Www2 Zbirka Reenih Zadataka Iz Elektrotehnike Sa Elektronikom

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom
1. KULONOV ZAKON, JAINA ELEKTRINOG

POLJA, POTENCIJAL I NAPON

Kulonov zakon: sila kojom se privlae ili odbijaju dva takasta naelektrisanja
upravo je proporcionalna njihovim koliinama elektriciteta, a obrnuto
proporcionalna kvadaratu meusobnog rastojanja:
2
2 1
0
2
2 1
r
Q Q
4
1
r
Q Q
k F

=

gde je
2 2 9
C Nm 10 9 k = ili dielektrina konstanta vakuuma
m F 10 85 8 Nm C 10 85 8
12 2 2 12
0

= = , ,
Potencijal elektrinog polja u nekoj taki brojno je jednak potencijalnoj
energiji koju bi imalo telo jedinine koliine elektriciteta dovedeno u tu taku.
Jedinica za potencijal je VOLT. Potencijal elektrinog polja na rastojanju r od
izvora polja iznosi:
r
Q
4
1
r
Q
k
0
= =

Ako elektrino polje potie od vie takastih naelektrisanja, rezultujui
potencijal jednak je algebarskom zbiru potencijala koji su izazvani svakim
naelektrisanjem pojedinano:
n 2 1
+ + + =
Napon izmeu take A (koja je na rastojanju r
A
od

izvora radijalnog elektrinog
polja) i take B (koja je na rastojanju r
B
od izvora radijalnog elektrinog polja)
jednak je razlici potencijala:
= =
B A 0 B A
B A AB
r
1
r
1
Q
4
1
r
1
r
1
kQ U

Jedinica za napon je VOLT. Pri pomeranju naelektrisanja q iz take A u
taku B sile elektrinog polja obave rad koji se moe izraunati:
( )

= = =
B A 0 B A
b a AB AB
r
1
r
1
qQ
4
1
r
1
r
1
kqQ q qU A

Jaina elektrinog polja u nekoj taki brojno je jednaka sili kojom bi polje
delovalo na jedininu koliinu elektriciteta dovedeno u tu taku:

Q
F
E
r
r
=
1

gde je sila kojom bi polje delovalo na telo koliine elektriciteta dovedeno
u posmatranu taku. Jedinica za jainu elektrinog polja je jedan NJUTN po
KULONU ili jedan VOLT po METRU (1N/C ili 1V/m). Jaina elektrinog polja
koje stvara takasto naelektrisanje Q u taki koja je od njega udaljena za r moe
se izraunati po obrascu:
F
r
Q
2
0
2
4
1
r
Q
r
Q
k E = =

Ako polje potie od pozitivnog takastog naelektrisanja vektor jaine polja
usmeren je od tog naelektrisanja, a ako je izvor polja negativan vektor jaine
polja je usmeren ka njemu.

Kapacitet provodnika brojno je jednak koliini elektriciteta koju treba dovesti
tom provodniku da bude na jedininom potencijalu. Jedinica za kapacitet je
FARAD:
V 1
C 1
F 1 =
Kapacitet kondenzatora brojno je jednak koliini elektriciteta koju treba dovesti
tom kondenzatoru da mu se napon povea za 1V.
U
Q
C =
Kapacitet ravnog kondenzatora nalazi se po obrascu:
d
S
C
r 0
=
gde je S-povrina ploa, d-rastojanje izmeu ploa,
0
-dielektrina konstanta
vakuuma i
r
-relativna dielektrina konstanta

Ekvivalentni kapacitet paralelno vezanih
kondenzatora jednak je zbiru kapaciteta tih
kondenzatora:
=
= + + + + =
n
1 i
i n 3 2 1 e
C C ... C C C C
Reciprona vrednost ekvivalentnog kapaciteta redno vezanih kondenzatora
jednaka je zbiru recipronih vrednosti kapaciteta tih kondenzatora:
=
= + + + =
n
i
i n e
C C C C C
1
2 1
1 1
...
1 1 1

Energija kondenzatora kapacitivnosti C moe se odrediti na osnovu izraza
2

C
Q
2
1
CU
2
1
QU
2
1
W
2
2
= = =
gde je Q koliina elektriciteta na elektrodama kondenzatora, a U napon
izmeu njih.

1.1 Tri jednaka pozitivna optereenja q su u temenima jednakostraninog
trougla. Kakvo i koliko naelektrisanje Q treba postaviti u teite trougla da bi
rezultujua sila na svako optereenje bila jednaka nuli?

REENJE:
Sila na jedno naelektrisanje potie od Kulonove sile druga dva naelektrisanja
i jednaka je vektorskom zbiru tih sila.
F
r
2 1
F F F
r r r
+ =
Smer sila je kao na slici, a intenzitet je:
2
2
2
2
2 1
2
2
2 1
3
2
3
2 30 cos 2 30 cos 2
a
q
k F
a
q
k F F F
a
q
k F F
o o
=
= = =
= =

Da bi rezultujua sila na naelektrisanju Q bila jednaka nuli intenziteti sila F
Qq
i
F moraju biti jednaki, a suprotnog smera i zato naelektrisanje Q mora biti
negativno da bi se ove dve sile ponitile. Koliinu naelektrisanja nalazimo iz
uslova:
3 q Q 3
a
Qq
k 3
a
3 q
k
a
3 q
k F
a
Qq
k 3
a 3
q Q 9
k
3
3 a
q Q
k
2
3 a
3
2
q Q
k F
2
3 a
h
F F
2 2
2
2
2
2 2 2 2
Qq
Qq
=
= =
=

=
=
=
=

3

q Q
3
3
=
Reenje pokazuje da koliina elektriciteta Q zavisi samo od koliine pozitivnog
naelektrisanja q u temenima i da je nezavisno od rastojanja a.

1.2 Takasta naelektrisanja q
1
=4nC i q
2
=1nC nalaze se na rastojanju a=60cm.
Odrediti poloaj C takastog naelektrisanja q
3
tako da posle postavljanja
naelektrisanja q
3
sva tri naelektrisanja budu nepokretna i odrediti koliinu
elektriciteta q
3

REENJE:
Ako sa oznaimo rastojanje takastog naelektrisanja q x
1
od take C gde treba
da se postavi naelektrisanje q
3
tada je rastojanje take C do naelektrisanja q
2

iznosi .Da bi posle postavljanja naelektrisanja sistem bio nepokretan treba
da intenziteti sila zadovolje sledei uslov:
x a
23 13
F F =

a smerovi su oznaeni na slici.
( )
0 4800 160
0
3
60 60
4
3
60 8
0 4 8 3
4 8 4
2
4
1
4
1
2
2
2 2
2 2 2
2 2 2
1
2
2
3 2
0
2
3 1
0
= +
=
= +
+ =
+ =
x x
x x
a ax x
x ax a x
x ax a x
q
q
x a
q q
x
q q

4

Ovo je kvadratna jednaina ija su reenja i .
1
x
2
x
cm x
cm x
x
x
x
40
2
80 160
a x je jer odbaciti treba resenje ovo 120
2
80 160
2
80 160
2
12 16 40 160
2
12 4 4 16 16 10 160
2
4800 4 160 160 160
2
1
2
1
2
1
2
1
=
=
=
+
=
=

=

=

=
f
( )
nC q
a
x
q q
x
q q
a
q q
F F
nC q
a
x a
q
x a
q q
a
q q
F
444 . 0
9
4
60
40
1
444 . 0
9
1
4
60
40 60
4
F
3
2 2
2 3
2
1 3
2
2 1
31 21
3
2 2
3
2
2 3
2
2 1
32 12
=
=
=
=
=
=

1.3 Dve veoma male kuglice, istih masa
m
1
=m
2
=m, vise o koniima jednake
duine l=10cm koji su uvreni u taki A.
Kada se kuglicama dovedu koliine
elektriciteta Q
1
=Q
2
=Q=10pC one se
odbijaju tako da svaki koni gradi sa
vertikalom ugao =30
o
. Odrediti masu
kuglica.

Napomena: Kuglice smatrati takastim
naelektrisanjima. Masu konia zanemariti.
Sistem se nalazi u vakuumu.

5

REENJE:

( )
kg 10 589 , 1
30 tg gl
kQ
m
mg G
l
Q
k
l
Q kQ
F
30 tg
G
F
11
0 2
2
2
2
2
2 1
0
= =
=
= =
=

1.4 Dva tela naelektrisana koliinama elektriciteta Q
1
i Q
2
nalaze se u vakuumu
na rastojanju r=1m. Odrediti taku u kojoj je sila koja deluje na jedinicu
pozitivnog naelektrisanja jednaka nuli i to kada je:
a) Q
1
=10C Q
2
=15C
b) Q
1
=10C Q
2
=-15C
c) Q
1
=-10C Q
2
=-15C
Dimenzije tela su male u odnosu na rastojanje.

REENJE:
a) Oba tela su pozitivno naelektrisana. Rezultantno polje je:
2 1
E E E
r r r
+ =
a bie jednako nuli ako je
2 1
E E
r r
=
( )
( )
m x
m x
x
x
x r
Q
x
Q
x r r
x r
r
Q
r
Q
E E
45 , 4
45 , 0
1
10 15 10 10
4
1
4
1
2
1
2
6
2
6
2
2
2
1
2
1
2
2
2
0
2
1
1
0
2 1
=
=

=
=
=
=
=

r
r =x
1
r
2
E
1
E
2
+ +
Q
1
Q
2
6

Poto x treba da bude na dui koja spaja naelektrisanja Q
1
i Q
2
( 0<x<r ) dobija
se da je
m x 45 0, =

b) Naelektrisanje Q
1
je pozitivno, a naelektrisanje Q
2
je negativno. Traena
taka se nalazi na pravoj koja spaja naelektrisanja i to levo od Q
1
ili desno od
Q
2
, a to zavisi od apsolutnih vrednosti Q
1
i Q
2
. Taka je blia onoj koliini
elektriciteta koja ima manju apsolutnu vrednost. Iz uslova da su intenziteti polja
E
1
i E
2
jednaki dobija se

( )
( )
m x
m x
x
x
x r
Q
x
Q
r
Q
r
Q
45 , 4
45 , 0
1
10 15 10 1
2
1
2
6
2
6
2
2
2
1
2
2
2
2
1
1
=
=
+
+
=
=

Poto x treba da bude van dui koja spaja Q
1
i Q
2
reenje je x=4.45m.

c) Oba naelektrisanja su negativna. Rezultat je isti kao i u sluaju pod a).

1.5 Tri takasta naelektrisanja Q
B
=-2pC,
Q
D
=5pC i Q
C
=16pC, rasporeena su u
temenima B, D i C pravougaonika
stranica cm a 3 10 = i . Odrediti
elektrino polje
cm b 10 =
E
r
u temenu A, ako se
sistem nalazi u vakuumu.

REENJE:

Prema oznakama sa slike je:

7

( )
C
N
b
Q
k E
E E E
C
N
E E E
cm d
cm d
b a d
B
B
C B y
C D x
79 . 1
0 sin 0
57 . 4 cos 0
2
3
30 cos cos
2
1
30 sin sin
20 400
400 10 3 10
2
0
0
2 2
2
2
2 2 2
= =
= + =
= =
= =
= =
= =
= + =
+ =

C
N
E E E
C
N
a
Q
k E
C
N
d
Q
k E
y x
D
D
C
C
57 . 4 0 57 . 4
49 . 1
59 . 3
2 2 2
2
2
= + = + =
= =
= =

(Vektor E
r
lei na x osi)

1.6 Odredi ekvivalentni kapacitet baterije prikazane na slici.

REENJE:

8

4 3 2 1
3 2 23
1 1 1 1
C C C C C
C C C
e
+
+
+ =
+ =

( )
( )
( )
( )( )
3 2 4 1 4 1
3 2 4 1
3 2
4 1
4 1
3 2
4 1
4 1
23 14
23 14
e
C C C C C C
C C C C
C C
C C
C C
C C
C C
C C
C C
C C
C
+ + +
+
=
+ +
+
+
+
=
+
=

1.7 Na slici su naznaeni kapaciteti kondenzatora u F. Bez pisanja formula
odredi ekvivalentni kapacitet i koliinu elektriciteta na ekvivalentnom
kondenzatoru. V U F C F C F C F C C 12 , 3 i 6 , 1 , 10
5 4 3 2 1
= = = = = =

REENJE:

U jednoj grani imamo dva jednaka kondenzatora od po F 10 redno vezana.
Njih moemo zameniti jednim kondenzatorom iji je kapacitet upola manji od
kapaciteta jednog kondenzatora tj. F 5 . Ovaj kondenzator je paralelno vezan sa
kondenzatorom kapaciteta F 1 . Njihov ekvivalentni kapacitet jednak je zbiru
kapaciteta tako da se dobije F 6 . Ovaj kondenzator je redno vezan sa
kondenzatorom kapaciteta F 3 , pa je njihov ekvivalentni kapacitet jednak
koliniku njihovog proizvoda i njihovog zbira. Na taj nain se dobija da je
njihov ekvivalentni kapacitet jednak F 2 . Ovaj kondenzator je paralelno vezan
sa kondenzatorom kapaciteta F 6 . Ukupni ekvivalentni kapacitet jednak je
zbiru ova dva tj. F 8 . Koliina elektriciteta na tom kondenzatoru bila bi
jednaka proizvodu ekvivalentnog kapaciteta i napona tj. C 96 .

1.8 Dva kondenzatora iji su kapaciteti F C 6
1
= i F C 3
2
= vezani su
a) redno
b) paralelno
Kolike koliine elektriciteta e da budu na pozitivnim ploama tih kondenzatora,
ako takvu vezu kondenzatora prikljuimo na izvor napona V 10 U = ?
9

REENJE:

a) Na redno vezanim kondenzatorima moraju biti jednake koliine elektriciteta.
Ta koliina elektriciteta jednaka je koliini elektriciteta na njihovom
ekvivalentnom kondenzatoru. Ekvivalentni kapacitet jednak je rednoj vezi
kondenzatora i pa je:
1
C
2
C
2 1
2 1
e
C C
C C
C
+
=
Prema tome
C 20 U
C C
C C
U C Q Q Q
2 1
2 1
e e 2 1
=
+
= = = =
b) Kod paralelno vezanih kondenzatora naponi su isti na oba kondenzatora pa
je:
C 30 U C Q
C 60 U C Q
2 2
1 1
= =
= =

1.9 Kapaciteti kondenzatora prikazanih na slici su nF 4 C
1
= , i
, dok je napon .
nF 2 C
2
=
nF 3 C
3
= V 18 U =
a) Odredi koliinu elektriciteta na kondenzatoru
2
C
b) Kako se menja napon na kondenzatoru
3
C ako d e do proboja kondenzatora
2
C ?
o

10

REENJE:
a)
( ) ( )
nF C
C C C
C C C
C C
C C
C
C C C
nF nF nF C C C
e
e
e
2
9
18
3 2 4
3 2 4 1 1 1
6 2 4
3 2 1
3 2 1
3 12
3 12
3 12
2 1 12
=
=
+ +
+
=
+ +
+
=
+
= + =
= + = + =

Na redno vezanim kondenzatorima moraju biti jednake koliine elektriciteta pa
i paralelna veza i tj. imaju iste koliine elektriciteta
3
C
1
C
2
C
12
C
( )
nC
C C C
U C C
U C Q
C C C
U C
C
Q
U
Q Q U
C C C
C C C
U C Q
AB AB
e e
12
3 2 1
3 2
2 2
3 2 1
3
12
12
3 12
3 2 1
3 2 1
=
+ +
= =
+ +
= =
= =
+ +
+
= =

b) Pre probijanja navedenog kondenzatora napon na kondenzatoru je
3
C
( )
U
C C C
C C
C
Q
U
3 2 1
2 1
3
3
3
+ +
+
= =
Kada doe do proboja kondenzatora ploe kondenzatora postanu
kratko vezane: njihovi potencijali se izjednae pa je napon na jednak .
Prema tome napon se povea
2
C
1
C
3
C U
puta ,
C C
C C C
U
U
n 5 1
2 1
3 2 1
3
=
+
+ +
= =

1.10 Na slici je prikazana baterija kondenzatora iji kapaciteti iznose
, nF 60 C
1
= nF 30 C
2
= i C . Ako je koliina elektriciteta na
kondenzatoru C jednaka Q koliki je napon U ?
nF 10
3
=
3
=
3
nC 30
AB

REENJE:
Na redno vezanim kondenzatorima moraju biti
jednake koliine elektriciteta pa i tj.
imaju iste koliine elektriciteta
1
C
2
C
12
C
( )
V
C C C
Q C
C
Q
U
C
Q
C C
C C
Q Q Q
C
Q
U
U
C C
C C
U C Q Q Q
AB
1
3 2 1
3 2
1
1
3
3
2 1
2 1
2 1 12
3
3
2 1
2 1
12 2 1 12
=
+
= =
+
= = = =
+
= = = =

11

1.11 Kondenzatori kapaciteta povezani su kao to je prikazano
na slici. Koliki treba da bude napon U da bi napon na kondenzatoru iznosio
? Smatrati da je
4 3 2 1
C i C , C , C
1
C
1
U C C C C
4 3 1
= = = i 2 C C
2
= .

REENJE:

Potrebno je najpre izraunati ekvivalentnu kapacitivnost kola
3
2
2
12
C
C
C
C
C
C =
+
= - jer su i C C =
1
2
2
C
C = vezani redno
C C C C
3
4
3 12 123
= + = - i su vezani paralelno
12
C
3
C
123 4
7
4
Q Q Q
C C
e
e
= =
=

Koliine elektriciteta na i su jednake jer su vezani redno
e
C
4
C

1 1 1 1
2 1
2 1
12
4
4
4
4
7
7
1
7
3
7
4
U U U C Q CU U
C C
C C
Q
U U U U U
C
Q
U
AD
AD
= = = =
+
=
= = = =

1.12 Ravan vazduni kondenzator, kapacitivnosti C
0
=100pF, prikljuen je na
izvor stalnog napona U=100V. Kada se kondenzator napunio izvor je iskljuen,
a izmeu elektroda je, do polovine ubaena ploa od dielektrika relativne
dielektrine konstante 4
r
= .
a) Odrediti potencijalnu razliku izmeu elektroda kondenzatora posle
ubacivanja dielektrika
b) Izraunati energiju kondenzatora pre i posle ubacivanja dielektrika

12

REENJE:
a)
pF C 100
0
=
Kapacitet ravnog ploastog kondenzatora se izraunava po obrascu:
U C Q
d
S
C
=
=
0 0
0 0

Posle iskljuivanja izvora i uvlaenja dielektrika (prema slici) dobija se
paralelna veza dva kondenzatora i pa je ekvivalentna kapacitivnost
jednaka zbiru pojedinanih kapacitivnosti.
1
C
2
C
pF C C C C C
C
d
S
C
C
d
S
C
r
e
r
r
250 5 . 2
2
1
2
2
2
2
2
0 0 2 1
0
0 2
0 0 1
= =
+ = + =
= =
= =

Ukupna koliina naelektrisanja kondenzatora je ista pre i posle uvlaenja
dielektrika pa je:

const = Q
V 40
5 . 2
U
U
U C 5 . 2 U C Q
/
/
0 0 0
= =
= =

b)
( ) a dielektrik ubacivanja posle energija - J 10 2 U C 5 . 2
2
1
W
a dielektrik ubacivanja pre energija - J 10 5 U C
2
1
W
7
2
/
0
/
7 2
0 0
= =
= =

1.13 Ravan vazduni kondenzator, povrine elektroda i
rastojanja izmeu njih
2
cm 60 40 S =
mm 5 d = prikljuen je na izvor napona . Po
izvrenom optereivanju kondenzator se iskljui od izvora i povea mu se
rastojanje izmeu elektroda na . Odrediti energiju i jainu polja u
oba sluaja, kao i promenu napona izmeu elektroda kondenzatora do koje
dolazi pri poveanju rastojanja.
kV 2 U =
mm 10 d
1
=

13

REENJE:
2
2
12
0
10 85 , 8
m N
C
=

Kapacitet ravnog vazdunog kondenzatora se izraunava po obrascu:
F
d
S
C
7
0 1
10 248 , 4

= =
Energija kondenzatora je:
J U C W
4 2
1 1
10 496 , 8
2
1

= =
Jaina elektrinog polja je:
m
kV
d
U
E 400
1
= =
Koliina naelektrisanja kondenzatora je:

C U C Q
7
1 1
10 496 , 8

= =

Kada se razmaknu ploe dolazi do promene
koliina naelektrisanja ostaje nepromenjena jer je izvor iskljuen. U ovom
sluaju dolazi do promene napona izmeu ploa kondenzatora.
kapacitivnosti kondenzatora, a
kV kV kV U U U
m
kV
d
U
E
kV V
C
Q
U
J
C
Q
W
C
Q
C
Q
C U C W
C
Q
U U C Q Q
F
d
S
C 2 = =
2 2 4
400
4 4000
10 7 , 1
2
1
2
1
2
1
2
1
10 12 ,
1 2
1
2
2
2
2
2
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2 2 2
2
2
2 2 2 2 1
10
1
0 2
= = =
= =
= = =
= =
= = =
= = =

.14 Ravan vazuni kondenzator, povrine elektroda i 1
2
cm 70 70 S =
rastojanja izmeu njih cm 5 . 0 d = , prikljuen je na izvor napon sle
optereivanja kondenzatora rastojanje izmeu njegovih elektroda se povea na
cm 1 d
/
= , ne iskljuujui pri tome izvor. Izraunati optereenje kondenzatora i
elektrinog polja, kao i energiju pre i posle razmicanja elektroda.

a Po
intenzitet
kV 5 U = .
14

EENJE:
ovom sluaju se menja koliina elektriciteta jer napon baterije ostaje isti pa
R

U Q
je:
m
MV
1
d
U
E
C 10 33 4 U C Q
mJ 84 10 U C
2
1
W
F 10 673 8
d
S
1
6
1 1
2
1 1
10
0 1
= =
= =
= =
= =
,
,
,

C
m
kV
d
U
E
C . U C Q
J , U C W
F ,
d
S
C
const U
/
/
500
10 1652 2
10 42 5
2
1
10 3364 4
2
6
2 2
3 2
2 2
10
0 2
= =
= =
= =
= =
=

.15 Ploasti kondenzator, ije su elektrode dimenzija 1 cm 30 a = i , a cm 40 b =
rastojanje izmeu njih cm 1 c = , prikljuen je na nap kV 5 . on 1 U = . Izmeu
elektroda se nalazi stakle a dielektrine konstante
r
na plo 5 = , debl
EENJE:
jine 1cm.
Ako se posle odvajanja kondenzatora od izvora izvue izolaciona ploa od
stakla, odrediti promenu energije kondenzatora i privlanu silu, izmeu
elektroda kondenzatora bez dielektrika.

R

J 10 97 5 U C
2
1
W
F 10 31 5
c
ab
C
4 2
r r
10
r 0 r
= =
= =
,
,

Kondenzator se odvoji od izvora i izvue
se dielektrik

F ,
c
ab
0
10
0
10 062 1

= = C
15

J , W W W
J ,
C
Q
U C W
C
Q
U U C Q
C , U C Q
const Q
r
r
3
0
3
0
2
2
0 0
0
0
7
10 983 2
10 987 2
2
1
2
1
10 965 7
= =
= = =
= =
= =
=

Privlana sila izmeu elektroda kondenzatora je:
( )
N
S
Q
F
S
Q
d
d
S
Q
Cd
CU
d
CU
299 . 0
2
2 2
1
2
1
2
1
F
d
W
F d F W
0
2
0
2
0
2 2 2
=
= = = =
= =

1.16 Naelektrisana estica mase nalazi se u ravnotei u homogenom
elektrinom polju horizontalnog ravnog kondenzatora. Kondenzator je
prikljuen na napon
g 01 . 0 m =
kV 20 U = , dok je rastojanje izmeu elektroda .
Odrediti naelektrisanje estice.
cm 5 d =

REENJE:
Uslov za ravnoteu estice je:

G F =
pri emu su smerovi sila oznaeni na slici.

nC C C q
q
U
mgd
q
mg
d
U
q
mg qE
245 , 0 10 245 , 0 10 45 , 2
10 20
10 5 81 , 9 10 01 , 0
9 10
3
2 3
= = =

=
=
=
=

1.17 Ravan vazduni kondenzator, rastojanja izmeu elektroda ,
smeten je u posudu od izolacionog materijala tako da jedna elektroda lei na
dnu posude. Debljina elektroda je zanemarljiva. Kondenzator je prikljuen na
mm 9 d =
16

stalni napon U tako da polje u njemu ima vrednost
m
kV
500 E 0
/
= . Do koje
visine h treba naliti ulje u posudu da bi polje u vazdunom delu kondenzatora
dostiglo vrednost
m
MV
5 . 1 E
0
= . Relativna dielektrina konstanta ulja je
4
r
= .

REENJE:
V d E U 4500
/
0
= =
Sa slike je vidljivo da se radi o rednoj vezi dva kondenzatora gde je:
h
S
C
h d
S
C
r

0 2
0 1
=

=

Ekvivalentna kapacitivnost je:
( ) h d h
S
C C
C C
C
r
r
e
+
=
+

0
2 1
2 1

Koliina naelektrisanja je ista za oba kondenzatora i iznosi:
U C Q
e
=
Napon na kondenzatoru , koji za dielektrik ima vazduh, je:
1
C
( ) ( )
( ) h d h
U h d
h d
S
U
h d h
S
C
Q
U
r
r r
r
+

=
+
= =

0
0
1
1

Jaina elektrinog polja koju treba realizovati je data relacijom:
( )
mm h
m
MV
h d h
U
h d
U
E
r
r
8 5 , 1
1
0
= =
+

=

17

1.18 Ravan vazduni kondenzator, povrine elektroda b a i razmaka izmeu
njih d, prikljuen je na stalni napon U. Odrediti potrebnu silu da bi se izvrilo
pomeranje jedne od elektroda u pravcu i smeru kao na slici. Zanemariti efekat
krajeva. mm 5 . 2 d , m 5 . 0 b , m 1 a , V 500 U = = = = .

REENJE:

( )
[ ]
N ,
d
a
U
x
W
F
x b b
d
a
U W W W
d
x b a
U U C W
c
ab
U U C W
4
0
2
0
2
2 1
0
2 2
2 2
0
2 2
1 1
10 425 4
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
1
= =
=
+ = =

= =
= =

1.19 Jedna elektroda ravnog vazdunog kondenzatora povrine je
uvrena, dok je druga okaena o oprugu konstante
2
cm 100 S =
m
N
275 . 11 c = . Kada je
kondenzator neoptereen, rastojanje izmeu njegovih elektroda je .
Kada se kondenzator prikljui na izvor napona U, opruga e se istegnuti za
. Odrediti napon izvora U. Efekat krajeva zanemariti.
mm 2 d =
mm 3 , 0 x =

REENJE:
Sila opruge je , a privlana sila izmeu obloga kondenzatora je . Ove sile
moraju biti u ravnotei pa je:
1
F
2
F

( )
2
0 2
0
2
0
2
0
2 2
0
2 1
0
2
2
1
2
2 2
2
x d
S
U
S
x d
S
U
S
U C
cx
x d
S
C
CU Q
F F
S
Q
F
cx F
= =
=
=
=
=
=

18

( )
( )
V
S
x d cx
U
S
cx x d
U
470
2
2
0
2
0
2
2
=
=

=

1.20 Ravan kondenzator sa vrstim dielektrikom relativne dielektrine
konstante
r
, prikljuen je na stalni napon U. Dimenzije elektroda su , a
rastojanje izmeu njih . Odrediti silu potrebnu za izvlaenje dielektrika u
pravcu i smeru kao na slici.
b a
d

5 , mm 2 d , cm 20 b a , V 100 U
r
= = = = =

REENJE:
.
d
ab
d
S
C
r r r

0 0
= =
Energija kondenzatora pre izvlaenja dielektrika je :
2
2
1
U C W
r r
=
Kada se dielektrik izvue za x dobija se paralelna veza dva kondenzatora i
pa je ekvivalnetna kapacitivnost data relacijom:
1
C
2
C
( )
( ) [ ] x a x
d
b
C C C
d
x a b
C
d
x b
C
r e
r
+ = + =

=
0 2 1
0 2
0 1

Energija ekvivalentnog kondenzatora je:
2
2
1
U C W
e e
=
Razlika energija je:
19

[ ] [ ]
( ) 1
2
1
2
1
2
1
2
0
0 2 2
=
+
= =
r
r r r e r
x
d
bU
W
x x a a
d
b
U C C U W

Sila potrebna za izvlaenje dielektrika se izraunava:
( )
N
d
bU
x
W
F
r 5
3
2 2 12
2
0
10 77 , 1
10 2
4 100 10 20 10 85 , 8
5 , 0
1
2
1

=

1.21 Ravan vazduni kondenzator ima rastojanje izmeu elektroda d i
prikljuen je na stalni napon U. Ako se u meuelektrodni prostor kondenzatora
ubaci ploica od izolacionog materijala, relativne dielektrine konstante
r
i
debljine
2
d
, jaina polja u vazdunom delu kondenzatora e se poveati za
50% u odnosu na prvobitnu. Odrediti
r
.

REENJE:
0
r
r
2 1
2 1
e
0 r 0 r 2
0 0 1
0 0
C
1
2
C C
C C
C
C 2
2
d
S
C
C 2
2
d
S
C
d
U
E
d
S
C
+
=
+
=
= =
= =
=
=

( )
( )
3 5 , 1 5 , 0
5 , 1 5 , 1 1 5 , 1 2
5 , 1
1
2
5 , 1
2
5 , 1
1 2 1
2
r
1
1
0
0
1 1
1
2 1
= =
+ = + =
=
+
=
=
+
=
+
= = =
+ =
=

r
r r r
r
r
r
r
r
r e
e
d
U
d
U
E E
U U
C
C
C
U C
C
Q
U
U U U
U C Q

20

1.22 Ravan vazduni kondenzator, rastojanja izmeu elektroda ,
prikljuen je na stalni napon U. Polje u kondenzatoru ima vrednost
mm 9 d =
m
MV
5 . 0 E = . U prostor izmeu elektroda kondenzatora ubaci se ploica
debljine od materijala relativne dielektrine konstante mm 8 d
1
= 4
r
= .
Odrediti elektrino polje u obe sredine.

REENJE:
m
kV
375
C
Q
E
m
MV
5 . 1
mm 1
U
E
V 3000
C
Q
U
V 1500
C
Q
U
U C U C U C Q
C
8
9
C C
C C
C
C
8
9
d
9
8
S
C
C 9
d
S
9
9
d
S
C
r kondenzato vazduni -
d
S
C
V 4500 10 9 10 5 . 0 d E U
2
2
1
1
2
2
1
1
2 2 1 1 ekv
0
r
r
2 1
2 1
ekv
0 r r 0 2
0
0
0 1
0 0
3 6
= =
= =
= =
= =
= = =
+
=
+
=
= =
=
= =
=
= = =

21

2. JAINA I GUSTINA ELEKTRINE STRUJE.
ELEKTRINI OTPOR PROVODNIKA

Elektrina struja predstavlja usmereno kretanje naelektrisanih estica
Trenutna jaina elektrine struje definisana je izrazom:
dt
dq
i =
gde je dq koliina elektriciteta koja
protekne
kroz popreni presek provodnika

u beskonano kratkom vremenskom intervalu dt .
Srednja vrednost jaine elektrine struje u duem vremenskom intervalu je: t
t
q
I
=
Jedinica za jainu elektrine struje je amper:
s
C
s
C
A 1
1
1
1 = =
Gustina elektrine struje brojno je jednaka koliniku jaine elektrine struje i
poprenog preseka jedinine povrine provodnika:
v ne
S
I
j
r
= =
gde je I jaina struje koja protie kroz popreni presek provodnika povrine S,
n koncentracija slobodnih elektrona (broj slobodnih elektrona u jedinici
zapremine ), e apsolutna vrednost koliine elektriciteta elektrona, a srednja
brzina usmerenog kretanja elektrona.
v
r
Otpor homogenog provodnika duine l i povrine poprenog preseka S je.
S
l
S
l
R = =
1

gde je specifian otpor provodnika, a specifina provodnost provodnika.
Jedinice za otpor i specifini otpor su om i ommetar respektivno:
[ ] [ ] m , R = = 1 1
Provodnost provodnika jednaka je recipronoj vrednosti otpora tog provodnika.
Jedinica za provodnost je simens, a za specifinu provodnost simens po metru.
Dakle:
[ ] [ ]
m
S
m
, S G ,
R
G 1
1
1
1 1
=

= =
= =
Otpor provodnika menja se sa temperaturom po formuli:
( ) t R R + = 1
0

22

gde je R otpor na 0
0
C, a temperaturni koeficijent otpora.
Ekvivalentna otpornost redne veze otpornika
n 2 1
n
1 i
i e
R ... R R R R + + + = =
=

Ekvivalenta otpornost paralelne veze otpornika
n 2 1
n
1 i
i e
R
1
...
R
1
R
1
R
1
R
1
+ + + = =
=

Omov zakon Jaina struje kroz provodnik upravo je proporcionalna naponu
na krajevima provodnika, a obrnuto proporcionalna njegovoj otpornosti. Omov
zakon se moe napisati u jednom od sledeih oblika:
I
U
R IR U
R
U
I = = =
Prvi Kirhofov zakon algebarski zbir jaina struja u provodnicima koji se
sustiu u jednom voru elektrine mree jednak je nuli:
=
n
k
k
I
1
0
Drugi Kirhofov zakon U bilo kojoj zatvorenoj konturi elektrinog kola
(zatvorena putanja formirana od grana kola) koja sadri proizvoljan broj
elektromotornih sila i otpornika, kora biti zadovoljen drugi Kirhofov zakon koji
se iskazuje sledom relacijom:

= 0 RI E ili

= RI E
pri emu elektromotorne sile treba uzimati sa pozitivnim predznakom ako je
njihov smer saglasan sa proizvoljno odabranim smerom obilaska po konturi i
obrnuto. Naponi na otpornicima se uzimaju sa pozitivnim predznakom ako je
referentni smer struje kroz otpornik saglasan sa smerom obilaska po konturi i
obrnuto.
Elektrini rad Prilikom pomeranja naelektrisanja Q u elektrostatikom polju
od take A, koja se nalazi na potencijalu
A
, do take B, koja se nalazi na
potencijalu
B
sile polja izvre rad koji je jednak:
( )
AB B A
QU Q A = =
Ako se na osnovu ovog izraza dobije pozitivna vrednost to znai da su sile polja
izvrile rad. Kada se rad vri protivu sila polja za A se dobija negativna
vrednost.
Snaga P kojom se rad sila stacionarnog elektrinog polja transformie u
toplotnu energiju na nekom otporniku, proporcionalna je otpornosti otpornika R
i kvadratu struje I kroz otpornik (Dulov zakon):
R
U
UI RI P
2
2
= = =
Teorija superpozicije Jaina struje u bilo kojoj grani sloenog linearnog
elektrinog kola, nastala kao posledica jednovremenog dejstva svih generatora
23

u kolu, jednaka je algebarskom zbiru jaina struja koje bi u toj grani tekla pod
dejstvom pojedinih generatora kada su svi ostali generatori zamenjeni svojim
unutranjim otpornostima.
Tevenenova teorema Svako linearni aktivni dvopol sa nepromenljivim
otpornicima i generatorima moe se zameniti realnim naponskim generatorom
ija je elektromotorna sila jednaka naponu praznog hoda dvopola, a unutranja
otpornost ekvivalentna otpornosti dvopola.

2.1 Elektrina struja tee izmeu ploa kondenzatora (povrine Zemlje i sloja
na visini 50-ak kilometara) prenosei svakog dana koliinu elektriciteta od
priblino 0.15GC. Izraunaj srednju jainu elektrine struje.

REENJE:
Srednja jaina elektrine struje je protekla koliina elektriciteta za dato vreme,
pa je:
kA
s
C
t
q
I 7 , 1
60 60 24
10 15 . 0
9
=

= =

2.2 Kolika koliina elektriciteta e da protekne kroz popreni presek
provodnika u toku jednog minuta, ako kroz provodnik protie elektrina struja
jaine 10mA?

REENJE:
C 6 , 0 s 60 A 10 10 It q
3
= = =

2.3 Ako pri udaru groma kroz vazduh protekne koliina elektriciteta 20C, pri
srednjoj jaini elektrine struje od 20kA, koliko vremena traje protok
elektriciteta?
REENJE:
ms 1 s 10
A 10 20
C 20
I
q
t
3
3
= =
= =

2.4 Kroz vlakno sijalice prenika 19m protie struja jaine 125mA. Kolika je
gustina struje u vlaknu?
REENJE:

( )
2 2
8
2
6
3
2
mm
A
441
m
A
10 41 , 4
m 10 19
A 10 125 4
d
I 4
S
I
j = =

= = =

2.5 Iz kosmosa prema Zemlji kreu se protoni ija je prosena brzina oko
s km v 470 = . Njihova koncentracija je . Kada ih Zemljino
magnetno polje, iznad atmosfere, ne bi skretalo i rasejavalo, kolika bi bila
3
7 8

= cm . n
24

gustina elektrine struje tih protona koja bi uvirala u atmosferu? Kolika bi bila
ukupna jaina te struje? Poluprenik Zemlje je km R 6370 = .

REENJE:
GA 3 . 33 jR 4 R 4 ne I
m
A
10 5 . 6
s
m
10 470 C 10 6 . 1 m 10 7 . 8 ne j
2 2
2
7 3 19 3 6
= = =
= = =

2.6 Metalni provodnici mogu da izdre protok elektrine struje ija je gustina
oko
2
10 mm A j
max
= . Ako je koncentracija slobodnih elektrona
proceni srednju brzinu usmerenog kretanja elektrona.
3 29
10

= m n

REENJE:
s
mm
6 . 0
C 10 6 . 1 m 10
m
A
10 10
ne
j
ne j
19 3 29
2
6
max
max
=

= = =

2.7 Snop elektrona daje elektrinu struju gustine
2
10 mm A j = . Ako je
brzina elektrona s m v
6
10 = . Kolika je zapreminska gustina elektriciteta?

REENJE:
Zapreminska gustina je jednaka ne = pa je:
3
m
C
10
j
ne j = = = =

2.8 Ako nervno vlakno zamislimo kao cilindar poluprenika m r 5 = i duine
koliki je elektrini otpor tog vlakna? Specifini otpor supstance vlakna
(aksoplazme) je
cm l 1 =
m = 2 .

REENJE:
( )
=
= = =

M
m
m
m
r
l
S
l
R 255
10 5
10
2
2
6
2
2

2.9 Od nikelinske trake irine i debljine cm a 1 = mm , d 4 0 = treba napraviti
otpornik iji je otpor = 1 R . Kolika je potrebna duina trake? Specifini otpor
nikelina je . m =
7
10 4

REENJE:
m
adR
l
ad
l
S
l
R 10 = = = =

25

sijalice ima pre 2.10 Volframsko vlakno nik mm , d 02 0 = . Ako je specifini
ejanog vlakna , = 10 4 7 otpor zagr
7
, a ukupni otpor zagrejanog vlakna
kolika je duina vlakna?
REENJE:
m
= 330 R ,
cm
Rd
l 14
4
2
= =

2.11 Pretpostavimo da je radna ura sijalice C t
0
2000 = . Ako je otpor
vlakna sijalice na C
0
0 jednak
temperat
= 24
0
R , proceni otpor na radnoj temperaturi.
( ) ( )
Termiki koeficijenti otpora za volfram iznose priblino
( )
1
0 9
1
0 6 0 3
10 2 0 , 10 7 , 0 , 10 24 , 5

= = = C C
1
06 .

C . Koliko puta je
tpor na radnoj temperaturi vei od otpora na ?
EENJE:
Ako za zavisnost otpora od temperature koristimo priblinu formulu dobija se.
o C
0
0

R

( ) = + = 5 275 1
0
, t R R
Prethodna formula vai samo za male temperaturne promene. Za vee
temperaturne promene koristi se relacija:
( )
3 2
0
1 t R R + + =
Kada se zamene zadate vr os
t t +
edn ti dobija se = 355 R . Ovaj otpor je priblino
5 puta vei od otpora na
ni otpor a na iznos
0
iznosi . Koliki je temperaturni
oeficijent otpora?
REENJE:
C
0
0 . 1

2.12 Specifi aluminijum i m , =
0
10 4 2 , dok na
temperaturi t 20 =
C
0
0
8
C m , =
8
10 6 2
k

( ) ( )
1
0
0
0
t
2.13 Na kojoj temper e od nihroma iznosi
0
004 0 1

=
= + = C , t

aturi otpor ic = 48 R , ako je njen
otpor na temperaturi ? Temperaturni koeficijent otpora nihroma
REENJE:
= 36 0
0
0
R C
je ( )
1
0 4
10 4

= C .

( ) C
R
R R
t t R R
0
0
0
0
833 1 =
= + =

26

2.14 Popreni presek provodnika je krug iji je prenik mm , d 8 0 = . Za koje
vreme e kroz provodnik da protekne koliina elektriciteta ako kroz
provodnik protie struja konstantne gustine
C q 1 =
2
1 0
mm
A
, j = ?
REENJE:
s ,
jd
q
t
t d
q
d
I
S
I
j 9 19
4 4 4
2 2 2
= = = = =

2.15 Kroz provodnik protie elektrina struja jaine A I 10 = . Kolika je u eV
kinetika energija usmerenog kretanja? Povrina poprenog preseka provodnika
je , a koncentracija slobodnih elektrona .
2
1mm S =
3 22
10 5 2

= cm , n

REENJE:
eV ,
neS
I
m m E
k
17
2
2
10 8 1
2
1
2
1

=
= =

2.16 Provodnik kroz koji protie struja sastoji se iz dva dela valjkastog oblika
kao na slici. Prenik preseka debljeg valjka iznosi mm d 4
1
= , a ueg .
Ako u irem delu protie elektrina struja gustine
mm d 2
2
=
2
1
2
mm
A
j = , kolika je gustina
u uem delu?

REENJE:
Jaina struje u oba poprena preseka je ista, ali se gustine struja menjaju pa je:
2 2
2
2
1
1
2
1
1 2 2 2 1 1
8 8
m
MA
mm
A
d
d
j
S
S
j j S j S j I = =
= = = =

2.17 U rentgenskoj cevi iri snop elektrona obrazuje struju gustine
2
2 0
mm
A
, j = . Elektroni padaju na povrinu tapa koja je zaseena u obliku
klina pod uglom (vidi sliku).tap je postavljen u pravcu ose snopa. Ako
je povrina kolika je jaina elektrine struje?
0
30 =
2
100mm S =
27

S

REENJE:

Povrina poprenog preseka tapa iznosi:

sin S S
n
=
pa je jaina struje: A sin jS jS I
n
10 = = =

2.18 Specifini otpor provodnika na temperaturi iznosi
. Koliki je specifini otpor tog provodnika na ako
je toplotni koeficijent otpora
C t
0
1
15 =
m , =
8
1
10 4 1 C t
0
2
30 =
( )
1
0 3
10 4

= C ?

REENJE:
( ) ( ) [ ]
( ) [ ] m , ,
t t t
= + =
+ = + =
8 3 8
2
1 2 1 1 2
10 48 1 15 30 10 4 1 10 4 1
1 1

2.19 Jaina elektrine struje se menja u toku vremena po zakonu gde je
2
at I =
2
3
s
A
a = . Kolika koliina elektriciteta proe kroz popreni presek provodnika u
toku vremena s t 3
1
= ?

REENJE:
C
s
A t
a dt t a Idt q
t
27
3
3
3 0
3
3
2
3
1
3
0
2
0
1
= = = = =

2.20 Otpornost jednog metalnog provodnika na temperaturi ima
vrednost
C 10 t
0
1
=
8 , 20 R
1
= , a na temperaturi je C 80 t
0
2
= 4 , 26 R
2
= . Izraunati
temperaturni koeficijent otpora provodnika. Kolika je otpornost tog
provodnika na ?
0
R
C 0
0

REENJE:
( )
( )
2 0 2
1 0 1
t 1 R R
t 1 R R
+ =
+ =
( )
( )
1 0
1 2 2 1
1 2
2 0
1 0
2
1
C 004 , 0
t R t R
R R

t 1 R
t 1 R
R
R

=
=
+
+
=

28

20 R
t 1
R
R
0
1
1
0
=
+
=

2.21 ajnik ima dva grejaa. Pri ukljuivanju jednog grejaa aj provri za
,a pri ukljuivanju samo drugog grejaa za min 4 t
1
= min 12 t
2
= . Za koje e
vreme ista koliina aja da provri kada su ukljuena oba grejaa i to:
a) redno
b) paralelno
Smatrati da u oba sluaja ukupna koliina toplote ide samo na zagrevanje aja.

REENJE:
1 2
2 1
1 2 2 1
1
2
2
1
1
2
R 3 R
R 4 R 12
t R t R
t
R
U
t
R
U
=
=
=
=

a)
min 16 t
t
R R
U
t
R
U
3
3
2 1
2
1
1
2
=
+
=
b)
( )
min 3 t
t
R R
R R U
t
R
U
4
4
2 1
2 1
2
1
1
2
=
+
=

2.22 Metalna spirala otpornosti 40 R = napravljena je od ice prenika
. Spirala je priljuena na izvor napona tako da gustina struje
iznosi
mm 6 , 0 r 2 = U
2
cm
A
320 j = . Odrediti vrednost napona U i snage spirale P .
REENJE:

( )
W 74 , 32
R
U
P
V 19 , 36 10 2827433 , 0 320 40 RjS RI U
cm 10 3 , 0
cm
A
320 r j jS I
S
I
j
2
2
2
1
2
2
= =
= = = =
= = = =

2.23 Reo je prikljuen na izvor napona V 110 U = . Za vreme na
reou se zagreje vode od do . Kolika je otpornost
min 15 t =
l 6 , 0 C 20 t
0
1
= C 100 t
0
2
=
29

reoa ako je koeficijent korisnog dejstva 40 = %?. Specifina toplota vode je
C kg
J
4186 c
0
= .

REENJE:

(
1 2
t t mc t mc Q ) = = - koliina toplotne energije koja je potrebna za
zagrevanje vode

3
m
kg
1000
V m
=
=
kg 6 , 0 m 10 6 , 0
m
kg
1000 m
3 3
3
= =

R
t U
t mc
2
=
68 , 21
t mc
t U
R
2
= =

2.24 Kolika koliina elektriciteta q treba da proe kroz elektrini greja ija je
otpornost 20 R = da bi se grejaem zagrejalo vode za u toku
.
l 100 C 50 t
0
=
min 30 t =

REENJE:

C 10 34 , 4 60 30 11 , 24 It Q
A 11 , 24
Rt
t mc
I Rt I t mc Q
4
2
= = =
= = = =

2.25 Zlatna ica duga m l 5
1
= , a srebrna m l 8
2
= . Koliki e da bude
ekvivalentni otpor, ako ove provodnike veemo:
a) redno
b) paralelno?
Specifine provodnosti zlata i srebra su
m
MS
50
1
= i
m
MS
67
2
= respektivno.
Oba provodnika imaju jednake povrine poprenog preseka .
2
4 0 mm , S =

REENJE:

a)
=
= + = + =

55 0
10 4 0
8
10 67
1
10 4 0
5
10 50
1 1 1
6 6 6 6
2
2
1
1
2 1
,
, , S
l
S
l
R R R
e

30

b)
( )
=
+
=
+
= 14 0
1 2 2 1
2 1
2 1
2 1
,
l l S
l l
R R
R R
R
e

2.26 ta biva sa jainom struje u provodniku, ako se napon na njegovim
krajevima :
a) povea dva puta
b) smanji dva puta

REENJE:

a) Na osnovu Omovog zakona moe se zakljuiti da se jaina struje kroz
provodnik pove dva puta
b) Na osnovu Omovog zakona moe se zakljuiti da se jaina struje kroz
provodnik smanjuje dva puta

2.27 Ako kroz provodnik prikljuen na konstantni napon V U 12 = u toku 1h
protekne koliine elektriciteta kC q 80 = odrediti otpor tog provodnika.

REENJE:
=
= = = 54 0
10 80
3600 12
3
,
q
Ut
I
U
R

2.28 Na zemlji ispod 400 kilovoltnog dalekovoda, jaina elektrinog polja
dostie vrednost i do
m
kV
E 5 = . Proceni kolika je jaina struje koja moe da
protekne kroz telo oveka visine , ako je otpor tela (sa otporom kontakta
sa zemljom) jednak
m h 2 =
= M R 1 ?

REENJE:

Izmeu glave i stopala oveka vlada napon :

kV Eh U 10 = =

pa je jaina struje koja protie kroz telo:

mA
R
Eh
R
U
I 10 = = =

31

2.29 Izvor ima elektromotornu silu V E 6 = i unutranji otpor = 1 r . Kolika
e da bude jaina struje koja e proticati kroz kolo, ako na taj izvor prikljuimo
potroa otpora = 5 R ?
REENJE:

A
r R
E
I 1 =
+
=

2.30 Baterija za tranzistorski radioprijemnik ima elektromotornu silu .
Ako polove te baterije spojimo kratkom bakarnom icom iji otpor moemo
zanemariti (tzv. kratki spoj) onda kroz tu icu tee struja jaine . Koliki
je unutranji otpor te baterije?
V E 9 =
A I 4
0
=

REENJE:
( ) = = =
+
= + = 25 2
0
0
,
I
E
r
r
E
I
r R
E
I I r R E

2.31 Provodnik duine l iji je poluprenik poprenog preseka , r , prikljuen je
na napon U . ako se menja jaina struje u tom provodniku kada poveamo n
ta:
K
pu
a) napon
b) duinu provodnika
c) poluprenik poprenog preseka?

REENJE:
Na osnovu Omovog zakona.
l
Ur
l
US
R
U
I
2
= = =
sledi:
a) kada se napon povea n puta toliko puta se povea i jaina struje
b) kada se duina provodnika povea n puta jaina struje se smanji n puta
c) ako se poluprenik poprenog preseka povea n puta jaina struje se
povea
2
n

2.32 Bakarni provodnik duine l prikljuen je na izvor napona U .
Koliko vremena je potrebno da slobodni elektron pree put od jednog do drugog
kraja provodnika? Koncentracija slobodnih elektrona u bakru je
3 22
, a specifini otpor
m 1 = 6 =
= cm , n
V
10 4 8 m n =17 .
32

REENJE:
s
U
ne l l
t
l
US
neS I
38
R
U
I
2
= = =
= =
=

2.33 Napon na krajevima provodnika menja se linearno od vrednosti
do vrednosti
V U 10
1
=
V U 20
2
= . Kolika koliina elektriciteta protekne kroz provodnik
za vreme , ako je otpor provodnika min t 1 = =10 R ?

REENJE:
C t
R
U U
t
I I
q 90
2 2
2 1 2 1
=
+
=
+
=

2.34 Otpori = 2
1
R , = 6
2
R i = 3
3
R vezani su kako je to prikazano na
slici. Nai ekvivalentne otpore u ovim sluajevima.

a) b) c)
REENJE:

a) Kada paralelno vezane otpore i
zamenimo njihovim ekvivalentnim
otporom dobiemo vezu prikazanu
na crteu. Prema tome je:
2
R
3
R
23
R
=
+
+ = 4
3 2
3 2
1
R R
R R
R + =
23 1
R R R
e

b)
( )
=
+ +
+
= 218
3 2 1
3 2 1
3
R R R
R R R
+
=
12
3 12
R R
R R
R
e

33

c)

=
+ +
=
+ +
= + + =
1
1 1 1 1
3 2 3 1 2 1
3 2 1
3 2 1
3 2 3 1 2 1
3 2 1
R R R R R R
R R R
R
R R R
R R R R R R
R R R R
e
e

2.35 Kolika je jaina struje koja protie kroz otpornik kada je prekida K:
1
R
a) otvoren
b) zatvoren
Vrednosti veliina prikaznih na crteu su 10V E 0, r , R , R = = = = 40 60
2 1
.
Smatraj da je otpor provodnika a jednak nuli.

REENJE:

a) A 1 . 0
R R
E
I
2 1
=
+
=
b) Kada je prekida K zatvoren napon na krajevima provodnika a je jednak
nuli ( 0 U
AB
= ), pa je i jaina struje kroz otpornik jednaka nuli
( 0
R
U
I
1
AB
1
= = )

2.36 Odrediti vrednost otpornosti tako da se na njemu razvije maksimalna
vrednost snage i nai tu snagu. Dato je
x
R
= = = 8 , 6 , 120
2 1
R R V U

34

REENJE:

( )
( )
( )
( ) ( )
W I R P
A I
A I
R R
dR
dP
I R P
R R R R R
UR
R R R R R
R R U
R R
R
I
R R R R R
R R U
R R
R R
R
U
I
R R
R
I I
x x x
x
x x
x
x
x x x
x x x x
x
x
x
x x
x
x
x
x
x
343
10
28 , 14
428 , 3
14
48
48 14 0
2
1
2
2 1 2
2
2 1 2
2
2
2
2 2 1
2
2
2
1
1
2
2
1
= =
=
=
= = =
=
+ +
=
+ +
+
+
=
+ +
+
=
+
+
=
+
=

2.37 U kolu prikazanom na slici dato je 6 R , 8 R , V 36 U
2 1
= = = . Odrediti
vrednost otpora tako da se na njemu razvija maksimalna snaga kao i
vrednost te snage.
x
R

REENJE:

( )
0
R R
U
R R
U
2 R
R R
U
dR
dP
0
dR
dP
R R
U
R P
R R
R R
U
I
I R P
43 , 3
6 8
6 8
R R
R R
R
2
e x
e x
x
2
e x x
x
2
x e
x
e x
x e
2
x x
2 1
2 1
e
=
+
+
+
=
=
+
=
=
+
=
=
=
+
=
+
=

35

( ) ( )
( ) ( )
( )
W 46 , 94 I R P
A 24 , 5
R R
U
I
R R
0 R R
0
R R
R 2 R R
0
R R
R 2
R R
1
U
0
R R
U R 2
R R
U
2
x x
e x
e x
x e
3
e x
x e x
3
e x
x
2
e x
2
3
e x
2
x
2
e x
2
= =
=
+
=
=
=
=
+
+
=
+
=
+
+

2.38 Galvanometar unutranje otpornosti = 8 r vezan je na red sa otporom od
.Ako se otpor = 200 R R zameni otporom = 40
1
R da bi kroz galvanometar
tekla struja iste jaine galvanometar se mora antirati otporom . Kolika je
otpornost anta?
1
r

REENJE:

( ) U I r R = +

( )
U
r
r
R R r
r R
U
r R
U
I
U
r
r
R R r I
U
r
rI
I R rI
r
rI
I I r rI
U I I R rI
=
+ +
+
+
=
=
+ +
=
+ +
= =
= + +
1
1 1
1
1 1
1
1
1
1 1 1
1 1

36

=
=
+
=
+
+ = + +
2
200 1 40
1
1
1
1
1
1
1 1
r
r
r
R
r
r
R
r R
r
r
R R r

Ovi otpornici slue za ogranienje struje kroz galvanometar.

2.39 Generator stalne elektromotorne sile V E 20 = , unutranje otpornosti
i prijemnik otpornosti = 5 0, R
i
= 50 R vezani su kao na slici. Odrediti:
a) intenzitet struje u kolu
b) napon na krajevima prijemnika
c) elektrinu snagu prijemnika

REENJE:
W , R I P ) c
V , RI U ) b
A ,
, , R R
E
I ) a
i
84 7
8 19
396 0
5 50
20
5 0 50
20
2
= =
= =
= =
+
=
+
=

2.40 Generator stalne elektromotorne sile V E 20 = i zanemarljive unutranje
otpornosti i otpornici otpornosti = = = 500 300 200
2 1 3
R i R , R . Obrazuju
elektrino kolo kao na slici. Odrediti napone na krajevima otpornika i snage na
njima usled Dulovog efekta.

REENJE:
mW EI
mW I R P
mW I R P
mW I R P
V I R U
V I R U
V I R U
mA
R R R
E
I
400
200
120
80
10
6
4
20
2
3 3
2
2 2
2
1 1
3 3
2 2
1 1
3 2 1
=
= =
= =
= =
= =
= =
= =
=
+ +
=

37

2.41 Generator V E 20
1
= i V E 6
2
= , unutranjih otpornosti i
i prijemnici
= 2 0
1
, R
i
= 05 0
2
, R
i
= = = 400 700 300
3 2 1
R i R , R vezani su u kolo
prikazano na slici. Odrediti struje u svim granama kola.

REENJE:

2 3 1
I I I = +

Na osnovu I Kirhofovog zakona moe se napisati:

( )
( )
( )( )
2 2 i 1 2 i 2 2 1 2 2 i 2 2 1
2 3 3 2 i 2 2
1 3 3 1 1 1 i
I R I R I R I R R R I I
E I R R R I
E I R I R R
1 1 2 1 n
+ + + = + +
= + +
= +
= =

Na osnovu II Kirhofovog zakona moe se napisati:

( )
( )
( ) ( )
mA A A I
mA I
mA A A I
I I
I I
E I R R R R R I
E I R R R I
I R I R E I R
I R I R E I R
n n
i i
i
i
i
g
40 040 , 0 039 , 0
20 20 40
20 020 , 0 019 , 0
6 05 , 1100 05 , 700
20 400 2 , 300
0
0
2 1 3 1
1
2
3
3 1
3 1
2 3 2 2 3 2 2 1
1 3 3 1 1 1
3 3 2 2 2 2 2
3 3 1 1 1 1 1
= =
= =
= =
= +
=
= + + + +
= +
= + +
= +
= =

38

2.42 Tri generatora elektromotornih sila V 30 E , V 5 E , V 25 E
3 2 1
= = = i etri
prijemnika otpornosti 200 R , 150 R , 50 R , 100 R
4 3 2 1
= = = = , vezani su
u kolo kao na slici. Odrediti jainu struje u kolu i napon izmeu taaka A i B.

REENJE:

( )
( ) V 5 30 1 , 0 350 E I R R U
I R I R E U
A 1 , 0
500
50
I
E E E R R R R I
0 I R I R I R I R E E E
3 4 3 AB
4 3 3 AB
2 3 1 4 3 2 1
1 4 3 2 3 2 1
= = + =
+ = +
= =
+ = + + +
= + + + + +

2.43 Elektrini toster namenjen za rad pri naponu od V 120 U = ima unutranji
otpor 6 , 10 R = . Kolika je snaga tog tostera?

REENJE:
W 1360
6 , 10
120
R
U
P
2 2
= = =

2.44 Sijalica snage namenjena je za rad na naponu .
Koliki je otpor sijalice na radnoj temperaturi? Kolika je jaina struje koja protie
kroz vlakno?
W 100 P = V 220 U =

REENJE:

A 45 , 0
220
100
U
P
I UI P
484
100
220
P
U
R
R
U
P
2 2 2
= = = =
= = = =

39

2.45 Uporedi koliinu elektriciteta koja protekne u toku 1s kroz jedan popreni
presek vlakna sijalice za depnu lampu snage W 1 P
1
= koja je prikljuena na
izvor napona V 5 , 4 U
1
= i sijalice snage W 60 P
2
= koja je prikljuena na izvor
napona . V 220 U
2
=

REENJE:

Koliine elektriciteta su:
C
U
t P
t I Q
C
U
t P
t I Q
27 , 0
22 , 0
2
2
2 2
1
1
1 1
=
= =
=
= =

U sijalicama se elektrina energija indirektno transformie u svetlosnu, a ta
energija ne zavisi samo od koliine proteklog elektriciteta. Energija je:
Pt UIt W = =
Iako nema velike razlike izmeu jaina struja (ili koliina elektriciteta) druga
sijalica proizvodi veu svetlosnu energiju jer se prikljuuje na vii napon.

2.46 Koliko vremena treba da protie struja jaine kroz provodnik iji je
otpor
kA 2 , 0
k 1 , 0 da bi se u njemu oslobodila koliina toplote ? MJ 4 , 0

REENJE:
s
RI
Q
t t RI Q 1 , 0
) 10 2 , 0 ( 10 1 , 0
10 4 , 0
2 3 3
6
2
2
=

= = =

2.47 Na izvor ija je EMS jednaka V 5 E = , a unutranji otpor 5 , 0 r =
prikljuen je potroa otpora 5 , 4 R = .
a) Koliki rad izvre strane sile u izvoru u toku s 10 t = ?
b) Kolika se koliina toplote oslobodi u izvoru za isto to vreme?
c) Kolika se koliina toplote oslobodi u potroau za vreme s 10 t = ?
d) Kolika je, u toku tog istog vremena, osloboena ukupna koliina toplote
u kolu?

REENJE:
a) J 50 10
5 , 0 5 , 4
5
t
r R
E
t
r R
E
E EIt Eq A
q
A
E
2 2
=
+
=
+
=
+
= = = =
b) J t
r R
E
r t rI Q
r
5 10
5 . 0 5 , 4
5
5 , 0
2 2
2
=
+
=
+
= =
40

c) J t
r R
E
R Q
R
45 10
5 , 0 5 , 4
5
5 , 4
2 2
=
+
=
+
=
d) A J 50 45 5 Q Q Q
R r r R
= = + = + =
+

41

3. ELEKTROMAGNETIZAM

Amperova sila kojom magnetno polje indukcije B
r
deluje na provodnik duine ,
kroz koji protie elektrine struja jaine
l
I , jednaka je:
B x Il F
r r
=
gde vektor Il ima smer kao elektrine struja. Intenzitet vektora F
r
jednak je:
sin BIl F =
gde je ugao koji zaklapa provodnik sa magnetnim linijma sila datog polja.
Jedinica za indukciju magnetnog polja je tesla (T):
[ ]
[ ]
[ ] [ ]
T
m A
N
l I
F
B 1 1 =
=
Lorencova sila deluje na naelektrisanu esticu (koliine elektriciteta ) koja se
kree brzinom
q
r
kroz magnetno polje indukcije B
r
:

Bsin q F
B x q F
=
=
r
r
r

gde je ugao koji zaklapa vektor brzine sa magnetnim linijama sila.
Bio-Savarov zakon: magnetno polje koje izaziva vrlo mali deo provodnika
duine , kroz koji protie elektrina struja jaine l I , u taki koja je za r
udaljena od tog elementa moe se izraaunati kao:
2
0
2
0 0
4
4
r
sin dl I
dB
r
r x dl I
dB
=
=

gde je
0
r - jedinini vektor usmeren od posmatranog elementa ka taki u kojoj je
indukcija polja B
r
, a ugao koji zaklapa jedinini vektor sa posmatranim
elementom (sa vektorom l I ).

Indukcija magnetnog polja na rastojanju r od dugog pravolinijskog provodnika
kroz koji protie elektrina struja jaine I moemo izraunati po Bio-Savarovom
zakonu:
r
I
B =
2
0

gde je
=

A
Tm
7
0
10 4 magnetna permeabilnost vakuuma.
42

Indukcija magnetnog polja u centru krunog provodnika poluprenika r kroz
koji protie elektrina struja jaine I, moemo izraunati kao:
r
I
B =
2
0

Indukcija magnetnog polja u centru solenoida jednaka je:
nI B
0
=
gde je n broj namotaja po jedinici duine solenoida. Obrazac vai ako je duina
solenoida mnogo vea od njegovog prenika.
Fluks homogenog magnetnog polja indukcije B kroz povrinu jednak je: S
cos BS =
gde je ugao izmeu normale ne povrinu i magnetnih linija sila. Jedinica za
fluks je veber (Wb):
[ ] [ ] [ ] Wb m T S B 1 1
2
= = =

3.1 Data je strujna kontura oblika kao na slici. Odrediti vektor indukcije B u
taki O.
2
R
O
I
1
2
x
B
1
B
2
R/2

REENJE:
0 0
0
120 60 2
60
2
1
2 2
1 1
2
2
2
= =
= = = = =

arccos
R
R
R
R
cos
0
120 = - 1/3 punog kruga
( )
2
3
150
2
3
30
2
4
2 3
1
0
2
0
1
2 1
0
2
0
1
= =
= =
=
=
cos cos
cos cos
cos cos
R
I
B
R
I
B

43

= = =
=
3
1 3
2 2 3
1
2
3
2
3
0 0 0
1 2
0
2
R
I
R
I
R
I
B B B
R
I
B

3.2 Odrediti fluks vektora magnetne indukcije koja potie od beskonano dugog
provodnika kroz pravougaonu konturu dimenzija (u vakuumu). axb

I
x
c a
b
dx
x
x
B
dS

REENJE:
= dS B
r

Fluks je pozitivan zbog istog smera vektora B
r
i dS .
c
a c
ln
Ib
c
a c
ln
Ib
x
dx Ib
bdx
x
I
bdx dS
a c
c
a c
c
+
=
+
= = =
=

+ +
2
2 2 2
0
0 0 0

3.3 Odrediti proteklu koliinu elektriciteta koja nastaje kada se pravougaona
kontura otpornosti
Q
R , prikazana na slici, pomeri na rastojanje od beskonano
dugog provodnika kroz koji protie struja
x
I .
I
x
0 a
h
dx
1
x
1
x
2
dx
2
x
1
2

44

REENJE:
( )
( )
0
0 0
1
1 0
1
1
0
1
2 1
0
1 2
0
1 2
2 2 2
1
1
0
0
0
0
2
1
x
a x
ln
Ih
x
dx Ih
hdx
x
I
R
Q
R
dt
Rdt
d
dt
R
e
idt Q
dt
dQ
i
R
e
i
dt
d
e
a x
x
a x
x
t t
+
= = =
=
=
= = =
= =
=
=

+ +

( )
( )
( )
( ) a x x
a x x
ln
R
Ih
Q
a x x
a x x
ln
Ih
x
a x
x
a x
ln
Ih
x
a x
ln
Ih
hdx
x
I
a x
x
+
+
=
+
+
=
+
+
=
+
= =

+
0
0 0
0
0 0 0
0
0
2 1
0
2
2
0
2
2
2 2
2 2

3.4 Dva veoma duga paralelna pravolinijska provodnika i pravougaona kontura
dimenzija nalaze se u istoj ravni, u vakuumu. Smer struje kroz provodnik
(1) oznaen je na slici. Odrediti struju u drugom provodniku tako da magnetni
fluks kroz pravougaonu konturu bude jednak nuli.
axb

45

REENJE:

Iz uslova zadatka sledi da je:
2 1
2 1
0
=
= =

Kako je:
4 ln
2
3
3
4
ln
2
2 2
1 0 1 0
1
3
4
3
1
1 1 0
3
4
3
1
1
1 0
1
b I
a
a
b I
x
dx b I
bdx
x
I
a
a
a
a
= =
= =

i
3
2 2
2 0
2
3
2
2
2
2 0
2
ln
b I
bdx
x
I
a
a

= =
pa onda dobijamo:

3
2
2
3
4
3
2
4
2
1 1 2
2 0 1 0
ln
ln
I
ln
ln
I I
ln
b I
ln
b I
= =
=

3.5 Provodnik savijen u obliku pravouglog trougla stranica cm b , cm a 20 10 = =
nalazi se na rastojanju od beskonano dugog tankog pravolinijskog
provodnika kroz koji tee struja . Odrediti fluks kroz konturu.
cm d 3 =
A I 50 =

46

REENJE:

( )
( )
Wb ,
x b d
b
a
y
dx y dS
dx
x
x b d
b
Ia
dx x b d
b
a
x
I
dS
x
I
dS B
b d
d S S
b d
d
6
0 0 0
10 34 1
2 2 2
+ +
=
+ =
=
+
= + = = =

r

3.6 U blizini magneta indukcija magnetnog polja iznosi mT B 10 = . Kolikom
silom to polje deluje na deo provodnika duine cm l 1 = kroz koji protie
elektrina struja jaine kA , I 1 0 = ako provodnik zaklapa ugao sa
magnetnim linijama sila? Uporedi tu silu sa teinom tela ija je masa .
0
90 =
g 1

REENJE:
N , sin m A ,
m A
N
sin BIl F 01 0 90 10 10 1 0 10 10
0 2 3 3
=
= =

Moe se zapaziti da je sila malog intenziteta iako kroz provodnik protie
relativno jaka struja. Ta sila je priblino jednaka teini tela mase 1g.

3.7 Izmeu polova magneta je polje indukcije T B 1 = . U to polje postavljen je
provodnik duine m , l 3 0 = kroz koji protie elektrina struja. Kada je taj
provodnik upravan na linije vektora indukcije onda magnetno polje na njega
deluje silom N F 9 = . Kolika je jaina struje koja protie koja protie kroz
provodnik?

REENJE:

A
Bl
F
I
BIl F
30 90
sin
0
= = =
=

3.8 Kroz provodnik tramvajske linije protie struja jaine A I 400 = . Kolika je
horizontalna komponenta sile kojom Zemljino magnetno polje deluje na dno
provodnika duine m l 10 = na mestu gde je vertikalna komponenta zemljinog
magnetnog polja ? T B
y
6
10 5

=

REENJE:

N , Il B sin BIl F
y x
02 0 = = =
47

3.9 Pod kojim uglom u odnosu na magnetne linije sila magnetnog polja
indukcije treba postaviti provodnik duine mT B 10 = m l 2 = kroz koji protie
elektrina struja jaine , pa da polje na provodnik deluje silom
?
A I 5 =
mN F 50 =

REENJE:

0
30
2
1
= = = =
BIl
F
sin sin BIl F

3.10 Tipini laboratorijski kalem ima 1000 navoja po jednom metru duine.
Pretpostavimo da moemo smatrati da je njegova duina mnogo vea od
prenika. Kolika e da bude indukcija magnetnog polja u centru kalema
(solenoida) kada se kroz njega propusti elektrina struja jaine A I 10 = ?

REENJE:

mT , nI B 57 12
0
= =

3.11 Elektron uleti u homogeno magnetno polje magnetne indukcije B=1T
brzinom
s
m
7
10 2 = . Koliki ugao sa magnetnim linijama sila treba da zaklapa
vektor brzine da bi magnetno polje delovalo na elektron silom pN , F 6 1 = ?

REENJE:
0
30
2
1
= = = =

B e
F
sin sin B e F

3.12 Ram oblika kvadrata stranice cm a 20 = nalazi se u homogenom
magnetnom polju indukcije mT B 1 = . Koliki je maksimalni fluks magnetnog
polja kroz ovaj ram?

REENJE:

Fluks je maksimalan kada je ram upravan na magnetne linije sila polja. Tada je:
( ) Wb Ba BS 40 10 4 10 4 10 10 2 10
5 2 3
2
1 3 2
= = = = = =

3.13 Kruna kontura nalazi se u homogenom magnetnom polju indukcije
ali tako da normala na povrinu konture zaklapa ugao sa
magnetnim linijama sila. Ako je fluks magnetnog polja kroz konturu
koliki je onda poluprenik konture?
T , B 1 0 =
0
60 =
mWb 10 =

48

EENJE: R

cm ,
cos B
r cos Br cos BS 2 25
2
=
= = =

.14 Dat je elektromagnet ije su duine srednjih linija
4 S , cm S =
rijala ija se karakt
3
mm , l , cm l , cm l 2 0 20 10
0 2 1
= = = . Povrine poprenog preseka jezgra
2
2
8cm = i kvadratnog su oblika. Jezgro je
napravljeno od mate eristika magneenja moe predstaviti
funkcijom ( )
elektromagneta su
2
1
=
A
B B H
2 3
10 . Odrediti struju
m
I kroz namotaj elektromagneta
kroz koji tee struja I
1
ako je broj namotaja , tako da sila na provodnik u vazdunom procepu
1
400 = N
A = bude N F
3
10 16

= .

REENJE:
ila u vazdunom procepu je:
ava magnetna indukcija
- se u u provodnika u
polju.

S
0 1
B l I F = odakle se izraun
0
B .
cm l 2 = izraunava iz odnosa
2
1
l S = i predstavlja d in
T ,
l I
F
B = 8 0
1
0
=

Fluks je isti u celom kolu:
m
A
,
B
H
T , B
T , B B S B S B S B
0 2 2 1 1 0 0
77 636619
4 0
8 0
0
0
0
2
1
= =
=
= = = =

49

A , I l H l H l H NI
m
A
B H
m
A
B H
558 0
160 10
640 10
2 2 1 1 0 0
2
2
3
2
2
1
3
1
= + + =
= =
= =

3.15 Elektromagnetom preseka sa
2
2 1
6cm S S = = 400 = N zavojaka podie
teret mase kg m 80 = . Dime zije naznaene na slici su n
mm , l , cm l , cm l 3 0 10 30
0 2 1
= = = . Odredit minimalnu vrednost struje za
odizanje tereta i energiju u vazdunom zazoru. Za koliko treba poveati struju
da bi stala ne
s pni flu

p
kroz namotaje ako se
0
l povea na sila o promenjena. Polje
je homogeno, a ra i ks zanemarljiv. Karakterisitka magneenja je data
tablicom:
mm ,5 0
( ) m A H
0 100 200 300 400 500 600 700
( ) T B
0 0, 5 0,65 0 1,00 1,10 1,25 1,30 3 0,8

REENJE:

Na teret mase deluje zemljina tea silom

va sila se uravnoteava sa privlanom silom elektromagneta pa je:
m
N , mg F 8 784 = =

O

0
2
0
2
S B
F
/
= - odakle se izraunava magnetna indukcija
0
B .
50

luks je isti u celom magnetnom polju:
T B F F 28 , 1 2
0
/
=
F
T , B B B B S 28 1
2 1 0 2 2 1
m
A
,
B
H
B S B S
1018591
0
0
0
1 0 0
= =
= = = =
6
=

J l S H B W
A I
l H l H l H NI
A I
l H l H l H NI
m
A
H 650 = = H
23 , 0 2
2
1
196 , 3
2
17 , 2
2
0 0 0 0
2
2 2 1 1
/
0 0 2
1
2 2 1 1 0 0 1
2 1
= =
=
+ + =
=
+ + =

3.16 Elektromagnetom prema slici podie se teret kg m 60 = . Duine i preseci
naznaeni na slici su: mm , l 3 0
0
= , cm l 40
1
= , cm l 12
2
= ,
2
0 1
6cm S S = = ,
2
2
7cm S = . Ako je rasipni fluks zanearljiv, a polje u zazoru homogeno i kalem
ma zavojaka, odrediti minimalnu vrednost struje za podizanje tereta.
truje
i 400 = N
Pri dozvoljenoj gustini s
2
5
m
A
= pr a
a je data tablicom:
m
j , odrediti prenik ovodnika. Kriv
magneenj
(A H
0 100 200 400 600 700
) m
( ) T B
1

0 0,15 0,5 1,0 1,25 1,3
( ) T B
2

0 0,1 0,75 1,0 0,25
Ovo su tablice magneenja za oblasti (1) i (2). Take na grafiku B=B(H) spajati
pravim linijama (duima).

51

REENJE:

+ + =
= =
0 0
2
S
S B
B
= = = =
=
= =
=
= =
= + =
= = =
2 2 1 1 0 0
2
0 1 2 2 1 1 0 0
0
/
0
2
0 /
2
0
2 1
2
95 , 0
11 , 1
.
11 , 1
2
12 2
60
6 , 588 60
l H l H l H NI
T
T B B S B S B S B
const
T B F F
S B
F
cm S S
kg m m m
N g mg F

m
A
H T , B
m
A
H T , B
m
A
,
B
H T , B
2
1
0
650 95 0
470 11 1
9 883309 11 1
2
1
0
0
0
= =
= =
= = =

ekvivalentna ema magnetnog kola
mm , d
j
I
S
A , I
71 0
99 1
= =
=

3.17 Elektromagnet se sastoji od jezgra, na kome se nalazi namotaj sa N
navojaka i kotve. Jezgro je kvadratnog poprenog preseka a a S = , duine
srednje linije l
1
i nainjeno je od ferom aterijala ija se karakteristika
magneenja moe aproksimirati duima koje B-H koordinatnom sistemu spajaju
take

B(T) 0 0.1 0.9 1.0
agnetnog m
H(A/m) 0 100 200 400

Kotva je takoe kvadratnog poprenog preseka b b S
2
= ima duinu srednje
linije l
2
i nainjena je od materijala ija se karakterisitika magneenja moe
proksimirati duima koje u B-H koordinatnom sistemu spajaju take a

52

1.2 B(T) 0 0.1 1.0
H(A/m) 0 50 100 400

Duina vazdunog procepa izmeu jezgra i kotve je l
0
. Zanemariti rasipni fluks.
drediti struju kroz namotaj tako da nosea sila ovog elektromagneta ima
vrednost F. Numeriki odaci: a=6cm =4cm, l
1
=0 l
2
=0.2m, l mm,
=5 6N.
O
p , b .5m,
0
=0.5
N 00, F=93

S
2
S
1
l
l
1
N
l
0
2

REENJE: Najpre treba odrediti povrinu vazdunog procepa, odnosno povrinu u
vazdunom procepu izmeu jezgra i kotve kroz koju se zatvaraju linije polja.
Posmatrajmo presek elektromagneta nainjen kroz jezgro (sl.1a). Oigledno je da
je zajednika povrina, povrina kroz koju se zatvaraju linije polja, ona tamnije
osenena i da iznosi
2
0
cm 24 axb S = = .
a
a
b

Iz poznate nosee sile elektromagneta
0
0
2
0
0
0
2
0
S
B
S 2
2
B
F

= =

moe se odrediti indukcija u vazdunom procepu

T 7 . 0
S
F
B
0
0
0
= =

dok se iz uslova S
2 2 1 1 0 0
B S B S B = =
odreuju magnetne indukcije u jezgru T 467 . 0 B
1
= i kotvi , a sa
karakterisitike magneenja materijala (sl.1b) odgovarajue ja
i
T 05 . 1 B
2
=
ine magnetnog polja:
m / A 146 H
1
m / A 175 H
2

53

Kako je jaina magnetnog polja u vazdunom procepu

m / A 10 57 . 5 B H
5
0 0 0
=

potrebna magnetopobudna sila je (sl.1c) A 665 l H 2 l H l H NI
0 0 2 2 1 1
+ + =
N I
H l
0 0
H l
0 0
H l
2 2
H l
1 1

sl.1c
odnosno struja kroz namotaj je

A 33 . 1 I

-8
3.18 Dva bakarna provodnika (=1,7510 m ) duine L=25 m, preseka S=50
mm
2
, na meusobnom rastojanju d=10 cm, privreni su za zid nosaima od
izolatora. Nosai se nalaze na rastojanju od 1 m. Vodovi se koriste za
prikljuivanje ureaja na napon U=120V. Odrediti srednju prosenu silu koja
deluje na jedan nosei izolator pri kratkom spoju na ureaju.
REENJE: Ukupna otpornost oba provodnika je R R
L
S
v
= = 2 2 ' , a posle
zamene brojnih vrednosti je:

R
v
=
2 1 75 10
50 10
8
6
, 17
25
,510
-3

Pri kratkom spoju na ureaju kroz vodove tee struja:

54

I
U
R
k
v
= =
120
1 75 10
3
,
6,86 10
3
A

Ukupna sila koja deluje na provodnike je:

F
I I L I L
o o

1 2
2
4
d d
=
=

=

7 2
2
2 2
10 6860 25
2 10 10
( )
2352,98 N=2353 N
Broj noseih izolatorskih nos 26 1
1
25
1 = + = + =
L
n
d
, a sila koja optereuje aa je
jedan nosa je F
F
' = = =
2353
90,5 N.
n 26

3.19 Jaina elektrine struje I=1,2A kroz N zavojaka namotaja izaziva u
azdunom zazoru (l
o
=1 mm) fluks =1mWb. Dimenzije torusa naznaene su na
pri toj struji jaina magnetnog polja u
amotaja.
v
slici (D
s
=150 mm, D
u
=90 mm). Ako je
orusu 800 A/m, izraunati broj zavojaka n t

REENJE:
Srednja indukciona linija u torusu je:
( )
3
10 1 120
2

=
+
=
o
u s
s
l
D D
L
-3
m
a u zazoru l
o
=10 m. S obzirom da je =B
o
S
o
=B
1
S
1
i
S=S
o
=S
1
=0,25(0,03)
2
3,14=7,065 cm
2
vrednosti indukcije u zazoru je Bo=/S=1,415T, a jaine polja H
o
=B
o
/
o
=1,27
10
6
A/m. Na osnovu zakona ukupne struje je:
( ) N I H l H l
o o
= + = + = + =

1 1
3 6 3
10 1 27 10 10 120 1 800 1127 301 1427 7 , ,
odakle je N=1427,7/1,2=1190 .

procenata e se smanjiti privlana sila elektromagneta ako
C. Provodnik namotaja je od bakra (=0,004
nije u oblasti zasienja.

3.20 Koliko
temperatura namotaja poraste na 50
1/C). Radna taka u magnetnom kolu
55

REENJE:
Otpornost namotaja na temperaturi od 50 e C j
R R R
o o o 50
1 50 0 1 0 004 50 1 2 = + R = + = ( ( )) ( , ) , .
Ako je napon konstantan, struja kroz otpornik pri zagrevanju opadne na
ukcija
50
=0,83
o
i B
50
=0,83B
o

Kako je po Maxwell-ovoj formuli privlana sila elektromagneta:
I =U/R =0,83I , gde je I struja
50 50 o o
nezagrejanog provodnika. Za isti odnos se
smanji magnetopobudna sila, fluks i indukcija. Iz Maxwell-ove formule zbog
nezasienosti magnetnog kola i fluks kao i ind
( )
F F F
o o o
o o 50
50 2
2 2
0 83 0 69 = = = = =

, , .
Sila privlaenja se zbog zagrevanja provodnika smanjila za 31%.

B S B S
B S
2 2
2
0 83 ,
o
2
onog kretanja sa motora na radni deo maine frikcione
delovi spojnice privlae pri zazoru
uin
l =21 cm i l =9 cm. Presek magnetnog kola S=80cm je isti po celoj duini linija
3.21 Za prenos rotaci
spojnice treba obezbediti silu F=1 kN, kojom se
l
o
=0,3 mm izmeu delova magnetnog kola. D e srednjih linija indukcije su
2
1 2
polja. Odrediti potrebnu jainu struje ako spojnica ima N=300 zavojaka. Kriva
magnetisanja je data.

a) b)
REENJE: Iz Maxwell-ove formule F
B S
o
=
2
2
dobija se vrednost indukcije
B=0,56T. Iz krive magnetisanja se nalazi da je pri ovoj indukciji jaina polja
H=600 A/m. Poto je u vazdunom zazoru B=B
o
=
o
H
o
, H
o
=B/
o
po zakonu
ukupne struje je:

( ) NI H l H l H l
B
l H l l
o o
o
o
= + + = + + = + 2 2 267 5 180
1 1 2 2 1 2
, = 447,5 AN

S obzirom da je broj zavojaka N=300, potrebna jaina struje za obezbeenje sile
privlaenja F=1 kN je I=44 .
agneta iji namotaj ima N=450 za
Dimenzije magnetnog kola elektromagneta su naznaene na slici: S
0
=S
1
=S
2
=6cm
2
,
l
0
=0.3mm, l
1
=30cm i l
2
=10cm. Zavisnost B=B(H) je data tabelarno:
7,5/300=1,49 A

3.22 Privlana sila elektrom vojaka je F=620N.
56

B(T) 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2
H(A/m) 0 40 95 160 270 440 850

l S
2, 2
l S
1, 1
l s
0, 0
N
I

Od jainu struje kroz namota nergij lja u unom rediti j i e u po vazd zazoru. Rasipni
fl gnetnom kolu anema .
EENJE: Vidi zadatak 3.17
3.23 Dat je elektromagnet sa duinama srednjih linija l
1
=10cm, l
2
=20cm,
l
0
=0.2mm. Povrine poprenog preseka su S
1
=4cm
2
, S
2
=8cm
2
i kvadratnog su
oblika. Jezgro je napravljeno od materijala ija se karakterisitika magneenja moe
predstaviti

uks u ma je z rljiv

R

l S
2, 2
l S
1, 1
l
0
N
I

REENJE: Vidi zadatak 3.17

) m / A ( B 10 ) B ( H f
2 3
= = . Odrediti struju I kroz namotaj elektromagneta ako je
broj namotaja N=400, tako da sila na provodnik u vazdunom procepu kroz koji
tee struja I
1
=1A bude N 10 16 F
3
= .
57

3.24 Elektromagnetom preseka S
1
=S
2
=6cm
2
sa N=400 zavojaka podie se teret
mase m=80kg. Dimenzije naznaene na slici su l
1
=30cm, l
2
=10cm i l
3
=0.3mm.
Odrediti minimalnu vrednost struje za podizanje tereta i energiju u vazdunom
zazoru. Za koliko treba poveati struju kroz namotaje ako se l
0
povea na
l
0
=0.5mm da bi sila ostala nepromenjena. Polje je homogeno, a rasipni fluks
zanemarljiv.

H(A/m) 0 100 200 300 400 500 600 700
B(T) 0 0.35 0.65 0.8 1.0 1.1 1.25 1.3

l S
1, 1
l s
0, 0
l S
2, 2
N
I
la su: l
0
=1mm, l
1
=l
2
=25cm, l
3
=10cm, S
0
=S
1
=S
2
=25cm
2
, S
3
=100cm
3
.
en na napon U=24V. Odredit inu s I
pri kojoj je dukc vaz om zazoru T, s top ubi u
na i pr anu me lova trom ta. R ni fl nem .

B(T) 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0 1.2


3.25 Kriva magnetisanja materijala magnetnog kola data je tabelarno, a dimenzije
magnetnog ko
Namotaj (N=300 zavojaka) je priklju i ja
lih g
truje
taka in ija u dun B =1
0
agne
nagu
motaju ivl silu iz u po elek asip uks za ariti
H(A/m) 40 65 100 130 200 400

U
l S
0, 0

sl.9
1
2
3
58

astoji iz 1000 navoja , a kroz njega protie struja od 0.04A. Relativni magnetni
per litet je 1500.

EENJE: Jaina magnetnog polja u unutranjosti solenoida sraunavamo po
formuli
3.26 Duina jezgra elektromagneta iznosi 0.10m, a povrina poprenog preseka
0.01m
2
. Odrediti magnetni fluks elektromagneta ako se zna da mu se kalem
s
meabi
R
=
m
A
l
IN
H
gde je:
I jaina struje (A)
N broj navoja
l duina (m)

Kada znamo jainu magnetnog polja i relativni permeabilitet moemo nai
jainu magnetne indukcije B po formuli

H H B
r 0 a
= =

a
- je apsolutni permeabilitet

0
- je permeabilitet vakuuma i sistemu SI iznosi
m
H
10 4
7

r
- relativna permeabilnost
dobiti magnetni fluks

Poto nam je poznata jaina magnetne indukcije i popreni presek solenoida
moemo
Wb 075 . 0
01 . 0
1 . 0
1000 04 . 0
1500 10 4 . 0
S
l
HS BS
6
r 0 r 0
IN
=

= = =

e kroz kalem sa 300 navoja, srednje
duine magnetnog jezgra 0.8m, poprenog
preseka 0.0016m
2
i vazdunog proreza
v
=0.002m, da bi jaina magnetne indukcije
nom prorezu jednak je
nuli.

3.27 Nai jainu struje koja treba da

proti
l
B iznosila 0.8T. Koeficijent magnetnog
rasipanja u vazdu
REENJE: Magnetni fluks u vazdunom
prorezu i magnetnom jezgru iznosi:
59

Wb 00128 . 0 0016 . 0 8 . 0 BS = = =

Prema krivoj magneenja materijala nalazimo jainu magnetnog polja u eliku
za jainu magnetne indukcije

AN l H
m
H
C C
C
240 8 . 0 300
300
= =
=

Jaina magnetnog polja u vazdunom prorezu iznosi
A
T B 8 . 0 =

AN l H
m A H
v v
v
1340 002 . 0 10 67
10 67
4
4
= =
=
m A H
v
10 7 . 6
4 . 0 10 4 . 0
6
0
=
=

= =

Magnetopobudna sila M iznosi:

B 10 8 8 . 0
5
5

NI A l H l H M
v v C C
= = + = + = 1580 1340 240

Jainu struje koja protie kroz namotaj kalema izraunavamo po formuli

A
N
M
I 26 . 5
300
1580
= = =

3.28 Po inama ije je meusobno rastojanje , kree se provodnik brzinom l .
ine lee normalno na magnetno polje indukcije B , a zatvorene su otpornikom
. Nai struju R I kroz kolo kao i mehaniku silu, po intenzitetu i pravcu, da bi
se savladala sila r akcije. Zadati pod e aci: = = = = 2 1 20 1 R , T , B ,
s
m
, m l 1 0,

60

Pr
REENJE:

ilikom kretanja provodnika kroz polje magnetne indukcije B indukuje se
elektromotorna sila e :
( )
N , F
B l I F
A
R
B l
R
e
I
B l e
B x l e =
288 2 1 1 240
240
= =
=
=

= =
=
r
r
r
r

Da bi se provodnik kretao konstantnom brzinom mora da deluje mehanika sila
koja ima pravac i smer brzine
N F F
m
288 = =
r
.

3.29 Pravougaoni ram stranica i cm a 10 = cm b 5 = ima 10 = n namotaja tanke
ice. Ram se postavi u magnetno polje indukcije T , B 1 0 = tako da magnetne
linije sila budu para ln le e sa ravni rama. Koliki oment, a
koliki obrtni moment magnetnih linija
struja jaine
e da bude magnetni m
sila kada se kroz provodnik propusti
A I 1 = ?

REENJE:

m N B p M
nabI nIS p
m
m
= =
= = =
3
2
10 5
10 5

61

4. KOLA SA NAIZMENINOM STRUJOM. RLC
ELEMENTI U KOLIMA. SNAGA, FAKTOR
SNAGE. TROFAZNI SISTEM. OBRTNO
MAGNETNO POLJE. MERNI MOSTOVI

Za periodine funkcije vai relacija :
( ) ( ) f t f t kT = + , k= -n, -(n-1), ... , -2, -1, 1, 2, ... ,
gde je Tperioda odnosno vreme trajanja jednog ciklusa.
U elektrotehnici su sledee veliine opisane periodinim funkcijama:
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) { } t p t i t u t e t f , , ,
Prostoperiodine funkcije vremena imaju oblik trigonometrijskih funkcija sinusa i
kosinusa.
Prostoperiodina elektromotorna sila se analitiki izraava u obliku :
( ) ( ) ( e t e E t E f
m m
= = ) + = + cos cos 2 ,
gde je: E
m
amplituda, kruna uestanost, fuestanost, poetna faza, a
t+faza periodine funkcije.
Efektivna vrednost periodine struje izraunava se prema relaciji:
( )
=
T
eff
dt t i
T
I
0
2
1

a srednja vrednost u intervalu trajanja jedne periode T:
( )
=
T
sr
dt t i
T
I
0
1

U sluaju prostoperiodine vremenske promene struje vai :
2
m
eff
I
I = i I
I
I
sr
m
m
= =
2
0 637
,
Padovi napona na pasivnim komponentama kola sa naizmeninom strujom su:
u R
R
= i , u L
di
dt
L
= i ( ) u
C
i t dt
C
T
=

1
0

Kada se kolo sa rednom vezom otpornosti R, induktivnosti L i kapaciteta C
prikljue na napon
u=U
m
cos t u kolu e tei struja :
( ) ( ) i i t I t
m
= = cos , gde je I
U
Z
m
m
= amplituda struje .
62

Impedansa kola je:
Z R L
C
= +
2
2
1

a X
L
= L reaktansa kalema i X
C
=1/ C reaktansa kondenzatora, a fazna
razlika:

=

arctg
L
C
R
1

Prostoperiodine veliine se mogu predstaviti obrtnim vektorima ( fazorima), koji
su odreeni intenzitetom i uglom u odnosu na referentnu osu kao to je
naizmenina veliina odreena amplitudom i poetnom fazom. Shodno tome
sabiranje struja i napona u kolu vri se kao i kod vektora.
Ako se prostoperiodine veliine mogu predstaviti obrtnim vektorima, a vektori
kompleksnim brojevima u kompleksnoj ravni onda se prostoperiodine veliine
mogu predstaviti kompleksnim brojevima uvoenjem kompleksnih predstavnika.
Kompleksni broj A se moe predstaviti na jedan od naina:
( ) A a ja A e A j
m
j
m
= + = = +
1 2

cos sin
pri emu je :
2
2
2
1
a a A
m
+ = = arctg
a
a
2
1

Napon i struja u kompleksnom obliku su :
U U e
m
j
u
=

I I e I jI
m
j
a r
i
= = +

a impedansa Z i admitansa Y su :
( ) Z R jX Z j Z e
Y
Z R jX
R
R X
j
X
R X
G jB
j
= + = + =
= =
+
=
+

+
= +
cos sin

1 1
2 2 2 2

gde je Gkonduktansa, a Bsusceptansa.
Pri reavanju kola naizmenine struje korienjem kompleksnog rauna koriste se
sve mogue metode koje se koriste za reavanje kola jednosmerne struje. Pri tome
je omogueno i crtanje fazorskih dijagrama napona i struja.
Prelaz sa kompleksne na trenutnu vrednost naizmenine struje vri se na osnovu
relacije :
( )
{ }
( ) i t Ie I t
j t
m i
= = Re cos
+ .
Snaga naizmenine struje u kompleksnom obliku je :
S P jQ = + ,
aktivna snaga: P U I UI
m m
= =
1
2
cos cos (W)
reaktivna snaga: Q U I UI
m m
= =
1
2
sin sin (VAr)
63

prividna snaga : S U I U
m m
= =
1
2
I (VA)
Uslov prilagoenja prijemnika na generator u kolu naizmenine struje je:
Z Z
p g
= (
g p g p
X X , R R = = )
Uslov za rezonansu u kolu sa rednom vezom otpornika R,induktivnosti L i
kapaciteta C je :
X X
L C
= ,
L
C
=
1
tj.
0
1
=
LC
, pri emu je I
U
R
m
= .
U kolu koje sadri paralelnu vezu kalema (R, L) i kondenzatora (C)
antirezonansa nastupa kada je :
0
1
=
LC

Popravka faktora snage cos u kolu potroaa impedanse Z R j L = + vri se
paralelnim vezivanjem kondenzatora C.
U trofaznom sistemu trenutne vrednosti napona su:
u U
m 1
= cos t , u U t
m 2
2
3
=
cos i u U t
m 3
2
3
= +
cos .
Kompleksni predstavnici trofaznih napona su:
U U
m 1
= , U U e
m
j
2
2
3
=

i U U e
m
j
3
2
3
=

.
U simetrinom trofaznom sistemu odnos linijskih napona U
l
i struja I
1
faznih
napona U
f
i struja I
f
pri sprezi u trougao je U
l
=U
f
, I
l
= 3 I
f
, a u zvezdu je
U
l
= 3 U
f
, I
l
=I
f
.
Aktivna snaga simetrinog trofaznog sistema je :
P U I
l l
= 3 cos
a reaktivna snaga :
Q U I
l l
= 3 sin
Kod obrtnog polja trofaznog sistema intenzitet vektora magnetne indukcije je :
B B
m
=
3
2

a pravac vektora je u funkciji vremena odreen sa = t

Wheatston-ov most: se koristi za merenje otpornosti (otpornici, otporni
pretvarai neelektrinih veliina u elektrine i sl.). Pomou njega se mogu vriti
veoma precizna merenja iako je njegova konstrukcija veoma jednostavna (sl.1)
64

G
E , r
R , I
1 1
R , I
3 3
R , I
2 2
R , I
4 4
A
B
D
C
U

G
E , r
A
B
D
C
U
R x
R I
1, 1 R I
3, 3
R I
2, 2

a) b)
sl.1
Uslov koji moraju zadovoljiti vrednosti otpornosti R
1
-R
4
(odn. odnos njihovih
vrednosti R
1
-R
4
) da bi most bio u ravnotei:
3 2 4 1
R R R R = ... (1)
1
3 2
3 2 1
R
R R
R R R R R
x x
= = ... (2)
- merenje se vri kada je most u ravnotei i kad kroz indikator ne protie
struja tako da on ne utie na ishod merenja
- u jednaini (2) ne figurie napon za napajanje (U) kao i otpornosti
prikljunih vodova tako da male promene njihovih vrednosti ne utiu na
ishod merenja
- Vitstonov most je u ravnotei kada su proizvodi otpornosti u suprotnim
granama kola meusobno jednaki
Mostovi za naizmeninu struju se koriste za merenje induktivnosti.,
kapacitivnosti, impedanse i uestanosti.
Z I
1 1
,
Z I
3 3
,
Z I
2 2
, Z
4 4
, I
A
B
D
C
E
sl.2
Uslov ravnotee impedansi je:
3 2 4 1
Z Z Z Z = ...(3)
65

a kako je
t
i i
e Z Z Z = = to se uslov ravnotee moe napisati u obliku sistema
jednaina:
3 2 4 1
3 2 4 1
Z Z Z Z
+ = +
=
(4)
S obzirom na vrstu impedanse razlikuju se Maxvell-ov, Desotijev, Vinov i sl.
mostovi.

4.1 Potroa impedanse ) ( 12 j 5 . 12 Z + = prikljuen je preko bakarnog
dvoinog voda prenika d=4mm , a na rastojanju L=180m od
izvora U=220V, f=50Hz. Odrediti za koliko e se promeniti snaga toplotnih
gubitaka u napojnom vodu posle prikljuivanja kondenzatora kapaciteta
C=150F paralelno potroau zatvaranjem prekidaa P. Induktivnost voda R
m =
8
10 75 , 1
v

zanemariti.

REENJE:
Otpornost voda za napajanje je:

=
=

= =

5 . 0
10 4 14 . 3
4 180 2
10 75 . 1
4
2
6 2
8
2
d
L
R
V

2L jer se vod sastoji od dva provodnika

Z C
P
U ,f
Kada kondenzator nije prikljuen ukupna impedansa je:

) 12 j 13 ( jX R R Z
L V
+ = + + = , a moduo impedanse iznosi:
7 . 17 12 13 Z
2 2
= + =
Faktor snage je: 735 . 0
Z
R R
cos
V
1
=
+
=
Vrednost struje u vodu za napajanje je: A 43 . 12
7 . 17
220
Z
U
I
1
= = =
Snaga gubitaka u vodu za napajanje je: W . . I R P
V
24 77 43 12 5 0
2 2
1
= = =
Impedansa kondenzatora je: = = 2 . 21
1
j
C
j
Z
C

Ukupna impedansa potroaa posle prikljuenja kondenzatora je:
4 j 3 . 23
Z Z
Z Z
R Z
C
C
V e
=
+
+ =
66

985 0
65 23
3 23
65 23 4 3 23
2
2 2
.
.
.
cos
. . Z
= =
= + =

Struja u vodu za napajanje posle zatvaranja prekidaa je:
) A ( 3 . 9 I
) A ( 57 . 1 j 16 . 9
4 j 3 . 23
220
Z
U
I
2
e
2
=
+ =
= =

Snaga gubitaka na vodu posle zatvaranja prekidaa je:
W 34 P P
W 2 . 43 4 . 86 5 . 0 I R P
2 1
2
2 V 2
=
= = =

4.2 U kolu prikazanom na slici poznato je: t 314 cos 120 u = , 10 R = i
. Odrediti kapacitet kondenzatora C tako da pokazivanje
ampermetra A bude jednako pri otvorenom i pri zatvorenom prekidau P. Pri
kojoj e uestanosti kod otvorenog prekidaa pokazivanje ampermetra biti
najvee?
mH L 7 . 63 =
REENJE: Efektivna vrednost struje kroz kolo pre ukljuivanja prekidaa iznosi:

R
g
C
U ,f
A
L
P
( )
I
U
Z
U
R X X
L C
1
1
2
2
= =
+

a posle zatvaranja prekidaa :

I
U
Z
U
R X
L
2
2
2 2
= =
+

iz uslova jednakosti struja pre i posle zatvaranja prekidaa sledi :

( )
C C L
L
C L
X X X
X R
U
X X R
U
I I
=
+
=
+
=
2 2 2 2
2 1

pa je X
C
=2X
L
Kako je L X
L
=
= =

20 10 37 6 314
3
, X
L
to je = 40
C
X
Kapacitet kondenzatora je 6 , 79
40 314
1 1
=
= =
C
X
C
F
67

Ako se uestanost f izvora menja pokazivanje ampermetra e biti najvee pri
naponskoj rezonansi kada je X
L
=X
C
jer je tada Z najmanje. Na osnovu toga je

Hz
LC
f
LC
LC
L
C
7 , 70
2
1
2
1
1
1
2
= = =
=
=
=

4.3 Odrediti pokazivanje mernih instrumenata ukljuenih u kolo prikazano na
slici. Dato je ) ( 1000 cos 2 100 ) ( V t t u = 60 R
1
= , 100 R
2
= , i H 1 . 0 L =
F C 20 = . Pretpostaviti da su
instrumenti idealni.

REENJE:
Pri odreivanju pokazivanja
instrumenata koristiemo
ekvivalentno kolo prikazano na
slici pod b). Reaktanse su X
L
=1000
0,1 =100 i X
C
=
1
50
C
= , a
impedans pon :

e i na
( ) Z R j L j
1 1
60 100 = + = + ,
Z R
2 2
100 = = ,
Z
C
j50
3
1
= =
,
U U e
j
= =
100 2
C
W
A
R
1
L
R
2
V
U,f
U,f
I
2
I
3
I
1
Z
1
Z
3 Z
2
a
b
V

kupna impedansa kola je U
( )
50 100
50 100
10 60
3 2
j
Z Z
Z Z + = + = 0
2 2
1
j
j
Z Z
+
+

a struja kroz kolo je :
) 85 , 0 13 , 1 (
U
I = =
3 2
3 2
1
j
Z Z
Z Z
Z

+
+

68

Dalje je : U
Z Z
Z Z
I j
ab
=
+
=
2 3
2 3
113 62 2 ( , , ) V
.Napon na voltmetru je
U U U j
ab
130 62 2 = = , (V) .
I
3
se nalaze na osnovu :
1
Struje I
2
i
I
U
j
ab
2
0113 0 = = ( ,
( ) I I I j
3 2
124 0 23 = = , ,
Z
2
62 , ) A, A .
nosti, a njihova pokazivanja su: Instrumenti pokazuju efektivne vred
I
a
= + =
1
2
113 0 85 0 45 A
2 2
, , , , U
v
= + = 10
1
2
130 62 2 1 9
2 2
, , V.
z kompleksne Vatmetar meri aktivnu snagu na delu a-b kola.Ova snaga se dobija i
snage kao :
[ ] ( ) ( ) 20 85 , 0 13 , 1 2 , 62 3 , 11
2 2

ab w
gde je
1
Re
1
Re Re =
+ =

= = j j I U S P W
( ) I = 1, , j + 13 0 85 konjugovano kompleksna vrednost struje .Na osnovu
izraunatih kompleksnih vrednosti mogu se nacrtati potpuni fazorski dijagrami
napona i struja.
or naizmenine 4.4 Mot struje iji je nominalni napon U=36V, f=50Hz pri
faktoru snage 7 . 0 cos = ima potronju P
m
=10W. Da bi se prikljuio na vei,
reni napon U m =220V, f=50Hz redno motoru se vezuje kondenzator kapaciteta
C ili otpornik R. Izraunati potrebne vrednosti kapaciteta C, otpornosti R kao i
faktora snage i aktivne snage u oba sluaja.

R R
R
L L
U,f
1
U,f
1
I
1
I
1
C

REENJE: Motor se moe smatrati kao potroa impedanse Z R jX
m L
= + .
Parametri impedanse se odreuju na osnovu nominalnih podataka za motor :

10 cos
1 1
= = I U P
m
W , I
P
U
m
1
1
0 397 = =
cos
,
A
pedansa Z je prema tome : Im
69

Z R X
U
I
m L
= + = = 90,
2 2 1
1
72
a faktor snage co =
R
m
s
Z
odakle je R Z
m
= = = cos , , , 90 72 0 7 63 5
tada X Z R
L m
= =
2 2
64 8 , Reaktansa X
L
je , X
L
65
ivanju na mreni napon sa kondenzatorom C redno vezanim motoru
kolo treba da ima vrednost I
1
=0,397 A .Ukupna impedansa kola u tom
Pri priklju
struja kroz
sluaju je
Z
U
I
1
1
220
0 379
554 = = =
,

( )
Z R
m L 1
2
= + X X
C
2

odakle je X Z R X
C m L
= + =
2 2 2
615 3 ,
a kapacitet kondenzatora C je
C
X
C
= =
F=

=

1 1
2 314 615 3 50
517 10
6
, ,
, 5,17 F
rnikom R kao i kod veza sa kondenzatorom C struja
kroz motor treba da ima vrednost (da bi aktivna snaga
motora imala istu vrednost k aju kada je prikljuen na
Kod redne veze motora sa otpo
I
1
=0,397 A
ao i u slu P R I
m m
=
1
2
36V).Ukupna impedansa motora i redno vezanog otpora je
554 = =
U
Z
Kako je u ovom sluaju impedansa
( )
Z R R X
m L
= + +
2
2
, sle
1
I
di :
R Z X R
L m
= =
2 2
487 .
age je : Pri vezivanju kondenzatora faktor sn
66 8
5 , 63
1
,
R
tan
C L
= = = ,
615 8 64, X X
cos ,
1
0 115 =
m
a ukupna aktivna snaga P U I
1 1 1
220 0 379 0 115 10 = = = cos , , W
Pri vezivanju otpornika R faktor snage je :
tan
,
,
2
487
=
+
=
+ R R
m
65
63 5
0 118 =
X
L
, 993 , 0 cos
2
=
a ukupna aktivna snaga P U I
2 1 2
220 0 397 0 993 86 7 = = = cos , , , W
Na osnovu prethodnih rezultata moe se zakljuiti da se pri obezbeenju normalnih
uslova rada motora pri korienju otpornika potronja poveava 8,67 puta u
denzatora. odnosu na korienje kon
70

uktivnog karaktera.
Pogoranje vrednosti faktora snage pri vezivanju kondenzatora,s obzorom na malu
vrednost struje lako se kompenzira drugim potroaem koji se skoro uvek vezuje
na mreu 220 V ,a koji su uglavnom ind

4.5 Sijalica sa uarenom niti snage P=60W predviena je za prikljuivanje na
napon Hz f V U 50 , 110 = = . Izraunati kapacitet kondenzatora C koji treba
dno vezati sa sijalicom pri prikljuivanju na mreu U =220V, f=50Hz.
ri napajanju naponom U=110V struja ima
re
1

REENJE:

P
vrednost

A
U
P
I
1
6
= =
1
Otpornost sijalice je :
7 . 201 I P R
2
= =
Kada se sijalica redno
impedansa potroaa je
vezana sa kondenzatorom, prikljui na napon U
1
,
:
X R Z + =
2 2 2
C
Treba da vai da je
1
I I = . Kako je:
R
U
I =
2
C
2
1
U
=
1
X
I
+ R
2
C
2
1
X R
U
R
U
+
=
Odatle je:
350 3 R R R
U
C
U
X
2
2
1
= =
=
F 1 . 9
X
1
C
C

= =

4.6 Otpornik R=150, kalem induktivnosti L=1.2H i kondenzator C=16F
vezani su redno i prikljueni na napon U=60V, 50Hz. Izraunati struju kroz kolo
napone na otporniku, kalemu i kondenzatoru. Odrediti kapacitivnost C
1
i nain i
njegovog vezivanja sa kondenzatorom C da bi u kolu nastala naponska
rezonansa.
REENJE: I=0.258 A, U
R
=39 V, U
L
=97.2 V, U
C
=51.342 V , 7 , 49 =
o
, C
1
=18 F.
Vezuje se redno sa kondenzatorom C.
C
I
1
U ,f
1
71

ija je ema data na slici prikljueno je na napon 4.7 Kolo
t 1000 cos 2 100 ) t ( u = , a parametri kola su R
1
=60, R , L=0.1H i
C=20F. Odrediti struje i napon
2
=100
e u kolu. Koliko je pokazivanje mernih
instrumenata vezanih u kolo prema slici.
R
1
R
2
L
C
R
1
L
R
2
C
A
A
W

REENJE: Vidi zadatak 4.3.

4.8 Kada je kalem otpora R i induktivnosti L stalno prikljuen na jednosmerni
napon kroz njega protie struja V 6 U =
A 5 . 0 I
_
= . Ako se isti kalem stalno
on

prikljui na naizmenini nap Hz 50 f , V 12 U
ef
= = jaina struje je
citet kon ljuiti kal
R=12 , L=50.9mH, C=199
A 6 . 0 I
ef
= .
Odrediti:
a) otpor R i induktivnost L kalema
b) kapa denzatora C koji treba prik emu da bi u kolu nastupila
naponska rezonansa
REENJE: F
e kroz potroa je I=16.7A. Odrediti impedansu potroaa

4.9 Potroa snage P=2,4kW prikljuen je na napon U=220V, f=50Hz.
Izmerena jaina struj
L j R Z + = (R i L).
REENJE: R=8.95 , L=33mH
induktivnost , zanemarljivog otpora prikljuena na napon U=220V,
n ejaima i na kalemu i jaine struja kroz grejae.
EENJE: Ugr=168 j 94 V, U
L
=92 j52 V, I
G1
=28 j 15.7 A, I
G2
= 21 j 11.8 A
da se
rikljui na izvode kalema?
a se na isti kalem prikljui naizmenini napon
Izraunati otpor i induktivnost kalema,
ao i cos. REENJE: R=50, L=0.864H, cos

4.10 Dva grejaa otpora R
1
=6 i R
2
=8 spojena su paralelno i preko kalema
i L=6mH
f=50Hz. Odrediti apon na gr
R

4.11 Kroz kalem otpornosti r=100 i induktivnosti L=1H protie struja
I=500mA i uestanosti f=50Hz. Napisati izraz za trenutne vrednosti napona koji
je prikljuen na izvode kalema. Koliku bi vrednost pokazivao voltmetar ka
p
REENJE: u(t)= 165cosn(314t), U
eff
=117V

4.12 Kada se na izvode kalema prikljui jednosmerni napon U=10V kroz njega
tee struja I=200mA. Kad
U=45.8V, f=50Hz struja je I =165mA.
=0.181 k
72

EENJE: R=19.4, L=247mH
erenje napona u opsezima 6V(1), 25V(2) i
enta, preklopnika P i otpornika data je na slici.

4.13 Kada se kalem nepoznatog otpora R i induktivnosti L prikljui na napon
U=200V, 50Hz struja kroz njega je I=2.5A, a =76
O
. Odredi otpor R i
induktivnost L.
R
4.14 Kazaljka mernog instrumenta unutrajeg otpora R
v
=500 skrene do zadnje
podele pri struji I=0,5 mA. Odrediti vrednosti otpornosti R
1
,R
2
i R
3
da bi se merni
instrument koristio kao voltmetar za m
60V(3). ema veze mernog instrum

REENJE:

Proirenje mernog opsega instrumenta pri merenju napona vri se rednim
ezivanjem dodatnog otpora unutranjoj otpornosti nog instrumenta. Pri
i struje I=0,5 mA i unutranjoj otpornosti R
i
=500 napon na
vodima mernog instrumenta je:
U poloaju 1 preklopnika ov e:
v mer
zadatoj jain
iz
= = =
3
10 5 , 0 500 I R U
v v
0,25 V .
Da bi se merni opseg instrumenta proirio n-puta potrebno je redno vezati
otpornost R tako da bude ispunjen uslov:
( ) n R R 1 = .
v 1
aj odnos j
n
1
6
24 = = i uslov
0 25 ,
( ) n R R
i 1 1
1 = .
U poloaju 2 p lopnika: rek
n
2
25
( )
0 25
100 = =
,
i n R R R
i 1
1 = + .
U poloaju 3 preklopnika je:
2 2
n
3
60
0 25
240 = =
,
I ( ) n R R R R
i 3 1 2
1 = + +
3
.
Na osnovu prethodne tri jednaine dobijaju se vrednosti:
1,5k , ( ) R n R 1 23 500 = = =1
i 1 1
73

i 2 2
1 49500 11500 = = =38k ( ) R n R R
1
,
( ) ( ) R n R R R
i 3 3 1 2
1 11950 49500 = + = = 70k .

4.15 Na mreu 220V,50 H je motor snage P=2kW faktora snage
cos=0,745 i greja snage P
g
=1,54 kW. Odrediti kapacitet kondenzatora koji treba
prikljuiti paralelno potroaima da bi ukupan faktor snage bio cos =1. Nacrtati
zorski dijagram struja u kolu posle vezivanja kondenzatora.
z prikljuen
fa

REENJE: Struja kroz greja je u fazi sa naponom i ima samo aktivnu
komponentu koja iznosi :
7
220
1540
= = =
U
P
I
g
g
A
M
I
pa je kompleksna struja grejaa :
I j
g
= + 7 0 (A)
Impedansa motora se moe predstaviti
rednom vezom otpor i induktivnosti, nosti
pa je struja kroz motor:
I
P
U
m
cos , 220 0 745
kasni u odnosu na prikljueni napon za
ugao iji je kosinus dat kao :
= =12,2A =
2000
I
I
a
I
m
I
c
I
m
I
c
I
g
I
g
R
g
C
U ,f
= = arcco 46 29 s .
Aktivna komponenta struje tor kroz mo
koja je u fazi sa prikljuenim naponom je :
I I
a m
= = = cos , , , 12 2 0 745 9 089 A .
Reaktivna komponenta struje koja u
2
iznosi : odnosu na napon kasni za

A
I I I
r
cos 1 sin
2
= = =
m m
1 , 8 667 , 0 2 , 12 = =

Kompleksna struja motora je :
1 , 8 9 j I j I I
r a m
+ = + = (A)
a ukupna struja koju motor i greja povlae iz mree je :
( ) ( ) 1 , 8 16 0 7 1 , 8 9 j j j I I I
g m
+ = + + + = + = (A)
Fazorski dijagram struja motora i grejaa sa mrenim naponom na faznoj osi
Struja kroz kondenzator koji se prikljuuje paralelno motoru i grejau prednjai u
dijagramu.
prikazan je na slici .
odnosu na napon za /2 kao to je prikazano na fazorskom

74

ma se moe zakljuiti da e taj uslov biti ispunjen ukoliko
Da bi ukupna struja sa prikljuenim kondenzatorom bila u fazi sa naponom, na
osnovu fazorskog dijagra
je struja kondenzatora I
c
jednaka reaktivnoj komponenti ukupne struja I
r
motora i
grejaa :
I I = sin
c
a kako je struja kondenzatora
I
U
X
U fC
c
= = 2
to na osnovu pret
c
hodnih jednaina nalazimo da kapacitivnost kondenzatora C : je
= C 25 , 117
2
= =
fU
I
U
I
c c

F

,
REENJE: Ako je struja motora
4.16 Prema brojnim podacima za motor koji su dati u prethodnom zadatku
odrediti ekvivalentnu impedansu kojom motor moe biti prikazan.
I
P
U
=
cos
= 12,2 A , onda je moduo impedanse
:
Z
U
I
= = =
220
12 2 ,
18

a argument : =arc cos =46 29' .

Impedansa u kompleksnom obliku je:

Z Z jZ R jX
L
= + = + cos sin ()
=12 , to je

Z Kako je: Z cos =13,43 , a Z sin =13,43+j 12 ()
f=38,2 mH.
pedansa motora ima otpornost R=13,4 nduktivnost L=38,2 mH .
.17 Pokazivanje mernih instrumenata u kolu na slici je: U=220V, I=10,5A,
.
t kondenzatora koji treba
a bi se
faktor snage popravio na cos=0,93.
Kako je X
L
= L=2fL , to je L=X
L
/2
Im 3 i i

4
P=1,2kW Odrediti parametre R i L kola
75
i kapacite
V
I
vezati paralelno impedansi Z d
Ako se napon U ne menja, odrediti
pokazivanja instrumenata posle
vezivanja kondenzatora C. Kolo se
napaja iz mree uestanosti f=50 Hz .

REENJE: Faktor snage potroaa
I
c
R
g
C
U ,f
W A
L

izraunava se na osnovu vrednosti napona, struje i snage prema:
52 , 0
1200
= =
5 , 10 220

a impedansa potroaa j
cos
1

e :

Z
U
= = = =
220
20 96 21 ,
Aktivna otpornost je : s
1
I 10 5 ,

11 9 , 10 co = = = Z R ,
reaktivna : a X Z
L
= = = sin ,
1
17 94 18
pedansa potroaa u kompleksnom obliku je : Im
Z j = + 11 18 () .
otroa u kom Struja kroz p pleksnom obliku je :
9 5 , 5
220
1
j
U
I = = = (A)
18 j + 11 Z
otie samo reaktivna komponenta Posle paralelnog vezivanja kroz kondenzator pr
struje :
I U C
c
=
aktivna komponenta struje zbog toga ostaje ista pa vai
2 2
cos I
1 1
cos I = odakle je I I
2
1
= =
cos
2
1
5 87
cos
,
A
ndenzatora C . Kapacitet
c
=
a to je i pokazivanje ampermetra posle vezivanja ko
kondenzatora se odreuje na osnovu:
I I I U C =
1 1 2
sin s
2
in
odakle je :
C
I I
=

=
1 1 2 2
98
sin sin
U

metra ostaje nepr enjeno.

.18 Transformator sa N
1
=480 zavojaka primara iji je otpor R=0,25 prikljuen
je na napon U=220V,50Hz. U praznom hodu izmerena je struja I
o
=0,36A i snaga
tora i magnetni fluks.
e
, odakle = 36,97W .
F .
P om okazivanje vat

4
P=37W. Odrediti gubitke u jezgru transforma

REENJE: U reimu praznog hoda aktivna snaga jednaka je zbiru snage za
zagrevanje provodnika primara i snage gubitaka u jezgru ( histerezisni gubici i
gubici usled vihornih struja ):
P P P
j F
= + P P P P RI
Fe o Cu o o
= = =
2 2
37 0 25 0 36 , ,
76

Faktor snage praznog hoda je:
77
cos
,
o
P
U I
=
=
37
220 0 36
0,467 .
Indukovana elektromotorna sila u
namotajima primara je:
V
W A
R U
E fN
1 1
4 44 U
m 1
= ,
a amplituda magnetnog fluksa kroz jezgro
transformatora je

:
m
U
f
=
1
4 44 ,
mWb
N
=

=
1
220
4 44 50 480 ,
2,06
4.19 U kolu ija je ema data na slici merni instrumenti pokazuju U=220V,
eba vezati paralelno
potroau da bi se pokazivanje ampermetra smanjilo za 8 A, a pokazivanja
voltmetra i vatmetra ostanu nepromenjena.

I=32A i P=4,5kW. Odrediti kapacitet kondenzatora koji tr

REENJE: Faktor snage pre vezivanja kondenzatora je :

cos , = =
P
UI
4500
220 32
0 64

a posle vezivanja kondenzatora :

,85
( )
cos
1
8
4500
220 24
0 =
P
U I

oji je prikazan na osnovu projekcija struja na
aginarnu osu sledi :

Sa fazorskog dijagrama za struje k
im
c
I sin I sin I + =
1
, odakle je
C
U
sin I I I
c

1
1 1
= =
pa je kapacitet kondenzatora C :
+j
- j
c
I
I
c
I
1
sin
I
I
a
C
I I
U
=
sin sin
1 1

Kako je:
77 0 1
2
, cos sin = =
53 0
2
, sin 1
1 1
cos = =
posle zamene brojnih v se :
F .
rednosti dobija
C=172,5

4.20 Primar transformatora ima N
1
=300, a sekundar N
2
=80 zavojaka. Ako kroz
sekundar protie struja I=5A ju kroz primar.
ara transformatora je P =5kW. Struja optereenja ( u
odrediti stru
REENJE: Ip=1.33A

.21 Snaga prim 4
1
sekundaru) je I
2
=50A, a faktor snage je 9 . 0 cos = . Ako je stepen korisnog
dejstva 94 . 0 = odrediti napon na sekundaru.
REENJE: U
2
=104V

4.22 Generator jednosmerne struje sa paral udom pokree se motorom
sa unutr agorevanjem i daje mrei napo
elnom pob
anjim s na U=440V snagu P=150kW pri
. Ako se prekine mehanika veza motora za pokretanje i
truje, generator produi da rotira kao motor pri emu uzima
mree snagu P
2
=15kW. Odrediti brzinu kojom maina jednosmerne struje rotira
brzini n
g
=900 ob/min
aine jednosmerne s m
iz
kao i brzinu idealnog praznog hoda. Otpor namotaja indukta je R
r
=0,2, a
induktora R
p
=100 .

REENJE: Kada maina radi kao generator struja kroz kolo indukta nalazi se na
osnovu:
I I I
P
U
U
R
r p
p
= + = + =

+ =
150 10 440
3
345A .
440 100
Indukovana elektromotorna sila u namotaju indukta je:
E U R I
g
= + =
r r
+ = 440 0 2 345 , 509
pa je iz relacije:
E cn
g g
= , c
E
n
g
Ka ine i pogonskog
g
= = 0,565
da se prekine mehanika veza motora, maina ostaje
u i radi kao motor. a koju povlai iz mree je:
ma
Struj prikljuena na mre
I
P
2
U
I I I
U
R
r p r
p
= = = + +
Posle zamene se dobija: I I I
P
U
U
R
r p
p
= = =
2
29,7A .
Indukovana kontraelektromotorna sila je:
E U R I
m r r
= = = 440 0 2 29 7 , , 434V .

Kako je:
E cn
m m
= , to je n
c
m
m
= = =
0 565 ,
7
E 434
68 ob/min .
78

Pri idealnom praznom hodu struja u ora tei "0", pa je: kolu rot
E U R I U cn
mo r ro o
= = = 440V .
: Iz odnosa
E
E
cn
cn
mo
m
o
m
=

n n
E
E
o m
mo
m
= , nalazi se = 778,6 ob/min .
4.23 Motor jednosmerne struje lelnom pobudom ima na natpisnoj ploi
datke: I=30A, U=220V, n=2000 ob/min. Ako je otpor rotorskog
namotaja R
r
=0,
p
=110 nu u praznom hodu.
Reakciju indu na na etkicam

sa para
sledee po
5, a pobudnog R , izraunati brzi
kta i pad napo a zanemariti .

REENJE: Pri nominalnim uslovima rada struja rotora je:
I I
U
R
r
p
= = 28A .
Indukovana kontraelektromotorna sila je:
E c n U R I
n r r
= = = 206V .
o
, U .
Na osnovu toga je:
U praznom hodu indukovana kontraelektromotorna sila je:
E c n
o
= =220V
E c n U
o o
= =
220
.
E c n U R I
n r r

=
206

Brzina u praznom hodu je:
n n
E
o
o
= = 2000
2
E
06
2136 ob/min .

4.24 Motor jednosmerne struj rednom pobudom (R
p
+R
r
=1,2) pri naponu
a brzinom n
1
=1000 ob/min. Izraunati promenu brzine
pri rednom vezivanju otpora R =3,8 , ako se optereenje motora ne menja, a pad
napona na etkicama zan
EENJE: U stacionarnim uslovima rada je M =M =M ,
=
220
e sa
U=200V i struji I=15A rotir
d
emari .
J
dn
R
p o
dt

Kada otpornik R
=

0 .
d
nije vezan vai M kI
1 1
2
= ,
( )
E U R R I
p r 1 1
= + .
Posle vezivanja otpornika je M
2
kI
2
2
= ,
( )
E U R R R I
d r p 2 2
= + + .
Iz uslova da je M
1
=M
2
dobija se da je I
1
=I
2
, a i
kontraelektromotornih sila:
iz odnosa ndukovanih
( )
( )
E
U R R R I
c d r p
2
2
+ +

E
U R R I
r p
1
1
+
n
c n
2
1
= =
.
79

Odatle je:
( )
( )
n n
U R R R I
d r p
=
+ +
U R R I
r p
2 1
+
= 687 ob/min

4.25 Jednosmerni motor sa paralelnom pobudom ima sledee nominalne podatke:
U=220V, P=9kW, I=46A, n=1450 ob/min. Otpor namotaja rotora je R
r
=0,3, a
110. Pad napona na kolektor dukta se mogu zanemariti.
Kojom brzinom treba rotirati motor prikljuen na mreu U=220V da bi kao
enerator koji daje mrei struju I
g
=48A .
pobude R
p
= u i reakcija in
g

REENJE: Zavisnost radne brzine od struje u kolu rotora kod motora analitiki se
moe iskazati jednainom:
n
U R I
c
U
c
R
c
I
r r r
r
=

=

.
va zavisnost brzine i struje prikazana ja O na grafiku n=n(I).

sl.4.1

U prvom kvadrantu (n<n
o
) maina radi kao motor i smer struje je od mree ka
motoru. U II kvadrantu brzina je vea od brzine n
o
, a struja ima suprotan smer
dnosno od maine prema mrei . o

Kada maina radi kao motor, vae relacije:
I I I I
U
R
r p
p
= + = = = 48
220
110
46A ,
80

E cn U R I
m m r r
= = = = 220 46 0 3 , 206,2V.

Kada se dejstvom spoljnjeg momenta brzina povea indukovana ems E
g
je vea od
napona mree pa maina radi kao generator:
I I I
r p
= + = + = + = 48
220
110
48 2 50A ,
E cn U I R
g g r r
= = + = + = 220 50 0 3 , 235V .
Deobom jednaina za indukovane ele otorne sile dobija se: ktrom
E
E
cn
cn
n
n
g
m
g
m
g
m
= =
, n n
E
E
g m
g
m
= = 1450
235
= 1652 ob/min .
zvija moment M
k
=14Nm. Otpornost
pobudnog namotaja je R
p
=0,1, a namotaja rotora R
r
=0,25. Odrediti snagu
gubitaka zbog zagrevanja namot agu ostalih gubitaka, stepen korisnog
dejstva kao i vrednost otpora za ogranienje polazne struje na vrednost I
p
120 A.
206 2 ,

4.26 Motor jednosmerne struje sa rednom pobudom prikljuen na napon U=120V
pri struji I=24A i brzini od 1500 ob/min ra
aja, sn

REENJE:

Na osnovu energetskog bilansa potronje struje sa rednom pobudom dobija se
sledea relacija:

, gde je P P P P
el km J g
= + +
'
P U I
el
= = = 120 24 2880W , snaga kojom se motor napaja iz izvora elektrine
struje,
= 201,6W ,
snaga Dulovih gubitaka na otpornostima namotaja rotora i pobude
P R I R I
J r p
= + = +
2 2 2 2
0 25 24 01 24 , ,
P M
km k
= M
n
k
=

=

=
2
60
2 314 1500
60
14
,
2198W ,
pogonu
Mehanika korisna snaga koju motor predaje mehanikom sistemu u

elektromotornom

81

( ) ( ) P P P P
g el km
'
, = + + = 2198 201 6 480,4W

ubitaka usled tren
korisnog dejstva motora je:

J
= 2880
snaga g ja, ventilacije i u gvou.
Stepen
P
P P P
km
el J g
=

'
2198
P PP
el el
= =
2880
0,763 .

dnaina:
p
.
o kako je pri putanju u rad brzina n=0 i indukovna kontraelektromotorna sila
Ogranienje vrednosti polazne struje motora postie se rednom vezom otpornika
R
d
. Za kolo motora vai je
( )
U c n R R R I
r p d
= + + +
N
E=cn=0 , na osnovu gornje relacije sledi:
R
U
R R = =0,5 .
I
d
p
r p
Posle pokretanja motora prekida ara i struja tee preko kontakta prekidaa .

n. Zbir otpora pobude i rotor R
p
+R
r
=0.2, a magnetni fluks pobude je
proporcionalan struji (=k
I). Odrediti:
2
2 2

REENJE: a) E=491.8V b) E=495.9V, I =20.3A, n =1008.4 o/min
.28 Koliki otpor treba ugraditi na red sa namotajima motora za jednosmernu

4.2
R
r
10V i pri struji I=150A ima brzinu
=1500o/min. Koliki otpor treba ugraditi redno sa namotajem rotor da bi se
se zatv
4.27 Motor za jednosmernu struju sa rednom pobudom prikljuen na napon
U=500V razvija obrtni moment M
1
=176Nm pri struji I
1
=41A i brzini obrtanja
n=1000o/mi
a) kontraelektromotornu silu
b) pri momentu M
2
=87Nm (kada se motor rastereti) odrediti struju I ,
kontraelektromotornu silu EMS i n .
2 2

4
struju sa rednom pobudom da bi mu se brzina smanjila sa n
1
=800o/min na
n
2
=500o/min a da struja motora ostane nepromenjena I=15A. Ukupan otpor
namotaja rotora i pobude je R
p
+R
r
=1.2, U=300V.
REENJE: R=1.5,
9 Motor za jednosmernu struju sa paralelnom pobudom (R
p
=48,
=0.15) prikljuen je na napon U=1
n
1
brzina smanjila na n
2
=1000o/min.
RE ENJE: Vidi zadatke 4.23, 4.24 i 4.26

4.30 Motor jednosmerne struje sa paralelenom pobudom (R
p
=55, R
r
=0.2)
prikljuen je na napon U=220V pri struji I
1
=104A ima brzinu n
1
=1000o/min.
82

koliki otpor treba ugraditi na red sa namotajem rotora da bi se brzina smanjila na
2
=700o/min.
truji I
1
=153A rotira brzinom n
1
=1000o/min.
|u iznose 850W. Odrediti moment koji
zvija i stepen korisnog dejstva motora
n
REENJE: R=0.4

4.31 Motor jednosmerne struje sa paralelnom pobudom (R
r
=0.2, R
p
=100)
prikljuen na napon U=400V pri s
Gubici u trenju usled ventilacije i u gvo
ra
REENJE: =0.986, M=585.9 Nm

4.32 U mostu prikazanom na slici ravnotea je uspostavljena pri R
2
=1000,
R
3
=100, C
4
=259,7 nF. Odrediti R
x
i L
x
ako je R
4
=32k.
EENJE: Ravnotea u mostu nastupa kada je R
ispunjen uslov:
3 2 4
Z Z Z Z
x
=
gde je Z
2
=R
2
, Z
3
=R
3
, Z
x
=R
x
+jL, a admitansa
Y
4
=
1
4
Z
.
Gornji uslov ravnotee se moe napisati u obliku:
3 2 3 2
4
R R Z Z
Y
= = , gde je
Z
x
Y
R
j C
4
4
4
= + .
Posle zamene i sreivanja dobija se:
1
R
x
+ =
R R
j
L
j C
x
4
1
+
R R R
2 3 2 3 4

a na osnovu ov jednaine: e
R
R R R
2 3 4
= ,
x
1
R
R
x
= =
4
3,12 , i
R R
2 3
j
L
R R
j C
x
4
= , L C R R
x
2 3
= =
4 2 3
26mH .

m na slici
s
o o 1
=1014
i R
2
=9810 . Odrediti R
x
i C
x

otee Z
1
Z
4
=Z
2
Z
3

sledi:
4.33 Ravnotea u mostu prikazano
na tupa kada je R =9,8, C =1F, R
.
REENJE: Iz uslova ravn
R
j C
R R
j C
R
x
x
o
o
+
= +
1 1
2 1

,
83

odnosno R R R R
j C
2 2 1
+ + R
j C
2 2 1
+ +
j C
R R
x
x
o
o
1
1 1
=

Posle izjednaavanja realnih i imaginarnih delova sa leve i desne strane jednaine
obija se:
x
x
o
o
1
1 1
=

Posle izjednaavanja realnih i imaginarnih delova sa leve i desne strane jednaine
obija se: d d

R R R R
x o 2 1
= , R
x
=1,01 , kao i R R R R
x o 2 1
= , R
x
=1,01 , kao i R
j C
R
x o
2 1
1
=
j C
,
1
C C
R
R
x o
= =
2
1
9,68 F .
jeg otpora R
i
=12 skrene do zadnje
pornosti R
1
, R
2
i R
3
tako da se
instrument sa otpornostima vezanim prema slici moe koristiti za merenje
jaine struje u opsezima 50 mA (1), 0,5 A (2) i 5A (3).

REENJE: Proirenje mernog opsega
tra vri se paralelnim vezivanjem ot ra
s
je unutranja otpornost ampermetra R
a
i
eba proiriti merni opseg m-puta. Otpornost R
s

=

4.34 Kazaljka mernog nstrumenta unutra n
podele pri struji I
i
a
=5 mA. Odrediti vrednosti ot
merni

amperme po
R . Ako
tr
odreuje se na osnovu jednaine:

R
R
m
a
1

Prema emi za proirenje mernih opsega koja je
data na slici kada je preklopnik u poloaju 1 je:

m
1
0 50
0 005
10 = =
,
,
, R
=R
1
+R
2
+R
3
.
U poloaju 2 preklopnika je:
m
2
0 5
0 005
100 = =
,
,
, R
=R
2
+R
3
, R
a
=R
a
+R
1

dok je u poloaju 3 preklopnika:
m
3
5
0 005
1000 = =
,
, R
=R
a
+R
1
+R
2
.
S obzirom na jednainu, a za poloaje 1, 2 i 3 moe se napisati sledei sistem
ina: jedna

R R R
m
1 2 3
1
1
+ + =

R
a
R R
R
a
R
m
2 3
1
2
1
+ =
+

84

R
R R R
m
a
3
1 2
3
1
=
+ +
a 1-3 dobija se:

Reavanjem sistema jednain
( )
( ) 10 1
a
R
= ,
( )
( )

( )
R
m R
m m
R
a a
3
1
3 1
1
900
=
=
1 2
1 2
1
a
m m
R m m
R
=
100 1
1 3 2
2 3 1
2
m m m
R

=
a a
R
m m m
R
=

Posle zamene brojni e:
R =1,2 , R =0,12 , R =0,013
vrini elinog valjka prenika d=20 mm i modula elastinosti
=210
11
N/m
2
zalepljena je merna, tenzometrijska traka kontante K=2 i otpora
R
o
=120 . Ako se valjak optereti aksijalnom silom F=63 kN, izraunati promenu
otpornosti merne trake

REENJE: Pri aksijalnom optereenju valjka duine L
i preseka S silom F u granicama elastinih deformacija
prema Hukovom za nu je:

h vrednosti dobija s
1 2 3

4.35 Na po
E
.
ko
l
l
E
F
=
S

Relativna duinska deformacija je:

% 1 , 0 10 1 , 0
10 2 10
4
20
11 6

10 63
E S
F
l
l
2
2
3
= =

elativna promena otpornosti merne trake je: R

% 2 , 0 10 2 , 0
l
l
K
R
R
2
= = =

S obzirom na smer sile promena, poveanje otpornosti merne trake je:

R R R
o
= = 0,24

4.36 Ako se merna traka iz prethodnog zadatka vee sa otpornicima
2
=R
3
=R
4
=120 u Vitstonov most i prikljui na napon U=10V, izraunati napon
ko je ulazna otpornost mernog instrumenta R
i

R
U
ab
kada na valjak deluje sila F, a
velika.
85

REENJE: S obzirom da je ulazna otpornost mernog instrumenta velika, struja
i B u kolu: kroz mernu granu mosta je zanemarljiva, pa je napon izmeu taaka A

U R I RI
U
=
R
R R
UR
R R
ab
=
+

+
= '
'
'
1
0,01V=10mV .
2

4.37 U mostu za naizmeninu struju ija je ema prikazana na slici je dato:

B
Z I
1 1
,
Z I
3 3
,
Z I
2 2
, Z
4 4
, I
A
D
C
E
Z
1
=R
x
+jL
x
, Z
2
=R
2
+jL
2
, Z
3
=R
3
, Z
4
=R
4

Odrediti R
x
i L
x
ako je most u ravnote
REENJE
i.
( ) ( )
4
2 3
2 3 4
4
3 2
3 2 4
2 3 3 2 4 4
3 2 2 4
3 2 4 1
R
L R
L L R L R
R
R R
R R R R R
L R j R R L R j R R
R L j R R L j R
X X
+ = +
Z Z Z
X X
X X
X X
= =
= =
+ = +
=

4.38 U mostu za naizmeninu struju ija je ema prikazana na slici prethodnog
zadatka dato je:
Z
1
= -1/jC
x
, Z
2
= -1/jC
2
, Z
3
=R
3
, Z
4
=R
4

Z
86

Odrediti C
x
ako je most u ravnotei.


4.39 Trofazni simetrini potroa, vezan u zvezdu kompleksnih optereenja
( ) + = = = = 15 15
3 2 1
j Z Z Z Z
efektivne vrednosti linijskog napona
ukljuen je u trofazni simetrini izvor napajanja
V U
L
380 = .

Odrediti kompleksne struje i pad napona za svaku fazu, kao i pokazivanje

vatmetra. Veza je prikazana na slici.

REENJE:
Fazni napon je:
V j U
V j U
V U
L
=
= = =
3 1
3 1
220
220
2

Tada je zbog simetrije:
U 380
U
3 3
1
+ =

2 2
220
2 2
3

87

88
( )
( )
( )A j ,
j
j
Z
U
I
A , j
j
j
Z
U
I
A , j ,
j Z
U
I
10 69 2
15 15
2
3
2
1
220
69 2 10
15 15
2
3
2
1
220
35 7 35 7
15 15
220
3
3
3
2
2
2
1
1
1
+ =
+

+
= =
=
+

= =
=
+
= =

Iz razloga simetrinosti potencijalna razlika neutralnih taaka izvora i potroaa
nula, pa su padovi napona jednaki odgovarajuim faznim naponima. je
Pokazivanje vatmetra, tj. aktivna snaga se odreuje iz sledee relacije:
( )
( )
e W
U R P
2
=
*
*
*
e W
I U R P
1 12 2
=

I
2 32

I - konjugovano kompleksne vrednosti
( )
( ) [ ] W j , j R P
W , j , j R P
V j U U U
V j U U U = =
e W
e W
3800 10 69 2 3 220
1020 35 7 35 7
2
3
2
3
220
3 220
2
3
2
3
220
2
1
2 3 32
2 1 12
= =
=
+ =
= =
+

.40 Nesimetrini potroa vezan u zvezdu prikljuen je na simetrini sistem za
ednosti napona

4
napajanje efektivne vr V U
F
220 = , =10
1
R , = 2 2
2
, R ,
= 4 4, X
C
i = 5
L
X . Nai kompleksne fazne struje i struju kroz neutralni
provodnik.

REENJE:
A
Z
I 22
10
1
1
U 220
2 2
1
= = =

V j U
V j U
V U U
F
3 1
220
2
3
2
1
220
220
3
2
1
+ =
=
= =


( )
( )
( )A j I I I I
A j
j
j
Z
U
I
A
j
j
Z
I
3 , 15 5 , 84
22 38
5
2
3
2
1
220
3 ,
4 , 4 2 , 2
3 1
220
3 2 1 0
3
3
2
2
2
= + + =
+ =
+
= =

j
U
37 5 , 24
2 2
2
=
= =
89

5. STACIONARNA STANJA I PRELAZNI
PROCESI U ELEKTRINIM KOLIMA.
USPOSTAVLJANJE I PREKID STRUJE U R-C-L
I R-L-C KOLIMA. ELEKTROMEHANIKE
ANALOGIJE

Pri pranjenju kondenzatora kapaciteta C preko otpornika R, koliina
elektriciteta naelektrisanog kondenzatora q(t), napon na njemu u
c
(t) i jaina struje
i
c
(t) se menjaju prema izrazima:
RC
t
o
e Q ) t ( q

= , u t
Q
C
e
c
o
t
RC
( ) =

i
( )
RC
t
o c
c
e
RC
Q
R
t u
i

= =
gde je Q
o
=CU
o
poetna koliina naelektrisanja kondenzatora, a RC=
vremenska konstanta.
Pri prikljuivanju kondenzatora kapaciteta C na napon U preko otpornika R,
naelektrisanje kondenzatora q, napon na njemu i struja menjaju se prema:
q t CU e
t
RC
( ) =
1 , u t U e
c
t
RC
( ) =
1 , i t
U
R
e
c
t
RC
( ) =

.

U kolu koje sadrzi induktivnost L i otpornost R pri prikljuivanju na izvor ems E,
struja se uspostavlja prema :
t
o
t
L
R
e I e
R
E
) t ( i 1 1 ,
R
L
=
Napon na otpornosti u
R
i induktivnosti u
L
se vremenski menjaju prema:
u t R i E e
R
R
L
t
( ) = =
1 i u E u E e
L R
R
L
t
= =

.
Ako je r-otpornost paralelno vezana kalemu (redna veza R-L) pri prekidu struje
kroz R-L kolo struja kroz kolo i napon u
L
se vremenski menjaju prema relaciji:
i t
E
R
e
R r
L
t
( ) =

+
, u
r
R
E e
L
R r
L
t
=

+
.
Vremenska konstanta u ovom sluaju je =
+
L
R r
.
90

Pri pranjenju naelektrisanog kondenzatora kapaciteta C preko redne veze
otpornosti R i induktivnosti L vai relacija:
q
C
L
di
dt
R i = 0 .
Posle diferenciranja, zamene i
dq
dt
= i sreivanja, dobija se diferencijalna
jednaina:
d i
dt
R
L
di
dt LC
i
2
2
1
0 + + = , ije je reenje ( ) i t
U
kL
e e e
t kt kt
( ) =

2

,
gde je U=Q
o
/C, a Q
o
naelektrisanje kondenzatora pri t=0,
= = =
R
L
k
LC
o o
2
1
2 2 2
, , .
a) Za k=0 je i
U
k L
e sh kt
t
=

( ) pranjenje kondenzatora je aperiodino.
b) Za k=0 je i
U
L
t e
t
=

pranjenje kondenzatora je kritino aperiodino.
c) Za
2
<
o
2
je i
U
L
e
t
=
sin t pranjenje kondenzatora je periodino sa

priguenim oscilacijama .
d) R=0, i
U
L
t
o
o
=
sin javljaju se harmonijske oscilacije, nepriguene .

Oslobodjena toplota na otporniku R u prethodnim sluajevima pri uspostavljanju i
prekidu struje u intervalu t
2
-t
1
je:
dW R i t dt
J
=
2
( ) W R i t
J
t
t
=
2
1
2
( )dt
5.1 U kolu ija je ema data na slici posle zatvaranja prekidaa P uspostavljeno je
stacionarno stanje. Poznato je U=120 V, R
1
=100, R
2
=R
3
=300 i C=100F.
Odrediti energiju kondenzatora C u trenutku t=120 ms posle otvaranja prekidaa P
i toplotnu energiju koja se u tom periodu oslobodi na otpornicima R
2
i R
3
.

REENJE: Kada je prekida P zatvoren, u kolu se uspostavlja stacionarno stanje.
Kroz granu kola sa otpornikom R
3
i kondenzatorom C ne tee struja, pa je napon
na kondenzatoru:
=
+
2 1
2
R R
U
= = =
2
R I R U U
ab c
Q CU
o c
= = 100 10
90 V .
Koliina elektriciteta kojom je
kondenzator naelektrisan je:
=
90
6
9 mC ,
a energija kondenzatora je:
91

( )
W
Q
C
o
o
= =

=
2 3
2
6
2
9 10
2 100 10
0,405 J .
Posle otvaranja prekidaa kondenzator C se prazni preko redne veze otpornika R
3
i
R
2
. Vremenska konstanta je:
( )
( ) = + = +

R R C
2 3
6
300 300 100 10 = 6010
3
s .
Pranjenje kondenzatora opada prema Q Q e
o
t
=

i posle vremena t
1
iznosi
Q Q e
o
t
1
1
=

. Posle zamene brojnih podataka dobija se Q

1
=1,2210
3
C . Energija
kondenzatora u tom sluaju iznosi:
( )
W
C
Q
1 1
2
3
2
6
1
2
1 22 10
2 100 10
= =

=
,
7,410
3
J .
Prema zakonu o odranju energije toplotna energija koja se oslobodi na
otpornicima R
2
i R
3
jednaka je razlici energije kondenzatora:
A W W W
R T o
= = =
1
3
405 10 7 4 10 , =
3
397,6 mJ .

5.2 Kondenzator kapaciteta C=100F redno vezan sa otpornikom R=1k
prikljuuje se na izvor ems E=120V preko prekidaa P. Odrediti rad izvora ems u
intervalu od ukljuivanja kola do trenutka t
1
= 0,2s, kao i napon na kondenzatoru u
tom trenutku. Kondenzator pre prikljuivanja nije naelektisan.

REENJE: Kada se kolo prikljui na izvor
zatvaranjem prekidaa P poinje punjenje
kondenzatora C, koji je pre toga bio
neoptereen. Struja kroz kolo je i=dq/dt, a
napon na krajevima kondenzatora je
C
q
u
c
= . Jednaina naponske ravnotee za
ovo kolo je:
E R i u
c
= 0 ,
a posle zamene:
E R
dq
qt
q
C
= 0 .
Reenje ove diferencijalne jednaine je pri q=0 za t=0 :
q t CE e
t
( ) =
1

a napon na krajevima kondenzatora se menja prema zakonu:
u
q
C
E e
c
t
RC
= =
1 .
Za t=0,2s i RC=100010010
6
=0,1s vrednost napona na kondenzatoru je:
92

= =
= =

1
1 , 0
2 , 0
1 120 ) 2 , 0 ( U e t u
c
105,76 V .
Struja kroz kolo se menja prema :
i
dq
dt
E
R
e
t
= =

, gde =RC=0,1s .
Ako jednainu naponske ravnotee za kolo:
E R i u R i
q
C
c
= + = + ,
pomnoimo sa dq=idt dobijamo:
E i dt R i dt
q
C
dq = +
2
,
a posle integraljenja leve i desna strane u intervalu 0 do t dobija se energetski
bilans u kolu u tom intervalu.
E idt R i dt
q
C
dq A W
t t Q
r c
= + = +

0
2
0 0
1 1
.
lan na levoj strani je ukupan rad izvora ems E od trenutka zatvaranja prekidaa P
do trenutka t
1
.
Toplotna energija koja se u tom intervalu oslobodi na otporniku R odreuje se
prvim lanom sa desne strane jednaine:
( ) = + =
= =

0 4
2
0
2
2
2 2
0
2
0
2 2
1
1 1
e e
C E
e
RC
R
E
dt e
R
E
R dt i R A
t
t t t t
r

0,7 J
.
Energija kondenzatora u trenutku t posle zatvaranja prekidaa se izraunava se
drugim lanom jednaine:
W
q
C
dq
Q
C
CU
c
Q
= = = =
2
1
2 6
0
2
1
2
0 5 100 10 105 76 , , =
2
0,56 J .
a rad izvora elektromotorne sile na osnovu gornje jednaine je:
A A W
E r c
= + = + = 0 7 0 56 , , 1,26 J .
Rad izvora ems se moze nai i neposredno integraljenjem leve strane jednaine
posle zamene izraza za struju kroz kolo u intervalu t=0 do t=t
1
,
( ) A E idt E
E
R
e dt E
R
RC e E C e
E
t
t
RC
t
t
RC
t
t
RC
= = = =
=

0 0
2
0
2
1 1
1
1
1
1

1,25 J ,
to je priblino kao i u prvom sluaju, a razlika se javlja
pri izraunavanju.

5.3 Otpornost R=20 i induktivnost L=0,1H
prikljuuju se na izvor ems E=24V preko prekidaa P.
Odrediti rad izvora u intervalu od zatvaranja prekidaa
do trenutka t=15ms kao i jainu struje u tom trenutku.
93

REENJE: Posle zatvaranja prekidaa P u kolu se uspostavlja struja i(t). Jednaina
naponske ravnotee za kolo pri vrednosti struje i(t)=i je:
E R i L
di
dt
u u
R
= + = +
L
(1)
Reavanjem ove diferencijalne jednaine za poetne uslove t=0, i(t)=i(0)=0 je:
i t
E
R
e
R
L
t
( ) =
1
Vremenska konstanta kola je = = =
L
R
0 1
20
,
510
3
s=5ms .

U trenutku t =15ms posle zatvaranja prekidaa P jaina struje kroz kolo je:
( ) ( i t e
1
15
24
20
1 1 2 1 0 0 =
, , ) 5 = 1,14 A .
Kada levu stranu jednaine (1) pomnoimo sa idt dobija se:
E idt R i dt L idi = +
2
.
Ova jednaina iskazuje zakon o odranju energije u kolu u vremenskom intervalu
dt. Ako integralimo levu i desnu stranu ove jednaine u intervalu od t=0 do t=t
1
,
odnosno u granicama za jainu struje od i=0 do i=i(t
1
), dobijamo energetski bilans
u kolu u tom intervalu:
E idt R i dt L idi A W
t t I
r m
t
= + = +

2
0 0 0
1 1 1
.
lan sa leve strane predstavlja rad izvora ems u tom intervalu.
Eidt
E
R
t
L
R
e
t
t
t
0
2
0
1
1
= +
0,295J .
Drugi lan sa desne strane predstavlja energiju magnetnog polja:
W Lidi L i
m t
i t
= = =
1
2
0 5 0 1 114
1
1
2
0
2
( )
, , , = 0,065 J .
Prvi lan sa desne strane predstavlja energiju koja se u vidu toplote oslobodi na
otporniku R. Prema zakonu o odranju energije iznosi:
A A W
r E m
= = = 0 295 0 065 , , 0,23 J .

5.4 Odrediti vrednost napona U na koji treba prikljuiti kolo prikazano na slici
tako da pri zatvorenom prekidau P i
uspostavljenom stacionarnom stanju
elektrostatika energija kondenzatora
C=100F bude W=0,32J. Dato je R
1
=500 i
R
2
=1k. Odrediti vreme potrebno da napon
na kondenzatoru opadne na polovinu poetne
vrednosti posle otvaranja prekidaa kao i

94

toplotnu energiju koja se oslobodi na otporniku R
2
za to vreme.

REENJE: U stacionarnom stanju struja kroz kolo je:
i
U
R R
=
+
1 2

a napon na kondenzatoru je:
U R I R
U
R R
U
c
= =
+
=
2 2
1 2
2
3

odakle se dobija:
U U U
c c
= =
3
2
15 , .
Na osnovu izraza za energiju kondenzatora :
W CU
c
=
1
2
2
,
dobija se vrednost napona na kondenzatoru:

U
W
C
c
= =

2 2 0 32
100 10
6
,
80V

a vrednost napona na koji treba prikljuiti kolo je U=1,5U
c
=120V. Posle otvaranja
prekidaa kondenzator se prazni preko otpornika R
2
=1000 pri emu je:

u R i
c
+ =
2
0 , odnosno R
dq
qt
q
C
2
0 + =

Za poetne uslove t=0, q=Q
o
=CU reenje diferencijalne jednaine je:

q t CU e
c
t
( ) =

, a odatle u t
q t
C
U e
c
t
( )
( )
= =

gde je vremenska konstanta =R
2
C=100010010
6
=0,1s .
Kako je prema zahtevu u zadatku :

u t
U
c
( ) =
2
, sledi da je
U
U e
c
c
t
2
=

a vreme potrebno da napon U
c
opadne na polovinu je t=0,1ln2=0,0693s. Energija
koja se u vidu toplotne energijeoslobodi na otporniku R
2
je:

( ) W W C U
t
= =
1
2
0 5
2
,
c
0,320,08=0,24J

95

i t i t i t ( ) ( ) ( )
5.5 Deo kola sastavljen od dve paralelne grane prikljuuje se preko prekidaa P na
stalan napon U=60 V. Poznato je R
1
=R
2
=50, C=10F. Odrediti induktivnost L
tako da ukupna struja kroz obe grane posle zatvaranja prekidaa P ima konstantnu
vrednost kao i vrednost struje.

REENJE: Da bi struja imala konstantnu
vrednost zbir struja kroz obe grane :

= +
1 2
,
ne treba da zavisi od vremena, odnosno zbir
lanova u krajnjem izrazu za ukupnu struju
koji sadre promenljivu t, treba da bude
jednak nuli. Struja kroz granu sa
kondenzatorom i
1
(t) posle zatvaranja prekidaa, u funciji vremena je:

1 1
1
1
1 ) (

t t
t
o
e
R
U
e
RC
CU
e Q
dt
d
dt
dq
t i

= =
= =

, gde je
1
=R
1
C .
Struja kroz granu sa induktivnou se vremenski menja prema izrazu:
i t
U
R
e
t
2
2
1
2
( ) =
, gde je
2
=L/R
2
a ukupna struja kroz obe grane je:
i t i t i t
U
R
e
U
R
U
R
e
t t
( ) ( ) ( ) = + = +

1 2
1 2 2
1 2

Struja i(t) ne zavisi od vremena ako je:
U
R
e
U
R
e
t t
1 2
1 2
0

=

a poto je R
1
=R
2
=R, iz gornjih relacija se dobija:
e e
t t

=
1

2
, odakle je
1
=
2
, odnosno CR
1
=L/R
2

odakle je L=CR
2
=10 10
6
50
2
=25mH, a struja I=U/R=1,2A.

5.6 U kolu na slici poznato je: R
1
=100, R
2
=200 i L=0,32H. Odrediti jainu
struje kroz induktivnost i
L
u trenutku
t=0,01s posle zatvaranja prekidaa P i
energiju magnetnog polja.

REENJE: U trenutku t posle zatvaranja
prekidaa za kolo na slici mogu se napisati
sledee relacije:

96

2
i i i
L 1
= + (1)
R i L
di
dt
U
L
1 1
+ = (2)
R i L
di
dt
L
2 2
0 = (3)
Zamenom vrednosti za i
2
iz jednaine (3) dobijamo:
i i
L
R
di
dt
L
L
1
2
= + .
Posle zamene i
1
u jednainu (2) dobija se:
R i
L
R
di
dt
L
di
dt
U
L
l L
1
2
+
+ = , odnosno L
R
R
di
dt
R i U
L
1
1
2
1 1
+
+ = .
Posle deobe svih lanova diferencijalne jednaine sa R
1
i uvoenja smene dobija
se:
di
dt
i I
L
o
+ =
1
.
Uz poetne uslove t=0, i
L
(0)=0 dobija se reenje gornje diferencijalne jednaine u
obliku:
i t I e
L o
t
( ) =
1

a kako je =4,810
3
=4,8ms i I
o
=1,0A , to je:

( )
( ) i t e
L
t
=

1 1
208 3 ,
(A) .
U trenutku t=0,1 s je struja i
L
=0,875 A. Energija magnetnog polja je
W L i
m
=
1
2
2
L
= 0,123J .

5.7 Pobudni namotaj maine jednosmerne
struje ima otpornost R=24 i induktivnost
L=2H. Namotaj se napaja iz izvora U=220V, a
potrebna vrednost struje I
p
=5A dobija se
rednim vezivanjem otpornika R
d
. Da bi se
skratilo vreme uspostavljanja fluksa koristi se
ema data na slici. Kolo se na izvor prikljuuje
preko prekidaa P
1
. Kada struja dostigne
vrednost i(t)=I
p
otvara se prekida P
2
i na taj
nain redno u kolo veze otpornik R
d
. Odrediti
vreme od ukljuivanja P
1
do iskljuivanja P
2
. Za koje vreme struja dostigne
vrednost i=0,96 I
p
pri stalno iskljuenom prekidau P
2
. Uporediti ova vremena.

97

REENJE: Otpornost R
d
se izraunava iz uslova da je I
p
=5A a na osnovu:

d
p
R R
U
I
+
= odakle je R
d
=20 .

Pri zatvorenom prekidau P
1
po drugom Kirhofovom zakonu je:

i R
dt
di
L U + = .

Posle uvoenja smena
1
=L/R i I
o
=U/R, dobija se diferencijalna jednaina:

o
I i
dt
di
L = +

Za poetne uslove t=0, i=0 reenje diferencijalne jednaine je:
i t I e
o
t
( ) ( ) =

1
1

Vremenska konstanta kola je
1
=L/R=2:24=0,083s=83ms, a jaina struje
I
o
=U/R=9,17A. Vreme za koje se uspostavlja potrebna vrednost struje od I
p
=5A
dobija se iz uslova:
i t I I e
p o
t
( ) = =
1
1

odakle je e
I
I
t
p
o
= =
1
1
1
1
2 2
,
, a t
1
=0,0654s=65,4ms .
Kada je prekida stalno otvoren otpornost kola je R=R+R
d
.Pri ukljuivanju
prekidaa P
1
struja se menja prema:
=
=

2
2
1

t
'
o
e I ) t ( i 0,96I
p
gde je vremenska konstanta
2
=
+
=
L
R R
d
0,04545s=45,4ms, a
I
U
R R
o
d
'
=
+
=5A .

Posle zamene vrednosti u izrazu za i(t) pri uslovu i(t)=I
o
dobija se vreme
t
2
=0,146s=146ms .
Odnos vremena uspostavljanja struje je t
2
: t
1
= 2,24 .
98

5.8 Voltmetar unutranjeg otpora R
v
=2,2k
na opsegu U
v
=200V prikljuen je paralelno
namotaju elektromagneta otpornosti R=32
i induktivnosti L=1,8H na izvor jednosmerne
struje U=24V. Odrediti napon na krajevima
voltmetra u trenutku otvaranja prekidaa P
(kada se prekida struja kroz kolo). Kolika se
toplota razvija na otporu R
v
posle otvaranja
prekidaa?

REENJE: Posle otvaranja prekidaa P prelazni reim se moe opisati, na osnovu
drugog Kirhofovog zakona, jednainom:

L
di
dt
R R i
v
+ + = ( ) 0 , odnosno
L
R R
di
dt
i
di
dt
i
v
+
+ = + = 0 ,
gde je =
+
=
L
R R
v
8,06 10
- 4
=0,8ms vremenska konstanta kola.
Posle razdvajanja promenljivih dobija se
di
i
dt
=
. Uz poetne uslove t=0,

i(t)=U/R=0,75A, (i
L,R
>> i
Rv
), reenje diferencijalne jednaine je :
i t
U
R
e
t
( ) =

.
Elektromotorna sila usled samoindukcije je:
e L
di
dt
LU
R
e
L
t
= =

.
Najvea vrednost indukovane ems je E
UL
R
R
R
U
Lm
v
= = +
1 1674V .
Indukovana ems ima znaajnu vrednost, oko 8 puta veu od opsega U
v
voltmetra
(E
lm
: U
v
=8,37 ).

Ukupna toplota koja se oslobodi je:

Q Q Q
V R
= + = 0,5J .

5.9 Dve paralelne grane u kolu
prikazanom na slici prikljue se na
izvor ems E=120V (r
i
=0)
zatvaranjem prekidaa P. Ako je
R
1
=R
3
=1k, R
2
=600 i C=100F,
odrediti:
P
R
2
R
1
i
C
i
1
i
2
E,r
i
a b
R
3
o a) vreme t
1
od ukljuivanja izvora do
99

izjednaavanja potencijala taaka A i B u kolu (U
AB
=0),
b) rad izvora ems E u tom intervalu i
c) toplotnu energiju koja se oslobodi u kolu posle otvaranja prekidaa u trenutku t
1

REENJE :
a) Posle zatvaranja prekidaa napon U na otporniku R
3
je:

U R I R
bo
= =
3 2 3
E
R R +
=
2 3
75V .

Napon na kondenzatoru U
c
=U
ao
se pri punjenju kondenzatora vremenski menja
prema relaciji :
U U
q t
C
E e
ao c
t
= = =
( )
1

,
gde je vremenska konstanta =R
1
C=0,1s .
Prema zahtevu koji je postavljen u zadatku treba da bude :
U U U
c ao bo
= = , odnosno R
E
R R
E e
t
3
2 3
1
+
=
.
Posle zamene brojnih podataka i izraunavanja dobija se da je t=t
1
=0,098s=98ms .
b) Struja kroz izvor ems E je jednaka zbiru struja kroz grane:

i t i t i t ( ) ( ) ( ) = +
2 1
.
Struja i
2
(t) ima konstantnu vrednost i t I
E
R R
2 2
2 3
( ) = =
+
= 0,075A, a struja kroz
granu sa kondenzatorom se menja prema:
i t
dq
dt
d
dt
Q e
d
dt
CEe
o
t t
CR
1
( ) = =

, Q
o
=CE , i t
E
R
e e
t
t
1
1
10
0 12 ( ) , = =

Ukupna struja kroz izvor se menja prema zakonu:

i t e
t
( ) , , = +

0 075 0 12
10

Rad izvora ems E u intervalu dt je dA=Ei(t)dt, a u intervalu od zatvaranja
prekidaa do trenutka t
1
izjednaavanja potencijala je:
A E i t dt E i t dt E i t dt E
E
R R
t E
E
R
e dt
e J
t t t
t
t
t t
= = + =
+
+ =
=
+
+
= + + =

( ) ( ) ( )
, , ( ,
0
1
0
2
0 2 3
1
1 0
10
0
1 1 1 1
1
120
120
1000 600
0 098 120
120
1000
1
10
0 882 0 54 1 44 1 78
, ) ,

Do istog rezultata se moe doi na osnovu energetskog bilansa sabiranjem energija
W
1
, W
C
, W
2
i W
3
na pojedinim potroaima, pri emu je:
100

W R i dt E
E
R
e dt
t t
t
1 1
0
1
2
2
1
2
0
2 1 1
= =

, W CU
c c
=
1
2
2
, W R i t R
E
R R
t
2 2 2
2
1 2
2 3
2
1
= =
+
,
W R i t R
E
R R
t
3 3 2
2
1 3
2 3
2
1
= =
+

Prema zakonu o odranju energije rad izvora ems je:

A E i t dt W W W W
t
c
= = + + +
( )
0
1 2
1
3
.

c) Posle otvaranja prekidaa i iskljuivanja izvora ems E, kondenzator se prazni
preko redne veze otpornika R
1
+R
2
+R
3
pri emu struja opada prema jednaini
i t I e
o
t
( ) =

, gde je I
o
=U
c
/(R
1
+R
2
+R
3
), a vremenska konstanta =(R
1
+R
2
+R
3
)C.
Rad elektrine struje, odnosno toplotna energija koja se oslobodi na otpornicima
je:
= = + + = + + A W W W W R R R i t d
1 2 3 1 2 3
2
' ' ' ( ) ( ) t

Medjutim, po zakonu o odranju energije toplotna energija koja se oslobaa na
otpornicima je jednaka energiji kondenzatora i iznosi:
A W CU
c
' ' , = = =

1
2
0 5 100 10 75
2 6
=
2
0,28J

5.10 Energija kondenzatora C
1
=200F koji je odvojen od izvora ima vrednost
W
c
=0.4J.

a) Ako se paralelno C
1
prikljui kondenzator C
2
=100F (Q
2
=0) odrediti
napon na kondenzatorima

b) Odrediti otpor R koji treba prikljuiti kondenzatoru C
1
(pomou prekidaa
c) da bi se napon izmeu elektroda kondenzatora smanjio od poetne
vrednosti U
0
do napona U
1
=10V za vreme t
1
=60ms.

101

6. POLUPROVODNICI, POLUPROVODNIKE
DIODE

Poluprovodnika dioda je elektronska komponenta dvoslojne strukture od
poluprovodnika P i N tipa. Kada dioda nije ukljuena u elektrino kolo na P strani
spoja postoji velika koncentracija upljina (+), a na N strani velika koncentracija
slobodnih elektrona (-). Zbog difuzije upljina u N podruje i elektrona u P podruje
formira se prelazni sloj irine reda 1m kao potencijalna barijera koja spreava dalju
difuziju.

a) Pri vezivanju diode u kolo u direktnom
provodnom smeru ( A na +, K na -) nastaje kretanje upljina ka strani i
elektrona ka
N
P strani spoja. Gubitak nosioca naelektrisanja usled kombinacije
se nadoknauje iz izvora . Potencijalna barijera se smanjuje, spoj
provodi struju, a otpornost spoja je mala. Struja se ograniava
otpornikom .
EMS N P
N P
2
R
N
P
+
-
-
-
-
+
+
+

b) Kada se dioda vee u neprovodnom inverznom smeru ( A na -, a K na +)
potencijalna barijera se poveava i oteava prelazak nosioca naelektrisanja preko
spoja pa je struja kroz diodu mala. Dioda u inverznom smeru ima veliku otpornost. Pri
velikoj vrednosti inverznog napona struja naglo raste i za male promene napona. Pri
nekoj vrednosti napona dolazi do proboja.
Z
U

Statika karakteristika I
d
=F(U
d
)

U prvom kvadrantu za U
d
> 0 analitiki oblik
karakteristike se moe predstaviti relacijom:

a u treem kvadrantu (U<0) do vrednosti
napona, koja je jednaka maksimalno
dozvoljenom naponu u neprovodnom
(inverznom) smeru:
= 1
t
mU
U
zas d
e I I
I
d
I
zas

102

gde je: Izas inverzna struja zasienja, mkonstanta, ija je vrednost za Si
jednaka 2, Ut temperaturni napon U
kT
e
t
= =

86 2 10
6
, (k Bolzmanova
konstanta, e - naelektrisanje elektrona, T(K)temperatura). Za sobnu temperaturu
(T=300K) je U
t
=26 mV.
Statika otpornost diode u provodnom smeru je R
U
I
d
d
d
= , a dinamika
R
dU
dI
d
'
= . Disipacija na diodi je P U I
d d d
= .

Tranzistori

Za opisivanje rada tranzistora kao komponente u elektrinom kolu potrebno je
poznavati vrednosti struja (I
b
, I
c
i I
e
) kao i napona ( U
be
, U
ce
i U
bc
). U ulaznom
kolu izmeu baze i emitera postoji napon U
be
usled ega kroz kolo tee struja I
b
.
Izmeu napona na trnzistoru postoji relacija:
U U U
ce cb be
= + .
Kod tranzistora NPN tipa struje I
b
i I
c
teku u tranzistor, a struja I
e
iz trnzistora,
tako da izmeu njih postoji relacija:
I I I
b c
+ =
e
.

Struja I
cbo
kroz inverzno polarisan kolektorski spoj se zbog male vrednosti (potie
od manjinskih nosilaca naelektrisanja) zanemaruje. Napon U
be
je poznat, a napon
U
ce
se moe izraunati ako je poznata struja kolektora I
c
, napon izvora i otpornost
u kolu kolektora (U
ce
= U
cc
-R
c
I
c
) .
S obzirom na to, za reavanje kola sa tranzistorom potrebne su jo dve nezavisne
relacije. Za tranzistor u kolu sa zajednikim emiterom, koja je data na slici to su:
I
b
=I
b
(U
be
,U
ce
) , karakteristika baze. Pri grafikom prikazivanju U
ce
se uzima kao
parametar (ulazna karakteristika) .
I
c
=I
c
(U
ce
,I
b
) , karakteristika kolektora. Pri grafikom prikazivanju I
b
se uzima kao
parametar (izlazna karakteristika).

103

Bipolarni tranzistor je celina dva PN spoja sa
zajednikim srednjim slojem (bazom). Spoljanji
slojevi se nazivaju emitor (E) i kolektor (C). Kod
tranzistora tipa NPON srednji sloj (oblast) je
poluprovodnik P-tipa. Spoljni izvori napajanja
kola sa tranzistorima se prikljuuju tako da je
spoj emitera i baze polarisan u direktnom
smeru, a spoj kolektora i baze u inverznom
smeru.Poto tranzistor ima tri izvoda postoje i
tri razliita naina vezivanja u ulazno i izlazno kolo: sa zajednikim emiterom,
zajednikim kolektorom i zajednikom bazom. U praksi se koristi najee sprega sa
zajednikim emiterom. Sa ovom spregom se postie i strujno i naponsko pojaavanje
ulaznog signala, a ulazna struja (struja baze) je znatno manja od kolektorske (Izlazne)
struje.Za korienje tranzistora su znaajne sledee karakteristike:
N N P
E C
B

- ulazna, I
b
=f(U
be
) za U
ce
=const.
- izlazna, I
c
=f(U
ce
) za I
b
=const.

B
C
E

Strujno pojaanje tranzistora u sprezi sa zajednikim emitorem se definie kao odnos
kolektorske i bazne struje
b
c
I
I
=
Ispravljai i regulacija snage potroaa

Srednja i efektivna vrednost veliine koja se vremenski menja

X
t t
x t dt
s
t
t
=

1
2
1
1
2
( ) , ( ) X
t t
x t dt
eff
t
t
=

1
2 1
2
1
2
.
Pri polutalasnom ispravljavljanju periodine struje preko poluprovodnike diode
srednja i efektivna vrednost struje su:

U
T
U tdt
U
s m
T
m
=
1
0
sin
= I
U
R
U
R
s
s
= =
m
,
Uef
T
U tdt
U
m
T
m
= =
1
2 2
2 2
0
sin , Ieff
U
R
U
R
eff
m
= =
2
.

104

Pri ispravljanju korienjem dioda u Grez-ovom spoju srednja i efektivna vrednost
su:
U
U
s
m
=
2
, I
U
R
s
m
=
2
, U
U
eff
m
=
2
, I
U
R
eff
m
=
2
.
U kolu sa triakom i potroaem otpornost R i uglu paljenja , srednje i efektivne
vrednosti napona i struje su:
( ) U
U
s
m
= +
1 cos , I
U
R
s
s
= , U
U
eff
m
= +

1
2
2 sin , I
U
R
eff
eff
=

6.1 Statika karakteristika diode ( )
d d
U f I = , koja je redno vezana sa otpornikom
i prikljuena na izvor ems = 20 R V E 6 = , data je tabelarno.Odrediti jainu
struje kroz kolo i disipaciju na diodi. Kolika je efektivna vrednost
prostoperiodinog napona , koji treba prikljuiti umesto izvora
1
I
( Hz f U
ab
50 = ) E
da bi maksimalna vrednost struje kroz kolo bila
1
2I I
m
= .

REENJE:
Kolo izvora E sa rednom vezom otpornika R i diode je nelinearno. Jaina struje
kroz kolo se odreuje iz poloaja radne take koja se nalazi u preseku radne prave:

I I R E U = = 20 6

i statike karakteristike diode , koja je tabelarno data. ( ) U F I =
Na slici su prikazani dijagrami radne prave, karakteristike diode kao i poloaj
radne take ( )
d
U , I A
1
. Na osnovu koordinata radne take nalazimo da je struja
105

kroz kolo , a napon na diodi A , I 3 0
1
= V , U
d
7 0 = , pa je disipacija na diodi
. Amplituda struje kroz kolo kada je prikljueno na napon
je:
W , I U P
d d d
21 0 = =
ab
U
I
U
+ R R
I
m
m
d
= = 2
1

U I R R
m m d
= + ( )
'

R
d
otpornost diode pri struji I=2I
1
.
Sa dijagrama nalazimo da je pri struji I napon na diodi
U
d
=1V
R
U
I
d
'
'
=
=
2
1
1,7
( U I R R
m
= + 2
1
'
)
d
= 13,02 V
U
U
U
eff
m
m
= =
2
0 709 , = 18,4 V .

6.2 Na ulaze kola prikazanih na slici dovodi se prostoperidian napon
. Pretpostavljajui da su diode i idealne, skicirati napone
izmeu taaka i b na izlazima kola.
( ) V t sin u 314 12 =
1
D
2
D
a

REENJE:
a) S obzirom da je dioda polarisana u propusnom smeru za vreme
pozitivne poluperiode, za vreme negativne poluperiode napon na izlazu je
. Meutim, kada napon sa ulaza premai vrednost dioda
je polarisana u direktnom smeru, izvor se ponaa kao prijemnik i izlazni
napon ima vrednost
1
D
V u 0 = V E u 6
1
= f
2
D
1
E
V u 6
2
= .

a) b)
106

b) Za vreme pozitivne poluperiode dioda je polarisana u inverznom smeru.
Kada ulazni napon premai vrednost
2
D
V E u 5
1
= f , dioda postaje polarisana u
direktnom smeru, provodi struju i s obzirom da je njena otpornost zanemarljiva,
napon na izlazu ne premauju vrednost
1
D
V E u 5
1
= = . Za vreme negativne
poluperiode dioda je inverzno polarisana, a dioda polarisana u direktnom
smeru tek kada ulazni napon opadne ispod vrednosti
1
D
2
D
V E u 7
1
= p u, pa izlazni
napon zadrava vrednost V u 7 = sve dok ulazni napon ne poraste do .
2
E u f

6.3 Za koju e vrednost napona polarizacije inverzna struja kroz diodu sa
povrinskim P-N spojem dostii 90% od vrednosti struje zasienja na sobnoj
temperaturi? Kolika je struja kroz diodu pri direktnoj polarizaciji izraunatog
napona?

REENJE:

Karakteristika diode aproksimira se izrazom:
=

1
D
U
KT
e
S D
e I I
Za sobnu temperaturu je
V KT
e 1
40
U tom sluaju je:
( )
( )
[ ]
( )
S S
ln
S
U
S
I I e I I
ln
U U
mV
, ln
U
e I , I
9 1 10 1
40
10
60
40
1 0
1 9 0
40
10
40
2
1 2
1
40
1
1
= =
=
= =
=
=

6.4 Za diodu sa povrinskim spojem ija je inverzna struja zasienja A I
S
10 =
izraunati struje i otpore diode za jednosmernu struju koje odgovaraju naponima
spojeva:
a) V , U 1 0
1
=
b) V , U 3 0
1
=

107

REENJE:

a)
( ) ( )
=
= =
= = =

186
10 53 0
1 0
53 0 1 10 10 1 10 10 1
3
4 6 1 0 40 6
1
,
,
I
U
R
mA , e e e I I
D
D
D
,
U
KT
e
S D

b)
( )
= = =
= =

18 0
6 1
3 0
6 1 1 10 10
3 0 40 6
,
,
,
I
U
R
A , e I
D
D
D
,
D

6.5 Za kolo na slici nacrtati:
a) ( )
1 2
U f U =
b) Ako je t sin U 2
1
= skicirati ( ) t f U =
2

a) b)

REENJE:
Karakteristike ( )
1 2
U f U = i ( ) t f U =
2
za kolo na slici pod a) su:

Karakteristike ( )
1 2
U f U = i ( ) t f U =
2
za kolo na slici pod b) su:

108

6.6 Zener dioda ima konstantan inverzni napon V U
Z
50 = u opsegu struja .
Ako je napon napajanja
mA 50 5
V E 250 = izraunati vrednost rednog otpora R tako da se
struja kroz prijemnik moe regulisati u opsegu 0 =
P
I do
max P P
I I = . Odrediti .
Za i ve izraunatu vrednost otpora
max P
I
mA I
P
20 = R izraunati granice E pod uslovom
da napon na prijemniku ostane unutar regulacije.

Za , 0 =
P
I
P
R sva struja prolazi kroz diodu pa je:
( )
Z P
max D
P
U U k
I
U E
R = =
= 4

6.7 Statika karakteristika diode I
d
=f (U
d
), koja je redno vezana sa otpornikom
R=20 i prikljuena na izvor ems E=6 V, data je tabelarno.
Odrediti jainu struje I
1
kroz kolo i disipaciju na diodi. Kolika je efektivna
vrednost prostoperiodinog napona U
ab
(f=50 Hz), koji treba prikljuiti umesto
izvora E da bi maksimalna vrednost struje kroz kolo bila I
m
=2I
1
.

REENJE: Kolo izvora E sa rednom vezom otpornika R i diode je nelinearno.
Jaina struje kroz kolo se odreuje iz poloaja radne take koja se nalazi u preseku
radne prave:

U E R I I = = 6 20

109

i statike karakteristike diode I=F (U), koja je tabelarno data.
Na slici su prikazani dijagrami radne prave, karakteristike diode kao i poloaj
radne take A (I
1
,U
d
). Na osnovu koordinata radne take nalazimo da je struja kroz
kolo I
1
=0,3A, a napon na diodi U
d
=0,7 V, pa je disipacija na diodi P
d
=UdId=0,21
W . Amplituda struje kroz kolo kada je prikljueno na napon U
ab
je:
I
U
R R
I
m
m
d
=
+
= 2
1
, pa je U I , gde je R R R
m m d
= + (
'
)
d
otpornost diode pri
struji I=2I
1
.
Sa dijagrama nalazimo da je pri struji I napon na diodi U
d
=1V, pa je
R
U
I
d
'
'
=
=
2
1
1,7 , a 13,02 V, a efektivna vrednost ( ) U I R R
m d
= + 2
1
'
=
U
U
U
eff
m
m
= =
2
0 709 , = 18,4 V .

6.8 U kolu ija je ema prikazana na slici dato je E=2,1V, R
1
=150 , R
2
=560 i
statika karakteristika I
d
=f (U) diode. Odrediti struju u grani sa diodom i napon na
izvodima diode.

REENJE:

Prema Tevenenovoj teoremi struja kroz granu kola sa diodom je:

I
U
R R
d
ab o
d e
=
+
( )
, odakle je ( ) U R I R
ab o d d e d
I = + , gde je
( ) U R I R
E
R R
ab o
= =
+
=
2 2
1 2
1,66 V
110

a ekvivalentna otpornost R
R R
R R
e
=
+
=
1 2
1 2
118. Posle zamene
. Ekvivalentna elektrina ema koja odgovara ovoj
jednaini prikazana je na slici . Jednaina radne prave za ovo kolo je:
( ) U E R I
ab
o
d d d
= =
'
, U
d
U E R I I
d e d
= =
'
, 1 66 118 .
Na dijagramu I
d
=f(U
d
) isprekidanom linijom prikazana je radna prava.
U preseku statike karaktereistike I
d
=f(U
d
) i radne prave je radna taka A(I
d
,U
d
).
Sa dijagrama se odreuje I
a
=7,2 mA, U
d
=0,9V .

6.9 Na ulaze kola prikazanih na slici dovodi se prostoperiodian napon
u=12sin314t(V). Pretpostavljajui da su diode D
1
i D
2
idealne, skicirati napone
izmeu taaka a i b na izlazima kola.

REENJE:
a) S obzirom da je dioda D
1
polarisana u propusnom smeru za vreme pozitivne
poluperiode, za vreme negativne poluperiode napon na izlazu je u=0 V. Meutim,
kada napon sa ulaza premai vrednost u>E
1
=6V dioda D
2
je polarisana u
direktnom smeru, izvor E
1
se ponaa kao prijemnik i izlazni napon ima vrednost
u
2
=6 V.

b) Za vreme pozitivne poluperiode dioda D
2
je polarisana u inverznom smeru.
Kada ulazni napon premai vrednost u>E
1
=5 V, dioda D
1
postaje polarisana u
direktnom smeru, provodi struju i s obzirom da je njena otpornost zanemarljiva,
napon na izlazu ne premauju vrednost u=E
1
=5V. Za vreme negativne poluperiode
dioda D
1
je inverzno polarisana, a dioda D
2
polarisana u direktnom smeru tek kada
ulazni napon opadne ispod vrednosti u<E
2
= 7V, pa izlazni napon zadrava
vrednost u= 7V sve dok ulazni napon ne poraste do u>E
2
.

111

6.10 Trofazni polutalasni ispravlja, prema emi prikazanoj na slici prikljuen je
na trofazni sistem napona 220/380 V,50Hz. Otpornost struje kroz potroa je R=30
. Odrediti srednju vrednost struje kroz potroa, srednju vrednost struje kroz
jednu diodu kao i maksimalnu vrednost inverznog napona na diodama. Skicirati
oblike struje kroz jednu diodu.

REENJE: Elektrina ema ispravljaa i talasni oblik napona na potroau
prikazani su na slici. Dioda D
1
je polarisana u propusnom smeru u intervalu t
1
=-
T/6 do t
2
=T/6 kada je u
1
(t)> u
2
(t) i u
1
(t)> u
3
(t). Isto vai i za diode D
2
i D
3
u
odgovarajuim vremenskim intervalima .
Ako se zanemari pad napona na diodama koje su polarisane u propusnom smeru,
srednja vrednost napona na potroau u intervalu t
1
=0 s do t
2
=T/6 je:
60
220 2 3
3
3
6
2
1
0
6
1 1
6
0
6
0 2 1
2
1
sin sin
U
t sin
T
U
T
tdt cos
T
dt t cos U
t t
U
m
T
m
T
t
t
m s
= =
= =
=

U
s
=257,43 V .
Srednja vrednost struje kroz potroa je I
U
R
sr
s
= = 8,58 A, a srednja vrednost
struje kroz jednu od dioda koja provodi u intervalu od jedne treine periode je:
I
I
sr
s '
=
3
=2,86 A .
Grafik vremenske zavisnosti struje prikazan je na slici.Razlika napona na diodi D3
u intervalu kada ne provodi je:
u u u U t U t
m m
= = +
1 3
2
3
cos cos( )

,
112

u U t
t
U t
m m
= + cos ( cos ) sin sin

1
2 2
3
.
Maksimalna vrednost razlike ( u
1
-u
3
)

nalazimo iz uslova:
d u
dt
( )
= 0 , kada je

= = t t
T
6 1
,
2
.
Posle zamene ove vrednosti (u prethodnu jednainu) dobija se maksimalna
vrednost inverznog napona:
u
m
= 538,6 V , prema kojoj u katalogu za poluprovodnike diode treba izvriti
izbor odgovarajue diode .

6.11 Potroa otpornosti R=60 napaja se preko ispravljaa sa
poluprovodnikim diodama koji je prikljuen na sekundar transformatora T.
Primar transformatora je prikljuen na mreu 220V, 50Hz. NaI odnos
transformacije transformatora ako je srednja vrednost struje kroz potroa I
sr
=366
mA .

REENJE: U sluaju da se kao ispravlja koristi diode vezane u Grecovom spoju
srednja vrednost napona na potroau je:
U R I U U
sr sr m
= = =
2 2
2
2

, gde je U2- napon na sekundaru.
U
R I
sr
2
2 2
60 0 36 314
2 1 41
=

=

=
, ,
,
24,4 V , pa je odnos transformacije n = =
220
24 4
9
,

.

6.12 Impedansa Z R j L = + () prikljuena je na napon u=U
m
sint preko
diode D. Ako se zanemari pad napona na diodi u propusnom smeru, odrediti
srednju vrednost struje kroz kolo i nacrtati grafik vremenske zavisnosti napona na
elementima kola.

113

REENJE: Ako se zanemari pad napona na diodi u propusnom smeru u intervalu
kada dioda provodi vai jednaina:
u L
di
dt
Ri U t
m
= + = sin .
Reenje gornje diferencijalne jednaine je:
( )
i i t
U
Z
t e
m
R
L
t
= =
+
( )
sin sin
,

0

gde je Z R L = +
2 2
( )
tg
L
R

= ,
se odreuje iz uslova u trenutku kada dioda prestaje da provodi t=t
1
= /, a
reavanjem transcedentne jednaine:
sin( ) sin
cos

+ =
e 0 .
Srednja vrednost struje kroz kolo se moe odrediti iz prve jednaine pri uslovu I=I
s

i u=U
s
:
L
T
di
dt
dt RI
T
U t
T
s m
T
0 0
1

+ = sin dt .
Poto je funkcija periodina, integral na levoj strani jednaine je:
L
T
di i T i
T
0
0 0
= = ( ) ( ) .
Integral na desnoj strani jednaine je:
udt udt dt RI
T
= + =

0
0
, pa je: RI
T
U tdt
U
s m
m
= =
1
2
1
0
sin ( cos )
,
a srednja vrednost struje kroz kolo:
( ) I
U
R
s
m
=

2
1
cos .

114

6.13 Pri polutalasnom ispravljanju poluprovodnikom diodom srednja vrednost
struje kroz diodu je I=16 A, a snaga kojom se zagreva dioda zbog pada napona na
diodi je P=26W. Temperatura ambijenta u kome se nalazi dioda sa hladnjakom je
T
a
=40C. Poznati su sledei podaci:
maksimalna dozvoljena temperatura p-n spoja je T
j
=150 C ,
termiki, toplotni otpr spoja i kuita diode je R
tj-k
=1,5 C/W ,
termiki otpor kuita i hladnjaka R
tk-h
=0,6 C/W .
Odrediti temperature kuita i hladnjaka, ako se toplota odvodi preko hladnjaka,
kao i dozvoljenu snagu zagrevanja diode bez hladnjaka, ako je termiki otpor spoja
i ambijenta 50 C/W .

REENJE: Ukupan termiki otpor izmeu spoja i ambijenta kod diode sa
hladnjakom na kojoj se generie toplotna snaga P je:

R
T T
P
R R R
t
j a
tj k tk h th a
=

= + + =

=

150 40
26
4,2 C/W

pa je termiki otpor izmeu hladnjaka i ambijenta:

R R R R
th a t tj k tk h
= + = = 4 2 15 0 6 , , , 2,1 C/W

pa je temperatura kuita diode:

T T P R
k j tj k
= = =
10 26 15 , 111 C

a temperatura hladnjaka:

T T P R
h k tk h
= = =
111 26 0 6 , 95,4 C

Ako se toplota odvodi sa diode bez hladnjaka, a termiki itpor izmeu spoja i
ambijenta iznosi 50C/W maksimalna vrednost snage koja se razvija na diodi je:

P
T T
R
j a
tj a
max
=

=

=
150 40
50
2,2 W

Napomena: Termika otpornost je pored karakteristika materijala zavisna i od
povrine preko koje se prenosi toplota, tako da je u sluaju kada je dioda bez
hladnjaka povrina manja, pa termika otpornost izmeu spoja i ambijenta ima
veliku vrednost.

115

f
6.14 Fotodioda ija je statika karakteristika I
f
(U) data na slici , redno je vezana
sa otpornikom R=820 k i prikljuena na napon U=12V. Odrediti napon na
otporniku, ako je osvetljenost E=750 lx.

REENJE:

Radna taka kola nalazi se u preseku radne prave U U I R
f
= i statike
karakteristike pri osvetljenosti E=750 lx.
Kada se na dijagramu I
f
(U
f
) konstruie radna prava U I nalaze
se koordinate radne take U
f f
= 12 820 10
3
f
=5V i I
f
=9 A .
Napon na otporniku R je U
R
=U-U
f
=7V .

6.15 Odrediti za kolo prokazano na slici.
B C E B
U i I , I , I

T
1
R
C
U
C C
R
B
U
B B
+
+

Podaci: ,a koeficijent strujnog
pojaanja upotrebljenog tranzistora iznosi
= = = = k R , k R , V U , V U
C B CC BB
1 10 20 3
50 = .

REENJE:

Kako je emiter tranzistora uzemljen to je
1
T 0 =
E
U pa je napon jednak naponu
potencijalne barijere spoja
B
U
PN B E koji iznosi . Dakle . Pad
napona na otporniku iznosi pa je
V ,7 0 V , U
B
7 0 =
B
R
B BB
U U

mA 23 . 0
k 10
) V ( 7 . 0 ) V ( 3
R
U U
I
B
B BB
B
=

Sada je:

V 5 . 8 k 1 mA 73 . 11 V 20 R I U U
mA 73 . 11 mA 23 . 0 mA 5 . 11 I I I
mA 5 . 11 mA 23 . 0 50 I I
C C CC C
B C E
B C
= = =
= + = + =
= = =

116

6.16 U podacima proizvoaa za tranzistor 2N3904 navedeno je da se koeficijent
strujnog pojaanja menja od 100 do 300. Ako je navedeni tranzistor upotrebljen u
kolu na slici izraunati minimalnu i maksimalnu kolektorsku struju.

R
C
U
C C
R
B

Podaci su:

= = = M R , k R , V U
B C CC
1 2 12

REENJE:

Spoj baza emiter je direktno polarisan pa je na njemu pad napona od . V ,7 0
Pad napona na je
B
R

V 3 . 11 7 . 0 12 U U U
BE CC RB
= = =

Struja baze je A 3 . 11
1
3 . 11
R
U
I
B
RB
B
= = =

Struja kolektora je puta vea od bazne struje pa je minimalna struja kolektora:

mA 13 . 1 A 3 . 11 100 I I
B 1 ) MIN ( C
= = =

a maksimalna struja

mA 39 . 3 A 3 . 11 300 I I
B 2 ) MAX ( C
= = =

6.17 Za kolo na slici odrediti i .
B E B
I , U , U
CE
U

117

U
C C
R
1
R
C
R
2
R
E

Podaci su: V U , R , k , R , k , R , k R
CC E C
18 470 7 2 9 3 27
2 1
= = = = =

REENJE:

Napon baze nalazimo pomou razdelnika napona
2 1
R , R

V 27 . 2 V 8 . 1
k 9 . 3 k 27
k 9 . 3
U
R R
R
U
CC
2 1
2
B
=
+
=
+
=

Emiterski napon je manji od napona baze za pad napona na direktno polarisanom
spoju koji ine emitor i baza
PN

V 57 . 1 V 7 . 0 V 27 . 2 U U U
BE B E
= = =

Emitersku struju nalazimo primenom Omovog zakona

mA 34 . 3
470
V 57 . 1
R
U
I
E
E
E
= = =

a koristei izraz
E C
I I , mA 34 . 3 I
C
Kolektorski napon je V 98 . 8 k 7 . 2 mA 34 . 3 V 18 R I U U
C C CC C
= = =
a napon kolektor-emitor

V 41 . 7 V 57 . 1 V 98 . 8 U U U
B C CE
= = =

6.18 Otpornost NTC otpornika se u zavisnosti od temperature menja prema
zakonu
( )
R T a e
b
T
= . Na temperaturi od 100C otpornost je 1 , a na temperaturi
0C otpornost iznosi 100. Odrediti promenu otpornosti u zavisnosti od
temperature i relativnu promenu otpornosti za temperaturu ambijenta od 50C .
118

REENJE: Vrednosti koeficijenata a i b se odreuju reavanjem sistema jednaina:

R a e
T
b
T
1
1
= i R a e
T
b
T
2
2
= ,
gde je R
T1
=1 ,R
T2
=100 , T
1
=373 K I T
2
=273K .

Reavanjem sistema jednaina nalazi se da je:
b
R
R T T
=
ln
2
1 2 1
1
1 1
4690 K , a
R
e
b
T
=
1
1
= 3,510
-6
.
Promena otpora sa temperaturom u okolini radne take T=50C je:

dR
dT
a b
T
e
b
T
=

= =
2
6 14 5
0 16 10 ,
,
e 0,32 /

a ralativna promena otpornosti sa temperaturom je:

R
R T R
dR
dT
b
T
1 1
2
= = = 0,045 1/K .

6.19 Izlazne karakteristike tranzistora u kolu pojaavaa sa zajednikim emiterom
prikazane su na slici. Pojaava se napaja iz izvora E
c
=40V, a otpornost otpornika
u kolu kolektora je R
c
=0,5 k .
Ako se struja baze menja prema zakonu
( ) i t
b
= + 60 40sin (A), odrediti
efektivne vrednosti promenljive komponente kolektora struje i napona .
Odrediti pojaanje napona ako se ulazni napon koji je jednak naponu baze menja
prema u
b
=0,25 sint (V) .

REENJE:

U polju ulaznih karakteristika I
c
= f(U
c
) tranzistora, radna prava se crta na osnovu
jednaine U E R I
c c c c
=

. Ordinate take B prave se dobijaju iz uslova da je pri
119

I
c
=0 napon na kolektoru U
c
=E
c
=40V. Koordinate take C se dobijaju iz uslova da
je pri U
c
=0 struja I
E
R
c
c
c
= =80 mA. S obzirom da se struja baze I
b
menja prema
zakonu I I I
b bo bp
= t + sin , gde je I
bo
=60 A i I
bp
=40 A koordinate taaka 1
i 2 se dobijaju u preseku radne prave i odgovarajuih karakteristika I
c
U
c
sa
parametrima I
bo
+ I
bp
=100 A i I
b0
I
bp
=20 A. Koordinate taaka 1 i 2 su granine
take na radnoj pravoj izmeu kojih se menjaju vrednosti promenljivih
komponenti struja i napona. Sa grafika se oitavaju vrednosti amplituda struje
I
cp
=20 mA i napona U
cp
=10V. Odgovarajui analitiki izrazi za struju i napon
kolekora imaju oblike:

I I I t
c co cp
= + t = + sin sin 40 20 (mA)
U U U t
c co cp
= + t = sin sin 20 10 (V)

Efektivne vrednosti promenljivih komponenti struje i napona na kolektoru
odreuju se prema:

I
I
c
cp
'
= =
2
20
2
= 14,15 mA , I U
U
c
cp
'
= =
2
10
2
= 7 V

c) Naponsko i strujno pojaanje pojaavaa se odreuju kao odnosi vrednosti
izlazne i ulazne veliine. Na osnovu brojnih vrednosti odgovarajuih veliina,
dobijaju se pojaanja promenljivih komponenti napona A
u
i strujeA
i
:

A
U
U
u
cp
bp
= =
10
0 25 ,
= 40 I A
I
I
i
cp
bp
= =

20 10
40 10
3
6
500

poto se ulazni napon baze menja prema U
b
=U
bp
sint=0,25 sint .

6.20 Otpornost otpornog prtvaraa temperature menja se prema R(T)=2010
3
-
61,9(T). Ako je napon U=12V, R
2
=1k, a strujno pojaanje tranzistora =100,
odrediti temperaturu T pri kojoj dolazi do privlaenja kotve relea (I
c
=10 mA) .

120

REENJE: Ako je struja potrebna za privlaenje kotve relea I
c
=10 mA, a strujno
pojaanje tranzistora =100, struja baze je:

I
I
b
c
= =

=
10 10
100
3
0,1 mA

Kako je napon U
be
=0,6V, struja kroz otpornik R
2
je:

I
U
R
R
be
2
2
3
0 6
10
= =
,
= 0,6 mA

a struja kroz otporni pretvara temperature R
T
je:

I
U U
R
I I
RT
be
T
b R
=

= +
2

Vrednosti otpornosti R
T
pri datoj temperaturi T moe se odrediti na osnovu relacije
i iznosi:

( )
R
U U
I
U U
I I
T
be
RT
be
b R
=

=

+
=

+
=
2
3
12 0 6
0 1 0 6 10
,
, ,
16286

S obzirom da se otpornost R
T
u zavisnosti od promene temperature menja prema
R
T
=20 10
3
- 61,9T ( ), posle zamena vrednosti R
T
=16286 , dobija se
16286=20000- 61,9 T , odakle je T=60 C .

Napomena: Rele je naprava koja ima elektromagnet i kontakte. Pri uspostavljanju
struje kroz namotaje elektromagneta (u ovom sluau struje I
c
=10mA) kotva se
pomera i zatvara kontakte koji pripadaju nekom drugom elektrinom kolu,
naprimer kolu naizmenine struje.

121

122

7. Literatura

1. Dragutin N. Miti, OSNOVI ELEKTROTEHNIKE - Elektrokinetika u
obliku metodike zbirke zadataka, SuperautomatX, Ni, 2001

2. dr Aleksandar Vorgui, dr Dragutin Miti, OSNOVI ELEKTROTEHNIKE
Elektrostatika u obliku metodike zbirke zadataka, Nauna knjiga,
Beograd, 1988

3. Obrad Trapari, akademik A. T, dr Labud Vukevi, ZBIRKA
ZADATAKA IZ FIZIKE Elektromagnetizam, Prirodno-matematiki
fakultet, Podgorica, 2003

4. dr Marija Hribek, mr Dragan Vasiljevi, mr Budimir Drakuli,
ELEKTRONIKA I Problemi i reenja, Nauna knjiga, Beograd, 1984

5. dr ing. Nikola Lj. Nikoli, dipl. ing. Suzana Milenovi, dipl. ing. Miroslava
Cvetkovi, ELEKTROTEHNIKA Zbirka zadataka, Novinsko-izdavaka
ustanova SLUBENI LIST SFRJ, Beograd, 1980

6. dr Nikola Nikoli, mr Boban Miloevi ZBIRKA ZADATAKA IZ
OSNOVA ELEKTROTEHNIKE ZA MAINSKE KOLE - Zavod za
udbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1994

123

Www2 Zbirka Reenih Zadataka Iz Elektrotehnike Sa Elektronikom

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Www2 Zbirka Reenih Zadataka Iz Elektrotehnike Sa Elektronikom

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zbirka reenih zadataka iz elektrotehnike sa elektronikom

1. KULONOV ZAKON, JAINA ELEKTRINOG

kroz popreni presek provodnika

3.27 Nai jainu struje koja treba da

iznosi : odnosu na napon kasni za

metra ostaje nepr enjeno.

Mehanika korisna snaga koju motor predaje mehanikom sistemu u

a 1-3 dobija se:

sin t pranjenje kondenzatora je periodino sa

sin javljaju se harmonijske oscilacije, nepriguene .

. Posle zamene brojnih podataka dobija se Q

. Uz poetne uslove t=0,

You might also like