You are on page 1of 9

1

NGUYN QUC TIN









BI GING TON
CAO CP A3
















THNH PH H CH MINH-2011

+ =
2 2 2
2 2 2
1
x y z
a b c

2
CHNG 1. PHP TNH VI PHN HM NHIU BIN
1.1 Hm nhiu bin
1.1.1 Cc nh ngha
Mt qui lut f t tng ng mi cp s thc ( , ) , x y D D D R e c vi mt v ch
mt phn t z R e th ta ni f l hm hai bin s trn D D . K hiu : f D D R hay
( , ) z f x y = .
V d: Cc hm
2 2
, 1 z xy t x y = = + +
i vi hm ba bin th ta c nh ngha tng t, khi ta c: ( , , ) u f x y z = . Chng
hn
2 2 2 2
1 , , ... u x y z u x y z = = +
Tp hp cc cp ( , ) x y m ng vi chng c th xc nh c gi tr ca z c gi
l min xc nh ca hm hai bin ( , ) z f x y = , k hiu l ( ) D f .
V d:
Min xc nh ca hm
2 2
1
1
z
x y
=

l
2 2
4 x y + < . Vy ( ) D f gm cc im
nm trong vng trn tm l gc to v bn knh bng 2.
Min xc nh ca hm sin( ) z x y = + l
2
R
1.1.2 Gii hn ca hm hai bin
S L c gi l gii hn ca hm ( , ) z f x y = khi im ( , ) M x y tin n im
0 0 0
( , ) M x y nu vi mi 0 > b tu cho trc c th tm c 0 > sao cho khi
0
0 M M < < th ( , ) f x y A < . K hiu
0
lim ( , )
M M
f x y A

= hay
0
0
lim ( , )
x x
y y
f x y A

=
Gii hn ca hm hai bin cn c th nh ngha thng qua gii hn ca dy nh sau:
Cho hm s ( ) ( , ) f M f x y = xc nh trong min D cha im
0 0 0
( , ) M x y c th
tr im
0
M . Ta ni rng L l gii hn ca ( , ) f x y khi im ( , ) M x y dn ti im
0 0 0
( , ) M x y nu vi mi dy ( , )
n n n
M x y thuc D dn ti
0
M ta u c lim ( , )
n n
n
f x y L
+
= .
K hiu
0 0
( , ) ( , )
lim ( , )
x y x y
f x y L

= hay
0
lim ( )
M M
f M L

=
V d: Tnh
( , ) (0,0)
lim ( , )
x y
f x y

vi
2 2
( , )
xy
f x y
x y
=
+


3
Ta c
2 2
( , ) . , ( , ) (0,0)
x
f x y y y x y
x y
= s =
+
, do { } ( , ) (0,0)
n n
x y ta u c
( , ) (0,0)
lim ( , ) 0
n n
n n
x y
f x y

= =0.
V d: Chng minh
2 2
0
0
lim
x
y
xy
x y

+
khng tn ti.
Cho y x = ta c
2
2 2
0
0
1
lim
2
x
y
x
L
x x

= =
+
, nhng cho 2 y x = th
2
2 2
0
0
2 2
lim
4 5
x
y
x
L
x x

= =
+
. Vy
khi ( , ) x y tin v (0,0) theo cc hng khc nhau th ( , ) f x y c nhng gii hn khc nhau.
Do
2 2
0
0
lim
x
y
xy
x y

+
khng tn ti.
1.1.3 Tnh li n tc ca hm hai bin.
Gi s
0 0 0
( , ) ( ) M x y D f e . Hm ( , ) z f x y = c gi l hm lin tc ti im M
0
nu
0
0
0 0
lim ( , ) ( , )
x x
y y
f x y f x y

= .
Hm s lin tc ti mi im ca mt min no gi l hm lin tc trong min
. im m ti hm s khng lin tc gi l im gin on ca hm s
V d: Hm s
2 2
( , ) f x y x y = + lin tc ti mi im ca
2
R
Hm s
2 2
, ( , ) (0,0)
( , )
1 , ( , ) (0,0)
xy
x y
x y f x y
x y

+ =

gin on ti (0,0) v khng tn ti


2 2
0
0
lim
x
y
xy
x y

+


1.2 o hm ring
1.2.1 nh ngha
Cho hm ( , ) z f x y = . Nu xem y l mt hng s (tham s) th f tr thnh hm ca
mt bin s x. Ta gi o hm ring ca z theo bin x l gii hn
0
( , ) ( , )
lim
x
z f x x y f x y
x x
A
c + A
=
c A

K hiu
' '
, , ,
x x
z f
z f
x x
c c
c c
. Tng t ta cng nh ngha o hm ring ca hm
( , ) z f x y = theo bin y
V d:

4
Cho
2
z x y = + . Ta c 2 , 1
z z
x
x y
c c
= =
c c
.
Hm s
y
z x = . Ta c
-1 y
z
yx
x
c
=
c
v ln
y
z
x x
y
c
=
c

1.2.2 o hm ring cp cao
Cho hm s ( , ) z f x y = . Cc o hm
' '
,
x y
f f l nhng o hm ring cp mt. Cc
o hm ring ca cc o hm ring cp mt gi l cc o hm ring cp hai. K hiu o
hm ring cp hai nh sau:
( ) 2
2
''
2
,
x
f f
f x y
x x x
c c c | |
= =
|
c c c
\ .

( )
2
''
,
yx
f f
f x y
x y x y
| | c c c
= =
|
c c c c
\ .

( )
2
''
,
xy
f f
f x y
y x y x
c c c | |
= =
|
c c c c
\ .
( ) 2
2
''
2
,
y
f f
f x y
y y y
| | c c c
= =
|
c c c
\ .

Nu trong mt ln cn U no ca im
0 0 0
( , ) M x y hm s ( , ) z f x y = c cc o
hm ring
'' ''
,
xy yx
f f v nu cc o hm y lin tc ti
0
M th
'' ''
,
xy yx
f f = ti
0
M .
V d:
2 2
;
xy xy xy
z z
z e e xye
x y y x
c c
= = + =
c c c c


1.3 Vi phn ton phn
1.3.1 nh ngha
Nu hm s ( , ) z f x y = c cc o hm ring trong ln cn im
0 0
( , ) x y v cc o
hm ring ,
f f
x y
c c
c c
lin tc ti
0 0
( , ) x y th ta c
0 0 0 0 0 0
( , ) ( , ) ( , ) ( , ) 0( )
f f
z f x y f x y x y x x y y
x y

c c
A = = A + A +
c c

Trong
2 2
0 0
, , ( ) ( ) x x x y y y x y A = A = = A + A < ,
0 0
( , ) ( , ) z f x y f x y A = c gi l s gia ton phn ca z. Hm 0( ) l v cng b cp cao
hn khi 0 . Ta cng ni hm z kh vi ti im
0 0
( , ) x y .

5
Khi ( , ) z f x y = kh vi ti
0 0
( , ) x y ta gi phn tuyn tnh
0 0 0 0
( , ) ( , )
f f
x y x x y y
x y
c c
A + A
c c
l vi phn ton phn ca ( , ) z f x y = ti
0 0
( , ) x y v k hiu l
0 0
( , ) dz x y . Vy:
0 0 0 0 0 0
( , ) ( , ) ( , )
f f
dz x y x y x x y y
x y
c c
= A + A
c c
.
hay
( , ) ( , ) ( , )
f f
df x y x y dx x y dy
x y
c c
= +
c c

V d:
Xt hm
y
z x = ta c:
1
ln
y y
z z
dz dx dy yx dx x x dy
x y

c c
= + = +
c c

1.3.2 Vi phn cp hai
Vi phn cp hai ca hm ( , ) z f x y = l vi phn ton phn ca ( , ) df x y tc l ( ) d df v
c k hiu l
2
d z hay
2
d f . Bng cch da vo o hm ring cp 2, ta c cng thc:
2 2 2
2 2 2
2 2
( , ) 2
f f f
d f x y dx dxdy dy
x x y y
c c c
= + +
c c c c

1.3.3 p dng vi phn ton phn tnh gn ng
Xt hm ( , ) z f x y = kh vi ti
0 0
( , ) x y . Khi x A v y A b ta c cng thc gn
ng sau:
0 0 0 0 0 0
( , ) ( , ) ( , ) ( , )
f f
z f x y f x y x y x x y y
x y
c c
A = ~ A + A
c c

hoc
0 0 0 0 0 0
( , ) ( , ) ( , ) ( , )
f f
f x y f x y x y x x y y
x y
c c
~ + A + A
c c

V d: Tnh gn ng gi tr
3,01
1,02 .
Xt hm
y
z x = , 1, 3, 0,02, 0,01 x y x y = = A = A = . Khi :
3,01
1,02 1 0,06 1,06 ~ + = .
1.3.4 o hm hm hp
Cho ( , ) z f u v = vi ( , ), ( , ) u u x y v v x y = = th cc o hm ring c tnh nh sau:
z z u z v
x u x v x
c c c c c
= +
c c c c c

Tng t

6
z z u z v
y u y v y
c c c c c
= +
c c c c c

V d:
Vi
2 2
, cos , sin
u v
z e u a x v a x
+
= = = th:
2 2 2 2
2 2
2 ( sin ) 2 ( cos )
2 ( cos sin )
u v u v
u v
dz z du z dv
dx u dx v dx
e u a x e v a x
ae v x u x
+ +
+
c c
= +
c c
= +
=

1.4 Cc tr ca hm hai bin
1.4.1 im cc i, im cc tiu

0 0 0
( , ) M x y c gi l im cc i ca ( , ) z f x y = nu ti mi im ( , ) M x y trong
ln cn ca M
0
ta u c
0 0
( , ) ( , ) f x y f x y > . Trong trng hp ny ta cng ni l hm
( , ) z f x y = t cc i ti
0 0 0
( , ) M x y .
Nu thay ch i bi ch tiu v bt ng thc
0 0
( , ) ( , ) f x y f x y > thay bi
0 0
( , ) ( , ) f x y f x y s th
0 0 0
( , ) M x y c gi l im cc tiu ca ( , ) z f x y =
im cc i v cc tiu khi cha cn phn bit c gi chung l cc tr.
V d: Cho hm
2 2
( 1) 2 z x y = + + . Ta c (0,1) 2 z = v ( , ) 2 (0,1), ( , ) z x y z x y > = .Vy
(0,1) l im cc tiu ca hm z . Gi tr cc tiu thu c l 2. im (2,3) chng phi l
im cc tr ca hm z v trong ln cn ca n c cc im khc m gi tr ti chng c th
ln hn, c th nh hn gi tr ca z ti (2,3) .?
1.4.2 Cch tm im cc tr ca hm hai bin
Ngi ta chng minh c rng nu hm ( , ) z f x y = t cc tr ti
0 0 0
( , ) M x y th ti
hoc khng tn ti hai o hm ring hoc cc o hm ring ,
f f
x y
c c
c c
u bng 0. Cc
im ( , )
o o
x y m ( , ) ( , ) 0
o o o o
f f
x y x y
x y
c c
= =
c c
l im dng.
Nh vy tm cc tr ca hm hai bin trc ht ta tm cc im ( , )
o o
x y m ti
khng tn ti hai o hm ring v cc im dng.
Gi s
0 0 0
( , ) M x y l mt im dng ca ( , ) z f x y = v ti M
0
hm z c cc o hm
ring
2 2 2
0 0 0 0 0 0 2 2
( , ) , ( , ) , ( , )
z z z
x y A x y B x y C
x x y y
c c c
= = =
c c c c
. Khi :
Nu
2
0 B AC < th hm t cc tr ti M
0
(t cc tiu nu 0 A > , t cc i nu
0 A< ).

7
Nu
2
0 B AC > th hm khng c cc tr ti M
0
.
Nu
2
0 B AC = th cha c kt lun.
V d : Tm cc tr ca hm s
3 3
( , ) 6 f x y x y xy = + .
Ta c
' 2 ' 2
3 6 , 3 6 ( , )
x y
f x y f y x x y = = hay hm s lun tn ti hai o hm ring.
Cc im dng l nghim ca
2 2 1
2
2 2
1
2
3 6 0
3 6 0
y x x y
y x x y
= =


= =
.
Gii h ta c hai im dng
0
(0;0) M v
1
(2;2) M
Xt im
0
(0;0) M :
Ta c:
0
''
(0;0) 6 0
xx
M
A f x = = = ,
''
(0;0) 6
xy
B f = = ,
0
''
(0;0) 6 0
yy
M
C f y = = = .
2
36 0 B AC = > nn ti M
0
khng phi l cc tr.
Xt im
1
(2;2) M :
Ta c:
1
''
(2,2) 6 12
xx
M
A f x = = = ,
''
(2,2) 6
xy
B f = = ,
1
''
(2,2) 6 12
yy
M
C f y = = = .
2
108 0 B AC = < . M 12 0 A = > . Do (2,2) l im cc tiu ca hm s v gi tr
cc tiu l (2,2) 8 8 24 8 f = + =
1.4.3 Cc tr c iu kin
Bi ton cc tr c iu kin l bi ton tm cc tr ca hm ( , ) z f x y = vi rng buc
( , ) 0 x y = . iu ny khc vi tm cc tr t do ca hm ( , ) z f x y = trn ton tp xc nh
tha iu kin ( , ) 0 x y = .
T iu kin ( , ) 0 x y = nu suy ra c ( ) y y x = th hm ( , ) ( , ( )) z f x y f x y x = = l
hm s mt bin. Ta tm cc tr hm mt bin. Trong trng hp vic rt ( ) y y x = phc tp
ta s dng phng php nhn t s Lagrange theo cc bc sau:
Bc 1. Lp hm Lagrange: ( , , ) ( , ) ( , ) L x y f x y x y = + vi gi l nhn t s
Lagrange.
Bc 2. Tm im dng ca hm L, tc l gii h phng trnh:
'
'
'
( , , ) 0
( , , ) 0
( , , ) 0
x
y
L x y
L x y
L x y


Bc 3. Xt du
2 '' 2 '' '' 2
2
xx xy yy
d L L dx L dxdy L dy = + + ti tng im dng
0 0 0
( , , ) x y . Nu
2
0 0 0
( , , ) 0 d L x y < th
max 0 0
( , ) z f x y = . Nu
2
0 0 0
( , , ) 0 d L x y > th
min 0 0
( , ) z f x y = .


8
BI TP CHNG I

Cu 1. Min xc nh ca hm s
a)
2
2 2
1
1
x
z
x y

=

b)
2 2
1 sin
4
xy
z
x y
+
=

c)
2 2
5
xy
z
x y
=


d)
2
1
ln
2 sin
x
z
x

e)
1 sinxy
z e
+
= f)
1
8
z
x y
=



Cu 2. Min gi tr ca hm s
a) cos(1 ) z xy = b) sin w xy z = c)
2 2
2 4 w x x y = + + +

Cu 2. Tnh cc gii hn
a)
( , ) (0;0)
1
lim
1 x y
xy
x

+
b)
2
2 2
( , ) (1;0)
2
lim
3
x y
x x y
x y

+ +
+
c)
( )
2 2
( , ) (2;1)
lim 1
x y
x y
e

+
d)
2 2
2
2
2
lim
x
y
x xy y
x y

+ +
+
e)
2 2
4 4
( , ) (0;0)
lim
x y
x y
x y

+
f)
( , ) ( ;1)
sin(1/ 2 )
lim
1/ 2
y
x y
e x
x

g)
( , ) (1;1)
lim
x y
x y
e

h)
2
2 2
( , ) (0;0)
lim
x y
x y
x y

+
i)
2 2
0
0
1
lim( )sin
x
y
x y
x y

+
+

Cu 3. Cho hm s
2 2
2 2
1 1
( , )
x y
f x y
x y
+ +
=
+
. nh ngha (0,0) f hm s lin tuc trn
2
R

Cu 4. Tm a cc hm s lin tc
a)
( ) ( )
( ) ( )
2
os2 1
, , 0,0
( , )
, , 0,0
c xy
x y
x y f x y
a x y

=

trn
2
R
b)
( ) ( )
( ) ( )
3 3
, , 0,0
( , )
, , 0,0
x y
x y
f x y x y
a x y

ti ( ) 0,0
c) ( )
( ) ( )
( ) ( )
3 3
, , 1, 1
2 ( , )
, , 1, 1
x y
x y
x y f x y
a x y

+
=

+ =

ti ( ) 1, 1

Cu 5. Tnh cc o hm ring cp mt
a)
3 3
ln 3 z x y xy = + b)
2
ln
x yx
z e x
+
= + c)
2
sin
x
z x
y
=
d)
3
3
y
z x x = e)
( )
2 2
ln z x x y = + f)
2
x
z x tg
y
=

9

Cu 6. Tnh cc o hm ring cp hai

a)
3
sin 2
x
z e y x y = + b) ( )
3 3
ln z x y xy = + + c) z x y = +
d) sin(2 3 ) z x y = + b)
2 2
z x y = + c) ( ) cot z g x y = +
Cu 7. Tnh
z
y
c
c
vi z = e
u
cosv, u = xy, v =
x
y

Cu 8. Cho
2 2
, cos , sin
x y
z e x a t y a t
+
= = = . Tnh
z
t
c
c

Cu 9. Cho ln , sin z x y y x = + = . Tnh
z
x
c
c

Cu 10. Tm cc tr ca cc hm s sau:
a)
4 2 2
8 5 z x x y = + + b)
2 2
2 1 z x y x = + + c)
2 2
z x y = +
d) 3 2 z xy x y = + b)
2 2
z x y = c)
2 2
4( ) z x y x y =

You might also like