International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.

2, June 2011 6



zet Bu makale tek makineli sonsuz gl baraya bal
senkron jeneratrde oluan salnmlar snmlemede g sistemi
dengeleyicisi parametrelerinin ayarlanmas ile ilgili almay
sunar. G sistemi dengeleyicileri; elektrik g sistemlerinde
oluan dk frekans salnmlar snmlemek iin uyartm
sistemine eklenir. G sistemi dengeleyicisi tasarm iin birok
yntem vardr. Modern kontrol tekniklerinin farkl yaplarna
ramen halen g sistemi iletmecileri geleneksel g sistemi
dengeleyicisini tercih etmektedirler. Bu yzden geleneksel g
sistemi dengeleyicisi bu almada temel alnarak g sistemi
dengeleyicisi parametreleri yeni bir yntemle ayarlanmtr.
Dayankl g sistemi dengeleyicisi tasarm ok deikenli
optimizasyon problemi gibi formlize edilip yapay ar koloni
(ABC) algoritmas ile zm salanmtr. nerilen ABC
tabanl g sistemi dengeleyicisinin salamln gstermek iin,
tek makineli g sisteminde kk bozucu etkilerde katlarak
simlasyon almalar yaplmtr. Simlasyon almalar, ABC
tabanl g sistemi dengeleyicisinin geleneksel olarak ayarlanm
dengeleyiciye gre daha stn ve salam olduunu gstermitir.

Anahtar Szckler Rotor as kararll, yapay ar kolonisi,
g sistemi dengeleyicisi

POWER SYSTEM STABILIZER DESIGN FOR ROTOR
ANGLE STABILITY

Abstract This paper presents techniques that allow a
generalized parameter tuning of power system stabilizer to damp
the oscillatory modes of generator connected to a single machine
infinite bus system. Power system stabilizers (PSS) are added to
excitation system to enhance the damping of electric power
system during low frequency oscillations. Several methods are
used in the design of power system stabilizers. Despite the
potential of the modern control techniques with different
structures, power system utilities still prefer the conventional
lead-lag power system stabilizer structure. Therefore,
conventional power system stabilizer based on this study, a new
power system stabilizer parameters are set in a way. The
problem of a robust PSS design is formulated as a multiobjective
optimization problem and Artificial Bee Colony (ABC)
Algorithm is used to solve it. To demonstrate the robustness of
the proposed ABC based power system stabilizer, simulation
studies on single machine system subjected to small perturbation.
Simulation results show the superiority and robustness of ABC


based power system stabilizer as compare to conventionally
tuned controller.

Index Terms Rotor angle stability, artificial bee colony,
power system stabilizer

I. GR
sistemlerinin doas gerei, sonsuz gl baraya bal
senkron jeneratrler ok deiken bir yk karakteristiine
sahiptirler. Bir g sisteminde normal alma annda sisteme
ilave yk girmesi veya sistemden yk kmas, g sisteminde
dk genlikli ve dk frekansl, (0.2 - 3.0 Hz), salnmlara
sebep olur. Dk genlikte ve frekanstaki g salnmlarnn
ok uzun periyotlarda devam etmesi enterkonnekte sistemde
g iletimini snrlayacak boyutlara varmasna hatta sistemin
kmesine neden olmutur [1]. G sistemlerinde oluabilecek
bozucu etkiler sonucu mekanik ve elektriksel g dengesinin
bozulmas durumunda sistemin asal kararlln
koruyabilmesi iin ncelikle yeterli senkronizasyon
momentinin retilmesi gerekir. Gerilim reglatrnn de
senkronlayc momente katksyla bu salnm sndrlerek
senkron makine senkronizmada kalr. G sistemi byk bir
bozucu etkiyle karlat zaman ise senkronlayc moment
yetersiz kalabilir. Yeterli snm momentinin retilmesi iin
senkron makineye g sistemi dengeleyicisi (GSD) eklenir.
1960larn ortalarndan itibaren g sistemi dengeleyicileri,
senkronlayc momente ek olarak snm momenti salamak
amacyla, gerilim reglatr giriine ek bir gerilim iareti
uygulamaktadrlar [2].
G sistemlerinde grlen bu salnmlarn snmlenmesi ve
g sisteminin srekli hal kararllnn iyiletirilmesi iin
eitli aratrmaclar tarafndan almalar yaplmtr. Bu
almalarn temelini oluturan Heffron-Phillips, GSD tasarm
ve dk genlikli salnmlarn senkron makinede incelenmesi
iin tek makine sonsuz gl bara (single machine infinite
busbar, SMIB) sistemini nermilerdir [3].
Bu modele dayal almalarn en nemlilerinden biriside
Larsen ve Swannn geleneksel g sistemi dengeleyicisi
tasarm ve teorisine ilikin yapm olduklar almalardr.
Larsen ve Swann ilk almalarnda GSD girilerine
uygulanan parametreleri hz, frekans ve g olarak ifade
etmektedirler. Ayrca basitletirilmi tek makine sonsuz gl
bara sistemi kullanarak GSD giri sinyallerinin frekans cevap
Rotor Asal Kararll in G Sistemi
Dengeleyicisi Tasarm
brahim EKE, M. Cengiz TAPLAMACIOLU ve lhan KOCAARSLAN*
Gazi niversitesi Mhendislik Fakltesi Elektrik Elektronik Mhendislii Blm 06570 Maltepe, Ankara
Telefon: +90 (312) 352-3314; Faks: +90 (312) 230-8434, ibrahimeke@gazi.edu.tr , taplam@gazi.edu.tr .
* stanbul niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, Avclar 34320, stanbul,
ilhankocaarslan@gmail.com .
G
International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, June 2011 7


karakteristik analizlerini yapmlardr. kinci almalarnda
ise dinamik ve srekli hal snr deerlerinin belirlenmesi ve
salnm eitlerine gre GSDnin tepkisi incelenmitir. Ayrca
birinci almada elde edilen durumlara gre GSD parametre
ayarnn geleneksel yntem ile nasl yapld almada yer
almtr. nc ve son almalarnda ise farkl sinyal
girilerinin uygulanmas ve kk bozucu giri etkilerinin
incelenmesi ile GSD tasarmna nemli bir katkda
bulunmulardr [4-6].
G sistemi dengeleyicisi tasarm, pek ok adan yapay
zeka problemlerine yakndr. Yapay zeka zmleri, g
sisteminin gereksinimlerini kesintisiz ve srekli olarak
salayabildikleri iin byk neme sahiptirler. Geleneksel g
sistemi dengeleyicisinin sabit parametreleri ayarlandklar belli
bir blge iin zm retirken, yapay zeka ile tasarlanm g
sistemi dengeleyicisi, ele alnan sistemin parametreleri deise
bile dayankl ve srekli zmler retebilmektedir. Yaplan
literatr incelemeleri sonucunda sezgisel algoritmalar
ierisinde en yeni ve popler olan yapay ar kolonisi (YAK)
algoritmas ile g sistemi dengeleyicisi parametrelerinin
ayarnn yaplmad grlmtr. Bu almada yapay
zekann kesin zm bulma, basit anlalabilirlii gibi
zelliklerinden faydalanarak g sistemi dengeleyicisinin
parametre ayar yeni bir yaklam ile yapay ar kolonisi
algoritmas tabanl bir g sistemi dengeleyicisi ile
tasarlanmtr.
almann son ksmnda GSD olmayan sistem, geleneksel
GSD (GGSD) ve nerilen YAK tabanl GSD (YAKGSD)
parametre ayarlarnn benzetim almalar MATLAB
ortamnda gerekletirilmi olup nerilen YAK tabanl
GSDnin GSD olmayan ve GGSDli sisteme gre farkl
koullar altndaki stnl benzetim almalar sonucunda
gsterilmitir. Tm almalarda g sistemine kk bozular
eklenmi olup GSD parametre ayar farkl yk durum
almalar iin yaplmtr.

II. ROTOR AISI KARARLILII
Normal alma koullar altnda tm retim yapan
makinelerin elektriksel k momenti ve mekanik giri
momenti arasnda hzn sabit kald bir denge durumu
mevcuttur. ki yada daha fazla senkron makine birlikte
alrken, tm makinelerin stator gerilimleri ve akmlar ayn
frekansa sahip ve her rotorun mekanik hz bu frekansa
uyumlu olmaldr. Bylece birlikte alan tm senkron
makineler senkronizmada kalmaktadr. Burada temel konu
rotora etki eden mekanik ve elektriksel momentler ile
salnmlarn deiimidir. Senkron makinelerin, uyarma ve
endvi sarglar olmak zere iki temel eleman vardr. Uyarma
sargs rotorda, endvi sargs ise statorda bulunur. Uyarma
sargs doru akm ile beslenir. Trbin tarafndan dndrlen
rotor manyetik alan statordaki fazl endvi sarglarnda
alternatif gerilim endkler. Endklenen bu gerilim baka
senkron jeneratrlerin stator devreleri ile balant durumunda
ise; sistemin almasn srdrebilmesi iin, tm senkron
jeneratrlerin stator gerilim ve akmlarnn ayn frekansa sahip
olmalar ve her birinin rotorunun mekanik hz bu frekansla
senkronize olmas gerekir [7-10].
Enterkonnekte g sistemindeki jeneratrlerin
senkronizmada kalabilme yetenei olarak tanmlanan rotor
as kararll, bozucu etkinin byklne bal olarak;
geici kararllk ve srekli hal kararll balklar altnda iki
grupta incelenir [10].

Geici kararllk; ksadevreler, retim birimlerinin veya
byk gl tketicilerin devre d kalmas gibi etkilerden
sonra sistemin senkronizma da kalp kalmayaca ile ilgilidir.
Sistemin kararll, bozucu etki ncesindeki alma
noktasna ve bozucunun iddetine baldr. Genellikle bozucu
etki ncesinde ve sonrasndaki srekli hal alma noktas
farkldr. Geici kararllk analizlerinde sistemin dorusal
olmayan modeli kullanlr. Geici hal kararlln etkileyen
faktrler srasyla jeneratr ataleti, jeneratr yklenmesi: arza
sresince jeneratr k (g transferi), arza temizleme
zaman, arza sonras iletim sistemi reaktans, jeneratr
reaktans, jeneratr i gerilim genlii ve sonsuz bara gerilimi
genliidir [16-18].
Srekli hal kararll kk bozucuya maruz kalan g
sisteminin senkronizmay koruyabilmesi ile ilgilidir. Sistemin
kk bozucular sonrasndaki davran, alma noktas,
iletim hatt ve jeneratr uyarma tipi gibi bir ok faktre
baldr. G sistemlerinde kk bozucular iki trl
kararszla neden olabilirler. Bunlar senkronlayc momentin
yetersiz olmas sonucunda rotor asnn srekli olarak artmas
ve snmleyici momentin yetersiz olmas sonucunda artan
genlikli rotor salnmmlarnn olumasdr [7,8].

III. G SSTEM DENGELEYCS
Senkron jeneratr uyartm kontrol, g sistem kararll
ve elektriksel g kalitesinin salanmasnda ok nemli rol
oynar. Uyartm sistemleri normalde, yksek kazan ve kk
zaman sabitine sahip sistemlerdir. Yani farkl iletme
koullarnda sistemde ok abuk kompanzasyon ve
snmleme yapabilecek kapasiteye sahiptirler. Yksek
kazanl uyartm kontrol genellikle geici hal kararll
salar fakat kontrolrn ani cevabnda kalc dk frekans
salnmlar oluur. Bu da dier makinelerle arasnda dinamik
kararszlk olumasna yol aar. G sistemlerinde
oluabilecek bozucu etkiler sonucu mekanik ve elektriksel g
dengesinin bozulmas durumunda sistemin asal kararlln
koruyabilmesi iin ncelikle yeterli senkronizasyon
momentinin retilmesi gerekir. Senkronizasyon momentini
glendirmek adna jeneratrlerin uyarma sistemine etkiyen
otomatik gerilim reglatrleri kullanlr. Ancak
senkronizasyon momenti kararll tek basna salayamaz.
Rotor asnn referans deerine gre deiimi karlayan
senkronizasyon momenti, rotor asnn kayma yapmasn
engeller. Ancak rotor asal hzndaki deiimi karlayan
snm momentinin eksiklii sz konusu olursa rotor as
salnmlarnn genlikleri azaltlamaz ve kararllk salanamaz.
Bu probleme geleneksel zm yaklam, jeneratrn
uyarmasna ek yardmc iaretler reten ve bu ekilde
jeneratrde oluan elektromekanik salnmlarn
sndrlmesine yardmc bir eleman olan g sistemi
dengeleyicisi (GSD) ekil 1de olduu gibi eklemektir [7-17].
International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, June 2011 8






ekil 1. G sistemi dengeleyicisi ekli g sistem modeli

Geleneksel g sistemi dengeleyicisi ekil 2de gsterildii
zere kazan, temizleme, faz kompanzasyonu ve iaret
snrlayc bloklarndan olumaktadr.



ekil 2. GSD parametre blok diyagram

Kazan
Kazan deeri, geni bir aralktaki etkiler gz nnde
bulundurularak en byk snmleme salayacak ekilde
belirlenir.
Filtreleme
Filtreleme blounun temel amac yksek geiren filtre gibi
davranp, srekli haldeki deiimlerin jeneratr u gerilimini
deitirmesini engellemektir.
Faz kompanzasyonu
Faz kompanzasyon filtresi uyarma girii ile elektriksel
moment arasndaki kapasitif faz farkn kompanze etmek iin
kullanlrlar.

IV. YAPAY ARI KOLONS ALGORTMASI
Bal arlar topluluk yaam srdren sosyal bcekler olarak,
herhangi bir yuvada koloni olutururlar. Bu kolonide
poplasyonunun en byk blmn ii arlar oluturur. Bal
arlar kendinden organizasyon zellii ile sr zekas tabanl
algoritmalar iinde yer almaktadr [18]. Bu zellikler; pozitif
geri besleme, negatif geri besleme, dalgalanmalar ve oklu
etkileimdir.
Yapay Ar Kolonisi Algoritmasnn leyii
YAK algoritmasnda balangta ayarlanmas gereken baz
parametreler vardr. Bunlar yiyecek kayna says, tekrarlama
says, snr deeri, alt ve st snr deerleri ve ama
fonksiyonudur.
Balang poplasyonu
Verilen problem iin uygun st ve alt snrlar belirlenerek,
bu snrlar ierisinde balang poplasyonu rastgele
oluturulur. Oluturulan poplasyonun ilk yars modelde
kullanlmak zere alnr. Ama fonksiyonu kullanlarak
poplasyon iin hesaplanan uygunluk deerlerinden en iyi
deerler elde edilir.
i Arlarn algoritmaya etkisi
Bu aamada komuluk ilikilerinden faydalanlarak yeni bir
poplasyon oluturulur. Bir nceki poplasyon ve uygunluk
deerleri hafzada tutulur. Oluturulan yeni poplasyonun
modelde verilen alt ve st snrlarn dna tamamas iin bir
kontrol yaplr. Eer herhangi bir tama var ise alt snrn
altndaki deerler alt snr deerine st snrn stndeki
deerler ise st snr deerine eitlenir. Yine balang
aamasnda olduu gibi ama fonksiyonu kullanlarak
poplasyon iin hesaplanan uygunluk deerlerinden en iyi
deerler elde edilir. Burada Greedy seimi yaplarak deerler
elde edilir.
Gzc arlarn algoritmaya etkisi
Greedy seimi kullanlarak elde edilen uygunluk deeri
rastsal bir deer ile karlatrlr. Uygunluk deeri rastsal
deerden byk ise yine komuluk ilikilerinden
faydalanlarak yeni bir poplasyon oluturulur. Her aamada
olduu gibi bu aamada da ama fonksiyonu kullanlarak
greedy seimi yardm ile uygunluk deerleri hesaplanr.
En iyi deerin bulunmas
Modelde bir evrim ierisindeki en iyi deer ve her bir
poplasyon iin en iyi deerler hafzada tutulur. Burada daha
nce bulduumuz en kk global deer evrim ii deerden
byk ise artk bu yeni deer en kk global deer yerine
geer.
Kaif arlarn algoritmaya etkisi
Kaif arlarn arama yapmaya balamalar iin modelde
belirtilen snr deerini ap amad kontrol edilir. Eer
belirtilen snr deeri alm ise yeni bir poplasyon
oluturulur. Daha nceki aamalarda olduu gibi uygunluk
deeri hesaplanarak bir dng iin aramalar tamamlanm
olur.
V. SMLASYON ALIMALARI
Bu almada g sistemi dengeleyisi parametrelerinin
optimizasyon iin kullanlacak geleneksel g sistemi
dengeleyicisi parametre (KPSS, Tw, T1 ve T2) aralklar
Tablo1de verilmitir.

Tablo 1. G sistemi dengeleyicisi parametre aralklar

GSD Parametreleri K
PSS
T
W
T
1
T
2

Alt Deer 1 1 0.2 0.02
st Deer 50 50 1.5 0.15

Geleneksel G Sistemi Dengeleyicisi
Geleneksel g sistem dengeleyicisin (GGSD) parametrelerini
seebilmek iin aadaki eitliklerden yararlanlmtr.
International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, June 2011 9


Adm 1
Karakteristik eitlikte btn snmlemeleri 0 =
n
ihmal
edersek

0 1
2
= + K Ms
b
(1)

E. 5.1in zm

n
s = (2)

E. 5.2de

M
K w
b
n
1
= (3)
olarak ifade edilir.

Adm 2
G sistem dengeleyicisi iareti ile
'
q
E arasndaki faz
gecikmesi E. 5.4 ile hesaplanr:

6 3 3
'
0
3
) 1 )( 1 ( K K K K sT sT
K K
G
A d A
A
E
+ + +
= (4)

Adm 3
kontrol sinyali olarak kullanlr ise E. 5.5in faz ile
E. 5.4deki G
E
nin faz as toplam sfr vermelidir
( 0 = +
E C
G G ).

p
C
sT
sT
G

+
+
=
2
1
1
1
(5)

Adm 4
G sistemi dengeleyicisi kazancn hesaplayabilmek iin
E. 5.6 kullanlr:

| ) ( || ) ( |
2
2 n E n C
n n
PSS
j G j G K
M
K


= (6)

Sezgisel Yntemler le GSD Parametre Ayar
Yapay zekann bir alt snf olan sezgisel yntemlere dayal
optimizasyon algoritmalar ile g sisteminin rotor asal
kararll ierisinde srekli hal analiz cevaplar MATLAB
simlasyon almalar ile incelenmitir. G sisteminde
oluan kk bozucu etkilerinin snmlemesi amac ile
sisteme eklenen GSDnin parametreleri (K
PSS
, T
w
, T
1
ve T
2
)
nerilen YAK tabanl algoritmalar ile ayarlanmtr.
Bu almas iin nerilen YAK algoritmasnn kulland
ama fonksiyonu aadaki gibi ifade edilir.

max
2 2
min
2
max
1 1
min
1
max min
max min
3 2 1

) (
T T T
T T T
T T T
K K K
to Subject
J J J Minimize
W W W
PSS PSS PSS




+ +
(7)

E.7de
3 2 1
J J J J + + =

deerleri g sistemine uygulanan
bozucularn (V
ref
, T
mech
ve V
ref
ile T
mech
) etkilerinin ayr ayr
algoritmada etkili olabilmesi iin eklenmitir. Burada E. 7 ile
verilen ifadeyi g sistemi dengeleyicisi parametre ayarlar
iin zelletirirsek parametrelerin optimizasyonu iin eitlik
8i elde etmi oluruz [19-21]:

=
tsim
0 T , T , T , K
(t)dt J Minimize
2 1 w PSS

(8)

Burada rotor hz deiimini ifade ederken t
sim
ise benzetim
almalarnda kullanlan zaman ifade eder. Ayrca benzetim
almalarnda normal, hafif ve ar yk durumu olmak zere
durumda analizler yaplmtr. Bu yk durumlar Tablo
2deki gibidir.

Tablo 2. Benzetim almalarnda Kullanlan Yk Durumlar

Yk P Q
Normal 1.0 0.01
Hafif 0.7 0.2
Ar 1.2 0.3

Durum 1, Durum 2 ve Durum 3
Btn durumlarda hem V
ref
hem de T
mech
bozucu giri
olarak uygulanmtr. Durum 1 normal yk durumunu, Durum
2 hafif yk durumunu ve Durum 3 ar yk durumunu ifade
etmektedir. Kullanlan uyartm sistemi blou
A
A
sT
K
+ 1
ile ifade
edilir. Her durum iinde GSD olmayan g sistemi,
geleneksel GSD ve nerilen YAK tabanl GSD
(YAKGSD)nin zamana bal deiimleri ekillerde
gsterilmitir.

International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, June 2011
10




ekil 3. Normal yk durumu

ekil 3den grld zere GSD olmayan g sisteminde
salnmlar artarak kararszla doru gitmektedir. Sisteme
GGSD ilavesi ile 5 sye kadar yaklak 6 tepe deeri kadar
azalan salnmlar yaparak sistemin kararl hale oturduu
gzlenmitir. nerilen YAKGSD yaps ise ekil .1den de
aka grld gibi hem kendi zerinde hem de zaman
ekseni boyunca salnm yapmadan yaklak 2,5 sde sistemin
kararl hale gelmesine yardmc olmutur.



ekil 4. Hafif yk durumu

ekil 4den de grld zere GSD olmayan g
sisteminde salnmlar azalarak kararlla doru gitmektedir.
Fakat sistemin kararl hale gelme sresi dier GSD yaplarna
gre olduka fazladr. Sisteme GGSD ilavesi ile 5 sden nce
yaklak 4 tepe deeri kadar azalan salnmlar yaparak
sistemin kararl hale oturduu gzlenmitir. nerilen
YAKGSD yaps ise salnm yapmadan 2 saniye gibi bir
oturma zaman ile sistemin kararl hale gelmesini salamtr.



ekil 5. Ar yk durumu

Durum 3 ifade eden ekil 5de iletim hatt empedans (x
e
)
normal deerinin iki katna karlarak benzetim almalar
elde edilmitir. GGSD yapsn nemli derece etkilendii bu
deiiklik; alma aral dnda elde edilen sistem cevab
olmas sebebiyle nemlidir. Her ne kadar YAKGSD kendi
zerinde salnm yapmadan kararlla ulasa da bu
deiikliin YAKGSDyi etkiledii fakat yeterli sistem cevab
vererek ksa zamanda snmlemeyi salad gzlenmitir.
zellikle bu durumda GSD olmayan sistemin ok abuk
kararszla gittii grlmektedir.

VI. TARTIMA/SONU
Bu almada rotor asal kararlln salamak iin
geleneksel g sistemi dengeleyicisi parametrelerinin en
uygun deerleri yapay ar kolonisi algoritmas ile
bulunmutur. Yapay ar kolonisi algoritmasnn kesin ve
doruya en yakn zm bulma prensibinden faydalanlarak
yeni bir g sistem dengeleyicisi tasarm yaplmtr. Bylece
srekli ve dayankl bir g sistem kararll salanmtr.
Sonu olarak bu almada g sistemi dengeleyicisi
parametrelerin en uygun deerde seimi iin yapay ar
kolonisi (YAK) nerilmi ve farkl alma koullar altnda
yaplan benzetim almalar sonucu geleneksel g sistemi
dengeleyicisi ve g sistemi dengeleyicisi olmayan sisteme
gre baarmlar gsterilmitir.

VII. KAYNAKLAR
[1] Vandiver, B., Apostolov, A. and Steinhauser, F., Testing of phasor
measurement units, 63rd Annual Conference for Protective Relay
Engineers, College Station,1-5 (2010).
[2] Gupta, R. Bandyopadhyay, B. And Kulkarni, A.M., Design of power
system stabiliser for single-machine system using robust periodic output
feedback controller, IEE Proceedings Generation, Transmission and
Distribution, United Kingdom, 211-216 (2003).
[3] Gurrala, G. and Sen, I., A modified Heffron-Phillip's model for the
design of power system stabilizers, International Conference on Power
System Technology and IEEE Power India Conference, New Delhi, 1-6
(2008).
International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, June 2011
11


[4] Larsen, E. V. and Swann D.A., Applying power system stabilizers part
I: general concepts, IEEE Transactions on Power Apparatus and
Systems, PAS-100 (6), 3017-3024 (1981).
[5] Larsen, E. V. and Swann D.A., Applying power system stabilizers part
II: performance objectives and tuning concepts, IEEE Transactions on
Power Apparatus and Systems, PAS-100 (6), 3025-3033(1981).
[6] Larsen, E. V. and Swann D.A., Applying power system stabilizers part
III: practical considerations, IEEE Transactions on Power Apparatus
and Systems,PAS-100 (6), 3017-3024 (1981).
[7] Kundur, P., Power System Stability and Control, McGraw-Hill
Professional, New York, 54-56, 19, 32, 38-39, 45, 699-700, 25, 40, 128-
130, 47, 53, 42-43, 703-706315-373, 766-782 (1994).
[8] Machowski J., Bialek, J. W. And Bumby J. R., Power System
Dynamics and Stability, John Wiley and Sons, New York, 1-3, 43, 183,
141-182, 149, 141-145, 235-240, 321-355, 42-43, 145, 355-363, 291-
295 (1997).
[9] Padiyar, K. R., Power System Dynamics Stability and Control, John
Wiley and Sons, Singapore, 1-4, 4, 9-10, 16-20, 11-13, 50, 51-122, 259-
260, 10, 255, 250-254, 123-164, 285-305 (2004).
[10] Anderson, P. M. and Fouad, A. A., Power System Control and Stability,
2nd Edition, The Iowa State University Press, Iowa, 3-4, 4-7, 16-20, 24,
13-14, 43, 26-31, 21-24, 13-15, (2003).
[11] Nalbantolu M., G sistemlerinin kararll iin senkron generatrn
uyartmnn kayma kipli kontrol, Doktora Tezi, Frat niversitesi Fen
Bilimleri Enstits, Elaz, 13-15, 32-34, 16-19, 34-35 (2010).
[12] Yazc ., Model referans kayan kipli kontrolr tabanl g sistem
kararlayc tasarm, Doktora Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri
Enstits, Kocaeli, 23-24, 43-45, 47-49, 24, 22, 50-53 (2008).
[13] Sauer, P. W. and Pai, M. A., Power System Dynamics and Stability,
Prentice Hall, New Jersey, 89-93, 262-270, 104-106, 255-261, 270-277
(1998).
[14] Ghahremani, E., Karrari, M. And Malik, O. P., Synchronous generator
third-order model parameter estimation using online experimental data,
IET Generation, Transmission & Distribution, 2(5), 708-719 (2008).
[15] Demello, F. P. and Concordia, C., Concepts of synchronous machine
stability as affected by excitation control, IEEE Trans. Power
Apparatus and Systems, PAS-88(4). 316-329 (1969).
[16] M. K. El-Sherbiny, D. M. Mehta, Dynamic system stability part I -
investigation of the effect of different loading and excitation systems,
IEEE Transactions on Power Apparatus and Systems, PAS-92(5), 1538-
1546 (1973).
[17] IEEE Std 421.5-2005 (Revision of IEEE Std 421.5-1992), IEEE
recommended practice for excitation system models for power system
stability studies, IEEE, 1-85 (2006).
[18] Akay, B., Nmerik optimizasyon problemlerinde yapay ar kolonisi
algoritmasnn performans analizi, Doktora tezi, Erciyes niversitesi
Fen Bilimleri Enstits, Kayseri, 81-82 (2009).
[19] Gzde, H., Taplamacolu, M.C., Kocaarslan, ., ve enol, M.A.,
Particle swarm optimization based pi-controller design to load-
frequency control of a two area reheat thermal power system, Journal of
Thermal Science and Technology, 30(1), 13-21(2010).
[20] Gzde H., Taplamacolu M. C., Kocaarslan ., am E., ki Blgeli G
Sisteminde Parack Srs Algoritmas le Yk-Frekans Kontrol
Optimizasyonu, ELECO 2008, Elektrik - Elektronik Ve Bilgisayar
Mhendislii Sempozyumu, Bursa, 26-30 (2008).
[21] Gzde H., Taplamacolu M. C., Kocaarslan ., am E., Particle Swarm
Optimization Based Load Frequency Control In A Single Area Power
System, TPE-2008 Conference Proceedings Forth International
Conference on Technical and Physical Problems of Power Engineering,
Pitesti , Romanya, 106-110, 4 6(2008).