Lam Bao

HUONG DN
NGH LAM BAO C LP

DEBORAH POTTER
HUONG DN
ngh Ium buo dc I
(Such thum khuo)
NHA XUT BAN VN HOA - THNG TIN
IubIishod vilh lho pormission
from lho Buroau of InlornalionaI Informalion Irograms.
Unilod Slalos Doparlmonl of Slalo.
IOI CAM ON
Vlc djch tu xut bun cun such nu
ru tlng Vlt Iu nho su h tro t tul chInh cuu
Bun dl ngoul, ul su quun M tul Hu Nl
Ngh ba o Ia m l ngh Iun duo c da nh gia cao ngay lu khi
mo i ra do i. Mu c dch quan lro ng nh l cu a ngh ba o Ia cung
c p cho ba n do c nhu ng lhng lin lho i su chnh xa c va da ng
lin c y ma ho c n d co lh ha nh xu l l nh l lrong cu c s ng
xa h i.
Tuy nhin, do mi lruong kinh l, mi lruong dn lc, mi
lruong chnh lri... mi quc gia khac nhau nn ngh bao mi
noi du co nhung dc lhu ring. Nm 1996, T chuc Cac nha
bao chuyn nghip My da Ioai bo khai nim khach quan ra
khoi nhung nguyn lc dao duc cua mnh. Ho cho rng nha
bao My Ia con nguoi va da Ia con nguoi lh phai co nhung
quan dim ca nhn. Cho nn nguoi Iam bao cang phai cn
lrong lrong ngh d dua ra nhung lhng lin huu ch cho dn
lc mnh, quc gia mnh va cho nhn Ioai.
Cun Hucng !cn ng|c lcn |cc 1cc lcp cua lac gia Doborah
Iollor, Giam dc diu hanh cua NovsIab (vvv.novsIab.org)
- Trung lm du Iiu lruc luyn danh cho cac nha bao lai
Washinglon DC, dng lhoi Ia giang vin bao ch lai Vin
Ioyulor va lruong ai hoc Hoa Ky Ia ml Ioai sach giao
khoa bao ch lhoo nhung quan dim cua My.
Nuoc la dang buoc vao lhoi ky hi nhp kinh l voi lh
gioi, vic nguoi doc Vil Nam lip xuc voi nhung lhng lin bao
ch My, cac nha bao Vil Nam gp go cac nha bao My, lip xuc
voi h lhng bao ch My hoc sang My lac nghip cung Ia
chuyn bnh lhuong.
5
lol Nhu xut bun
Xul ban cun sach nay, Nha xul ban Vn hoa - Thng
lin mun gioi lhiu cung ban doc ngoai nhung phuong lhuc
chung nhl cua ngh bao, con mun d cp loi nhung nol
ring cua ngh bao My. y chi Ia cun sach mang lnh lham
khao va nhiu quan dim lrong sach con phai ban Iun lhm.
Hy vong ban doc lm lhy lrong cun sach nay nhung diu b
ch phu hop voi dl nuoc la.
1|cng 10 ncn 2006
NHA XUAT BAN VN HOA - THNG TIN
HUONG DAN NGHL IAM BAO C IAI
6
Ici N|c xuci |cn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
1cc gic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Gici i|icu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
Tin tuc !a gI? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
Cn dunc mt cu chuyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
K mt cu chuyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
Bin tp tin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
Phat thanh, truyn hInh va ban din tu . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
Ban ch chuyn nganh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .89
an duc va !ut phap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .101
Cac ngun ban ch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .113
7
Muc Iuc
Doborah Iollor Ia gia m d c di u ha nh cu a NovsIab
(vvv.novsIab.org), ml lrung lm du Iiu lruc luyn danh cho
cac nha bao o lhu d Washinglon, D.C., duoc ba lhanh Ip nm
1998. Ba da day mn bao ch voi lu cach Ia giang vin lai Vin
Ioynlor va lai lruong ai hoc Hoa Ky. Ba cung da lung Ia giam
dc diu hanh cua T chuc cac Giam dc Tin luc cua cac ai
Ihal lhanh va Truyn hnh. Iollor Ia nguoi chi dao l chuc cac
hi lhao cho cac nha bao lrn khp nuoc My va lrn lh gioi. Ba
Ia cy vil duoc danh gia cao v cac chuyn muc lin lu c lrn lo
Amorican }ournaIism Roviov va Ia lac gia cua Hc scn scng, Xcc
1in| .i iri, .c Icn| 1cc. Hucng !cn c|c ccc N|c lcn| 1cc 1in iuc.
Iollor da co hon 20 nm Iam vic lai cac chuong lrnh lin luc
lrn dai lruyn hnh, bao gm 16 chuong lrnh voi lu cach Ia
phong vin mang cho chuong lrnh lin luc lrn CBS va CNN,
chuyn v cac vn d lrong Nha Trng, B Ngoai Giao, Quc
hi, chnh lri quc gia, va mi lruong. Ba cung Ia nguoi dn
chuong lrnh lrn Ioal chuong lrnh In lho Irimo cua ai
lruyn hnh IBS. Ba co bng Cu nhn cua lruong ai hoc Bc
CaroIina o ChapoI HiII va da ll nghip lhac si o lruong ai hoc
Hoa Ky.
9
Tuc glu
Iam bao vua Ia ml ngh , Iai vua Ia ml ngh lhul, v cac nha
bao phai vua su dung cac ky nng chuyn mn, Iai vua phai dap
ung nhung chun muc chung. Vy lh diu g khin ngh bao
khac voi cac ngh nghip khac lrong xa hi nhu bac si hay Iul
su Ia nhung ngh cung co lh dung nhung ngn lu luong lu
d m la` Co Io dim khac bil Ion nhl Ia vai lro dc bil cua
lruyn lhng lin luc lrong xa hi.
Bao ch lu do lhuong duoc goi Ia kh xy cho ml nn dn
chu, boi v ml lrong hai chu lh nay du khng lh ln lai duoc
nu khng co chu lh kia. Nha vn chnh lri Ihap AIoxis do
TocquoviIIo da nhn manh diu do nhiu In khi ng dn lhm
nuoc My gn 200 nm lruoc dy Ban khng lh co duoc cac lo
bao lhuc lhu nu khng co dn chu, va ban cung khng lh co
ml nn dn chu nu khng co bao ch. Tu do dn nay, Ioi
luyn b don gian nay da duoc chung lhuc lai cac quc gia lrn
loan lh gioi. Cac nn dn chu, du Ia Iu doi hay moi duoc lhanh
Ip, du phu lhuc vao su dng lhun cua ml khi cng dn
duoc cung cp lhng lin, va gioi lruyn lhng Iai Ia ngun
lhng lin du lin ma dn chung cn d Iam chu chnh cuc
sng cua ho.
dam bao cho cac nha bao co lh cung cp cac lhng lin
nay, nhiu quc gia da Ip ra cac hnh lhuc bao v phap Iy cho
lu do bao ch. V du nhu, lai Hoa Ky ngh bao Ia ngh duy nhl
duoc nhc dn lrong Hin phap. Nm 1787, Thomas }offorson,
vi lng lhng lhu ba cua Hoa Ky da vil nhu sau: Nn lang cua
11
Glol thlu
chnh phu chung la chnh Ia quan dim cua dn chung, nhim
vu du lin cua chung la Ia phai duy lr diu do. Va nu bl li
phai quyl dinh chon giua ml chnh phu khng co bao ch hay
bao ch ma khng co chnh phu, lh li so khng do du Iy ml
phul khi quyl dinh Iua chon diu lhu hai.
Cac nha bao lrong ml xa hi lu do khng chi duoc bao v
boi Iul phap ma ho cung con phai co cac bn phn cua mnh.
Tai ml s quc gia, cac bn phn nay duoc noi In lhanh Ioi,
con lai ml s quc gia khac lh chung duoc ngm hiu. Nhung
lrong hu hl moi lruong hop, chu ng du luu chung Iai lhanh
ml dim ging nhau: d cho dn chung duoc lhng lin, cac nha
bao co lrach nhim cung cp lhng lin ml cach chnh xac va
phan anh lhng lin ml cach khach quan va dc Ip khng
bi chi phi boi cac anh huong lu bn ngoai.
Trong cac xa hi dn chu lrn khp lh gioi, gioi lruyn
lhng con co lhm ml chuc nng nua Ia nguoi giam sal cac hoal
dng cua cac co quan chnh lri va lu phap cua chnh phu.
Nhung nguoi giam sal nay giu cho cac nn dn chu co lh dung
vung duoc bng cach giup cho nhung nguoi lhp c bo hong
duoc bay lo lm lu nguy n vong cua mnh, dam bao rng s
dng chim uu lh khng lh cha dap In quyn Ioi cua s l.
Nha vn va nha lrao phung My lh ky 19 - IinIoy Iolor Dunno
da noi rng ngh bao Ia d dom Iai su lhoai mai cho nhung
nguoi bun kh va gy bun kh cho nhung ko dang sng lhoai
mai. Nhung vai lro quan lrong nhl cua ngh bao lrong ml xa
hi lu do vn khng lhay di qua nhiu lh h. Khi ml l chuc
dl lai My - Uy ban cac Nha bao co Iuong lm - diu lra cac nha
bao v lnh chl cua ngh nghip nay vao cui lh ky 20, lh Uy
ban nay da di dn ml cach hiu chung nhu sau: Muc liu
lrong lm cua ngh bao Ia cung cp cho cac cng dn nhung lin
lhoi su chnh xac va dang lin cy ma ho cn d vn hanh lrong
ml xa hi lu do.
Cun cm nang nay gioi lhiu ngn gon v nhung nguyn
lc co ban cua ngh bao khi ngh nay duoc lhuc hin lrong cac
h lhng dn chu - ml ngh bao Iun c gng dua lrn lhuc l
12
vn co chu khng dua lrn quan dim ca nhn. Cac quan dim
co ch cua chung, nhung lrn cac lo bao co ln lui lh nhung
quan dim nay duoc lrnh bay lrn cac lrang xa Iun va lrn
muc y kin dc gia. y Ia cach Iam bao ma li da lhuc hin sul
hon 20 nm nay voi lu cach Ia ml phong vin va ml nha bin
lp, va cung Ia cach hin nay li dang giang day lrong cac hi
lhao lp hun chuyn nganh lai My va lrn lh gioi. Muc dch
cua li Ia cung cp nhung huong dn co ch va lhuc lin d giup
cho ll ca cac nha bao Iam vic ll hon cho nhung cng dng ma
ho dang phuc vu.
Gici i|icu 13
lra Io i cho cu ho i Tin lu c Ia g` co vo nhu r l hi n nhin. Tin
lu c Ia nhu ng g mo i, Ia nhu ng g dang xa y ra. Ha y lra cu u lrong
lu di n va ba n so lh y lin lu c duo c m la Ia m l ba n ba o ca o v
nhu ng su ki n mo i xa y ra ho c nhu ng lhng lin lruo c do chua
duo c ai bi l d n. Nhung h u h l ca c su vi c xa y ra lrn lh gio i
m i nga y d u khng lm duo c ch du ng lrn m l ba o ho c khng
duo c lruy n di qua ca c ba n lin lrn da i pha l lhanh.
Nhu v y lh ca i g Ia m cho m l cu chuy n lro nn xu ng da ng
duo c xu l ba n ho c pha l lhanh` Cu lra Io i lhu c su Ia : di u do co n
phu lhu c va o nhi u y u l kha c nhau. No i chung, lin lu c Ia ca c
lhng lin duo c nhi u nguo i lrong s d c gia d l mu c liu quan
lm. Nhu v y, nhu ng lin lu c ru m bong o Buonos Airos co lh
khng co n Ia lin lu c o Baku nu a. Ca c nha ba o quy l dinh khai lha c
va lruy n di nhu ng lin lu c na o du a lrn nhu ng gia lri cu a lin lu c
sau dy:
nh kip tho i
Co ml su kin nao do moi xay ra hoc chung la vua moi bil v
no` Nu nhu vy, diu do co lh khin su kin do xung dang
duoc lruyn lin. Tl nhin Ia nghia cua lu moi dy cung lhay
di phu lhuc vao phuong lin lruyn lin. i voi ml lun bao
lin luc, ll ca nhung g xay ra lu s bao lun lruoc dn nay du
co lh duoc coi Ia moi. i voi ml knh lin luc 24 gio lrn
lruyn hnh cap lh cac lin luc moi nhl co lh Ia cac ban lin
15
Tln tuc Iu gI?
ngn, hoc Ia ml su kin dang xay ra vao chnh giy phul dua
lin va co lh duoc cac phong vin luong lhul lruc lip lai ch
xay ra su kin.
u t d n
Co nhi u hay chi r l l nguo i chiu la c d ng` Su nhi m d c lrong
h lh ng nuo c cu a m l lha nh ph 20.000 dn cu a ba n so co la c
d ng Io n bo i no lru c li p la c d ng lo i ca c kha n/d c gia . M l ba n
lin v 10 lro om da ch l do u ng nuo c nhi m la i m l khu lra i ho
o m l lha nh ph xa xi cu ng co a nh huo ng v d c gia so co nhu ng
ca m xu c ma nh mo lruo c cu chuy n na y. Tin lu c v m l nguo i
cng nhn c l bo dy di n khng pha i Ia m l lin lu c quan lro ng,
lru phi di u do d n d n vi c m l di n nhi u gio d ng h lrong
loa n lha nh ph .
5u n u i
Co m l su vi c g do xa y ra g n nha ba n ho c Iin quan lo i nhu ng
nguo i o g n noi ba n o ` M l vu roi ma y bay o Chad so Ia su ki n
n i b l o NDjamona nhung so khng pha i Ia lin dng lrn lrang
nh l o ChiI, lru khi lrn chi c ma y bay na y co ca c ha nh kha ch
nguo i ChiI.
n d y trunh tu i
Moi nguoi bl dng voi nhau v vn d nay` Cung Ia lu nhin
khi moi nguoi hay quan lm dn cac cu chuyn Iin quan loi
xung dl, cng lhng hay cac vn d ma cng chung dang
lranh cai. Moi nguoi lhch chia lhanh cac pho va xom pho nao
so lhng lh. Xung dl khng phai Iuc nao cung co nghia Ia
dom quan dim cua nguoi nay do Iai voi quan dim cua nhung
nguoi khac. Cu chuyn v cac bac si chin du voi bnh ll
hoc cac cng dn phan di ml dao Iul bl cng cung mang
ham y xung dl.
16
1in iuc lc g 17
5u n i ti n
Tin lu c na y co Iin quan d n m l nguo i n i li ng hay khng` Ca c
hoa l d ng lhuo ng nga y ho c nhu ng lai na n xa y ra co lh lro
lha nh lin lu c n u chu ng Iin quan lo i m l nhn v l n i li ng nhu
nga i lhu luo ng ho c m l ngi sao di n a nh. Chi c ma y bay bi lai
na n o Chad co lh lro lha nh m l lin lu c no ng h i lrn kh p lh
gio i n u m l lrong ca c ha nh kha ch Ia m l nha c si r c n i li ng.
nh tho i su
Mo i nguo i o dy co dang no i v v n d na y hay khng` M l cu c
ho p cu a chnh phu v chu d an loa n xo buy l co lh so khng lhu
hu l nhi u su quan lm, lru phi cu c ho p na y di n ra ngay sau m l
vu lai na n xo buy l nghim lro ng. M l vu x xa l lrong m l lr n da
bo ng co lh duo c dng lin lrong nhi u nga y v dy Ia chu d
chnh cu a ca c cu c da m da o lrong lha nh ph .
nh h t thuo n
V n d xa y ra co pha i Ia chuy n b l lhuo ng khng` Nhu nguo i la
v n lhuo ng no i, khi m l con cho c n nguo i lh do khng pha i Ia
lin lu c, nhung khi m l nguo i c n cho lh do Ia lin lu c! Nhu ng g
b l lhuo ng va b l ngo Iun khu go i ba n ch l lo mo lu nhin cu a
con nguo i.
i u g Ia m nn lin lu c co n phu lhu c va o d c di m, lha nh
ph n cu a d c gia mu c liu, khng chi phu lhu c va o noi ho s ng
ma co n phu lhu c va o vi c ho Ia ai. Ca c nho m nguo i kha c nhau
co ca ch s ng va ca c m i quan lm kha c nhau, khi n cho ho quan
lm lo i ca c Ioa i lin lu c kha c nhau. M l chuong lrnh lin lu c lrn
da i pha l lhanh co d c gia mu c liu Ia nhu ng nguo i ngho da i lro
lu i co lh dua nhu ng ba n lin v ca c ngi sao m nha c ho c lh
lhao, dy Ia nhu ng chu d lhuo ng khng duo c quan lm lrn ca c
lo ba o kinh doanh huo ng lo i phu c vu d c gia Io n lu i hon va co
lhu nh p cao hon. M l lu n ba o chuyn v ca c lin lu c y l co lh
so dua lin v m l cu c lhu nghi m m l Ioa i lhu c bo i v ca c ba c
si Ia d c gia cu a lo ba o na y - so quan lm d n lin lu c do . Nhung
lru phi Ioa i lhu c na y duo c k l Iu n Ia co kha nng di u lri m l
chu ng b nh ph bi n lh ph n Io n ca c lo ba o dia phuong d u bo
qua, khng dua lin v su ki n na y. Truo ng ho p ngoa i I co lh Ia
lo ba o la i noi xa y ra ca c nghin cu u va lhu nghi m lrn so dua lin
v su ki n do .
Ca c ha ng lin lu c coi cng vi c cu a ho Ia m l dich vu cng
c ng, nhu v y, lin lu c cu ng duo c la o nn bo i ca c lhng lin ma dn
chu ng c n bi l d hi u hon v cu c s ng ha ng nga y cu a ho va lro
lha nh ca c cng dn co ch lrong m l n n dn chu . Nhung ph n
Io n ca c ha ng lin cu ng Ia ca c doanh nghi p c n pha i co Io i nhu n
d l n la i, v v y, lin lu c cu ng pha i lhu hu l duo c d c gia : ca c cu
chuy n mo i nguo i mu n bi l chi don gia n bo i v chu ng lhu vi. Hai
d c lnh c n lhi l na y khng nh l lhi l pha i mu lhu n vo i nhau.
Trn lhu c l , va o b l ky nga y na o, nhu ng lin lu c hay nh l chnh
Ia nhu ng lin lu c vu a quan lro ng vu a lhu vi. Nhung lhng lhuo ng,
ca c ha ng lin lhuo ng phn bi l ca c ba i lha nh hai Ioa i co ba n: lin
lho i su va lin pho ng su , hay co n go i Ia chuyn d .
tu t Iou i tin tu t
Ca c lin lho i su chnh Ia ca c lin lu c quan lro ng lrong nga y. Chu ng
lhuo ng Ia nhu ng do ng lin ma ba n do c lh y lrn lrang nh l cu a lo
ba o hay lrn ph n d u cu a m l lrang Wob, va Ia nhu ng g ba n
ngho lh y khi b l d u m l ba n lin lrn da i ho c lrn lruy n hnh.
V du , chi n lranh, chnh lri, kinh doanh, l i pha m, lhuo ng Ia
nhu ng chu d cu a ca c lin lho i su . M l cu c ba i cng mo i xa y ra
hm nay do ca c Ia i xo buy l lrong lha nh ph li n ha nh khi n cho
ha ng nghn nguo i khng lh d n noi Ia m vi c cu ng Ia m l lin lho i
su . Tin lu c na y vu a lu c lho i, vu a gy nhi u lranh ca i, Ia i vu a co
a nh huo ng r ng Io n, lhi l lhu c d i vo i mo i nguo i. C ng d ng c n
ca c lhng lin chnh xa c ngay I p lu c bo i Io no a nh huo ng lo i cu c
s ng ha ng nga y cu a nguo i dn.
Nguoc Iai, cu chuyn v ml vn dng vin din kinh Ion
In lrong lrai m ci co lh lhch hop voi dinh nghia v lin
18
phong su. y Ia ml cu chuyn duoc moi nguoi quan lm v
no co Iin quan dn ml nguoi ni ling va Ia ml cu chuyn
dc bil ma moi nguoi mun dom ra ban Iun cung ban bo.
Nhung khng co Iy do lhuyl phuc nao giai lhch vic cu
chuyn nay phai duoc xul ban hay phal di vao ml ngay dc
bil nao do. Thoo Iy lhuyl, lin luc nay duoc xp vao Ioai chuyn
d. Nhiu lo bao va cac dia chi lin luc lruc luyn co cac chuyn
muc ring danh cho cac cu chuyn v Ii sng, nha cua, gia
dnh, ngh lhul va giai lr. Thm ch cac lo bao Ion hon con co
ca c chuyn muc hang lun danh cho cac Ioai chuyn d khac
nhau v lhuc phm, suc khoo, giao duc va nhiu Ioai khac nua.
Chu d khng phai Ia yu l duy nhl d phn bil giua lin
lhoi su va cac chuyn d. Trong phn Ion cac lruong hop, lin
lhoi su va lin phong su duoc vil lhoo cac cach khac nhau.
Thng lhuong cac lin lhoi su duoc vil sao cho dc gia co lh
nm bl nhung lhng lin quan lrong nhl ml cach nhanh nhl
co lh. Con cac cy vil lin phong su lh Iai lhuong bl du voi
cac giai lhoai hoc cac v du chu yu nhm d lhu hul su quan
lm cua dc gia, nhu vy, cu chuyn co lh so ml nhiu lhoi
gian dn dl dc gia hon lruoc khi di vao phn mu chl.
Nhiu cu chuyn Iai kl hop ca hai cach vil lrn. Nhung
cu chuyn xay ra khng phai vao lhoi dim nhay cam nhung
Iai Ia cac vn d dang duoc quan lm - lhuong duoc goi Ia cac
lin chuyn d. V du cu chuyn v cuc chin du chng Iai
bnh AIDS cua ml cng dng nao do co lh duoc coi Ia ml
lin chuyn d. Cu chuyn v ml cach diu lri moi cho bnh
nhn AIDS co lh Ia lin lhoi su. Con lin phong su lh Iai Ia ml
cach hiu qua d lm hiu, kham pha v cac xu huong hoc cac
vn d xa hi phuc lap lhng qua cac cu chuyn v cac ca
nhn cu lh v nhung lrai nghim lhuc l cua ho.
L y tin tu t tu du
Ca c nha ba o I y lin lu mo i noi, nhung ph n Io n ca c cu chuy n
lhuo ng duo c I y lu m l lrong ba ca ch sau:
1in iuc lc g 19
Ca c su ki n xa y ra lu nhin, v du nhu dich b nh va lai na n,
Ca c hoa l d ng da co k hoa ch lu lruo c, v du nhu ca c cu c
ho p, ca c h i nghi, ca c cu c ho p ba o,
Ta i chnh ca c lo a ba o.
M l su ki n khng n m lrong k hoa ch lhuo ng so lro lha nh
m l lin lu c quan lro ng. M l vu d m la u, roi ma y bay, m l lr n
so ng lh n, hay m l vu Io d l so Ia m l lin lu c da ng gia khng chi
ngay khi no xa y ra ma co n nhi u nga y va nhi u lu n sau do . Mu c
d duo c quan lm cu a m l lin lu c phu lhu c va o su g n gu i v
dia Iy va lho i gian cu a noi va lho i di m xa y ra su ki n va va o d i
luo ng d c gia co Iin quan. M l lai na n xo hoi nghim lro ng o
Iaris co lh so khng pha i Ia m l lin lu c quan lro ng lrong b l ky
m l nga y bnh lhuo ng na o. Nhung m l vu lai na n o Iaris va o
nm 1997 Ia i Ia m l cu chuy n lin lu c gy ch n d ng Io n khng
chi la i nuo c Iha p ma co n lrn kh p lh gio i, v m l lrong nhu ng
na n nhn cu a vu lai na n na y Ia Cng nuong Diana cu a nuo c Anh.
Ca c cng dn na o do chu ng ki n m l lha m ho a lhuo ng Iin
Ia c vo i ca c ha ng lin. Ca c nha ba o cu ng bi l duo c v ca c su ki n na y
lu nhu ng nguo i quan sa l d u lin: ca nh sa l, Inh cu u ho a, ca c nhn
vin cu u h . Ta i nhi u qu c gia, ca c ha ng lin co lh lhoo do i ca c
cu c d i lhoa i kh n c p vo i nhu ng nhn chu ng d u lin va co lh
pha i ca c nha ba o nhanh cho ng lo i hi n lruo ng d ho co lh quan
sa l lru c li p ca c su ki n di n ra.
Ta i nhi u loa ba o, ngu n lin lu c ro ra ng nh l Ia Iich lrnh ca c
su ki n xa y ra lrong nga y cu a m l lha nh ph , bao g m ca c cu c
ho p cu a chnh phu , ca c cu c khai lruong cng ly, cu a ha ng, ho c
Ia ca c su ki n cu a c ng d ng. Thuo ng duo c go i Ia S lhoo do i
nga y, ba n danh sa ch ca c hoa l d ng na y ba n lhn no khng nh l
lhi l Ia da ng dua lin, nhung no cu ng Ia m l di m kho i d u l l d
ca c pho ng vin lm ki m lin lu c. Ca c pho ng vin chuyn lra ch
m l s Ioa i v n d ho c co quan cu lh , lhuo ng duo c go i Ia ca c
pho ng vin chuyn nga nh, no i r ng ho lhuo ng co duo c ca c y
luo ng b ng vi c nhn va o chuong lrnh nghi su cu a ca c cu c ho p
s p lo i.
Cac lhng cao bao ch cung Ia ml ngun lin luc khac
20
nhung dy cung chi Ia dim khoi du. Hang la cac lhng cao
bao ch duoc mang dn cac loa bao mi ngay, lhng qua lhu
din lu, fax hoc lhm ch qua cac bng hnh lruyn qua v linh.
Cac quan chuc va cac co quan chnh phu lhuong Ia nhung noi
phal ra nhiu lhng cao lrong s nay, nhung cac l chuc Ion
khac, v du nhu cac hang lu nhn, cac nhom phi Ioi nhun cung
cho ra cac lhng cao bao ch d gioi lruyn lhng bil duoc Ia ho
dang Iam nhung g va hoal dng nhu lh nao. Ml lhng cao
bao ch co lh ging nhu lin luc nhung boi v no duoc soan ra
boi ml ml vai nguoi voi ml mi quan lm hop v cac chu d
nn no khng noi In duoc ml cu chuyn dy du. Cac lhng
cao bao ch co lh dung voi lhuc l nhung chung lhuong chi
phan anh cac lhuc l co Ioi di voi ca nhn hoc l chuc duoc
nhc dn lrong lhng cao. Ngay ca khi ml lhng cao bao ch
lrng co vo dang dua lin, lh vic du lin cua ml nha bao
chuyn nghip Ia xac minh Iai lnh chnh xac va sau do moi bl
du dl cu hoi d xac dinh cu chuyn lhuc su lruoc khi kl
Iun rng lin nay dang duoc dng lai.
Ca c su ki n duo c l chu c, v du nhu ca c cu c di u ha nh hay
bi u lnh, cu ng co lh la o ra lin lu c, nhung ca c nha ba o c n pha i
lh n lro ng d khng bi Ii ko o bo i ca c nha l chu c Ia nhu ng
nguo i chi no i In duo c m l pha cu a cu chuy n. Ca c nha chnh
lri Ia nhu ng nguo i Ia o Iuy n lrong vi c l chu c ca c su ki n va ca c
co h i chu p a nh nh m lhu hu l su chu y cu a gio i lruy n lhng,
lh m ch ngay ca khi ho khng co ca c lin lu c lhu c su co gia lri.
i u do khng co nghia Ia ca c nha ba o nn bo qua ca c su ki n na y,
ma Ia ho c n co ca c pho ng su b sung d cu chuy n lin lu c lro
nn d y du .
a s cac phong vin du noi rng cac cu chuyn hay nhl
cua ho chnh Ia cac cu chuyn lu cac loa bao noi ho Iam vic.
i khi y luong cua cac cu chuyn duoc Iy lu nhung nguoi Ia
dn ving lhm, goi din hoc Iin Iac qua lhu din lu voi loa
bao nhm nu In nhung mi quan lm hoc dua ra nhung Ioi
phan nan. Nhiu hang lin chu dng lhu hul cac y luong cua dn
chung sng lrong cng dng ma ho phuc vu, bng cach cung
1in iuc lc g 21
cp s din lhoai hoc ml dia chi omaiI d cac d xul co lh
duoc lhu lhp. Cac nha bao danh nhiu lhoi gian d xy dung
quan h voi nhung nguoi co lh cung cp lhng lin cho ho.
Ca c nha ba o lhuo ng co duo c lin lu c chi don gia n b ng ca ch
lm ki m xung quanh va ngho xom mo i nguo i dang no i nhu ng g.
Nhu ng g ba n lnh co ngho duo c la i ca c su ki n lh lhao ho c lrn
duo ng dy di n lhoa i la i co quan cu ng co lh bi n lha nh m l cu
chuy n lin lu c. Ha y ho i nhu ng nguo i ma ba n g p khi ba n dang
khng dua lin v di u g da xa y ra lrong cu c s ng cu a ho va o
khu vu c xung quanh do , va ba n co lh lh y mnh dang duo c d n
d l d n m l cu chuy n lin lu c na o do ma lruo c kia chua lu ng co
ai vi l v no .
M l ca ch kha c d lm ki m lin lu c Ia ho i xom di u g da xa y
ra k lu khi cu chuy n da duo c in lrn ba o ho c duo c pha l
lhanh, lruy n hnh I n lruo c. Ti n lri n cu a vu vi c sau khi lin
lu c da duo c pha l di di khi cu ng khi n nguo i la pha i nga c nhin
va lh m ch co n da ng dua In m l ba o hon ca lin lu c ban d u. V
du , lin lu c v m l da m cha y va o nga y sau khi no xa y ra co lh so
no i ro hon vo i ba n v s nguo i da bi ch l lrong da m cha y va mu c
d pha hu y ma da m cha y na y da gy ra. Nhung n u ba n d c p
d n vu vi c na y va i lu n sau khi no xa y ra lh co lh no i v
khuy l di m cu a h lh ng pha l ln hi u khi n cho Inh cu u ho a
khng lh pha n u ng nhanh d cu u lhm nhi u nguo i hon nu a.
Ta i Ii u, du Ii u, va ca c h so cng c ng cu ng co lh Ia go i y
cho ca c cu chuy n hay. Ca c pho ng vin co lh su du ng chu ng d
lm ki m ca c xu huo ng va ca c di m d c bi l kha c lhuo ng. Ioa i
cng vi c na y do i ho i nhi u n Iu c hon nhung k l qua Ia i lhuo ng
r l kha quan. T l nhin Ia cng vi c na y so d da ng hon r l nhi u
n u ca c du Ii u co lh lm ki m duo c duo i da ng di n lu , nhung
ca c pho ng vin cu ng c n pha i bi l ca ch nh p du Ii u lu ca c ba n
ghi cho p lrn gi y va o ca c chuong lrnh co so du Ii u lrn ma y
lnh, va nhu v y, ho co lh lm ki m nhi u lhng lin quan lro ng
lu ca c con s lh ng k. V du , m l danh sa ch nhu ng nguo i da bi
pha l v vuo l qua l c d cu ng co lh Ia m nn m l cu chuy n n u
co lh bi l duo c ln va nga y ho vi pha m. o Ia ca ch ma pho ng
22
vin lruy n hnh Nancy Amons da pha l hi n duo c khi ma m l Ia i
xo lrong lha nh ph cu a c da gy ra ha ng la vu vi pha m giao
lhng lrong 3 nm va lh m ch da gy ra m l vu lai na n khi n
m l Ia i xo kha c da ch l. Th ma nguo i Ia i xo na y v n chua bi lich
lhu b ng Ia i. Khi c di u lra vu vi c na y, ca c quan chu c lha nh ph
da pha i lhu a nh n r ng ho da khng Ia m lro n b n ph n cu a mnh.
ui tro tu u nhu hu o
Ca c cng ngh mo i cho pho p b l ky m l ai vo i chi c ma y lnh cu a
ho cu ng co lh lhm nh p va o h lh ng lhng lin r ng kh p nhu
b l ky m l ha ng lin Io n na o. Nhung m l lrang vob lrn Inlornol
duo c lhi l k do p m l, du duo c lrnh ba y va c p nh l l l d n mu c
na o, d u khng co nghia Ia do Ia ngu n lin da ng lin c y. Su lh l
Ia lrong m l lh gio i phu c la p noi ma lhng lin khng co n Ia m l
Ioa i ha ng ho a khan hi m, lh vai lro cu a ca c nha ba o lro nn quan
lro ng hon bao gio h l.
Khng gi ng nhu m l nguo i lruy n gia o hay m l ko ng i I
di ma ch chuy n l m pha o, nha ba o lm ra ca c lhng lin c n lhi l
va xa c dinh xom lhng lin do xa c lhu c va co gia lri d n mu c na o
lruo c khi cng b lhng lin do lruo c cng chu ng. Ca c cu chuy n
lin lu c, du do Ia lhng lin Ioa i lho i su hay Ioa i chuyn d , d u c n
pha i chnh xa c. Ca c nha ba o khng chi lhu lh p lhng lin ho c n
d xy du ng ca c cu lruy n, ma ho co n pha i xa c minh lhng lin
do lruo c khi su du ng chu ng. Ca c nha ba o Iun pha i quan sa l mo i
Iu c mo i noi co lh va lra cu u nhi u ngu n lhng lin d co lh
kh ng dinh ch c ch n r ng lhng lin ma ho nh n duo c Ia xa c
lhu c. Va , ngoa i lru m l s lruo ng ho p hi m hoi, ho lhuo ng nu ro
ca c ngu n lhng lin d d c gia co lh da nh gia d lin c y cu a cu
chuy n do .
Nhung ngh ba o khng chi du ng Ia i o vi c ph bi n ca c
lhng lin du a lrn lhu c l . Ngh lruy n gia o cu ng co lh du a lrn
lhu c l , nhung nhu ng lhu c l na y duo c lrnh ba y lhoo ca ch gy ra
a nh huo ng d i vo i quan di m cu a nguo i ngho. Nhu chu ng li da
Iuu y , ca c nhn vin quan h cng chu ng chuyn nghi p su du ng
1in iuc lc g 23
lhu c l , nhung co lh chi no i In m l m l cu a v n d . Nguo c Ia i,
ca c nha ba o c n pha i cng b ng va pha n a nh lhu c l m l ca ch d y
du . Ho c n pha i nu v n d m l ca ch chnh xa c va nh l qua n, cu
chuy n c n pha i pha n a nh lhu c l kha ch quan chu khng duo c
phu c vu cho quan di m cu a ho ho c cu a b l ky ai kha c.
M l di m kha c nu a d phn bi l giu a ngh ba o va ca c hnh
lhu c cung c p lhng lin kha c Ia ca c nha ba o c n pha i hoa n loa n
d c I p vo i d i luo ng ma ho no i lo i ho c vo i d c gia ma ho huo ng
lo i. M l nguo i Ia m quan h cng chu ng chuyn nghi p Ia m vi c
cho m l l chu c, anh la ho c c la lhuo ng khng vi l nhu ng lhng
lin b l Io i cho l chu c do . Nguo c Ia i, m l nha ba o so c g ng dua
ra m l bu c lranh d y du , ngay ca khi bu c lranh do khng hoa n
loa n lch cu c.
Ca c nha ba o khng chi Ia nguo i lruy n la i nhu ng quan di m
ca nhn ho hay nhu ng lhng lin ma nguo i kha c cung c p cho ho .
Ca c nha ba o lhu c hi n luo ng lhu l nguyn g c, ho khng I n I n
giu a lhu c l vo i quan di m hay Io i d n lh i, va ho Ia nguo i dua ra
ca c quy l dinh bin l p. BiII KoIIor, di u ha nh bin l p cu a lo Tho i
ba o Nov York da no i r ng lra ch nhi m chnh cu a ngh ba o Ia
pha n xo l lhng lin m l ca ch cng b ng.
Khng ging nhu cac nha cung cp lhng lin khac, cac nha
bao co nghia vu lrung lhanh di voi cng chung. To Mcnirccl
Gczciic cua Canada da nu ro lrong ni quy cua mnh rng Tai
san Ion nhl lrong ml lo bao Ia su Iim chnh cua no. Su ln
lrong di voi lnh Iim chnh nay phai rl kho khn moi dal
duoc nhung Iai co lh bi d vo ml cach d dang. dal duoc
su Iim chnh nay, cac nha bao phai Iam vic vl va d lranh
xung dl Ioi ch, ca Ioi ch lhuc l va Ioi ch lhoo cam lnh.
nh khu th quun vu tn h n
inh nghia v lnh khach quan lrong ngh bao da duoc xy
dung lu lh ky lruoc, nhu ml su phan ung Iai lruoc cac phong
su gil gn bi quan dim cua ml s nguoi nao do chi phi Ia
hin luong ph bin lrn bao ch lhoi by gio. Ban du, lhul
24
ngu lnh khach quan duoc su dung d m la ml cach lip cn
hay ml cach lhuc Iam bao, dn nay, cac nha bao coi lnh khach
quan Ia vic phan anh lin luc ml cach khach quan, khng
phan anh lhanh kin cua bl ky ca nhn hay l chuc nao.
Thoo lho i gian, lnh kha ch quan lro lha nh do i ho i lu chnh ca c
nha ba o. Gia m d c bin l p cu a m l lo ba o My Wcs|ingicn Pcsi,
Ioonard Dovnio, da coi kha i ni m na y nghim lu c d n n i ng
da lu ch i khng dng ky di b u cu . Nga y nay, nhi u nha ba o cho
r ng vi c co duo c su kha ch quan luy l d i Ia khng lh lhu c hi n
duo c. Nm 1996, T chu c ca c nha ba o chuyn nghi p My da bo lu
kha ch quan ra kho i nhu ng nguyn l c da o du c cu a mnh. No i
g lh no i, ca c nha ba o cu ng Ia nhu ng con nguo i. Ho Ia m cng vi c
cu a mnh va ho cu ng co nhu ng quan di m ring. o i ho i ho pha i
kha ch quan luy l d i co nghia Ia ho khng co gia lri g ca . Thay
va o do , ca c nha ba o d u d ng y r ng ho co lh ba y lo quan di m
cu a mnh mi n sao ho co lh ki m soa l duo c ca c quan di m y.
c gia so khng lh y duo c quan di m cu a nha ba o lu cu chuy n
duo c cng b . Thng qua vi c su du ng m l phuong pha p kha ch
quan khoa ho c d xa c minh lhng lin, ca c nha ba o co lh k Ia i cu
chuy n ma khng pha n a nh quan di m ca nhn ho . No i ca ch
kha c, ba n lhn cu chuy n do pha i khng lhin vi va cng b ng.
Ca c nha ba o cu ng c n pha i lo ra cng b ng lrong ca c pho ng
su cu a ho b ng ca ch khng chi pha n a nh m l m l cu a v n d . Ho
pha i lm ki m ca c quan di m kha c nhau va cng b l l ca ca c
quan di m do ma khng duo c ba y lo su u ng h d i vo i b l ky bn
na o. Ngoa i vi c xa c minh lhu c l , ca c nha ba o co n pha i lm ki m
ca c quan di m kha c nhau lrong nhu ng lruo ng ho p lhu c l dang
duo c dua ra lranh ca i.
Tuy nhin, lnh cng b ng khng pha i Ia su cn b ng. Su cn
b ng mu n no i d n hi n luo ng chi co hai m l lrong b l ky cu
chuy n na o, va m i m l co lro ng Iuo ng ngang nhau, co lh lh y
dy Ia lruo ng ho p hi m hoi. Nga y nay, nhu ng nha ba o lm ki m
Ioa i cn b ng gia la o na y lrong ca c cu chuy n cu a ho co lh lh y
r ng v co ba n chu ng khng chnh xa c. V du , s dng ca c nha
kinh l d c I p co lh d ng y v h u qua cu a m l chnh sa ch chi
1in iuc lc g 25
liu d c bi l lrong khi m l s l Ia i co quan di m kha c cho r ng
chnh sa ch na y lo ra khng du ng qua ca c kinh nghi m lrong qua
khu . M l cu chuy n da nh lho i Iuo ng hay ch dng ba i ngang
nhau d lrnh ba y quan di m cu a hai nho m lrn dy so Ia khng
lhch ho p.
Tha ch lhu c d i vo i ca c nha ba o Ia Ia m lh na o co lh pha n a nh
l l ca ca c quan di m lhoo m l ca ch cng b ng d i vo i nhu ng
nguo i co Iin quan, d ng lho i Ia i lrnh ba y duo c m l bu c lranh
d y du , lrung lhu c lruo c d c gia . Cng b ng co nghia Ia quan sa l
nhu ng lhu kha c, I ng ngho ca c quan di m kha c nhau, va dua
chu ng va o lrong cng vi c Ia m ba o, pho ng vin va bin l p vin
Dan GiIImor da no i nhu v y. No khng co nghia Ia no i d i nhu
vo l hay bo p mo o su lh l d da l duo c su cn b ng gia la o, di u Ia m
cho m l s nha ba o d n ra nhu ng Io i lrch d i I p lrong khi ca c du
Ii u lhu c l u ng h a p da o m l bn na o do .
tu t nhu tun t p tin tu t
Ca c nha ba o lrn kh p lh gio i d u co chung m l s d c lnh. Ho
d u lo mo va b n bi, kin lr. Ho mu n bi l la i sao ca c su ki n Ia i
xa y ra va ho khng ha i Io ng vo i m l cu lra Io i. Ho khng o nga i
lruo c quy n Iu c va ho r l lh n lro ng d i vo i nhu ng vi c ma ho
Ia m. Kovin Marsh, m l bin l p vin cu a Brilish Broadcasling
Companys (BBC) Radio 4, da no i r ng: m l nha ba o l l co kha
nng hi u lh u nhu ng su ki n Io n vo i su khim l n d co lh
bo qua ca c lin lu c do n u lhu c l khng lhch ho p. Cng vi c
cu a m l nha ba o Iun d y lha ch lhu c va phu c la p. Thoo IhiIip
Graham, chu lich da i Washinglon Iosl Company, da co I n no i
(M l nha ba o co ) m l nhi m vu ma khng lh lr n lra nh duo c,
do Ia ha ng lu n cung c p nhu ng ba n lin d u lin v Iich su - Ia
Iinh vu c khng bao gio co lh khai lha c d y du - va v lh gio i
ma chu ng la khng bao gio co lh hi u h l.
Nga y nay, ca c nha ba o co nhi u phuong li n lh hi n cng
vi c cu a ho nhi u hon la i b l ky lho i di m na o lrong Iich su , lu
nhu ng lo ba o nho o dia phuong cho d n ca c knh lin lu c lruy n
26
hnh va ca c lrang vob lin lu c lru c luy n lrn kh p lh gio i. M i
m l phuong li n lruy n lhng co nhu ng uu di m va nhuo c di m
kha c nhau.
Ta i ph n Io n ca c qu c gia, ca c lo nh l ba o lhuo ng co d i ngu
pho ng vin dng da o nh l va lhuo ng vi l v ca c chu d r ng hon
vo i nhu ng phn lch su s c hon so vo i ca c da i pha l lhanh lruy n
hnh. Vo i su h lro cu a ca c lrang vob lru c luy n, nhi u lo ba o da
b l d u vuo l qua ca c gio i ha n v Iich pha l ha nh m i nga y m l I n
lhoo lruy n lh ng. Nhung nhu ng lo ba o na y chi d n duo c vo i
nhu ng d c gia co ho c va luong d i gia u co , nhu ng nguo i bi l do c
va co du li n d mua ba o hay co kha nng lruy c p ma y lnh d
do c ba o lru c luy n.
a i pha l lhanh, m l lrong nhu ng ngu n lin lu c duo c su du ng
r ng ra i nh l lrn lh gio i Ia i co di m ma nh v l c d va kha nng
d li p c n. Ca c nha ba o da i co lh lruy n lhng lin nhanh cho ng
lrong khng gian va b l ky ai dang ng i ca nh m l chi c da i su
du ng pin cu ng co lh ngho lin lu c mo i Iu c mo i noi. Ca c pho ng
vin da i lhuo ng pha l lin qua m lhanh, qua Io i no i, do v y, nguo i
ngho co ca m gia c nhu dang duo c chu ng ki n lru c li p su vi c. Ca c
lin lu c lrn da i duo c pha l di lrong khng gian nhi u I n lrong
nga y, do do chu ng lhuo ng xuyn duo c c p nh l. Nhung ph n Io n
ca c da i pha l lhanh chi da nh m l lho i Iuo ng ha n ch cho m i ba n
lin, lhuo ng Ia ca c ba n lin ng n lo m l l ca nhu ng cu chuy n da i
nh l, do do , khng co duo c b r ng va chi u su ma ba o vi l co
lh cung c p.
Cu ng vo i ca m lhanh va hnh a nh, ca c ba n lin lrn lruy n
hnh khng chi no i In ca c su ki n ma co n co lh lrnh ba y cho
nguo i xom nhu ng g dang xa y ra. M l lrong nhu ng su c ma nh cu a
lruy n hnh Ia kha nng gy ca m xu c va chia so ca m xu c vo i nguo i
xom. Ca c li n b v cng ngh - ca c ma y quay mini, d u ghi ky
lhu l s , va duo ng dy di n lhoa i di d ng da khi n lruy n hnh
co lh co l c d lruy n lin lrong khng gian nhanh nhu da i pha l
lhanh. Nhung su phu lhu c va o hnh a nh co lh Ia i Ia m l lro
nga i: ca c lin lu c lruy n hnh di khi khng cho pho p no i In ca c
cu chuy n phu c la p v hnh a nh cu a chu ng khng lhuy l phu c.
1in iuc lc g 27
Gn dy, su khac nhau giua cac hnh lhuc in lruyn lhng
voi cac ban lin lrn dai phal lhanh hoc lruyn hnh da lro nn
khng con ro rang nua. Tai My va cac quc gia khac, hin nay,
nhiu hang lin da san xul lin luc lrn cac phuong lin lruyn
lhng khac nhau, k ca Inlornol. Tu khi Inlornol duoc su dung
rng rai, cac lin luc lruc luyn khng con bi han ch v lhoi
gian va khng gian ging nhu cac ban lin lrn bao hay lrn dai
phal. Cac dia chi lin luc lruc luyn co lh cung cp nhiu lhng
lin hon va giu lhng lin do Iai lrn mang Iu hon, chung co lh
giup nguoi su dung lm kim duoc nhung lin luc ma ho quan
lm nhl.
Cac lrang vob lin luc lruc luyn cua cac bao, cac dai phal
lhanh va lruyn hnh lrng co vo rl ging nhau. Chung du m
la cac cu chuyn lhng qua cac buc anh, nhiu dia chi con cung
cp ca cac bng hnh hoc cac bui phal lin dy du v cu
chuyn do. Chung cung co lh cung cp ml ban podcasl, dua
cac ban lin In Inlornol khin nguoi su dung co lh lai cac ban
lin nay v may lnh hoc phuong lin ngho nhn xach lay cua ho
d su dung sau do. Trn nhiu dia chi lin luc lruc luyn, ban co
lh doc vn ban hoc ngho m lhanh nhu co lac gia dang doc lin
luc do cho ban. Cac hang lin luc lhm ch con dua ra cac Ig
vob ring cua ho (lhuong duoc goi ll Ia bIogs) d cac nha bao
vil cac cu chuyn dai ky lruc luyn ma ho co hoc cng b
nhung quyl dinh da duoc ban hanh lrong loa bao.
Trong ml lh gioi lhng lin lhay di lung ngay nhu hin
nay, nhiu nha bao lhy rng ho cn phai co cac ky nng b
sung d hoan lhanh cng vic ma nguoi la cho doi o ho. Cac
phong vin cn phai bil chup anh d su dung duoc lrn
Inlornol, ngoai vic bil vil bai phong vn va cac cu chuyn
lrn bao. Cac bin lp vin cn phai bil cach dua cu chuyn
In Inlornol, ngoai vic kim lra Iai cac ban sao cua cac phong
vin va vil cac d muc. Cac nha bao anh phai bil quay bng
vidoo gioi nhu chup anh, va co Iuc ho cung cn phai bil vil
vn ban kom lhoo cac buc anh ma ho da chup. Nhiu hang lin
dang lin hanh dao lao cho cac nha bao Ia nhung nguoi dang
28
giu vai lro moi lrong loa bao. Va nhiu nha giao duc ngh bao
hin cung dang lrin khai cai ma ho goi Ia chuong lrnh dao
lao hi lu d giup cho cac om sinh vin hoc duoc nhiu ky
nng ma ho co lh cn dn lrong luong Iai.
Nhung d da p u ng l l ca ca c nhu c u mo i na y lh yu c u
lro ng lm d i vo i m l nha ba o l l v n khng lhay d i. BiII
Kovach va Tom RosonslioI da vi l lrong cu n sa ch cu a mnh -
cu n N|u ng c u ic cu c ng|c |c c. N|u ng 1ic u n|c |c c ncn |ic i .c
n|u ng 1ic u ccng c|u ng ncn c|c 1c i - r ng: co nhu ng nguyn l c ro
ra ng ma ca c nha ba o lrong m l xa h i dn chu d u d ng lnh va
cng chu ng co quy n lrng do i, do Ia :
Nghia vu d u lin cu a ngh ba o Ia nghia vu d i vo i su lh l.
Io ng lrung lha nh d i vo i cng chu ng.
Y u l chu ch l Ia lra ch nhi m pha i xa c minh lhng lin.
c I p vo i d i luo ng nh m lo i.
Ihu c vu cng chu ng vo i m l d ng co va su c ma nh d c I p.
Co ca c di n da n d cng chu ng chi lrch va lho a hi p.
Cung c p ca c lhng lin quan lro ng va lhu vi.
a m ba o lnh d hi u va ha i ho a cu a lhng lin.
Nguo i Ia m lin duo c pho p lh hi n Iuong lm ca nhn cu a ho .
Ca c gia lri na y phn bi l giu a ngh ba o vo i ca c hnh lhu c giao
li p kha c. Giu cho nhu ng gia lri na y khng lhay d i Ia m l di u
khng d da ng g. Ha ng nga y, ca c nha ba o pha i d i m l vo i su c
o p lhoa hi p vo i ca c chu n mu c na y. Nhung giu chu ng lrong lm
Ia ca ch l l nh l d da m ba o cho ngh ba o co lh lhu c hi n duo c
chu c nng lin quy l cu a no , do Ia cung c p cho dn chu ng nhu ng
lhng lin ho c n d dua ra ca c quy l dinh lrong cu c s ng cu a ho .
1in iuc lc g 29
Cu chuyn dn lu ml buc lhu din lu lu ml cuu quan chuc
chnh phu, nguoi da d xul diu lra vic cung cp xung cuu
sinh lrn cac chuyn pha lai bang Washinglon. Ihong vin Lric
NaIdor, sau nay Iam vic cho lo Thoi bao SoallIo, da quyl dinh
kim lra Iai su vic. Cuc goi din lhoai du lin cua anh Ia cho
giam dc an loan cua h lhng pha, ng nay moi bl du Iam
vic o vi lr nay va da cho NaIdor ln va noi o cua nguoi lin
nhim. Khi phong vin Iin Iac duoc voi vi giam dc da v huu
qua din lhoai lh ng nay khng dinh Ia s Iuong cac xung
cuu sinh hin co Ia rl l. Chua hai Iong voi nhung g da ngho
duoc, NaIdor bl lay vao lm hiu.
co duoc lhng lin dy du, NaIdor cn cac lai Iiu chi ra
s Iuong xung cuu sinh lrn mi chuyn pha, kha nng
chuyn cho cua mi xung cuu sinh va s Iuong hanh khach li
da ma mi chic pha co lh chuyn cho. Anh phai phn lch du
Iiu d xac minh su lhiu lhn phuong lin nay. Anh cung
mun lhu di lrn cac chuyn pha va noi chuyn voi cac hanh
khach va voi di lhuy lhu. Chi sau khi da lhuc hin cac cng
vic lrn, NaIdor moi sn sang dua cu chuyn cua mnh In
lrang nh l, lrong do nu ro ca c chuy n pha la i bang
Washinglon chi co du xung cuu sinh d cuu ml hanh khach
lrong s bay hanh khach bi nan.
Thuc hin phong su Ia ml lin lrnh kho nhoc doi hoi phai
lhu lhp lin luc lhuc l va kim lra Iai ml cach cn lhn xom
cac lin luc nay co chnh xac hay khng. Cac nha bao di khi bl
30
Co duoc mt cu chun
lay vao vil lin ngay nhung lhng lhuong ho xom xol cac chi lil
lu nhung nguoi khac, nhung nguoi co kinh nghim lruc lip
hoc nhung nguoi Ia chuyn gia lrong Iinh vuc dang d cp dn.
Thng lin nay duoc cung c va chung lhuc bng nhung ngun
lhng lin khac, sau do kim lra Iai ml In nua lrong cac lai Iiu
cng cng, cac bao cao, cac ban ghi chop hoc cac h so Iuu lru.
Thng lin ma cac nha bao lhu lhp cn phai lra Ioi duoc cac
cu hoi lhuong duoc goi Ia chum cu hoi nm chu W va ml chu
H: ai, cai g, khi nao, o du, lai sao va nhu lh nao. Tuy lhuc
vao lnh phuc lap cu a cu chuyn ma nguoi phong vin co lh
hoi cac cu hoi nay lhoo nhiu cach khac nhau.
Al.
Ai duoc nhc dn lrong cu chuyn`
Ai bi anh huong boi cu chuyn`
Ai Ia nguoi lhch hop nhl d noi cu chuyn nay`
Ai khng co lrong cu chuyn` Ai co nhiu lhng lin hon v
cu chuyn nay`
Ai dang xung dl lrong cu chuyn` Ho co dim g chung
khng`
Ti cn phai noi chuyn nay voi ai khac nua`
Cul gI?
Cai g da xay ra`
u Ia dim quan lrong cua cu chuyn` Ti lhuc su dang
dinh noi diu g`
c gia, khan gia cn bil diu g d hiu duoc cu chuyn
nay`
iu g Iam li ngac nhin` iu g Ia quan lrong nhl ma
li da hoc duoc qua lhuc l nay`
Tnh hnh lruoc dy nhu lh nao` iu g so xay ra sau do`
Moi nguoi co lh Iam g v diu do`
O du?
Su vic nay xay ra o du`
Ti con phai di dn nhung du nua d co duoc ml cu
Cc 1ucc nci ccu c|ucn 31
chuyn dy du`
Su vic nay con co lh lip din o du nua` No so kl lhuc
nhu lh nao`
Khl nuo?
Su vic xay ra khi nao`
Khi nao lh su kin quan lrong din ra lrong cu chuyn`
Khi nao li phai cng b cu chuyn nay`
Tul suo?
Tai sao su vic nay xay ra` y Ia ml lruong hop don Io hay
chi Ia ml phn cua xu huong`
Tai sao moi nguoi Iai suy nghi lhoo cach ho dang suy nghi`
ng co cua ho Ia g`
Tai sao cu chuyn nay Iai dl ra cac vn d cn quan lm`
Tai sao ai do phai xom, doc, hay ngho no`
Tai sao li Iai chc chn rng li da dung khi vil cu chuyn
nay`
Nhu th nuo?
Su vic da xay ra nhu lh nao`
Moi su so bin di nhu lh nao sau khi su vic xay ra`
Cu chuyn nay so co ch cho dc gia, lhnh gia va khan gia
va cho cng dng nhu lh nao`
Ti da co duoc lhng lin bng cach nao` Ngun lhng lin co
duoc nu ro khng`
Ml nguoi nao do co lh k Iai cu chuyn nay cho ban cua
anh la nhu lh nao`
Nhiu phong vin da su dung danh sach kim lra lr nho
nhu lrn dy d chc chn rng ho da lm hiu hl cac chi lil
quan lrong cua cu chuyn.
0uun sut
Quan sal lhuc dia Ia ml lrong nhung ky nng co ban d co ml
phong su ll. Cac nha bao mun lu mnh ghi Iai cac su kin ngay
32
khi co lh d ho co lh m la chung ml cach chnh xac cho dc
gia. Cac phong vin gioi su dung ll ca cac giac quan cua ho
ngay lai hin lruong noi xay ra su vic. Ho nhn, ngho, ngui,
nm va cam nhn cu chuyn d khan gia cung co lh cam nhn
duoc cu chuyn y nhu ho.
Iam ll diu nay, cac nha bao cn ghi chop chnh xac cac
quan sal cua ho. Ml phong vin bao vil co lh lin hanh cng
vic cung voi ml cun s lay va ml chic bul, nhung nhiu
phong vin cung mang lhoo cac lhil bi quay hoc ghi m, dc
bil nu ho co y dinh Iam ml phong su bao gm cac fiIo lin luc
d xul ban lruc luyn. i voi cac phong vin dai phal lhanh,
ho cn lhu duoc m lhanh, con di voi cac nha bao lruyn hnh
lh ho cn ca m lhanh va hnh anh.
Su dung may ghi m cung Ia ml cach d chc chn rng ll
ca cac lrch dn cua ban du chnh xac. Nhung cac lhil bi din
lu di khi cung khng lhch hop, nhu vy, di voi ll ca cac nha
bao, ky nng ghi chop Ia v cung quan lrong. Duoi dy Ia ml
vai kiu ghi chop cua cac phong vin giau kinh nghim:
Vil Iai cac su vic, cac chi lil, cac y nghi, cac y luong. Ghi
chu ro rang cai nao ra cai y va chung dn lu du.
Vo so d cac cn phong, sn khu, hoc cac su vl co Iin
quan voi nhau.
Iun ghi Iai chnh xac ln nguoi, chuc danh, va cac lhng lin
dung d Iin Iac. Hoi ngay sinh va nm sinh, phai Iun chc
chn rng ban da ghi Iai dung lui cua nhn vl.
Vil ro rang cac nguyn lc phong vn co ban lrong s lay.
ung nhi nhol lhng lin chl dy cun s lay cua ban.
chua Iai cac khoang lrng d co lh vil lhm cac ghi chu
hoc cac ghi chop b sung.
chua Iai ml khoang lrng d vil vao do nhung cu hoi
so hoi sau do.
Chu lhch cac ghi chop som nhl khi co lh.
Nhiu phong vin su dung chu vil ll cho cac lu lhng
dung v lh ho co lh ghi chop nhanh hon. Sau do ho chu lhch
cac ghi chop cua mnh, vil dy dul cac cum chu cai vil ll d
lranh moi su nhm In sau nay. Ho cung so danh du lhng lin
quan lrong nhl ma ho vua co duoc, nhung chu dn ma ho co
lh su dung lrong cu lruyn, bl cu diu g ho cn d lip luc
kim lra lnh xac lhuc cua lhng lin, va cac cu hoi vn con cn
phai duoc lra Ioi.
iu nay co vo nhu rl hin nhin, nhung cac phong vin
cn phai chc chn rng ho co cac cng cu ma ho cn lruoc khi
bl du ml cu chuyn: s lay, bul, bng, may ghi m, pin mo i.
Khng co g do hon Ia dn hin lruong d quan sal ma Iai khng
co phim hay bng ghi m lrong may quay, hoc chi co ml chic
bul lrong lui ao nhung Iai hl muc. Ngay nay, cac nha bao
lhuong mang lhoo ca nhung phuong lin lro giup nhu may lnh
xach lay hay din lhoai di dng. Ml vai vl dung don gian
khac cung co lh lro nn rl huu dung. Ml dai dy danh du
lrong cun s lay co lh dung d danh du lrang sau va ban co
lh lm kim nhanh hon. Ml chic lui nhua co lh dung d bao
v s lay cua ban khi lroi mua, va nhu vy cac lrang ghi chop so
duoc kh rao va cac nol bul muc khng bin ml. Ml chic ng
nhom nho so giup ban quan sal su kin ngay ca khi ban khng
lh loi lhl gn. Ml chic may lnh cm lay so giup ban giai
quyl nhung lhng lin dang s v du nhu s lhung du ma ml
chic may bay chuyn cho so lro nn gn gui hon voi khan gia
nu ban di chung ra don vi Il hoc gaIng.
hin tuu
Cac nha bao lhuong lhu lhp nhiu lhng lin hon Iuong lhng
lin ma ho co lh dua vao cu chuyn, nhung lhng lin nay Iun
giup ho hiu su kin hoc vn d ma ho dang noi dn ml cach
luong ln hon. i khi, cac lhng lin nn Ia rl quan lrong d
cu chuyn co y nghia su sc hon. V du lrong cu chuyn v
cac xung cuu sinh cua Lric NaIdor, anh da kl Iun ml lhuc l
rng lrong lhang ml, dong nuoc ma cac chuyn pha di qua du
Ianh d gil chl ml nguoi lrong nua gio. Thng lin nay khin
34
vic lhiu xung cuu sinh ro rang da lro lhanh ml vn d
nghim lrong cn quan lm. y dch lhuc Ia ml Ioai lhng lin
ma cac phong vin lm kim lrong khi ho lm hiu v cu
chuyn, cac cu hoi co lh xul hin ngay lruoc khi ho roi khoi
loa bao hoc khi ho dang di lrn duong.
Ngay nay, nho vao may lnh va Inlornol, cac nha bao co
nhiu cng cu d lm kim lhng lin hon bl ky lai lhoi dim
nao lruoc dy. Nhiu cng cu lrong s do chi Ia cac phin ban
cng ngh cao cua cac cng cu co ban lruoc dy: cac cun nin
giam, lu din bach khoa loan lhu, ban d, va sach giao khoa.
Cac cng cu khac Ia cac du Iiu va cac bao cao co lh rl kho lm
kim vao lhoi dim lruoc khi co mang Inlornol, doi hoi cac
phong vin phai dn cac lhu vin hoc cac co quan chnh phu
d lm kim lhng lin. Ngay nay co cac ngun lhng lin ma l ai
co lh luong luong ra vao hai lhp ky lruoc dy khi mang
Inlornol moi xul hin, do Ia cac cng cu lm kim, cac hp
lhoai, cac phong chal va danh sach lhu din lu. Tl ca cac ngun
lhng lin nay du huu ch di voi cac nha bao lrong vic lhu
lhp lhng lin nn cua ml cu chuyn. Nhung ml lrong
nhung cng cu lm kim co ban nhl vn khng lhay di qua
ml lh ky: lhu vin cua chnh cac hang lin noi Iuu lru cac cu
chuyn da cng b hoc xul ban lruoc do. Du cac du Iiu nay
duoc giu Iai duoi dang giy hay lrong cac fiIo din lu, chung vn
Iun Ia noi khoi du co ch cho ll ca cac Ioai lin chuyn d.
Nhiu nha bao cung co nhung fiIo du Iiu din lu Iuu Iai cua cac
cu chuyn va duoc ho ghi Iai lhoo ml s chu d khac nhau.
Hay luong luong rng ml vi cuu lng lhng cua nuoc
Iang ging vua moi qua doi. Ml phong vin duoc phn cng
vil bai v su vic nay cn phai co duoc nhung lhng lin co ban
nhu: lui cua nguoi chl, nguyn nhn cai chl, chl o du va
chl khi nao. Nhung nha bao nay cung mun bil v lhoi gian
vi lng lhng nay duong chuc, dl nuoc da lhay di nhu lh
nao lu khi ng con Ia lng lhng. Vic du lin cn Iam co Io Ia
lra cuu cac phong su va ban lin lruoc do lai phong Iuu lru cua
hang lin hoc lrn duong dy lruc luyn. Cac ban lin nay co lh
cho bil ai Ia nguoi lhn cn nhl voi vi cuu lng lhng Ia
nguoi ma phong vin nay cn dn d phong vn. Nguoi phong
vin nay cung mun bil ml vai lhng lin co ban v nhn vl
nay lruoc khi lin hanh phong vn, va co lh bil duoc rng
nguoi ban nay cua lng lhng vn con giu ll ca cac lhu lu lrao
di giua hai nguoi, diu nay cung co lh gy ra nhung lin luc
ngac nhin lhu vi.
Thuc hin ml cuc phong vn ma khng lm kim lhng
lin co ban nao lruoc do ging nhu vic Iai xo lai ml noi xa Ia ma
khng co ban d chi dn. Ban co lh bil noi ban cn dn nhung
rl co lh ban so bo qua ml ch ro lrn duong.
tut nun thn tin
Ca c nha ba o su du ng ca ca c ngu n lhng lin so c p va lhu
c p khi vi l nhu ng cu chuy n lin lu c. Ngu n lhng lin so
c p co lh Ia m l cu c pho ng v n vo i nguo i co kinh nghi m
lru c li p v m l su ki n ho c m l chu d , hay Ia m l la i Ii u
g c Iin quan lru c li p d n chu d do . Nhu ng quan sa l b ng
m l cu a nha ba o cu ng duo c coi Ia ngu n lhng lin so c p.
Ngu n lhng lin lhu c p co lh Ia ca c ba o ca o vi l du a lrn
la i Ii u g c. V du , lrong lruo ng ho p m l da m cha y, nguo i co
ngi nha bi cha y va m l nguo i Inh cu u ho a da lham gia chu a
cha y so Ia ngu n lhng lin so c p. Nhung ca c lhng ca o ba o
ch do co quan cu u hoa pha l ha nh nga y hm sau so Ia ngu n
lhng lin lhu c p.
Ml nguyn lc ma cac phong vin Iun lun lhoo khi lm
hiu cu chuyn Ia khng ml ngun lhng lin don Io nao co lh
cung cp moi lhng lin ma ho cn. Trong lruong hop cai chl
cua vi cuu lng lhng, mi ngun lhng lin ma nguoi phong
vin lra cuu Iai dn loi ml ngun lhng lin khac. i khi, cac
ngun lhng lin di Ip nhau. Iam sang lo su vic, cac phong
vin Iai phai lm xom ngun lin nao dang lin cy hon hoc phai
quay Iai cac ngun lin gc, v du nhu cac lai Iiu, d xac minh
xom du Ia lhng lin lhl. Cac ngun lhng lin lhu cp lhuong
36
huu dung hon nu no khng dinh nhung lhng lin co duoc lu
cac ngun so cp.
Du ba n su du ng ngu n lin na o d lm ki m ca c lhng lin co
so cho cu chuy n, nh l lhi l pha i xom xo l gia lri va d lin c y cu a
ngu n lin do . Nga y nay, b l ky ai cu ng co lh xy du ng m l lrang
vob co vo chuyn nghi p, hay gu i omaiI cho ba n nhung do lhu c
ra chi Ia lro Iu a da o. N u chi v ba n da lm duo c no lrn ma ng lru c
luy n lh chua ch c no da Ia co lh l. Ca c nha ba o c n pha i xa c
minh Ia i ngu n cu a l l ca ca c lhng lin d quy l dinh xom lhng
lin do co du lin c y d su du ng lrong m l cu chuy n hay khng.
Quyl dinh xom nhung ngun lin nao duoc su dung lrong
ml cu chuyn Ia ml cng vic quan lrong cua ngh Iam bao.
Sau dy Ia ml vai cu hoi huu ch d danh gia xom ban da Iua
chon dung ngun lin hay ngun lin ll nhl cho cu chuyn cua
ban hay chua.
Iam lh nao ma ngun lin do bil duoc diu ma anh la hoc
c la bil` (Nguoi do co o vi lr d bil v nhung diu nay
hay khng, du do Ia ca nhn hay l chuc`)
Iam lh nao d li co lh khng dinh lhng lin nay lhng
qua cac ngun lin khac hoc qua cac lai Iiu`
Quan dim cua ngun lhng lin cua li mang lnh dai din
dn muc d nao` (dy co phai chi Ia ml nguoi da ku ca
phan nan v nguoi chu nha v ho co cac vn d ca nhn hay
khng` Hay dy Ia nguoi manh mo nhl dai din cho ml
nhom nhung nguoi lhu nha dang gp cac vn d nghim
lrong, hop phap`)
Ngun lin nay co dang lin va xac lhuc lrong qua khu hay
khng`
Ti chi dang su dung ngun lin nay v no Ia con duong d
dang d di, hay v li bil rng li so co duoc lhng lin ma
li co lh su dung`
u Ia dng co cua nguoi cung cp lhng lin` (nguoi nay co
vo nhu dang mun diu ll cho anh la hay mun diu xu
cho ng chu cua anh la` Tai sao anh la hay c la Iai noi lhng
lin do voi li du lin`)
Ml khi ban da lm ra duoc ngun lin huu ch cho ml cu
chuyn lh ll nhl Ia ban hay lip luc giu quan h voi nguoi do
lrong lhoi gian dai. Hay khai lhac lhng lin Iin Iac nhiu nhl
co lh di voi mi ngun lin, khng chi Ia dia chi noi Iam vic
hay s din lhoai ma con Ia s din lhoai di dng, s din lhoai
nha ring va dia chi omaiI nua. Ml phong vin gioi lhuong
Iam vic voi cac ngun lin cua anh la ml cach lhuong xuyn,
bng cach Iin Iac voi ho d hoi xom co diu g lhu vi dang xay
ra khng. Hay khin cac ngun lin nay co lh Iin Iac d dang
voi ban bng cach dua danh lhi p cho mi nguoi ma ban gp
lrong ml cu chuyn moi.
Bl cu ai, chi cn lruy cp lhng lin, k ca lhu ky va nhn
vin k loan, du co lh Ia ml ngun lin huu dung cho ml
nha bao. Ho co lh cung cp cac ban sao lai Iiu, va ho lhuong
bil ai Ia nguoi bil nhiu nhl v vn d dang noi loi. Ml
phong vin di xu I d voi nhung nguoi nay co lh so nhanh
chong nhn duoc su dng y cho phong vn cua ml quan chuc
cao cp hon.
tut tut phon vn
Ihong vin nguoi My Krislin GiIgor noi, ml cuc phong vn
co ky nng cao Ia co so cua moi phong su va bai vil hay. Ml
cuc phong vn duoc dinh nghia Ia su lrao di lhng lin, quan
dim hoc kinh nghim giua ngun lin duoc phong vn voi
phong vin. iu khin cho ml cuc phong vn khac voi ml
cuc lrao di giao lip lhng lhuong Ia vic nguoi phong vin
so Ia nguoi dinh huong cac cu hoi.
Thuc hin ml cuc phong vn khng phai Iun Ia ml
cng vic d dang. Nguoi duoc phong vn co lh khng mun
lro chuyn voi nha bao, dc bil Ia nu chu d do dang gy
lranh cai. Khi phong vn cac quan chuc, hay bl du bng vic
noi ro cho ho hiu Ia cng chung co quyn duoc bil nhung
quan chuc nay dang Iam nhung g. Cac phong vin co kinh
nghim nhn lhy rng ho co lh lhuyl phuc ngay ca nhung
38
quan chuc kho lnh nhl dng y d ho phong vn bng cach d
phong lruoc nhung Ioi cao Ii va cac rao can ma cac quan chuc
nay co lh dua ra.
Ho khng co thol glun
Nguo i pho ng vin co lh d nghi g p go va o m l lho i gian va noi
ch n lhch ho p nh l vo i nhn v l ho mu n pho ng v n. ua ra
gio i ha n l i da cu a lho i Iuo ng g p m l cu ng Ia m l ca ch hu u ch.
Ho e ngul bol tI ho nghI rung cu chun se khng tt cho hInh
unh cuu ho
i xu voi moi nguoi bng su ln lrong va noi voi ho chnh xac
Iy do lai sao ban mun phong vn, diu nay so giup cho nguoi
duoc phong vn bol o ngai hon.
Ho khng blt hul nol gI
Cac phong vin cn giai lhch ro lai sao cu chuyn nay Iai dc
bil cn dn y kin ca nhn cua nguoi duoc phong vn.
Kho co th tIm ru ho
Cac phong vin lhuong lhng qua lhu ky hoc nhn vin quan
h cng chung d lip xuc duoc voi nguoi ho mun phong vn.
Nu cac phong vin nay cam lhy yu cu cua ho khng duoc
chuyn dn di luong cn phong vn lh ho so lruc lip vil lhu
cho di luong nay, hoc goi din lhoai vao lhoi gian bua lrua,
sau gio Iam vic d c gng co duoc cuc hon phong vn.
Ml khi ban da co duoc cuc hon phong vn, da lm duoc
di luong va da co chu d, lh vn con co nhung cng vic khac
cn phai chun bi. a s cac phong vin du xy dung ml ban
danh sach cac cu hoi hoc cac chu d so d cp dn lrong cuc
phong v n. Ho so mang lhoo ban danh sach nay dn cuc phong
vn nhung so khng doc no lrong khi phong vn. Thay vao do,
ho chi nhn vao ban danh sach nay khi sp kl lhuc phong vn
d chc chn rng ho da khng qun diu g do quan lrong. Ban
danh sach cung co lh bao gm ca cac lhng lin khac, cac lai
Iiu, hoc cac buc anh ma ho mun co duoc lu ngun lin nay.
Cac cu hoi Ia xuong sng cua ml cuc phong vn. Chung
Ia chic banh Iai giu cho con lau di dung huong. Cac cu hoi
hay co lh dn dn nhung cu lra Ioi ma ban khng ngo loi,
giau lhng lin va gy ngac nhin. Cac cu hoi nghoo nan so
khin ban lu hoi lai sao Iai phai ml lhoi gian d lm moi cach
phong vn nhn vl nay. Cac cu hoi qua cu lh co lh so khin
ban di Iac huong.
Cu hoi du lin lrong ml cuc phong vn Ia rl quan
lrong boi v no lao lrong Iuong cho cac cu hoi sau. Nhiu nha
bao lhch bl du bng ml cu hoi goi chuyn d lao cam
giac lhoai mai cho nguoi di lhoai. o Ia ml cu hoi co lh d
dang lra Ioi ml cach lhoai mai. Trn lhuc l, cu hoi do co lh
ch ng Iin quan g dn vic ban dang phong vn di luong nay,
nhung no Iai lhuong lao ra su lin cy va gy cam giac lin luong
va coi mo.
Trong da s cac lruong hop, nhung cu hoi hay nhl Ia
nhung cu hoi mo, Ia nhung cu hoi khng lh lra Ioi don
gian chi bng lu co hoc khng. Nhung cu hoi hay cung Ia
nhung cu hoi khng co lnh phan xol, lrong do khng lh
hin quan dim cua nguoi phong vin. Co su khac bil giua
ng nghi g v diu nay` va ng co lh dang nghi g v
diu nay nhi`. Nu vic dua ra nhung cu hoi hay Ia v cung
quan lrong lh vic giu im Ing va d nguoi di lhoai duoc noi
cung Ia ml vic v cung cn lhil. Nhung nha bao gioi Ia
nhung nguoi bil Ing ngho va Ia nhung nguoi nm duoc
lhng lin khi giu im Ing. Nhung diu ma ban ngho duoc
cung co lh dua dn cac cu hoi b sung ma lruoc do ban
chua nghi ra.
Roborl SiogoI, hin dang Iam vic cho ai Ihal lhanh
Quc gia o lhu d Washinglon, k v ml cuc phong vn ma
ng da lhuc hin voi nha ngoai giao Th Nhi Ky sau khi Giao
hoang IauI II bi ml nguoi Th o Rma bn bi lhuong. Cu hoi
du lin cua anh Ia: Ngai co bil chi lil g v nguoi dan ng
Mohmol AIi Agca nay khng, anh la sng o du lrn dl Y, anh
la Iam cng vic g, anh la duoc chnh phu Y cp visa Ioai g`.
40
Tl ca cac cu lra Ioi du Ia khng bil. Sau ml vai c gng,
SiogoI dung cuc phong vn Iai ml chul. Va nha ngoai giao
Th Nhi Ky da pha vo bu khng kh im Ing d noi rng ng
la khng bil v nhung lhng lin SiogoI vua hoi, lru vic
nguoi dan ng nay Ia ml li pham gil nguoi nghim lrong
nhl o Th Nhi Ky, da vuol nguc sau khi am sal chu bin lp
cua ml lo bao Ion nhl lai dl nuoc chung li. SiogoI noi
rng anh suyl nua da d lul ml ml cu chuyn hay v da
dua ra nhung cu hoi qua cu lh. Thoo anh, cach ll nhl d
mo du cuc phong vn nay Io ra phai Ia: Hay noi cho li bil
v nguoi dan ng nay.
Cac phong vin co lh lhuc hin phong vn lruc lip, qua
din lhoai hoc lruc luyn lhng qua omaiI hay hp lhoai lu
xa. Mi cach phong vn nay du co nhung uu nhuoc dim.
Ihong vn lruc lip co lh giup phong vin nm bl duoc buc
lranh dy du v nguoi di lhoai. Nhung buc anh nao lroo lrn
luong` Ban Iam vic In xn hay ngn np` Nhung quyn sach
nao lrn gia sach` Ihong vn lruc lip cung giup cho phong
vin co lh phan doan muc d dang lin cy cua lhng lin dua
lrn hanh vi lhai d cua nguoi duoc phong vn. Anh la lrng
co vo cng lhng hay lhoai mai` C la co nhn lhng vao ml
phong vin lrong khi noi chuyn hay khng`
Chrislophor (Chip) ScanIan, giam dc khoa bao ch cua
Vin Ioynlor, ml lruong dai hoc bao ch o My, da k Iai cuc
phong vn cua anh voi ml phu nu goa bua do chng ba la vua
chl v ung lhu. Nguoi phu nu nay da dn anh di lhm lhu ml
vong quanh ngi nha va lrong phong ngu, ba la da noi Anh
bil dy, mi bui li, li xuc ml chul nuoc hoa cua chng li
In gi va li co cam giac nhu ng y vn o bn. y Ia ml chi
lil so gy xuc dng cho dc gia, va ScanIan so khng lh co
duoc chi lil nay nu anh phong vn nguoi phu nu nay qua din
lhoai hoc phong vn lruc luyn.
Cac cuc phong vn qua din lhoai so ml l lhoi gian
hon, va nhiu phong vin lhy rng co lh d dang ghi chop
hon khi ho khng phai Iuu lm dn vic nhn vao ml nguoi
duoc phong vn. Thm ch ho co lh go Iai ni dung cuc
phong vn vao may lnh. Ihong vn qua omaiI rl huu ch di
voi nhung di luong o xa, nhung phong vin khng lh ngho
duoc nhung diu ho noi va khng lhoo doi duoc lhoi gian
lhuc l. Cac hp lhoai qua Inlornol luong di ging voi cac
cuc phong vn qua din lhoai. Nhung ca hai cach phong vn
lruc luyn nay du dl ra vn d Ia nguoi duoc phong vn
bao gio so gui cu lra Ioi.
V nhung mi quan ngai nay, lo Virginicn-Pilci o NorfoIk,
Virginia da dua ra chnh sach phong vn lruc luyn lrong loa
bao cua ho nhu sau: Khi lrch dn lu cac cuc phong vn din
lu, chung li so phai chc chn rng cuc di lhoai do Ia xac
lhuc, v lrn Inlornol, rl d dang d Iy ml dia chi hay Ig
cua ml ai do khac. Inlornol khng duoc kim soal nhu cac dich
vu din lhoai hay cap (Roulors hay Hi nha bao), cac lro bip co
lh dn lu bl ky du.
Cac phong vin su dung omaiI hay cac hnh lhuc giao lip
lruc luyn khac cn phai dap ung dy du cac liu chun ngh
nghip nhu khi ho su dung bl ky ml hnh lhuc giao lip nao
khac. Ho phai Iun lm nim rng ho Ia cac nha bao va hiu ro
ho dang lm kim lhng lin g va Iy do lai sao. Ho cung phai lin
hanh kim lra lhuc l va nghi dn cac ky nng ma ho phai co di
voi bl ky ngun lhng lin nao khac.
Khng quan lro ng Ia ho lhu c hi n pho ng v n b ng
ca ch na o, ca c pho ng vin lhuo ng da nh m l s cu ho i d n
cu i cu c pho ng v n. u lin, ho so lo m l l Ia i cu c d i
lhoa i d ch c ch n r ng ho da ngho chnh xa c nhu ng lhng
lin da duo c no i ra. Sau do , ho so ho i nguo i d i lhoa i co n
mu n b sung lhng lin na o nu a khng. Ho cu ng so ho i
lhoo ca ch l l nh l d co Ia i khng kh d i lhoa i vo i nguo i
duo c pho ng v n, nh l Ia sau khi da lra i qua nhi u gio , va
ho so ca m on nguo i d i lhoa i v da gia nh lho i gian d li n
ha nh pho ng v n. Va nhi u nha ba o co cu ho i cu i cu ng
lrong l l ca ca c cu c pho ng v n Ia : Ti nn g p ai nu a d
no i v v n d na y`
42
tut nuyn tt tn hun
a s cac cuc phong vn duoc lin hanh voi nguyn lc duoc
nu dch danh, co nghia Ia phong vin co lh su dung bl ky
lhng lin nao da duoc noi va lrch dn nu dch danh nguoi noi.
Vic d cho nguoi duoc phong vn bil diu do Ia rl quan
lrong, nhl Ia khi phong vin dang lro chuyn voi ml nguoi
bnh lhuong, Ia nhung nguoi khng quon duoc lrch dn ra lrn
bao hay dai phal lhanh.
N u lhng lin na y khng pha i Ia duo c nu dch danh, ca
pho ng vin va nguo i duo c pho ng v n pha i lho a lhu n lruo c vo i
nhau v ca c di u ki n su du ng lhng lin. M l cu c pho ng v n I y
lhng lin n n hay khng pha i d lrch d n lhuo ng co nghia Ia
lhng lin so duo c su du ng lrong cu chuy n va Io i no i cu a nguo i
duo c pho ng v n co lh duo c lrch d n lru c li p, m c du ln cu a
anh la hay c la khng bi nu ra. Tuy nhin, nguo i duo c pho ng
v n co lh duo c xa c dinh lhoo ca ch kha c, v du m l quan chu c B
Ngoa i giao hay m l ky su lrong cng ly - mi n Ia nguo i duo c
pho ng v n va nha ba o d u da d ng y vo i su m la na y.
Nhiu hang lin da co cac chnh sach Iin quan dn vic su
dung cac ngun lin nc danh. V du, lo Thoi bao Nov York da
nu ro: Vic su dung cac ngun lin nc danh danh cho cac
lruong hop ma nu khng Iam nhu vy lh lo bao khng lh in
cac lhng lin duoc cho Ia dang lin cy va dang dua lin. Khi
chung la su dung cac ngun lin nay, chung la phai co bn phn
lhuyl phuc nguoi doc v d lin cy cua cac ngun lin nc danh,
dng lhoi lruyn dal nhung g chung la hiu duoc lu dng co
cua nhung ngun lin do. Cac phong vin khng cn phai
nhanh chong dng y lin hanh ml cuc phong vn Iy lhng
lin nn boi v di khi nguoi duoc phong vn lm cach su dung
no cho muc dch ca nhn hoc ln cng di lhu khi bil duoc
rng hnh lhuc nay khng d Iai du vl v ho. Vic su dung
ml ngun lin nc danh so khin khan gia kho khn hon lrong
vic danh gia muc d dang lin cy cua lhng lin.
Nhung cung co Iuc cac phong vin phai lm kim lhng lin
lu cac ngun nay do do Ia cach duy nhl d nguoi duoc phong
vn dng y lrao di. Ml ngun lin Io ngai cho su an loan cua
c la nu nguoi khac bil duoc rng c la da lro chuyn voi
phong vin, do do, c la chi dng y cung cp lhng lin nn.
Sau dy Ia ml vai chi dn khi quyl dinh chp nhn va su dung
cac lhng lin nn
Cu chuyn chc chn rl duoc cng chung quan lm
Khng con cach nao khac d Iy lhng lin dang nu dch
danh
Nguoi duoc phong vn dang giu vi lr co lh bil su lhl
Ban sn sang giai lhch (lrong cu chuyn cua mnh) v sao
ngun lhng lin khng lh nu ln.
Ta i nhi u lhu d cu a ca c qu c gia, ca c quan chu c chnh phu
so no i chuy n vo i ca c pho ng vin vo i hnh lhu c pho ng v n I y
lhng lin n n va pho ng v n I y lhng lin n n, khng nu ln,
co nghia Ia lhng lin na y co lh duo c su du ng nhung khng duo c
lrch d n lru c li p va nguo i cung c p lhng lin khng bi I danh
lnh. M l pho ng vin co lh chi vi l r ng ca c quan chu c lin r ng
co di u na y ho c di u kha c. Thng lin duo c cung c p khng
pha i d lrch d n lh so khng duo c su du ng, do do h u h l ca c
pho ng vin so khng ch p nh n di u na y lru phi nguo i duo c
pho ng v n co vai lro r l quan lro ng d i vo i cu chuy n d n n i
ho khng co n su Iu a cho n na o kha c. Thng lin khng pha i d
lrch d n lh m ch cu ng khng duo c su du ng d nh c Ia i vo i
m l nguo i duo c pho ng v n kha c, du di u do co lh so khi n ca c
pho ng vin pha i lu bo cu chuy n ma ho dang lhoo du i.
Du su lhoa lhun Ia lh nao di chng nua, phong vin cung
cn phai chc chn rng ca hai bn d u da hiu va dng y v cac
nguyn lc cn ban lruoc khi phong vn. i khi, nguoi duoc
phong vn c gng lhay di cac quy lc nay vao giua cuc
phong vn bng cach noi ml diu g do quan lrong voi phong
vin va kom lhoo Ioi nhc nho nhung ll nhin anh khng duoc
su dung no. Chnh v vy, ll nhl Ia hay lhoa lhun ro rang
ngay khi bl du va khng dng y voi vic cho giu lhng lin
lru lruong hop co ml lhoa lhun ring lruoc khi lin hanh
phong vn.
44
Cac nha bao cung phai hiu ro rang ho so di xa dn du d
bao v danh lnh cua nguoi duoc phong vn. Trong ml vai vu
an, nha bao co lh co nguy co phai vao lu nu ho lu chi d I
lhng lin v ngun lin b ml lruoc loa an. Nu ml nha bao
khng sn sang ngi lu d bao v nguoi da duoc phong vn lh
anh la hoc c la nn noi ro diu nay.
Ml vai nha bao gioi co kha nng bin cac lhng lin khng
phai d lrch dn lhanh cac lhng lin co lh duoc su dung. Lric
NaIdor Ia ml nguoi lrong s do. Khi ml cuc phong vn nc
danh da hoan lhanh, anh doc Iai cac lrch dn co vo nhu v
lhuong v phal va hoi Tai sao ng khng lh noi nhung lhng
lin nay d lrch dn dch danh nhi` Nu nguoi duoc phong vn
dng y, anh so ghi Iai cac lhng lin, doc Iai chung, va yu cu
duong su cho phop su dung cac lhng lin nay. Anh noi rng da
co ml In anh bin ml cuc phong vn nc danh lhanh ml
cuc phong vn duoc nu dch danh. Ml phn cung Ia do
nguoi duoc phong vn gio dy da lin luong rng anh Ia ml
nguoi dua lin chnh xac v nguoi do da ngho anh doc Iai nhung
Ioi phong vn duoc lrch dn.
Ml nguyn l c cn ban khac rl quan lrong ma cac nha bao
phai hiu, do Ia vic su dung han lhoi gian di voi lhng lin
duoc cung cp. iu nay co nghia Ia lhng lin duoc cung cp
voi diu kin no khng duoc su dung cho dn ml lhoi dim cu
lh nao do. Ml co quan chnh phu sp cng b ml chnh sach
moi, va co quan do co lh cung cp lruoc ml vn ban lom ll
nhiu gio lhm ch ml ngay. iu nay giup cac phong vin co
lhoi gian d lhu lhp lhng lin lruoc khi cuc hop bao cua cac
quan chuc chnh sach bl du. Cac phong vin chp nhn han
lhoi gian v lhng lin va phai co nghia vu giu lhng lin khng
duoc dn voi cng chung lruoc ml lhoi dim nhl dinh nao do.
Lum dun tn vit
lin cy Ia ml phm chl quan lrong nhl cua ml nha bao
va lnh xac lhuc Ia cach ll nhl d giu cho mnh Iun duoc lin
cy. dam bao lnh xac lhuc, cac phong vin phai kim lra va
kim lra Iai ll ca cac lhng lin ma ho lhu lhp duoc d vil ml
cu chuyn. Cac phong vin khng lh khng mc sai Im
nhung ho chi duoc phop sai Im rl l. Khi ml lo bao My, lo
Orcgcnicn cua lhanh ph IorlIand, lin hanh nghin cuu v cac
sai Im cua mnh, lh cac bin lp vin kl Iun rng ho lhuong
mc sai Im v ba nguyn nhn:
Iam vic dua vao lr nho,
Ihong doan,
Su dung cac ngun lin lhu cp.
Chung li so noi nhiu hon v vic dam bao lnh xac lhuc
cua lhng lin lrong Bin lp lin. Nhung cac phong vin Ia ml
lrn lin luyn cua cac hang lin lrong cuc chin chng Iai sai
Im. Cac phong vin ghi chop gioi va lhuong xuyn lra cuu
chung, cac phong vin lm moi cach d co cac ngun lin so cp
Ia nhung nguoi dap ung ll ba nguyn lc cua ngh Iam bao,
ging nhu ml nha xul ban My da noi: Chnh xac, chnh xac
va chnh xac.
46
Ca c cu chuy n lin lu c d u duo c vi l lu lhu c l , lu ca c
quan sa l, ca c lrch d n, va ca c chi li l. Ca c pho ng vin
lhuo ng co nhi u lhng lin hon Ia nhu ng g ma ho co lh su
du ng, va bo i v ho da r l v l va d co duo c l l ca ca c lhng
lin do nn d ng Iu c lu nhin d i vo i ho Ia lm ca ch su du ng
nhi u nh l co lh duo c ca c lhng lin na y lrong cu chuy n
cu a mnh. Nhung nh i nho l l l ca ca c su ki n hi m khi Ia
ca ch lhch ho p d co m l cu chuy n hay lhu hu l d c gia .
M l cu chuy n so lro nn kho hi u n u co qua nhi u
lhng lin. M l pho ng vin c gia i lhch mo i lhu so chi
lha nh cng lrong vi c Ia m d c gia r i linh In. Bn ca nh
do , ca c lo ba o khng co nhi u ch d vi l, da i pha l lhanh
va lruy n hnh chi co lho i Iuo ng pha l so ng gio i ha n, va
lhnh gia , d c gia hay kha n gia cu ng chi co m l Iuo ng lho i
gian va su quan lm nh l dinh d n m b l nhu ng lhng lin
c n lhi l qua lin lu c.
Ml nguoi Iam bao gioi phai bil Iua chon lhng lin chu
khng phai Ia nhi nhol lhng lin. Cac phong vin phai su dung
kha nng phan xol lhng lin cua mnh d quyl dinh lhng lin
nao Ia quan lrong nhl d dua vao cu chuyn va dua lhng lin
vao lhoo lrl lu nao. i voi nhiu phong vin, vic kho khn
nhl khi k ml cu chuyn Ia vic quyl dinh xom khng nn
noi nhung g. Ml cach d dua ra cac quyl dinh nay Ia Iua chon
dim lrong lm hoc chu d cua cu chuyn, hay con goi Ia liu
dim cua cu chuyn.
47
K mt cu chun
iu dim
Tiu dim ml cu chuyn Ia cu lra Ioi cn ban cho cu hoi
Cu chuyn nay lhuc chl noi v vn d g` dua ra duoc
liu dim nay, Chip ScanIan, giang vin bao ch cua Vin
Ioynlor da dua ra nm cu hoi b sung:
Tin luc g`
Cu chuyn g`
Hnh anh g`
Ia m lh na o d li co lh di n la lrong pha m vi l i da sa u lu `
Vy lom Iai Ia g`
Hay luong luong rng ban dang lm hiu v ml dam chay
dang Ian rl nhanh. Ban da noi chuyn voi moi nguoi va da
quan sal lham hoa nay lrong nhiu ngay. By gio, ban cn phai
lin hanh chon liu dim cho cu chuyn cua mnh lruoc khi bl
du vil. Ban co lh su dung cac cu hoi cua ScanIan d lin
hanh xac dinh liu dim:
Tln tuc gI?
Ml dam chay da pha huy hai ngi nha lrn suon nui pha dng
lhanh ph, nhung khng ai bi lhuong va khu vuc cng so va
lhuong mai cua lhanh ph da duoc cuu lhoal.
Cu chun gI?
Hai gia dnh roi vao canh man lroi chiu d l nhung may mn
khng ai bi chl.
HInh unh gI?
Cac lhanh vin lrong gia dnh gh chl Iy nhau gn ngi nha d
nal dang bc khoi.
lum th nuo d tl co th dln tu trong hum tl tl du suu tu?
Iua Iam chay nha chu khng dl chay linh lhn.
V tom Iul Iu gI?
Thil hai lai san lu 1 vu chay nguy him o muc han ch.
Nguoi phong vin dua lin nay gio dy da bil liu d bai
vil cua mnh so noi v nhung gia dnh bi ml nha cua, lrch dn
48
Ioi ml lhanh vin lrong gia dnh o phn du ban lin lh hin su
bil on v moi nguoi con sng sol, dng lhoi cung dua nhung
lhng lin chung v lhil hai lai san. Nguoi phong vin nay bil
anh co lh bo ml s lhng lin da lhu lhp duoc v s cac cng
ly cuu hoa da ung cuu lrong khu ph kinh doanh nay, nhung
cung co lh dn Ioi nguoi dung du Iuc Iuong cuu hoa.
Nhu ng k l qua cu a ba i l p lm lro ng lm nhu v y khng co
nghia Ia l l ca mo i su ki n d u chi co duy nh l m l di m nh n
phu ho p. Tra i Ia i, ca c pho ng vin Ia m vi c cho ca c ha ng lin lu c
kha c nhau co lh lhu lh p nhu ng du Ii u co ba n gi ng nhau
nhung Ia i dua lin luong d i kha c nhau v ho quy l dinh m l
di m nh n kha c nhau. i vo i vu cha y nu o dy, pho ng vin co
lh cu ng su du ng nm cu ho i d lm m l di m nh n kha c nhau.
Tln tuc gI?
Cac doanh nghip lrong lhanh ph cua chung la da lranh duoc
lhil hai lrong vu chay da pha huy hai ngi o day nui pha dng
lrung lm lhanh ph.
Cu chun gI?
Chu cac doanh nghip cam lhy may mn v In nay hoa hoan
da khng gy lhil hai cho ho.
HInh unh gI?
Ml chu doanh nghip bl lay ml nguoi Inh cuu hoa bn ngoai
cua hang cua mnh.
lum th nuo d tl co th dln tu trong hum tl tl du suu tu?
Hoa hoan khng lh chn dung duoc kinh doanh.
V tom Iul Iu gI?
Anh huong kinh l cua vu hoa hoan nghim lrong duoc han ch.
Ba n lin na y co lh mo d u b ng vi c ca c chu doanh
nghi p lho pha o nho nho m, va d n Io i m l doanh nhn co
cu a ha ng da lhoa l na n o lrn cu ng. Ca hai ba n lin d u co
nhu ng lhng lin co ba n - ca hai ngi nha bi lhiu cha y lrong
khi ca c doanh nghi p v n khng bi a nh huo ng - nhung di m
Kc nci ccu c|ucn 49
nh n lh kha c nhau. Xa c dinh duo c di m nh n lruo c khi ch p
bu l so giu p pho ng vin quy l dinh c n dua va o nhu ng cu
Ii u va Io i d n na o, va lhng lin na o co lh bo qua. WiIIiam
Zinssor da nh n ma nh lrong cu n Dci nc i .c .ic i |c Tu duy
ma ch Ia c so chuy n lha nh Io i vn ma ch Ia c - do Ia hai y u l
g n Ii n vo i nhau.
Nhung phong vin co kinh nghim khng doi dn cui
ngay sau khi da lin hanh ll ca cac nghin cuu, phong vn va
danh gia ri moi lm dim nhn lrong ban lin cua mnh. Trn
lhuc l ho da xac dinh sn dim nhn ngay khi bl du qua lrnh
dua lin. iu nay giup ho quyl dinh so di du va phong vn ai.
Tl nhin, dim nhn co lh lhay di khi ho lhu lhp lhm
nhiu lhng lin hon, va lhuc l lhuong din ra nhu vy. iu
quan lrong nhl di voi nguoi phong vin Ia phai quyl dinh
duoc dim nhn cho ban lin lruoc khi chp bul.
Xac dinh duoc dim nhn moi chi Ia buoc du lin lrong
qua lrnh Ip k hoach vil bai. Buoc lhu hai Ia sp xp cu
chuyn d bil duoc lhng lin nao so duoc dl o du. Hay bl
du bng vic Iil k nhung cu Iiu co ban cua cu chuyn va
quyl dinh nhung lhng lin nao duoc dua In du, xung cui
va o giua. Chon nhung Ioi dn hay nhl hoc nhung lrch doan
lrong cuc phong vn, va quyl dinh dl chung o vi lr nao
lrong ban lin. Ghi chop Iai bl ky chi lil nao ban mun chc
chn so duoc dua vao bai vil. Truoc khi bl du chp bul, ml
s phong vin lhy vic Ip dan y lrn giy va dung no Iam
lrnh lu vil bai cung rl huu ch.
it tin
Vil lin luc hay doi hoi phai suc lch, ro rang va chnh xac. iu
do ngho co vo don gian, song lrn lhuc l lh rl kho. Nhu chung
la da bil, cac phong vin co xu huong mun dua ll ca moi
lhng lin ma ho da lm hiu duoc vao lrong bai cua mnh.
Nhung nhung ban lin suc lch so co nhiu kha nng lhu hul
nhung dc gia Iun bn rn hon, va hang lin dng lai cac lin bai
50
Ian man so khng co nhiu ch hay lhoi gian d dua nhung lin
luc khac.
Noi chung, cac bai lin luc co cu vn va doan vn ngn hon
so voi hu hl cac lh Ioai vil khac. Mi doan chuyn lai ml y
chnh. Ml doan moi so bl du voi ml y moi, nhn vl moi
hoc ml bi canh moi.
Cac phong vin su dung ngn ngu don gian, lruc lip va
d hiu. Ho su dung danh lu va dng lu nhiu hon lnh lu va
lrang lu. Cac ban lin duoc vil lrau chul so khng mo h, li
nghia hay Ip y boi Io mi lu, mi chu du Iua chon khl kho.
Nhu L.B. Whilo da nhn manh lrong cun sach kinh din cua
ng mang lua N|ung cu ic icc ncn .cn p|cng, ml lrong nhung
nguyn lc co ban khi vil chi don gian Ia Ioai bo nhung lu
khng cn lhil.
Nhu ng nguo i vi l gio i Iun c g ng Iu a cho n lu d l nh l d
chuy n la i di u ho mu n no i. Mark Tvain, nha vn My lh ky
XIX, da no i su kha c bi l giu a lu d l va lu g n d l chnh Ia su
kha c bi l giu a li ng so l va li ng so l duo c lhu m. Ca c pho ng
vin lhuo ng lra lu di n va sa ch lham kha o d da m ba o ch c ch n
nhu ng lu ma ho da cho n lh hi n du ng di u ho mu n di n la .
Do vil lin cho dc gia Ia phn Ion cng chung nn cac
phong vin cung phai c gng lranh nhung lhul ngu hay ngn
ngu chuyn nganh xa Ia hu nhu voi ll ca moi nguoi. Ml phal
ngn vin cua bnh vin co lh m la ml bnh nhn co nhiu
vung gip, nhung ml phong vin chi nn su dung nhung
ngn lu don gian hon: vl lhm. Nu cn phai su dung m l
lhul ngu d dam bao su chnh xac lh nn kom lhoo ca dinh
nghia. V du, lhul ngu nhin Iiu hoa lhach lrong ml ban lin
v cac vn d nng Iuong loan cu nn Iil k lhm cac nhin
Iiu nhu vy: lhan da, du mo va kh ga lu nhin. Cac phong
vin cung nn lranh nhung uyn ngu - nhung lu hay cum lu co
lh khin bi ri hoc hiu sai. Nu hi dng lhanh ph bo
phiu lhng qua co so an lang moi, lh ban lin lrn dai phal
lhanh hoc bao vil ngay hm sau nn lhng bao voi cu dn
rng lhanh ph co k hoach xy dung ml khu nghia dia moi.
Kc nci ccu c|ucn 51
Ml nguyn lc co ban lrong vil lin Ia giup dc gia hnh
dung lhy nhung g din ra hon Ia chi k cho ho v su kin do.
V du, lhay v noi cac lhanh vin lrong gia dnh du ml I lang
rl dau bun, ml ban lin duoc vil ll so lh hin ni dau bun
cua ho bng cach m la cac lhanh vin lrong gia dnh da gh chl
Iy nhau va khoc nuc no. Thay v chi k cho dc gia bil ml
nguoi rl cao Ion, ml nguoi vil gioi so m la nguoi do phai
khom nguoi xung khi di qua cua.
Tnh chnh xac co y nghia v cung quan lrong lrong vil lin.
Ml ban lin chnh xac phai lh hin dung nhung diu co ban:
ngu phap, chnh la , chm cu, ngay lhang, cach xung h, con s
va ll ca moi liu lil kom lhoo ban lin do. Vil ln hay lui cua
ai do bi sai cung Ia Ii co lh huy hoai uy ln cua ml phong
vin. Ml ban lin chnh xac cn phai nu dy du su kin, chu
khng chi nu ml nay hay ml khac cua cu chuyn. iu do
khng co nghia Ia bl ky ban lin nao cung phai nu ll ca moi
lhu v ml chu d, ma lrai Iai, nguoi phong vin khng duoc
Ioai bo nhung lhng lin chnh vn co lh bop moo y nghia cua
su kin. V du, nu vil rng xol nghim kiu moi da giup cho
vic phal hin ung lhu vom hong d dang hon lh diu do Iai am
chi xol nghim kiu cu khng dang lin cy. Nu xol nghim moi
chi don lhun hon nhanh hon lh nguoi phong vin chi nn m
la dung nhu vy. Chung li so ban ky hon v lnh chnh xac
lrong phn Bin lp lin.
Loi dn
Ihn dn nhp cua ban lin duoc goi Ia Ioi dn (Ioad). Ihn nay
co nhim vu lhu hul su quan lm va cun hul dc gia, nguoi
ngho hay nguoi xom vao cu chuyn. Co hai Ioai Ioi dn co ban:
lruc lip va gian lip. Ioi dn lruc lip lom Iuoc nhung cu Iiu
chnh cua ban lin - nm cu hoi W va H da nu o phn lruoc -
lrong khi Ioi dn gian lip Iai nu bi canh hoc gioi lhiu ml
nhn vl. Ml cach khac d lhy su khac bil giua hai Ioai mo
du nay Ia coi cach mo du lruc lip Ia cu lra Ioi cho cu hoi
52
Tin luc g`, con cach mo du gian lip Ia cu lra Ioi cho cu
hoi Co chuyn g`.
Co lh dung ml lrong hai Ioai mo du nay cho lin lhoi su.
V du, ml ban lin v cuc bu cu lhu luong moi co lh duoc vil
lhoo ml lrong nhiu cach khac nhau. Cach mo du lruc lip co
lh duoc vil nhu sau:
Cuu lcn| 1cc ucn p|icn lccn jcs|uc Snii| ici nc 1c 1ucc |cu
lcn i|u iucng, gicn| |cn 80 sc p|icu ircng cucc |cu cu !cn c|u 1cu
iicn |c iu ncn 1993 c ucc gic nc.
Cach mo du gian lip co lh co cach dl vn d khac:
Icn lcn c Ycungicun, jcs|uc Snii| lc ccu |c cc n|ung gicc nc
lcn lcc. Ccu |c cc icn .cc n|c |cn sc .ci iuci lucn |i n|ung 1uc lcn
|cn |ci nci. K|i ccu nci .ci cc gicc c irucng irung |cc nci ngc ncc
1c ccu sc irc i|cn| i|u iucng i| cc gicc 1c cuci.
N|ung gic 1c i| ||cng ci cc n cuc i nu c. Snii| 1c i|c ng cu ircng
cuc c |c u cu ngc |cn uc .c i |cn 80 sc p|ic u u ng |c .c irc i|c n|
n|c lc n| 1c c 1c u iicn 1uc c |c u lcn nc i cc c| !cn c|u |c iu ncn 1993.
Nhu chung la co lh lhy, cach mo du lruc lip - lhng
lhuong chi cn ml cu dai - co xu huong ngn hon cach mo du
gian lip. Mc du cach mo du gian lip co lh dai hon song ll
ca moi cu lrong phn nay du lp lrung vao y chnh cua ban
lin. Ca hai cach mo du du bao gm nhung yu l dang dua
In ml bao nhl cua ban lin.
Iua chon cach mo du phu hop phu lhuc vao nhiu yu
l, lrong do co lm quan lrong va lhoi dim cua su kin cung
nhu hang lin, Ioai hnh xul ban hay pha l lhanh. Cac hang lin
din lu, cac lrang lin luc lruc luyn va ban lin lrn dai phal
lhanh co lh manh v vic dua lin luc lh nhn chung su dung
cach mo du lruc lip. Chuong lrnh hoc lap ch lin luc hang
lun lh co xu huong su dung cach mo du gian lip nhiu hon,
voi gia dinh hu hl dc gia co lh da bil nhung nol chnh cua
su kin.
Cach mo du gian lip ph bin nhl Ia dung ml giai lhoai
- luong lu nhu v du v lhu luong nu lrn. Ml giai lhoai - lhoo
dinh nghia, Ia ml cu chuyn ngn - khi duoc su dung Iam dn
Kc nci ccu c|ucn 53
nhp so minh hoa hoc mo duong cho ml cu chuyn Ion hon.
Ml cu chuyn v xu lh lrong xa hi co lh bl du bng ml
vai v du hoc giai lhoai co Iin quan. Tronh ml s lruong hop
him hoi, ml Ioi lrch dn hay ml cu hoi co lh Ia cach ll
nhl d mo du ml cu chuyn. Tl ca nhung cach mo du nhu
vy du co lh duoc goi Ia cach mo du lr hoan, boi Io dc gia
phai doi doc xong vai cu moi lhy duoc ni dung lhuc su cua
cu chuyn do Ia g.
tu trut tuu tu thuyn
Tl ca moi cu chuyn du co cu lruc, luong lu nhu con nguoi
phai co xuong sng, hoc l ra Ia chung cung nn co cu lruc.
Nu khng co cu lruc lh cu chuyn co lh chi Ia ml mo hn
dn nhung cu Iiu ma khng co soi dy nao kl ni chung Iai.
Mi cu chuyn du cn phai co cu lruc moi co lh co y nghia
va d hiu, nhung khng phai ll ca moi cu chuyn du co cu
lruc nhu nhau. Nhung nguoi vil gioi lhuong Iua chon hnh
lhuc din dal phu hop nhl cho cu chuyn ma ho mun k.
Klm tu thu nguoc
Rl nhiu ban lin bl du bng nhung lhng lin sl doo nhl,
sau do Ia cu lruc lruyn lh ng da hnh lhanh cach dy hon 100
nm. Hnh lhuc kim lu lhap nguoc dl nhung lhng lin quan
lrong nhl In du ri moi dn nhung lhng lin khac lhoo lhu
lu quan lrong giam dn. Hnh lhuc nay so rl huu ch khi dua
lin quan lrong hoc lin khn, khi yu cu lhoi gian Ia quan lrong
nhl. Nu ban Ia nguoi du lin dua lin ml din bin quan
lrong nao do lh ban mun cho dc gia bil ngay diu g da xay
ra o ngay phn mo du ban lin. V du, ml ban lin v lrn bao
Ion co lh so bl du bng s nguoi lu vong va vi lr xay ra lhil
hai nng n nhl. Cac cy vil nao khng chiu su dung cu lruc
nay khi cn lh ho co lh so bi quy kl Ia Iam chn vui Ioi dn
va Iam cho dc gia kho co lh xac dinh duoc lm quan lrong cua
su kin hon.
54
Thoo kl cu kim lu lhap nguoc, nhung lhng lin sau
phn mo du so noi ro y da nu lrong phn mo du nay. V du,
lrong ban lin v lrn bao, phong vin co lh m la canh luong
bi lan pha nghim lrong nhl, ri sau do lrch dn Ioi noi cua
ml nguoi con sng sol hoc ml nhn vin cuu lro khn cp.
Nhung doan b lro so nu ro chu d, cung cp chi lil va nu bi
canh lrn bao. Trong ml ban lin dai hon, phong vin co lh dua
nhung lhng lin lhu cp Iin quan dn chu d chnh nhung
khng lruc lip. V du, ban lin v lrn bao co lh dua nhung
lhng lin v nhung n Iuc cuu lro quc l va nhu cu lruoc ml
va Iu dai cua nhung nguoi con sng sol. Ml Iy do khin hnh
lhuc nay ph bin Ia cac bin lp vin co lh cl phn cui cung
d lil kim ch va lhoi gian ma khng so cl di nhung lhng
lin li quan lrong.
ng h cut
Ml bin lh cua m hnh kim lu lhap nguoc Ia dng h cal.
Hnh lhuc nay cung bl du bng lhng lin quan lrong nhl -
nhung ngay sau ml vai doan lh chuyn huong va , cu chuyn
chuyn huong va mang lnh luong lhul, lhuong duoc k lhoo
lhu lu lhoi gian. V du lrong ban lin v lrn bao Ion, phong vin
co lh vao d bng cach mo du lruc lip, kom lhoo ml vai
doan b sung, ri sau do lhul Iai din bin cua lrn bao nhu
ml nguoi con sng sol da chung kin. Hnh lhuc nay doi hoi
phai co phn chuyn doan lhl ro rang giua Ioi dn va phn
luong lhul. Ihong vin co lh vil IpbaI Khan, ml nng dn,
dang o lrong chung ngua lh gio ao ao lhi loi d bl du
nua cui cua dng h cal lrong ban lin nay. Ml s ban lin duoc
vil lhoo lrnh lu lhoi gian lhun luy, nhung cach vil nay
lhuong duoc su dung cho nhung bai chuyn su.
Klm cuong
Thm ml hnh lhuc vil lin khac nua Ia kim cuong. Ihong
vin su dung hnh lhuc nay co lh bl du bng ml giai lhoai
gioi lhiu ml nhn vl, lrong do nhung g nhn vl nay lrai qua
so minh hoa ni dung cua ban lin. Giai lhoai nay sau do so duoc
Kc nci ccu c|ucn 55
chi lil hoa d chung lo lm quan lrong Ion hon cua no. n
cui bai, phong vin so quay lro Iai voi cu chuyn cua nhn vl
d kl lhuc bai.
Cac phong vin ap dung cach vil nay lhuong su dung ml
lhu lhul goi Ia doan chl d Iy giai lai sao cu chuyn do Iai
quan lrong - chl o dy lh hin cl Ioi cua loan b cu
chuyn. }ack Harl, lruong ban bin lp cua lo Orcgcnicn cua
IorlIand, cho rng cac doan chl co lh giai dap bl ky cu hoi
nao da nu lrong phn dn, Iy giai lai sao cac cu chuyn lh
quan lrong, va dl cac cu chuyn vao nhung bi canh co y
nghia. oan chl cn phai ro rang d cu chuyn giup dc gia
hiu ro lai sao mnh Iai nn doc lip.
Cu lruc kim cuong lhuong duoc su dung lrong cac ban lin
lrn bao hnh va bao vil. V du, ml phong vin co lh mo du
ban lin v phuong phap chua lri bnh AIDS moi bng cach gioi
lhiu ml bnh nhn cn duoc chua lri, sau do m la Ioai lhuc
duoc lhu nghim va lac dung cua lhuc, va kl Iun bng cach
nhn manh rng cac bac sy du Iiu Ia nguoi bnh nu lrn chi co
lh sng lhm ml khoa ng lhoi gian rl ngn nu phuong phap
chua lri moi khng hiu qua. Cho du chung la chon phuong
phap nao di chng nua lh phn giua cua cu chuyn cn phai
cun hul va Ii koo su quan lm cua dc gia. Ml bin lp vin
lap ch da lung noi vil gioi so khin dc gia mun lm hiu xom
ni dung lip lhoo so Ia g.
kt thut
Tru khi ban su dung kiu kim lu lhap nguoc lruyn lhng va
ban du lnh rng phn kl lrong ban lin cua mnh co lh so bi
bin lp vin cl, con nu khng lh ngay khi bl du dl bul,
ban nn nghi dn doan kl, luong lu nhu phai xac dinh ro lruoc
dch dn lruoc khi bl du ml hanh lrnh. iu nay dc bil
quan lrong di voi cac ban lin duoc phal song do yu cu cua
cach lrnh bay. Khac voi cac ban lin lrn bao vil hoc bao din
lu, cac ban lin phal song co lrnh lu ni lip nhau - khan lhnh
56
gia khng lh Iua chon duoc lrnh lu lip nhn lhng lin - dng
lhoi, cac nghin cuu da phal hin lhy khan, lhnh gia co xu
huong nho nhung lhng lin ho ngho lhy o phn cui nhl. V
Io do, nhiu ban lin phal song kl lhuc bng phn lom Iuoc,
cung c y chnh cua ca ban lin.
Ih n k l cu ng lhuo ng pha n a nh Ia i ph n mo d u, lrong
do ca c doa n k l Ia i quay Ia i m l dia di m hay m l nhn v l
quan lro ng. Vo i lh Ioa i luo ng lhu l lhoo lrnh lu lho i gian,
ph n k l cu ng Ia su ki n g xa y ra sau cu ng. N u ba n lin nu
v n d lh doa n k l co lh so nu gia i pha p. Ca c doa n k l
lhuo ng huo ng lo i luong Iai, lo i nhu ng g so xa y ra li p lhoo.
Thng lhuo ng m l ba n lin co lh k l Iu n b ng m l Io i lrch
d n ho c doa n ghi m lh l n luo ng. Tuy nhin, ha y luy l
d i ha n ch su du ng phuong pha p na y, lru khi Io i lrch d n
do hay lo i mu c vi l b l cu di u g kha c d u co lh khi n d c
gia lh l vo ng.
0n nun
Su khac bil chnh giua ml ban lin voi ml bai xa Iun hoc
muc bnh Iun lh hin o vic dn ngun. Dn ngun chi don
gian lra Ioi cu hoi Ai noi`. Dn ngun so xac dinh ngun
lhng lin duoc dua, nhl Ia nhung luyn b gy lranh cai hoc
nhung lhng lin dang ngo.
Vic dn ngun co lh dch danh hoc gian lip. y Ia ml
v du v dn ngun dch danh: Nguoi dan ng nay da bi bl va
kl li gil nguoi, lrung uy canh sal Anlonio Cosla cho bil.
Nu vil Iai va su dung cach dn ngun gian lip, cu nay co lh
duoc di lhanh Canh sal da bl giu nguoi dan ng nay v li
gil nguoi. Trong ca hai lruong hop, dc gia co lh bil ngay
ngun lhng lin Ia canh sal.
Ml Iy do chnh buc phai dn ngun lhng lin lrong hu
hl cac ban lin Ia d dc gia, khan gia va lhnh gia lu quyl dinh
xom co nn lin hay khng. V du, ml ban lin cho rng Bc Triu
Tin da quyl dinh ngung chuong lrnh hal nhn co lh duoc
Kc nci ccu c|ucn 57
khan gia lin hay khng con phu lhuc vao ai da duoc dn Ioi noi
nhu vy: ml quan chuc Trung Quc dang o lhm hay ml
nhom cac nha khoa hoc quc l.
Iy do nua buc phai dn ngun lhng lin Ia d gn lrach
nhim v ml Ioi luyn b gy lranh cai voi nguoi da noi ra diu
do, chu khng phai gn voi phong vin hay hang lin. iu do
khng ham y co lh lranh duoc cac vu kin boi Io vic bao v cua
phap Iul khac nhau o lung quc gia. Song, lrong ngh bao,
Iun Iun cn phai chi ra ro rang nguoi nao nu ra cac Ip Iun
g hoc co quan dim lh nao.
Tuy nhin, khng pha i l l ca mo i lhng lin lrong ba n lin
d u c n d n ngu n. Nu ngu n cho l l ca mo i lhng lin co
lh khi n nguo i la g n nhu khng lh hi u duo c ba n lin.
Nhu ng lhng lin ma pho ng vin da quan sa l lru c li p co lh
duo c nu ma khng c n d n ngu n. Nhu ng cu Ii u hi n
nhin ho c da duo c mo i nguo i ch p nh n cu ng khng c n
d n ngu n. V du , pho ng vin co lh no i d i bo ng na o da
lh ng ma khng c n d n ngu n v ly s cu i lr n da qua ro
ra ng. Nhung khi dua lin m l u ng cu vin da chi n lh ng
lrong cu c lranh Iu n lh c n pha i d n ngu n, bo i n u khng
di u do so vuo l qua ranh gio i, chuy n lu m l lhu c l lha nh
m l quan di m.
0n Ioi vu trth doun
Cac ban lin chu yu duoc vil bng ngn lu cua phong vin,
nhung hu hl cac ban lin du co Ioi cua nguoi khac, duoi dang
Ioi lrch dn hay doan ghi m. Nu duoc su dung hiu qua,
nhung Ioi lrch dn so giup ban lin co suc lhuyl phuc hon khi
kom lhoo nhung diu lrai nghim lruc lip cua nguoi lrong
cuc. Su dung Ioi lrch dn ngay lrn du ban lin co lh so giup
cu chuyn hp dn dc gia hon boi nhung Ioi lrch dn so gn
ml ca nhn voi loan b su kin.
Thoo dinh nghia, Ioi lrch dn phai duoc gn voi ngun
58
d dc gia bil ai da phal biu. Ioi lrch dn dch danh phai
dam bao chnh xac lung lu, lung chu cua nguoi noi. Nhung
Ioi lrch dn nhu vy duoc su dung khi hu nhu ll ca nhung
g nguoi do noi du xung dang duoc nhc Iai. Nhung Ioi lrch
dn ml phn - chu yu duoc su dung lrong bao in - co lh chi
Ia ml lu hoc cum lu cua nguoi duoc dn Ioi. Ihuong phap
nay duoc su dung khi ca cu dy du co lh so qua dai hoc
kho hiu. Ihong vin co lrach nhim dua doan lrch dn do
vao bi canh d dam bao khng Iam lhay di y cua nguoi noi.
V du, khi Tng lhng Ihap }acquos Chirac phal biu lruoc
dn chung sau vai lun din ra bao dng, ng noi Chung la
so khng xy dung duoc bl ky ml diu g lruong ln nu
khng du lranh chng Iai nan phn bil chung lc, ma no Iai
Ia Iiu lhuc dc di voi ca xa hi. Ml s phong vin da da
lrch ca cu do lruc lip lrong ban lin cua mnh. Nhung lrn
lo Gucr!icn o Iun n, chi co duy nhl ml lu lrong Ioi dn
do xul hin o doan mo du ban lin: }acquos Chirac da ku
goi chng Iai Iiu lhuc dc cua nan phn bil chung lc.
Khng nn lrch d n l l ca nhu ng g ma ai do da no i
lrong m l cu c pho ng v n. Nhung Ia m lh na o chu ng la co
lh Iu a cho n n i dung g d lrch d n lru c li p` Quy l c co
ba n r l don gia n: Khng su du ng m l Io i lrch d n hay doa n
ghi m lru c li p n u lu mnh co lh di n da l l l hon. Co qua
nhi u ba n lin lra n ng p nhu ng Io i lrch d n va hoa n loa n sai
so vo i quy l c na y. H u h l nhu ng Io i lrch d n do Ia i xu l
pha l lu mi ng ca c quan chu c. Ha y lra nh nhu ng Io i lrch d n
ma chi don lhu n nu lhu c l hi n nhin, d c bi l lhoo ngn
ngu cu a gio i quan Iiu. Ai c n ngho ng lhi lruo ng no i r ng
Chu ng li hy vo ng so ra quy l dinh va o lu n lo i v ca c k
hoa ch kh n c p d phn b v n cu a lha nh ph cho nhu ng
nguo i co lhu nh p lh p` Ioa i lhng lin nhu v y nn duo c
di n da l b ng ca ch kha c - co nghia Ia so duo c pho ng vin vi l
Ia i b ng ngn ngu ng n go n, lrong sa ng hon. Trong lruo ng
Kc nci ccu c|ucn 59
ho p na y, pho ng vin co lh vi l Thoo ng lhi lruo ng, pha i
m l l nh l m l lu n nu a nguo i dn mo i bi l so nh n duo c
li n lro giu p cu a lha nh ph hay khng.
Nhu ng Io i lrch d n hay nh l Ia nhu ng lrch d n mang
lnh chu quan, lhm m l ca ch nhn va da nh gia su ki n.
Nhu ng lrch d n nhu v y lhuo ng su du ng ngn ngu lh l
bo ng b y va lh hi n nhu ng lra i nghi m hay su am hi u su
s c cu a ca nhn. Thoo Tony KovaIoski, pho ng vin chuyn
lhu c hi n ca c pho ng su cu a da i lruy n hnh, nhu ng lrch d n
do Iun ch l chu a ca m xu c ma nh mo . Thoo ng, Trong ca c
cu c pho ng v n, ha y c g ng cho p I y nhu ng giy phu l dng
lra o cu a ca m xu c, va khng bo qun khi vi l. Quy l c va ng
o dy Ia su du ng nhu ng Io i lrch d n co ca m gia c chn lhu c,
chu khng pha i nhu nhu ng Io i nguo i la do c duo c lrong m l
kich ba n.
Khi da Iua chon duoc nhung lrch dn hay nhl, hay vil lin
xoay quanh nhung lrch dn do. Nhung nha bao Bob Dolson
cua ai Truyn hnh NBC Hoa Ky, Iai canh bao ung su dung
nhung doan ghi m d lhay cho phn lhuyl minh hiu qua
hon. Nhung phong vin chi don gian Ip ghop nhung Ioi lrch
dn hay cac doan ghi m Iai voi nhau chi Ia Iam lhoo cach cua
ko Iuoi bing.
5 Iiu
Ml giang vin bao ch da lung m la sinh vin cua mnh Ia
nhung nguoi nhil lnh nhung ghol mn loan. Hu hl cac
nha bao du khng lhch mn loan, nhung ho so cn dn loan
va cn phai bil lai sao. Nhung con s lrng co vo kh cung
nhung Iai khng lh sai Ich duoc. Cac nha bao cn co du kha
nng lnh loan d chi ra duoc su khac bil giua ml con s v
nghia va ml con s quan lrong, nu khng ho so co nguy co
vil nhung bai khin nguoi la hiu Im hoc kho hiu (nhu
lh vn con Ia may mn), con nu khng so Ia sai hoan loan.
Cac nha bao cn co lruc giac v loan d co lh nhn bil
60
nhung con s ma ho dang xom xol Ia v nghia. Ho cn co nhung
ky nng v loan d lm ra n y dng sau nhung con s hay s
Iiu. Ho cn nhung khai nim v loan d hiu duoc nghip vu
ngn hang va kinh doanh, su phal lrin ruc ro hay pha san. Noi
ml cach don gian, cac nha bao cn co nhung ky nng v loan
d lm ra y nghia cua nhung con s luong lu nhu ho cn co ky
nng ngn ngu d hiu duoc y nghia cua ngn lu.
Nhung nha bao co nng Iuc Ia nhung nguoi co kha nng va
rl cn lhn voi nhung con s. Ho nhn ra r l nhanh nhung con
s dang ngo, va co ml chul kin lhuc co ban v s hoc va lhng
k d khng dinh ni nghi ngo cua mnh. Ho bil cach lnh ly I
phn lrm, ly I va muc d lhay di va nhung mi quan h khac
giua cac con s, lu do chi ra nhung cu chuyn co y nghia hon
nhiu so voi nhung du Iiu lh rap co lh lh hin. Ho co lh va
nn din giai nhung con s lhanh ngn lu d dc gia va khan gia
co lh d dang hiu duoc.
Cac nha bao gioi lnh loan lrong lh gioi ky lhul cao cua
chung la ngay nay cang lro nn quan lrong hon bao gio hl. Ho
Ia nguoi vil va Ia nhung bin lp vin co lh danh gia va Iy giai
nhung din bin lrong khoa hoc, y hoc, ky lhul va kinh l. Ho
Ia nhung phong vin co lh lm ra nhung cu chuyn n chua
lrong nhung co so du Iiu bng cach lu mnh nghin ngm
nhung con s, chu khng phai cho doi ai do co Ioi ch ring Iam
lhay cho ho.
Khi nhung con s da duoc kim chung va kim lra Iai,
phong vin so phai quyl dinh su dung nhung con s nay nhu
lh nao lrong ban lin cua ho. Quy lc vang o dy Ia: cang l con
s cang ll. Nhung con s nn duoc Iam lron cho don gian va
duoc dl lrong bi canh cu lh d dam bao su ro rang. Ban
lhn con s hu nhu khng co y nghia, IauI Homp, lac gia
cun sach 10 i|u i|uci |uu ic| 1c 1uc iin .c |in| ic .c |in| !ccn|
c n|ung ncn |in| ic 1cng p|ci iricn, da noi nhu vy. Y nghia
lhuc su cua con s xul phal lu gia lri luong di cua no. Do
vy, ml ban lin noi v chi liu cua lruong hoc lng In cn
phai chuyn nhung con s lh rap lhanh nhung khoan lin
Kc nci ccu c|ucn 61
phal sinh lhm di voi mi hoc sinh. Ml ban lin v s nguoi
chl v ung lhu phi mi nm co lh nhn manh diu do luong
duong voi s nguoi bi chl lrong ml vu lai nan may bay phan
Iuc co Ion mi ngay.
Nhung nha bao khng nm vung mn loan so lhiu ml ky
nng rl co ban cn lhil d giai ma phn Ion lhng lin lrong lh
gioi xung quanh ho, v du lhng k v li pham, cac liu chun
nhim va nhung s Iiu v lhl nghip. Nu khng co nhung
ky nng co ban v mn loan phu hop Iinh vuc ma ho phu lrach
lh cac nha bao chc chn so khng lh dam bao duoc lnh chnh
xac lrong cng vic cua ho.
62
ng h dim 9 gio sang, cuc hop cua ban bin lp phong lhoi
su bl du voi vic lhao Iun v nhung lin luc ma ll ca moi
nguoi phu lrach lrong ngay hm do.
Ml s phong vin va phong vin anh da duoc phn cng
nhim vu va dang In duong dua lin lrong ngay. Ml s da
duoc phn cng lu dm lruoc, ml s khac da duoc cu di lu sang
som hm nay sau cuc din dam giua cac lruong phong/ban.
Nhung phong vin chua co bai duoc phn cng lh lhng bao
nhung y luong v ban lin cua mnh lai cuc hop do d xin y kin
cua lruong phong/ban v vic dng lai ba n lin do lrn lo bao
ngay mai hoc phal song dm nay. Bin lp vin phu lrach phn
cng so Iuol qua danh muc cac su kin lrn Iich d xom co nn
dua lin hay khng. Sau khi da quy l dinh, ca c lruo ng
phong/ban so lng hop Iai danh muc cac ban lin ma ho hy
vong so som duoc hoan lhanh d dng lai hoc phal song.
n lhoi dim do, ban co lh cho rng lruong phong/ban
co lh ngi nghi. Nhung chua bao gio co quyl dinh nao lrong
phong lhoi su Iai chc chn nhu dinh dong cl. Vic cac k
hoach bi lhay di Ia diu gn nhu khng lh lranh khoi. Nhung
lin luc din ra Iai nm ngoai du kin, nhiu su kin so bi Ioai v
khng din ra nhu k hoach ban du. Nhung su kin khac Iai
doi hoi phai duoc dua lin nhiu hon va chua kl lhuc lrong ngay
hm nay. Quyl dinh so dua lin nao, Ioai bo lin nao va giu Iai lin
nao Ia cng vic cua cac lruong phong/ban phu lrach lin luc,
cac bin lp vin va cac chu nhim chuong lrnh. Ho so Iua chon
63
Bln t tln
va quyl dinh cac lin luc lrong ngay lhoo lm quan lrong, muc
d quan lm, nhung din bin moi, lhoi Iuong hoc ch con Iai
cho dua lin.
Nhung cng vic cua bin lp vin vn chua kl lhuc.
Truoc khi bao In khun hoc chuong lrnh duoc phal song, cac
bin lp vin con phai lhuc hin ml vai lro hl suc quan lrong
khac. Cng vic cua ho Ia phai dam bao nhung ban lin phal ra
duoc vil va lrnh bay ml cach lrau chul, chnh xac, dy du
va cng bng.
Hu hl cac phong lhu ky bin lp du co lu ml bin lp
vin lro In. Khng ml nguoi nao duy nhl co lh xu Iy khi
Iuong lin luc cua hu hl cac hang lin mi ngay. O nhung phong
lhu ky bin lp Ion, co lh co vai cp bin lp vin. Cac bin lp
vin nay so bao cao loi nguoi phu lrach lrong phong lhu ky bin
lp, bin lp vin chnh hay lruong ban phu lrach lin luc phal
song. Nhu cac ban co lh lhy, cng vic cua bin lp vin doi
hoi phai co rl nhiu ky nng, lrnh d cao va kha nng xu Iy
Iich lrnh Iam vic Iun lhay di va cng vic dy ap Iuc.
hun tn vit o tou huo
Ml nhl bao bnh lhuong co di ngu phong vin dua lin lrn
nhiu Iinh vuc khac nhau. Hu hl cac phong vin o ml loa bao
dia phuong lhuong Iam vic cho ban lin luc lhanh ph, dua
lin luc xay ra lrong cng dng ma lo bao phuc vu. Ml lo bao
Ion co s Iuong phal hanh khp loan quc con co lhm ban lin
lrong nuoc va ban lin quc l, voi phong vin lac nghip o lhu
d va o cac quc gia khac. Ml s phong vin Iam vic lrong cac
ban chuyn d cua lo bao, dua lin v lh lhao, kinh doanh hoc
cac bai chuyn su. Mi phong, ban do ml bin lp vin dung
du, giam sal cng vic cua phong vin va co lh duoc ml hoc
nhiu lro Iy bin lp khac h lro.
Cac bin lp vin cua lo bao giao nhim vu vil bai va sua
bai vil. Ho lhoo doi vic lhil k va cach lrnh bay cac lrang
bao. O hu hl cac lo bao Ion, cac bin lp vin lhuong chi
64
chuyn v ml lrong nhung nhim vu nu lrn, nhung lrong
nhung lo bao nho hon, ml nguoi co lh phu lrach ll ca. Ngoai
ra, cac lo bao co lh co bin lp vin anh, giam sal cac phong
vin anh, va bin lp vin d hoa giam sal cng vic cua cac hoa
si vo ban d, biu d va nhung hnh vo minh hoa khac. Cac lo
bao Ion cung co di ngu cac nha nghin cuu, giup cac phong
vin lm lhng lin co so cho ban lin va duy lr hoal dng cua lhu
vin hoc kho lu Iiu, lp hop nhung bai vil da duoc lo bao
dng lai.
hun tn vit o dui phut son
Cac phong lin lhoi su cua dai phal lhanh lruyn hnh duoc l
chuc khac voi cac loa bao. Hu hl cac phong vin bao hnh va
bao noi khng chuyn dua ml Ioai lin cu lh ma co lh duoc
phn cng phu lrach cac chuong lrnh lin cu lh nhu lin bui
sang hoc lin bui li. Mi lh Ioai phal song nhu vy du duoc
ml dao din lng hop. ao din so quyl dinh nhung ban lin
nao so duoc phal song, dai bao Iu va lhoo lrnh lu nao. O nhung
phong lhoi su Ion hon, giam dc san xul giam sal cng vic cua
cac dao din.
Ngoai cac phong vin, ca c phong lhoi su con co cac phal
lhanh vin xul hin lrn song va dn cac ban lin do cac phong
vin da dua lin lrong ngay. Cac phal lhanh vin lrn dai phal
lhanh va lruyn hnh lhuong xul hin lrong ml hoc nhiu
chuong lrnh lhoi su mi ngay.
Chuc danh bin lp vin lrong phong lhoi su cua dai lruyn
hnh duoc giao cho nguoi phu lrach san xul cac ban lin, chuyn
cl, ghop m lhanh va hnh anh voi nhau d hoan ll ban lin cho
phal song. Trong nhiu phong lhoi su, phong vin quay phim
so dung hnh lhoo kich ban va bai do phong vin vil va doc.
ui tro tuu hin tp vin
Bang m la cng vic gn dy cua ml bin lp vin o ml lo
bao nho yu cu Bin lp vin phai co ky nng vil, bin lp va
8icn icp iin 65
lrnh bay ll dam bao d chnh xac, co lrach nhim, co kha
nng Iam vic ll lrong mi lruong Iam vic nhom, va co ky
nng giam sal. Ml dai lruyn hnh Ion khi luyn ml dao din
da yu cu am hiu danh gia lin luc ky nng vil gioi cn
phai co ky nng quan Iy, da nhim va l chuc ll.
Nhu vy, cac bin lp vin cn phai Ia nhung nha bao va Ia
nhung Ianh dao gioi cua phong lin. Ho lham gia vao loan b
qua lrnh san xul lin. Cac bin lp vin cn phai co kha nng
danh gia lin gioi v ho Ia nhung nguoi phn cng Iam lin, quyl
dinh dua lin nao va do ai Iam. Ho phai Ia nhung nguoi gioi vil
d giup dinh hnh ban lin khi su kin dang din ra, lhao Iun voi
cac phong vin phu lrach va quyl dinh phn b lhm nhn su
d dua lin b sung. Cac bin lp vin lruc lip lham gia vao cac
quyl dinh v cach lhuc lrnh bay ban lin, vil hoc Iua chon ll,
chu lhch, anh va minh hoa. Ho phai Ianh dao va dng vin
nhung nhn vin cp duoi.
Ca c bin l p vin va da o di n ph i ho p r l ch l cho vo i pho ng
vin, lha o Iu n va da nh gia ca c ba n lin cu a ho . Ca c bin l p vin
ba o vi l ki m lra ba n lha o, Iu a cho n minh ho a - ho c Ia hnh vo
ho c Ia a nh - va quy l dinh lrnh ba y ba n lin nhu lh na o lrn
lrang ba o cu ng nhu ha ng ll. O h u h l ca c pho ng lho i su cu a ca c
da i pha l lhanh, lruy n hnh, ca c pho ng vin so khng ghi m ba n
pha l lhanh hay du ng hnh ba n lin cho d n khi da o di n da nh l
lr v n i dung. Ca c da o di n cu ng quy l dinh lrnh lu ca c ba n lin
lrong chuong lrnh lho i su va lho i Iuo ng pha l so ng m i ba n lin.
5uu Ii hun tin
Cac bin lp vin soal Iai bl ky Ii nao con co lrong ban lin.
Chung li nhn manh loi soal Iai Ii o dy, boi Io cac phong
vin Iun Iun phai kim lra d chnh xac lrong ban lhao cua ho
lruoc khi np bai cho bin lp vin. Ban lhao du lin Ia buoc
khoi du ll, nhung moi chi Ia buoc du ma lhi. Mi phong
vin du nn danh lhoi gian chinh sua ban lhao cua mnh. Thoo
dinh nghia, vil ll Iun doi hoi phai vil Iai.
66
Kim lra lnh chnh xac Ia cp d sua Ii du lin. Cac bin
lp vin lm Ii ngu phap, cach dung lu va Ii chnh la. Ho chu
y dc bil loi quan h giua chu ngu va dng lu, giua chu ngu va
dai lu. Cac bin lp vin dam bao ll ca cac con s lrong ban lin
du chnh xac: dia chi, s din lhoai, lui, ngay lhang va cac mc
lhoi gian. Ho so lnh Iai ll ca nhung bai loan ma phong vin co
lh da lhuc hin d dam bao d chnh xac. Ho cung khng dinh
cac phong vin da nu chnh xac chuc danh cua ll ca nhung
nguoi duoc dn Ioi lrong ban lin, va kim lra Iai vic dn ngun
lrong loan b ban lin.
Cac bin lp vin cung rl cn lhn lm bl ky ml Ii nao
v su kin hay nhung nhung vn d Iin quan loi cng bng.
Nhung bin lp vin cn lhn so doc cac ban lin voi lhai d dy
hoai nghi, Iun dl ra nhung cu hoi nhu:
Iam lh nao phong vin Iai bil diu nay`
Tai sao dc gia nn lin vao diu nay`
Y chnh cua ban lin da duoc chung minh chua`
Nhung Ioi dn co chnh xac khng, co lh hin dung y cua
nguoi noi khng`
Tl ca cac goc d cua su kin co duoc nu hay khng`
Co lhng lin nao con bo sol hay khng`
Ban lin do co cng bng khng`
Cac bin lp vin cung chu y loi giong diu va ngn ngu
vn rl khac nhau, luy lhoo vn hoa dia phuong. (Chung li so
noi lhm lrong phn ao duc va Iul phap). Cac bin lp
vin va cac phong vin nn doc lo ban lhao In - nhl Ia o cac
phong lhoi su phal lhanh va lruyn hnh - ngho xom co cu nao
qua dai, ruom ra, co nhung cum lu nao v nghia hay da nghia.
Trong nhiu phong lhoi su, cac bin lp vin co quyn sua ban
lhao cua phong vin ma khng cn lham khao y kin d chua
nhung Ii co ban nhu vy.
Tuy nhin, cac bin lp vin khng don lhun chi Ia nhung
nguoi sua Ii ban lhao. Ho Ia nhung nha bao lhoo dung nghia
cua lu nay. Hu hl cac bin lp vin va dao din du co kinh
nghim Iam bao hoc nghip vu bao ch. Do vy, khi ho doc ban
8icn icp iin 67
lin cua ml phong vin, ho khng chi don lhun dam bao lnh
chnh xac co ban nu lrn. Ho so lm hiu xom Iiu ban lin co y
nghia g voi ml nguoi khng bil g v chu d do hay khng.
Ho cung rl quan lm loi vic Iam cho ban lin lhu vi hon va co
suc hp dn hon.
Nu ml ban lin chua dal yu cu, bin lp vin hoc dao
din phai co kha nng phi hop voi phong vin d nng cao chl
Iuong lhanh phm. o chnh Ia Iuc nhung ky nng Ianh dao
cua ho so duoc phal huy, khi ho lham gia vao qua lrnh vn
lhuong duoc goi Ia hun Iuyn.
un Iuyn
Hun Iuyn Ia phuong phap cac bin lp vin giup cac phong
vin lu khc phuc nhung lruc lrc xay ra lrong ban lin. iu do
giup lranh duoc cam giac buc bi lhuong lhy o cac phong vin
khi ml bin lp vin sua Ii bng cach vil Iai ban lin cua ho.
Cach Iam nay cung giup cac phong vin hoc duoc cach Iam vic
ll hon, chu khng phai Ip Iai nhung Ii luong lu ri d bin
lp vin can lhip va sua. }oyco Bazira, bin lp vin lhoi su cua
lo Alcsiri cua Tanzania, da noi ml bin lp vin gioi so hun
Iuyn cac phong vin bng cach lrao di voi phong vin khi ho
dua lin va vil lin. Thng qua cng lac hun Iuyn, cac phong
vin cung co lh lrao di nhung kho khn ma ho gp phai khi
lac nghip, dng lhoi bin lp vin c gng khc phuc nhung
vn d do.
Nhung ky nng cn co lrong hun Iuyn cung Ia ml s ky
nng lao nn nguoi phong vin gioi: bil Ing ngho va hoi
nhung cu hoi hay. Vic hun Iuyn nhu vy rl hiu qua v
cac phong vin lhuong bil nhung kho khn ma ho gp phai
khi vil lin, lhm ch ngay ca khi ho khng lh quyl dinh xu
Iy nhu lh nao. Cng vic hun Iuyn Ia dl cu hoi va Ing
ngho, ri giup phong vin hoan lhin cng vic cua ho. iu
nay luong di khac voi vai lro sua Ii lhun luy cua ml s
bin lp vin:
68
Hun Iun
Giup phong vin,
Giup lrong loan b qua lrnh,
Nng cao ky nng cho phong vin,
Ihal huy lh manh,
cao lnh dc Ip,
Chia so lrach nhim kim soal.
Suu Il
Sua ban lin,
ra han chol,
Cl bol phn vil cua phong vin,
Vach ra nhung dim yu,
Gy ra su buc bi,
Iun kim soal.
Nhiu bin lp vin khuoc lu vic hun Iuyn cac phong
vin v ho nghi rng vic Iam do ln qua nhiu lhoi gian. Ho lin
rng lu mnh sua chua so nhanh hon. Khi han chol sp dn gn
lh vic hun Iuyn co lh khng lhuc l. Bao phai duoc in dung
gio, cac ban lin phai duoc phal song, va khng lh cho phop cac
sai sol Iol Iuoi. Nhung o cac phong lhoi su d cao hun Iuyn,
cac bin lp vin so khng doi dn phul cui moi kim lra ban
lhao cua phong vin. Bng cach phi hop voi phong vin lrong
loan b qua lrnh, cac bin lp vin giup phong vin vil duoc
nhung ban lin co chl Iuong hon, cn l lhoi gian bin lp hon o
giai doan cui cua qua lrnh.
Rodrick Mukumbira, nha bao nguoi Bolsvana, hin dang
Iam cho lo 1|ci |cc Ngcni, cho rng ng Iun coi vic hun
Iuyn Ia lrong lm lrong cng vic bin lp lhoi su cua mnh.
Mukumbira noi bin lp vin khng chi giao nhim vu cho
phong vin va sua Ii lrong ban lhao cui cung, ma con can
lhip vao qua lrnh Iam lin - khi phong vin gp kho khn d
vil Ioi dn - d lil kim lhoi gian cho bai bao hoan chinh.
Ml bin lp vin nm vai lro hun Iuyn so noi chuyn voi
phong vin lruoc khi ho roi phong lhoi su, khi ho lac nghip lro
8icn icp iin 69
v, ngay khi ho quay lro Iai va lruoc khi ho bl du chp bul.
Bin lp vin nm vai lro hun Iuyn so hoi nhung cu hoi don
gian, giup phong vin lp lrung vao ban lin, v du:
iu g da xay ra`
Ban lin cua anh/chi lhuc su noi v vn d g`
c gia cn bil diu g`
Iam lh nao anh/chi co lh Iam ro diu nay`
Cho dn gio, anh/chi nghi g v ban lin nay`
Cn phai Iam g`
Anh/chi cn phai Iam g lip lhoo`
Iam lh nao d li co lh giup anh/chi`
Cac bin lp vin nm vai lro hun Iuyn Iun lm ra nhung
dim lrong ban lin d khon ngoi va dng vin, dng lhoi khi chi
ra nhung sai sol, mi In ho chi lp lrung vao ml vai Ii Im
ma lhi. }iII GoisIor lhuc Vin Ioynlor cho rng khi ba hun
Iuyn, ba c khng ra lay sua bai. Ia ml hun Iuyn vin, ba
khng mun dng vao ban lhao cua phong vin ma d phong
vin lrnh bay ban lin d ba Ing ngho d lm hiu cho ro va dl
nhung cu hoi ma phong vin cn phai lra Ioi.
Vi c hu n Iuy n so Ia m lng lnh chuyn nghi p cu a ngh
ba o lrong m l pho ng lho i su nhn vn hon. i u do giu p vi c d i
lhoa i Ia m l ph n lhuo ng chu khng pha i Ia su lru ng pha l. Va v
nguo i la chi nho nhu ng g mnh Ia m nn vi c hu n Iuy n ch c
ch n giu p ca c pho ng vin lhu c hi n cng vi c cu a ho l l hon.
om tt hun tin, thu thth vu Ioi dn y to mo
Ngoai vic bin lp ban lin cua phong vin, cac bin lp vin
con co lrach nhim dam bao lhm lu Iiu gn Iin voi cac ban
lin. O cac lo bao va cac phong lhoi su lruc luyn, cac bin lp
vin vil lom ll lin (ll) va chu lhch anh. Tl vua Ia phn lom
ll vua Ia phn quang cao, giup cho dc gia hnh dung ngay ban
lin noi v cai g va v sao ho nn doc loan b ban lin. Chu lhch
khng chi Ia ml nhan hiu ma con cho dc gia bil ni dung
cua buc anh hoc lranh minh hoa. O cac phong lhoi su cua dai
70
phal lhanh va lruyn hnh, cac dao din co lh vil ll va ca
nhung lrch doan gy lo mo Ia nhung Ioi dn ngn nhm lhi
lhuc khan gia hoc lhnh gia chm chu lhoo doi loan b ban lin.
Thoo dinh nghia, ll rl ngn va hp dn. Tl lrn bao vil
lom Iuoc ban lin, lhu hul su chu y cua dc gia, giup b lr ban
lin lrn lrang bao va - qua vic su dung cac kch co chu khac
nhau - cho lhy lm quan lrong cua mi ban lin. Khi vil ll,
bin lp vin khng phai don gian lom gon doan mo du con Iai
vai lu. Nhung bin lp vin gioi c gng bl duoc y chnh cua
ban lin ngay lrn dong ll, do vy ho cn hiu ro ban lin lruoc
khi vil ll. Bin lp vin cn phai doc ban lin lu du dn cui
va kim lra ll ca cac buc anh va lranh minh hoa gn Iin voi
ban lin. Nu y chnh vn chua ro lh bin lp vin so lham khao
y kin phong vin, chu khng doan va Iiu in ml dong ll bi sai
hoc khin hiu nhm. Ngoai ra, khi ml bin lp vin con lhy
phn vn lh diu do Ia ml du hiu cho lhy ban lin co Io cn
duoc xom Iai ky Iuong hon.
Ngn lu xul hin lrn dong ll nn don gian va d hiu.
Dung ln ring va lhoi hin lai. Nu ll bng ling Anh, nhn
chung khng nn su dung Iin lu - nhung ma o lu nhu lho - va
bo cac lro dng lu nhu is va voro. Ml ban lin v ml phu
nu va nguoi lnh bi bl nhu lh nao sau ml Ioal cac vu cuop
ngn hang co lh duoc dl ll: Ko cuop va nguoi lnh bi bl v
cuop ngn hang. Nhung nn lranh diu ma cac bin lp vin
goi Ia dng lu hoa cac dong ll - luc Ia nhung dng lu rl hp
dn voi cac bin lp vin vil ll chi v nhung dng lu nay rl
ngn. Nhung dng lu nhu xom hang, soi, lom, giul va
lu gn nhu khng bao gio duoc dung lrong hi lhoai nghim
luc, do do cn lranh su dung lrong ll.
Tl nn phu hop voi giong diu cua ban lin. Nhung ban lin
lruc lip cn phai duoc lom Iuoc vao lhng vn d, nhu dong ll
lrn lo Zin|c|uc |n!cpcn!cni Nan bun Iu pha hoai san xul
vang o Zimbabvo. Tl phai dam bao giup dc gia bil chnh
xac ni dung cua ban lin. Trai Iai, ll cua cac bai chuyn su co
lh chi goi y ni dung cua ban lin, v nhung dong ll nhu vy
8icn icp iin 71
chu yu d goi lr lo mo cua dc gia. V du, lo 8ucncs Aircs
Hcrcl! da chay ll bai gioi lhiu ml aIbum moi nhu sau:
Madonna duyn dang quay lro Iai dung Iuc.
V ll duoc dl lrong khng gian rl han hop cua lo bao nn
cac bin lp vin vil ll luong lu nhu khi chung la choi lro Ip
hnh. }ooI Iisolznor, bin lp vin chua ban lhao cua lo Ncucr|
Sicr-Ic!gcr cua My, cho rng Ti sp xp cac con chu cu nhu
lhao ml buc lhu lng lin. ao cac lu, ri Iai dao Iai, ri moi kl
hop va xp cac lu Iai voi nhau. Cho du ll co lh rl hai huoc
song cac bin lp vin cho rng diu quan lrong Ia pha i Iun
Iun dl mnh vao vi lr dc gia. Tranh nhung Ioi noi sao rng
va phai cuc ky canh giac voi choi chu hoc da nghia. Nhung
dong ll doi hoi phai c gng hl suc moi co duoc lnh hai huoc,
hp dn hay lhng minh lh lhuong Iai lhl bai. Suy cho cung,
ll phai chnh xac va lrung lhuc, khng duoc gy hiu Im. Ni
dung cua ll phai Ia ni dung cua ban lin. Khng co bl ky diu
g gy kho chiu cho dc gia hon Ia ml ban lin khng dom Iai
nhung ni dung ma dong ll da goi mo.
Tuong lu nhu ll, cu mo du cua chuong lrnh phal song
cung nhm lhu hul su quan lm cua nguoi xom loi loan b ban
lin. Nhung cu mo du nhu vy cung lun lhu rl nhiu lrong
s cac quy lc duoc ap dung voi ll. Cac dao din phai xom ban
lin va noi chuyn voi phong vin lruoc khi vil cu mo du.
Tuong lu voi ll, nhung Ioi noi sao rng cung khng hiu qua
lrong lruong hop nay. Cac cu mo du cung khng nn noi qua
hay quang cao qua muc ni dung cua ban lin.
Khac voi ll cua bao vil, ll cua bao hnh duoc vil duoi
dang cu dy du. Cu nay dung ring ro, khng gn voi bai, boi
v con co nhung lin luc khac hoc cac mu quang cao xon vao
lrong chuong lrnh. Cu mo du lhuong khng lom ll ni dung
ban lin ging nhu cach gil ll cua bao vil, v muc liu cua no
Ia lhu hul nguoi xom chu y lhoo doi hon. Do vy, cac dao din
vil cu mo du d Iai nhung cu hoi chua co Ioi giai dap, hoc
Iam cho nguoi xom lin rng nu ho lip luc lhoo doi lh su lrng
doi cua ho so duoc lhoa man.
72
lh y ro su kha c bi l, chu ng la ha y xom xo l Io i d n cu a ba n
lin lrn lo Ics Angclcs 1incs cu a My duo c gu i v lu Amman,
}ordan, n i dung Ia : M l phu nu Iraq xu l hi n lrn da i lruy n
hnh qu c gia }ordanio hm Chu Nh l va lu lhu Ia lha nh vin lhu
lu lrong nho m da nh bom ca m lu cu a AI-Qaida l n cng ba kha ch
sa n la i dy va o lu n lruo c, khi n 57 nguo i lhi l ma ng. To ba o
da cha y ll: M l phu nu Iraq bnh linh lu lhu da nh s p kha ch
sa n nhu lh na o. Nhung ha ng ll cho ba n lin luong lu nhu v y
lrong Chuong lrnh Tho i su bu i l i cu a da i lruy n hnh NBC Ia i
vi l Nguo i phu nu na y Ia ai` Ta i sao ba la Ia i d ng y Ia nguo i
da nh bom ca m lu lhu lu la i }ordan` Mo i ca c quy vi xom chi li l
lrong ba n lin l i nay. Ha ng ll lrn da i lruy n hnh khng nu
vi c nguo i phu nu na y da lu lhu , ma lhay va o do , go i y so lra Io i
nhu ng cu ho i cu a nguo i xom v vai lro cu a ba la.
Chu lhch anh cung co muc dch rl khac so voi ll. Chu
lhch khng lom ll ni dung nhu ll, ma giup dc gia cam nhn
y nghia ni dung cua lm hnh. Anh va chu lhch anh cung
dung In ml cu chuyn nho ma dc gia co lh hiu nhung
khng cn phai doc loan b ban lin di kom.
Chu lhch anh nn xac dinh ro nhung nhn vl chnh lrong
buc anh. Nu co vai nguoi xul hin lruoc ng knh lh lhng
lhuong nn d dc gia bil nhn vl lrung lm Ia nguoi di
mu Iuoi lrai hoc dung bn phai. Chu lhch anh khng nn
Ip Iai chnh xac lung chu da nu lrong ll, hay chop y nguyn
ml cu lu ban lin. Nguoi vil chu lhch khng cn phai nu
ro co lh nhn lhy ro nhung g lrong buc anh. CarIos
Iornandoz mim cuoi khi xung may bay chc chn so khng
hiu qua bng Ml CarIos Iornandoz hn hoan lro v sau 15
nm Iuu vong.
Hu hl cac chu lhch anh du ngn gon, chi dai khoang
ml hoc hai dong voi kh chu bo. Nhung cung co lruong hop,
ml lo bao hoc bao din lu co lh dua ml chum anh, lrong do
chu lhch so dai hon lrong lin anh d xu chui loan b cu
chuyn. Nhung Ioi chu lhch dai co lh lrch dn Ioi noi cua
nhung nhn vl xul hin lrong anh.
8icn icp iin 73
inh ve vu minh hou
Cac phong vin bao vil di khi khng lhch su dung hnh minh
hoa v chung chim nhiu din lch va buc ban lin phai duoc
vil ngn Iai. Nhung nhung hnh minh hoa so Iam cho lo bao bl
ml hon, lhu hul su chu y cua dc gia va giup ban lin d hiu
hon. Nhung hnh minh hoa giup ch chu khng phai choan ml
din lch ban lin cua phong vin. Thoo Ron Roason, hoa si lhil
k cua ml lo bao, da noi hnh minh hoa Ia lhng lin chu khng
phai Ia d lrang lr.
Mi hnh minh hoa du co ml muc dch. Ip dy ml
khoang lrng lrn ml bao hay lrong bui phal song khng phai
Ia Iy do lhuyl phuc d su dung hnh minh ho a. Hnh anh minh
hoa nn giup nguoi doc hoc nguoi xom hiu duoc su kin, luc
Ia bin lp vin phai hiu ban lin lruoc khi lhil k hay Iua chon
hnh minh hoa cho ban lin. Cac hoa si lhuong vo hnh anh, con
nhim vu cua bin lp vin Ia xy dung y luong cho hnh anh
do, lm nhung lhng lin cn din la hoc minh hoa, va dam bao
d chnh xac.
Hnh minh hoa co lh chuyn lai nhung lhuc l rl co ban
hoc lh hin ca ml quy lrnh. Hay luong luong ban dang dua
lin v nhim khng kh o dl nuoc cua mnh. Ml ban d co
lh duoc su dung d chi ra nhung khu vuc co khng kh
nhim. Hnh minh hoa co lh duoc su dung d chi ra nhim
khng kh co lh anh huong dn phi nhu lh nao. Ca hai Ioai
hnh minh hoa nay du co hiu qua nhu nhau di voi bao hnh,
bao noi va bao vil.
i voi bl ky Ioai bao nao, chung la cung nn lranh nhung
minh hoa day dc lhng lin. Hnh minh hoa phai d nhn di
voi nguoi doc va nguoi xom, dng lhoi hiu duoc y nghia co ban
cua no. Hay luong luong hnh minh hoa cung ging nhu bin
bao giao lhng lrn duong cao lc - nguoi Iai xo khng co lhoi
gian d nghin cuu v moi lhu du lri qua qua nhanh, do vy
lhng lin phai ro rang va d hiu.
Hay luong luong ban vil ml ban lin cho bil ngn sach
hang nm cua lhanh ph Ion gp hai In so voi 10 nm lruoc
74
dy. Khi doc ky, ban so phal hin lhy rng phn Ion lc d lng
lruong din ra lrong ba nm cui. Biu d cl lh hin quy m
cua ngn sach lung nm lrong 10 nm qua co lh so Ia cach rl
d d Iam sang lo diu do.
Nguoi doc va nguoi xom so lhy d nm bl lhng lin lrnh
bay bng hnh khi hon Ia nhung con s lh rap. V du, lrong
ml ban lin v su phal lrin cua cac doanh nghip lrong lhanh
ph cua ban da In al cac khu dn cu, ban co lh Iil k s cn
h va khu vn phong lrong khu vuc. Tuy nhin, so hiu qua hon
nu chung la su dung biu d lron d m la mi quan h giua
hai ni dung nu lrn. So sanh li I bl cu khi nao co lh, chu
khng nn nu nhung con s kh cung. Chung la co lh gy
hiu Im nu noi rng lhi lrn A co s lu vong v bnh AIDS
nhiu gp di lhi lrn B lrong khi lhi lrn A Iai co dn s cao
gp 10 In. Hay lnh ly I ly vong lhoo s dn d co lh so sanh
ml cach cng bng. Cac bin lp vin phu lrach hnh anh minh
hoa cn hiu ro s Iiu lhng k va phai quyl lm su dung
nhung con s nhu vy ml cach minh bach va chnh xac d giup
nguoi khac hiu ro hon.
6ium sut
Nhu chung li da nu, cac bin lp vin vua Ia nhung nguoi
giam sal vua Ia nhung nha bao. Khi ho Iam vic voi cac phong
vin v cac ban lin hang ngay, ho cung lhoo doi lin b cua
phong vin lhoo lhoi gian. Ho lm kim nhung co hi - lu mnh
hoc bng vn ban - d dua ra nhung phan hi mang lnh xy
dung, giup phong vin cai lhin chl Iuong cng vic cua ho.
Nhiu bin lp vin con chiu lrach nhim danh gia hiu qua
hoal dng hang nm cua nhn vin ma ho lhoo doi. y cung Ia
ml hnh lhuc phan hi chnh lhng.
Nhung phan hi hiu qua cn phai duoc dua ra dung Iuc
va cu lh. Nhung phan hi do co lh duoc bin lp vin dch
lhn dua ra hoc lhng qua vn ban. Hu hl cac bin lp vin
du cho rng nn cng khai dua ra ml s phan hi lch cuc
8icn icp iin 75
nhung giu kn ll ca moi Ioi nhn xol mang lnh ph bnh. i
voi hu hl cac bin lp vin bn rn, cach duy nhl d dam
bao phong vin cua ho nhn duoc phan hi hang ngay Ia In
Iich phan hi lhuong xuyn. Cho phop nhn vin cua mnh
bil ho lhuc hin cng vic nhu lh nao ml cach lhuong
xuyn Ia cach rl ll d lranh nhung bl ngo khng vui o
nhung lhoi dim bnh bu lhi dua.
Cac lruong phong/ban phu lrach lin luc nn lm cach nhn
duoc nhung lhng lin phan hi lrung lhuc lu di ngu nhn vin
v nng Iuc Iam vic cua chnh ho. iu nay co lh duoc lhuc
hin lhng qua cac cuc noi chuyn vui vo hoc yu cu nhn
vin din lhng lin vao bang cu hoi diu lra giu ln. Du ap
dung phuong phap nao lh diu quan lrong di voi nguoi phu
lrach Ia phai nhn manh ho mong mun moi nguoi hay lhng
lhn va so khng bi lru dp nu kl qua lra Ioi khng hoan loan
lch cuc. iu mu chl Ia ho cn bil mnh Iam vic nhu lh nao
d co lh cai lhin hiu qua cng vic.
Cac bin lp vin va lruong phong/ban phu lrach lin luc
hang du Iun lao ra bu khng kh lhoai mai va giup xy dung
ml vn hoa lch cuc lrong phong lhoi su, d ra va cung c
nhung chun muc va gia lri d cac nhn vin cung chia so.
Trong ml phong lhoi su co l chuc ll, cac bin lp vin Iun
lranh chi lrong dung nhung nguoi mnh lhch. Ho Iun khuyn
khch bu khng kh giao lip coi mo va l chuc cac cuc hop
lhuo ng xuyn nhm dam bao ll ca moi nguoi du hiu nhung
muc liu cua hang lin. Cac bin lp vin nn dc bil quan lm
loi doi sng linh lhn cua nhn vin va Iam ll ca nhung g co
lh d khch I linh lhn cua ho bng cach biu duong nhung
lhanh cng va lhuong cho nhung lhanh lch xul sc. Thua nhn
lhanh lch lrong cng vic Ia cach d khch I nhn vin dal
duoc nhiu lhanh lch hon nua.
76
Bao noi, bao hnh va bao din lu Ia nhung hnh lhuc chuyn su
voi nhung doi hoi va yu cu cao hon nhung g chung la da ban
loi o cac phn lrn. Cac phong vin phal lhanh va lruyn hnh
khng chi su dung ngn lu va con ca m lhanh va hnh anh d
dung lin. Nhung ni dung ho vil ra cn phai duoc vil Ia d
ngho, chu khng phai d doc. Cung ging nhu nhung dng
nghip Iam bao hnh, cac phong vin bao din lu cung su dung
m lhanh va hnh anh lrong cac ban lin cua ho, dng lhoi kom
lhoo ca nhung phuong lin luong lac d dc gia co lh lu lm
hiu su kin luy lhoo y lhch.
cho don gian, lrong chuong nay, chung li so su dung
lhul ngu phal song d m la cac ban lin lrn dai phal lhanh
va lruyn hnh, cho du nhung ban lin nhu vy duoc lruyn di
qua khng lrung, cap hay v linh.
tut hinh thut vu thut nu tron phut son
Hnh lhuc co ban cua cac ban lin phal song Ia ban lin doc,
Ing ling (ling Anh goi Ia V/O - voico ovor), bai luong
lhul lron von (ling Anh goi Ia vrap lrong phal lhanh va
packago lrong lruyn hnh. Ml ban lin doc Ia ml ban lin
hoan loan khng co m lhanh nn hoc hnh anh di kom -
lhuong duoc phal lhanh vin lrnh bay lrong phong lhu. Ing
ling hay V/O Ia ml lhul ngu cua lruyn hnh, m la ban
lin duoc doc, co hnh kom lhoo nhung khng co lrch dn lruc
77
Phut thunh, trun hInh
tu buo dln tu
lip. Ihal lhanh vin so doc vn ban cua ban lin song song voi
vic phal doan bng vidoo. Nu lhm Ioi lrch dn lh V/O so
duoc goi Ia V/O-SOT (SOT Ia vil ll cua sound on lapo
- ghi m lrn bng hnh). Ngay ca khi nhiu dai lruyn hnh
hin nay ghi hnh bng ky lhul s ma khng su dung bng
hnh, song lu SOT vn duoc su dung ph bin. Nhung hnh
lhuc nay - ban lin doc, V/O va V/O-SOT - co xu huong ngn:
lhng lhuong duoi ml phul, va di khi chi dai 10 hoc 15 giy.
Ml ban lin hoan lhin cua phong vin duoc goi Ia bai
luong lhul lron von, lhul ngu ling Anh Ia vrap (lhanh
phm) lrong nganh phal lhanh, hay packago (san phm lron
goi) lrong nganh lruyn hnh. Ban lin do bao gm phn doc cua
phong vin (hay con goi Ia knh ling, lrong ling Anh Ia
lrack), va lhuong bao gm ca nhung Ioi lrch dn va m lhanh
lu nhin xul hin o dia dim Iy lin. Tl nhin, ban lin lruyn
hnh co hnh anh, bao gm hnh minh hoa linh hoc dng.
Nhung Ioai hnh lin nhu vy co lh duoc phal so ng lruc lip
hoc ghi hnh lruoc, va co xu huong dai hon nhung Ioai ban lin
khac - di khi In loi sau hoc bay phul, luy lhuc vao hnh lhuc
cua chuong lrnh phal song. Mi bai luong lhul lron von du
co phn Ioi dn do phal lhanh vin doc.
Nhi u ba i luo ng lhu l co n ko m lhoo ba ng lhng lin, b
sung lhm lhng lin o ph n cu i ba i luo ng lhu l cu a pho ng vin.
Ml hnh lhuc khac Ia ban lin m lhanh lu nhin - vil ll
lhoo ling Anh Ia NATSOT. Hnh lhuc nay duoc su dung ph
bin nhl lrn lruyn hnh, nhung di khi cung xul hin lrn
dai phal lhanh. Ban lin nay khng co phn Ioi doc cua phong
vin, ma chi co Ioi lhoai cua nhung nguoi duoc d cp loi lrong
ban lin. Cach lip cn nay doi hoi phai chun bi nhiu hon. Mc
du vic dua lin cung ging nhu nhung Ioai hnh khac nhung kl
qua cua no rl manh. Cac phong vin quay phim di khi lu
mnh dung lin ma khng cn phai co phong vin, song ho phai
dam bao mi chi lil cn lhil d k Iai cu chuyn cn phai
duoc ghi Iai lrn bng, nu khng lhanh phm cua ho so khng
co y nghia.
78
it hun tin phut son
Cac ban lin phal lhanh va lruyn hnh duoc vil cho di lai
cua nguoi ngho chu khng phai cho di ml cua nguoi doc.
Cac phong vin phai vil ban lhao d ho co lh doc lo In: ban
lhao ro rang dang vn noi so d hiu. Khac voi dc gia cua bao
vil hoc bao din lu, nguoi ngho va nguoi xom khng lh quay
Iai hay xom Iai ban lin ma ho chua ro khi ngho hay xom In du
lin. Ld BIiss, cuu bin lp vin lhoi su cua dai lruyn hnh CBS
da lung vil rng Nhung lu da duoc noi ra lh khng lh nao
rul Iai duoc.
Cac phong vin bao hnh va bao noi phai suc lch hon
nhung dng nghi p bao vil cua ho. Ho phai dap ung yu cu
do. Du Iiu in ra lu chuong lrnh lhoi su koo dai nua ling co khi
chi bng ml hoc hai lrang bao vil. Ioi dn cua ban lin phal
song khng lh bao gm ll ca 5W va H da duoc ban loi lrong
phn lruoc. Nu Iam nhu vy co lh no so qua dai va qua kho
hiu. Do do, phong vin bao noi hoc bao hnh phai Iua chon hai
hoc ba dim quan lrong nhl d su dung lrong Ioi dn, va d
phn con Iai lrong nhung cu lip lhoo. Cac ban lin phal song
cung co xu huong Ioai bo ml s li u lil, v du, lui, dia chi ma
chung la lhuong lhy lrong bao vil. Cac phong vin phal lhanh
va lruyn hnh cung vil cu ngn hon d ho co lh doc lo ma
khng bi vp hay hul hoi.
Ca c pho ng vin ba o no i va ba o hnh pha i lh hi n du ng m
lhanh cu a nhu ng cu, chu ma ho su du ng. Tuong lu nhu ca c nha
lho, ho r l chu y d n nhip va v n di u. Chu ng la ha y xom m l
cu lrong ba n lha o cu a Ldvard R. Murrov, pho ng vin cu pha ch
cu a da i lruy n hnh CBS, dua lin v Chi n lranh Th gio i lhu hai
lu Iun n: Tu Birmingham d n BolhIohom d u chm lrong
ca nh khng m l a nh do n, nhung dm nay, kh p nuo c Anh, b u
lro i lh l lhanh quang. Ca ch vi l nhu v y Ia d nguo i ngho ca m
lhu . Ngn lu r l don gia n, va ph n k l cu a lu r l du l khoa l.
Cac phong vin phal lhanh va lruyn hnh phai chu y loi
lnh lrang ngn ngu co lh dung lrn bao vil nhung Iai ngho rl
bun cuoi khi duoc doc lo In. Khi nu din vin kim ngi sao
P|ci i|cn|, irucn |n| .c |cc 1icn iu 79
giai lr lruyn hnh Hoa Ky IuciIIo BaII qua doi, ban lin lrn bao
vil goi ba Ia BaII 83 lui. Nhung lrn dai phal lhanh, ban lin
phai vil Ia IuciIIo BaII lho 83 lui (nhu vy so lranh duoc su
hiu Im v nghia baII |qua bongj lrong ling Anh). V du,
lrong ling Anh, lu minor rl d In voi lu minor. Nhung lu
nay cn phai duoc su dung dung bi canh d dam bao ro nghia.
Cac phong vin bao hnh va bao vil phai lao lhoi quon doc lo
ban lhao cua mnh lruoc khi phal song d khc phuc nhung Ii
nay cung nhu nhung lruong hop da nghia co lh gy ra lnh
hung kho xu nhung Iai khng lh hin ro lrn giy. Khi dua lin
v ml sn goIf lu lhin, chung la khng nn noi ml ai do
pIayod a round da choi ml hip (nhung khi ghop m Iai co
nghia Ia v I) - voi lhu luong.
Th m ch ngay ca khi ca c ba n lha o duo c vi l ra d do c lo In,
song vi c da m ba o du ng chnh la cu ng quan lro ng khng ko m so
vo i ba o vi l. Sai I i chnh la lhuo ng d n lo i bi v p ho c do c sai
khi pha l so ng. da m ba o ch c ch n co lh do c chnh xa c ca c lu
kho pha l m, ca c pho ng vin pha l lhanh va lruy n hnh pha i
ki m lra ngu m lrong ba n lha o cu a ho . Vi l du ng chnh la gio
dy ca ng quan lro ng hon bo i Io nhi u da i pha l lhanh va lruy n
hnh co n dua ca lin In ma ng Inlornol. M l s da i co ph n m m
lu d ng chuy n ba n lha o lha nh phu d d phu c vu nguo i xom
khi m lhnh. Trong ca hai lruo ng ho p lrn, vi l sai chnh la co
a nh huo ng r l x u d n ca c pho ng vin va da i pha l.
Cac ban lin phal lhanh va lruyn hnh duoc vil lhoo vn
noi nhiu hon so voi lrn bao vil. Noi cach khac, cac phong
vin phal lhanh va lruyn hnh vil lhoo cach ho noi. Ml ban
lin lrn bao vil co lh duoc vil Ia Nguoi dan ng do da lrn
lhoal lrn chic xo lai Toyola mau do, canh sal cho bil. Nhung
lrong bao noi va bao hnh, ngun lin phai duoc dn lruoc, do do
ban lhao so vil Ia Canh sal cho bil nguoi dan ng do da lrn
lhoal lrn chic xo lai Toyola mau do. giu duoc giong diu
cua vn noi, phal lhanh vin khng cn phai su dung ln hay
chuc vu dy du lrong ban lin. Nhn chung, ln dm khng duoc
su dung lru phi chu cai vil ll Ia phn khng lh lhiu cua ln.
80
i khi, ngay ca ln cung khng cn. Ban lin lrn bao vil co lh
noi Ngoai lruong Iakislan Khurshid Mahmood da gp Ngoai
lruong IsraoI SiIvan ShaIom lai IslanbuI, Th Nhi Ky vao hm
lhu Nm. Nhung ban lin lrn dai phal lhanh co lh chi don
gian noi Ngoai lruong Iakislan va IsraoI da gp nhau lai Th
Nhi Ky ngay hm nay.
Tnh luc lhoi Ia ml dc dim chu yu cua lin luc lrn phal
lhanh lruyn hnh. Nu ml su kin nao do dang xay ra lrong
Iuc ban dang phal song, ban co lh va nn noi dung nhu vy:
Tng lhng dang lrn may bay loi Capolovn. so mang lnh
luc lhoi hon Ia Ngay hm nay Tng lhng dap may bay sang
Capolovn. Nhn chung, cac phong vin phal lhanh va lruyn
hnh lranh su dung mc lhoi gian lrong Ioi dn lru phi su kin
din ra lrong ngay. Nu bao vil ngay lhu Tu co Ioi dn: Tng
lhng Mboki da dap may bay sang Capolovn ngay lhu Ba lh
chuong lrnh phal lhanh bui sang ngay lhu Tu so co Ii noi
khac: Tng lhng Mboki da loi Capolovn. Tuy nhin ll hon
hl phong vin nn huong loi chuong lrnh Iam vic cua Tng
lhng o Capolovn lrong ngay lhu Tu d ban lin co lh duoc vil
lhoo lhoi hin lai: Sang nay, Tng lhng Mboki gp go sinh
vin lruong ai hoc Capolovn.
km thunh
Nhung doan ghi m ma phong vin phal lhanh va lruyn hnh
su dung lrong ban lin cung luong lu nhu Ioi lrch dn. Tuy
nhin, vic Iua chon doan ghi m Iai doi hoi lhm ml cp ra
quyl dinh nua. Trch doan m lhanh co vo n luong khi doc
lrn giy Ia chua du, ma cn phai du ro rang d co lh hiu duoc
khi ngho lrn song phal lhanh hoc lruyn hnh. Cac phong
vin bao noi va bao hnh phai lnh loi d dai cua lrch doan. Co
nhung ni dung lrng ngn lrn giy nhung Iai duoc nguoi la
noi dai dong lrn lhuc l - lrong ml s lruong hop, dai dong loi
muc khng lh su dung duoc loan b v so Iam ban lin vuol qua
lhoi Iuong cho phop.
Cac phong vin bao noi va bao hnh quan lm dc bil loi
cac doan cu ni lruoc va sau lrch doan ghi m. Muc liu cua
ho Ia dam bao Ioi lhoai khng bi dul doan, lhu hul su chu y cua
nguoi ngho hoc nguoi xom lu du dn cui ban lin. V du, nu
ml lrch doan ghi m bl du bng ml dai lu lh phong vin
phai Iam ro nghia o cu cu ni ngay lruoc khi bl du lrch
doan ghi m bng cach chon lhm cu d nguoi ngho co du
lhng lin d hiu duoc ni dung lip lhoo. Chng han, chy rn
bung phal lrong cac lruong o dia phuong. Ml y la cua lruong
co lh noi nhu sau lrong lrch doan: Chung dn dy va Iun
lay gai, lh Ia chung li bil chuyn g da xay ra. Biu hin cua
no rl ro rang. Khi noi chung, c y la noi loi cac hoc sinh
lrong lruong. So Ia kho hiu nu cu vn ngay lruoc lrch doan
ghi m Iai noi: Cac y la cua lruong cho bil ho dang phai di
pho voi su bung phal cua chy rn, boi v phn lrch dn sau
do co vo cho lhy chung o dy Ia chy va rn. Do do, phong
vin co lh noi chy rn bung phal co nghia Ia nhung y la nhu
c Mary Smilh ngay hm nay phai kham cho nhiu hoc sinh
hon bnh lhuong.
Ngoai cac lrch doan m lhanh, ban lin lrn dai phal lhanh
va lruyn hnh con co lh kom lhoo m lhanh lu nhin hoc
hoang da. y Ia nhung m lhanh lhu duoc khi dua lin ml
su kin: ling gio hu, ling coi cua canh sal, ling nhung dua lro
lhol In v sung suong. Su du ng nhung m lhanh nhu vy khi
dua lin Ia ml chun muc o ml vai noi lrn lh gioi. ua nhung
m lhanh lu nhin vao ban lin so cho phop nguoi ngho hoc
nguoi xom lu lrai nghim ml lnh hung hay ml dia dim,
lhay v d phong vin m la cho ho v diu do. Am lhanh cung
co lh giup chuyn canh hoc dia dim, dua nguoi ngho hoc
nguoi xom buoc sang canh lip lhoo.
Am lhanh lu nhin co lh duoc bl o muc nho, lhp hon Ioi
cua phong vin, hoc co lh bl lo In d co lh ngho lhy ro.
Du su dung phuong phap nao lh m lhanh cung phai giup
phong vin din la cu chuyn. Ging nhu vua giua nhung
hang gach, nhung m lhanh lu nhin hay so gn kl cu chuyn
82
Iai voi nhau. Slovo Svoilzor, phong vin anh nguoi My, da noi
lrn lruyn hnh, vic su dung m lhanh lu nhin rl quan lrong
d din la loan b cu chuyn. ng cho rng m lhanh Ia ml
phn dc bil cua hnh anh.
inh unh
Truyn hnh Ia dai phal lhanh co lhm hnh anh. Cac phong
vin lruyn hnh Ianh ngh gn kl Ioi noi cua ho voi nhung
hnh anh d lai hin ml cu chuyn co suc lhuyl phuc hon.
Nhung hnh anh nay khng phai chi Ia hnh nn, ma con Ia
ml phn quan lrong cua cu chuyn. Nhung hnh anh so lra
Ioi cu hoi cai g lrong ban lin, ngn lu so lra Ioi cu hoi lai
sao. Nhu Ld BIiss da lung noi xom co lh lin, nhung chua hn
da hiu.
Cac phong vin lruyn hnh cn bil hnh anh nao ho so
su dung lrong ml ban lin lruoc khi bl du chp bul. Bl cu
khi nao co lh, ho cung nn xom loan b hnh anh lruoc, d co
lh bil chc chn ni dung ho vil so n khop voi nhung hnh
anh. y khng chi don lhun Ia vn d vn phong. Cac
nghin cuu da cho lhy nguoi xom hiu va nho ban lin ll hon
nhiu khi ngn lu va hnh anh khop nhau - luc Ia, ca hai yu
l do du Iam loal In su kin. Khi hnh anh khng khop voi
ngn lu lh nguoi xom co xu huong nho nhung g ho nhn
lhy hon Ia nhung g ho ngho lhy. Chng han, hay luong
luong, ml ban lin noi v lac dng cua con bao Ion di voi
ngun cung cp nng Iuong cua ml quc gia. Nu hnh anh
chi lh hin lhil hai va hu qua cua con bao lh nguoi xom so
qun ml y chnh cua ban lin Ia ngun cung cp nng Iuong
da bi gian doan. Ban lin do so d lhoo doi hon nu hnh anh
cho lhy lhil hai cua con bao lrong khi phong vin noi v
hu qua va sau do chuyn sang nhung hnh anh noi v nhung
chic xo lai cho nhin Iiu bi mc kol hoc nguoi dn xp hang
dai d mua xng lrong khi phong vin m la lac dng cua
lrn bao di voi ngun cung cp nng Iuong.
Gn kl ngn lu va hnh anh khng co nghia Ia phong
vin chi don lhun m la nhung g nguoi xom co lh lhy. V
du, hnh anh cho lhy ml xo lai cua lrang lrai dang di lrn
con duong dl bui bm. So khng co y nghia g nu phong
vin noi nhung diu hin nhin nhu Gia dnh Roborlson
sng o doan cui cua con duong dai nay. Thay vao do, phn
m lhanh cua ban lin nn cung cp nhung lhng lin d Iam ro
lhm bi canh va y nghia cua hnh anh. Trong lruong hop
nay, phong vin co lh noi Nan han han nghim lrong loi
muc lrong nm nay gia dnh Roborlson khng co bl ky hoa
mau nao d ban.
in tut phut thunh vu truyn hinh
c gia cua bao vil hoc bao din lu co lh kim soal luong di
nhiu di voi vic ho nhn lin luc nhu lh nao. Khan gia va
lhnh gia cua lruyn hnh va phal lhanh co l kha nng kim soal
hon. Ml dc gia cua bao vil co Iua chon doc lu lrang ba ri loi
phn lh lhao hoc cao pho. Ml dc gia cua bao din lu co lh
koo lhanh lruol lrn lrang chu lruoc khi quyl dinh doc bai nao
lu du dn cui. Nhung lhnh gia cua dai phal lhanh hay nguoi
xom lruyn hnh buc phai don nhn lin luc lhoo lrnh lu da
duoc dao din quyl dinh lruo c.
Cac ban lin cua bao hnh va bao noi lhuong bl du bng
nhung ni dung ma dao din cho Ia su kin ni bl lrong ngay.
iu do khng co nghia Ia ll ca moi lin bai ngay sau phn lin
chnh du kom phn quan lrong hon nhung lin bai lruoc do.
ao din phai cn nhc anh huong cua loan b chuong lrnh
lhoi su noi chung, chu khng phai chi lung lin bai ring Io. ao
din lhuong d danh ml lin hay bai quan lrong hoc khac
lhuong phn sau cua chuong lrnh lhoi su va goi lr lo mo bng
ml Ioi dn d duy lr su quan lm lhoo doi cua nguoi ngho va
nguoi xom.
Tuong lu nhu ml bin lp vin cua bao vil phai quyl
dinh vic In lrang bao, dao din lhoi su cua dai lruyn hnh
84
cung phai Ip danh muc Iil k ll ca cac lin bai lhoo lrnh lu
so duoc phal song. Nhim vu cua dao din Ia phai bil chnh
xac mi lin bai dai bao Iu v chuong lrnh lhoi su phai bl du
va kl lhuc o ml lhoi dim cu lh. Khi chuong lrnh bl du,
dao din phai dam bao chuong lrnh cua mnh din ra lhoo
dung Iich lrnh. Nu ml lin hay bai koo dai hon du dinh, lh
nguoi dao din phai quyl dinh cl bo cai g d bu vao lhoi
gian koo dai do. Nu ml lin hay bi bo lh dao din phai co cai
g do d Ip ch lrng.
in tut trut tuyn
Bao din lu cung co ml s dc dim cua bao vil, bao hnh va
bao noi, dng lhoi Iai co nhung dc dim ring cua mang
Inlornol. Thng lhuong, cac lrang vob cung cp cac ban lin
cung luong lu nhu lrn bao vil. Cung co Iuc dc gia co lh Iua
chon ml doan vidoo, va do vy, lrong lruong hop nay, ml
lrang vob cung ging nhu phal song lrn lruyn hnh. Tin luc
lruc luyn ln dung li da Ioi lh cua phuong lin lruyn
lhng moi, cho phop nguoi doc lro lhanh nguoi lham gia lhuc
su, lu chon lhng lin da duoc lrnh bay sn. Nora IauI, Giam
dc Hoc vin Nghin cuu Ihuong lin Truyn lhng moi cua
ai hoc Minnosola, cho rng Nu khan gia co lh kim soal
lh do chnh Ia ml hnh lhuc ban lin moi.
}onalhan Dubo, chu lrang vob Cybor}ournaIisl.nol - m l
lrang vob l p lrung lm hi u inlornol va ca c cng ngh kha c
dang lhay d i lruy n lhng nhu lh na o - cho r ng Ca c
pho ng vin ba o di n lu c n suy nghi cu ng m l Iu c o nhi u
c p d : ngn lu , y luo ng, k l c u ba n lin, lhi l k , luong la c,
m lhanh, hnh a nh, a nh va da nh gia lin lu c. Ba o hnh lh
lrnh chi u lin lu c. Ba o vi l lh lhin v k va Iy gia i. Ba o
di n lu lh lrnh chi u, k , chu ng minh va la o su luong la c.
lhu c hi n duo c di u do , ca c pho ng vin ba o di n lu lrnh
ba y lhng lin lhoo ca c l ng n c, su du ng nhi u hnh lhu c
dua lin kha c nhau.
tut hinh thut hun tin trut tuyn
Ioa i hnh ba n lin lru c luy n co ba n nh l Ia in ko m (prinl pIus).
o Ia ba n lin duo i da ng chu ko m lhoo nhu ng y u l kha c nhu
a nh, m lhanh, hnh a nh, ho c ca c duo ng d n d lm hi u lhm
lhng lin. B ng ca ch cung c p lhm ca c duo ng d n, pho ng vin
co lh cung c p lhm cho nguo i do c nhu ng lhng lin lrn nhu ng
lrang vob ring, lrong do co m l s lrang vob khng lhu c ha ng
lin. Nguo i do c co lh co lhm nhi u lhng lin v b i ca nh ho c
Iich su . Ba n lin lru c luy n co lh duo c lng cuo ng b ng ca ch ko m
lhoo nhu ng duo ng d n lo i ca c co so du Ii u d nguo i do c co lh
lm ki m. V du , m l ba n lin no i v di m s bi gia m di o m l
lruo ng ph lhng lrung ho c kh p ca nuo c co lh g n vo i co so du
Ii u k l qua ho c l p cu a l l ca ca c lruo ng. Nguo i do c cu ng co lh
lm m l lruo ng cu lh , ho c l l ca ca c lruo ng lrong m l lha nh
ph nh l dinh, ho c so sa nh k l qua cu a nhi u lruo ng kha c nhau.
Ml cach lip cn sang lao hon Iai su dung nhung luong
lac qua nhp chul, hay d hoa da phuong lin duoc lhil k
chuyn bil cho vic minh hoa ml ban lin. hoa duoc sp xp
lhoo chiu ngang, nhung nguoi doc co lh lm hiu ml cach
dc Ip lhoo bl ky lrl lu nao. iu do cung dung voi hu hl
cac anh chiu lruc luyn, gn vn ban va m lhanh voi nhung
buc anh linh lrong mi lruong da phuong lin cho nguoi doc.
Nhung cng cu cho phop nguoi doc lm ml vi lr qua goc
nhn 360
o
cung co lh h lro rl nhiu vic dua lin lruc luyn.
Cho dn nay phn mm IIash, ml lrong nhung phn mm cho
phop chung la lhil k ni dung co lnh luong lac: vidoo, d
hoa va hoal hnh. V du, dai BBC o Iun n da xy dung
lrang vob v ma luy va ruou bl hop phap, cho phop nguoi doc
Iua chon ml Ioai lhuc va Iiu lhuc dc bil, sau do Iua
chon ml b phn co lh - nhu nao hoc lim - d doc v lac
dung cua lhuc do di voi b phn do cung nhung lhng lin v
an loan. Cac lrang vob lhm ch con su dung lro choi ghop
hnh hoc lro choi d dua lin bng cach cl lhng lin lhanh cac
cu hoi va lra Ioi, va d nguoi doc lm ra nhung g ma phong
vin da lm hiu duoc.
86
it huo trut tuyn
}onalhan Dubo noi bao lruc luyn Ia giao dim giua bao hnh va
bao vil. ng khng dinh rng cach vil don gian, ngn gon
duoc cac phal lhanh vin ua chung khin vic vil bao lruc
luyn d dang hon. Tuy nhin, ng cung noi co qua nhiu lrang
lin da bo qua nhung nguyn lc co ban d vil bao ll. Dubo noi,
giong diu kiu hi lhoai Ia ll nhung ngu phap va chnh la vn
con Ia vn d. Nha quan Iy lin luc lruyn hnh Scoll Alkinson
cho bil Ioi khuyn ll nhl cua ng Ia hay vil cho Inlornol nhu
khi ban vil lhu din lu cho ml nguoi ban. ng noi: iu do
khng co nghia Ia ban co lh vil sai chnh la, bo qua cu lruc
cua lin bai hoc bo sol bi canh, ma Ia vil ml cach lhn lhin
nhl co lh.
Do cac lrang lin mun mang Iai cho dc gia nhiu su Iua
chon, nn nguoi vil phai lranh su dung nhung Ioi dn kiu lr
hoan hay kiu giai lhoai, khng lh hin nhanh chong ni dung
chnh cua bai bao. Ioi dn phai cho dc gia lhy Iy do dang d
ho lip luc doc, nu khng dc gia chc chn so lruy nhp ml
bai bao khac. Tin bai lruc luyn nhn chung lhuong ngn hon lin
bai lrn bao vil. Nn han ch d dai cua bai bao lruc luyn o
khoang 800 lu va lrnh bay lrn ml lrang. Cac nghin cuu cho
lhy dc gia sn sang cun doc man hnh d doc ni dung bai
bao lruc luyn, nn khng cn lhil phai buc ho nhp vao cac
lrang lip lhoo d doc lip bai bao. Tuy nhin, d d lip lhu
hon, Dubo goi y nguoi vil bao lruc luyn nn phn ni dung
bai bao lhanh nhiu doan, khi va su dung nhiu liu d phu va
gach du dong hon so voi bao vil d lach bil cac y.
Bao ch lruc luyn co lh cho phop dc gia phan hi lruc
lip va ngay Ip luc di voi nguoi vil hoc bin lp vin bng
cach gui lhu din lu hoc lhm ch Ia chal lruc lip. Thm vao
do, nhiu lrang vob con danh ml ch cho dc gia gui In mang
nhung y kin va phan hi cua ho, lu do nhung nguoi khac co lh
doc duoc nhung g ho da vil va phan hi. ai phal lhanh cng
cng Minnosola (MIR) o My khuyn khch nhn lin bai ca lrn
song phal lhanh va lruc luyn. Nguoi ngho duoc yu cu goi
din lhoai hoc gui lhm lhng lin bng lhu din lu. Nhung lin
bai lrn lrang vob cua dai phal lhanh cng cng Minnosola co
muc Iin kl giup chung li dua lin bai nay lhoo do dc gia co
lh lhm Ioi bnh va phn lch.
ai phal lhanh cng cng Minnosola cung lin hanh diu
lra lhnh gia lruoc khi lhuc hin cac phong su hoc cac chuyn
d dc bil, chng han nhu xom xol nn kinh l cua bang. Iho
Chu lich phu lrach lin luc cua dai, BiII Buzonborg, cho bil y
kin lhnh gia dn loi kl qua Ia cac bai phong su hoc chuyn
d cuc ky chi lil, su sc hon va co nhiu ling noi cung nhu
nhung v du lhuc li n.
88
Nhiu co quan bao ch giao cho cac nha bao nhim vu dua lin
v cac Iinh vuc cu lh, lhoo dia Iy hoc chu d, lhuong duoc bil
loi Ia Iinh vuc/dia ban hoal dng. Thul ngu nay ban du
duoc dung d m la cng vic lhuong xuyn cua ml nguoi bao
v hoc canh sal. Cac nha bao Iam quon voi Iinh vuc hoal dng
va nhung con nguoi lao nn Iinh vuc do, va lrong nhiu lruong
hop ho phai hoc lu vung chuyn nganh d hiu duoc cac ngun
lin cua mnh. iu nay khng co nghia Ia ho so dung khi lu
vung do lrong cac lin bai cua mnh. Trai Iai, cac phong vin gioi
v cac Iinh vuc lro lhanh cac nha phin dich va bin dich, Iam
cho lhng lin kho hiu lro nn d hiu di voi cng chung.
O nhung phong lin luc cua cac bao nho him khi phong
vin chuyn su, ma moi phong vin du cn phai vil lin bai
v moi lh Ioai. Tuy nhin, lrong cac co quan bao ch Ion hon,
bao vil hoc bao hnh, cac nha bao co co hi lp lrung vao ml
Ioai lin luc cu lh. V du v ml s Iinh vuc lruyn lhng bao
gm: chnh phu, canh sal, loa an, va doanh nghip. Ml s khac
lhay di lhoo dia ban. Dua lrn nhung b phn cu lhanh nn
ml cng dng ma cac nha bao co lh duoc giao nhim vu dua
lin v mi lruong, v nguoi gia, hoc giao duc, v.v...
Cac phong vin dua lin lhoo Iinh vuc co lrach nhim co ban,
do Ia Iun phai nm bl moi lin luc lrong Iinh vuc cua ho. Ho co
nhim vu dua lin bai v nhung vn d hay su kin ni In lrong
Iinh vuc cua ho - hi nghi, cac bao cao duoc in n hoc cac bai
duoc dua In lrang vob va cac su kin lhuong I khac - luy
89
Buo chI chun ngunh
nhin ho cung co lrach nhim lm kim lin luc dng sau b ni
cua nhung su kin do. Ihong vin dua lin lhoo Iinh vuc xy
dung lin bai lhng qua hoal dng ring cua mnh, bng cach
lhil Ip quan h voi cac ngun cung cp lhng lin, nhung
nguoi so cp nhl cho ho v nhung g dang lhuc su din ra,
khng chi cng khai ma con sau hu lruong. Ho san xul rl
nhiu Ioai lin bai, lu lin nong hi dn cac chuyn muc dc bil.
Chip ScanIan, ml cuu phong vin dua lin lhoo Iinh vuc cua bao
Knighl Riddor va hin dang Iam vic cho Vin Ioynlor, cho bil:
Cac phong vin Iinh vuc gioi nhl ma li bil Ia nhung nguoi
co l chuc chl cho, quyl lm, va co y lhuc cng vic ro rang va
co nhiu ngun cung cp lhng lin.
ky nn duu tin theo Iinh vut
Voi bl ky Iinh vuc nao ma ml nha bao Iua chon hoc duoc giao
nhim vu dua lin, lh ml ky nng co ban Ia kha nng hiu bil
v nhung lh ch chi phi Iinh vuc do. Cn phai co lhoi gian va
phai n Iuc khi lm hiu cach lhuc vn hanh cua h lhng, luy
nhin di Iai, chung la co nhung lin bai ma nhung phong vin
khac so khng lh dui kip. Lric NaIdor, nguoi phong vin
kham pha ra cu chuyn cuc sng lrn bo g duoc ban dn o
phn lruoc, da dl ra nhung cu hoi duoi dy d bl du lm
hiu xung quanh ml Iinh vuc:
Ai Ia nhung nguoi chu chl`
Ai Ia nguoi diu hanh`
Ai Ia nguoi ra cac quy dinh`
Co cac quy dinh, nguyn lc g`
Cng vic duoc lhuc hin ra sao`
Nhung sai Im duoc ghi o du`
Vic chi liu duoc ghi o du`
Ai bil mu chl lhuc su cua cu chuyn va Iam sao d Iy
duoc lin do`
lm cu lra Ioi cho nhung cu hoi nay, ml phong vin
phai nghin cuu lhl ky va di su vao Iinh vuc. Hay doc moi
90
lhu v chu d, lhu lhp k hoach hi nghi va chuong lrnh nghi
su, dl mua cac n phm chuyn nganh. Tuy nhin, diu quan
lrong nhl Ia dung dy va di. Ihong vin lhoo Iinh vuc khng
lh chi phu lhuc vao din lhoai, ho cn phai danh lhoi gian
lm hiu Iinh vuc, gp go va noi chuyn voi moi nguoi. Miko
Malhor, ml nha bao My ky cuu va Ia ml phong vin diu lra
lai dai lruyn hnh WTKR o NorfoIk, Virginia, cho bil: Khng
ai co lh vil bai nu chi quanh qun lrong phong lin luc. Iam
quon voi moi nguoi co lh Ia diu co ch - lu quan chuc loi lhu
ky - va dua danh lhip cho ll ca moi nguoi ma ban gp lrong
Iinh vuc ban lac nghip. Xy dung danh sach ngun cung cp
lin voi nhiu lhng lin Iin h ma ban co lh khai lhac va duy
lr Iin h voi nhung nguoi do bng vic lhuong xuyn kim
lra Iinh vuc. Bn canh vic dua lin v nhung nguoi chu chl
chnh lrong Iinh vuc, nguoi phong vin gioi con phai xom xol
hoal dng cua ho anh huong nhu lh nao loi moi nguoi lrong
cng dng.
ua lin lhoo Iinh vuc doi hoi phai co ky nng ca nhn va l
chuc ll. Co l chuc nghia Ia dung Iich d lhoo doi cac hi nghi,
cac bui diu lrn, va han lhuc hin bao cao hoc hoal dng. No
co nghia Ia cn co ml h lhng dang lin cy, mang lhoo duoc
lrn nguoi, dung d Iuu lru va lra cuu lhng lin Iin Iac, dc bil
Ia cac s din lhoai hoc dia chi lhu din lu. Va no con co nghia
Ia phai Iun co 1 ban k nhung y luong v cac lin bai lrong
luong Iai, kom lhoo Ia danh sach nhung cng vic lhuc hin
hang ngay d phuc vu cho cac y luong do. Hin nay, nhiu
phong vin Iuu giu nhung lhng lin nay lrong may lnh, su
dung cac chuong lrnh khin vic lm kim nguoi va ngay lhang
d dang. Tuy nhin, ho cung cn no khi ho khng co ml o vn
phong, do vy ho co lh mang lhoo ban in, may lnh xach lay,
hoc lhil bi cm lay huu ch cho phop lruy cp mang lu xa,
duoc goi Ia lhil bi h lro ky lhul s ca nhn (IDA). V cng
ngh co lh khng dang lin cy, cho nn cn phai lhuong xuyn
sao Iuu lhng lin du phong (backup).
ua lin v ml Iinh vuc co nghia Ia Iam quon voi moi nguoi
8cc c|i c|ucn ngcn| 91
du d ho so lin luong ban, dng lhoi vn giu ml khoang cach
ngh nghip. ScanIan cho bil, phn kho nhl d lro lhanh ml
phong vin chuyn nganh Iam vic voi cac ngun cung cp lin
ma ban quay Iai lip xuc voi ho hang ngay ngay ca khi ban vua
vil ml lin hoc bai ma ho khng lhch.
thnh phu vu thnh tri
Nhung phong vin dua lin v chnh phu cn phai hiu su vn
hanh bn lrong chnh phu, va lm hiu lac dng cua cac quyl
dinh cua chnh phu. Nhung phong vin nao hoi cu hoi co ban
Ai quan lm` khi dua lin v chnh phu co kha nng lm lhy
nhung nguoi ma cuc sng cua ho bi anh huong boi nhung g
ma chnh phu lhuc hin. Tin bai v nhung nguoi nay hp dn
dc gia hon.
Ihn Ion cng vic cua chnh phu duoc lhuc hin lrong cac
hi nghi, boi vy cac phong vin lhoo Iinh vuc phai dua lin
nhiu v nhung hi nghi do. Tuy nhin, ml cuc hop chan ngl
khng co nghia Ia so dn dn ml lin bai cung cha n ngl. c
gia phu lhuc vao nha bao khi noi cho ho bil duy nhl cai g Ia
quan lrong, chu khng phai moi lhu din ra lhoo lrnh lu.
Nhung lin bai hay nhl v cac hi nghi khng lp lrung vao
nhung g din ra lrong phong hop, ma Ia nhung nguoi bi lac
dng boi nhung g da din ra.
V Iinh vuc chnh phu, diu lhil yu di voi cac nha bao Ia
bil cach doc va giai lhch cng b v ngn sach hoc lai chnh.
Doi lhoo vic su dung lin Ia ml Ioi khuyn co ch di voi ll
ca cac nha bao, nhung dc bil Ia di voi nhung nguoi dua lin
v chnh phu va chnh lri. Nhung lin bai v phn b ngn sach
cua chnh phu co lh Ia kh khan, nhung vn d lhu va chi liu
lac dng lruc lip loi dc gia va nguoi dn cn bil lin so duoc
chi dung vao vic g. Nhn chung, cac vn ban Ia nhn l quyl
dinh cua chnh phu, boi vy cac phong vin lhoo Iinh vuc phai
co kha nng lhu lhp duoc va hiu nhung vn ban do.
Cac phong vin chnh lri o ml nn dn chu co su mnh
92
quan lrong Ia cung cp cho cng dn nhung lhng lin cn lhil
d ho co lh Iua chon cac ung cu vin vao cac chuc vu. Iam
duoc diu do, cac nha bao cn lm hiu xul lhn va lrnh d cua
cac ung cu vin, quan dim cua ho v nhung vn d chu chl,
va nhung g ma cac ung cu vin so noi lrong nhung In xul
hin vn dng lranh cu va quang ba. Cac phong vin chnh lri
cung chu y dn nhung nguoi ung h cac ung cu vin boi Ioi ch
cua ho lhuong co lh dinh huong cng vic ma ml chnh lri gia
so lhuc hin nu duoc bu chon.
iu lra du Iun Ia dim chnh lrong vic dua lin v vn
dng lranh cu, luy nhin cac nha bao cn lhoo doi chl cho lruoc
khi quyl dinh Iiu kl qua cua ml cuc lhm do co dang d
dua lin khng. Xom Nhung cu hoi ma cac nha bao nn dl ra
di voi cac cuc lhm do. Nhung cuc lhm do koo dai va cng
b kl qua Iin luc hang ngay, cho bil li I cu lri ung h lung
ung cu vin lh khng co gia lri Im, chi ging nhu ml buc anh
chup ml cuc chay dua vao lhoi dim cu lh. Ml s nha bao
cho rng nhung cuc lhm do nay lhuc ra lao ra su lhin vi, Ia m
cho cu lri nga v ung cu vin dn du, boi v nhn chung nguoi
dn du mun ung h ml nguoi chin lhng. Tuy nhin, cac
nha nghin cuu o My da phal hin ra rng nhung cu lri chu y
dn cac cuc lhm do du Iun cung hiu bil nhiu hon v cac
vn d Iin quan lrong chin dich vn dng. Ioi khuyn cua cac
nha nghin cuu danh cho cac nha bao Ia duy lr vic dua lin v
kl qua cua cac cuc lhm do koo dai lrong sul chin dich vn
dng, nhung khng bin chung lro lhanh lrong lm cua vic
dua lin.
V cac vn d lrong vn dng lranh cu, cac nha bao khng
chi cn chu y loi nhung g ma cac ung cu vin noi ma con phai
chu y dn diu ma cac cu lri mun bil. Nhiu co quan bao ch
lin hanh cac cuc lhm do du Iun lhoo vn d d xom cng
chung quan lm nhiu dn chu d nao lrong nm bu cu. i
khi cac ung cu vin co lh mun lranh ban v ml vn d gy
nhiu lranh cai, anh huong su sc loi cu lri. Trong lruong hop
do, cac nha bao cn nu nhung vn d ma cng Iun dang quan
lm. Ihong vin chnh lri gioi khng don lhun chi Iam ro Ip
lruong cua cac ung cu vin v cac vn d, ma con phai chl vn
nhung g ma cac ung cu vin da Iam v vn d do o cuong vi
lruoc kia hoc o nhung cuong vi ma ho da lung nm. dua cac
vn d vao doi sng, phong vin lm kim nhung nguoi ma
nhung cu chuyn cua ring ho minh hoa lai sao nhung vn d
do Iai co anh huong va su khac bil so Ia nhu lh nao nu ml
ung cu vin hoc nguoi khac lhng cu.
hun tu hoi mu tut nhu huo nn dt ru di voi tut tut thm do
Ai lin hanh lhm do` o co phai Ia ml l chuc diu lra hop
phap hay khng` Ho lin hanh lhm do cho nhung ai khac`
Ai chi lra cho vic lhm do` Chuong lrnh nghi su chnh lri
cua ho Ia g`
Bao nhiu nguoi duoc phong vn`
Ho duoc chon Iua nhu lh nao`
i luong nao duoc phong vn`
Cac kl qua dua lrn cu lra Ioi cua ll ca hay ml s nguoi
duoc lhm do`
Cuc lhm do duoc lin hanh khi nao`
Cuc lhm do duoc lin hanh ra sao`
Cu hoi Ia g`
Ti I sai so l Ia bao nhiu` Nhu ng con s chua qua xu Iy Ia g`
Kl qua co khac voi nhung cuc lhm do khac khng, va nu
khac lh lai sao`
Cuc lhm do nay co dang dua lin khng`
Ih n na y duo c lrch lu cu n 20 ccu |c i nc i n|c |c c ncn 1c i rc
1c i .c i |c i uc i|cn !c , Ta i ba n I n lhu ba, cu a ShoIdon R. Gavisor,
Ih.D., va G. Lvans Will. (hllp://vvv.ncpp.org), da duo c nha
xu l ba n cho pho p.
kinh dounh vu kinh t
Iinh vuc kinh doanh dng cham dn doi sng cua hu hl moi
94
nguoi. Thl nghip, gia Iuong lhuc va nhin Iiu, lil kim ca
nhn va du lu, ll ca nhung chu d nay khng chi lac dng loi
cac Ianh dao doanh nghip ma con anh huong loi cng nhn va
nguoi liu dung. ua lin v Iinh vuc kinh doanh cua dia
phuong co nghia Ia dua lin v cac chu Iao dng va cng nhn,
xy dung va bun ban lai san, cung nhu cac khu vuc doanh
nghip duy lr su phal lrin cua nn kinh l dia phuong, du do
Ia nng nghip, ch lao, khai mo hay chm soc y l. O cp d
quc gia, cac phong vin kinh doanh dua lin v nhiu chu d
kho hiu hon, chng han nhu hang hoa va lhi lruong chung
khoan, li I Iai sul va cac khoan no voi cac dinh ch lai chnh.
Ihong vin kinh doanh va kinh l phai Iam cho lin bai cua
ho lro nn d lip cn di voi dc gia noi chung. Ho phai am
hiu nhung khai nim va lhul ngu kinh l va co kha nng xac
dinh hoc lruyn lai nhung khai nim va lhul ngu do bng
ngn ngu don gian, d hiu. y Ia cng vic huu ch ngay ca
di voi cac phong vin Iam vic cho cac n phm chuyn nganh
hoc cac dai phal lhanh, lruyn hnh ma dc gia cua ho cn phai
quon voi cac lhul ngu. Chng han nhu o My, 1cp c|i P|c Ucn
nhm vao di luong Ia dc gia hiu bil v kinh doanh, luy
nhin lap ch nay vn giai lhch y nghia cua cac lhul ngu ph
bin nhu lng san phm quc dn, luc lng gia lri san Iuong
hang hoa va dich vu cua ml quc gia. Thoo lhoi gian, cac
phong vin kinh doanh xy dung danh sach cac dinh nghia
chnh xac ma ho co lh dua vao su dung lrong cac lin bai cua
mnh. c gia so danh gia cao vic giai lhch ro rang y nghia cua
lhul ngu chuyn di no, pha gia lin l, lu nhn hoa va
cac lhul ngu kinh l khac. Ho so danh gia cao nhung lin bai giai
lhch lai sao nhung kha i nim nay lac dng loi cac ca nhn cung
nhu cac lp doan va cac chnh phu.
Ihong vin kinh doanh cn co kha nng doc va hiu cac
cng b lai chnh, bang cn di va cac bao cao hang nm. Ho
lhuong lm lhy vn d khi nhn vao nhung lhay di v lhu
nhp hoc chi liu qua lung nm. Ho so sanh cac cng ly nay
voi cac cng ly khac lrong cung ml nganh cng nghip hoc
lrong cung khu vuc. V du, khi ml doanh nghip dong cua
hoc Iam n lhl bal, phong vin so khng chi hoi bao nhiu
nguoi bi ml vic Iam, ma con hoi v lac dng cua vic dong
cua doanh nghip di voi cng dng. lra Ioi cu hoi Ion hon
do, ho cn bil Iiu cng ly do co phai Ia ml lrong nhung chu
Iao dng Ion nhl o khu vuc hay khng, Iiu cac cng ly khac o
dia phuong co cung cp cung Ioai san phm va dich vu khng,
ly I lhl nghip cua dia phuong Ia bao nhiu, va nhiu vn d
khac nua.
Iinh vuc kinh doanh doi hoi su hiu bil su sc hon v
loan va lhng k so voi hu hl cac Iinh vuc khac. Tuy nhin,
phong vin kinh doanh nn su dung cac con s ml cach dung
muc lrong lin bai cua mnh, boi v qua nhiu s Iiu so Iam cho
lin bai kh khan va nham chan. Nhung lin bai v chu d kinh
doanh hp dn nhl phai cho lhy lm quan lrong cua cac din
bin bng cach lh hin chung bng nhung lhul ngu mang lnh
nhn vn, m la cach lhuc ca nhn da va so bi lac dng.
7 t, khou hot vu Ni truon
Tin bai v y l va mi lruong co lac dng lruc lip loi cuc sng
cua nguoi dn. Nhung phong vin dua lin v bnh AIDS bil
rng vic bo qua, khng dua lin v vn d nay cung nguy him
nhu ban lhn cn bnh do, lin bai cua ho co lh giao duc nguoi
dn cach lu bao v mnh. Cac nha bao vil v Iinh vuc y l, khoa
hoc va mi lruong co lh dua lin v moi lhu lu cum gia cm loi
so d gion cua con nguoi va lac dng cua nhung dong sng bi
ngn Iam dp. i voi mi chu d lrong s nay, nhung vn d
cl Ioi Ia rl phuc lap va cng vic cua cac nha bao Ia giai lhch
chung ml cach ro rang.
Khi xu Iy nhung kiu lin bai nay, nha bao cn phai quon voi
ngn ngu cua cac nha khoa hoc va cac nha nghin cuu y hoc,
ngn ngu do co lh rl kho hiu di voi nguoi lhuong. Ihong
vin Donnis Buockorl lhuc hang lhng ln Canadian Iross noi,
dung d ngn ngu y Iam mnh hoang so va cung dung su dung
96
no lrong cac lin bai cua mnh. Ging nhu cac phong vin vil v
Iinh vuc kinh doanh, nhung nguoi vil v d lai khoa hoc cung
lu Ip ra danh sach nhung dinh nghia va giai lhch nhung lhul
ngu kho hiu d ho co lh vil nhung lin bai ma cng chung noi
chung cam lhy co y nghia.
Nhung phong vin dua lin v chu d khoa hoc cn hiu cac
phuong phap khoa hoc, loan hoc co ban va lhng k d co lh
kim lra hai In kl qua nghin cuu khoa hoc. ng lhoi, ho
phai bil cuong Iai su doi hoi phai dua lin v nhung su lin lrin
cu nhu nhung dl pha, hoc phan d i suc op buc phai lra Ioi
co hay khng lhay v chp nhn cac kha nng. Nhung lin
bai cua ho co lh khng gy n luong su sc nhung chc chn
so chnh xac hon.
Nha bao, nhung nguoi duoc dao lao d dua lin v ll ca cac
kha canh cua ml vn d, lhuong roi vao by khi dua lin khoa
hoc. Vic dua lin ml cach cng bng v nhung y kin khoa hoc
khac nhau lrn lhuc l co lh gy hiu Im di voi dc gia. V
du, dai da s cac nha khoa hoc cho rng d lro om bi nhim ch
co lh Iam ln hai loi lr lhng minh cua chung. Rl l nha
nghin cuu phu nhn mi Iin k l do. Ihong vin co lh d cp
dn ca hai quan dim, nhung khng phai lhoo cach chung lo Ia
khng co su dng lhun khoa hoc v vn d do.
CaroI Rogor, giao su bao ch lai ai hoc MaryIand, nguoi da
bin lp nhung cun sach v Iam bao ch khoa hoc, co hai lhu
lhul co ch danh cho phong vin lhoo Iinh vuc. Thu nhl, vic
nu danh lnh Ia rl quan lrong. Cac nha bao lhuong khng nu
danh lnh cac chuyn gia ma ho lrch dn Ioi lhoo ml cach lhuc
co y nghia. c gia xung dang duoc bil lai sao ban Iai lrch dn
Ioi cua ml nguoi cu lh. Chng han nhu lin bai v ml hi nghi
quc l v lhay di kh hu lrch Ioi cua nguoi dung du Vn
phong Khoa hoc va Cng ngh cua Nha Trng, nhung khng
bao gio d cp dn lhuc l ng la Ia ml nha khoa hoc v kh hu
dang knh. Cung cp nhung lhng lin nhu vy so cho phop dc
gia danh gia ll hon gia lri cua nhung Ioi bnh Iun cua ng la.
Thu hai, Rogor noi, dc gia lhuong khng bil nhiu v
nhung lhng lin nn nhu cac nha bao khi ho vil bl cu lin bai
nao, va cang bil l hon di voi nhung vn d phuc lap. Boi vy,
v du ban dang dua lin v ml hi nghi khoa hoc, lh dung gia
dinh rng dc gia da ngho hoc doc lin bai do ngay hm qua
hoc ho so ngho cai lin do ngay hm sau. Hay cung cp cho ho
lhng lin nn ho cn d co lh hiu duoc vn d va hay coi nhu
lin bai cua ban Ia lin bai duy nhl ma ho lung doc hoc ngho v
chu d do. Rl co lh lhuc l dung Ia nhu vy dy.
tunh sut vu tou un
Ihong vin dua lin v li pham va loa an cn phai hiu h lhng
vn hanh ra sao. Rl l phong vin duoc dao lao v Iul hnh su,
luy nhin nhung nguoi ky cuu chuyn Iam lin v Iinh vuc canh
sal khuyn rng nn lham gia l nhl ml khoa hoc v chu d
nay. Cac quan chuc canh sal cuc ky min cuong khi phai cung
cp lhng lin cho nha bao, lh nhung nu ban bil cac Iul I,
quy dinh va lhu luc cua ho, ban co lh dl nhung cu hoi lhch
hop va lng kha nng lm kim duoc nhung g ban mun bil.
Ihong vin dua lin v canh sal cn phai bil chnh xac li
danh duoc xac dinh nhu lh nao lrong cng dng ma ho dua lin.
Chng han nhu o My lrm va cuop khng ging nhau. Ko
dl nhp vao nha va lhuc hin ml hanh vi pham li goi Ia lrm.
Cuop Ia n cp lin hoc lai san bng cach su dung vu Iuc. Xy
dung cac lhul ngu chu yu co lh lranh xay ra nhm In. Ml
lhng cao bao ch cua canh sal co lh cung cp nhung lhng lin
co ban v ml li danh, nhung nguoi phong vin gioi phai dao
su hon nua. Ho di loi hin lruong d lm kim chi lil va noi
chuyn voi nhung nguoi hang xom hoc cac nhn chung, bl cu
Iuc nao co lh.
Ihong vin dua lin v loa an phai hiu duoc lu du dn
cui lin lrnh lu phap. Ho phai bil diu g xay ra khi ml ko
lnh nghi bi bl, cao buc, buc li, xol xu va Ianh an hoc duoc
lha. Nhung phong vin co kinh nghim cho bil cach ll nhl d
hiu qua lrnh nay Ia danh lhoi gian co ml lai cac phong xol xu.
98
Bl du voi lhu ky loa, ho giu h so danh sach cac vu an cho xol
xu va Iich lrnh xol xu. Tm cach d lhu lhp duoc cac ban sao
h so lai loa va cac ban khai. oc h so vu an - k ca cac ban
khang cao va bao chua lruoc khi xol xu - va lhoo doi lin luc v
nhung din bin cua vu an nu ban khng lh co ml lai loa
hang ngay, diu lhuong xuyn xay ra.
Cac Iul su bao chua nm lrong s nhung ngun cung cp
lhng lin ll nhl v Iinh vuc lu phap. Ho lhuong sn sang noi
chuyn voi cac phong vin v cac vu ma ho dang lham gia hon
Ia cac cng l vin. C gng hl suc d hiu duoc cac lhul ngu
phap Iy, nhung lranh su dung nhung lhul ngu do lrong lin bai
cua ban. S.I. AIoxandor, lac gia cun Duc iin .c icc cn. Ccn ncng
c|c n|c |cc, noi: Iul su duoc lu vn su dung nhung lu ngu dao
lo bua Ion Iam nha bao kho hiu. Tac gia khuyn: Nu ban
khng bil diu g do co nghia Ia g, hay hoi nguoi ma ban dang
phong vn d giai lhch no.
h thuo
Cac phong vin lh lhao co nhung bai vil lhuc din hay nhl
lrong lh Ioai bao ch. BiII Schvanbock, cuu phong vin lh lhao
lrn lruyn hnh hin dang day lai ai hoc Quinnipiac o
Connoclicul, noi lin bai cua ho Iin quan dn nhung su kin kich
lnh, cam xuc va cac nhn vl ling lm. Ihong vin lh lhao
gioi khng chi don lhun dua lin v dim s cua ml lro choi
hay kl qua cua ml cuc lhi du din kinh. Di nhin ho cung
cp nhung lhng lin co ban, luy nhin ho cung dua ra quan
dim va bi canh ma dc gia khng co duoc nu khng co ml
lai du lruong hoc xom lrn lruyn hnh. Ihong vin lh lhao
giai lhch lai sao cac su kin din ra va din ra nhu lh nao, chu
khng chi d cp dn ai va cai g. Ho cung dua lin v cng vic
lh lhao, va vil cac chuyn d v cac vn dng vin, ng bu
cua cac di va nguoi hm m.
Tuy nhin, phong vin lh lhao vn phai bl du lu nhung
vn d co ban. Ho phai hiu v ll ca cac mn lh lhao, hiu
duoc Iul cua lro choi hoc mn lh lhao ma ho dua lin, va li s
duoc quyl dinh nhu lh nao. Ho Iam vic voi lhoi han rl sl
sao, dc bil khi dua lin v cac lro choi din ra vao bui li. Ho
phai nm duoc li s dng lhoi ghi chop, ml cng vic khng h
don gian lrong ml lro choi din ra nhanh. Quan lrong nhl, ho
cn lm ra ml cai khung cho mi lin bai va xy dung chi lil
xung quanh cai khung do.
Trong nhiu lruong hop, lin bai hay nhl khng phai Ia
nhung g din ra lrn du lruong. Ihong vin lh lhao Iam
phong su diu lra v nhung g dang din ra sau hu lruong, bu
khng kh lrong cn phong bi khoa chl, hoc cng lhng giua
hai cu lhu co lh anh huong loi loan di. Ho ln lrong cu lhu
va nha quan Iy, nhung khng lham gia vao vic ln lho lhn
luong. Ho lhuong lhch nhung mn lh lhao ma ho dua lin,
nhung ho khng phai Ia c dng vin cua bl ky di nao. Ging
voi ll ca cac nha bao, ho phai Ia nhung quan sal vin cng bng
va dc Ip khi dua lin.
Nhu cac phong vin kinh doanh va khoa hoc lranh nhung
lhul ngu kinh l va kinh doanh, phong vin lh lhao phai lranh
nhung lhul ngu ma chi nhung c dng vin cung nhil nhl
hoc hun Iuyn vin moi bil duoc. Cuu phong vin lh lhao
Miko RoiIIoy, hin Ia nha xul ba n lrang vob Dc ng|c n|c |cc noi
Hay don gian lhi, dung Il Ioo. ng cung canh bao rng cac
nha bao lro khi phong vn nhung vn dng vin va hun Iuyn
vin co lh roi vao lrang lhai di du, dc bil Ia khi ho moi bi
lhua. RoiIIoy noi, nhiu vn dng vin chuyn nghip rl gioi
doa nal nn hay chun bi linh lhn d Iam chu cuc phong vn.
100
Ml gioi bao ch lu do co rl nhiu quyn Iuc, nu quyn Iuc
duoc dinh nghia Ia kha nng lac dng loi nguoi khac. Ihuong
lin lruyn lhng o ml nn dn chu nhn chung co quyn dua
lin ma khng cn phai duoc chnh phu cho phop lruoc. Nhiu
nuoc bao v v phap Iy di voi cac nha bao d ho co lh lhuc
lhi quyn do. Tuy nhin, quyn han Iun di Iin voi lrach
nhim. i voi cac nha bao, lrach nhim co ban nhl lrong ml
xa hi lu do Ia dua lin ml cach chnh xac va cng bng, luc Ia
lhuc hanh bao ch dao duc.
ao duc Ia h lhng cac nguyn lc dinh huong hanh dng.
Trong khi Iul quy dinh nhung g ban co lh va khng duoc Iam
lrong ml lnh hung nhl dinh, lh dao duc noi cho ban bil
ban nn Iam g. ao duc dua lrn cac gia lri - ca nhn, ngh
nghip, xa hi va dao Iy - va suc manh cua Iy Io. ua ra nhung
quyl dinh co dao duc don gian co nghia Ia ap dung nhung gia
lri nay vao cng vic hang ngay cua ban.
Tuyn ngn ChapuIlopoc, duoc cac nuoc chu My lhng
qua nm 1994 nhm phan di nhung ap Iuc di voi quyn lu do
ngn Iun lrn khp ban cu, cho lhy ro rng bao ch dao duc
Ia diu lhil yu di voi su lhanh cng Iu dai cua lruyn lhng.
Uy ln cua gioi bao ch gn Iin voi cam kl lm ra su lhl,
bao dam lnh chnh xac, cng bng va khach quan va phn bil
ro rang giua lin luc va quang cao. Vic dal duoc nhung muc liu
nay va ln lrong nhung gia lri dao duc va ngh nghip khng
lh bi ap dl. y Ia nhung lrach nhim cua ring cac nha bao
101
uo duc tu Iut hu
va phuong lin lruyn lhng. Trong ml xa hi lu do, chnh
cng Iun so Ia phn lhuong hoc hnh phal.
Nhung sai sol v dao duc vn xay ra lrong nganh bao ch.
Ihong vin bia ra lhng lin. Bin lp vin nhn lhu Iao cua cac
ngun cung cp lin. Cac co quan bao ch in quang cao duoi vo
boc lin luc. Khi vic nay xay ra, cng chung co quyn chl vn
moi lhu xul hin lrn phuong lin lruyn lhng. Tl ca cac nha
bao va co quan bao ch du chiu lhil hai khi cac nha bao hanh
xu v dao duc boi v hanh vi ung xu do dn dn su nghi ngo v
uy ln ngh nghip. Khi uy ln bi anh huong, lh kha nng ln
lai v ml kinh l cua co quan bao ch cung bi anh huong lhoo.
uyn tt duo dut
}ohn Horsoy nguyn Ia phong vin va liu lhuyl gia lung
gianh giai lhuong, nguoi da dua lin v hu qua cua vu nom bom
nguyn lu xung Hiroshima, cho bil: Bao ch co ml nguyn
lc lhing Iing. Nguoi vil khng duoc bia dl. Nhung dong
chu lrong giy phop hanh ngh phai duoc hiu Ia: KHNG CO
ILU GI TRONG GIAY NAY IA THNG TIN BIA T. Nha
bao co dao duc khng duoc dl diu cho nguoi khac hoc gia vo
Ia da o du do ma lhuc ra ho chua h loi, va khng mao nhn
cng vic cua nguoi khac Ia cua mnh. Bia dl va dao vn Ia vi
pham nhung chun muc bao ch co ban lrn loan lh gioi.
Nhung khng pha i ll ca nhung sai pham dao duc du ro rang.
Hang ngay, cac nha bao di ml voi nhung lnh lh kho xu
v dao duc, chiu ap Iuc lu cac ng chu, nhung di lhu canh
lranh, nhung nha quang cao va cng chung. Ho cn ml qua
lrnh d giai quyl nhung lnh hung kho xu nay, boi vy bao
ch ho vil ra Ia co dao duc. Ho cn ml cach lu duy v cac vn
d dao duc ma so giup ho dua ra nhung quyl dinh dung dn,
lhm ch dung Iuc dn lhoi han chol.
i voi cac nha bao, lrach nhi m co ban nhl lrong ml xa
hi lu do Ia dua lin chnh xac va khach quan.
Cach lu duy nay gn chl voi cac nguyn lc ma cac nha
102
bao dua vao. o Ia nhung nguyn lc co ban cua Hip hi cac
Nha bao chuyn nghip My, ml co quan bao ch lnh nguyn:
TIm kim su tht va dua tin v nn
Nha bao phai lrung lhuc, cng bng va dung cam lrong vic
lhu lhp, dua lin va din giai lhng lin.
Ti thiu hna tac hai
Nhung nha bao co dao duc ln lrong cac ngun lin, chu d,
va cac dng nghip.
Hanh dng dc !p
Nha bao phai cng lm, khng bi rang buc boi bl cu Ioi
ch nao ngoai lru quyn duoc bil cua cng chung.
Cn trach nhim
Nha bao phai co lrach nhim di voi dc gia, lhnh gia,
khan gia cua ho va co lrach nhim voi nhau.
B ngoai lh co vo nhu d lun lhu nhung nguyn lc nay.
Tl nhin Ia cac nha bao phai lm kim su lhl va ln lrong cac
ngun lin. Tuy nhin, di khi ban lhn cac nguyn lc cung
xung dl In nhau. Nha bao - nhung nguoi lm kim su lhl co
lh phal hin ra nhung lhng lin Iam ln lhuong loi gia dnh cua
ml nguoi Iin quan dn vic Iam sai lrai. Ml nha bao dng
lhoi Ia ml lhanh vin cua ml l chuc phi chnh phu co lh
khin cho nha bao do bil nhiu hon v ml vn d ma l chuc
nay co Iin quan. Tuy nhin, chnh su gn kl voi l chuc nay co
lh Iam giam bol su dc Ip cua nha bao do va khin ho kho co
lh bin minh lruoc dc gia. Trong nhiu lruong hop, dua ra
ml quyl dinh co dao duc co nghia Ia Iua chon khng phai giua
dung va sai ma Ia giua dung va dung.
Vy lh Iam cach nao d cac nha bao co lh dua ra nhung
quyl dinh dung dn, co dao duc` Cach xu Iy ll nhl lrong ml
s lnh hung Ia lranh nhung lnh hung do ngay lu du. Chng
han nhu cac phong vin co lh quyl dinh khng lham gia bl
cu l chuc nao khac ngoai cng vic bao ch, hoc ho co lh lu
chi dua nhung lin bai Iin quan dn l chuc ma ho lham gia.
Trong nhung lruong hop khac, nha bao phai lm kim su cn
bng ll nhl co lh giua cac nguyn lc xung dl nhau, Iun
Dcc 1uc .c luci p|cp 103
ghi nho lm quan lrong chu yu cua vic lm kim su lhl va
phuc vu cng chung.
0uu ru quyt dinh to duo dut
Ml s phong lin luc xu Iy cac lnh lh kho xu v dao duc lhoo
kiu lu lrn xung. Bl cu khi nao ml vn d hay lnh lh kho
xu xay ra, lh nguoi quan Iy cao cp so quyl dinh phai Iam g.
Cach lip cn nay co uu dim Ia nhanh chong, luy nhin co lh
Iai dc doan. Cach nay chng Iam duoc g d giup cac nha bao
dua ra quyl dinh dung dn khi ho ra ngoai lac nghip hoc
khi khng co ml nguoi quan Iy. V Iy do do ma nhiu phong
lin luc dua ra ml qua lrnh quyl dinh dao duc bao ham hon
va giup ll ca cac nha bao co duoc quyl dinh dung dn lrong
nhiu bi canh.
Buoc du lin cua qua lrnh nay Ia xac dinh lnh lh kho
xu. Hu hl moi nguoi du nhn lhuc duoc khi ho dang di
ml voi ml lnh hung kho xu v dao duc. Chung bao dng
bn lrong vang In. Co diu g do khng n v ml lnh hung.
Khi no xay ra, diu quan lrong Ia xac dinh cai g dang Iam ban
bi ri kho xu. Nhung gia lri nao co lh bi ln hai` Nhung vn
d bao ch nao dang bi do doa` Thuong lh co su ging co giua
ml muc liu bao ch va ml quan dim dao duc. Nguoi phong
vin co lin bai dc bil co lh mun lin bai do duoc in ngay
lruoc khi nguoi khac co lh co duoc no, luy nhin anh la cung
phai cn nhc hu qua co lh xay ra. iu g so xay ra nu lin
bai do hoa ra Iai Ia sai` Nha bao khng nn hy sinh nhung gia
lri dao duc cua ho d dal duoc nhung muc liu khac, chng han
nhu dp ll su canh lranh.
Buoc lip lhoo sau khi xac dinh vn d Ia lhu lhp nhiu
lhng lin hon d giup ban dua ra quyl dinh dung dn. Tham
khao cac chnh sach va huong dn cua phong lin, nu co, va noi
chuyn voi nhung nguoi khac v lnh lh kho xu do. Bl du voi
cac dng nghip va cac sp lai phong lin luc, nhung dung dung
Iai o do. Rl co ch khi co lhm nhung y kin khac cua nhung
104
nguoi luy khng lruc lip Iin quan dn vn d nhung co hiu
bil v cac lnh hung.
iu quan lrong cn Iuu y Ia cac nha bao khng ging nhu
cac bac si, ho khng buc phai hua Ia so khng gy ra ln hai.
Nhiu lin bai quan lrong va dang lin cy so Iam ln lhuong lnh
cam hoc uy ln cua nguoi nay hay nguoi khac. o Ia diu hin
nhin. Tuy nhin, cac nha bao c gng giam li lhiu lac hai khi
dl nguoi khac vao nhung lnh hung rui ro khng cn lhil.
Bob SlooIo, nguoi giang day v dao duc bao ch lai Vin Ioynlor,
lhch dl ra cu hoi nhu sau: iu g so xay ra nu cac vai lro
bi dao nguoc` Ti so cam lhy lh nao`
Hay noi v chuyn ml phong vin da phal hin ra ml
nha may su dung cac bo lrai duoi 12 lui Iam cng nhn voi
cuong d Iam vic 10 gio ml ngay, sau ngay ml lun va chi
duoc lra chua dy ml nua muc Iuong li lhiu lhoo quy dinh
cua nha nuoc. Hin phap cm cac chu Iao dng lhu nhn cng
duoi 14 lui va so vi pham phap Iul nu bl ho Iam hon 45
ling ml lun. Tm ra nha may do dng nghia voi vic phong
vin do da lm ra bng chung v vic boc Il lro om, lh nhung
phong vin do cn phai bil lhm g nua lruoc khi cho in hoc
phal lin bai do`
Noi In su lhl v nha may nay chc chn so dn dn hu
qua, va ml s lrong nhung hu qua do co lh khin nguoi la
dau kh. Khi di ml voi vn d kiu nay, co lh so co ch nu
chung la Ip ra ml danh sach nhung nguoi, nhung l chuc co
lh bi anh huong boi vn d nay va cn nhc nhung lac dng co
lh cua no. Cu chuyn v nha may do co lh anh huong lruc
lip dn bon lro va ll nhin no cung anh huong dn gia dnh
cua chung va chu so huu nha may do. Nhn lhuc duoc nhung
hu qua co lh xay ra, cac nha bao co lh lm giai phap lhay lh
d lh hin lhng lin sao cho su lhl cua cu chuyn vn duoc
giu nguyn ma khng gy nhiu ln hai. Trong lruong hop nha
may nay, nha bao co lh quyl dinh su dung nhung buc anh cua
nhung dua lro nhung khng nu danh lnh cua chung d han
ch nhung ln hai lim lang ma bai bao co lh gy ra.
o chi Ia ml v du v ml quyl dinh bao ch co lh mang
Iai nhung kl qua co lnh dao duc. Nhung v du khac bao gm
hnh lhuc va vi lr lin bai, cung nhu giong diu cua no. Ml lin
bai xul hin lrn lrang nhl voi ml cai ll Ion, cung voi ml
buc anh Ion so co anh huong Ion hon dang k so voi nhung lin
bai nho hon duoc dng o cac lrang lrong cua lo bao. Ml cu
chuyn lruyn hnh duoc quang cao nhiu In lruoc khi phal
song so co lac dng Ion hon, va do do so lhu duoc kl qua mang
lnh dao duc Ion hon, so voi ml lin bai chi duoc phal so ng ml
In vao giua ml chuong lrnh lin luc.
Thuc hin qua lrnh dua ra nhung quyl dinh dao duc dl
cac nha bao va cac co quan bao ch vao ml vi lr phai bin minh
cho nhung hanh dng cua ho ml cach ro rang. Bng cach giai
lhch cai g da duoc Iam va lai sao, cac nha bao co lh cung c
uy ln cua mnh va lh hin duoc nim lin cua cng chung di
voi ho.
Cac phong lin luc danh gia vic dua ra nhung quyl dinh
dao duc dam bao rng nhung vn d kiu nay Iun duoc ban
lhao chu khng phai dn Iuc xay ra ml lnh hung kho xu lh
moi dua ra ban. Ml s phong lin luc l chuc hop lhuong xuyn
d lhao Iun v nhung g ho nn Iam lrong cac lnh hung mang
lnh chl gia lhuyl. Cac nha bao ma bil Ing ngho voi Ii suy
nghi coi mo, bil kim ch nhung lnh cam cua mnh, va bil
lranh su cung nhc v quan dim lh ho co kha nng ap dung
nhung ky nng nay vao cng vic khi phai di ml voi ml vn
d mang lnh dao duc lhuc su.
tut quy tt duo dut
Cac Iin doan va hip hi bao ch lrn khp lh gioi da xy dung
cac quy lc dao duc d dinh huong cng vic cua cac nha bao
lhanh vin. Cac quy lc dao duc co lh bao lrum ll ca moi lhu
lu dao vn dn su ring lu ca nhn va lu vic dnh chnh dn
dn lhng lin ml. Ml s quy lc kha ngn gon va ngn lu lh
rl mo h, lrong khi ml s quy lc khac Iai dai va kha ro rang.
106
CIaudo-}oan Borlrand, giao su Hoc vin bao ch Ihap lhuc
lruong ai hoc Iaris, va da khao sal cac quy lc dao duc cua rl
nhiu nuoc, cho bil hu hl cac quy lc nay du bao gm ba
yu l co ban sau:
Nhung gia lri co ban, k ca su ln lrong cuc sng va lnh
doan kl nhn Ioai.
Nhung diu cm co ban, gm cm noi di, cm gy ln hai
khng cn lhil hay chim doal lai san cua ml ai do.
Cac nguyn lc bao ch, gm lnh chnh xac, su cng bng
va dc Ip.
Nhung quy lc nay di khi mang lnh chl lu nguyn,
khng co ml hnh phal ro rang nao di voi nguoi vi pham. Tuy
nhin, nguoi la lrng doi rng nhung nguoi cung ngh va cac
chu Iao dng so buc nhung nha bao cu xu khng co dao duc
phai chiu lrach nhim. O ml s nuoc, cac hi dng bao ch xu
Iy nhung Ioi khiu nai v cac nha bao va co lh khuyn nghi
hanh dng sua sai. Cac lap ch ph bnh bao ch cung co chuc
nng hiu chinh bng cach vach lrn hanh vi cua nhung nha bao
lhiu dao duc. Ml s co quan bao ch bao ch co ml nhn vin,
lhuong goi Ia nguoi giam sal (ombudman) co chuc nng phal
hin Ii va nhung sai sol v dao duc va phuc vu voi lu cach Ia
dai din cua cng chung lrong cac phong lin luc.
O nhung nuoc yu cu nha bao phai lhuc ml doan lh
hoc hip hi nao do lh cac quy lc dao duc lhuong co ml diu
khoan cuong ch. V du nhu Hip hi cac nha bao AuslraIia co
cac uy ban lu phap diu lra cao buc v nhung hanh vi lhiu
dao duc cua cac nha bao. Nha bao nao bi phal hin vi pham co
lh bi khin lrach, phal hoc khai lru khoi l chuc.
tut h quy tt un xu
Cung voi cac quy lc dao duc cua quc gia va khu vuc, nhiu co
quan bao ch co nhung b quy lc ung xu va chun muc lac
nghip ring ma ho mun cac nha bao cua ho phai lun lhoo.
Nhung b quy lc nay quy dinh ro rang nhung hoal dng, hanh
dng cu lh nao duoc khuyn khch hoc bi cm, hoc cn phai
co su dng y cua ml nha quan Iy.
Nhiu co quan bao ch gioi han nhung vic ma cac nha bao
co lh Iam k ca lrong va ngoai cng vic. Iy do chnh khin
phai co nhung gioi han do Ia d bao v uy ln cua cac co quan
bao ch. Cac phong vin va cac nha nhip anh duoc nhc nho ro
rang rng ho khng duoc Iung doan hoc dan xp lin luc
bng cach d nghi nguoi khac Iam g do d phuc vu cho lin bai
cua ho ma nu bnh lhuong ho so khng Iam. Ihong vin co lh
khng duoc phop cho giu danh lnh cua mnh d Iy lin bai, lru
phi lhng lin do co Iin quan ro rang voi Ioi ch lo Ion cua cng
chung va khng con cach nao khac d Iy duoc no. Ml dai
lruyn hnh co lh cm rl cu lh vic su dung may ghi hnh hay
ghi m lrm khi lhu lhp lin luc, lru phi nguoi quan Iy cho phop
v Iy do phuc vu Ioi ch cng chung.
Voi su ra doi cua anh ky lhul s, nguoi la da b sung lhm
nhung chun muc moi nhm cm vic lhay di hnh anh hoc
bng vidoo khin khan gia hiu nhm. Ml s su c ni bl da
gop phn dn loi su ra doi nhung chnh sach moi nay, lrong do
co ml buc anh dng lrn ba lap ch Dic l Qucc gic nm 1980
ma nguoi la da dung ky lhul s d dich chuyn cac Kim lu lhap
Giza ni ling o Ai Cp xch Iai gn nhau hon.
Nhiu quy dinh cua cac b quy lc ung xu cua cac co quan
bao ch diu chinh nhung vn d v su dc Ip cua bao ch.
Thm ch, d lranh xay ra xung dl Ioi ch, cac phong vin co
lh bi cm so huu c phn hoc co Ioi ch ca nhn lrong cac
cng ly ma ho dua lin. Nha bao co lh khng duoc phop bay lo
cng khai quan dim v ml vn d chnh lri hoc cng khai
ung h ml ung cu vin vao ml chuc vu. Co quan bao ch co
lh cm cac nha bao co quan h kinh doanh voi bl cu ngun
cung cp lin nao hoc Iam bl cu cng vic g bn ngoai cng
vic chnh lhuc d kim lhu nhp lru phi duoc su dng y cua
nguoi quan Iy.
Chnh sach dao duc cua lo Dcircii Ircc Prcss, ml lo bao cua
My o Michigan, quy dinh ro rang lo bao duoc Iam g va khng
108
duoc Iam g. To bao nay cm lra lin d Iy lin va noi rng cac
ngun lin khng duoc phop xom Iai lai Iiu lruoc khi xul ban.
ai lruyn hnh Canada (CBC) co nhung cun sach quy dinh
chun muc dai dng dc, yu cu nhn vin khng duoc nhn
bl cu qua cap nao co lh anh huong dn quyl dinh cua CBC,
chi co lh duoc nhn nhung mon qua khim ln biu lhi su
lhin ch hoc Iong mn khach lrong qua lrnh lac nghip bnh
lhuong. Cac nhn vin dai lruyn hnh CBC khng duoc chp
nhn nhung Ioi d nghi lai lro min ph vic di Iai hay noi n
chn o d dua lin bai.
Co lh khng lranh duo c hl nhung mu lhun lim lang,
lh nhung nha bao cn phai nhn lhuc duoc rng hanh vi cua ho
co lh khin co quan bao ch cua ho phai chiu ling xu. Khi ho
cam nhn lhy co lh xay ra mu lhun, ho nn bao cho cac sp.
Ml nha bao co Iin quan lruc lip voi ml cu chuyn co lh
nho ml phong vin khac dam nhn vic dua lin v cu chuyn
do. Nhiu co quan bao ch con yu cu cac phong vin noi ra
xom ho co mi Iin quan g dn cac vn d ma ho dua lin hay
khng d lranh su mu lhun v Ioi ch.
V co ban, cac b quy lc ung xu Ia nhung la i Iiu ni b.
Tuy nhin, ngay cang co nhiu co quan bao ch dang dua chung
In cac lrang vob cua ho, lu do cng chung bil ho nn cho doi
diu g va co lh buc lo bao hoc dai phal lhanh lruyn hnh
phai chiu lrach nhim nu nhung chun muc bi vi pham.
hun thun mut tn dn
Cac co quan bao ch lhuong phai di ml voi nhung mu lhun
giua nhung lin dang dua va nhung chun muc cng dng, va d
giai quyl duoc nhung mu lhun nay doi hoi phai co ky nng
dua ra quyl dinh co dao duc. on cu ml quan chuc duoc bu
In bi nho chung lc cua ml lhanh vin dang di Ip lh ml
s lo bao co lh in chnh xac Ioi cua quan chuc do. Nhung lo bao
khac co lh chi su dung ml s lu di kom voi nhung du gach
ngang ngu y nhung Ioi ng la noi ma khng cn phai vil ra cu
lh. Ml s lo bao khac nua lh Iai chi dua lin rng quan chuc do
da dung Ioi Io xuc pham. Bin lp vin bao ch Iua chon nhung
giai phap khac nhau luy lhuc vao vic ho danh gia dc gia so
sn sang chp nhn dn muc d nao. Tuy nhin, di khi ho vn
dua ra ml quyl dinh ma ho chc chn Ia so Iam ml s dc gia
kho chiu. Cac bin lp vin cung di ml voi nhung Iua chon
kho khn luong lu khi dua ra nhung buc anh gy sc hoc bng
vidoo khin dc gia kho chiu, luy nhin do co lh Ia cach ll
nhl d noi In ml vn d quan lrong.
han ch dn muc li lhiu ln hai ma su Iua chon nhu
vy co lh gy ra, nhiu nha quan Iy bao ch hin nay Iua chon
giai phap giai lhch lai sao ho Iai dua ra quyl dinh nhu vy
ngay lrong ni dung bai bao hoc lrong phn Ioi nha bin lp
o bn canh. V du nhu, buc anh nguoi mo b dua con xanh xao
gy com da bi chl v doi chc chn so gy xn xao. Thay v ngi
cho doi nhung cu din lhoai gin du va giai lhch cho lung
nguoi ml, lh phn Ioi nha bin lpco lh noi rng buc anh
nay lh hin ro nan doi hon bl cu ngn lu na o. Bng cach giai
lhch nhung quyl dinh cua ho lruoc cng chung, nha bao dap
ung duoc nhung nguyn lc dinh huong lrach nhim.
hun vn d phup Iy
Nn lang cua nhung chun muc quc l v lruyn lhng Ia iu
19 cua Hin chuong Iin hop quc:
Moi nguoi du co quyn lu do biu dal, quyn nay bao gm
quyn lu do bay lo quan dim ma khng bi can lhip va quyn
lu do lm kim, lip nhn, lruyn dal lhng lin va y luong bng
bl cu phuong lin lruyn lhng nao va khng co gioi han.
Nhung nuoc Ia lhanh vin Iin hop quc cam kl duy lr
Hin chuong Iin hop quc, lrong do co iu 19, luy nhin diu
do khng ngn can duoc ml s nuoc lrn ap cac phuong lin
lruyn lhng cua ho, ngn chn khng cho lip cn voi lin luc
quc l. Trong m l s lruong hop, cac nha bao con bi gil hai, bi
lu hoc bi day ai v c gng lac nghip.
110
DaniIo ArbiIIa lhuc Hip hi Bao ch Iin My va lo
8usuc!c cua Uruguay cho bil Iul bao ch ll nhl Ia khng co
Iul nao ca. ng cung cho bil, lrong ml lh gioi Iy luong, Iul
phap diu chinh quyn lu do bao ch so chi chim khng qua
hai lrang, bao gm nhung mnh d voi nhung lu ngu ro rang
va lhng lhn, nghim cm bl ky n Iuc nao nhm diu chinh
quyn lu do biu dal. Chng cn phai noi, lh gioi khng
phai Ia ml noi Iy luong. Iul bao ch lrn lh gioi lhay di
lhoo lung noi dn muc ma chung la khng lh lom ll duoc ll
ca. Ml s quc gia dn chu co Iul dam bao nha bao duoc lip
cn lhng lin cng khai, lrong khi cac quc gia khac Iai gioi han
nhung lhng lin nao duoc dng lai va phal song. O ml s
nuoc, so Ia bl hop phap nu dng ln nan nhn cua li Iin
quan dn lnh duc hoc hnh anh nhung vi lhanh nin bi cao
buc co hanh vi pham li. Ngay ca lrong pham vi ml s quc
gia con co Iul dia phuong khac nhau diu chinh nhung vn d
nhu Iiu ml nha bao co bi op phai cng khai danh lnh ml
ngun lin ml, hoc cung cp cac cac ban ghi chop lin bai cho
loa an hay khng va lrong nhung hoan canh nao. Ihai noi rng
cac nha bao cn nhn lhuc duoc Iul phap o nhung quc gia ma
ho lac nghip, cung nhu lip luc nhung n Iuc nhm do bo
nhung diu Iul han ch.
Ml lrong nhung Ioai vn d phap Iy ph bin nhl ma cac
nha bao phai di ml Ia li phi bang va noi xu. O My, noi xu
Ia dua ra Ioi phal biu hoan loan sai v ml nguoi co danh lnh
ro rang voi muc dch ha uy ln cua nguoi y. Noi xu duoc goi
Ia phi bang khi Ioi noi xu do duoc dng lai va goi Ia vu cao
khi duoc phal song, luy nhin nhung khun kh co ba n lh vn
ging nhau. Noi chung, nu ml Ioi phal biu Ia dung, no khng
lh Ia ml Ioi noi di. Do do, cac nha bao phai lm cach xac minh
nhung g ngun lin cua ho noi ra, nu nhu nhung Ioi bnh Iun
do co lh Iam ml danh du cua nguoi khac.
Khi cng ngh moi Iam lhay di cach lhuc lac nghip cua
nha bao lh Iul lruyn lhng cung duoc xom xol Iai. Nhung cu
hoi lruoc lin nhu: co nn lrao cho cac nha bao lruc luyn nhung
quyn va su bao v luong lu nhu voi cac nha bao Iam vic cho
co quan bao ch da duoc cng nhn hay khng` Co nn mo rng
nhung uu dai do cho nguoi vil bIog Inlornol khng` Nhung
vn d nay chc chn con Iu moi duoc giai quyl.
Cac nha bao ro rang con Ia di luong diu chinh cua cac b
Iul khac ap dung voi ca nhn o ml quc gia cu lh, chng han
nhu Iul diu chinh su ring lu ca nhn. Ml nha bao nu mun
lip cn lhng lin khng lh xm nhp vao lai san ring, Iy lu
Iiu ma khng duoc phop hoc ngho lrm din lhoai ma khng
phai chiu nhung hu qua phap Iy. Ml co quan bao ch co lh
cho rng ml s lin bai rl quan lrong nu dng lai co lh bi
lrung phal v phap Iul. Tuy nhin, do Ia ml vn d khac duoc
quyl dinh lp lh va cn lrong boi cac bin lp vin, cac phong
vin va gioi quan Iy.
112
113
tkt 0N 0I I
Hip hi cac bin tp vin ban ch My
hllp://vvv.asno.org/
ai din cho cac bin lp vin bao ngay o My.
Hip hi cac nha ban nu
hllp://vvv.avjdfv.org/idox.hlmI
Thuc dy su di xu cng bng voi phu nu lrong nganh
lruyn lhng va cac phong lin luc lhng qua ml chuong lrnh
cp hoc bng, lro cp ngh nghip, xy dung mang Iuoi, ung h
lch cuc, cac hi lhao ngh nghip, va Cuc lhi hang nm gianh
giai Vivian CaslIoborry.
Lin dnan cac nha ban quc t
hllp://vvv.ifj.org/
a i di n cho khoa ng 500,000 lha nh vin cu a hon 100 qu c gia.
Cac phnng vin va bin tp vin diu tra
hllp://vvv.iro.org/
ai din cho cac nha bao diu lra.
Hip hi nhip anh gia ban ch tnan quc
hllp://vvv.nppa.org/
Ihuc vu cac nhip anh gia bao vil va bao hnh
Hip hi tin tuc truc tuyn
hllp://vvv.journaIisls.org
Ihuc vu cac nha bao lruc luyn
Cuc ngun buo chI
T chuc thanh tra tin tuc
hllp://vvv.novsombudsmon.org/
Hip hi quc l nhung nguoi lhanh lra lin, hoc cac nha
ph bnh lin luc lrong nuoc.
Hip hi Giam dc Phat thanh va Truyn hInh
hllp://vvv.rlnda.org/
Nhom hi vin cua cac nha bao din lu loan cu.
Hi cac Nha ban chuyn nghip
hllp://vvv.spj.org
Hi p h i ca c Nha ba o Chuyn nghi p hoa l d ng nh m
nng cao va ba o v ngh ba o.Hi p h i na y cu ng lhu c d y lu
do ha nh ngh ba o ch va nhu ng chu n mu c ha nh vi da o du c
cao , khuy n khch ngu n lhng lin lu do co l m quan lro ng
s ng co n d i vo i m l c ng d ng lha o lin, hoa l d ng nh m
da o la o lh h ca c nha ba o lrong luong Iai va ba o v nhu ng
cam k l cu a Tu chnh a n d u lin v lu do ngn Iu n va lu do
ba o ch.
Hip hi thit k ban ch
hllp://vvv.snd.org/
ai din cho cac nha lhil k, cac ngh si d hoa, nhung
nguoi Iam minh hoa, va cac nha bao, nha bao hnh khac.
00k I k 8I kF
Cybcrnurna!ist.nct
hllp://vvv.cyborjournaIisl.nol/lp-and-looIs/
CyborjournaIisl.nol Ia lrang lin ngun lp lrung vao cach
lhuc Inlornol, su kim nhim (xom chu lhch) va nhung cng
ngh moi dang Iam lhay di phuong lin lruyn lhng nhu lh
nao. Trang vob nay gioi lhiu lhu lhul, lin luc va bnh Iun v
bao ch lruc luyn, lruyn lhng cua cng dn, k chuyn ky
lhul s, cac hoal dng bao ch duoc quy lu va su dung Inlornol
Iam cng cu dua lin.
C|u i|ic|: Kim nhim lrong lruyn lhng luc Ia Iam lin bai
cho nhiu b phn bao ch cung ml Iuc. V du, phong vin cac
114
bao sp xp lin bai cho ml lo bao, lrang vob cua lo bao do, va
lhm ch Ia cho ca ml dai phal lhanh hoc lruyn hnh ma lo
bao do so huu.
Jnurna!ism.nct
hllp://vvv.journaIismnol.com/
Ml lrang dich vu kha dy du voi hang chuc Iin kl huu
ch do ml phong vin nguoi Canada lhil Ip.
Ncws!ab
hllp://vvv.novsIab.org/
Cac ngun lin, bi canh lin luc va dao lao cac phong vin
phal lhanh va lruyn hnh.
Du an nng can trInh d ban ch
hllp://vvv.journaIism.org/
Ml l chuc phi Ioi nhun My co ngun lin va nghin cuu
Rcpnrtcr.nrg
hllp://vvv.roporlor.org/
Ngun lin cho cac nha bao, k ca nhung lrang Iin kl co
Iin quan dn lin luc lhoo Iinh vuc
8k0 t t07 6k
Hu hl nhung nhom nay du Ia nhung l chuc lhanh vin
chuyn cung cp dich vu dao lao lai cac cuc hi lhao co k
hoach lhuong xuyn va cung cp cac ngun lin lrn cac lrang
vob cua ho.
Kinh dnanh: Trung lm Quc gia v Bao ch Kinh doanh
hllp://vvv.businossjournaIism.org/
Xung dt: Trung lm Chin lranh, Hoa bnh va Truyn
lhng bao ch
hllp://vvv.bu.odu/gIobaIboal/
Mi trun ng: Iin doa n qu c l ca c nha ba o vi l v mi lruo ng
hllp://vvv.ifoj.org/
iu tra: Hip hi Quc l cac nha bao diu lra
hllp://vvv.pubIicinlogrily.org/icij/
Ccc ngucn |cc c|i 115
Khna hnc: Hip hi Cac nha bao Khoa hoc Quc l
hllp://inlornalionaIscioncovrilors.org/
Th than: Hip hi cac phong vin lh lhao
hllp://apso.daIIasnovs.com/
0k0 k0 8k0 t
Vin Ban ch My
hllp://vvv.amoricanprossinslilulo.org/
Trung lm dao lao phong vin bao vil co lru so lai My.
Trang vob nay cung cp cac ngun lin, k ca cac Iin kl huu ch
lai Dc ng|c N|c |cc
CIESPAL
hllp://vvv.ciospaI.nol/
Trung lm ba o ch qu c l My Ialinh co lru so la i L-cu-a-do.
(Ngn ngu lrang vob Ia ling Ty Ban Nha)
Trung tm Ban ch chu u
hllp://vvv.ojc.nI/
Vin dao lao nay co lru so lai Ha Ian, co nhung lhng lin
v co ban v lruyn lhng chu Au va v cac ngun lin.
IFRA Ncwsp!cx
hllp:/novspIox.loxlamorica.com/`_clgry=7618
Cac lrung lm dao lao o My va uc.
Quy ban ch dc !p
hllp://vvv.ijf-cij.org/
Ung h lu do bao ch o ng Au lhng qua dao lao lai bn
lrung lm o khu vuc.
Trung tm cac nha ban quc t
hllp://vvv.icfj.org
Ia lrung lm dao lao co lru so lai My va cung co Iin kl voi
cac co hi hoc bng va chuong lrnh dao lao loan cu lrn mang
Iuoi cac nha bao quc l cua lrung lm: hllp://vvv.ijnol.org/
Intcrncws
hllp://vvv.inlornovs.org/
T chuc phi Ioi nhun My cung cp dich vu dao lao bao ch
lrn khp lh gioi.
116
Vin vI su tin b cua ban ch
hllp://vvv.iaj.org.za/
Vin dao lao lruyn lhng Nam Ihi.
Vin Thng tin Chin tranh va Hna bInh.
hllp://vvv.ivpr.nol
T chuc phi Ioi nhun co lru so lai Iun n nay lhuc hin
cac bao cao dc bil lhoo khu voi nhiu lhu ling.
Hnc bng Jnhn S. Knight
hllp://knighl.slanford.odu/program/indox.hlmI
Cung cp hoc bng bao ch chuyn nghip ml nm cho cac
nha bao bi duong xul sc lai lruong ai hoc Slanford.
Jnurna!ismtraining.nrg (Hip hi cac nha ban chuyn
nghip)
hllp://vvv.}ournaIismlraining.org/aclion/homo
Cung cp dia dim lp lrung cho cac nha bao lm kim
lhng lin v phal lrin chuyn mn. Tm dim cua lrang vob
nay Ia co so du Iiu co lh nghin cuu v cac chuong lrnh dao
lao bao ch o cac dia phuong, khu vuc va loan quc.
Khng dan tan - khng thu hnach
hllp://vvv.nolrain-nogain.org/
Ca c bin l p vin da o la o ba o ch chia so y ki n va kinh nghi m
lrn lrang vob na y.
Vin Pnyntcr
hllp://vvv.poynlor.org/
Ml lruong danh cho cac nha bao co lru so lai My. Trang
vob nay cung cp cac ngun lin, nhung lhng lin co ban va
nhiu Iin kl.
0 00 8k7 0
iu 19
hllp://vvv.arlicIo19.org/
Nhom phi Ioi nhun quc l ung h quyn lu do bay lo va
cac Iung lhng lin lu do voi lu cach Ia nhung quyn co ban cua
con nguoi.
Hip hi cac nha ban Canada vI quyn tu dn bay tn
hllp://vvv.cjfo.org/
Nhom phi chnh phu bao v quyn cua cac nha bao lrn
khp lh gioi
Din dan tu dn
hllp://vvv.froodomforum.org/
Co quan lhng ln Iin quan chu yu loi Tu chnh an du
lin cua My v cac vn d Tu do lhng lin.
Hip hi ban ch !in My
hllp://vvv.sipiapa.org/
Ung h lu do bao ch o Ty ban cu
T chuc cac nha ban v nhn quyn
hllp://vvv.jhr.ca/
T chuc phi Ioi nhun co lru so lai Canada, lp lrung dua
lin o chu Ihi.
Uy ban phnng vin v quyn tu dn ban ch
hllp://vvv.rcfp.org/
Ml l chuc phi Ioi nhun chuyn lro giup phap Iy min ph
cho cac nha bao.
Phnng vin khng bin gini
hllp://vvv.rsf.org/
T chuc lu do bao ch quc l co lru so lai Iaris. Cac ngun
lin bng ling Anh, ling Ihap va Ty Ban Nha.
Uy ban tu dn ban ch th gini
hllp://vvv.vpfc.org/
T chuc quc l bao v va lhuc dy lu do bao ch.
tkt 80 007 kt 0k0 00t
Hip hi cac bin tp vin ban ch My
1ucn |c ASN| .c ccc ngucn icc
Roslon, VA: Hip hi cac bin lp vin bao ch My, 2002.
hllp://vvv.asno.org/kiosk/archivo/IrincipI.hlm
Hip hi Cac giam dc ban ch phat thanh truyn hInh
8c u icc |cn| .i 1cc 1uc .c ng|c ng|icp
118
Washinglon, DC: Hi p h i ca c gia m d c ba o ch pha l lhanh -
lruy n hnh, 2000.
hllp:/vvv.rlnda.org/olhics/coo.shlmI
Hip hi cac nha ban chuyn nghip
Cac b quy lc dao duc SI}
IndianapoIis, IN: Hip hi cac nha bao chuyn nghip, 1996.
hllp://spj.org/olhics.asp
Trung tm cac nha ban quc t
8c u icc 1cc 1uc (lhoo quc gia va khu vuc)
Washinglon, DC.
Ban ling Anh: hllp://vvv.ijnol.org/diroclor.aspx`I-olhics
B ngoai giao My khng chiu lrach nhim v ni dung va
su ln lai cua cac ngun lin lu cac co quan lhng ln bao ch
khac duoc Iil k o lrn. Cac Iin kl Inlornol du hoal dng vao
lhoi dim mua lhu 2006.
NHA XUAT BAN VN HOA - THNG TIN
Tru so chnh lai Ha Ni:
S 43, Io uc, Ha Ni T: 04.8264725
Chi nhanh lai Tp. H Ch Minh:
S 7 uo ng Nguy n Thi Minh Khai
Q1 - Tp. H Ch Minh T: 08.8222521
HUONG DN NGH LAM BAO C LP
Chiu lrach nhim xul ban
BUI VILT BC
Chiu lrach nhim ban lhao
IHAM NGOC IUAT
Bin lp: THL VINH
Sua ban in: IAM TUNG
Trnh bay ba: IHUNG MINH TRANG
Ch ban: TA QUYNH MAI
In 4.000 cuo n, kho 13,5 x 21 cm, ta i Trung ta m in tranh tuye n truye n
co o ng. Giay phep xuat ban so: 656-2006/CXB/05-99/VHTT cap
ngay 21-9-2006. In xong nop lu chieu thang 10-2006.

Lam Bao

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lam Bao

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HUONG DN

NGH LAM BAO C LP

You might also like