BLM 6

TRBLANSA GE
6.1- Giri
6.2- Re

ya dayanan basit bir yntem

6.3- Hidrodinamik kararllk teorisi
6.4- e
N
yntemi
6.5- Baka tahmin yntemleri
6.6- Ampirik bilgiler
6.6.1- Geiin doas
6.6.2- Serbest akm trblansnn etkisi
6.6.3-Basn gradyantnn etkisi
6.6.4-Yzey przllnn etkisi:
6.6.5-Dk hzlarda kt cisimler:
EK - Granville Kriteri



Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
1
BLM 6
TRBLANSA GE
6.1- Giri
ou mhendislik probleminde karlalan akm trblansldr. Akmn laminer veya
trblansl olmas halinde yzey srtnmesi ve s transferi ok farkl olur. Bu farkllk
geni lde trblans girdaplarnn rastgele hareketleri sonucu artan karmdan
kaynaklanr. Yzey srtnmesi ve s transferi gibi akm ayrlmasnn da akmn tipinden
byk lde etkilenecei beklenir. Analizci veya tasarmcnn ilgilenecei konular akmn
laminer veya trblansl olmasna bal olabilir. Btn bu nedenlerle verilen koullarda bir
akmn laminer mi yoksa trblansl m olacann bilinmesi nem kazanmaktadr.
Genel deneyimlerimiz yksek Reynolds saysnda akmlarn daha ziyade trblansl
olduunu gstermektedir. Ancak byle kaba bir tahmin dikkatli bir tasarm iin yeterli
deildir. Tasarmcnn laminerden trblansa geii tahmin edecek daha doru
yntemlere ihtiyac vardr. Ancak ne yazk ki bu pek de kolay deildir.
Bu blmde snr tabaka almalarndaki en nemli ve muhtemelen en zor konulardan
biri olan trblansa gei konusu incelenecektir. zleyen paragraflarda nce analitik
yntemler ve bu yntemlerin kstlamalar izah edilecek, kalan ksmlarda ise konuyla ilgili
seilmi ampirik bilgilere yer verilecektir.
Baz analitik tahmin yntemlerini incelemeden nce gei konusunda Reynolds (1883)
tarafndan gerekletirilen organize deneysel almalar gzden geirmek yararl
olacaktr. Okuyucu bir musluktan akan suyu veya sigaradan kan duman gzleyerek
ilave bilgi salayabilir.
Reynolds, sz konusu deneylerini
ematik olarak ekil 6.1 de gsterildii
gibi bir boru ierisinde gerekletirmitir.
Grld gibi cam boru ierisindeki hz
arttrldka boyal akmnn davran
deimekte, laminerden trblansa
geii ortaya koymaktadr. Reynolds,
sabit D apndaki boru ierisinde
akkann hzn arttrmakla daha
sonralar kendi adyla anlacak olan
Re=VD/ - Reynolds saysn
arttrmtr. Bu deneyler sonucunda gei
olaynn gerekletii kritik Reynolds
saysn 2,300 olarak bulmutur. Daha
sonraki incelemeler bu kritik deerin giri
koullarna kar ok hassas olduunu
gstermitir.

ekil 6.1: Reynolsun gei deneyleri
Nitekim giri akmn dikkatli dzenleyerek laminer akm 20,000 Re
D
saysna kadar
korumak mmkn olmaktadr. 2,300 civarndaki deer genellikle pratik mhendislik
almalarnda kullanlmaktadr. Ki bu gibi durumlarda giri koullar nadiren laboratuar
anlamnda temizdir. Ancak geiin deney koullarna kar son derece hassas olmas
btn gei almalarn etkiler. Ampirik sonulardaki salmalara katkda bulunur.
ekil 6.2 de rzgar tnellerinde, balistik yrngede ve uuta yaplm gei lmleriyle
ilgili sonular yer almaktadr. ou rzgar tnelinde arka-plan bozuntular balistik
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
2
yrngedekinden veya uutakinden, zellikle sesst hzlarda ok daha byktr. Bu
etkinin gei Re saysnda kabaca bir mertebe deiimi byklnde olduu belirtilebilir.

60
40
20
10
8
6
4
2
1
0.8
0 8 6 4 2 10 12 14 16
M
Re
T
10
6

Veri tipi
Rzgar tneli
Balistik yrnge
Uu

ekil 6.2 Rzgar tnellerinde, balistik yrngelerde ve uuta Reynolds saysnn fonksiyonu olarak gei
lmleri (Owen, 1990)
6.2- Re

ya dayanan basit bir yntem

Dk hzl akmlarda trblansa gei noktasnn konumunu kabaca belirleyen basit bir
yntem Michel (1952) tarafndan aadaki ekilde ortaya konulmutur.
.
, ,
Re . Re
0 4
trans x trans
2 9

(6.1)
Bu bantda belirtilen koulun gerekletii x konumunda trblansa geiin gerekletii
kabul edilmektedir. Burada:
Re ; Re
e e
x
U U x

= =


olup gerekli (x) deerleri, rnein, Thwaites-Walz yntemi kullanlarak hesaplanabilir.
Michel kriteri ile elde edilen sonularn %30-50 civarnda gvenilir olduu belirtilmektedir.
Yntemin nasl uygulanacan gstermek bakmndan bir dz levha hali dikkate alnrsa
(4.25) bantsndan
.
Re . Re
0 5
x
0 664

=
yazlabilir. Bu bant Michel kriterinde kullanlarak
. .
, ,
. Re . Re
0 5 0 4
x trans x trans
0 664 2 9
,
Re .
6
x trans
2 5 10
elde edilir.
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
3
Not: Michel kriteri Cousteix
tarafndan farkl katsaylarla
.
, ,
Re . Re
0 444
trans x trans
1 535

eklinde verilmitir.


Rex
Re
T
= 1.535 (Rex
T
)
0.444
Snr tabaka hesaplar
Rex
T

Re

6.3- Hidrodinamik kararllk teorisi
Trblansla ilgili gzlemler gstermektedir ki gei olay genel olarak akm ierisindeki
kk ve muhtemelen rastgele rahatszlklarn bymesinin bir sonucudur. Herhangi bir
akmda grlt gibi veya kat yzeylerin hafif titreimi gibi kk bozuntular her zaman
vardr. Akmda baz koullarda bu bozuntular snmlenirken baz hallerde bymektedir.
Reynoldsun deneylerine gre Reynolds saysnn uygun bir deerinin bu iki durum
arasndaki snr belirlemesi beklenir.
Hatrlanaca gibi Reynolds says bir akm ierisindeki atalet kuvvetlerinin viskoz
kuvvetlere orann belirtmektedir. Buna gre Re saysnn artmas viskoz kuvvetlerin ve
dolaysyla viskoz snmlemenin neminin azald anlamna gelir. Bu durum mekanik
sistemlerin titreimi problemiyle benzerlik gstermekte olup titreim problemlerinde
kullanlan genel yntemleri akmn kararll problemine uygulanmas bir srpriz deildir.
Nitekim bu tr almalar baarl olmutur. Uygulanan matematik hayli karmak ve
ilgintir. Bu bakmdan teorinin burada sadece genel yaps verilecektir. lgilenen
okuyucular iin bu konuya ayrlm kitaplar mevcuttur. Malikin (1990) literatr
incelemesi de hayli bilgi vericidir.
Genel olarak laminer snr tabakada bir kk bozuntunun daimi olmayan -boyutlu
davran analiz edilmek istenir. Bu incelemenin genel halde zor olaca aktr. Bu
bakmdan baz basitletirici kabuller gerekir. Squirenin (1939) iki-boyutlu bozuntularn
-boyutlu hale kyasla daima daha az kararl olacana ilikin teoremi hayli yararl
olmaktadr. Buna gre asgari kararllk koullarn bulmak iin sadece iki-boyutlu hali
incelemek yeterli olacaktr.
Temel basitletirici kabuller unlardr:
1) Bozuntu byklkleri esas akm hzna gre kktr (
0 0
u u u u u << + = , )
2) Asl akm hz sadece dikey koordinatn fonksiyonudur. ( ( ) y u u
0 0
= )
3) Bozuntular bir akm fonksiyonu cinsinden
( ) ( )
( ) sb x i
e y t y x

= , , (6.2)
eklinde yazlabilir. Burada (y) bir kompleks amplifikasyon fonksiyonu, bozuntunun
dalga numaras (=2/dalgaboyu), i=-1 ve
i T
ic c c + = de kompleks faz hzdr.
Akm fonksiyonu iin yukarda verilen bant zamana gre kararlln c
i
deerine bal
olduunu gstermektedir. c
i
<0 iin snmleme vardr, yani bozuntular zamanla azalr.
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
4
c
i
=0 tarafsz durumu belirtir. . c
i
>0 ise bozuntularn bymesi halini yani kararszl
ifade etmektedir. Akm fonksiyonunun trevleri bozuntu hz bileenlerini verecektir:
( )
( )
( )

i x sb
i x sb
u e
y y
v i y e
x



= =

= =

(6.3)
Bu bilgiler kullanlarak laminer, sktrlamaz, sabit zellikli akm iin zamana bal
Navier-Stokes denklemi
( )( )
( )
Re
2 iv 2 4
0 0
i
u c u 2

( = +

(6.4)
eklinde dzenlenebilir. Bu bant ok iyi bilinen Orr-Sommerfeld denklemidir. Bu
denklemin herhangi genel bir u
0
(y) hz profili iin zm gl bilgisayarlarn
gelitirilmesinden nce
hayli zor gzkmtr. Bu
nedenle konuyla ilgili ilk
almalarn ou lineer
bir hz profili (u
0
y, yani
u
0
0) ve/veya viskoz
olmayan akm (Re)
halinde younlamtr.
Genel hal iin birok
alma yaplmtr. Lin
(1945) ve baka
aratrmaclar asimptotik
teoriyi kullanmlardr.
Daha yakn zamanlarda
Wazzan (1968) tarafndan
yapld gibi direkt
saysal zmler elde
800 0
2000 2400 2800
Re
Wazzan ve
arkadalar
400 1200 1600 3200 3600 4000
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
*
Lin
Snmlenmi
Snmlenmi
Bytlm

ekil 6.3
edilmitir. Bu sonularn bazlar ekil
6.3 ve 6.4 de sunulmutur. Teorik
sonular deneylerle dorulanmtr.
Schubauer ve Skramstad (1947) dz
levha zerindeki laminer akm ince bir
manyetik eritle titretirerek belli dalga
boylarnda bozuntular elde etmilerdir.
Teorik ve deneysel sonular ekillerde
grld gibi uyumludur.
Bir bozuntunun kararl olduu
maksimum Re says (* cinsinden)
bozuntunun dalga numarasna bal
olduu gsterilebilir. Ancak arka
plandaki grltnn byklne gre
iin genellikle bu numarann ne olaca
bilinmemektedir. Bu nedenle gereki
tek seim en kt halde elde
edilecektir. Buna gre
800 0 2000 2400 2800
Re
Teori
400 1200 1600 3200 3600 4000
0
40
80
120
160
200
*
Bu noktann tesinde
bytme yok
Snmlenmi
lme sonucu
Bytlm
240
280
320
360
400
Snmlenmi

ekil 6.4
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
5
* . 0 30 = iin ( )
*
Re
crit
520

=
bulunur. Tipik kararsz bozuntu iin dalga boylar snr tabaka kalnlklarna kyasla
byktr. En kk kararsz dalga boyu * . 0 30 = deerine karlk gelir. Buradan
minimum dalga boyu
*
*
.
2
21 7
0 30

olarak bulunur. Bu dalgalar Tolmein-Schlichting dalgalar olarak adlandrlr.
ayet kararszln balangc iyi tahmin edilirse bu durum gei noktasnn da iyi tahmin
edilecei anlamna gelir mi sorusunun cevab ne yazk ki hayrdr. Deneyler
gstermektedir ki nispeten temiz bir d akmda (serbest akm trblans %0.1 den
kk) yer alan bir dz levha zerindeki akmda gei
( ) Re .
6
x
trans
2 5 10 =
Reynolds saysnda gereklemektedir. Bu deer Blasius zmnde kullanlarak
( )
*
Re ,
trans
2 700

=
bulunur ki bu da kararszlk iin bulunan 520 deerinden ok byktr. Sorun kararszlk
ve geiin ayn ey olmamasndan kaynaklanmaktadr. Kararszlk sonutaki trblansa
geiin sadece erken bir habercisidir. Sadece kararszlk iin gerekli koullarn bilinmesi
gei iin koullarn (Re
x, trans
) tahmini iin yeterli deildir.
Buna ramen hidrodinamik kararllk teorisi hangi koullarn geii hzlandraca veya
yavalatacan gstermesi bakmndan faydaldr. rnein bir bkm noktasna sahip
(u/y trevinin iaret deitirdii) hz profilleri ok kararszdr. Bunun nedeni bkm
noktasnn kararllk denklemindeki u
0
n
teriminde bir iaret deiimine yol amasdr. Ters
basn gradyantlar, bkm noktasna sahip hz profillerine gtrd iin kararszlk ve
geiin balamasn abuklatrr. Bu niteliksel tahminler deneylerle dorulanmtr.
Gzenekli duvarlardan akkan enjeksiyonu veya yzeyin stlmas da bkm noktal hz
profilleri yaratr. Bu durum stlm dz levha iin dp/dx=0 halinde momentum
denkleminden grlebilir. Duvar zerinde snr art gerei u=v=0 alnarak momentum
denklemi
( )
u
0 T
y y
(
=
(


(6.5)
ekline gelir. Buradan duvar zerinde hz profilinin erilii iin
2
2
u 1 u
y y y

=

(6.6)
bulunur. Istlm yzey iin scaklk y ile azalr. Gazlar iin viskozitenin scaklkla artt
dikkate alnrsa
0
y

<

2
2
u
0
y

>

Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
6
olaca grlr. Oysa snr tabakann
kenarnda hz profilinin erilii daima
negatiftir. Buna gre arada bir yerde bir
bkm noktas olacaktr. Sonu olarak gaz
akm iindeki bir yzeyin stlmas snr
tabaka iince bir bkm noktas yaratarak
kararll azaltmaktadr. Svlar iin
vizkozite scaklkla azaldndan bu durum
tersine dner.
Hz profilinin ekli zerindeki btn bu
etkiler H=*/ ekil parametresi cinsinden
ifade edilebilir. Ters basn gradyant
halinde, yzeyden enjeksiyon halinde veya
gaz akm iinde duvarn stlmas halinde
H parametresi byr. Buna karlk olumlu
basn gradyant halinde, yzeyden emme
halinde veya gaz akmnda duvarn
soutulmas halinde H parametresi
klr. H parametresindeki deiimlerin
kararllk zerindeki etkileri Stuart (1963)
tarafndan incelenmi olup sonular ekil
6.5 de sunulmutur. Basn gradyant ve
emme veya enjeksiyon etkileri gazlar ve
svlar iin ayndr. Buna karlk duvarn
stlmasnn veya soutulmasnn etkileri
gazlar ve svlar iin tam tersine
olmaktadr. Bu sonular laminer olarak
nitelendirilen kanat profillerinin maksimum
kalnlk noktalar mmkn mertebe geride
olacak biimde tasarlanmalar sonucuna yol
amtr. Maksimum kalnlk noktasnn
geride olmas ters basn gradyantnn

ekil 6.5-
balang noktasnn ve dolaysyla geiin geride olmasn salamaktadr. Yzeyden
emme uygulamas da laminer akmn kontrol anlamnda geiin geciktirilmesi ve bylece
uan toplam srklemesinin azaltlmas asndan nemli bir inceleme konusudur.
6.4- e
N
yntemi:
Hidrodinamik kararllk teorisi verilen bir akm problemi iin gei noktasnn yerinin
bulunmasnda uzun yllar pek kullanl olmamtr. Teoriyi geiin yaklak tahmini iin
genileten bir yntem Jaffe ve arkadalar (1970) tarafndan daha yakn zamanlarda
gelitirilmitir. Yntemin temel fikri fiziksel bakmdan cazip ve aklc olmakla birlikte kesin
deildir: Amplifikasyon hz doal kararllk noktasnda sfrdr Bunun tesinde ise abuk
bir ekilde artar. Muhtemelen, balangtaki kk iki-boyutlu bozuntularn birikimli
amplifikasyonu -boyutlu byk bozuntulara ve nihayet trblansa yol amaktadr.
Yntem, bir bozuntunun doal kararllk noktasndan itibaren yzey boyunca
amplifikasyon hzn gzlemleyerek, amplifikasyon hznn yzey mesafesiyle integralinin,
geii iaret eden belli ve niversal olmas beklenen bir deere erimesini izler. Yntem
dorudan sadece iki-boyutlu bozuntularla ilgilenmesi nedeniyle kesin deildir.
Yntemin aamas sz konusudur. nce kk bozuntularn, daha nce olduu gibi
zamansal davranyla deil de konumsal davranlaryla ilgilenilir. Bu iki husus sadece
doal kararllk noktasnda ayndr. Konumsal analizin yrtlmesi zor deildir.
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
7
( ) ( )
( ) sb x i
e y t y x

= , , (6.2)
denkleminde kompleks bir say ve bunun imajiner ksm
i
de amplifikasyon hzdr. Yine
( )( )
( )
Re
2 iv 2 4
0 0
i
u c u 2

( = +

(6.4)
denklemi uygun snr koullaryla
zlecektir. Bir dz levha zerindeki akm
iin sonular ekil 6.6A da yer almaktadr.
Burada 0 ile belirtilen eri doal kararllk
erisi olup, ierideki eriler amplifikasyonun
sabit deerlerini belirtmektedir.
kinci aama ilgilenilen cisim yzeyi
boyunca doru laminer hz profilleri
retilmesidir. Bunlar hcum kenar
noktasndan (veya n durma noktasndan)
itibaren bunun iyice arkasnda, daha kaba
bir yntem veya veri korelasyonlar esas
alnarak geiin tahmin edildii bir noktaya
kadar bir ok istasyondaki kararllk
hesaplarnda u
0
(y) profilleri olarak
kullanlacaktr. Bu profillerin doru olmas
gerektii aktr. Aksi halde bunlar esas
alnarak yaplan kararllk hesaplar hatal
olacaktr. Ayrca, bir ok istasyonda hesap
yaplacandan verimlilik de nemlidir. Bu
amala modern, kapal formlasyonlu bir

ekil 6.6A
sonlu fark yntemi tavsiye edilir.
nc aama sonular deneylerle karlatrarak yntemin, amplifikasyon hznn
integrali iin daha sonraki hesaplamalarda geii tahminde kullanlabilecek niversal bir
deer verip vermediini grmektir. ayet A
0
, doal kararllk noktasnda belirlenmi bir
frekansn genlii ve A da daha byk bir x deki genlik olmak zere
N 0
A
e
A
= (6.7)
( )
N
x
i
x
N x dx =

(6.8)
Amplifikasyon hznn integrali daha nce boyutsu bir amplifikasyon faktr
( ) exp
/
N
x
i e
x
e
U U L
a x dx
U U

(
=
(

(6.9)
cinsinden hesaplanmtr. Burada x
-
=x/L olup x
-
n
de doal kararllk noktasnn konumunu
belirtmektedir. Boyutlu frekans /U
e
2
ile arplarak boyutsuz frekans elde edilebilir.
( ) a x nin herhangi bir istasyondaki deeri frekansla deiecek ve ( )
m
a x gibi bir
maksimum deer verecektir. ekil 6.6A da, tipik bir hal olmak zere rnein
*
Re
3
10

=
noktasndan dey bir izgi ekilirse, doal kararllk erisi kesilerek yukar doru
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
8
gidildiinde amplifikasyon maksimum bir deere kadar ykselecek, daha sonra doal
kararllk erisinin st kolu zerinde tekrar sfra gerileyecektir. Eksen boyunca her bir
konumda snr tabaka iinde ne olduuna veya hangi frekansa karlk geldiine
baklmakszn a
m
maksimum deeri kullanlacaktr.

ekil 6.6B
ekil 6.6B de dz bir levha zerindeki akm iin, boyutsuz bozuntu frekansnn 210
-5
ile
410
-4
arasndaki eitli deerleri halinde ( ) a x nin logaritmasnn Re
x
ile deiimi yer
almaktadr. Bu erilerin zarf ( )
m
a x maksimum amplifikasyon faktrne karlk
gelmektedir. (Re
x
)
trans
in dk serbest akm trblansl deneylerden elde edilen ve
literatrde yer alan byk ve kk deerleri gsterilmi olup bunlar
( ) ln . , . ; . , .
m
a x 8 3 11 8 N 8 3 11 8 = = (


deerlerine karlk gelmektedir.
eitli cisimler zerindeki akmlar
iin deneylerle yaplan ok saydaki
karlatrma geii ortalama
( ) ln
m
a x N 10 = (


deerinin belirttiini gstermitir.
Analizlerde bu deer kullanlarak
elde edilen sonularn deneylerle
karlatrmas ekil 6.7 de yer
almaktadr. Eriilen hassasiyet ok
byk olmamakla birlikte, geiin
tahmini iin daha ziyade fiziksel
kavramlara dayanan alr bir
yntemin gelitirilmi olduu
grlmektedir.

ekil 6.7
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
9
Daha yakn zamanlardaki baz
almalarda her zaman N 10
niversal deerini kabullenmek
yerine btn proses bazen batan
itibaren terse evrilerek, verilmi
artlarda deneylerle uyum
salamak iin gerekli N deeri
aratrlmtr. Bu yaklamn bir
rnei olarak Horstmann ve
arkadalar (1989) bir kanat profili
zerindeki geii bir rzgar
tnelinde ve uu srasnda lm
ve ayrca eN yntemiyle
hesaplayarak bu lmelere dayanan
korelasyonla N=13.5 deerini elde
etmilerdir (ekil 6.8)


ekil 6.8
Temel yntem s transferi,
sktrlabilme, erilik vb etkileri
ierecek biimde geniletilebilir
(Malik, 1990). Dz levhalar ve 3.5
Mach saysndaki Koniler iin
hesaplamalarn deneylerle
karlatrmas ekil 6.9 de yer
almaktadr. N=10 alnarak iyi bir
uyum saland grlmektedir.
Temiz, grltsz akm retmek
zere tasarlanmam daha yal
spersonik rzgar tnellerinde dz
levha zerinde eski lm sonular
da gsterilmi olup, bu lmelerin
arka plan bozuntularndan kuvvetli
bir biimde etkilendii aktr.


ekil 6.9
6.5- Baka tahmin yntemleri:
Geiin tahmini iin daha zenli baka iki yaklam daha vardr. Birisi trblans
modellerinden yararlanmaktadr. rnein Vancoillie (1984) K- trblans modelini
kullanarak geisel akmlar baaryla hesaplamtr. kinci yaklam bir kk bozuntu
kabul veya baka bir basitletirici kabul yapmakszn dorudan -boyutlu zamana bal
laminer akmla ilgilenmektedir. ok karmak ve maliyetli hesaplamalar iermektedir.
Bu yaklamlarn hibiri de mhendislik amalar iin kullanl bulunmamaktadr.
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
10
6.6- Ampirik bilgiler:
Analitik yntemlerin yukarda izah edilen durumuna gre mhendislerin pratikteki
almalarnda geiin tahmini iin arlkl olarak ampirik bilgilere gvenmesi gerektii
fark edilebilir. Burada, mevcut ampirik bilgilerin temsilcisi saylabilecek rnekler
verilecektir.
6.6.1- Geiin doas:
Geile ilgili olarak anlalmas
gereken ilk nemli husus bunun
tekil ve ani bir olay olmaddr.
Gei akmn belli bir blgesinde
oluan, eitli aamalar ieren bir
sretir. Baz aratrmaclar
kararszlktan balayp -boyutlu
byk bozuntulara ve
nihayetinde de trblansa varan
yediye kadar aama
tanmlamaktadr. Bu sre bir
dz levha zerinde Werle (1982)
tarafndan ekilen mkemmel
ayrntl fotoraflardan grlebilir
(ekil 6.10).
Burada akm soldan saa doru
akmakta olup, doal kararllk
noktasndan itibaren iki-boyutlu
bozuntular bymeye
balamaktadr.
Bunlar daha sonra -boyutlu
bozuntular eklinde
paralanmaktadr. Biraz sonra
lokal trblans spotlar
olumakta, ve nihayet bunlar
birbirine kararak tam
trblansl akm oluturmaktadr.

Re
L
=20,000 Kararl akm

Re
L
=100,000 Bozuntular bymekte

Re
L
=100,000, Hcum as 1 derece, trblansl akm
ekil 6.10
Gei blgesinin x
tr
uzunluu
Mach saysnn ve geiteki
Reynolds saysnn fonksiyonu
olarak Potter ve Whitfield (1962)
tarafndan incelenmi olup
sonular ekil 6.11 de yer
almaktadr. Gei blgesi
uzunluunun geiin sonuna
kadar olan toplam uzunluun bir
kesiri olduu belirtilebilir.



Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
11
6.6.2- Serbest akm trblansnn etkisi:
Sezgisel olarak, akmn arka plannda
mevcut olan bozuntularn seviyesinin
ve tabiatnn geii etkileyecei
beklenir. Dz levha zerindeki dk-
hzl akmda alnm baz veriler, Van
Driest ve Blumere (1963) ait bir
teorinin sonularyla birlikte ekil 6.12
de yer almaktadr.
Bu teori basit bir fiziksel kavrama
dayanmaktadr. Buna gre gei,
vortisite cinsinden
( ) /
Re
2
vort
u y y
=

(6.10)
eklinde tanmlanan bir Reynolds
saysnn kritik bir deerine karlk
gelecektir. Bu zel Reynolds says

ekil 6.12
ataletsel gerilmeler
2
2
u
y
y
| |

\ .
ve lokal kayma gerilmesi
u
y
| |
=
|

\ .

arasndaki oran temsil etmektedir. Dz levha zerindeki akm iin Van Driest ve Blumer
( )
____

,
,
'
.
. . Re
Re
2
x trans 2
x trans e
u
1 690
1 0 19 6
U
(
= + (
(

(6.11)
bantsn vermilerdir.
6.6.3-Basn gradyantnn etkisi:
ekil 6.13 de, sfr hcum asndaki eitli kanat profilleri zerinde geiin veter boyunca
konumu iin elde edilmi birok rzgar tneli verisinin, vetere gre
Re
U c

eklinde tanmlanan
Reynolds says ile deiimi
yer almaktadr. Reynolds
says arttka gei noktas
daima ne doru
kaymaktadr. Ancak
kaymann miktar kanat
profilinin ekline ve
dolaysyla basn dalmnn
ayrntsna baldr.
ekil 6.13
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
12
Pohlhausen basn gradyant parametresi ile tanmlanan laminer, basn gradyantl hz
profilleri iin Van Driest ve Blumer (1963) korelasyon emalarn genileterek
( )
____
,
,
'
.
. . . Re
Re
2
trans 2
trans e
u
9 860
1 0 0 49 3 36
U

(
= + (
(

(6.11)
bantsn bulmulardr. Bu bantya gre yksek serbest akm trblansnn ve ters
basn gradyantlarnn ( <0) geii abuklatraca grlmektedir.
6.6.4-Yzey przllnn etkisi:
Yzey przllnn tanm kolay gzkmekle birlikte pek de yle deildir. Przlln
ilenmi bir yzey ile paslanm bir yzeydeki veya paslanm elik ve aluminyum
yzeylerdeki karakteri bir dierinden farkldr. Btn bu gzlemler przlln etkisinin,
ortalama prz ykseklii, k, gibi tek bir parametre ile tanmlanmas konusunda nemli
bir zorluk yaratmaktadr. ou dikkatli almalar ekseriyetle yzey zerinde bulunan bir
tel gibi tekil, izole edilmi, iki-boyutlu przllk eleman ile veya yzeye yaptrlm
niform-boyutlu zmpara kadyla oluturulan basit dalm przllk ile
gerekletirilmitir.
Tekil przllk elemanlaryla yrtlen
almalar, dk Re sayl rzgar
tnellerinde veya ekme tanklarnda
gerekletirilen deneylerde, daha byk
Re saysndaki uu koullarn
benzetirmek amacyla laminer snr
tabakann trip edilmesi eklindeki
uygulama nedeniyle ilgi ekmektedir.
Dryden (1953) iki-boyutlu tekil bir
przlln etkisini ieren verileri bir
araya getirmi olup, sonularn
( )
( )
,
,
Re
Re
x trans
przl yzey
x trans
dzgn yzey

oran ile deiimi ekil 6.14 de yer
almaktadr.

ekil 6.14
Bazen bir snr tabaka ayn hatta yer alan
mnferit przllk elemanlaryla trip
edilebilmektedir. Bu gibi durumlarda
trblansl blge herbir przllk
elemanndan kk bir ayla yanlara
doru yaylmaktadr. Bu alar iin yaplan
baz lme sonular ekil 6.15 de yer
almaktadr. Bu konuyla ilgili bir husus da
tnel yan duvarlarndan veya ana akma
dik yer alan bir baka cisimden
kaynaklanan trblansn yanal
yaylmasdr. Bu a iin yaplan lme
sonular da ayn ekil zerinde
sunulmutur. Her iki ann da Mach says
arttka azalmakta olduu belirtilmelidir.
ekil 6.15
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
13

Feindt (1956), ekil 6.16 da
gsterildii gibi bir ara
ierisinde niform-boyuttaki
zmpara kadnn etkisiyle
basn gradyantnn etkisini
birlikte incelemitir. Burada
sadece rprzllk etkisiyle
ilgilenildiinden sadece 0 ile
belirtilen eri dikkate
alnacaktr.
Aktr ki, k nn ok kk
deerleri iin gei zerinde
przlln bir etkisi yoktur.
Ancak
1
U k
120

in abucak artan bir etki
gzlemlenmektedir. Bu deer

ekil 6.16
bir kritik przllk boyutu olarak nitelendirilebilir. Bu kavram dzgn bir yzeyin nasl
olmas gerektiini belirledii iin mhendislik pratii asndan nemlidir. Nitekim bu
kavram kullanlarak gei asndan gereken yzey parlakl aklc bir biimde
belirlenebilir. ekilde ayrca olumlu ve ters basn gradyant etkileri de grlmektedir.
6.6.5-Dk hzlarda kt cisimler:
Kre veya dairesel silindir gibi kt cisimler zerinde dk hzlardaki akmda geiin etkisi
son derece nemlidir. ncelikle krenin srkleme katsaysnn Reynolds says ile
deiimi iin ekil 6.17 incelenirse Re
D
3.510
5
civarnda srklemenin C
D
3.5 olan
deerinde ani bir d olduu dikkati ekmektedir.

ekil 6.17
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
14
Akm grntleme deneyleri bu ani dn, kre zerindeki snr tabakada trblansa
geiin laminer ayrlma noktasndan (82 derece asal konumda) nce gerekletii
koullarda ortaya ktn gstermektedir. leride grlecektir ki, trblansl snr tabaka
ayrlmaya kar laminer snr tabakaya gre daha direnlidir. Buna gre gei sonras
trblansl snr tabaka kre boyunca bir miktar daha yapk olarak kalabilmektedir. Bu
blgede basn dalm da viskoz olmayan haldeki dalma laminer haldekinden daha
yakn kalmaktadr. Bu durum ekil 6.18 de grlmektedir. Sonu olarak, trblansl halde
yzey srtnme srklemesi laminer haldekinden daha fazla olmasna ramen basn
srklemesi byk miktarda azaldndan toplam srkleme de dmektedir.

ekil 6.18
Blm 4: Sktrlamaz, sabit zellikli Laminer akmlar iin tam ve saysal zmler
M. Adil Ykselen
T Uak ve Uzay Bilimleri Fakltesi 2007-2008 Bahar Yaryl UZB386 Snr Tabaka Ders Notlar
15
EK - Granville Kriteri:
Yar ampirik yntem (Deneysel veriler + kararllk teorisi)
.
, ,
Re Re
2T
6 1 55
Trans Inst
375 e
+

= + . .
2T
0 04 0 024
,
Re Re
Trans
ise GE GEREKLER!
Burada
2T
Ortalama Pohlhausen parametresi '
'
Inst
x 2
e
2T
Inst x
dU 1
dx
x x dx

,
Re
Trans
Gei Re says
,
Re
Inst
Kararszlk Re says
Inst
x Kararszlk noktas
x Laminer snr tabaka hesap noktas
x Laminer snr tabaka hesab ile bulunan momentum kalnl
Kararszlk noktasnn bulunmas

Re
cr

Laminer ST
hesab
xInst
Re

Falkner-Skan benzerlik profillerinin kararszlk
analizinden
.
. . .
.
.
.
Re
.
0 5
cr
10
1
5 27 17 2 0 39
H
2 897 22230
3 5
H H
1
e H 2 5
H
1
e H 2 5
H
| |
+
|
\ .

+ +

<

>