Αεροδρόμιο στην Κρήτη και «πράσινη ανάπτυξη»

Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας μεταπολιτευτικά για σειρά

ετών, ιδιαίτερα η έλλειψη πολιτικού σχεδιασμού, η συναλλαγή του
κράτους με τον ιδιωτικό τομέα και η πολιτική ασυλία, έχει
διαμορφώσει το στερεότυπο του καχύποπτου και νιχιλιστή πολίτη.
Παράλληλα η άρνηση της πληροφόρησης, ή χειρότερα ακόμα η
επιλεκτική παροχή της, (που οριοθετεί ενημέρωση από προπαγάνδα)
προσβάλλει το - κατά τους κοινωνιολόγους του δικαίου έμφυτο-
δημοκρατικό αίσθημα των πολιτών, που αντιλαμβάνονται την
αδικία, ακόμη και αν δεν μπορούν ποιοτικά, ή ποσοτικά να την
προσδιορίσουν. Η μεταγενέστερη δε αποκάλυψη της απόκρυψης της
αλήθειας οδηγεί στην λαϊκή εξέγερση και αυτοδίκαιη τιμωρία των
ηθικών αυτουργών.

Πληροφόρηση και σχεδιασμός

Σαφές καθίσταται ότι, αφενός η διάχυση της γνώσης είναι
απαραίτητο συστατικό της πολιτικής σκέψης. (Ψήγματα
αισιοδοξίας κοπιωδώς προσπαθούν να αναστήσουν την ελπίδα για
περισσότερη διαφάνεια - πέθανε όντως τελευταία, επιβεβαιώνοντας
το αληθές της λαϊκής ρήσης, μετά την ισονομία, την απονομή
δικαιοσύνης και την κοινωνική αλληλεγγύη-).
Αφετέρου, ο αναπτυξιακός σχεδιασμός, ιδιαίτερα στην
γεωγραφικά κατακερματισμένη νησιωτική περιφέρεια αποτελεί
συνήθως αποτέλεσμα μιας αδιαφανούς διαδικασίας, στην οποία οι
τοπικές κοινωνίες μετέχουν προσχηματικά. Φαινόμενα διαπλοκής
και η πριμοδότησης κυριαρχούν στον κρατικό χωροταξικό
σχεδιασμό, την οικονομική δραστηριότητα των ΔΕΚΟ και την
ιδιωτική πρωτοβουλία. Κάποια αναπτυξιακά μοντέλα συμβάλλουν
στην κοινωνική ευημερία, ενώ άλλα στηρίζουν αποκλειστικά το
ιδιωτικό συμφέρον. Όπως και αν παρουσιάζεται η ανάπτυξη,
«ευλογημένη» ή «δαιμονοποιημένη», ένα είναι βέβαιο: Ο
αναπτυξιακός σχεδιασμός σπάνια εντάσσεται σε κάποια μακρόπνοη
στρατηγική, η πολιτική ατζέντα δεν στηρίζεται στο τρίπτυχο
«παρατήρηση - μελέτη – βελτιστοποίηση».
Βάσει του παραπάνω σκεπτικού, στο άκουσμα μιας
«πράσινης» αναπτυξιακής πρότασης ανακλαστικά ενεργοποιείται η
διαδικασία της αμφισβήτησης, σηματοδοτώντας -εξωτερικά- την
αποστροφή της χειραγώγησης και ορμώμενη -εσωτερικά- πότε από
την ουσιαστική, πότε από την ανώριμη πολιτική σκέψη.
Περισσότερο γόνιμη και τεκμηριωμένη κριτική στην
προτεινόμενη «πράσινη ανάπτυξη» μπορεί να επιτευχθεί εφόσον
αναλυθεί ως αναπτυξιακή πρόταση μεθοδικά.

Swot analysis
Σε ένα πρόγραμμα της δεκαετίας του 1960 του
Πανεπιστημίου του Στάνφορντ (Καλιφόρνια ΗΠΑ), οφείλουμε μια
μέθοδο στρατηγικού σχεδιασμού, που περιλαμβάνει την αξιολόγηση
των δυνατοτήτων, αδυναμιών, Ευκαιριών και απειλών, γνωστή και
ως “swot analysis”.

Σύμφωνα με αυτή, το εφικτό ενός σχεδίου, ή μιας

αναπτυξιακής πρότασης μπορεί να αναγνωρισθεί εφόσον
προσδιοριστούν και αναλυθούν οι εξωτερικοί και οι εσωτερικοί
παράγοντες, που συντείνουν, ή αποκλίνουν στην ευόδωσή του.
Η γνώση στοιχείων του περιβαλλοντικού προφίλ του τόπου
μας, του υφιστάμενου χωροταξικού σχεδιασμού και της φέρουσας
ικανότητας εκτός ότι, αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση συμμετοχής
σε μια δημοκρατία, αποτελεί την πρώτη ύλη για το σχεδιασμό μιας
μακρόπνοης και βιώσιμης στρατηγικής για το περιβάλλον και τον
άνθρωπο.

Περιβαλλοντικό προφίλ Κρήτης

Ακολουθώντας νοερά τη μέθοδο (του ως άνω πιθανότατα μη

αναγνωρισμένου ιδρύματος) και επιδιώκοντας συμπεράσματα
σχετικά με οποιαδήποτε αναπτυξιακή πρόταση που έχει, ή πρόκειται
να προταθεί, πρώτο βήμα είναι η παρατήρηση και καταγραφή των
δυνατοτήτων του νησιού μας.
Η Κρήτη καλύπτει μια περιοχή 8.341 km². Ο πληθυσμός της
είναι 601.131 άνθρωποι (απογραφή 2001). Το νησί έχει μήκος 260
χλμ και ποικίλλει στο πλάτος από 60 χλμ (που μετριούνται από το
ακρωτήριο Δίον στο ακρωτήριο Λίθινο), σε μόνο 12 χλμ στον ισθμό
της Ιεράπετρας στην ανατολική Κρήτη. Η ακτογραμμή της
παρουσιάζει βαθύ γεωγραφικό διαμελισμό, δίνοντας στην Κρήτη
πάνω από 1.000 χλμ ακτών.
 ΠΕΡΙΦΕΡΕ ΠΛΗΘ. ΠΛΗΘ. ΜΕΤΑΒΟΛ ΕΚΤΑΣ ΑΝΕΡΓ ΑΕΠ
ΙΑ ΑΠΟΓΡΑ ΑΠΟΓΡΑ Η Η ΙΑ
ΦΗ ‘91 ΦΗ ‘01 ΠΛΗΘΥΣΜ km² %
ΟΥ
%
Κρήτης 545.054 601.131 11.31 8.341, 7,7 12.52
51 5
(Πηγή: Ινστιτούτο τοπικής αυτοδιοίκησης, www.ita.gr)

Στην Κρήτη υπάρχουν :

• 35 περιοχές NATURA καλύπτουν 1.666 km² – 10,27% του
συνόλου της χώρας (συνδυασμός Οδηγιών ΕΟΚ 79/409 και
92/43)
• 26 περιοχές υγροβιότοπων σε σύνολο 408 στη χώρα.
(πηγή: Ελληνικό κέντρο βιοτόπων - υγροβιότοπων ΕΚΒΥ)
• 1 Εθνικός Δρυμός (Σαμαριάς)
• 5 διατηρητέα μνημεία Φύσης
• 53 τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (ν.1650/86,ν.
1469/50 και ν.5351/32, αρχείο ΕΜΠ)
• 1 ελεγχόμενη κυνηγετική περιοχή (ν. 177/1975)
• 44 καταφύγια άγριας ζωής συνολικής έκτασης 414 km²
(ΠΔ 67/81 και Υ.Α. 180755/4425/79, πηγή: Ελληνικό
κέντρο βιοτόπων - υγροβιότοπων ΕΚΒΥ)
• 1 εκτροφείο θηραμάτων σε σύνολο 21 στη χώρα εντός
καταφυγίου άγριας ζωής (Υ.Α. 414985/85, Κ 555)
• Παγκόσμιας σημασίας αρχαιολογικά μνημεία
• Έντονα τουριστικές περιοχές (περίπου 2 εκατ. επισκέπτες
ετήσια). 6 μεγάλες παράκτιες ζώνες τουριστικής
ανάπτυξης, 3 στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο (βόρεια και
νότια) και 3 στο Λασίθι, με συνολική έκταση 729 km²
• 5 ζώνες ήπιας τουριστικής ανάπτυξης σε παραθαλάσσιες
περιοχές στο νότιο Ηράκλειο με συνολική έκταση 18,45
km² (Στοιχεία ΠΠΧΣ)
• Παράλια που απειλούνται με απερήμωση

Υφιστάμενος χωροταξικός σχεδιασμός

Συνεχίζοντας την αναφορά των στοιχείων που θα
αποτελέσουν αντικείμενο ανάλυσης για το σχεδιασμό είναι σκόπιμο
να δεί κανείς τη διοικητική διάρθρωση και τον υφιστάμενο
σχεδιασμό στο νησί μας.
Η Κρήτη διοικητικά υποδιαιρείται σε 1 Περιφέρεια, 4
Νομαρχίες και 70 Δήμους (Χανιά: 25, Ρέθυμνο: 11, Ηράκλειο: 26 και
Λασίθι: 11). Ο χωροταξικός σχεδιασμός ακολουθεί την λογική του
μητροπολιτικού μοντέλου (βλ. σχήμα).
(πηγή: ΕΣΥΕ)

Η διακήρυξη των πόλεων του Ηρακλείου και των Χανίων σε

«εθνικούς πόλους» δεν συνοδεύεται με αντίστοιχα έργα
πολιτιστικής, ή οικονομικής διασύνδεσης των πόλεων αυτών με τη
λοιπή Ευρώπη. Στο νότιο τμήμα του Ηρακλείου σχεδιάζεται
εμπορευματικός σταθμός πιθανότατα για κοντέϊνερ ασιατικής
προέλευσης, εγείροντας ερωτηματικά για τις περιβαλλοντικές, τις
κοινωνικές αλλά και τις οικονομικές επιπτώσεις. Η πόλη των
Χανίων και της Σητείας μένουν ουσιαστικά έξω από τον
αναπτυξιακό σχεδιασμό καθώς τα λιμάνια τους δεν
αναβαθμίζονται. Το λιμάνι των Χανίων παραμένει περιφερειακής
σημασίας, οδηγώντας κάθε τοπικό αναπτυξιακό σχεδιασμό σε
μαρασμό. Το λιμάνι του Ρεθύμνου όχι μόνο παραβλέπεται από τον
εθνικό σχεδιασμό, αλλά υποβαθμίζεται στο βαθμό της άγονης
γραμμής (!). Τη στιγμή που σχεδιάζεται νέο διεθνές αεροδρόμιο στο
Ηράκλειο, τα αεροδρόμια Χανίων και Σητείας δεν περιλαμβάνονται
σε κανένα σχεδιασμό επέκτασης, βελτίωσης, ή αξιοποίησης.

Φέρουσα ικανότητα
Το δομημένο περιβάλλον διευθετείται, σχεδιάζεται και
προστατεύεται κυρίως σύμφωνα με τους νόμους και τις αρχές, που
οι δικαστικές αρχές κατ’ ερμηνεία των νόμων διαμορφώνουν. Η
διαμόρφωση του οικιστικού περιβάλλοντος υπάγεται στην
προστασία του άρθρου 24 § 1 Σ (ΣτΕ 1876/1980), ενώ για την
επίτευξη της αποτελεσματικότερης περιβαλλοντικής προστασίας
ψηφίσθηκε ο ν. 2508/97 (ΦΕΚ 124 Α/11-6-1997) για τη «βιώσιμη
οικιστική ανάπτυξη των οικισμών της χώρας και άλλες διατάξεις»,
με τον οποίο καθορίζονται οι κατευθυντήριες αρχές, οι όροι και οι
διαδικασίες για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τη βιώσιμη
οικιστική ανάπτυξη των περιοχών, πόλεων και οικισμών της χώρας.
 Σύμφωνα με το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ 50/1993), η
έννοια της φέρουσας ικανότητας αναφέρεται στον «… αριθμό των
ειδών, ή μονάδων είδους, που μπορούν να συντηρηθούν επ’ άπειρο
από ένα οικοσύστημα χωρίς την υποβάθμισή του …».
Υπό το πρίσμα της φέρουσας ικανότητας πρέπει να τίθενται,
πριν το σχεδιασμό, ή την υλοποίηση ενός σχεδίου, ή την αξιοποίηση
ενός φυσικού πόρου, μεταξύ άλλων τα εξής:
• τα κριτήρια και το καθεστώς χωροθέτησης υποδομών
(ενέργειας, μεταφορών, διαχείρισης απορριμμάτων κλπ.) και
οι ενεργειακές τους,
• οι δραστηριότητες στο θαλάσσιο και παράκτιο περιβάλλον
και η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας και παρόχθιας ζώνης,
• η ζωνοποίηση των περιοχών του δικτύου NATURA 2000, LIFE,
CORINE και
• το καθεστώς της εκτός σχεδίου δόμησης.

Συμπεράσματα
Ο συγκεντρωτισμός υποδομών και δραστηριοτήτων στο
Ηράκλειο Κρήτης, δίχως μελέτη της φέρουσας ικανότητας του
νομού, ανοίγει το θέμα της βιωσιμότητας των υφιστάμενων
αναπτυξιακών επιλογών. Η μονοκαλλιέργεια, η έλλειψη κοινωνικά
ισόνομης και περιβαλλοντικά ισόρροπης ανάπτυξης, η ανύπαρκτη
πολιτική αποκέντρωσης, ταυτόχρονα τροφοδοτεί μια διαρκή
αντιπαλότητα και ναρκοθετεί τη σχέση των νομών. Το κοινωνικό
αυτό κόστος καταβάλλεται κυρίως από τους επαγγελματικούς
κλάδους της μεγαλονήσου, που δίχως κοινό όραμα, συνοχή και
εποπτεία των πραγματικών υπευθύνων αναλώνονται σε ένα
μαραθώνιο άδοξης σύγκρουσης συμφερόντων.
Για το σχεδιασμό μιας βιώσιμης στρατηγικής για το
περιβάλλον και τον άνθρωπο, για τη σύζευξη των οικονομικών και
των οικολογικών δυνάμεων, υπάρχουν ήδη μέθοδοι από το 1960.
Ενώ οι νόμοι επαρκούν για τη δημιουργία ενός
μεταρρυθμιστικού θεσμικού πλαισίου βιώσιμης ανάπτυξης, η
πληροφόρηση μάλλον υπολείπεται και πρέπει να αναζητείται κάθε
φορά ατομικά (άλλωστε έχουμε ήδη έχει παραπεμφθεί στο ΔΕΚ για
τη μη μεταφορά στο εθνικό δίκαιο του Καν 1210/90 [καταγραφή,
διάχυση περιβαλλοντικών πληροφοριών προς εξασφάλιση
ενημέρωσης για κατάσταση περιβάλλοντος]).
Από την παρατήρηση της περιβαλλοντικής αφενός και
διοικητικής αφετέρου κατάστασης, μπορεί κανείς να εξάγει
συμπεράσματα, για το είδος (ή το χρώμα) της ανάπτυξης. Έτσι θα
γίνει δεδομένη η δυνατότητα αξιολόγησης των προτεινόμενων
αναπτυξιακών μοντέλων, ή όσων τυχόν στο μέλλον προταθούν.
Το παρόν άρθρο δεν επιδιώκει να προάγει κάποια
συγκεκριμένη αναπτυξιακή προοπτική ως βέλτιστη. Αποσκοπεί στην
παροχή ενός (μεταξύ πολλών) μεθοδολογικού εργαλείου
αξιολόγησης.
***