olan maddi
destek salanm oldu. ubat 2004de ise S.D.. kamps alannda bu proje iin
ayrlan alana gne bacas sistemi kuruldu. lleri ekil 3.8de verilen gne
bacasnda; maliyeti niversite tarafndan karlanan bir beton kaide zerine
kollektrn demir profil ayaklar, 16 m apnda effaf cam rt (kollektr) ve
merkezde ise 15 m ykseklik ve 1,20 m apnda baca yerletirilmitir.




ekil 3.8. Sistemin Fiziksel Byklkleri (ller metre cinsindendir)

Baca ksmnn dirsekten sonraki yaklak 2 metrelik ksm 6 mm kalnlnda sa
malzemeden geri kalan ksmlar ise 4 mm kalnlnda sa malzemeden
olumaktadr. ki ksm ayr ayr olup bir flan ile birbirine balanmtr. Ayrca
63
bacann rzgarl havalarda sallanmamas, stabil kalmas iin baca, en st tepe
noktasndan 3 adet gergi halat ile zemine sabitlenmitir. lm sensrlerini
yerletirmek iin baca boyunca belirli aralklarla toplam 5 adet delik almtr.
Bacann uygun bir blgesine yerletirilen lm sisteminden gelen sensr kablolar
bu deliklerden baca iine sokulmak suretiyle yerletirilmitir.

Sistemde kollektr rt malzemesi olarak, hem geirgenlik hem de uzun yllar
dayankl olmas nedeniyle cam kullanlmtr. Sisteme ait fiziksel byklkler ve
baz hesaplanan temel parametreler izelge 3.2de verilmitir.

izelge 3.2. Prototip gne bacas zellikleri

Parametre Sembol Deer
Baca ykseklii H
baca
15 m
Kollektr ap D
kol
16 m
Baca ap D
baca
1,2 m
Kollektr giri az akl h
a
0,65 m
Kollektr ortalama ykseklii h
or
1 m
Kollektr yzey alan A
kol
200,96 m
2
Baca kesit alan A
baca
1,19 m
2
Giri az evresel alan A
t
31,148 m
2

Bu kurulu aamalaryla ilgili olarak birka resim ekil 3.9, ekil 3.10, ekil 3.11,
ekil 3.12 ve ekil 3.13de grlmektedir.



ekil 3.9. Baca ayann zemine monte edilmi durumu

64


ekil 3.10. Bacann monte edilmemi hali






ekil 3.11. Kollektr ve bacann montaj aamas



65


ekil 3.12. Kollektr cam rt malzemesinin yerletirilmesinden sonraki grnt




ekil 3.13. Bacann alt ksmna yerletirilen pervane
66
3.4.2. lm Sistemi

Gne bacasnn salkl ve detayl bir analizini yapabilmek iin mmkn olduunca
ok noktadan deneysel veriye ihtiya vardr. Bu nedenle eldeki olanaklar dahilinde
gne bacasnn farkl birok noktasndan gerek veri kaydedici gerekse kendi
gelitirdiimiz sistemle lmler gerekletirilmitir.

Kullanlan lm Cihazlar:
Gne bacas sisteminde lm yaplacak nokta saysnn ok olmas ve lm
noktalar arasndaki mesafenin uzak olmas nedeniyle, lmler iki ayr cihaz ile
gerekletirilmitir. Bunlar veri kaydedici bir cihaz ve kendi gelitirdiimiz bir
lm ve veri toplama kartdr.

Veri kaydedici: 1 adet Almemo marka 2590-9 veri kaydedici, 1 adet Almemo marka
global gne radyasyon sensr, 3 adet Almemo marka scaklk lm (Cu-Ni)
probu, 2 adet Almemo marka hz sensrnden olumaktadr. Bu veri kaydedici, 9
girili, 36 kanall, yaklak 100.000 lm deerini kaydedebilecek olan 500 kB
hafzaya sahiptir. Ayrca gerektii durumda ilave hafza kartlar da taklabilir.
Seilen kanaln lm deerleri ayn zamanda zerinde bulunan LCD ekranda ister
saysal isterse grafik olarak anlk olarak grlebilir. Kaydedilen veriler daha sonra
bilgisayarn RS-232 portu zerinden bilgisayara istenilen formatta aktarlabilir. Bu
veri kaydediciye ait resimler ekil 3.14de genel bir grnts, ekil 3.15de scaklk
ve hz sensrnn birlikte olduu anemometre, ekil 3.16de scaklk sensr ve
ekil 3.17de ise hz sensr olarak grlmektedir.

67


ekil 3.14. Veri kaydedici cihazn grnts




ekil 3.15. Anemometre sensr (hz ve scaklk sensr birlikte)




ekil 3.16. Scaklk sensr

68


ekil 3.17. Hz sensr


b. Kendi gelitirdiimiz veri toplama kart: 8 kanall olarak tasarlanan ve gelitirilen
bu kartn zerinde entegre olarak PIC16F87 entegresi kullanlmtr. Bu kart,
bilgisayarn seri portu zerinden haberlemekte ve zerine maksimum sekiz adet
sensr balanabilmektedir. Bu sensrler, scaklk sensr (LM35), nem sensr
(SHT11) veya k sensr olabilmektedir. Anlk gelen verilerin daha salkl
okunabilmesi iin Basic programlama dilinde gelitirilen bir bilgisayar program
araclyla btn kanallarn verileri istenilen zaman aralklarnda hem anlk
bilgisayar ekrannda grlmekte hem de ayn anda bilgisayardaki bir text dosyasna
kaydedilmektedir. Bu sayede lm esnasnda oluabilecek herhangi bir arza yada
veri okuyamama durumunda, sorunun hemen giderilebilmesi mmkn olmaktadr.
Kaydedilmi olan bu veriler daha sonra istenilen uygun bir program ile her trl
analiz ve karlatrma iin kullanlabilir. Burada kullanlan bilgisayar, DOS iletim
sistemi altnda alaca iin zelliklerinin fazla gelimi olmas gerekmemektedir.
ekil 3.18de gelitirilen bu kartn genel bir grnts verilmitir.






69


ekil 3.18. Gelitirilen veri toplam kart


lm kartnn bal olduu ve lm sonularnn deerlendirildii bilgisayarn
alma esnasndaki bir grnts ekil 3.19de verilmitir.



ekil 3.19. Veri toplam kartnn bal olduu bilgisayar

Gelitirilen bu veri toplama kart, SD Aratrma Projeleri Ynetim Birim tarafndan
0884-D-04 nolu proje kapsamnda desteklenmitir.

70
3.4.3. Gerekletirilen lmler

llmesi gerekli parametreler scaklk, hz ve nem parametreleridir. Bu amala,
ncelikle kollektre giren taze havann scaklk ve hz, trbine giren havann
scaklk ve hz, baca kndaki havann scaklk ve hz, d ortam scakl gibi
temel byklklerin llmesi amaland. Sistem zerinde lm yaplacak noktalar
aada belirtilmitir.

1. Kollektre giren taze havann scaklk ve hz, S1 noktas
2. Kollektrden bacaya doru yatayda 3,5 m mesafedeki havann zemindeki scakl
S2 noktas,
3. Kollektrn yaklak 30 cm altndaki havann scakl S3 noktas,
4. Kollektrn hemen altndaki havann scakl S4 noktas,
5. Trbin giriindeki havann scaklk ve hz, S5 noktas,
6. Kollektr cam st yzeyindeki scaklk, S6 noktas,
7. Kollektr cam yzeyine gelen gne nm, S7 noktas,
8. Baca kndaki havann scakl, S8 noktas,
9. D ortam scakl, S9 noktas,

ekil 3.20de bu noktalarn gne bacas zerindeki konumlar ematik olarak
gsterilmitir.


ekil 3.20. Gne bacas zerindeki lm noktalar
71
ekil 3.21de kollektr yzeyine yerletirilen bir scaklk lm sensr, ekil
3.22de kollektr alt blgesine, ekil 3.23de ise pervane ksmna yerletirilen lm
sensrleri grlmektedir.



ekil 3.21. Kollektr st yzeyine yerletirilen scaklk sensr



ekil 3.22. Kollektr giri azndan yatayda 3,5 m ieriye doru, kollektr altndaki
ve zemindeki scaklk sensrleri
72


ekil 3.23. Pervane ksmna yerletirilen hz ve scaklk sensrleri


3.5. Gne Bacasndaki Akn CFD Analizi

3.5.1. CFD Nedir?

Gnmzde bilgisayar teknolojilerinin gelimeleri nedeniyle, mhendislik
problemlerinin zmnde saysal zm yntemleri artk vazgeilmez bir zm
yntemi olmutur. Dier bir neden ise incelenmesi gereken her sistemin deneysel
olarak kurulabilmesinin g olmasdr. Akkanlar mekanii alannda ise CFD
(Computational Fluid Dynamics), Trke karlyla Hesaplamal Akkanlar
Dinamii, ak ve s transferi problemlerinin bilgisayar ortamnda zlmesini
mmkn klan bir simlasyon yntemidir. Burada, akkanlar dinamii
denklemlerinin zm, preprocessing ve postprocessing iin modern yntemler
kullanlr.

CFDnin temelini, sktrlabilir ve sktrlamaz akkanlarn, laminer ve trblansl
bir veya ok fazl ak simle etmek iin Navier-Stokes veya Reynolds ortalamal
Navier-Stokes denklemlerinin zm tekil eder.

73
Bu denklemlerin baarl bir ekilde zmnden sonra basn, hz, scaklk,
trblans gibi byklkler iin akm alanlarnn ayrntl bir tanmlanmas gerekir.
Bu sayede akm alannn detayl bir incelenmesi ve deerlendirilmesi ve ayrca akm
gvdesinin akkanlar dinamii zelliklerini tespit etmek mmkn olmaktadr. Bu
incelemelerin sonular da ayrntl grafikler ile grselletirilebilir.

CFD toplam sreci ekil 3.24de grld gibi esas olarak ana gruba ayrlabilir:
- Preprocessing (ilem ncesi)
- Simlasyon ve denklem zm
- Postprocessing (ilem sonras)



ekil 3.24. Bir CFD Simlasyonun Genel lem Basamaklar (Janicka, 2004)


Preprocessing denilen ilem ncesi admnda, problemin tanm ile balantl olan her
ey tarif edilir. Buna sistemin fiziksel geometrisi, kafes yaps ve snr artlar
dahildir. Bu ilemler genellikle kullanlacak olan simlasyon programndan farkl bir
program ile gerekletirilir.
Snr artlarnn Tanmlanmas
Geometrinin Tanm
Kafes Oluturulmas
Diferansiyel Denklemlerin
zm
Deerlendirme
Deneysel Sonularla
Karlatrma
Preprocessing
Postprocessing
Simlasyon
74
Simlasyonun yapld ve denklemlerin zld esas ksmda ise, akn tanmna
bal olarak kullanlan ksmi diferansiyel denklemler, sonlu hacim, sonlu eleman
veya sonlu farklar yntemlerinden biriyle zlr. Belirli fiziksel olaylar
tanmlamak iin ilave modller de sisteme dahil edilebilir. rnein bir trblans
akmnn modellenmesi iin farkl trblans modelleri kullanlabilir.

Simlasyonun baarl olmas halinde ise postprocessing denilen, verilerin
deerlendirilmesi aamasna gelinir. Bu aamada ise, simlasyon sonunda elde edilen
saysz veri, istenilen herhangi bir grafik haline getirilebilir. Ayrca bu sonular
saysal deer olarak ta alnp eer varsa deneysel sonularla karlatrlabilir. Bu
sayede farkl yntem sonularnn (saysal, deneysel ve analitik) direkt olarak
karlatrlmas kolaylam ve sz konusu sistemin doruluu kantlanm olur.

Ancak btn bu sonulardan ve karlatrlmalar sonucunda byk hatalar ve
farkllklar sz konusu ise iteratif bir yaklamla ilk adma dnlerek, ncelikle
sistemin fiziksel tanm, kafes yaps, snr artlar ve kullanlan denklemler kontrol
edilerek simlasyon tekrar gerekletirilip, deneysel sonulara ya da istenilen
verilere ulalmaya allr.

Bu almada sz konusu CFD analizi, FLUENT paket program ile
gerekletirilmitir. FLUENT program geni bir aralktaki sktrlabilir ve
sktrlamaz, laminer ve trblansl ak problemleri iin olduka kapsaml
modelleme imkan salar (Fluent, 2003).

Sistemin fiziksel byklklerinin girilmesi ve kafes yapsnn oluturulmas ise
Gambit programnda gerekletirildi. Preprocessing dediimiz ilem sonras
deerlendirme aamas ise yine FLUENT programnda gerekleti. ekil 3.25de
FLUENT programnn hangi alt programlardan olutuu ve aralarndaki iliki
grlmektedir.

75



ekil 3.25. FLUENT programnn yaps (Fluent, 2003)

FLUENT program tm aklar iin ktle ve momentum korunum denklemlerini
zer. Is transferi ya da sktrlabilir aklar iin ayrca enerji denklemini
iermektedir. Ayrca ak trblansl olduu zaman bunlara ilave olarak tanm
denklemleri de zlebilir.


ekil 3.26de ise FLUENT programnn hangi denklemleri ierdii ve alma
prensibi grlmektedir.


GAMBIT
Geometri tanm
2D/3D kafes oluturulmas
Dier CAD/CAE
Programlar
prePDF
Ksmi dif. denk.
hesaplanmas
FLUENT
Kafes import
Fiziksel model
Snr artlar
Malzeme zellikleri
Hesaplama
Postprocessing
TGrid
2D triangular kafes
3D tetrahedral kafes
2d veya 3d kark
kafes
kafes
PDF dosyas
2D/3D kafes Snr kafes Snr ve/veya
hacim kafes
Geometri
veya kafes
kafes
76


ekil 3.26. FLUENT programnn gre matematik ilem admlar (Brune vd., 1996)


3.5.2. Modelleme

Gne bacasndaki ak, sktrlabilir, daimi, 2 boyutlu simetrik, Reynolds
ortalamal Navier-Stokes denklemi (RANS) denklemlerinin saysal zm ile
hesaplanacaktr. Daimi ak olmas nedeniyle zamana bal terimler ortadan kalkar.
Trblans iin ise k- trblans modelinden standart duvar modeli kullanlmtr. Bu
konuyla ilgili denklemler Blm 3.1.3.de verilmiti.

3.5.3. Kafes Oluturulmas

Gne bacasn FLUENT programnda modelleyebilmek iin sistemin fiziksel
byklklerinin belirtilmesi ve bir kafes oluturulmas gerekir. Bu amala FLUENT
programnn bir alt program olan GAMBIT program kullanlmtr. Bu programda
nce fiziksel byklkler girilmi, daha sonra istenilen hassasiyete gre kafes yaps
oluturulmu ve sistemin giri-k parametreleri tanmlanmtr. Oluturulan kafes
Genel denklik denklemi
Ktlenin korunumu denklemi Momentum korunumu denklemi
Akmn mekanik denklii
Kimyasal yanma prosesi Is deiim prosesi
Termodinamik denklik Reaksiyon kinetik denklii
Saysal zm
Enerjinin korunumu denklemini

ve
77
yapsnn hassasiyeti, sistemin hangi hassasiyetle zmnn istenmesine ve
kullanlan bilgisayarn kapasitesine baldr. nk kafes yaps ne kadar sk ve
detayl olursa zm iin gerekli olan zaman ve bilgisayar kapasitesi o oranda artar.
nceleyeceimiz gne bacasnda termodinamiksel zellikler anlk olarak ok fazla
deimediinden, oluturduumuz kafes yaps normal hassasiyette oluturulmu ve
18763 node (dm noktasna) ve 18219 hacim elemanna sahip olmaktadr. Eer
daha fazla hassasiyet istenmi olsayd bu node says artrlabilir ve daha hassas
sonular elde edilebilirdi. GAMBIT programnda oluturulan gne bacas sisteminin
kafes yaps oluturulduktan sonraki bir grnts ekil 3.27de verilmitir.



ekil 3.27. GAMBIT programnda oluturulan gne bacas kafes yaps

Sistemin eksenel simetrisi olmasndan dolay GAMBITte sadece yarm kesit alan
oluturuldu. Kafes yaps FLUENT programnda zm iin incelenirken bu durum
belirtilerek sistem komple zld. GAMBITte tanml parametreler ekil 3.28da
gsterilmitir.
78


ekil 3.28. Gambitte tanmlanan kenar parametreleri


Gambitte tanmladmz kenar (edge) parametreleri
1. giri, VELOCITY_INLET
2. cam, WALL
3. dirsek, WALL
4. baca, WALL
5. k, OUTFLOW
6. eksen, AXIS
7. zemin, WALL







5
1
2
4
6
7
3
79
3.5.4. Saysal zm

Gambit programnda hazrlanan model yapsnn saysal zm, CFD alannda
neredeyse bir standart program haline gelen ve zm iin sonlu hacim metodunu
kullanan FLUENT paket program (Version 6.2) yardmyla gerekletirildi. Baca
iindeki akn daimi olduu, havann younluunun deiiminin ise Boussinesq
yaklamyla deitii kabul edilmitir.

zm iin ayrca trblans modelleme olarak RNG k- modeli seilmitir. Bu
ilemle ilgili seim ekran ekil 3.29de verilmitir. alma basnc olarak ise
programda standart olarak verilen 101325 Pa deeri deitirilmemitir.



ekil 3.29. Trblans modeli seim ekran


Simlasyon ilemine balayabilmek iin sistemdeki her bileen iin balang
artlarnn verilmesi gerekir. Bu balang deerleri izelge 3.3de verilmitir.
Burada deneysel verilerdeki herhangi bir anlk lm deerlerini programa balang
art olarak girmek; hem deneysel sonularla FLUENT programnn sonularn
karlatrmak hem de geree yakn bir simlasyonun gereklemesi iin daha
80
uygun olacaktr. Bu nedenle 11 Austos 2004 gnne ait maksimum gne
masnn lld saat olan 13:00 anndaki deerler baz alnmtr.

izelge 3.3. Programn balang artlar

giri v = 1 m/s, T
0
=300 K
cam h = 8 W/m
2
K , T
0
=300 K
baca T
0
=300 K
dirsek T
0
=300 K
zemin q=900 W/m
2
K

Sistemde dolaan havann younluk, zgl s kapasitesi, sl iletkenlik ve viskozite
zellikleri iin balang artlar olarak ise ekil 3.30da verilen standart deerler
alnmtr.



ekil 3.30. Fluent programnda kullanlan havann zellikleri

Bu kabuller neticesinde elde edilen diferansiyel denklemler, program iinde sral
ekilde arka arkaya zlmtr. Programn bir zellii de Navier-Stokes
denklemlerini bir basn dzeltme yntemi kullanlmas gerekmesidir. Basn
dzeltme faktr olarak SIMPLE (Semi Implicit Method of Pressure Linked
81
Equations) yntemi seildi. Dier basn dzeltme faktrleri olarak ise ayrca
SIMPLEC, SIMPLER ve PISO metotlar mevcuttur. Daha sonra ise dier denklemler
(trblans ve enerji denklemleri) zlmtr.

Gambit programnda oluturulan kafes saysna bal olarak, program altrlrken
seilecek iterasyon says da deiim gstermektedir. Sonularn yaklak 2000
iterasyon adm sonunda snr artlarna ulat grlmtr.

3.6. Byk Gne Bacas Sistemleri

Manzanaresdeki deneysel almadan elde edilen veriler ve gne bacalarnn
termodinamik davrannn simlasyon hesaplar neticesinde 200 MWtan daha
byk sistemlerin bile tasarm mmkn olmaktadr. Detayl incelemeler ve
Manzanaresdeki deneysel sistemden elde edilen kollektr, baca ve trbin verilerinin,
byk sistemler iin de geerli olduu grlmtr. Kollektr yzey alannn ve
dolaysyla hacmin ok artmasna karlk, termodinamik byklkler ayn oranda
artmaz. rnein Manzanareste kollektrdeki scaklk art maksimum 19 K ve hava
hz 8 m/s olmasna ramen, 100 MWlk bir sistemde ise scaklk art ortalama 11
K maksimum ise 19 K ve hava hz ise ortalama 9 m/s , maksimum ise 16 m/s
olmaktadr (Schlaich vd., 2004). izelge 3.4de 50 kW gce sahip Manzanares
projesi ve dier byk sistemlerdeki baz nemli parametrelerin karlatrlmas
verilmitir. Bu tablodan da grlmektedir ki, kollektrdeki scaklk art gibi temel
termodinamik byklkler ve baca iindeki hava hz gibi nemli akm parametreleri
hemen hemen her byklkteki gne bacas sistemleri iin yaklak deerlere
sahiptir (Schlaich vd., 2004).

Bir gne bacas sisteminin gcn, nemli faktr belirlemektedir. Bunlar; gne
nm, baca ykseklii ve kollektr yzey alandr. Bu parametreler arasnda
orantsal bir iliki vardr. Yksek bir baca ve kk bir kollektrden ayn gne
nm ile elde edilecek g ile kk bir baca ve daha byk bir kollektrden elde
edilecek g ayn olmaktadr. Ksaca ykseklik ve kollektr alan sabit ise elde
edilecek gte fazla bir deiim olmayacaktr.
82
Bir gne bacas sistemini dizayn ederken, onun boyutlar ve maliyetini belirlerken,
kurulacak yerin yan sra kullanlacak malzemenin maliyeti de nemlidir. Zira eer
beton ucuz buna karlk cam pahal ise burada yksek baca boyuna, nispeten daha
kk bir kollektr dnmek daha aklc olacaktr. Bunun tersi de geerlidir.
Manzanares rneinde, kollektr yzey eleman olarak naylon folyo yerine cam
kullanlmasnn hem gne nn geirgenlii hem de dayankllk asndan daha
uygun olduu grlmtr. Ayrca baca malzemesi olarak salamlk asndan elik
konstrksiyon yerine beton kullanmak gerekir. Trbin olarak ise basn fark esasna
gre alan kaplan trbinlerinin kullanlmas elde edilecek g kn nemli
lde artracaktr (Schlaich vd., 2004).

izelge 3.4. Baz byk gne bacas sistemlerinin nemli parametreleri(Schlaich
vd., 2004)

Sistem gc
Sistem Bykl Birim
50 kW
(Manzanares
Projesi)
30 MW 100 MW 200 MW
Baca ykseklii m 200 750 1000 1000
Kollektrdeki ort. ve
max. scaklk art
0
C 8 / 19 12 / 32 13 / 33 17 / 43
Baca iindeki ort.ve
max.hava hz
m/s 4 / 8 8 / 14 9 / 16 11 / 19


Byk gne bacas sistemlerini kurarken ama, optimum maliyete sahip olmas,
uzun yllar alabilmesi, ucuz elektrik enerjisi retebilmesi olmaldr. Bu amalar
gerekletirmek iin baz kriterlerin yerine getirilmesi gerekir.

1. Global yer seimi: ncelikle meteorolojik ve corafi durumun uygun olduu,
yllk en azndan 1900 kWh/m
2
/a lk bir gne nmna sahip, deprem rizikosu
tamayan byk alanlar belirlenir (Schlaich vd., 2004).

2. Lokal yer seimi: Bu aamada ise belirli bir lke ya da blge iin teknik ve
ekonomik adan en uygun yer seilmelidir. Bunun iin farkl blgeler iin
meteorolojik bilgiler (rzgar, scaklk gibi) ile ilgili ve ayrca alt yap konusunda da
(elektrik ebekesi, metro, su hatt vs.) detayl incelemeler yaplmaldr.
83
3. Model seimi: Yer konusu incelendikten sonra, kurulacak gne bacas iin en
uygun modelin tespit edilmesi gerekir. Burada sistemin, zeminde s depolama
mevcut mu, ne kadarlk bir g k gerektii, ayrca retilen elektrik enerjisinin
yerel elektrik ebekesine mi yoksa direkt olarak kullanma m verilecei
belirlenmelidir. stenen g miktarna gre kollektr ap, baca ap ve boyu gibi
sistemin temel fiziksel byklkleri belirlenmelidir.

4. Ekonomiklik analizi ve optimizasyon: Kollektre gelen gne nmn
deitirmek mmkn olmad iin, gne bacasnda fiziksel parametrelerin bir
optimizasyonu sz konusu olmamaktadr. 3. maddede belirlenen temel fiziksel
bykleri belirlerken kullanlacak malzemelerin fiyatlar da gz ard edilmemelidir.
rnein gne bacas kurulacak yrede imento ve dolaysyla beton ucuz ise
nispeten yksek baca ve boyu buna karn ise daha kk bir kollektr seilebilir.
Ayrca kollektr rt malzemesi olarak yine cam yada naylon folyodan hangisi daha
ekonomik olacak ise o malzeme seilmelidir.

3.7. Gelitirilen Bilgisayar Program

Gne bacas ile ilgili baz temel byklkleri kolay bir biimde hesap etmek,
kollektr yzeyine gelen gne nmn, sistemde oluan s kayplarn
belirleyebilmek ve uygun gne bacas modelini tespit edebilmek iin bir bilgisayar
program gelitirilmitir. Program, Windows altnda Delphi 5.0 programlama dilinde
yazlmtr. Program esas itibariyle drt modlden olumaktadr. Bunlar;

G hesap modl,
Gne nm hesap modl,
Is kayb hesap modl,
Fiziksel byklk hesap modldr

Program altrld zaman ekil 3.31deki gibi bir men gelmektedir. Bu menden
istenen modl seilerek ileme balanr.

84


ekil 3.31. Gne bacas hesap program al ekran grnts

G hesap modl: ncelikle gne bacas sisteminin verilen temel byklklerine
gre baz temel parametrelerin ve gcn hesapland modldr.

Bu modlde kullanlan parametreler unlardr:

Giri parametreleri:

Baca ykseklii
Baca st ykseklii
Baca ap
Kollektr ap
Kollektr st ap
Kollektr ykseklii
Kollektr giri ykseklii
Gne nm
evre scakl
Kollektrdeki scaklk art
Trbin verimi
Debi

85
Hesaplanan parametreler:
Kollektr yzey alan
Baca kesit alan
Kollektr uzunluu
Toplam baca hacmi
Baca hz v
tmax

Toplam mekanik g
Toplam elektrik g

Bu modle ait bir ekran grnts ekil 3.32de verilmitir.




ekil 3.32. G hesap modl ekran grnts

Gne nm hesap modl: Bu modlde ise seilen herhangi bir gn iindeki her
saat iin gne nm hesaplar yaplr. Hesaplamalarda kullanlan formller (Kl,
1983)dan alnmtr.

86
Bu modldeki hesaplamalar iin gerekli olan aylk ortalama nm deerleri Isparta
blgesi iin tablo halinde programa girilmitir. Bu deerler (Kl, 1983)
kaynandan alnmtr. Hesaplamalar eer Isparta haricinde farkl bir blge iin
yaplmak istenirse, seilen ay iin aylk ortalama nm deerleri programn
almas esnasnda girilebilir. Hesaplanacak tarih seildikten sonra, gn says
program tarafndan hesaplanr.

Giri parametreleri:
Enlem
Boylam
Tarih
Kollektr eim as
evre yansma oran
Younlatrlabilir su buhar miktar
Yatay dzleme gelen aylk ortalama direkt gne nm
Yatay dzleme gelen gnlk yayl gne nm
Yatay dzleme gelen aylk ortalama toplam gne nm
Atmosfer dna bir gn boyunca gelen gne nm
zafi gnelenme sresi

Hesaplanan parametreler:
Deklinasyon as
Dou ve bat saat as
Saat as
Gnein doduu saat
Gnein batt saat
Gn uzunluu
Azimut as
Zenit as
Yatay dzleme gelen anlk yayl gne nm
Yatay dzleme gelen anlk direkt gne nm
Yatay dzleme gelen anlk toplam gne nm
87
Eik dzleme gelen anlk direkt gne nm
Eik dzleme gelen anlk yayl gne nm
Eik dzleme gelen anlk yansmayla gelen gne nm
Eik dzleme gelen anlk toplam gne nm

Ayrca programdan elde edilen sonular hem ekranda grnmekte hem de istenirse
bir text dosyasna kaydedilmektedir. Daha sonra bu veriler, uygun bir program ile
eitli grafikler elde etmek iin kullanlabilir.

Program ile seilmi baz gnler iin nm hesaplar yaplmtr. Elde edilen
sonular resmi meteorolojik verilerle karlatrlm ve sonularn birbirine ok
yakn olduu gzlenmitir. Bu da, programda kullanlan formllerin doruluunu
onaylamaktadr.



ekil 3.33. Gne nm hesap modl ekran grnts

Is kayb hesap modl: Bu modlde zemin ve kollektr arasndaki blgede oluan
s kayplar tespit edilmitir. Bu modlde kullanlan sabit katsaylarn deerleri
(Incropera ve Dewitt, 2003) ve (Duffie ve Beckmann, 1991) kaynaklarndan
alnmtr.
88
Giri parametreleri:
D ortam scakl
Kollektr st yzey scakl
Stephan-Boltzman sabiti
Camn yayma katsays
Zeminin yayma katsays
Hacim sabiti
Kinematik viskozite
Ortalama kollektr ykseklii
Termal difzivite
zgl s katsays
Younluk
Zemin iin s iletim katsays
Giri hava hz
Toplam gne nm
Hesaplanan parametreler:
Hava ve kollektr cam yzeyi arasnda;
Grashof says
Prandtl says
Rayleigh says
Nusselt says
Rzgarla s transfer katsays
Radyasyon s transfer katsays
Gkyz scakl
Debi
Zemin s transfer katsays
Kollektrden olan s transfer katsays
Toplam s transfer katsays
Yararl s
Reynolds says
Kollektr verim faktr
89


ekil 3.34. Is kayb hesap modl ekran grnts

Fiziksel byklk hesap modl: ncelikle gne bacas sisteminin temel
byklklerine gre baz temel parametrelerin hesaplanmas ngrlmtr. Bu
parametreler, kollektr ap, baca ykseklii ve baca apdr.



ekil 3.35. Fiziksel byklk hesap modl ekran grnts
90
4. ARATIRMA VE BULGULAR

Elde edilen sonular; deneysel, simlasyon ve bilgisayar program sonular olmak
zere ksmda deerlendirilmitir.

4.1. Gne Bacas Deneysel Sonular

Deneyler, 11 ve 14 Austos 2004 tarihlerinde tam gn olarak gerekletirilmitir. Bu
deneylerde Blm 3.4.3de belirtilen noktalarda gerekli lmler yaplmtr. Gne
bacas iin giren enerji kayna olarak sadece kollektr yzeyine gelen gne nm
sz konusudur. Bu nedenle elde edilen deneysel verilerin deerlendirilmesi ise,
llen byklklerin genellikle gne nmyla karlatrlmas ve aralarndaki
ilikiyi incelemek eklinde olmutur.

lm yaplan her iki gn iin elde edilen veriler birbirine paralellik gsterdii iin
sadece 11 Austos 2004 tarihine ait verilerden elde edilen grafikler verilmitir.

ncelikle bacaya giren hava scaklnn ve hzn, kollektre gelen gne nmyla
olan ilikisi incelenmitir. Buna ilikin grafikler, ekil 4.1 ve ekil 4.2de
grlmektedir. Bu iki grafikten de grlmektedir ki, kollektre giren hava hznn,
kollektre gelen gne nmyla direkt olarak bir ilikisinin olmad, ancak buna
karn kollektre giren hava scaklnn, kollektre gelen gne nmyla ayn
oranda deimektedir.
91
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
G
i
r
e
n

h
a
v
a

h

(
m
/
s
)

Inm Giren hava hz


ekil 4.1. Kollektre gelen gne nm ile giren hava hz arasndaki iliki


0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
G
i
r
e
n

h
a
v
a

s

c
a
k
l

C
)



Inm Giren hava scakl


ekil 4.2. Kollektre gelen gne nm ile giren hava scakl arasndaki iliki

ekil 4.3ten anlalaca zere kollektr altndaki blgede, giriten 3,5 m mesafede
scakln, kollektr yzeyine gelen gne nmyla direkt olarak bir ilikisi vardr.

92
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
K
o
l
.

a
l
t

b

l
g
e

s

c
a
k
l

k
l
a
r

C
)


Inm zeminde ortada koll. alt


ekil 4.3. Kollektre gelen gne nm ile kollektr alt blgesindeki havann
scaklklar arasndaki iliki


Baca k scakl ve d ortam scakl ise yine gne nmyla doru orantl
olarak deiir (ekil 4.4. ve ekil 4.5.).

0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
B
a
c
a

c
a
k
l

C
)


Inm Baca k scakl


ekil 4.4. Kollektre gelen gne nm ile baca k scakl arasndaki iliki
93
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
D

o
r
t
a
m

s

c
a
k
l

C
)



Inm D ortam scakl


ekil 4.5. Kollektre gelen gne nm ile d ortam scakl arasndaki iliki

Bacadan elde edilecek g iin en belirleyici faktr trbin giri hz olmaktadr. Bu
nedenle trbin giri hz ve scakln kollektre gelen gne nmyla olan ilikisi
ekil 4.6 ve ekil 4.7de gsterilmitir. ekil 4.6da trbin giri hznn ani olarak
deitii grlmektedir. Bunun nedeni ise; deneysel lm yaplan prototipin kk
ebatlarda olmas, trbin blgesi ve kollektr alt blgesinin tamamen ak olmas,
dikey olarak herhangi bir hava perdesinin olmamas nedeniyle d hava akmlarna
maruz kalmasdr. D ortamdaki herhangi bir rzgar olmas durumunda, bu rzgar
hem kollektre giren havann etkilenmesine hem kollektr altndaki havann dolat
blgede kk apta da olsa girdaplarn olumasna, kollektre bir taraftan giren
havann trbin blgesine ulamadan, kollektrn ak olan dier taraftan kmasna
neden olmaktadr.

94
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
T

r
b
i
n

g
i
r
i

(
m
/
s
)

Inm Trbin giri hz


ekil 4.6. Kollektre gelen gne nm ile trbin giri hz arasndaki iliki


0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
G

n
e

(
W
/
m

)


.
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
T

r
b
i
n

g
i
r
i

c
a
k
l

C
)



Inm Trbin giri sc.


ekil 4.7. Kollektre gelen gne nm ile trbin giri scakl arasndaki iliki

ekil 4.8de kollektre gelen gne nm ile sistemden elde edilebilecek elektrik
gc arasndaki iliki gsterilmitir. Ayrca 11 Austos 2004 tarihine ait lm
sonular izelge 4.1de bir tablo halinde verilmitir.
95
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
1
:
3
0
0
3
:
0
0
0
4
:
3
0
0
6
:
0
0
0
7
:
3
0
0
9
:
0
0
1
0
:
3
0
1
2
:
0
0
1
3
:
3
0
1
5
:
0
0
1
6
:
3
0
1
8
:
0
0
1
9
:
3
0
2
1
:
0
0
2
2
:
3
0
2
4
:
0
0
Saat (h)
I

m

(
W
/
m

)
0
5
10
15
20
25
30
35
40
E
l
k
.

g

(
W
)
Inm Elk.g

ekil 4.8. Kollektre gelen gne nm ile trbinden elde edilen elektrik gc
arasndaki iliki


izelge 4.1. 11 Austos 2004 gnne ait deneysel lm deerleri

S1 S1 S2 S3 S4 S5 S5 S6 S7 S8 S9
3,5 m ileride
Saat
Giren
hava
hz
Giren
hava
scakl zeminde ortada
Koll.
alt
Trbin
giri sc.
Trbin
giri
hz
Cam
st
yzey
sc.
Inm
Baca
k
sc.
D
ortam
sc.
00:00 3,6 18,2 23,6 20,3 19,6 19,2 3,7 18,7 0 18,7 18,7
00:30 3,9 18 22,6 20,2 19,6 18,7 4 18,7 0 17,7 18,2
01:00 2,4 17 22,6 20,1 19,2 18,7 2,6 18,7 0 17,7 17,7
01:30 3,2 17,6 22,6 20,3 18,7 18,2 3,2 17,7 0 17,2 17,2
02:00 2,4 18 22,1 19,4 18,7 17,7 2,5 17,2 0 17,2 17,2
02:30 2,0 17,2 21,1 19,4 18,7 17,2 1,8 17,7 0 16,7 16,7
03:00 1,5 16,8 21,1 19,6 18,7 17,2 1,9 17,7 0 16,7 16,7
03:30 2,0 17 20,6 18,6 17,7 17,2 2,5 16,7 0 16,7 16,7
04:00 0,8 17 20,6 18,6 17,7 16,7 1,2 16,7 0 16,7 16,7
04:30 2,8 16,7 20,6 18,5 17,7 16,7 3 16,7 0 16,7 16,7
05:00 2,4 16,5 20,1 18,4 17,2 16,7 2,45 17,2 0 16,7 16,7
05:30 1,4 16 19,6 18,6 17,2 16,7 1,6 15,7 0 15,7 15,7
06:00 1,3 15 19,6 18,6 16,7 16,2 1,6 16,7 3 15,2 15,2
06:30 1,1 15,1 19,6 18,6 16,7 15,7 1,4 15,7 21 15,2 15,2
07:00 0,2 15,4 20,6 19,2 17,7 16,2 0,35 16,7 66 15,7 15,2
07:30 0,1 17,5 21,6 19,6 18,7 17,2 0,25 17,7 149 17,2 16,7
08:00 0,2 20 27 23,4 20,6 19,2 0,4 19,6 231 19,6 17,7
08:30 1,1 21,2 25,5 23,4 22,6 20,6 1,5 19,6 318 21,1 18,2
09:00 2,7 22 30,5 29 27,5 21,6 3 21,1 425 22,6 19,2
09:30 3,2 23,6 33,4 26,4 28,5 23,1 3,4 22,1 508 24,6 20,6


96
izelge 4.1. (devam)

10:00 2,7 26 36,3 31,5 29,5 25,1 2,9 24,6 603 26,5 21,6
10:30 2,1 26,4 41,3 36,1 33,4 25,5 2,4 24,6 676 26,5 24,6
11:00 2,7 27,3 39,3 36,3 35,4 26,5 3 25,1 741 27,5 23,1
11:30 1,9 27,7 47,2 38,9 36,8 28,5 2,1 26,5 800 29 29
12:00 3,0 27 38,3 34,7 32,9 27,5 3,2 26,0 861 27,5 26,5
12:30 1,9 27 51,1 43,6 40,3 29,5 2,2 28,5 915 30,5 30,5
13:00 2,8 26,9 52,2 41,5 38,4 29,3 2,4 3,7 938 29,5 26,7
13:30 2,3 28,2 51,1 42,1 39,3 30,5 2,3 29,0 933 30,5 28,5
14:00 2,4 30,1 44,2 41,4 38,8 30,5 2,6 29,0 889 30,5 27
14:30 2,7 30 52,1 44,6 39,3 30,5 2,9 29,5 843 30,5 28,5
15:00 2,6 29,4 53,1 46,7 38,3 30,5 2,7 29,0 796 29,5 27,5
15:30 3,6 29,6 48,6 41,5 38,3 30,5 3,7 29,0 722 30,5 27,5
16:00 3,5 30 51,1 43,2 38,8 30,5 3,7 29,0 662 30,5 26,5
16:30 2,5 28,2 51,6 43,2 38,3 30 2,7 28,5 581 29,5 28,5
17:00 3,4 28,6 48,6 41,2 37,3 29,5 3,6 28,5 488 29 27,5
17:30 3,8 27,4 43,2 36,7 32,9 28,5 4,3 27,5 399 28,5 28,5
18:00 4,2 27,1 36,3 34,2 32,4 27,5 4,5 26,5 322 27,5 26,5
18:30 3,5 26,4 36,3 33,1 29,5 25,5 4,3 24,6 217 25,5 25,1
19:00 2,8 24,2 29,5 27,5 25,5 24,6 3 23,6 112 24,6 23,1
19:30 3,2 23,2 28,5 25,1 24,6 23,6 3,4 22,6 20 22,6 22,6
20:00 0,8 21,5 27 25,3 23,6 22,6 1,2 21,6 3 21,6 21,6
20:30 1,9 21,7 26 24,7 23,6 22,6 2,0 21,1 0 21,1 21,1
21:00 2,2 21,4 25,5 23,9 22,6 21,6 2,5 21,6 0 21,1 21,1
21:30 3,0 20,8 25,1 23,8 22,6 21,6 3,3 20,6 0 20,6 21,1
22:00 2,0 20,4 25,1 23,8 22,6 21,6 2,3 20,6 0 20,6 21,1
22:30 2,4 20,1 24,6 23,4 21,6 21,1 2,6 20,6 0 20,6 20,6
23:00 3,1 19,8 24,6 22,9 21,1 20,6 3,4 19,6 0 20,1 20,6
23:30 3,2 19,2 23,6 22,8 21,1 20,6 3,4 20,1 0 19,6 20,1
24:00 3,5 19,4 23,1 22,6 20,6 19,6 3,7 19,6 0 19,6 19,6


Yukarda aklanan deneysel lm sonular ve grafikleri haricinde, lm
yaplamayan srelere ait Isparta blgesine ait 2004 ylna ait gerekli gne nm
deerleri, Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrlnden temin edilmitir. Bu
verilerden, 11 Austos 2004 gnne ait olan saatlik nm deerleri izelge 4.2de
ve 2004 ylna ait aylk nm deerleri ise izelge 4.3de verilmitir.






97
izelge 4.2. 11 Austos 2004 gnne ait nm deerleri (EIE, 2005)

Saat direkt
nm
(W/m
2
)
yayl
nm
(W/m
2
)
toplam
nm
(W/m
2
)
00:00 0,0 0,0 0,0
01:00 0,0 0,0 0,0
02:00 0,0 0,0 0,0
03:00 0,0 0,0 0,0
04:00 0,0 0,0 0,0
05:00 0,0 0,0 0,0
06:00 3,5 34,7 38,2
07:00 12,4 205,8 218,2
08:00 161,3 231,0 392,3
09:00 344,1 245,0 589,1
10:00 384,9 373,1 758,0
11:00 762,6 125,4 888,0
12:00 786,4 150,6 937,0
13:00 288,4 280,1 568,5
14:00 141,7 276,0 417,7
15:00 262,6 291,2 553,8
16:00 237,3 241,1 478,4
17:00 256,7 187,0 443,7
18:00 96,2 64,6 160,8
19:00 3,6 11,8 15,3
20:00 0,0 0,0 0,0
21:00 0,0 0,0 0,0
22:00 0,0 0,0 0,0
23:00 0,0 0,0 0,0

izelge 4.3. Isparta iin 2004 ylna ait aylk ortalama gne nm deerleri (EIE,
2005)

Aylar
gnlk
ort.
direkt
nm
gnlk
ort.
yayl
nm
gnlk
ort.
toplam
nm
Aylk toplam
nm
Ocak 39,06 46,24 85,30 63.466,00
ubat 60,21 78,50 138,71 96.538,91
Mart 128,60 92,16 220,77 164.252,29
Nisan 133,42 91,93 225,35 162.248,94
Mays 171,11 115,08 286,19 212.928,00
Haziran 197,67 105,15 302,83 218.035,93
Temmuz 228,65 103,96 332,62 247.466,79
98
Austos 190,03 91,46 281,49 216.361,05
Eyll 187,12 61,05 248,17 178.684,27
Ekim 103,02 62,78 165,80 123.352,25
Kasm 82,11 44,19 126,30 93.969,09
Aralk 42,95 45,54 88,49 65.834,83

Bu veriler nda, Isparta blgesi iin aylk nm deerleri ve prototip gne
bacasndan elde edilebilecek aylk toplam g miktarlar, ekil 4.9 ve ekil 4.10da
verilmitir.

0,00
50,00
100,00
150,00
200,00
250,00
300,00
350,00
O
c
a
k

u
b
a
t
M
a
r
t
N
i
s
a
n
M
a
y

s
H
a
z
i
r
a
n
T
e
m
m
u
z
A

u
s
t
o
s
E
y
l

l
E
k
i
m
K
a
s

m
A
r
a
l

k
Aylar
I

m

(
W
/
m

)
gnlk ort. direkt nm gnlk ort.yayl nm gnlk ort. toplam
nm


ekil 4.9. Isparta blgesi iin 2004 ylna ait aylk nm deerleri

99
0
2.000
4.000
6.000
8.000
10.000
12.000
14.000
O
c
a
k

u
b
a
t
M
a
r
t
N
i
s
a
n
M
a
y

s
H
a
z
i
r
a
n
T
e
m
m
u
z
A

u
s
t
o
s
E
y
l

l
E
k
i
m
K
a
s

m
A
r
a
l

k
Aylar
G

(
W
)
0
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
I

m

(
W
/
m

)
aylk toplam elektrik g aylk toplam mekanik g aylk toplam nm


ekil 4.10. Elde edilebilecek aylk toplam g deerleri ve nm arasndaki iliki




0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
2
4
:
0
0
Zaman (h)
T

r
b
i
n

g
i
r
i

(
m
/
s
)



0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
30,0
35,0
40,0
E
l
e
k
t
r
i
k

g

(
W
)

.
Trbin giri hz Elk.g


ekil 4.11. Trbin giri hz ile elde elde edilebilecek anlk elektrik g arasndaki
iliki




100
4.2. Saysal Hesaplama Sonular

Blm 3.5.5de verilen bilgiler ve artlar dorultusunda FLUENT programndan elde
edilen veriler deerlendirilecektir. FLUENTte yaplan iterasyon neticesinde k
artlar olutuu zaman simlasyon ilemi sona erer. Yaplan simlasyonda ise
yaklak 2000 iterasyon sonucunda simlasyon sona ermitir. Bu iterasyonlar
sonucunda ekil 4.12de grafik olarak gsterilen yaklak 10
-3
ile 10
-5
arasnda kalan
yaknsama artlar olumutur. Bu durum elde edilen sonularn yeterince hassas
olduu sonucunu ispatlamaktadr. FLUENT programnn bir avantaj da simlasyon
sonuncunda basn, hz, younluk ve scaklk gibi parametrelerin deiiminin
noktasal olarak ok ayrntl bir biimde vermesidir. Buna gre gne bacas iinde
oluan scaklk dalm ekil 4.13de, hz dalm ekil 4.14de, trblans kinetik
enerjisi dalm ise ekil 4.15de gsterilmitir. Ayrca baca ekseni boyunca oluan
hz deerleri ise ekil 4.16de verilmitir.



ekil 4.12. Simlasyon sonunda oluan yaknsama erileri

101


ekil 4.13. Gne bacas iindeki scaklk dalm




ekil 4.14. Gne bacas iindeki hz dalm


102


ekil 4.15. Gne bacas iindeki trblans kinetik enerjisi dalm




ekil 4.16. Gne bacas ekseni boyunca oluan hz deerleri



103
FLUENT programnda ve deneysel lmler sonucunda elde edilen rnek bir ka
noktadaki sonular karlatrmak istersek; Blm 3.4.3de belirtilen lm
noktalarndan S2, S3 ve S4 noktalarndaki scaklk karlatrmalar izelge 4.4de
verilmitir.

izelge 4.4. Deneysel ve Simlasyon sonucu karlatrmas

lm
noktas
Deneysel sonu
(izelge 4.1e gre)
FLUENT
sonucu
S2 (scaklk) 325,35 K 331 K
S3 (scaklk) 314,65 K 320 K
S4 (scaklk) 311,55 K 316 K
S5 (hz) 3,7 m/s 3,5 m/s


4.3. Bilgisayar Program Sonular

Gelitirilen bilgisayar program, 11 ve 14 Austos 2004 tarihleri iin altrlp, elde
edilen gne nm ve s kayplar sonular, deneysel verilerle karlatrlmtr.
Sz konusu gnlere ait sonulardan gne mas sonular izelge 4.5de ve s
kayb sonular ise izelge 4.6de verilmitir.

izelge 4.5. 11 Austos 2004 gnne ait bilgisayar program s kayb sonular

Kollektr Is Kayb Hesab
Tarih: 11.08.2004
--------------------------------------------------
Giri Parametreleri
--------------------------------------------------
Ortam Scakl (ta): 26,9 C
Cam yzey scakl (t1): 29 C
Zemin scakl (t2): 53 C
Stefan Boltzman sabiti (to): 5,67E-8 W/m2 K4
Camn yayma oran (eps1): 0,9
Zemin yayma oran(eps2): 0,93
Hacmi sabiti (): 0,00304 1/K
Kinematik viskozite (k_vis): 1,589E-5 m2 /s
Ortalama koll.yksekli (h_kol_g): 1 m
Is iletim katsays (k_hava): 0,0263W/mK
Termal difzivite (alfa):2,12E-5
zgl s (cp):1005 J/kg.K
Younluk (ro): 1,1614kg/m3
zemin iin s iletim katsays (k_zem): 0,72W/mK
104
Giri hava hz (ugiri): 2,8 m/s
Gne nm miktar (I): 938 W/m2
--------------------------------------------------
k Parametreleri
--------------------------------------------------
hr: 5,9271 W/m2K
gr1: 709605726,27817
pr1: 0,74953
ra1: 531869575,02642
nu1: 113,43048
h1: 2,98322 W/m2K
gr2: 2128817178,83451
pr2: 0,74953
ra2: 1595608725,07926
nu2: 163,59505
h2: 4,30255 W/m2K
ut: 10,98201 W/m2K
ub: 2,4 W/m2K
m: 106,24856
tf_ort_kabul: 35 C
ue: 0,54835 W/m2K
ul: 13,93036 W/m2K
qu: 26960,22638 W/m2K
re: 1208810,57269
hrs: 5,05491 W/m2K
ts: 7,70136 C
tf_hesap: 27,15248 C
F: 0,41926


105
izelge 4.6. 11 Austos 2004 gnne ait bilgisayar program gne nm sonular

Isparta in Gne Inm Hesab (Inm birimleri: W/m
2
)
11.08.2004 Gn Says: 223
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
saat d H h td tb tg ag1 ag2 rt z ry Iy Id I Ied Iey Iya Ie
01 15,056 102,150 -165,000 5,190 18,810 13,620 162,220 017,780 0,003 125,069 -0,073 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
02 15,056 102,150 -150,000 5,190 18,810 13,620 146,151 033,849 -0,001 119,906 -0,063 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
03 15,056 102,150 -135,000 5,190 18,810 13,620 132,484 047,516 -0,006 112,192 -0,048 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
04 15,056 102,150 -120,000 5,190 18,810 13,620 120,981 059,019 -0,008 102,721 -0,028 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
05 15,056 102,150 -105,000 5,190 18,810 13,620 111,029 068,971 -0,002 092,107 -0,005 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
06 15,056 102,150 -090,000 5,190 18,810 13,620 101,962 078,038 0,014 080,789 0,020 37,901 52,608 90,510 40,133 37,613 0,138 77,884
07 15,056 102,150 -075,000 5,190 18,810 13,620 093,104 086,896 0,039 069,089 0,045 84,509 165,012 249,522 158,445 83,868 0,379 242,692
08 15,056 102,150 -060,000 5,190 18,810 13,620 083,658 096,342 0,067 057,293 0,069 127,941 296,084 424,025 300,429 126,970 0,644 428,043
09 15,056 102,150 -045,000 5,190 18,810 13,620 072,432 107,568 0,091 045,745 0,089 165,237 410,240 575,477 426,075 163,982 0,874 590,932
10 15,056 102,150 -030,000 5,190 18,810 13,620 057,235 122,765 0,108 035,043 0,104 193,855 489,256 683,112 514,070 192,383 1,038 707,490
11 15,056 102,150 -015,000 5,190 18,810 13,620 034,025 145,975 0,118 026,530 0,114 211,845 533,378 745,223 563,597 210,236 1,132 774,966
12 15,056 102,150 000,000 5,190 18,810 13,620 000,000 180,000 0,122 022,984 0,117 217,982 551,782 769,763 584,038 216,326 1,169 801,534
13 15,056 102,150 015,000 5,190 18,810 13,620 034,025 145,975 0,118 026,530 0,114 211,845 533,378 745,223 563,597 210,236 1,132 774,966
14 15,056 102,150 030,000 5,190 18,810 13,620 057,235 122,765 0,108 035,043 0,104 193,855 489,256 683,112 514,070 192,383 1,038 707,490
15 15,056 102,150 045,000 5,190 18,810 13,620 072,432 107,568 0,091 045,745 0,089 165,237 410,240 575,477 426,075 163,982 0,874 590,932
16 15,056 102,150 060,000 5,190 18,810 13,620 083,658 096,342 0,067 057,293 0,069 127,941 296,084 424,025 300,429 126,970 0,644 428,043
17 15,056 102,150 075,000 5,190 18,810 13,620 093,104 086,896 0,039 069,089 0,045 84,509 165,012 249,522 158,445 83,868 0,379 242,692
18 15,056 102,150 090,000 5,190 18,810 13,620 101,962 078,038 0,014 080,789 0,020 37,901 52,608 90,510 40,133 37,613 0,138 77,884
19 15,056 102,150 105,000 5,190 18,810 13,620 111,029 068,971 -0,002 092,107 -0,005 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
20 15,056 102,150 120,000 5,190 18,810 13,620 120,981 059,019 -0,008 102,721 -0,028 0,000 0,529 0,000 0,730 0,000 0,000 0,000
21 15,056 102,150 135,000 5,190 18,810 13,620 132,484 047,516 -0,006 112,192 -0,048 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
22 15,056 102,150 150,000 5,190 18,810 13,620 146,151 033,849 -0,001 119,906 -0,063 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
23 15,056 102,150 165,000 5,190 18,810 13,620 162,220 017,780 0,003 125,069 -0,073 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
YATAY DZLEM AYLIK ORTALAMA IINIM (TABLO) (MJ/m
2
.gn olarak )
Q Qd Qy Qo
22,8 16,1 6,7 36,6
YATAY DZLEM AYLIK ORTALAMA IINIM (HESAP) (MJ/m
2
.gn olarak )
Q Qd Qy Qo
22,802 14,222 8,579 37,317


106
izelge 4.7. 11 Austos 2004 gnne ait kaynaktan alnan nm deerleri

deneysel EIE
Bilgisayar
program

Saat
(W/m
2
) (W/m
2
) (W/m
2
)
00:00 0 0 0
01:00 0 0 0
02:00 0 0 0
03:00 0 0 0
04:00 0 0 0
05:00 0 0 0
06:00 3 38,2 77,88
07:00 66 218,2 242,69
08:00 231 392,3 428,04
09:00 425 589,1 590,93
10:00 603 758 707,49
11:00 741 888 774,96
12:00 861 937 801,53
13:00 938 568,5 774,96
14:00 889 417,7 707,49
15:00 796 553,8 590,93
16:00 662 478,4 428,04
17:00 488 443,7 242,69
18:00 322 160,8 77,88
19:00 112 15,3 48,51
20:00 3 0 0
21:00 0 0 0
22:00 0 0 0
23:00 0 0 0


Ayrca yntemle elde edilen gne mas sonular izelge 4.7de verilmitir. Bu
sonulara gre nm deerleri arasnda baz saatlerdeki deerler birbirine olduka
yakn, baz saatlerde ise biraz farkl kmtr. Bu farkl sonularn nedenlerinden bir
tanesi Elektrik leri Genel Mdrlnden alnan deerlerin Isparta ili iin genel
deerler olmas, yani gne bacasnn kurulu olduu yerden farkl bir blgede lm
yaplm olmasdr. Dier bir nedeni ise, bilgisayar programnda kabul edilen baz
kabuller olmaktadr.



107
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
0
0
:
0
0
0
2
:
0
0
0
4
:
0
0
0
6
:
0
0
0
8
:
0
0
1
0
:
0
0
1
2
:
0
0
1
4
:
0
0
1
6
:
0
0
1
8
:
0
0
2
0
:
0
0
2
2
:
0
0
Saat (h)
I

m

(
W
/
m

)

deneysel EIE Bilgisayar program


ekil 4.17. Deneysel olarak llen ve bilgisayar program yardmyla hesaplanan
gne nm arasndaki iliki



0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
100 200 300 400 500 600 700 800
Inm (W/m)
H

z

(
m
/
s
)

'
F=0,56 F=0,72 F=0,88
U
l
=8,8 W/m
2
K


ekil 4.18. Farkl kollektr verim faktrlerinde, nm ile hz arasndaki iliki
(U
l
=8,8 W/m
2
K)



108
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
100 200 300 400 500 600 700 800
Inm (W/m)
H

z

(
m
/
s
)


'
F=0,56 F=0,72 F=0,88
U
l
=5 W/m
2
K


ekil 4.19. Farkl kollektr verim faktrlerinde, nm ile hz arasndaki iliki
(U
l
=5 W/m
2
K)


109
5. TARTIMA VE SONU

Bu alma, gne bacasndan elektrik elde etme konusunda Trkiyede yaplan ilk
deneysel alma olmas nedeniyle nemlidir.

Bu almada yaplan incelemeler esas olarak ana grubta gereklemitir:
1. Deneysel alma
2. Matematiksel model ve simlasyon
3. Bilgisayar program

Deneysel lmlerin gerekletirildii ilk blmde gne bacasnda 9 farkl noktada
lmler yaplmtr. Gne bacas sisteminin fiziksel olarak byk ebatlarda olmas
nedeniyle, sistemde dolaan havann zelliklerinin noktadan noktaya ok fazla
deiim gsterebileceinden daha fazla noktada lm yapmak, zmn detay ve
hassasiyeti asndan daha uygun olacaktr.

lm yaplan gn, kollektr blgesindeki (kollektre giri ve kollektrden k
noktalar arasndaki blge) havann scakl yaklak 5
o
C artmtr. Keza yine baca
blgesinde (trbin k ve baca k noktalar aras) ise hava scakl yine yaklak
5
o
C azalmaktadr.

Matematiksel model ve simlasyon ise FLUENT programnda yaplmtr.Bu
programda yaplan saysal analizde ise trblans modeli olarak, RNG k- modeli,
younluk deiimi olarak ise boussinesq yaklam seilmitir. Daha sonraki
almalarda ise farkl k- modeli ve ideal gaz yada sktrlamaz ak gibi farkl
younluk deiim yaklamlar ile saysal analiz tekrar edilebilir.

Yazlan bilgisayar program ile, elde edilen deneysel verilerin ve kurulan
matematiksel modelin uygunluu, ayrca istenilen herhangi bir gn deki meteorolojik
deerler tespit edilmeye allm ve deneysel verilerle karlatrlmtr. Bu
karlatrmaya gre Isparta blgesi iin birbirine ok yakn deerler elde edilmitir.
Bu karlatrma sonular daha nce Blm 4.3.te verilmiti. Elde edilen bu yakn
110
deerler, bilgisayar programnda kullanlan yntem ve formllerin iyi seildiini
gstermektedir.

Kurulan gne bacas prototipinin lleri bir gne bacas sistemi iin olduka
kk olduu iin, elde edilen gte dk olmutur. rnein 5 MW lk bir g iin
kollektr apnn yaklak 1250 m ve baca yksekliinin ise 550 m olmas
gerekmektedir. Gne bacas kurulacak blgenin hem yksek gne nmna hem
de dz bir araziye sahip olmas gerekli olduu iin, yksek g kapasiteli gne
bacalar lkemizin bata Gneydou, Akdeniz, Ege ve Anadolu blgeleri
uygundur.

Gne bacas sisteminde elde edilen verim esasen olduka kk olmaktadr (%1-2).
Fakat bu verimin dk kmas sistemin kullanlabilirliinin olmad anlamna
gelmez. Burada esas nemli etken elde edilen elektrik enerjisinin maliyetidir.

Yaplan almaya, ilave projeler alnarak, yeni teknoloji rn, baka enerji retimi
sistemlerinin de gelitirilebilecei grlmtr. Deney sonular yorumlandnda
gne bacas elektrik retim gcnn direkt olarak blge gne verilerine ve baca
yksekliine bal olduu grlmtr.

Gne bacas verimini artrmak dolaysyla elde edilecek g miktarn artrmak iin
baz iyiletirmeler yaplabilir. Bunlar ksaca yle sralanabilir:

1. Kollektr altndaki havann dalmamas, direkt olarak bacaya ynelmesi
iin, kollektr altna dikey olarak yerletirilen ak ynlendirici olarak tabir
edebileceimiz dzenekler ilave etmek.
2. Zemin blgesine uygun ykseklikte ii su dolu hortumlar deyerek kollektr
altndaki havann scaklnn dmesini engellemek ve daha kararl bir g
k salamak.


111
6. KAYNAKLAR

Agar, D., 2004. Almanya Dortmund niversitesi, Kimya Blm, Enerji Prosessi ve
Akkanlar Mekanii Ders Notlar.

Altnk, K., 2003. Uygulamalarla Is Transferi. Nobel Yayn Datm, 788 s.
Ankara.

Coetzee, H., 2001. Design of a Solar Chimney to Generate Electricity Employing a
Convergent Nozzle. Botswana.

Backstrm, T.W., Gannon, J., 2000. Compressible flow through solar power plant
chimneys. Transaction of the ASME Journal of Solar Energy Engineering,
122, 138-145.

Backstrm, T.W., Gannon, J., 2004. Solar chimney turbine characteristics. Solar
Energy, 76, 235-241.

Baehr, H.D., Stephan, K., 1996. Wrme- und Stoffbertragung, Springer-Verlag,
Berlin.

Becker, M.Meinecke, W., 1992. Solarthermische Anlagentechnologien im Vergleich:
Turm-, Parabolrinnen- und Aufwindkraftwerke. Deutsche Forschungsanstalt
fr Luft- und Raumfahrt (DLR), Berlin, Springer Verlag.

Bejan, A., Kraus, D. A., 2003. Heat Transfer Handbook, , John Wiley & Sons, New
Jersey, 1480p.

Bernardes, M.A., Voss, A., Weinrebe, G., 2003. Thermal and technical analyses of
solar chimneys, Solar Energy, 75, 511-524.

Bernardes, M.A., 2004. Technische, konomische und kologische Analyse von
Aufwindkraftwerken, Institut fr Energiewirtschaft und Rationelle
Energieanwendung, Universitt Stuttgart, 230s. Stuttgart.

Bernardes, M.A., Valle, R, M,. Cortez, M, F., 1999. Numerical analysis of natural
laminar convection in a radial solar heater. Int. Journal of Thermal Science,
38, 42-50.

Beyers, J.H.M., Harms, T,M., Krger, D,G., 2001. A Finite Volume Analysis Of
Turbulent Convective Heat Transfer For Accelerating Radial Flows.
Numerical Heat Transfer, Part A, 40,117-138.

Bilgen, E,. Rheault, J., 2005. Solar chimney power plants for high latitudes. Solar
Energy, Volume 79, 449-458.

Breuer, M., 2004. Direkte Numerische Simulation (DNS) & Large-Eddy-Simulation
(LES), Universitt Erlangen-Nuernberg, Lehrstuhl fr Strmungsmechanik.
112

Brune, M., Giese, A., Mackenstedt, D., 1996. Optimierung der thermischen von
gasbeheizten Schmelzfen zur Produktion von Sekundraluminium, GWI-
Forschungsbericht, 98s.

Dai, Y.J., Huang, H.B., Wang, R.Z., 2003. Case study of solar chimney power plants
in Northwestern regions of China. Renewable Energy, 28, 1295-1304.

Denantes, F., Bilgen, E., 2006. Counter-rotating turbines for a solar chimney power
plants, Renewable Energy.

Duffie, J.A., Beckmann, W.A., 1991. Solar engineering of thermal processes. Wiley
Interscience, 919 s. New York.

EIE, Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl, 2005, Isparta Blgesi in 2004
Yl Gne Inm Verileri, Ankara.

EUROPA, Das Portal der Europischen Union, 2006, http://www.eu.int

FHTW, 2006, Fachhochschule fr Technik und Wirtschaft Berlin internet sitesi
http://www.f1.fhtw-berlin.de/

Florida University, 2005, Solar Energy and Energy Conversion Laboratory,
http://seecl.mae.ufl.edu

FLUENT, 2006, http://www.fluent.de

Fluent, 2003. FLUENT 6.1 Users Guide, Vol. 1-2-3.

FVS, 2006, ForschungsVerbund Sonnenenergie, http://www.fv-sonnenenergie.de

Gannon, J., Backstrm, T,W., 2000. Solar chimney cycle analysis with system loss
and solar collector performance. Journal of Solar Engineering, Vol.122,133-
137.

Gannon, J., Backstrm, T.W., 2000. Compressible flow through solar power plant
chimneys. Transaction of the ASME Journal of Solar Energy Engineering
122: 138-145.

Gannon, J., 2002. Solar Chimney Turbine Performance PhD thesis. University of
Stellenbosch.

Haaf, W., Mayr, G., Schlaich, J., 1981. Technologische Forschung und Entwicklung-
Nichtnukleare Energietechnik- Atmosphrenthermische Aufwindkraftwerke,
Bundesministerium fr Forschung und Technologie, Stuttgart.

113
Haaf, W., Friedrich, K., Mayr, G., Schlaich, J., 1983. Solar chimneys, part I:
principle and construction of the pilot plant in Manzanares. International
Jornal of Solar Energy 2, 320.

Haaf, W., 1984. Solar Chimneys Part II: Preliminary Test Results from the
Manzanares Pilot Plant, International Journal of Solar Energy, Vol. 2, s.141-
161.

Habar, A., 2005. Numerische Strmungsmechanik, Hannover niversitesi, Ders
notlar.

Incropera, F.P., Dewitt, D.P., 2003. Is ve Ktle Geiinin Temelleri, Literatr
Yaynclk, stanbul, 880 s.

Jaluria, J., 1980. Natural Convection Heat and Mass Transfer, Oxford, Pergamon
Press.

Janicka, J., 2004. Ein Program zur Beschreibung technischer und reaktiver
Strmungen, Technische Universitt Darmstadt, 25 s.

Jischa, M., 1982. Konvektiver Impuls, - Wrme- und Stoffaustausch. Vieweg Verlag,
Wiesbaden.175s.

Kara, ., 2002. Ykselen Hava Akml Rzgar Trbinleri zmir Uygulamas,Ege
niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 58 s. zmir.

Kl, A., ztrk, A., 1983. Gne Enerjisi. Kipa Datmclk, 331 s. stanbul.

Kimya Mhendisi Web sayfas, 2005, http://www.kimyamuhendisi.com

Koyiit, N., nal, M.F., 2005. Ask ve leri Uutaki Bir Helikopter Gvdesinin
Aerodinamik Katsaylarnn Fluent Kullanlarak Hesaplanmas, Havaclk ve
Uzay Teknolojileri Dergisi, Cilt 2, Say 1, 57-64, stanbul.

Kreetz, H., 1997. Theoretische Untersuchungen und Auslegung eines temporren
Wasserspeichers fr das Diplomarbeit TU Berlin, Berlin.

Mller, M., 2002. Dreidimensionale Simulation der Strmungskontur eines
Aufwindkraftwerks. Studienarbeit. Universitt Stuttgart Institut fr
Strmungsmechanik und hydraulische Strmungsmaschinen.

Padki, M.M., Sherif, S.A., 1999. On A Simple Analytical Model For Solar
Chimneys. International Journal of Energy Research, 23, 345-349.

Pastohr, H., Grlebeck, K., Kornadt, O., 2003. Numerische Untersuchungen zum
Thermischen Strmungsverhalten im Aufwindkraftwerk, Internationales
Kolloquium ber Anwendungen der Informatik und Mathematik in
Architektur und Bauwesen, Weimar.
114

Pastohr, H., 2003. Numerische und Analytische Berechnungen zur Thermischen
Konvektion im Aufwindkraftwerk, Doktorandensymposium der Bauphysik
der ETH Zrich, Zrich.

Pastohr, H., Kornadt, O., Grlebeck, K., 2004. Numerical and analytical calculations
of the temperature and flow feld in the upwind power plant. International
Journal of Energy Research, 28, 495-510.

Pastohr, H., 2004. Thermodynamische Modellierung eines Aufwindkraftwerkes, der
Bauhaus-Universitt Weimar, 161s, Weimar.

Pasumarthi, N., Sherif, S.A., 1998. Experimental and theoretical performance of a
demonstration solar chimney model Part I: Mathematical model development.
International Journal Energy Research, 22, 277-288.

Pasumarthi, N., Sherif, S.A., 1998. Experimental And Theoretical Performance Of A
Demonstration Solar Chimney Model Part 2: Experimental And Theoretical
Results And Economic Analysis. International Journal Energy Research, 22,
2443-461.

Pretorius, J. P., Krger, D. G., 2006. Critical evaluation of solar chimney power plant
performance. Solar Energy, 80, 535-544.

Quaschning, V., 1999. Regenerative Energiessysteme. 2. Auflage, Hanser Verlag,
270 s. Berlin.

Rung, T,. Xue, L,. Yan, Schatz, M,. Thiele, F,. 2002. Numerische Methoden der
Thermo- und Fluiddynamik. TU-Berlin-Hermann Fttinger Institut fr
Strmungsmechanik, Ders Notlar, 161 s. Berlin.

SBP, Schlaich Bergermann und Partner, 2006, http://www.sbp.de

Schlaich J., 1986. Baureife Planung und Bau einer Demonstrationsanlage eines
atmosphrischen Aufwindkraftwerkes. BMFT-FB-T 86-208 Stuttgart.

Schlaich, J., 1995. The Solar Chimney. Edition Axel Menges, 55 s. Stuttgart.

Schlaich, J., 1999. Tension structures for solar electricity generation. Engineering
Structures, 21, 658-668.

Schlaich, J., Bergermann, R., Schiel, W., Weinrebe, G., 2004. Design of Commercial
Solar Updraft Tower Systems - Utilization of Solar Induced Convective
Flows for Power Generation.

Schlaich, J., Bergermann, R., Schiel, W., Weinrebe, G., 2004. The Solar Updraft
Tower- Aufwindkraftwerke zur Solaren Stromerzeugung, CD-Rom.

115
Schlaich, J., Weinrebe, G., 2005. Das Aufwindkrafwerk-Strom aus heisser Luft.
Physik in unserer Zeit, 5, 212-218.

Shahid Bahonar University of Kerman, 2005, Mechanical Engineering Department,
http://old.uk.ac.ir/~rahnama/research/powerplant.htm
Stoecker, W.F., 1989. Design of Thermal Systems. McGraw-Hill, 565s. Malaysia.

TBTAK, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu, 2006,
http://www.tubitak.gov.tr

U.S. Department of Energy, Energy Efficieny and Renawable Energy, 2006,
http://www.eere.energy.gov

Uyarel, A.Y., z, E.S., 1987. Gne Enerjisi ve Uygulamalar, 240 s, Ankara.

Weinrebe, G., 2004. Das Aufwindkraftwerk-Wasserkraftwerk der Kste. Nova Acta
Leopoldina NF 91, Nr.339, 117-141.

Weinrebe, G., 2000. Technische, kologische und konomische Analyse von
solarthermischen Turmkraftwerken, Dissertation, Universitt Stuttgart Institut
fr Energiewirtschaft und Rationelle Energieanwendung, Stuttgart, 205 s.

116
7. EKLER

Ek 1. Gelitirilen bilgisayar programnn nm modulne ait kaynak kodu

unit Unit2;

interface

uses
Windows, Messages, SysUtils, Classes, Graphics, Controls, Forms, Dialogs,
Math,StdCtrls, Buttons, ComCtrls, Grids;

type
TForm_isinim = class(TForm)
BitBtn1: TBitBtn;
BitBtn2: TBitBtn;
GroupBox1: TGroupBox;
Edit12: TEdit;
Edit13: TEdit;
Edit14: TEdit;
Label11: TLabel;
Label12: TLabel;
Label13: TLabel;
GroupBox2: TGroupBox;
Label1: TLabel;
Label2: TLabel;
Edit1: TEdit;
Edit2: TEdit;
Label3: TLabel;
Edit3: TEdit;
GroupBox3: TGroupBox;
Label4: TLabel;
Label5: TLabel;
Label6: TLabel;
Edit4: TEdit;
Edit5: TEdit;
Edit6: TEdit;
Label7: TLabel;
Edit7: TEdit;
Label8: TLabel;
Edit8: TEdit;
Label9: TLabel;
Edit9: TEdit;
Edit10: TEdit;
Label14: TLabel;
Edit15: TEdit;
Label15: TLabel;
Edit16: TEdit;
Edit17: TEdit;
Label16: TLabel;
Label17: TLabel;
Edit18: TEdit;
Label18: TLabel;
Edit19: TEdit;
Label21: TLabel;
117
Edit22: TEdit;
Label26: TLabel;
Edit26: TEdit;
Label33: TLabel;
Edit31: TEdit;
BitBtn3: TBitBtn;
Edit32: TEdit;
Label35: TLabel;
DateTimePicker1: TDateTimePicker;
Label36: TLabel;
StringGrid1: TStringGrid;
Edit33: TEdit;
Label38: TLabel;
Label39: TLabel;
Label43: TLabel;
Label44: TLabel;
Label46: TLabel;
Edit36: TEdit;
Edit37: TEdit;
Edit38: TEdit;
Edit39: TEdit;
Label50: TLabel;
Label51: TLabel;
Edit40: TEdit;
Edit11: TEdit;
Edit21: TEdit;
Label22: TLabel;
Label24: TLabel;
Edit24: TEdit;
Label10: TLabel;
Label25: TLabel;
Edit25: TEdit;
Label20: TLabel;
Label29: TLabel;
Label40: TLabel;
Edit23: TEdit;
Label41: TLabel;
Edit27: TEdit;
Edit28: TEdit;
Edit29: TEdit;
Edit35: TEdit;
Label42: TLabel;
Label45: TLabel;
Label47: TLabel;
Label52: TLabel;
Edit41: TEdit;
Label53: TLabel;
Label27: TLabel;
Label28: TLabel;
Edit42: TEdit;
Label30: TLabel;
Edit43: TEdit;
Label31: TLabel;
Edit44: TEdit;
Label48: TLabel;
Label49: TLabel;
Label54: TLabel;
Label55: TLabel;
118
Edit30: TEdit;
Edit34: TEdit;
Label56: TLabel;
RadioButton1: TRadioButton;
RadioButton2: TRadioButton;
Memo1: TMemo;
Label23: TLabel;
Memo2: TMemo;
Edit20: TEdit;
Memo3: TMemo;
Label19: TLabel;
procedure BitBtn1Click(Sender: TObject);
procedure BitBtn2Click(Sender: TObject);
procedure FormActivate(Sender: TObject);
procedure BitBtn3Click(Sender: TObject);
procedure FormCreate(Sender: TObject);
procedure DateTimePicker1Change(Sender: TObject);
procedure Edit12Exit(Sender: TObject);
procedure RadioButton2Click(Sender: TObject);
procedure StringGrid1Click(Sender: TObject);
procedure RadioButton1Click(Sender: TObject);
private
Row,Col,c,r,na,nb:integer;
q_tablo,
qd_tablo,
qo_tablo,
t1_tablo :double;
{ Private declarations }
public
{ Public declarations }
end;

var
Form_isinim: TForm_isinim;

implementation

{$R *.DFM}

procedure TForm_isinim.BitBtn1Click(Sender: TObject);
var
a, //katsay (3.23),kl
ag1_ust,ag1_alt, // ag1 icimn yardimci
ag1, //azimut acs (1)
ag2, //azimut acs (2)
b, //katsay (3.23),kl
c1, //katsay (2.11)
c2, //katsay (2.11)
c3, //katsay (2.11)
cos_g0, //geli as cosins (2.16)
d, //deklinasyon as
d1, //katsay (2.13)
d_ort, //ortalama as
e, //enlem
f, // gne sabiti dzeltme faktr, kl denklem 2.21
fi, //katsay (3.24)
g, //gne geli as
h1, //dous ve bat saat acs (H)
119
h11,
h1p,
h2, //saat as (h)
h22,
h2p,
hg,
hg1,
hg2,
i, //Yatay, anlk tm gne nm
id, //Yatay, anlk direkt gne nm
iy, //Yatay, anlk yayl gne nm
iey, //Eik, anlk yayl gne nm
ie, //Eik, anlk tm gne nm
ied, //Eik, anlk direkt gne nm
iya, //Eik, anlk yayl gne nm
i_top, // yatay dzleme gelen gnlk toplam nm(i'larn toplam)=q
i0, //atmosfer dsnda yatay dzleme gelen anlk nm, kl, denklem 2.24
igs, // gne sabiti, 1353 w/m2
n, //gn says
q_tablo, //Yatay, gnlk tm gne nm, EK.2'den okunur
qd_tablo, //Yatay, gnlk direkt gne nm,EK.2'den okunur
q_hesap, //Yatay, aylk ortalama tm gne nm
qd_hesap, //Yatay dzlem, gnlk direk gne nm
qy_hesap, //Yatay dzlem, gnlk yayl gne nm
qy_tablo, //Yatay, gnlk toplam yayl gne nm
qe, //Eik, gnlk toplam gne nm
qe_egik, //Eik, gnlk toplam gne nm (gneye dnk)
q0_hesap, //atmosfer dsnda yatay dzleme gelen gnlk nm, kl, denklem 2.27b
r,
ro, //evre yanstma oran;
rt, //katsay (3.24)
ry, //katsay (3.28)
rd,
rd1, //katsay (3.42)
rdg,
s, //kollektr eimi
tb, //gnein battg saat
td, //gnein dogdugu saat
tg, //gn uzunlugu
x, //derece to radyan donusumu
w, //yogusturulabilir su buhar miktar
y, //gne ykseklik as
z, //zenit as
z1: //rakm
double;
saat:integer;
memo_str,toplam_str:string;
begin
memo1.Visible:=true;
memo1.Clear;
label23.Visible:=true;
label35.Visible:=true;
edit32.Visible:=true;
x:=pi/180; // derece to radyan
n:=strtofloat(edit3.text);
e:=strtofloat(edit1.text);

//tablodan veri okuma
120
q_tablo:=strtofloat(edit12.text);
qd_tablo:=strtofloat(edit13.text);
ro:=strtofloat(edit26.text);
z1:=strtofloat(edit39.text);
d_ort:=strtofloat(edit40.text);
w:=strtofloat(edit24.text);
s:=strtofloat(edit23.text);
igs:=1353;
// 1. AI HESAPLARI
//gnlk deklinasyon as hesabi
d:=23.45*sin(x*360/365*(n+284));
h1:=radtodeg(arccos(-tan(x*d)*tan(x*e)));
if RadioButton1.Checked=true then memo_str:='Isparta in Gne Inm Hesab'
else memo_str:='li in Gne Inm Hesab Tarih: ';

memo1.Lines.add(memo_str);
memo1.Lines.add(datetostr(datetimepicker1.date)+' Gn Says: '+edit3.text);
memo1.lines.add('--------------------------------------------------------------------------------------------');

memo1.lines.add('saat'#9'd'#9'H'#9'h'#9'td'#9'tb'#9'tg'#9'ag1'#9'ag2'#9'rt'#9'z'#9'ry'#9'Iy'#9'Id'#9'I'#9'Ie
d'#9'Iey'#9'Iya'#9'Ie');
i_top:=0;
for saat:=1 to 23 do
begin
edit20.text:=floattostr(saat);
h2:=15*(strtofloat(edit20.text)-12); //kl, denklem 2.5.
tg:=2/15*h1;
z:=radtodeg(arccos((cos(x*d)*cos(x*e)*cos(x*h2)+sin(x*d)*sin(x*e))));
y:=radtodeg(arcsin(cos(x*z)));
ag1_ust:=(cos(x*d)*sin(x*e)*cos(x*h2)-sin(x*d)*cos(x*e));
ag1_alt:=cos(x*y);

if copy(floattostr(ag1_ust),0,8)=copy(floattostr(ag1_alt),0,8) then ag1:=0
else ag1:=radtodeg(arccos(ag1_ust/ag1_alt));

sin(x*d)*cos(x*e))/cos(x*y)));
ag2:=180-ag1;
td:=(-h1*4+720)/60;
tb:=(h1*4+720)/60;
// 1. Atmosfer d
f:=1+0.033*cos(degtorad((360*n/365)));

i0:=igs*f*cos(degtorad(z));
q0_hesap:=3600*power(10,-6)*24/pi*igs*f*sin(degtorad(d))*sin(degtorad(e))*(pi/180*h1-
tan(degtorad(h1)));
// 2.YATAY DZLEM N

// anlk tm gne nm (3.24'e gre ,kl)
fi:=exp(-4*(sqr(1-abs(h2)/h1)));
rt:=pi/4/tg*(cos(90*h2/h1*x)+2/sqrt(pi)*(1-fi));
i:=rt*q_tablo*power(10,6)/3600;
i_top:=i_top+i;
//gnlk tm nm (3.23'e gre ,kl)
a:=0.103+0.000017*z1+0.198*cos(x*(e-d));
b:=0.533-0.165*cos(x*(e-d));
0.0037*w+0.197*ln(cos((e-d)*x)));
q_hesap:=(a+b*t1_tablo)*qo_tablo;
//aylk ortalama direk gne nm (3.25'e gre ,kl)
121
qd_hesap:=t1_tablo*qo_tablo*(0.6714-0.00423*w+0.223*ln(cos((e-d)*x)));
qy_hesap:=q_tablo-qd_hesap;
// Anlk direk gne nm (3.29'e gre ,kl)
ry:=pi/24*(cos(x*h2)-cos(x*h1))/(sin(x*h1)-pi/180*h1*cos(x*h1)); //(3.29,kl)
qy_tablo:=q_tablo-qd_tablo;
iy:=ry*qy_tablo*power(10,6)/3600;
id:=i-iy;
// 3.EK DZLEM N
//Eik, anlk yayl gne nm (3.36)
iey:=iy*(1+cos(s*x))/2;
//Eik, anlk yansyan gne nm (3.37)
iya:=i*ro*(1-cos(s*x))/2;
//Eik, anlk direkt gne nm (3.34)
rd:=(cos(x*(e-s))*cos(x*d)*cos(x*h2)+sin(x*(e-s))*sin(x*d))/
(cos(x*e)*cos(x*d)*cos(x*h2)+sin(x*e)*sin(x*d));
ied:=rd*id;

//Eik, anlk toplam gne nm
ie:=ied+iya+iey;

c1:=sin(x*ag1)*cos(x*d_ort)*sin(x*s);
c2:=cos(x*d_ort)*(cos(x*e)*cos(x*s)+cos(x*ag1)*sin(x*e)*sin(x*s));
c3:=sin(x*d_ort)*(sin(x*e)*cos(x*s)-cos(x*ag1)*cos(x*e)*sin(x*s));
d1:=sqrt(sqr(cos(x*d_ort))-sqr(cos(x*ag1)*cos(x*e)*sin(x*s)-sin(x*e)*cos(x*s)));
cos_g0:=c2+c3;

h1p:=2*radtodeg(arctan((c1-d1)/(c2-c3)));
h2p:=2*radtodeg(arctan((c1+d1)/(c2-c3)));

h1p:=2*arctan((c1-d1)/(c2-c3))/x;
h2p:=2*arctan((c1+d1)/(c2-c3))/x;
if cos_g0>0 then //cos_g0>0
begin
h11:=max(h1p,-h1);
h22:=min(h2p,h1);
end
else //cos_g0<0
begin
h11:=max(h2p,-h1);
h22:=min(h1p,h1);
end;
qy_hesap:=q_hesap-qd_hesap;
rd1:=(sin(x*d)*sin(x*e)*cos(x*s)*pi/180*(h22-h11)
-sin(x*d)*cos(x*e)*sin(x*s)*cos(x*ag1)*pi/180*(h22-h11)
+cos(x*d)*cos(x*e)*cos(x*s)*(sin(x*h22)-sin(x*h11))
+cos(x*d)*sin(x*e)*sin(x*s)*cos(x*ag1)*(sin(x*h22)-sin(x*h11))
-cos(x*d)*sin(x*s)*sin(x*ag1)*(cos(x*h22)-cos(x*h11)))/
(2*(cos(x*d)*cos(x*e)*sin(x*h1)+pi/180*h1*sin(x*d)*sin(x*e)));
r:=rd1*qd_hesap/q_hesap+qy_hesap/q_hesap*(1+cos(x*s))/2+ro*(1-cos(x*s))/2;
qe:=r*q_hesap;

toplam_str:=formatfloat('0,#',saat)+#9+FormatFloat('0.##0',d)+#9+FormatFloat('#.##0',h1)+#9+Form
atFloat('000.##0',h2)+#9+FormatFloat('#.##0',td)+#9+FormatFloat('#.##0',tb)+#9+FormatFloat('#.##0'
,tg)+#9+FormatFloat('0##.##0',ag1)+#9+FormatFloat('0##.##0',ag2)+#9+FormatFloat('0.##0',rt)+
+#9+FormatFloat('0##.##0',z)+#9+FormatFloat('0.##0',ry)+#9+FormatFloat('0.#00',Iy)+#9+FormatFl
oat('0.##0',Id)+#9+FormatFloat('0.##0',I)+#9+FormatFloat('0.##0',ied)+#9+FormatFloat('0.##0',iey)+
#9+FormatFloat('0.##0',iya)+#9+FormatFloat('0.##0',ie);
memo1.lines.add(toplam_str);
122
end;
hg1:=arccos(-tan(x*d)*tan(x*e))/x;
hg2:=arccos(-tan(x*(e-s))*tan(x*d))/x;
if hg1<hg2 then hg:=hg1
else hg:=hg2;

//gneye dnk eik dzlem (3.43)
rdg:=(cos(x*(e-s))*cos(x*d)*sin(x*hg)+pi/180*hg*sin(x*(e-s))*sin(x*d))/
(cos(x*e)*cos(x*d)*sin(x*h1)+pi/180*h1*sin(x*e)*sin(x*d));
r:=rdg*qd_hesap/q_hesap+qy_hesap/q_hesap*(1+cos(x*s))/2+ro*(1-cos(x*s))/2;
qe_egik:=r*q_hesap;

// ekrana yazdrma
edit4.text:=floattostr(d);
edit5.text:=floattostr(h1);
edit6.text:=floattostr(td);
edit7.text:=floattostr(tb);
edit8.text:=floattostr(tg);
edit9.text:=floattostr(ag1);
edit10.text:=FloatToStr(ag2);
edit11.Text:=floattostr(qd_hesap);
edit15.text:=FloatToStr(fi);
edit16.text:=FloatToStr(rt);
edit17.text:=FloatToStr(i);
edit18.text:=FloatToStr(ry);
edit19.text:=FloatToStr(iy);
edit21.Text:=floattostr(qy_hesap);
edit22.text:=FloatToStr(id);
edit25.Text:=floattostr(q_hesap);
edit31.text:=FloatToStr(z);
edit37.text:=FloatToStr(qd_tablo);
edit36.text:=FloatToStr(qy_tablo);
edit38.text:=FloatToStr(q_tablo);
edit27.text:=FloatToStr(ied);
edit28.text:=FloatToStr(iey);
edit29.text:=FloatToStr(iya);
edit41.text:=FloatToStr(ie);
edit35.text:=FloatToStr(qe);
edit30.text:=FloatToStr(qe_egik);
edit42.text:=FloatToStr(rd);
edit43.text:=FloatToStr(rdg);
edit44.text:=FloatToStr(rd1);
edit34.text:=FloatToStr(y);
memo1.lines.add('--------------------------------------------------------------------------------------------');
memo1.Lines.add('YATAY DZLEM AYLIK ORTALAMA IINIM (TABLO)');
memo1.lines.add('Q'#9'Qd'#9'Qy'#9'Qo');
toplam_str:=formatfloat('#.###',q_tablo)+#9+formatfloat('#.###',qd_tablo)+#9+formatfloat('#.###',qy
_tablo)+#9+formatfloat('#.###',qo_tablo);
memo1.lines.add(toplam_str);

memo1.Lines.add('YATAY DZLEM AYLIK ORTALAMA IINIM (HESAP)');
memo1.lines.add('Q'#9'Qd'#9'Qy'#9'Qo');
toplam_str:=formatfloat('#.###',q_hesap)+#9+formatfloat('#.###',qd_hesap)+#9+formatfloat('#.###',q
y_hesap)+#9+formatfloat('#.###',q0_hesap);
memo1.lines.add(toplam_str);
end;

procedure TForm_isinim.BitBtn2Click(Sender: TObject);
123
begin
close;
end;

procedure TForm_isinim.FormActivate(Sender: TObject);
begin
edit1.text:='38,040';
edit2.text:='30,320';
edit3.text:='0';
edit20.text:='14';
edit24.text:='45';
edit26.text:='0,2';
edit39.text:='1035';
edit40.text:='15';
edit23.text:='30';
DateTimePicker1.date:=now;
DateTimePicker1.OnChange(self);
edit32.text:='c:\gunes_bacasi\isinim_hesap.txt';
RadioButton1.Checked:=true;
StringGrid1.Visible:=true;
GroupBox1.Visible:=false;
memo1.Clear;
memo1.Visible:=false;
label23.Visible:=False;
label35.Visible:=False;
edit32.Visible:=false;
end;

procedure TForm_isinim.BitBtn3Click(Sender: TObject);
begin
label35.Visible:=true;
edit32.Visible:=true;
memo1.lines.savetofile(edit32.text);
ShowMessage('Sonular '+edit32.text+' dosyasna kaydedilmitir.');
end;

procedure TForm_isinim.FormCreate(Sender: TObject);
begin
StringGrid1.Cells[0,1]:='Q';
StringGrid1.Cells[0,2]:='Qd';
StringGrid1.Cells[0,3]:='Qo';
StringGrid1.Cells[0,4]:='T/To';

StringGrid1.Cells[1,0]:='Ocak';
StringGrid1.Cells[2,0]:='ubat';
StringGrid1.Cells[3,0]:='Mart';
StringGrid1.Cells[4,0]:='Nisan';
StringGrid1.Cells[5,0]:='Mays';
StringGrid1.Cells[6,0]:='Haziran';
StringGrid1.Cells[7,0]:='Temmuz';
StringGrid1.Cells[8,0]:='Austos';
StringGrid1.Cells[9,0]:='Eyll';
StringGrid1.Cells[10,0]:='Ekim';
StringGrid1.Cells[11,0]:='Kasm';
StringGrid1.Cells[12,0]:='Aralk';

StringGrid1.Cells[1,1]:='6,8';
StringGrid1.Cells[1,2]:='3,2';
124
StringGrid1.Cells[1,3]:='16,6';
StringGrid1.Cells[1,4]:='0,41';

StringGrid1.Cells[2,1]:='9,9';
StringGrid1.Cells[2,2]:='5,1';
StringGrid1.Cells[2,3]:='21,8';
StringGrid1.Cells[2,4]:='0,46';

StringGrid1.Cells[3,1]:='13,9';
StringGrid1.Cells[3,2]:='7,7';
StringGrid1.Cells[3,3]:='28,3';
StringGrid1.Cells[3,4]:='0,50';

StringGrid1.Cells[4,1]:='17,8';
StringGrid1.Cells[4,2]:='10,2';
StringGrid1.Cells[4,3]:='34,9';
StringGrid1.Cells[4,4]:='0,52';

StringGrid1.Cells[5,1]:='22,4';
StringGrid1.Cells[5,2]:='14,4';
StringGrid1.Cells[5,3]:='39,5';
StringGrid1.Cells[5,4]:='0,66';

StringGrid1.Cells[6,1]:='24,7';
StringGrid1.Cells[6,2]:='16,8';
StringGrid1.Cells[6,3]:='41,3';
StringGrid1.Cells[6,4]:='0,75';

StringGrid1.Cells[7,1]:='25,5';
StringGrid1.Cells[7,2]:='18,2';
StringGrid1.Cells[7,3]:='40,3';
StringGrid1.Cells[7,4]:='0,85';

StringGrid1.Cells[8,1]:='22,8';
StringGrid1.Cells[8,2]:='16,1';
StringGrid1.Cells[8,3]:='36,6';
StringGrid1.Cells[8,4]:='0,84';

StringGrid1.Cells[9,1]:='18,8';
StringGrid1.Cells[9,2]:='13,0';
StringGrid1.Cells[9,3]:='30,6';
StringGrid1.Cells[9,4]:='0,82';

StringGrid1.Cells[10,1]:='12,5';
StringGrid1.Cells[10,2]:='7,5';
StringGrid1.Cells[10,3]:='23,6';
StringGrid1.Cells[10,4]:='0,65';

StringGrid1.Cells[11,1]:='8,6';
StringGrid1.Cells[11,2]:='4,7';
StringGrid1.Cells[11,3]:='17,8';
StringGrid1.Cells[11,4]:='0,58';

StringGrid1.Cells[12,1]:='6,3';
StringGrid1.Cells[12,2]:='3,0';
StringGrid1.Cells[12,3]:='15,2';
StringGrid1.Cells[12,4]:='0,44';

125
end;

procedure TForm_isinim.DateTimePicker1Change(Sender: TObject);
var
x: TDateTime;
yil, ay, gun, Hour, Min, Sec, MSec: Word;
t:integer;
s:tgridrect;
begin
x:=datetimepicker1.date;
DecodeDate(x, yil, ay, gun);
t:=ay-1;
case t of
0: t:=0;
1: t:=31;
2: t:=59;
3: t:=90;
4: t:=120;//31+28+31+30;
5: t:=151;//31+28+31+30+31;
6: t:=181;//31+28+31+30+31+30;
7: t:=212;//31+28+31+30+31+30+31;
8: t:=243;//31+28+31+30+31+30+31+31;
9: t:=273;//31+28+31+30+31+30+31+31+30;
10: t:=304;//31+28+31+30+31+30+31+31+30+31;
11: t:=334;//31+28+31+30+31+30+31+31+30+31+30;
12: t:=365;//31+28+31+30+31+30+31+31+30+31+30+31;
end;
t:=t+gun;
edit3.text:=inttostr(t);
q_tablo:=strtofloat(stringgrid1.cells[ay,1]);
qd_tablo:=strtofloat(stringgrid1.cells[ay,2]);
qo_tablo:=strtofloat(stringgrid1.cells[ay,3]);
t1_tablo:=strtofloat(stringgrid1.cells[ay,4]);
edit12.text:=floattostr(q_tablo);
edit13.text:=floattostr(qd_tablo);
edit14.text:=floattostr(qo_tablo);
edit33.text:=floattostr(t1_tablo);
s.top:=1;
s.left:=ay;
s.bottom:=4;
s.Right:=ay;
StringGrid1.Selection:=s;
end;

procedure TForm_isinim.RadioButton2Click(Sender: TObject);
begin
GroupBox1.Visible:=true;
edit12.SetFocus;
StringGrid1.Visible:=false;
end;

procedure TForm_isinim.RadioButton1Click(Sender: TObject);
begin
StringGrid1.Visible:=true;
GroupBox1.Visible:=false;
end;

end.
126
ZGEM

Ad Soyad : Arif Koyun

Doum Yeri : Isparta

Doum Yl : 1967

Medeni Hali : Evli

Eitim ve Akademik Durumu:

Lise : 1981 - 1984 Isparta Endstri Meslek Lisesi, Elektrik Blm
Lisans : 1984 - 1988 Akdeniz niversitesi, Isparta Mhendislik
Fakltesi, Makine Mhendislii Blm
Lisans : 1991 - 1995 Berlin Teknik Meslek Yksek Okulu, Bilgisayar
Mhendislii Blm
Yksek Lisans : 1989 - 1991 Akdeniz niversitesi, Fen Bilimleri Enstits,
Makine Mhendislii Ana Bilim Dal

Yabanc Dil : Almanca


Deneyimi:

1995 - 1997 GLTA imento Fabrikas, Bilgi lem Merkezi, Isparta
1997 - 1998 Jandarma Genel Komutanl, Proje Subay, Ankara
1998 - 2000 Robert Bosch San.ve Tic. A.., Bursa
2000 - 2002 Serbest Mhendislik Hizmetleri, Isparta
2002 den bu yana SD, Bilgi lem Dairesi Bakanlnda okutman olarak grev
yapmaktadr.