1

NOVINE I ASOPISI

Na okupiranom podruju je u vrijeme austrougarske uprave pokrenuto preko 150 listova, asopisa i drugih
periodinih publikacija dueg ili kraeg vremena izlaenja. Najvei broj tih publikacija je izlazio u Sarajevu.
Po broju pokrenutih listova i asopisa poslije Sarajeva nalazi se Mostar, Banja Luka, Visoko i Tuzla. Najvei
broj listova, asopisa i drugih periodinih publikacija u Bosni i Hercegovini izlazio je na bosanskom,
srpskom i hrvatskom jeziku, a neki (meu ostalim Bosnische Post, Stimmen aus Bosnien Sarajevoer
Nachrichten, Sarajevoer Wochendschrift, Sarajevoer Tagblatt, Sudslavische Revue) na njemakom jeziku.
Neki listovi koji su izlazili na njemakom jeziku objavljivali su paralelne tekstove i na bosanskom, srpskom i
hrvatskom jeziku. Listovi Tarik, Mualim i Misbafi izlazili su na bosanskom jeziku i tampani su arebicom.
Na turskom jeziku su izlazili listovi Vatan i Rehber, na maarskom Bosnyak hirlap, dok je list La Alborada
tampan na panskom jeziku..


BOSANSKO-HERCEGOVAKE NOVINE
U Zemaljskoj tampariji u Sarajevu su tampane Bosansko-Hercegovake Novine pokrenute 1. septembra
1878. godine. Ove novine su u augustu 1881. promijenila naziv u Sarajevski List. Pod ovim nazivom ove
novine su izlazile do kraja austrougarske uprave u Bosni i Hercegovini 1918. godine.


TAMPA NAKON WWII
Nakon Drugog svjetskog rata od dnevnih listova izlazili su: "Sarajevski dnevnik" od 1945 godine i
"Osloboenje" od 1943.-1947. godine kao nedeljni list, a zatim kao jutarnji dnevnik. Redakcija
"Osloboenja" od 1943. godine svoje primjerke izdaje i za inostranstvo. Zbog boljeg informisanja sarajevske
regije od 1964. godine izlaze Veernje novine" koje 1977. godine mijenjaju naziv u "Sarajevske novine".
Izdavako preduzee Osloboenje izdavalo je i "Sportske novine" od 21. februara 1974. godine do 22.
januara 1976. godine. Od informativnih listova u redakciji Osloboenja od 1972. godine izlaze i "Privredne
novine". Nakon 1945. godine u Bosni i Hercegovini pojavljuju se listovi pojedinih opina. Najznaajniji od
ovih listova su: "Banjaluke novine" koje od 1963. godine izlaze pod nazivom "Glas", "Hercegovaki
vjesnik", "Sloboda", "Krajina", itd. U Tuzli izlazi "Front Slobode", a cilj mu je da informie graanstvo
sjeveroistone Bosne.
Pored drugih listova u Bosni i Hercegovini izlazi i nekoliko nedjeljnih publikacija. Kao prva savremena
nedjeljna revija u Bosni i Hercegovini pojavljuje se "Svijet" od 21. aprila 1961. godine. Revija "Ven" izlazi
od 1970. godine. Od nedjeljnih listova znaajan je i "Zadrugar" koji izlazi od 1945. godine s ciljem da
savjetima unaprijedi poljoprivrednu proizvodnju. Bio je namijenjen seoskom stanovnitvu.



UNIVERZITETI

VIA ISLAMSKA ERIJATSKO-TEOLOKA KOLA
Godine 1937. godine erijatska sudaka kola u Sarajevu je podignuta na nivo fakulteta. Uvedena je takoer
i konceptualna promjena. kola je nazvana Via islamska erijatsko-teoloka kola. Sve do zatvaranja ove
kole 1945. godine pod njenim okriljem obrazovao se veliki broj alima i bonjakih intelektualaca.


UNIVERZITET U SARAJEVU
Poljoprivredni fakultet u Sarajevu poeo je sa radom 1940. godine i najstariji je svjetovni fakultet u Bosni i
Hercegovini. Fakultet je obrazaovao strune kadrove za poljoprivrednu djelatnost, posebno za umarstvo.
Savremena historija Univerziteta u Sarajevu otpoela je otvaranjem prvih svjetovnih visokokolskih
institucija neposredno pred II svjetski rat i u toku rata (Poljoprivredno-umarski fakultet, 1940. godine;
Medicinski fakultet, 1944. godine. 1946. godine obnovljen je rad Medicinskog fakulteta, otvoreni su Pravni
fakultet i Via pedagoka kola, a 1948. godine obnovljen je rad Poljoprivredno-umarskog fakulteta.
1949. godine otvoren je Tehniki fakultet. Drugog decembra iste godine sa izborom prvog rektora, poeo je s
radom Univerzitet u Sarajevu. Sa otvaranjem Filozofskog fakulteta 1950. i Ekonomskog fakulteta 1952.
godine zavrena je prva, inicijalna faza osnivanja Univerziteta u Sarajevu.

2

UNIVERZITET U BANJA LUCI
Univerzitet u Banjoj Luci osnovan je 07. novembra 1975. godine. Prilikom osnivanja u sastavu Univerziteta
bilo je pet fakulteta: Elektrotehniki, Tehnoloki, Mainski, Pravni i Ekonomski i tri vie kole. Medicinski
fakultet osnovan je 1978. godine. Kasnije su osnovani i ostali fakulteti: Poljoprivredni i umarski 1992.
godine, Filozofski 1994. godine, Arhitektonsko-graevinski 1995. godine, Prirodno-matematiki 1996.
godine, Akademija umjetnosti 1999. godine, Fakultet fizikog vaspitanja i sporta 2001. godine, a Filoloki,
Fakultet politikih nauka i Rudarski 2009. godine.


UNIVERZITET U TUZLI
Poelo je 1958. godine, kada je na zahtjev bosanskohercegovakih rudnika osnovana Via rudarsko -
tehnika kola. U prvu generaciju je upisano 158 studenata. 1959. godine osnovan je Tehnoloki fakultet kao
prvi dislocirani fakultet sarajevskog univerziteta. Na ovom fakultetu je odbranjena i prva doktorska
disertacija ve 1962. godine. Via rudarska kola prerasta u Rudarski fakultet 1960. godine. Iste godine
zaponje sa radom i Via pedagoka kola koja u prvoj generaciji upisuje 71 redovnog i 236 vanrednih
studenata.Znaajan datum svakako je osnivanje medicinskog fakulteta 1976. godine.
Univerzitet u Tuzli je osnovan 1976. godine. Odlukom Skuptine opine Tuzla od 15. aprila 1975. godine
imenovanje Inicijativni odbor za osnivanje Univerziteta sa 104 lana i predsjednikom akademikom Ismetom
Mujezinoviem. Sporazum o udruzivanju u Univerzitet je potpisan 18. novembra 1976. godine u Sarajevu a
sveanost poetka rada je odrzana 18. decembra u Tuzli.


UNIVERZITET DEMAL BIJEDI MOSTAR
20. decembar 1976. godine - Potpisan Samoupravni sporazum o udruivanju visokokolskih i nauno-
nastavnih organizacija udruenog rada u Univerzitet, koji su potpisali: Ekonomski, Mainski i Pravni
fakultet, Pedagoka akademija, Duhanski institut i Istraivako-razvojni centar HEPOK-a.
21. decembar 1976. godine - Koordinacioni odbor Izvrnog vijea Skuptine SRBiH razmatrao je osnove
Univerziteta u Mostaru i zakljuio da su se stekli uslovi za njegovo osnivanje.
11. februar 1977. godine - Prva konstituirajua sjednica Skuptine Univerziteta "Demal Bijedi", koju je
otvorio predsjednik Privremenog savjeta Univerziteta Mladen Paradik. Izabran je i prvi rektor Univerziteta
Bela Ler, redovni profesor Ekonomskog fakulteta u Mostaru
14. februar 1977. godine - Sveano proglaenje Univerziteta "Demal Bijedi" obavljeno je u Narodnom
pozorituu Mostaru.

U toku rata 1992-1995, osnovani su univerziteti u Istonom Sarajevu (Pale) i Mostaru (Sveuilite u Mostaru
koje se odvojilo od Univerziteta "Demal Bijedi").



AKADEMIJA NAUKA I UMJETNOSTI

MATICA BOSANSKO-HERCEGOVAKA
Baron Helfert je u svojoj knjizi Bosnisches, objavljenoj u Beu 1879. godine, pledirao za formiranje Matice
Bosansko-Hercegovake sa funkcijom slinom onoj koju su imale postojee matice u nekim drugim
slavenskim zemljama.


NAUNO DRUTVO
02. jula 1951. godine Narodna skuptina Narodne Republike Bosne i Hercegovine donijela je Zakon o
Naunom drutvu NR Bosne i Hercegovine.

Nauno drutvo Bosne i Hercegovine djelovalo je punih etrnaest godina. Period od njegovog konstituisanja
(15. septembra 1952. godine) pa sve do prerastanja u Akademiju nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine
(22. juna 1966. godine, kada je donesen Zakon o Akademiji nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine)


3
AKADEMIJA NAUKA I UMJETNOSTI BOSNE I HERCEGOVINE
Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine osnovana je 22. juna 1966. godine kao organizacija koja
okuplja najistaknutije naunike i umjetnike nae Republike, i ire, sa zadatkom da razvija naunu misao,
organizira i vri istraivanja i da, bilo sama ili u saradnji sa drugim naunim organizacijama, podstie nauni
rad i aktivnosti naunih organizacija i naunih radnika, te da njegovanjem i unapreivanjem umjetnikog
stvaralatva djeluje u smislu podizanja i unapreivanja kulturnog ivota naih naroda.



MUZEJI

MUZEJSKO DRUTVO
Dr. Julije Makanec uspio je da Pozivom za osnivanjem Muzejskog drutva za Bosnu i Hercegovinu,
objavljenim u sarajevskoj tampi u septembru 1884. godine, povede iru akciju na ulanjivanju u pomenuto
drutvo i prikupljanju potenog fundusa zbirki budueg Zemaljskog muzeja u Sarajevu.


ZEMALJSKI MUZEJ
Zemaljski muzej osnovan je u Sarajevu 1. februara 1888. godine kao dravna ustanova. Ve godinu dana
poslije osnivanja, muzej pokree svoju publikaciju Glasnik Zemaljskog muzeja. Zemaljski muzej je
najstarija kulturna i nauna ustanova u Bosni i Hercegovini. Iz Drugog svjetskog rata je izaao kao institucija
sa dugogodinjom tradicijom, iji je muzejski biblioteki fond u cjelosti sauvan. Zemaljski muzej je uivao
veliki ugled jer je posjedovao zbirke koje su ubrajane meu najbogatije u istonoj Evropi. Zemaljski muzej
Bosne i Hercegovine je jedini centralni muzej kompleksnog tipa u Bosni i Hercegovini.


ETNOGRAFSKI MUZEJ (MUZEJ BOSANSKE KRAJINE)
Godine 1933. u Banjoj Luci je osnovan Etnografski muzej. Etnografski muzej u Banja Luci se orijentirao na
sakupljanje i uvanje etnografske grae s podruja banjaluke regije koja je kasnije posluila kao osnova za
otvaranje Muzeja Bosanske Krajine. Muzej Bosanske krajine u Banjoj Luci ima sljedea odjeljenja: za
radniki pokret, NOB i socijalistiku izgradnju, za arheologiju, etnologiju, istoriju i istoriju kulture, te
Prirodoslovni odsjek. Poslije zemljotresa 1969. god. lanovi Muzejskog drutva BiH evakuisali su muzejske
predmete i privremeno ih smjestili u Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine i Muzej revolucije Bosne i
Hercegovine. Muzejski eksponati su poslije konzervacije 1973. god. vraeni u Banju Luku.


HRONOLOGIJA
Hronoloki otvaranje muzeja u Bosni i Hercegovini izgledalo je ovako:
1946. - Zaviajni muzej narodnooslobodilake borbe u Banja Luci;
1947. - Muzej NOB-a u Tuzli;
1949. - Muzej grada Sarajeva;
1950. - Muzej Hercegovine u Mostaru;
1959. - Muzej NOB-a u Visokom;
1953. - Zaviajni muzej NOB-a u Banja Luci i Etnografski muzej spojeni su u jedinstvenu ustanovu Muzej
Bosanske krajine.
1954. - Muzej Kozare u Prijedoru;
1955. - Zaviajni muzej u Trebinju.


HISTORIJSKI MUZEJ BOSNE I HERCEGOVINE
Muzej revolucije Bosne i Hercegovine osnovan je 13. jula 1945. Zakonom Predsjednitva Narodne skuptine
BiH kao Muzej narodnog osloboenja Sarajeva, koji kasnije izrasta u Muzej revolucije naroda BiH. Svojom
djelatnou obuhvata noviju istoriju, od poetka buna i ustanaka 1875. pa dalje, sa posebnim akcentom na
istoriji radnikog pokreta i revolucije, ukljuujui i prve periode socijalistike izgradnje. Ima stalnu izlobu
za period od 1885. do 1963. godine. Muzej je 1949. godine dobio naziv "Muzej narodne revolucije Bosne i
Hercegovine", 1967. godine Muzej revolucije Bosne i Hercegovine i konano, Zakonom o muzejskoj
djelatnosti, usvojenim u junu 1993. godine dobija dananji naziv "Historijski muzej Bosne i Hercegovine".
4
MUZEJ KNJIEVNOSTI
Muzej knjievnosti Bosne i Hercegovine osnovan je 1961. god. Kao specijalni muzej, obuhvata knjievno
stvaralatvo i pozorinu umjetnost u Bosni i Hercegovini.


MUZEJ HERCEGOVINE
osnovan je 1950. godine s ciljem da pronalazi, prikuplja, uva i javnosti prezentira bogatu kulurno-
historijsku batinu Mostara i Hercegovine. Odjeljenja Muzeja Hercegovine su: Spomen kua Demala
Bijedia, Spomen kua Svetozara orovia i Kula Tara - ( odjel "Muzej Stari most").


MUZEJ ISTONE BOSNE
Muzej u Tuzli osnovan je 1947. godine kao Muzej NOB-a (Narododno oslobodilake borbe). Godine 1962.
dobio je dananji naziv Muzej istone Bosne. Od svog osnivanja radio je na prikupljanju muzaealija iz NOR-
a (Narodno oslobodilakog rata) 1941-1945. godine, arheologije, historije umjetnosti i rudnog bogatstva
sjeveroistone Bosne.


MUZEJ POUNJA
Regionalni muzej Pounja u Bihau osnovan je kao Zaviajni muzej 1953. godine. Danas ima sljedea
odjeljenja: arheoloko, istorijsko, etnoloko, prirodnjako i istorije umjetnosti.


MUZEJ GRADA SARAJEVA
Muzej grada Sarajeva osnovan je 1949. godine. Ima sljedee zbirke: etnoloku, arheoloku, umjetniku,
istorijsku, orijentalnu, zbirku NOB-a i socijalistike izgradnje. U sklopu ovog Muzeja nalaze se stalne
izlobe: Muzej Jevreja Bosne i Hercegovine, Muzej Mlade Bosne u Sarajevu, Despia i Svrzina kua.


MUZEJ GRADA ZENICE
Muzej grada Zenice osnovan je 1965. godine. Ima odjeljenja geologije sa mineralogijom, etnologije,
arheologije, istorije i pedagogije i umjetnikih djela. Vei broj odjeljenja ima i svoje stalne izlobe, a Muzej
organizuje i pokretne izlobe. Posjeduje i maketu stare eljezare Zenica. U zavrnoj su fazi radovi na
ureenju Mazia kue za Etnografsko odjeljenje Muzeja grada Zenice.


MUZEJ BITKA ZA RANJENIKE NA NERETVI
U blizini sruenog mosta, koji je simbol sjeanja na bitku za ranjenike na Neretvi, nalazi se Muzej Bitka za
ranjenike na Neretvi koji je otvoren 12.11.1978. godine, u povodu obiljeavanja 35. godinjice Bitke na
Neretvi. U prostorima Muzeja, pored izlobene postavke Bitka za ranjenike na Neretvi, nalaze se i
postavke: IV Korpus AR BiH i jablanika etno-kua.


MUZEJ II ZASJEDANJA AVNOJ-A
Muzej II. zasjedanja AVNOJ-a osnovan je 1953. godine kao centralna jugoslavenska muzejska institucija
memorijalnog tipa. Na osnovu sauvanih fotografija, memoarskih zapisa i sauvanih predmeta uraena je
ambijentalna rekonstrukcija spomen sale u kojoj je 1943. godine odrano Zasjedanje. Novom stalnom
postavkom naglaene su i istaknute osnovne znaajke i razlikovne karakteristike antifaistikog pokreta u
Jugoslaviji u odnosu na antifaistike pokrete drugih zemalja. Posebno mjesto zauzimaju Odluke Drugog
zasjedanja AVNOJ-a i njihov historijski znaaj.


MUZEJ ALIJA IZETBEGOVI
Muzej Alija izetbegovi, otvoren je tano etiri godine nakon Predsjednikovog preseljenja na ahiret, 19.
oktobra 2007. godine. U staroj utvrdi grada, tanije u vratnikim kapi kulama Ploa i irokac, zahvaljujui
entuzijastima i potovaocima lika i djela Alije Izetbegovia, rodio se jo jedan spomenik koji uz ehidsko
mezarje Kovai pria stalnu bosansku priu o ivotu i smrti i borbi dobra protiv zla.
5
U Bosni i Hercegovini, pored dosad navedenih muzeja, postoje i djeluju i: Spomen-muzej I zasjedanja
AVNOJ-a u Bihau (1952), Memorijalni muzej ZAVNOBiH-a u Mrkonji-Gradu (1953) i Spomen-muzej
25. maj 1944 u Drvaru (1952).



GALERIJE

UMJETNIKA GALERIJA
Umjetnika galerija Bosne i Hercegovine osnovana je 1947. god., takoe kao specijalna ustanova, usmjerena
radom prema likovnom stvaralatvu u Bosni i Hercegovini. Nastala je izdvajanjem umjetnikih slika iz zbirki
Zemaljskog muzeja u Sarajevu. Stalne su joj izlobe: Umjetnost Bosne i Hercegovine od kraja XIX vijeka
do 1941. godine i Izbor iz kolekcije jugoslovenskih umjetnosti od polovine XIX vijeka do danas.
Otvorila je svoja 4 depandansa: Galeriju Branka otre u Stocu (1963), Galeriju u Mostaru (1969), Galeriju u
Banjoj Luci (1965) i Zbirku Mirka Komosara (u privatnom stanu) u Sarajevu. Dosad je organizovala veliki
broj povremenih i pokretnih izlobi domaih i inostranih majstora.


GALERIJA PORTRETA
U Tuzli postoji posebna ustanova: Galerija portreta, koja, pored tuzlanskih slikara, ima i zbirku portreta
umjetnika iz svih krajeva ex Jugoslavije kao i Galerija Ismet Mujezinovi.




INSTITUTI

INSTITUT ZA ISTRAIVANJE BALKANA
Poevi od 1904. godine do kraja 1918. godine, paralelno sa Zemaljskim muzejom djelovao je u Sarajevu
Institut za istraivanje Balkana. Zadatak ovog instituta, nauno istraivanje Balkana, bio je u uskoj vezi sa
sve izraenijim tendencijama pojaanog interesovanja Austro-Ugarske za dalji prodor Monarhije na iri
prostor Balkanskog poluotoka. Institut za istraivanje Balkana je pod rukovodstvom dr. Karla Paa,
arheologa i kustosa u Zemaljskom muzeju, razvio znaajnu aktivnost. Objavio je 27 knjiga i radova iz oblasti
svoga djelovanja pod opim naslovom Zur Kunde der Balkanhalbinsel. Gotovo sva izdanja Instituta za
istraivanje Balkana publikovana su na njemakom jeziku.


INSTITUT ZA ISTORIJU U SARAJEVU
je javna nauna ustanova koja se bavi naunoistraivakim radom iz oblasti historije. Institut je poeo sa
radom poetkom 1959. godine.


BONJAKI INSTITUT - FONDACIJA ADIL ZULFIKARPAI
Adil-beg Zulfikarpai politiar, publicista, kulturni mecena, ispisao je novu stranicu u povijesti bosnsko-
hercegovakih vakifa, utemeljivi 1988.godine Bonjaki institut u Cirihu, sa eljom da ga jednoga dana
izmjesti u Bosnu i Hercegovinu. Poetkom 2001.godine, nakon to je zavrena izgradnja nove i savremeno
opremljene zgrade, te preneseni glavni fondovi iz Instituta u Cirihu (biblioteka, arhiv, zbirka umjetnikih
djela), u Sarajevu je poeo sa radom Bonjaki institut.


ORIJENTALNI INSTITUT U SARAJEVU
je javna naunoistraivacka ustanova osnovana 1950. godine sa zadatkom da prikuplja, obrauje i publikuje
rukopisnu i arhivsku grau na arapskom, turskom i perzijskom jeziku, prouava ove jezike i njihove
knjievnosti s posebnim osvrtom na stvaralatvo Bonjaka na ovim jezicima, te prouava historiju, kulturnu
historiju i orijentalnu umjetnost u Bosni u doba osmanske uprave, radi na usavravanju naunog i strunog
kadra u oblasti orijentalistike, sarauje sa srodnim institucijama u zemlji i inostranstvu i objavljuje rezultate
svog naunoistraivakog rada putem svojih publikacija.
6
ARHIVI

Osnovna djelatnost Arhiva je: da vri neposredan nadzor nad poslovima arhiviranja, uvanja i strunog
odravanja registraturnog materijala i arhivske grae van Arhiva; da vri nadzor prilikom odabiranja
arhivske grae iz registraturnog materijala; da preduzima odreene mjere za otklanjanje nedostataka i
oteenja na registraturnom materijalu i arhivskoj grai; da evidentira registraturni materijal i arhivsku grau
van Arhiva i da preuzima arhivsku grau; da vodi knjigu ulaznog inventara i inventura za pojedine fondove i
zbirke; da struno odrava, sreuje i obezbjeuje arhivsku grau i da preduzima odreene mjere za zatitu
arhivske grae putem mikrofilmovanja, konzerviranja i restauriranja; da obezbjeuje uslove za korienje
arhivske grae i da izrauje informativna sredstva; da vri istraivanja u cilju kompletiranja arhivske grae;
da objavljuje arhivsku grau i priprema druge publikacije.

U socijalistikoj Bosni i Hercegovini bilo je ukupno registrovanih sedam arhivskih ustanova:
- Arhiv Bosne i Hercegovine u Sarajevu (osnovan 1947, osniva Predsjednitvo Vlade NRBiH),
- Istorijski arhiv u Sarajevu (osnovan 1948, osniva NO grada Sarajeva),
- Arhiv Bosanske krajine u Banjoj Luci (osnovan 1953, osniva SO Banja Luka sa jo 22 optine),
- Arhiv Hercegovine u Mostaru (osnovan 1954, osniva GNO Mostar),
- Istorijski arhiv u Tuzli (osnovan 1954, osniva GNO Tuzla),
- Arhiv srednje Bosne u Travniku (osnovan 1954, osniva SO Travnik sa jo 13 optina), te
- Regionalni arhiv u Doboju (osnovan 1973, osniva SO Doboj sa jo 9 optina dobojske regije).


ARHIV BOSNE I HERCEGOVINE
Kao poetak organizovane arhivske djelatnosti u Bosni i Hercegovini uzima se 12. decembar 1947. godine,
kada je Uredbom Vlade Narodne Republike Bosne i Hercegovine osnovan Dravni arhiv u Sarajevu. Zadatak
Dravnog arhiva je da sakuplja, sreuje, uva i po propisanim uslovima omoguuje prouavanje arhivskog
materijala koji se odnosi na dravni ivot i razvitak kao i privrednu, politiku i kulturnu historiju naroda. S
tim u vezi odreeno je da e sve ustanove arhivu predati svoju arhivsku grau nastalu prije 1918.
godine. 30. januara 1948, inicijator Milan Popovi je postavljen za upravnika, a zvanino je arhiv poeo
radom 2. februara 1948. godine.


ARHIV GRADA SARAJEVA
Odluku o osnivanju Arhiva, koja je donesena pod brojem I/6491, donio je Narodni odbor grada Sarajeva 3.
maja 1948. godine, a stupila je na snagu objavljivanjem u Slubenom listu Narodne Republike Bosne i
Hercegovine br.20, od 20. maja iste godine.
Arhiv grada Sarajeva imao je zadatak da sakuplja, sreuje, uva i omoguuje prouavanje arhivskog
materijala koji se odnosi na politiku, kulturnu i privrednu prolost grada Sarajeva. U prvim godinama nakon
osnivanja, ovaj arhiv djelovao je na cijelom prostoru Sarajevskog sreza, a od 1967. djeluje na podruju grada
Sarajeva i jo dvadeset i jedne opine.


ARHIV GRADA BANJALUKE
Godine 1953. osnovan je Arhiv grada Banjaluke. Ovaj arhiv je u poetku svoga postojanja djelovao kao
gradski, a od 1956. godine svoju djelatnost proiruje na Banjaluki i Prijedorski srez. Od 1963. godine
naziva se Arhiv Bosanske Krajine.


ARHIV TUZLANSKOG KANTONA
Arhiv Tuzlanskog kantona je osnovan Odlukom Gradskog narodnog odbora Tuzla 01. jula 1954. godine, a
na osnovu Preporuke Izvrnog vijea NR BiH broj 3768/53 od 24. januara 1954. godine. Osnovan je kao
Arhiv grada Tuzle, ali se ubrzo njegova funkcija proirila na podruje tuzlanskog sreza, a potom i na
podruje ostalih srezova sjeveroistone Bosne (19 optina). Zbog svoje regionalne funkcije Arhiv je 1966.
godine promijenio ime u Istorijski arhiv Tuzla.



7
KULTURNA DRUTVA

PROSVJETA
Srpsko kulturno-prosvjetno drutvo Prosvjeta. Ovo drutvo osnovano je 1902. godine. U okviru ostvarivanja
svoga programa Prosvjeta je za prvih deset godina svoga postojanja (1902.-1912.) prosjeno kolovala 121
uenika, za stipendije i potpore davala je prosjeno 50.533,41 krunu godinje. Iz sredstava Prosvjete godinje
se kolovalo prosjeno 38 studenata.


GAJRET
Gajret je osnovan 20. februra 1903. godine u Sarajevu. Drutvo je davalo stipendije, potpore i zajmove
uenicima, a od 1908. godine i egrtima.


NAPREDAK
Hrvatsko kulturrio-prosvjetno drutvo Napredak nastalo je iz dva drutva. Prvo je osnovano 14. septembra
1902. godine u Mostaru a drugo 11. novembra iste godine u Sarajevu pod nazivom Hrvatsko drutvo za
namjetanje djece na zanate i u trgovinu. Prvi predsjednik u Mostaru je bio fra Radoslav Glava, a u Sarajevu
privremeno Tugomir Alaupovi. Godine 1904., sarajevsko drutvo u naziv dodaje rije Napredak. Mostarsko
i sarajevsko drutvo ujedinjuju se 1907., a pod nazivom Hrvatsko prosvjetno i kulturno drutvo Napredak
djeluje od 1904. godine.


LA BENEVOLENCIJA
Jevrejsko drutvo La Benevolencija osnovano je u Sarajevu 1892. godine. U samom nazivu drutva (u
prevodu "Dobroinstvo") bila je naglaena njegova funkcija. Ovo drutvo vrilo je stipendiranje mlade
generacije koja se kolovala u srednjim kolama i na fakultetima, ali i one koja je uila mnogobrojne zanate.


ZEMALJSKI SAVEZ KULTURNO-PROSVJETNIH DRUTAVA
Krajem 1945. godine u Bosni i Hercegovini je djelovalo 180 amaterskih drutava. To je vrijeme kada se
osnivaju nova radnika, seoska i kolska drutva. S radom nastavljaju i nacionalna kulturno-prosvjetna
drutva: "Preporod", "Napredak" i "Prosvjeta". Broj kulturnih drutava u Bosni i Hercegovini je stalno
rastao, tako da ih je 1947. godine bilo tri stotine. S ciljem da se djelatnost ovih drutava objedini osnovan je
1948. godine "Zemaljski savez kulturno-prosvjetnih drutava". Najvii organ ovoga Saveza bio je Glavni
odbor koga su inili najistaknutiji pojedinci iz oblasti kulture i prosvjete u Bosni i Hercegovini.
Zemaljski savez kulturno-prosvjetnih drutava Bosne i Hercegovine je 1961. godine promijenio svoju
nadlenost i ograniio je samo na amaterska kulturno-umjetnika i kulturno-prosvjetna drutva. Ovaj savez
tada postaje Savez amaterskih kulturno-umjetnikih i kulturno-prosvjetnih drutava.
Aktivnosti ovoga saveza dovode do osnivanja i rada horova. Tako u okviru drutava "Proleter", "Vaso
Miskin Crni", "Iskra" i drugim poinje aktivnost horova koja upotpunjuje repertoar ovih drutava.



BIBLIOTEKE

Biblioteke u Bosni i Hercegovini, u periodu izmeu dva svjetska rata, mogu se podijeliti u pet skupina:
narodne biblioteke i itaonice, drutvene biblioteke i itaonice, radnike biblioteke i itaonice, kolske
biblioteke i naune (specijalne) biblioteke.


NARODNA BIBLIOTEKA BOSNE I HERCEGOVINE
Narodna biblioteka Bosne i Hercegovine u Sarajevu osnovana je 22. maja 1945. godine.
Osnivanje ove biblioteke predstavljalo je krupan korak u razvoju bibliotekarstva i kulture uope u Bosni i
Hercegovini. Osnivanjem univerziteta u Sarajevu 1949. godine, Narodna biblioteka obavlja i funkciju
univerzitetske biblioteke. Uredbom koju je Narodna vlada donijela 1945. godine odreeni su i osnovni
zadaci Narodne biblioteke i to: da itaocima omogui svestrano upoznavanje kulture i ivota
8
bosanskohercegovakih naroda, da pojedincima i ustanovama omogui rad na podruju nauke i umjetnosti,
da pomae osnivanje biblioteka i unapreuje bibliotekarstvo u Bosni i Hercegovini, itd. Na osnovu ove
uredbe, Narodna biblioteka je osnovala i svoje filijale u drugim mjestima, kao i pokretne biblioteke za sela,
radnika naselja, preduzea, kole i druge ustanove. Prve filijale su otvorene u Mostaru, Zenici, epu itd.


GAZI HUSREV BEGOVA BIBLIOTEKA SARAJEVO
Gazi Husrevbegova biblioteka datira otkad i njegova medresa, tj. od 1537. godine.


NARODNA I UNIVERZITETSKA BIBLIOTEKA DERVI SUI TUZLA
Od osnivanja, 1946. godine, Narodna biblioteka Tuzla uspjeno obavlja zadatke nosioca razvoja
biblioteke djelatnosti na tuzlanskom podruju, djelujui u funkciji opeg obrazovanja, informiranja i
zadovoljavanja kulturnih potreba stanovnitva.
Neovisno od nje, Univerzitetska biblioteka Tuzla je osnovana 1986. godine. Njen primaran zadatak je bio
da pospjei funkcionalno povezivanje fakultetskih biblioteka i dokumentacionih centara u jedinstven
biblioteko-informacioni sistem Univerziteta, te da kroz izgradnju sopstvenih slubi - meu kojima je
referalna djelatnost bila prioritetna - prui podrku Tuzlanskom univerzitetu na planu njegovog ukljuivanja
u svjetski sistem naunih informacija.



ZAVOD ZA ZATITU SPOMENIKA

Do kraja Drugog svjetskog rata u Bosni i Hercegovini nije postojala ni jedna institucija, niti pravni propis
koji je ureivao zatitu kulturnih dobara, tako da su ona u toku rata znatno unitena i oteena. Prvi
poslijeratni korak koji je nainjen u Bosni i Hercegovini za zatitu kulturnih dobara je donoenje Zakona o
zatiti spomenika kulture i prirodnih rijetkosti Bosne i Hercegovine, aprila 1947. godine. Iste godine u
Sarajevu je osnovan "Zavod za zatitu spomenika kulture Bosne i Hercegovine" koji je pripremao programe i
projekte za radove na restauraciji i odravanju spomenika.

Zahvaljujui konzervatorsko-restauratorskim zahvatima Zavoda za zatitu spomenika kulture, od unitenja su
spaena mnoga nepokretna kulturna dobra kao to su: sakralni, profani i stambeni objekti iz osmanskoga
perioda, arhitektura austrougarskoga perioda i perioda izmeu dva svjetska rata, kao i mnogi spomenici
NOB-a i itd. Znaajan doprinos Zavod je postigao i u zatiti arhivske, muzejske i biblioteke grae to
predstavlja neprocjenjivo kulturno bogatstvo.

Pored Republikog zavoda, 1965. godine u Sarajevu je osnovan i "Gradski zavod za zatitu i ureenje
spomenika kulture Sarajevo". Iste godine donesen je i Zakon o zatiti spomenika kulture Bosne i
Hercegovine koji je predviao osnivanje optinskih zavoda za zatitu spomenika kulture.

Zatitom kulturnih dobara pored Zavoda bave se i muzeji, galerije, arhivi, biblioteke itd. Radi unapreenja
sistema zatite kulturnih dobara, FNRJ-a, u sklopu nje i Bosna i Hercegovina od marta 1951. godine postaju
lanice UNESCO (Organizacije za obrazovanje, nauku i kulturu) pri UN. Ova meunarodna organizacija
donijela je niz konvencija i preporuka o zatiti kulturnih dobara o miru i ratu. indirektno lanstvo u
UNESCO-u Bosna i Hercegovina je zadrala do 1992. godine, kada postaje direktna lanica.



POZORITA

NARODNO POZORITE U SARAJEVU
Narodno pozorite u Sarajevu osnovano je 1919. godine. Nakon Drugog svjetskog rata osniva se opera i
balet u Sarajevu, pa se tako rad pozorita odvijao na tri linije ispunjavajui osnovne potrebe pozorine
umjetnosti u Bosni i Hercegovini. Poslije Drugog svjetskog rata pozorita u Bosni i Hercegovini dobijaju
potpuni umjetniki karakter. Stvaranjem dramskog ansambla 26. maja 1945. godine odigrana je prva
predstava "Sumnjivo lice" u osloboenom Sarajevu, to je znailo obnovu pozorine umjetnosti.
9
POZORITE U BANJA LUCI otvoreno je 1930. godine.


NARODNO POZORITE U MOSTARU osnovano je 29. novembra 1949. godine. Rad je poelo igranjem
predstave "Odrpanci".


POZORITE U TUZLI nastalo je iz dramskih sekcija kulturno-umjetnikog drutva "Mitar Trifunovi
Uo" 30. marta 1949. godine. Tada je izvedena prva premijerna predstava "Obian ovjek" Branislava
Nuia.


NARODNO POZORITE U ZENICI osnovano je 1950. godine pod nazivom Oblasno Narodno pozorite.
Ideja o osnovanju potekla je iz Radnikoga kulturno-umjetnikog drutva "Iskra" iz ije jezgre je osnovan
prvi glumaki ansambl. U okviru zenikog pozorita od 1951. godine djeluje i Pionirsko pozorite.


KAMERNI TEATAR 55
Kao protutea standardnom pozorinom repertoaru u Sarajevu 1955 godine osniva se Kamerni teatar 55 sa
prvobitnim nazivom Malo pozorite. Ideja o osnivanju ponikla je od grupe glumaca koji su teili osvajanju
novog pozorinog ivota, drugaijeg od standardnog naina pozorine prezentacije.


POZORITE MLADIH
Gradsko pionirsko pozorite osnovano je 1959. godine u Sarajevu. U pozoritu igraju djeca, uz povremeno
angaovanje



KOLE

MUZIKA KOLA FRANJE MAEJEVSKOG u Sarajevu osnovana je 1908. godine.


A A " - ,
" 1. 1934.
. 1946.
. 1956/57. je .


OSNOVNA MUZIKA KOLA U TUZLI osnovana je 1949/50 kolske godine.


SREDNJA MUZIKA KOLA U TUZLI je osnovana 22. februara 1957. Osnivai su bili profesori
estmir Duek i Dubravko Juri.


OSNOVNA MUZIKA KOLA "MLADEN POZAJI" SARAJEVO osnovana je Rjeenjem Narodnog
Odbora Grada Sarajeva 15.02.1950. godine kao Gradska Nia Muzika kola.


MUZIKI CENTAR PAVAROTTI MOSTAR (PMC) je otvoren u nekadanjoj zgradi osnovne kole u
Mostaru, Bosna i Hercegovina, 21. decembra 1997. godine na inicijativu War Child UK, velikoduno
podrane od strane g.Pavarotti-ja, Brian Eno-a, lanova U2 i drugih umjetnika, da naprave muziki centar u
postratnoj BiH u cilju pomoi ljudima BiH, posebno mladima.