Ky Nang Phan Tich Tho

NGUYN HU VNH
K NNG
PHN TCH TH
DNG CHO HC SINH TRUNG HC PH THNG

NM 2005

K nng phn tch th 1

Nguyn Hu Vnh

CHNG I : DN NHP V VIC PHN TCH TH
I. nh ngha v th:
Th ca l mt hin tng c o ca vn hc. N xut hin t thi c i v
khng ngng vn ng pht trin theo thi gian. c rt nhiu nh nghin cu,
hc gi t ng sang ty, t c n kim bn n nhiu vn khc nhau ca n,
nhng thit ngh, vic tm hiu khi nim th l mt vic lm cn thit cho vic cm
th v phn tch th.
Th l g ? tr li y cu hi ny ta phi xut pht t vic nm vng
nhng nt c trng ca th ca trong s i snh vi cc th loi vn hc, cc b
mn ngh thut khc.
Trc ht, ai cng bit th ca ly ngn ng lm cht liu. Ni cch khc, th
ca l mt cng trnh ngh thut sng to bng ngn t. Nhng th loi vn hc khc
cng ly ngn t lm cht liu, song ngn ng th c nh ngh s t chc thnh
mt h thng va tinh t, ngn gn, sc tch, va tun theo nhng quy lut ng m
nht nh. Hn hn cc th loi vn hc khc, ng m ng vai tr quan trng trong
vic lu gi v truyn t ca th ca.
Cng nh cc th loi vn hc khc, cc b mn ngh thut khc, th ca lun
phn nh i sng con ngi , x hi thng qua nhng hnh tng ngh thut.
Nhng nt c trng v ni dung ca th l by t tm trng, thi , tnh cm ca
ngi ngh s v cuc i qua nhng hnh tng th c o - hnh tng l ni kt
tinh nhng gi tr ni dung v ngh thut ca bi th. Ni dung ca bi th l nhng
rung ng t con tim, l nhng thn thc t tm lng ca nh ngh s trc cuc
i. V l , cc nh nghin cu xp th vo loi tc phm tr tnh.
T nhng lun im trn, ta c th rt ra mt cch hnh dung v th : Th l
mt th loi vn hc c xy dng bng hnh thc ngn ng ngn gn sc tch,
theo nhng quy lut ng m nht nh, nhm phn nh tm trng, thi , tnh cm,
... ca ngi ngh s v i sng thng qua nhng hnh tng ngh thut.
V mt i th, ta hiu th l g. Nhng c nhng hiu bit lm c s l
lun tip nhn tc phm th ta cn phi tm hiu nhng c im c bn ca th
loi ny.

K nng phn tch th 2

Nguyn Hu Vnh
II. Nhng c im c bn ca th :
1. Tnh tr tnh v ch th tr tnh ;
a- Tnh tr tnh(
):Tr tnh l yu t quyt nh to nn cht th. Tc phm

th lun thin v din t nhng cm xc, rung ng, suy t ca chnh nh th v
cuc i. Nhng rung ng y xt n cng l nhng ting di ca nhng s kin,
nhng hin tng i sng vo tm hn nh th. y l c im c bn nht ca
tc phm th. Nm vng c im ny ta s c mt nh hng r rng trong vic
tip cn, phn tch ng tc phm th. Ngha l, khi phn tch tc phm th, ta
khng phi i su vo m x, ct ngha, l gii v cc chi tit, s kin, s vic c
nh th cp, m iu ct li l thy v ni c nhng cm xc, tm trng, thi
v suy t ca nh th v cc vn trn. Trong tc phm t s, nhng s kin,
v vic v vic m nh vn miu t, k li bao gi cng cha ng mt gi tr ni
dung t tng , n th hin ci nhn s nghin ngm, cch nh gi ca nh vn v
cuc i. Song, trong th, cc s kin c nhc n ch l ci c ( c th hiu l
t th) nh th by t cm xc. V tc phm th nh mt c th sng th ch
ngha, cht liu, s kin ,... ch l phn xc, phn hn ca n chnh l ni dung tr
tnh. Ni dung tr tnh lun l ci ch cui cng phi vn ti ca qu trnh sng
tc cng nh cm th, phn tch th.
b- Ch th tr tnh(
) :
Trong tc phm th ta lun bt gp bng dng con ngi ang nhn, ngm,
ang rung ng, suy t v cuc sng. Con ngi y c gi l ch th tr tnh ( s
ni k phn sau). Ni cch khc , ch th tr tnh l con ngi ang cm xc, suy
t trong tc phm th. Khc vi nhn vt t s ( trong tc phm t s) l nhng con
ngi bng xng, bng tht, c tnh cch, c s phn ring ; nhn vt tr tnh trong
tc phm th ch hin din, i thoi vi c gi bng nhng sc thi tnh cm, thi
tnh cm.Trong tc phm th, ch th tr tnh l yu t lun c mt th hin
ni dung tr tnh ca tc phm. Bt k thi phm no cng u c ch th tr tnh.
Th ca khng phi l ghi chp hay k li nhng hin tng thuc v i sng bn
ngoi m l th hin tm t, suy cm ca nh th. Cho nn, khi phn tch th, ta
phi phn tch ni dung tr tnh . Mun phn tch ni dung tr tnh th nht thit,
nm bt v phn tch c ch th tr tnh. Bi l, ni dung tr tnh lun cha trong
ch th tr tnh.

2. c im ngn ng th:
P.Reveredy ni: Ch mt t thi cng tiu dit bi th hay nht. Khng
cn l gii di dng vn thy vai tr quan trng ca ngn ng th. c rt nhiu
cng trnh nghin cu v ngn ng th, xin tm gn my chnh v vai tr, c
in ngn ng th c nhiu nh nghin cu thng nht :

Tr t i nhl t Hn - Vi t do hai t ghp l i : Tr ( t h l , bi u

t ) , T nh ( t nh cm, xc cm)
Ch t h t r t nh : c l c c gi l nhn vt t r t nh, ci t i t r
t nh, ch t h t hmm. . .
K nng phn tch th 3

Nguyn Hu Vnh
- Khng c ngn ng th khng c th ca.
- Ngn ng th ca cng nm trong vn ngn ng chung, nhng c nh
th s dng sng to theo nhng yu cu v mc ch sau:
+Ngn ng th phi c tnh to hnh: To hnh l kh nng trc tip miu t
cc hin tng ca hin thc. Nh c tnh to hnh m ngn ng th c th v nn
bc tranh v cuc sng, m ra trc mt ngi c, nhng hnh nh, s vt...ging
vi i tng trong thc t, nh on th khuyt danh sau y:
Ba vy li st bt bng
Nguyn hnh rn phi ng ng ho ngay
Chng dng dao bu chm ry
R rng con rn va ty mt gian..
(Thch Sanh - khuyt danh)
+Ngn ng th phi c tnh biu hin: Vn hc ni chung, th ca ni ring
phn nh hin thc cuc sng qua hnh tng ngh thut. Ngha l iu m nh
ngh s nhn thc , suy t v cuc sng lun c th hin mt cch gin tip .
lm c iu ny ngi ngh s i vo khai thc kh nng biu hin ca ngn ng.
l cch t chc sp xp ngn ng sao cho t mt hnh thc biu t c th c
nhiu ni dung biu t. l qu trnh chuyn ngha to nn lng ng ngha kp
trong th.V d :
Ngi thng i cho em nhn i iu
Du cho mai qun chiu lu cng ng"
( Ca dao )
Hnh thc biu t ca cm t " mai qun chiu lu " va c ngha trc tip
ch "sng th qun chiu th lu " va chuyn ngha biu hin " cuc sng
ngho kh khng n nh". Ngha biu hin l ngha mang tnh lm thi trong vn
bn th.
III. Hai giai on trong qu trnh tip nhn th :
Ci ch cui cng trong qu trnh tip nhn th l c gi i tm, lnh hi
c y ci hay, ci p ca thi phm. Thc t cho thy, ng trc tc phm
th, ngi c d dng khen hay, ch d. Nhng nu yu cu ch ra ci hay, ci d
th nhiu ngi lng tng kh tr li. Bi l, h ch mi cm th m cha phn tch
c. T thc t y, ta nhn thy qu trnh tip nhn th phi tri qua hai bc t
cm th n phn tch th
1- Cm th
Vic nh gi, khen ch mt tc phm th m khng c l do (hay cha tm ra
l do) th gi l cm th. y chnh l bc kh quan trng trong qu tnh tip nhn
th.
Mi tc phm th c xem nh l mt c th sng. N c cm xc, ting ni,
ci nhn ring v con ngi v i sng. Nh ni phn trn, th l tc phm tr
tnh, do vy mi bi th c mt trng cm xc ring (gi l trng cm xc ca
K nng phn tch th 4

Nguyn Hu Vnh
bi th). Khi tip nhn tc phm th, ngi c chun b cho mnh mt tm th, mt
thi , mt cm xc (gi l trng cm xc ca ngi c). Do vy, cm th thc
cht l vic giao cm gia hai trng cm xc ca c gi v bi th. T , ta d
nhn thy cm th c nhng c im sau:
- Nu hai trng cm xc y ng iu th vic cm th din ra chnh xc v
y ; Nu lch pha th ch cm c mt phn hoc cm nhn sai, hoc khng
cm nhn c.
- Mi c gi c mt tng cm xc ring, do vy vic cm th din ra
nhiu ngi trc mt tc phm cng c s khc nhau. Mt bi th, ngi khen
hay, k ch d l chuyn thng tnh, lm khi c ngi khng c cm xc hay
chnh kin. Vic cm th ph thuc rt ln vo mn cm ca tng ngi
- Vic cm th thng din ra theo s mch bo ca con tim, chu s chi phi
bi tm l, th trng, hon cnh ca c gi... Do vy, n mang tnh ch quan, cm
tnh; nn vic cm th khng phi lc no cng chnh xc.
T thc tin v l lun trn, ta c th rt ra nhn xt: Cm th l mt qu trnh
giao cm gia c gi v bi th. Cm th khng phi lc no cng chnh xc,
nhng du sao n cng l mt khu quan trng nhm nh hng phn tch tt
hn. Khng c cm xc nh hng do qu trnh cm th a li th vic phn tch
th kh m thnh cng.
2. Phn tch th
Vic khm ph v chim lnh mt cch c c s nhng gi tr thm m ca tc
phm th l phn tch th. Tt c qu trnh y phi c biu hin bng ngn ng
ca ngi c .
Khc vi cm th, phn tch th lun tun theo nhng nguyn tc nht nh c
tnh khch quan, khoa hc i vi nhiu ngi. Nhng nguyn tc y l nhng cng
c ng tin cy ngi lm vn c nhng nhn xt, nh gi chun xc v gi tr
thm m ca tc phm th.
Nng lc phn tch th tu thuc rt ln vo trnh hiu bit vn chng, k
nng s dng ngn ng din t cng nh cc thao tc, phng php phn tch ca
c gi.
Thnh cng bao gi cng dnh cho ngi no nm phng php. Phn tch
th m khng c phng php th kh b t chn n b chn - thin - m ca thi
phm.

K nng phn tch th 5

Nguyn Hu Vnh

CHNG II: N V TH

Nh trnh by, qu trnh tip nhn tc phm th phi qua hai giai on:
Cm th v phn tch th. Ring giai on phn tch th phi tri qua hai bc theo
ngha t nguyn ca php chit t t phn tch . Phn l bc mt, l vic chia
nh, la chn tc phm ra thnh nhiu phn (hoc nhiu on, nhiu cu, nhiu ...)
tm hiu. Tch l bc th hai, l vic tng hp kt qu tm hiu, tip nhn
bc mt. Trong hai bc trn, bc mt c mt vai tr ng k trong vic phn
tch th.
Mi tc phm th l mt chnh th ngh thut. , ngn ng c nh ngh
s t chc thnh mt h thng bi nhng nguyn tc v lgic nht nh. Ngha l
nhng t ng, hnh nh trong thi phm c mi quan h mt thit, rng buc v chi
phi nhau lm nn s nht qun trong ni dung biu t ca thi phm. Song khi
phn tch th, ngi ta khng phi lm vic mt cch chung chung, bao qut trn
chnh th y, m phi chia nh tc phm ra thnh nhiu n v, kha cnh ngn ng
tip cn. Vic phn chia tc phm ra thnh nhiu phn nh s to nn nhng
n v th v to iu kin thun li cho vic tip nhn tc phm th. Thng thy,
khi phn tch mt bi th, ngi c thng hay chia nh thnh tng on (gi l
b cc). V hn th na, ngi c cn phn on ra thnh cc yu t nh hn,
nh: Cu, ng, t hp t, tp hp t, t...
V d: chia cu th: Bc Dng thi thi ri (Khc Dng Khu -
Nguyn Khuyn) thnh cc n v th phn tch, th ta c th chia thnh hai n
v nh sau:
+ n v mt: Bc Dng
+ n v hai: Thi thi ri
n v 1, chng ta nht thit phi lm r l lch v quan h ca bc Dng
vi tc gi (ch th tr tnh). n v 2, v mt ngh thut , ta chia hai th php
ngh thut bn .
+ n v 2a: ni trnh (ni gim). Nh th khng trc tip dng t cht va
nhm gim bt ni au, va t thi trn trng vi Dng Khu.
+ n v 2b: ip t v gieo vn (t thi vn i ) khin cu th nh mt
ting th di khng giu ht ni au t rut ca tc gi khi mt bn .
Nu giai on cm th, chng ta cm c, hay c th hn l nghe c
ting th di y th giai on phn tch vic ch ra ting th y khng gp kh
khn g my. Tng t nh vy , ta chc chn nghe c ting th di mang theo
bao nhiu au n ca Nguyn nh Chiu trc s hy sinh ca cc ngha dn lc
tnh.
i thi thi! Cha Tng Thnh nm cm ng ng lnh . Tm lng son gi
li bng trng trn.
K nng phn tch th 6

Nguyn Hu Vnh
(Vn t ngha s Cn Giuc)
Vy, n v th l nhng tp hp t, t hp t ,... cha ng t nht gi tr
no v ni dung v ngh thut ca tc phm th. L i tng c th cho vic
phn tch th. C th hn, n l ci chng ta thm bnh v nh gi gi tr
ca thi phm .
Nng lc phn tch th ca ai , trc ht th hin nng lc ca anh ta
trong vic xc nh n v th. Bi phn tch s su sc, y khi chng ta cng
tm ra c nhiu n v th. Song vic xc nh n v th l cng vic rt kh
khn v phc tp. Ngoi nng lc c sn, n i hi ta phi tun theo nhng nguyn
tc sau:
- n v th t nht phi cha ng mt gi tr ni dung v ngh thut no o.
- Nhng gi tr ca n v th phi thng nht, ng thi b sung, t m ch
hoc hnh tng ca tc phm.
- Cc n v th phi c mi quan h v thng nht vi nhau trn mch cm
xc chnh ca tc phm.
- Xc nh n v th phi theo mt trt t nht nh, t ln n nh, t khi
qut n c th. Cc n v th phi c sp xp theo th t u tin thm bnh.
Bi v, vai tr v chc nng ca cc n v th khng nh nhau.
Do , khi i tm n v th, cn trnh cc khuynh hng sau y:
+Ch si c lm t
+Th ng, my mc
R rng, khng xc nh c n v th th hn khng phn tch c tc
phm th, tng t nu xc nh sai th s phn tch sai.Di y l mt vi v d
v cch xc nh n v th c trnh by t cp ln n nh.
- n v th l mt on: Bi th Bi ca chc tt thanh nin (Phan Bi
Chu) gm 21 dng th c chia lm ba on:
+ on 1 gm ba dng u: Li ma xun
+ on 2 gm nm dng tip theo: Tm s ca tc gi v nhng nm thng
hot ng cch mng
+ on 3 gm phn cn li: Li nhn nh ng vin, nim tin ca tc gi i
vi th h tr
- n v th l mt dng: Bi ca dao Trong m g p bng sen chia thnh
ba n v
+ n v 1: L dng u: Trong m g p bng sen
+ n v 2: L hai dng gia: L xanh bng trng li chen nhu vng
Nhu vng bng trng l xanh
+ n v 3: L dng cui: Gn bn m chng hi tanh mi bn
- n v th l mt t hp t (ng):
K nng phn tch th 7

Nguyn Hu Vnh
Khi ta ln ln t nc c ri
t nc c t ci ngy xa ... ngy xa m thng hay k
( t nc - Nguyn Khoa im )
Cu th trn c nhiu t hp t. Song, t hp t c v tr v vai tr quan trng
hn c l: ngy xa ... ngy xa. V mt ngh thut, tc gi vn dng cch k ca
chuyn c tch biu t ni dung l t nc c t lu i
- n v th l mt tp hp t:
Rng liu u hiu ng chu tang
Tc bun bung xung l ngn hng
(y ma thu ti - Xun Diu)
on th c mt tp hp t rt quan trng: u hiu/ tang/ bun/ l. Bn t ny
tp hp li, gn b, cng hng v ngha biu t ni bun ca tc gi trong
ma thu chia ly.
- n v th l mt t: Bi th d nhin c nhiu t, nhng khng phi t no
cng l n v th (l ci phn tch ). C khi c bi th ch c mt t, nhng
l t ng vai tr ht nhn ca nguyn t, cha ng phn ln nng lng ca thi
phm, hay ca on th, dng th.
V d: T trong Nam quc sn h (L Thng Kit), t hng trong
bi M (H Ch Minh)...

Chng III : NHC TH
Th l s giao ng gia m thanh v ngha
( Valry)
I. Dn nhp v nhc th
1. Bn cht v khi nim nhc th
Trong qu trnh sng tc ca ngi ngh s, hay cm th ca c gi, vn
nhc th lun c xem xt v u t ng k. Tc phm th hay, thng c nhc
iu mi l, phong ph. c gi c bn lnh phn tch nhc th th mi thc s
c kh nng tip nhn th ca. Phn tch nhc th c xem l thc o kh nng
cm th, phn tch th ca c gi
Nhc th l g? Ngn ng th ca lun c c gi tip nhn ba mt (m
thanh, ngha, hnh thc trnh by). Nhc th l do m thanh ca ngn ng to ra,
K nng phn tch th 8

Nguyn Hu Vnh
khi chng c nh ngh s sp xp, t chc theo nhng nguyn tc, trt t nht
nh. Vy bn n nhc th l bn n vic t chc ng m trong th.
Ting Vit thuc loi hnh ngn ng n lp. n v c bn ca ting Vit l
ting (m tit). Xt nhc th ting Vit phi cn c vo ting . Mi ting c
y ba thuc tnh m thanh (cao , trng , cng ) v c cu thnh t
hai n v m thanh ca ngn ng (nguyn m v ph m ). Vy, t chc ng m
trong th c bn l vic sp xp t chc cc ting trong th. c nhc trong
th th vic t chc sp xp cc thuc tnh m thanh v n v m thanh ca ting
phi lun phin nhau.
Vy nhc th l s lun phin cc thuc tnh v n v m thanh ca ngn ng
trong khong thi gian no y. Qu trnh lun phin y c chia lm hai loi: tit
tu v vn. ( S ni k phn sau)
2. Chc nng ca nhc th:
Nu nhc iu vnh vin trng tn, th th ca lm sao b tiu dit c
(Kino Curajuki). Nhc th lin quan mt thit, trc tip n sinh mnh ca bi th.
Bi th hay v t m khng c nhc iu th cng yu mnh. Theo R.D.Tagor;
ngha ca bi th i b, cn nhc iu bay cao. Gp phn lm thm sc sng ca
bi th l v nhc th c hai chc nng sau: Th nht, n gp phn tch cc vo vic
lu gi v truyn t ca bi th. Tc l n gy n tng thnh gic c gi. Th
hai, t n tng thnh gic, n tc ng vo th hiu thm m v cng hng vi
ngha ca ngn ng lm bng n gi tr cm xc ca bi th. Ni c th, nhc th
khng ch gip ta d nh, nh lu bi th m n cn c kh nng gi ln nhng gi
tr tnh cm tinh t ca bi th. Do vy, phn tch nhc th l cn phi tin hnh
trnh t theo ba bc sau:
+ Xc nh n v, thuc tnh no ca m thanh, ngn ng to nn nhc th
cho bi, on, cu th.
+n tng thnh gic hay c tnh ca nhc iu c th y l g?
+Nhc iu y c kh nng gi nhng cm xc g?
II. K nng phn tch nhc th
1. Phn tch nhc th v mt tit tu:
- Tit tu l do s lun phin nhng mt i lp ca cc thuc tnh m thanh
ngn ng. Ngha l mt trong hai mt i lp ca chng (cao- thp, di- ngn,
mnh- nh) lun phin trong mt khong thi gian no y to nn.
- Cc yu t to nn tit tu th:
a. S ting trong mt dng th: L s lng m tit trn mt dng th
(khng phi cu th). Do vy, d thy s ting l cn c phn chia th th
ting Vit, v cng l cn c phn nhp.
V d: - Th mi dng nm ting c gi l th ng ngn, nhp 2/3
- Th lc bt (dng su ting ,dng tm ting), nhp chn 2/2/2
K nng phn tch th 9

Nguyn Hu Vnh
Nu xem th l mt chnh th ngh thut c mi quan h khng kht gia hnh
thc v ni dung th r rng mi th th s ph hp cho vic din t, th hin mt
ni dung, cm xc no y.
V d:
- Th song tht lc bt ph hp cho vic din t ni bun (Cung on ngm
khc -Nguyn Gia Thiu, Chinh ph ngm khc - on Th im, Khc Dng
Khu - Nguyn Khuyn...)
- Th nm ch ph hp cho s hoi nim (ng - V nh Lin, Cha
Hng - Nguyn Nhc Php...)
Thng nhng bi th lm mt th th nhc iu ca th loi khng c g rc
ri. ng ch l nhng bi th c s thay i s ting trn nhiu dng. iu ny
lm cho nhc th thm phong ph v d nhin n gip bc l nhiu sc thi cm xc
ca nh th.
V d: Bi th t nc (Nguyn nh Thi) ch yu 7ting/dng, nhng
kh cui c su ting/ dng. Do vy, nhc th kh cui tr nn nhanh, mnh hn
cc kh trn. iu ny gip nh th th hin sc mnh, t th hng trng ca t
nc Vit Nam thi im qut khi ng ln chng Php ginh c lp dn tc.
Sng n rung tri gin d
Ngi ln nh nc v b
Nc Vit Nam t mu la
R bn ng dy sng lo
V d: Bi Bn kia sng ung ( Hong Cm ) l th t do, cu ch loi
thoi, dng di dng ngn, th m nghe k, lng k th dng chy chnh l dng lc
ngn:
- Anh a em v sng ung
Ngy xa ct trng phng l...
-Xanh xanh bi ma b du.....
- Kit cng ng thm b hoang
M con n ln m dng....
Nhng kt thc ci dng lc ngn v cc dng ngn dng di t do y, Hong
Cm v vi nhng dng lc bt:
- Gi v may o cho ai
Chung cha vng vng nay ngi u...
- L a lc c trc lu
Vi ba vt mu loang chiu ma ng
- M ta lng i d su
ng trn ma lnh mi u bc ph
K nng phn tch th 10

Nguyn Hu Vnh
-Em i try hi non sng
Ci m nh sng mun lng xun xanh
Dng sng ung vn m m tri gia lng dn tc. N ch b cn ln, xao
ng ln khi qun gic ti. Trong ni au tan tc chia ly y, Hong Cm tm v th
th lc bt nh tm v ci hn dn tc. Nhp iu 2/2 m m, tr tnh ca th lc
bt lm vi i t nhiu ni au y. cng l bn sc vn ho dn tc trong th
Hong Cm.
b. Php ip: L hin tng lp li mt hay nhiu n v m thanh ca ngn
ng. C hai trng hp lp li mt cch c bit l t ly v hin tng gieo vn,
ta s xt phn sau.
Nh php ip m th to nn nhng n tng thnh gic. Nhng n v ng
m c lp li to nn nhng biu tng ng m. Biu tng y c kh nng gi
ln hay nhn mnh mt ni dung cm xc no trong th. i vi ngn ng th
ting Vit, c cc cp ip sau y:
* ip ph m u: L hin tng lp li ph m u.
V d: Di trng quyn gi h
u tng la lu lp lo m bng
(Truyn kiu - Nguyn Du)
Ph m u l c lp li, biu hin s n hin, phn chiu gia nh sng
v mu ca hoa lu. Khng t trc tip nh nng, nhng cu th gi c ci
chp chn rc r ca nh nng h.
Hay, khi T Hi Triu nh ring mt gc tri, ting tm lng ly vang di,
c th lm kinh thin ng a, th Nguyn Du s dng ip ph m u lm
nn biu tng ngn ng din t sc mnh, s vng chc lm kinh ng gm tri
phong kin ng thi.
i qun n ng ca ng
Lm cho ng a kinh thin ng ng.
* ip t: ip t l hin tng kh ph bin trong th. C nhiu bi th, cu
th m sc sng ca n ip t. D thy, mi trng hp ip t, trc ht u
gy n tng thnh gic, nhng ni dung m n gi ra th rt phong ph. Vic phn
tch tm ra gi tr ni dung thng qua th php ip t trong th l cng vic tng
i kh khn. ip t lun c chc nng nhn mnh ngha biu t m t ang
mang. Nhng sinh ng hn l ngha vn cnh (Ngha do vn cnh to ra, cn c
gi l ngha tnh hung). Mun nm c ngha tnh hung, ta phi t ip t
ang xt vo mi quan h vi cc tn hiu ngn ng khc ca thi phm. C th hnh
dung cch phn tch ip t qua m hnh sau:
ip t x:
- Gy n tng thnh gic, to s phong ph cho nhc th
- Nhn mnh ni dung ngha t x ang mang
- Ngha tnh hung
K nng phn tch th 11

Nguyn Hu Vnh
V d: Ca dao vit
Cn tri cn nc cn non
Cn trng cn gi hy cn gi my
Cu ca dao s dng ip t cn. Cha xt v ni dung, ci hp dn, thu ht
c gi trc ht vn l n tng thnh gic. Cu ca dao c 14 m tit, nhng chim
ti su m tit ip vi nhau. iu th hai, cu ca dao nhn mnh mi th vn cn
, vn khng thay i tho thi gian. Nhng quan trng hn, khi xem xt quan h
lm thi gia cc t ng trong cu ca dao trn, ta nhn ra hai ng cnh sau. Mt l,
tri/ nc/ non/ trng/ gi tp trung ch v tr, t nhin. Ngha ca ng cnh mt
l t nhin v tr khng thay i. Hai l , t y khng phi t ch ni chn
m trong ng cnh y n mang ngha lm thi ch ngi con gai v ngi con trai.
T hai ng cnh y, ta nhn ra ngha tnh hung ca t cn l dng khng nh
tnh yu chung thu, bn vng ca i trai gi snh cng s bn vng ca v tr.
u cng l cch cng c nim tin cho ngi tnh trong hon cnh i din vi
nhng thch thc ca cuc i.
V d 2: Nguyn Khuyn vit :
Ru ngon khng c bn hin
Khng mua khng phi khng tin khng mua
(Khc Dng Khu)
Cu th c ip t khng (Lp li 5 ln). Ci khng bao trm ln cu
th bao trm ln cuc sng ca tc gi. Nu ai c qua bi th Khc Dng
Khu, c th qun ht bi th thm ch qun tc gi, nhng chc chn kh qun
cu th c sc ny. Vi ip t khng, tc gi nh mun ph nh sch trn mi
th vui ca mnh khi mt bn. Ru ting rng hay,nhng khi mt bn th c
ngha g. Cc tn hiu ngn ng ca cu th thit lp mi quan h tnh hung gia
hai vn : nguyn nhn - kt qu. Nguyn nhn: khng c bn hin dn n kt
qu : khng mua (d ru ngon v c tin). Thng qua vn cnh y , ip t
khng th hin ni c n bao trm ln cuc i tc gi khi mt bn. Th mi
thy tnh bn p , su sc v chn thnh gia Nguyn Khuyn v Dng Khu .
V d 3 : Chu Mnh Trinh vit :
Ny sui Gii Oan ny cha Ca Vng
Ny am Pht Tch, ny ng Tuyt Quynh
(Hng Sn phong cnh ca)
Cu th s dng ip t ny vi mc ch lit k cc danh thng Hng
Sn . V qua cch lit k y, tc gi mun nhn mnh v p phong ph, a dng
ca qun th danh thng Hng Sn.
V d 4 : Nguyn Du vit :
Khi tnh ru tn canh
Git mnh mnh li thng mnh xt xa
K nng phn tch th 12

Nguyn Hu Vnh
Cu th c s dng ip t mnh. Mnh va l ch th tr tnh, va l
khch th thm m. Do vy, cu th miu t Kiu sng trong nhng giy pht hon
ton hng ni, i din vi bn thn v phn tnh v mt nhn cch trn ci nn
hin thc ch , ngao ngn( tnh ru, tn canh). ip t mnh cn cho thy s
c n khng khip ca Kiu trong nhng ngy thng sng ti lu Ngng Bch.
Tm li, ip t l mt th php ngh thut ph bin. Cu th c ip t
thng trng m ri vo ip t to nhp cho th. Do vy, mun phn tch ip t,
trc ht c gi phi cn c mt nng lc thm m tt, sau l nng lc t duy.
* ip ng :
L hin tng lp li mt cm t, mt t hp t (ng). Trong th ca, hin
tng ny cng kh ph bin . Cch phn tch ip ng trong th rt linh hot ,
song c th tin hnh theo cc thao tc sau: V mt ng m, ip ng trc ht gip
ta xc nh nhp th ( bc th), to n tng thnh gic cho c gi . V mt ng
ngha, cn xc nh ngha ca ng thng qua ngha ca t v cu trc ng php ca
ng. Ngoi ra, phi t ngha ca ng trong mi quan h lm thi v ng ngha vi
cc tn hiu ngn ng khc ca cu th, bi th .
V d 1: ip ng Bun trng trong on th Nguyn Du t tm trng ca
Kiu lu Ngng Bch:
Bun trng ca b chiu hm,
Thuyn ai thp thong cnh bum xa xa
Bun trng ngn nc mi sa ,
Hoa tri man mc bit l v u?
Bun trng ni c du du,
Chn my mt t mt mu xanh xanh
Bun trong gi cun mt dunh
m m ting sng ku quanh gh ngi
Tm cu th c 4 ln ip ng Bun trng xut hin cu lc nhm din t
ni bun thm m trong tm hn Kiu, theo ci nhn phng chiu ln cnh vt. S
lp li ny c chc nng gi ln tnh cht trin min khng dt ca ni bun. Ng
bun trng c cu to bi tnh t bun v ng t trng. Bun l ci c
sn, ci c trc, trng l hnh ng ko theo, l ci c sau. ng sau ch trng
l bc tranh cnh vt, thin nhin. Do vy, cnh y l cnh cha tm trng, cnh
c lc qua lng knh tm trng Bun ca Kiu.
V d 2: Tri xanh y l ca chng ta
Ni rng y l ca chng ta
(t nc - Nguyn nh Thi)
ip ng ca chng ta to nn m hng ch o ca on th l nim t
ho ca tc gi v thin nhin, t nc v con ngi Vit Nam. Ngha ca ng ny
ch s s hu (y l mt hnh thc s hu cch trong ting Vit ). Do , on th
cn din t nim vui sng ca tc gi khi thc nhn tinh thn lm ch t nc.
K nng phn tch th 13

Nguyn Hu Vnh
* ip dng : (thi quen gi l ip cu):
V d1 : Bi th t V Hong (Trn T Xng) c cu 8 lp li hon ton
cu 1 : C t no nh t y khng? . y l kiu ip mang tnh c trng nht
ca hnh thc th th v ngm. Vic lp li cu th c cu trc nghi vn y nh
xoy su, t m tm trng ngao ngn thi ma mai ca tc gi trc hin trng
suy v i o c, l lot v nhn cch ca mt s ngi Vit Nam trong thi bui
giao thi.
Tng t cc hin tng ip khc, ip dng bao gi cng c chc nng
nhn mnh ni dung m dng th cha ng. N mang ci m ba ca thi phm
di mi vo lng c gi , li du n thm m su m trong lng c gi.
V d 2 : Hin tng ip dng Em tan trng v trong bi Ngy xa
Hong Th (Phm Thin Th ). Bi th di nh mt tnh s p thi o trng.
Sau mi ln Em tan trng v, ngi c nhn ra v p hn nhin, trong trng
ca c n sinh qua i mt chng trai si tnh. Cu th chn cht ni n mt s vic
thng nht ca thi i hc Em tan trng v. Ci chn cht ca mt k chn tnh
ch khng phi phong tnh. S lp li dng th l lp li s vic thng nht y.
Nh vy, th php ip dng va nh nhng trang hi k ghi li cn k nhng g
p , ng yu mt thi ca c b, va chng trai si tnh bc bch tnh yu
lng l ca mnh - lng l nh thi gian.
* ip on (cn gi l ip khc):
L hin tng lp li mt on th . on th c lp lun cha mt ni
dung cm xc no y. Cho nn, ip on thng c vai tr nhn mnh v th hin
tnh thng trc ca cm xc.
V d 1: Bi th Tm t trong t ca T Hu c mt ip on 4 dng th:
C n thay l cnh thn t
Tai m rng v lng si ro rc
Ti lng nghe ting i ln no nc
ngoi kia vui sng bit bao nhiu
on th tp trung th hin hon cnh c n v khao kht hng ra cuc
sng bn ngoi ca tc gi. Bip php ip on th hin su sc kht khao
thng trc, mnh lit y.
ip khc trong th l hin tng khng ph bin. Bi hn ch ln nht ca
th php ny s lm ngho i nhc th. Trong thc t, xut hin nhiu bi th c
ip khc nhng khng phi lp li nguyn xi m nh th c bin ci theo mch
cm xc.
V d 2:
L vng ri
(Ti khc anh i)
n rung ting
Ngi yu ng ngi ...
K nng phn tch th 14

Nguyn Hu Vnh

Trng vng ri
(Ti khc anh i)
n nghn ting
Ngi yu dy ri ...

Hoa vng ri
(Ti khc anh i)
n cm ting
Ngi yu i ri

Sao vng ri
(Thi ht anh i)
n b phim
Ngi yu cht ri
(Thi v - Bch Kh)
Bi th xy dng trn c s vn dng linh hot php ip on v s pht
trin ca cm xc. Giai iu ti phai ca bi th c pht sinh t vic lp i lp li
hnh nh vng ri ca: L, trng, hoa, sao. V mi thc th ny li c mt mi
quan h cht ch vi ting n, vi hnh nh ngi yu. Bi th nh mt ip khc
gi t, v mi kh th l mt cung bc khc nhau. C hai chui ng t i lin vi
ch th n (rung, nghn, cm, b) v ngi yu (ng ngi, dy, i, cht)
khin to nn mt s thng nht gia hnh ng vi cm xc ca bi th. Mi t
nh mt du nhn ghi li nhng cung bc tn phai ca t tri, v bit li ca lng
ngi. Nhc th mi lc mt ngn vang nh ting kinh cu bn b vc thm.
* ip - o: Trong thc t, php ip c cc nh th s dng linh hot, k
hp vi nhiu th php ngh thut khc, ph bin nht l kt hp php ip t, ip
ng, ip dng vi php o v tr ca cc hnh v, cc t, cc ng. Vic kt hp 2
hay nhiu th php cng mt lc s tng thm nhiu gi tr thm m cho th. Chng
ta cng thng thc ci hay ca cc cu th sau:
- Song sa v v phng tri
Nay hong hn li mai hn hong
(Truyn Kiu - Nguyn Du)
- Vn ng trng sn, sn ng vn
Giang tm nh knh tnh v trn
(Tn xut ngc hc ng sn - H Ch Minh)
- Con kin m leo cnh a
Leo phi cnh ct, leo ra leo vo
Con kin m leo cnh o
Leo phi cnh ct, leo vo leo ra
K nng phn tch th 15

Nguyn Hu Vnh
(Ca dao)
- ng bn ni ng ng bn t ng mnh mng bt ngt
ng bn t ng ng bn ni ng cng bt ngt mnh mng
(Ca dao)
c. Php i:
* Khi nim: L hin tng b tr song hnh v mt m thanh v ngha 2
v ca mt dng th hay hai dng th trong mt bi th. Tn s xut hin nhiu hay
t, c nh hay khng c nh ca php i tu thuc vo c trng ca tng th th.
th tht ngn bt c th lun c hai cp cu i vi nhau: Cp cu thc v cp cu
lun. th song tht lc bt thng xut hin cp cu i cp cu tht. th lc
bt thnh thong c php i trn mt dng.
* Phn loi php i v mt hnh thc: C 02 loi.
1. Tiu i: l php i xy ra trong ni b mt dng th.
V d: Ngi quc sc // k thin ti
Tnh trong nh // mt ngoi cn e "
2. Bnh i: l php i xy ra gia hai dng th vi nhau.
V d: Trn gh b m ngoi t vt
Di sn ng c ngng u rng
(Giu ngi thi - Trn T Xng)
* Chc nng: Php i gp phn lm nn tnh hi ho ca tit tu. Song, khi
phn tch chc nng ca php i, ta cn xem xt k s tng xng v mt t vng
- ng ngha ca hai v hay hai dng i rt ra ni dung biu hin ca th php.
C hai kiu tng xng v t vng - ng ngha sau:
1. Tng xng nt ngha b sung:
V d 1: Phng tiu lng ngt nh ng
Gng loan b na // di hng x i
(Cung on ngm khc - Nguyn Gia Thiu)
Hai v i b sung, nhn mnh ni dung xa cch, chia ly, tan v trong mi
quan h chn chiu gia cu trng v ngi cung n.
V d 2: on trng thay lc phn k
V cu khp khnh // bnh xe gp ghnh
Hai v i m trng tm l hai t ly khp khnh v gp ghnh tng
xng v t loi, phng thc cu to, ngha tp trung b sung nhau ni v s
khng bng phng, trun chuyn ngay trong nhng bc u tin trong chng
ng mi lm nm lu lc ca Kiu.
V d 3: on th miu t v p ca Thu Kiu, Thu Vn (Truyn Kiu -
Nguyn Du) c 24 dng th, nhng c 12 cu tiu i. V th, m iu tit tu ca
on th cn i, nhp nhng gp phn th hin s hon m v nhan sc, s ton
din v phm cht v ct cch ca Thu Kiu - Thu Vn.
u lng hai t nga
Thu Kiu l ch em l Thu Vn
Mai ct cch, tuyt tinh thn,
Mi ngi mt v mi phn vn mi,
Vn xem trang trng khc vi ,
K nng phn tch th 16

Nguyn Hu Vnh
Khun trng y n nt ngi n nang,
Hoa ci, ngc tht oan trang
My thua nc tc tuyt nhng mu da.
Kiu cng sc so mn m,
So b ti sc li l phn hn,
Ln thu thu, nt xun sn
Hoa ghen thua thm, liu hn km xanh
Mt hai nghing nc nghing thnh
Sc nh i mt, ti nh ha hai
Thng minh vn sn tnh tri
Pha ngh thi ho, mi ca ngm
Cung thng lu bc ng m,
Ngh ring n t h cm mt trng.
Khc nh tay la nn chng,
Mt thin bc mnh li cng no nhn.
Phong lu rt mc hng qun
Xun xanh xp x ti tun cp k.
m m trng r mng che
Tng ng ong bm i v mc ai.
( Kiu - Nguyn Du )
2. Tng xng theo nt ngha i lp:
V d 1: Khn ngh c bc l khn di
Di chn vn chng y di khng
(Trn T Xng)
Ngoi php ip - o hai t khn, di trong hai dng th trn, nhng t
ng chnh i lp nhau v ngha nhm th hin quan im ng x ca ng t V
Xuyn trong lnh vc sng tc vn chng.
V d 2: Cng trong mt ting t ng
Ngi ngoi ci n, ngi trong khc thm
Cng mt vn cnh m k khc ngi ci. l nghch cnh ca cuc i.
Nghch cnh no m chng gy au lng cho nhng ngi c nhn tm.
d. Ngt nhp: Nhp l hin tng c to nn do nhng du lng trn chui
m thanh ca dng th.
Thng nhp th l do th th quy nh. Ngi ta cn c vo s m tit trong
nhp th nht m t tn nhp th.
- Th lc bt: Nhp 2 / 2 / 2 v c gi l nhp chn.
- Th song tht lc bt:
* Hai cu tht nhp: 3 / 2 / 2 / 2 v c gi l nhp l.
* Hai cu lc bt (tng t th lc bt).
- Th tht ngn bt c: nhp 2 / 2 /3 v c gi l nhp chn.
Tuy nhin, trong qu trnh vn ng v pht trin ca th loi, nhp th c
nhiu bin i linh hot nhm to nn s phong ph v nhc ip v tng hiu qu
biu t cho th. Th t do c cch ngt nhp t do hn c, ngt nhp theo mch
cm xc.
K nng phn tch th 17

Nguyn Hu Vnh
Xc nh ng nhp th s gip ch rt nhiu cho vic phn tch th. Ngt nhp
sai th cm, hiu sai.
V d: Ngi ra i u khng ngonh li
Sau lng thm nng l ri y
Nu ngt nhp Sau lng / thm nng l ri y th s hiu sai ca tc
gi. Phi ngt nhp: Sau lng thm / nng l ri y th mi hiu ng tinh thn
cu th.
Phn tch nhp th nn tp trung vo cc dng, on th c cch ngt nhp l
so vi nhp truyn thng ca th loi, hay nhp iu c bn ca bi th.
V d 1: Na chng xun / thot / gy cnh thin hng
Cu th c cch ngt nhp khc bit (3 / 1 / 4) vi nhp c bn ca th lc bt (
2 / 2 / 2 / 2). Ch thot mang mt nhp - nhp nhanh, nhm gi t s thay i
nhanh chng, t ngt trong cuc i m Tin. V n l s d cm cho tng lai
y tai bin ca nng Kiu. Nhp th nhanh, gi t tai bin p n bt ng ln thay
i ton b cuc i, s phn ca trang quc sc thin hng.
V d 2: Ngn thc ln cao/ngn thc xung
(Ty Tin - Quang Dng)
Cu th nh b b i bi nhp th sau m tit th t, to nn biu tng
nh mt ngn ni, nhm mc ch gi t tnh cht him tr ca a hnh vng
thng ngun sng M v nhng gian lao trn bc ng hnh qun ca binh
on Ty Tin.
V d 3: Nng i ng ng/c nhc trong giy
Nhc gy hoa mng/nhc ngt tri my
Nhc ln cung hng/nhc v o mng
i nng tin nng/hp nhc y hng
(Nhc - Bch Kh)
Khng ring g kh th, m c bi Nhc u c ngt nhp ch th t
nh vy. Th tm ch, thng ch ngt nhp ch th ba, nm, su, ri rc mi c
cu ngt nhp ch th t. Th m vi Bch Kh, thi nhn liu lnh ngt nhp
nh th, lm cho cu th, bi th nh b tch lm hai, to ra mt li th song phn
c o.
Li ngt nhp nh vy, khin ngi c c cm gic y l bi th t tuyt
gieo vn gin cch tng i mt. Nhng gi tr ca bi th khng ch ch . C
l, sc mnh ca nhc iu tn k, ca tng mi m cun phng cm xc ca
ngi c, khng kp cho anh ta th gi ngh n th t ngn c ( Lai
Thu). Theo Hn Mc T Cch dng hi v h vn ch th t lm cho cu
th ca Bch Kh na nh ring ty, na nh ho thun, ph hp vi tm hn thi
nhn ang tm n mt s kt hp ng - Ty, kim - c trn nn vn ho nhn loi.
V d 4: Th lng nghe nhc iu ca on th sau:
Tip ly cn / cn ly y /
Nm con / mt v / ngi vng xoay /
Nhc chim thanh tc / rt v y /
/ cnh vng l lc /
Nng chn tnh / rng ca mt khc /
Tic hoa h / chn ngc h /
K nng phn tch th 18

Nguyn Hu Vnh
Giang h / vt cnh / sau chung ru
(Nam hnh - Bch Kh)
Cch ngt nhp trc trc ny to ra mt nhc iu khp khnh nh v nga ca
khc Nam hnh, gi t trng thi ng ng chp chn ca ngi ung ru.
e. Phi thanh: L hin tng lun phin cc thanh bng - trc trong mt hay
nhiu dng th, to nn tnh du dng trm bng, ng thi gp phn to nn ni
dung cm xc cho th.
Ting Vit c 6 thanh, c chia ra bng - trc nh sau: Thanh bng (huyn,
ngang), thanh trc (sc, nng, hi, ng).
Theo m hnh thanh iu chun trong th ting Vit:, c hai thanh bng i
lin vi hai thanh trc ... Song, nu my mc tun theo m hnh ny nhc tnh (tnh
du dng, trm bng ca th) s n iu. Thc t, trong qu trnh sng tc, nh
ngh s lun sng to, ph v m hnh thanh iu chun, lm cho nhc th phong
ph a dng hn. T , c nhng kiu cu th c bit v phi thanh nh sau:
* Cu th ton thanh trc, ch yu thanh trc: m iu ca cu th kiu ny
cao, vt, sc lnh. Kiu cu th ny t thy. Xa, L Bch c vit cu: Hu khch
hu khch t m tu (7 ting trc). Tuy nhin, y ch l tr chi ch. Cu th l
ch cha hay. Cu th ca Thi Hiu d ch c 6 ting trc nhng c sc hn:
Hong Hc nht kh bt phc phn (Hong Hc lu). Thanh trc trong cu th
trn thuc loi trc cao nh vy cng lc cng ln cao nh cnh chim Hong Hc
cng lc cng bay cao, bay mi khng v li t ny ch v lu Hong Hc.
* Cu th ton bng, ch yu thanh bng: m iu cu th kiu ny nh
nhng, m m, trm lng, ph hp din t nhng cm xc m h, nh nhng, th
v, lng du. Cu th kiu ny kh ph bin trong th xa v nay. Ph cng tng
vit: L hoa mai hoa sm si khai. Vit Nam, kiu cu th ny c ch
khai thc nhc iu t phong tro Th Mi.
Xun Diu c cu:
Sng nng theo trng ngng lng tri
Tng t nng lng ln chi vi
(Nh h)
iu khin hai cu th trn gy n tng thnh gic i vi c gi chnh l
nhc iu lng lng, nh nhng, to cm gic chi vi, ngng ng. Yu t lm nn
nhc iu ca cu th c bn l thanh iu (thanh bng) v sau l vn i v
ph m cui n, ng. Nhc iu y gp phn th hin tinh t cm xc lng lng,
phiu bng, tm trng mang mang ca tc gi.
Trc Cch mng thng Tm, Huy Cn vit:
Bng dng bun b khng gian
My ging lng thp / ging mn m u
Thanh bng chim t l 10/14 m tit. Cu th trm xung, din t ni bun
man mc, tru xung, bng bc khp khng gian.
n Bch Kh - mt nh ni l trong phong tro Th Mi - ng to bo
hn trong sng tc, sng to mt th th bnh thanh. Bch Kh c rt nhiu bi th
ton thanh bng hay ch yu l thanh bng, nh: Mng cm ca, T b, Nhc, Thi v,
... v nh m ng to cho mnh mt phong cch ring. V d:
Nng i ! Tay m ng ging mm
Trng an qua cnh mun tay m
K nng phn tch th 19

Nguyn Hu Vnh
My nhung pha mu thu trn tri
Sng lam phi mu thu ni ni.

Vng sao nm im trn trn hoa gy
Tng t ngi xa thi qua y
i nng nm xa qun li th
Hoa va a hng gy m

Cy n yu ng lm bng th
Dy n yu ng run trong m
Hn v trn mi ku: Em i
Thuyn hn khng i ln chi vi
Sc m nh ca bi th l th nhc iu huyn diu ch khng phi hnh nh,
sc mu, to vt. m nhc ca bi th c uy lc ng k. N thi min, dn d m
hoc c gi. Thu trong bi th bun nhng lng , au thng nhng du nh. Tt
c iu u do nhc iu bi th to ra
Tip thu truyn thng , tinh hoa ca th lng mn, th ca khng chin cng c
mt s bi gy n tng v nhc iu:
Em i bun lm chi
Anh a em v sng ung
(Bn kia sng ung - Hong Cm)
Hai dng th ch c mt ting trc, nhc iu trm bun su lng ph hp cho
vic din t tnh cm an i, v v ni au ca tc gi.
* Cu th trc trc :
Nguyn Du vit v chuyn xe a Kiu vo kip on trng:
on trng thay lc phn k
V cu khp khnh , bnh xe gp ghnh
Lun phin m iu dng th hai nh sau: T B T T T B T B. Ng iu ln
cao v xung thp t ngt c kh nng gi hnh nh con ng khc khuu gp
ghnh. Nhng bc u tin y d lng cuc i y trun chuyn , lu lc ca
Kiu trong kip phong trn .
*S phi hp ca cc kiu cu th trn : Mi kiu cu th trn c mt nhc
iu ring, sc thi biu cm ring. Phi hp chng li vi nhau s lm cho nhc
iu phong ph v sc thi biu cm cng a dng. y l thc t thng thy trong
th.
Tn vit: Ti cao, phn thp, ch kh ut
Giang h m chi qun qu hng
(Thm m c bn ng)
Dng th nht ch yu thanh trc (5/7 m tit), cng thm cc ph m cui tt
(p, t), nhc th sc nhng ut nghn, biu t ci bt c ch ca Tn trong thi
cuc. Ngc li, dng th hai l ton bng, nhc th m xui nh bung thng ph
hp din t ci th giang h, m chi qun i ca tin sinh ni h gii.
Hay, nh Thm Tm c vit :
a ngi ta khng a qua sng
Sao c ting sng trong lng ?
Bng chiu khng thm khng vng vt
K nng phn tch th 20

Nguyn Hu Vnh
Sao y hong hn trong mt trong ?
(Tng bit hnh)
( B B B B B B B
B T T T T B B
T B B T B B T
B B B B B T B)
Cu mt v cu bn ton bng(hay ch yu thanh bng), cu ba trc trc. V
theo Trn nh S, thanh bng l nhc nn ca bi th, gp phn gieo vo lng
ngi mt v bng khung xn xang.
Ty Tin ca Quang Dng l mt bi th thnh cng v s phi hp gia cu
th bnh thanh v cu th trc trc.
Dc ln khc khuu dc thm thm
Heo ht cn my sng ngi tri
Ngn thc ln, cao ngn thc xung
Nh ai Pha Lung ma xa khi
(T B T T T B T
B T B B T T B
B T B B B T T
B B B B B B B )
Ba cu u trc trc v mt thanh iu,dng gi t tnh cht him tr ca
vng thng ngun sng M v nhng kh khn trn bc ng hnh qun ca
binh on. Ngc li, cu cui ton bng, ph hp cho vic dng t cm gic thi
v v nhng pht giy lng mn ca ngi linh trc thin nhin rt huyn o, nn
th. S phi hp ny c tnh c trng trong bi Ty Tin. C sau mt lot cu th
trc trc v ng m l mt cu th ton bng hay ch yu l thanh bng nh nhng
mt m. T bi th th hin c hai nt c trng ca thin nhin Ty Bc:
Hng v - Th mng, hai nt c trng ca lnh Ty Tin: Bi hng - Lng mn.
3. Vn:
a. Khi nim : L hin tng lp li khun vn trn mt hay nhiu dng th (
cu to ca vn gm hai phn: Nguyn m v ph m cui).
b.Chc nng: Gieo vn trc ht gip cho th tng cng kh nng lu gi v
truyn t. Th n, mt s vn trong th ting Vit c biu tng m thanh.
Ngha l, mi khun vn c kh nng th hin mt loi cm xc, tm trng, ... no
.
c. Cc kiu gieo vn trong th ting Vit:
*Vn trc - vn bng:
Cng c lc chi vi ni dm khch
Ting sui nghe rc rch lng o
C khi tng gc cheo leo
Th vui con ht la chiu cm xoang
(Khc Dng Khu-Nguyn Khuyn)
Khch/ rch: gieo vn trc; o / leo / chiu: gieo vn bng
*Gieo vn theo chiu dc - chiu ngang:
Rng liu u hiu ng chu tang
Tc bun bung xung l ngn hng
K nng phn tch th 21

Nguyn Hu Vnh
Liu/ u / hiu / chu: gieo vn theo chiu ngang(trn cng mt dng th)
.Tang / hng : Gieo vn theo chiu dc(vn hai dng th)
*Gieo vn gin cch - lin hon:
V d 1:
Hm qua cn theo anh
i trn ng quc l
Hm nay cht cnh
p cho ngi di m
(Ving bn - Hong Lc)
V d 2 : L th cn nh gi u hiu
u ting lng xa vn ch chiu
(Trng Giang - Huy Cn)
*Gieo vn chnh - vn thng:
+Gieo vn chnh : L hin tng lp li nguyn khun vn.
V d:
Ai em phn cht mt mi hng
Hay bn cm ca ti thng
Ch lng chui theo dng cm xc
Nh thuyn ng ph lc trong sng
(Xun Diu)
+Gieo vn thng : L hin tng lp vn c nguyn m v ph m cng dng.
- Cc dng nguyn m ca ting Vit:
Dng khp Dng m Dng trn mi
i a, o
, u
e
i u u
- Cc dng ph m cui ca ting Vit :
Dng tt : t , c , ch ,p
Dng vang: m , n , ng , nh
V d: "C khi tng gc cheo leo
Th vui con ht la chiu cm xoang
Cng c lc ru ngon cng nhp
Chn qunh tng m p bu xun
C khi bn son cu vn
Bit bao ng bch in phn trc sau
(Khc Dng Khu - Nguyn Khuyn)
Cc m tit gieo vn : leo - chiu / xoang - ngon / xun - vn - phn.
Phn tch th v mt gieo vn, cn phi nm biu tng m thanh ca nguyn
m v ph m cui. Xin nu ra vi trng hp ngi c tham kho :
*Nguyn m o, u, : Nu xut hin cui cu th s lm cho nhc iu trm
bun ph hp cho vic din t ni bun, tang ch.
V d 1: Bi Vn t ngha s Cn Giuc (Nguyn nh Chiu) c 30 cu
vn. Cui mi cu u xut hin mt trong cc nguyn m o, u, .
V d 2: Chiu ng tn lnh t tri cao
Khng la m hn hn bun lm
K nng phn tch th 22

Nguyn Hu Vnh
Th lng vy m ai nh la b
Trn gian sao? y thnh ph ang quen
(Huy Cn)
Cui mi cu th xut hin nguyn m o . Nh m n gi ln ci cht
chc, th lng ca chiu ng.
V d3 : Em khng nghe ma thu
Di trng m thn thc
Em khng nghe ro rc
Hnh nh ca chinh phu
Trong lng ngi chinh ph?
Em khng nghe rng thu
L thu ri xo xc
Con nai vng ng ngc
p trn l vng kh?
(Ting thu - Lu Trng L)
Bi th hip vn chn(cc m tit cui). Nguyn m u cng chnh l vn
c bn ca bi th, gi nn cm gic trm bun, thn thc khng ngui trong lng
tc gi khi thu v.
*Nguyn m a, , , : Biu tng m thanh ca cc nguyn m ny l gi
nn cm gic vui ti bay bng, s phng khong.
V d : Khng c knh th c bi
Bi phun tc trng nh ngi gi
Khng cn la ph pho chm iu thuc
Nhn nhau mt lm ci ha ha
( Tiu i xe khng knh - Phm Tin Dut)
Nguyn m a cng l vn a c mt v tr kt thc cu th th hin bn
cht yu i v tnh cch phng khong ca cc chin s li xe.
*Nguyn m i, e, : thng c chc nng biu hin nhng tnh cm trong
sng , nh nhnh, hn nhin.
V d: Chng ngi bn me em
Me hi chuyn lm quen
Tha thy i cha
Thuyn ng, gii i chen !
(Cha Hng - Nguyn Nhc Php)
V nhiu kh th khc trong bi Cha Hng, Nguyn Nhc Php s
dng nhiu m tit c nguyn m e din t v p hn nhin ngy th v tm
hn trong sng ca c b.
- Nguyn m e i vi bn nguyn m cui o to ra vn eo c gi tr gi
ra nhng hnh nh s vt c kch thc b thu hp li v khng vng chi.
V d: Ao thu lnh lo nc trong veo
Mt chic thuyn cu b to teo
(Thu iu - Nguyn Khuyn)
hay ng tro trng theo cnh ht heo
ng i thin tho qun cheo leo
(H Xun Hng)
K nng phn tch th 23

Nguyn Hu Vnh
- Nguyn m e i vi bn nguyn m u o to ra vn oe c gi tr gi
ra hnh nh v s vt c kch thc m rng ra.
V d: Nm gian nh c thp le te
Ng ti m su m lp lo
Lng du pht ph mu khi nht
Ln ao lng lnh bng trng loe
(Thu m - Nguyn Khuyn)
hay Gh tro lng xanh ngi bnh cho
Ngh rng tht ho chi
(Nguyn Khuyn)
* Ph m tt (ph m khng mi) p, c, ch, t : Cc cu th c t chc bng
nhng t, vn c ph m cui tt thng c sc thi biu hin cho nhng tnh cm
khc mc , nghn ngo, trc tr :
V d1: Ta i cht mnh mt tri gay gt
ta chim ly ring phn b mt?
(Nh rng - Th L)
Cu th c ging trng ca ho hng nhng nhng ph m tt (cht, mt, gt,
mt ) y li lm nn cc ut nghn, cm hn ca cha t sn lm khi b giam cm
trong mt th gii cht chi , gi to.
*Ph m vang (ph m mi) m, n, ng, nh : Nhng m tit c ph m cui
vang th khin m iu cu th bay bng ngn vang v thng c kh nng din t
tnh cm vui sng , hnh phc dn tri mnh mang.
V d : Em i Ba Lan mua tuyt tan
ng bch dng ng trng nng trn
Em i nghe ting ngi xa vng
Mt ging th ngm mt ging n
(Em i Ba Lan - T Hu)
Kh th s dng nhiu ln nguyn m a v cc ph m cui vang khin
cho nhc th vang ng gi nn mt bc tranh ti sng v nhng tnh cm vui ti
, dn tri
Tm li, trong ting Vit c nhiu vn, nguyn m, ph m c gi tr gi
hnh gi cm. Tuy nhin, phi lu rng : Khng phi tt c cc t c nhng vn ,
nguyn m, ph m nh trnh by u c kh nng gi hnh, gi cm. Bi v,
ngoi mi quan h c l do gia v m thanh v ngha , ngn ng cn c mi
quan h v on (khng l do) gia m v . y, ta ch cp n cc trng
hp nm trong mi quan h th nht m thi.
Do vy, nu thun tu, phn tch ngn ng th quan h v on gia m
thanh v ngha th hiu th mt cch hi ht. Ngc li, nu ch cn c vo mi
quan h c l do gia m thanh v ngha th s dn n ch my mc v c nhng
kt lun h .

K nng phn tch th 24

Nguyn Hu Vnh

Chng IV:PHN TCH NGN NG TH V MT NG NGHA

I. Dn nhp:
Mc ch ca vic phn tch th l phi nm ni dung biu t ca ngn ng
th. Ni dung y khng n gin l php cng ngha cc t ng m cn l do mi
quan h cht ch gia cc tn hiu ngn ng trong thi phm to nn. Bnh din ng
ngha th hai trong th l rt quan trng, ng vai tr chnh v quyt nh s thnh
bi ca thi phm. Thc t cho thy, ngha tnh hung (lm thi, ngha th hai) ca
ngn ng th rt a dng, sinh ng v tinh t, khin i lc c gi chng ta lng
tng. Ta th xem xt cc trng hp dn d sau y:
Trng hp 1: Ca dao vit:
Thn em nh tm la o
Pht ph gia ch bit vo tay ai? ( 1 )
v Thn em nh tm la o
Khng dng x l vung vo cho ai ( 2 )
Hnh nh tm la o trong hai cu ca dao trn c ngha biu hin khc
nhau. cu 1, hnh nh tm la o c quan h vi hnh nh ch v do tm
K nng phn tch th 25

Nguyn Hu Vnh
la o c biu hin l mt mn hng. Cn cu 2 tm la o c quan h
vi t x l nn tm la o c hiu l mt ci g nguyn vn khng th phn
chia. V r rng t thn em cu ( 2 ) c hiu l tnh em.
Trng hp 2: B Huyn Thanh Quan vit:
Mt mnh tnh ring ta vi ta (1)
(Qua o ngang)
Nguyn Khuyn vit:
Bc n chi y ta vi ta (2)
(Bn n chi nh)
Hai cu th trn u dng cm t ta vi ta. Nhng ngha biu t ca cm
t y trong hai cu li hon ton khc nhau. cu 1, ta vi ta biu hin s c n
ca tc gi, nhng cu 2, n li th hin tnh bn chn thnh su sc ca Nguyn
Khuyn vi bn ca mnh.
Hai v d trn cho thy, ni dung biu hin trong ngn ng th phn ln xut
pht t mi quan h chng cht gia cc tn hiu ngn ng th.
C c nhng mi quan h y l do ngi ngh s bit cch vn dng
nhng th php ngh thut t chc, sp xp cc tn hiu ngn ng th thnh mt h
thng cht ch. Pht hin c nhng mi quan h y, ngha l ta tm c chic
cha kho vng bc vo th gii lung linh huyn o ca tc phm th.
chng ny, chng ti tp trung vo cch khai thc t chc quan h ng ngha trong
th.
II. Ch ca tc phm th: Trc khi phn tch vn hc ni chung, th
ni ring ta cn phi nm ch ca tc phm. Xc nh c ch ca thi phm
s gp phn nh hng, chi phi mi thao tc phn tch ca chng ta.
Th ca thuc loi tc phm tr tnh, do vy ch ca bi th lun l cm
xc, tm trng, thi ,... ca nhn vt tr tnh i vi mt s vt, s vic, con
ngi no . Ni cch khc, th l sn phm ca tri tim, tm hn ngi ngh s,
nn d mun hay khng n phi mang hi m tm hn, nhp p tri tim ngi
ngh s.
Tm li, ch tc phm th l tm trng ca nhn vt tr tnh trc mt
vn no trong hin thc i sng.
Mun tm hiu ch ca mt thi phm, ta cn lm cc bc sau:
1- Xc nh nhn vt tr tnh trong bi th:
Nh trnh by, nhn vt tr tnh l con ngi ang cm xc, rung ng
trong th.
Ni dung tr tnh trong th lun c th hin thng qua nhn vt tr tnh.
Su xa hn, tc gi cng ch c th th hin xc cm ca mnh thng qua nhn vt
tr tnh.
c gi cn phn bit nhn vt tr tnh v nhn vt t s. S phn bit y
da vo vic i lp nhng nt c trng ca loi tc phm tr tnh v t s. S
phn bit ny gip ch rt ln trong qu trnh phn tch th.
Nhn vt tr tnh l con ngi, nhng l con ngi ca tm trng, ca
cm xc... ch khng phi con ngi hnh s, i ng, ni nng,... nh nhn vt t
s. Do , khi phn tch nhn vt tr tnh ta cn phi tp trung khai thc th gii
tm trng ca nhn vt. Phn tch th m khng ni c tm trng ca nhn vt tr
tnh th coi nh khng phn tch c g c!
K nng phn tch th 26

Nguyn Hu Vnh
Trc khi phn tch th, ta phi xc nh cho c nhn vt tr tnh. Cng
vic ny c khi n gin nhng nhiu lc phc tp.
V d 1: Nhn vt tr tnh trong bi Mi tru (H Xun Hng) rt d xc
nh. chnh l tc gi.
V d 2: Nhn vt tr tnh ca cu ca dao:
Nh ai ra ngn vo ng
Nh ai ai nh, by gi nh ai?
C th l mt c gi hay mt chng trai. Ni chung l mt ngi ang yu,
ang tng t. Nhn vt tr tnh trong cu ca dao ny khng l ai c th, v cng
nh vy m nhiu ngi tm thy mnh, ng hn l tm trng ca mnh trong cu
ca dao .
V d 3: Nhn vt tr tnh trong bi Ting ht con tu (Ch Lan Vin) va
l tc gi va l th h tr Vit Nam trong thi im kin thit t nc sau cuc
khng chin chng Php thng li.
V d 4: Bi th Bng cy kh nia (Anh Ngc) th nhn vt tr tnh l mt
c gi min sn cc ch khng phi tc gi.
V d 5: Bi th Tng bit hnh (Thm Tm) c nhiu nhn vt tr tnh
(ngi i, k ). Bi Vit Bc (T Hu) cng vy...
...
Nhn vt tr tnh suy cho cng l mt sn phm ca thi i, hoan cnh lch
s. Do vy, vic phn tch, i tm tm trng nhn vt tr tnh i lc cn thit gn
vi tm l thi i, hon cnh ra i ca bi th.
2- Xc nh t th:
T th l mt s vic hay hin tng no trong i sng c cp
trong bi th v nh cc s vic, hin tng y m nhn vt tr tnh bc l cm xc.
Nhiu khi t th ch l ci c ngh thut, l gi nh nhng c lc n l mt s kin,
s vic c tht trong cuc sng.
Trong bi Mng hai tt ving c K(Trn T Xng), tc gi mn ci
cht ca c K lm t by t thi trc hin thc giao thi ca x hi Vit
Nam m nhng chn gi tr cuc sng b o ln. Nhng, bi Khc Dng Khu,
Nguyn Khuyn li by t ni au, nim c n khi mt bn, v qua ng cn th
hin mt tnh bn su sc chn thnh.
Ngi lm th mun din t tt cm xc () th phi chn t. T hay l t
mi l, din t trn vn, c o, su sc cm xc ca nh th.
Thc t cho thy, mt bi th hay cng nh mt phn t th. Khi tm hiu
t th trong mi quan h vi ni dung cm xc,c gi cn tnh to v linh hot,
khng cng nhc, my mc. Bi l, c nhiu bi th cng chung mt t nhng ni
dung cm xc khc nhau v nhiu bi khc nhau v t nhng ni dung cm xc c
nhiu im ging nhau.
V d 1: Ging nhau v t nhng khc nhau v ni dung cm xc.
Cng ly t l chia ly nhng bi th Hng thm (Phan Th Thanh
Nhn) th th hin mt tnh yu va m thm kn o va mnh lit d di ca c
gi (nhn vt tr tnh). Trong khi bi Hong Hc lu Tng Mnh Ho Nhin chi
Qung Lng, L Bch li th hin ni bun khi thc nhn v thn phn nh b hu
hn ca kip ngi trc s mnh mng, vnh hng ca v tr.
V du 2 : Khc nhau v t nhng tng ng v ni dung cm xc.
K nng phn tch th 27

Nguyn Hu Vnh
Cng th hin tnh bn chn thnh, su sc nhng trong hai bi th Khc
Dng Khu v Bn n chi nh s dng hai ci t khc nhau. Bi Khc
Dng Khu ly t t ci cht ca ngi bn, bi Bn n chi nh ly t t
vic mt ngi bn n thm Nguyn Khuyn.
Tm li t th l mt i tng c th nh th bc l cm xc thi t
tng ca mnh (ng hn l ca nhn vt tr tnh ). Xc nh t th mi d dng
nm bt mch cm xc ca bi th. Cn thy t th l phng tin tm hiu gi
tr cm xc ca bi th ch khng phi l mc ch vic phn tch th.
3. Xc nh mch tm trng chnh ca bi th (Cm nhn s b ni dung
cm xc ca bi th):
Ni dung cm xc trong th lun c th hin mt trong hai hnh thc sau:
Trc tip v gin tip trn ngn ng th.
+Th hin trc tip bi cc t ng ch tm trng.
V d: "Sng gn Trng Giang bun ip ip
Con thuyn xui mi nc song song
Thuyn v nc li su trm ng
Ci mt cnh kh lc my dng"
(Trng Giang - Huy Cn)
Kh th c hai t "bun", "su" trc tip th hin tm trng nhn vt tr
tnh. Ni bun su y l mch cm xc ca kh th ny ni ring v bi Trng
Giang ni chung.
Hay
"Rng liu u hiu ng chu tang
Tc di bung xung l ngn hng
y ma thu ti ma thu ti
Vi o m phai dt l vng"
T "bun" trc tip th hin cm xc ca Xun Diu trc ma thu chia ly.
+Gin tip th hin cm xc thng qua hnh tng ngn ng th:
V d:
"... C bi yu minh nguyt
i nh thnh tam nhn"
(Nng chn mi trng sng
Vi nh thnh ba ngi)
(L Bch)
Cu th khng c t ng no trc tip miu t tm trng ca L Bch, nhng
hnh tng th li th hin r nt ni c n ca tc gi, hay:
"Nghe cng m, ngm cng say
L thay mt st cng ngy v tnh"
(Kiu - Nguyn Du)
S vic c t trong cu th l s m ui, ngy ngt ca H Tn Hin
trc ting n v nhan st ca Kiu. Nhng iu quan trng trong cu th l
Nguyn Du dng hnh nh hon d "mt st" (ch H Tn Hin) by t thi
khinh b, ma mai ci bn tnh ho sc, tm hn kh cn ca v tng c trng thn
ny.
K nng phn tch th 28

Nguyn Hu Vnh
Thc t cho thy, trong mt bi th hay mt cu th, thng c s kt hp c
hai cch th hin ni dung cm xc. Nh:
- "Sao xt xa nh rng bn tay"
- "au x lng anh cht na thn ngi"
(Qu hng - Giang Nam)
Trong trng hp ny, cc cm xc chnh c th hin trc tip qua cc t
"xt xa", "au", v cc t ng cn li "rng bn tay", "cht na thn ngi" to nn
nhng hnh tng ngn ng, va nhn mnh, va to sc thi c th cho tng loi
cm xc y.
Da vo nhng iu va trnh by trn, ta d dng xc nh ch ca mt
bi th. V th xc nh ch bi Trng giang (Huy Cn).
+Nhn vt tr tnh: tc gi (Mt ngi khch tha phng).
+T th: Khng gian mnh mng ca dng Trng giang, ca v tr.
+Cm xc chnh: Ni bun su, s c n.
Vy ch ca bi Trng giang l: Bi th th hin ni bun su, s c n
ca tc gi trc khng gian mnh mng.
Tuy nhin, phn tch, tm hiu y gi tr ni dung v ngh thut ca
mt thi phm ta cn i su vo vic phn tch hnh tng ngn ng th.
II. Hnh tng ngn ng th:
1. Khi nim:
Hnh tng th l mt hnh nh va c kh nng th hin ci c th sinh
ng ca i sng, va mang ngha biu trng v cuc sng thng qua s x
dng ngn ng ti tnh, tr tng tng, c sng to v cch nh gi ca ngi
ngh s.
T nh ngha ny, ta thy iu kin cn ca hnh tng trc ht phi l
mt hnh nh v cuc sng v iu kin l hnh nh y phi c ngha biu trng
v cuc sng. Nu ch dng li mc ti hin cuc sng th ngn ng th cha
tr thnh hnh tng. V d nh cu "Qu nin trc ngoi t tun" th ch to ra hnh
nh mt con ngi c tui ngoi 40 . Cu th ny ch mi k s ch cha to ra
ngha biu trng cho mt vn no trong i sng. Song n cu: "My ru nhn
nhi o qun bnh bao" th khng nhng to ra hnh nh con ngi c hnh dung
chi chuc, m cn gi nn nt ngha biu trng: Thi khng tn trng ca tc
gi v hng ngi im t ngoi hnh ngu trang cho s nhum en tm hn v
nhn cch.
thy c ngha biu trng ca hnh tng, iu c bn, ta phi xem
xt n ti nng s dng ngn ng (Ngh thut dng ngn ng) ca ngi ngh s.
Bi l, mi qu trnh, cch thc phn tch th u phi xut pht t ngn ng vn
bn th. V vy, ngn ng th c tnh hnh tng, ngi ngh s lun phi bit t
chc, sng to ngn ng t n v c bn ca ngn ng l t n nhng n v ln
hn l cm t, t hp t, cu, on, ...
Vy, ta c th khng nh hnh tng th l ni kt tinh cao gi tr ni
dung v ngh thut ca thi phm.
2. Cc phng thc s dng ngn ng to nn hnh tng th:
a. Cht liu th (thi liu):
K nng phn tch th 29

Nguyn Hu Vnh
L h thng hnh nh, s vt c ngn ng gi tn c cng mt c im
tnh cht v c mi quan h tng cn vi nhau.
T cch hiu nh vy, ta thy nhng t ng to nn cht liu th thng l
cc danh t hay ng danh t. V cng v cc hnh nh s vt c ngn ng gi tn
c nt tng ng v quan h tng cn nn c th hiu cht liu th l h thng
cc danh t, ng danh t cng trng.
V d:
Cc t: thu tinh, pha l, gng h, x c, san h, lu ly, ngc, ... l nhng
t ch cc s vt c cng nhng c im, tnh cht: Cng, d v, trong, phn
quang, ...
nghin cu su v cht liu th, ta thy r mi mt dng cht liu c
dng trong th cha ng m nt c tnh sng to (quan nim ngh thut, quan
nim thm m, thi tnh cm, ...) v ngh thut ca nh ngh s. Do vy,
vic tm v phn tch c cht liu th s gip c gi m thm mt cnh ca
bc vo khm ph th gii cm xc c o ca tng thi phm hay c s nghip
sng tc ca mt nh th.
V d 1:
Th gii ngh thut bi Nguyt cm (Xun Diu) c to dng t hai
thc th: ting n v nh trng. Song, trong bi th ting n v nh trng y c
bao bc trong khng gian trong sut tnh lng, bng gi, ngp sng, d v ca: m
thu tinh, bin pha l, sng bc, ... Qua l mt khng gian p gi ci bng gi,
c n trong lng ngi.
V d 2:
Bch Kh l nh th c nhiu bi, nhiu cu th s dng cht liu th c tnh
cht trong sut, d v, ...
- Lu ai nh g nh lu ly.
- Thu tinh ai lng vng h
- Khng gian x c hay san h
...
V d 3:
Th Hn Mc T thng s dng cm 3 thc th: Trng - Hn - Mu.
- Gi rt tng cao trng ng nga.
V tan thnh vng ng vng kh.
Ta nm trong vng trng m y
Sng dy cung in ma mu ra.
- Ka ai gnh mu i trn tuyt
Manh o da cu ngm n nang
- Ngi i mt na hn ti mt
Mt na hn ti bng di kh.
- Sao bng phng n trong mu huyt
Nh xung lng ti nhng git chu.
Vi T, trng ng ngha vi th gii ci p, ci vnh hng, th gii huyn
o, hn - mu l ni m nh v ci cht t thc ti ni au bnh tt. Trng - hn -
mu lm nn s cn bng tm trng, cm xc trong th Hn Mc T.
V d 4:
K nng phn tch th 30

Nguyn Hu Vnh
Cht liu th ca Nguyn Bnh thng l cc hnh nh, s vt gn lin vi
i sng lng qu Vit Nam. l thi liu dn gian: Tru, cau, n, , ch, m gi,
thy u, hoa xoan, lu tre, cy bng, u nh, hi lng, ...
Theo Nguyn Nh Bng v H Xun Bnh thng k th trong tuyn tp th
Nguyn Bnh c n 452 t ch v lng qu. y l mt trong nhng yu t khin
ngi ta gi Nguyn Bnh l nh th chn qu.
c bit, ngi ta cn pht hin trong th Nguyn Bnh cc t ng lin quan
n ch khoa c thi phong kin:
- Tng bng vua m khoa thi
Anh quan trng, vinh qui v lng
Vng anh i trc vng nng
C hai chic vng cng sang mt
- Mi ri mn kho thi hng
Nga iu vng ta qua ng nhng ai ?
...
C l, v tc gi bt bnh trc hin thc cuc sng ng thi, nn tm v
ngy xa vi ci hn dn tc.
V d 5:
Ca dao ra i t trong i sng sinh hot ca ngi bnh dn nn cht liu
ca n cng gn lin vi i sng ca ngi bnh dn. Hu ht hnh nh, s vt,
hin tng xut hin trong ca dao u mc mc, d hiu, bnh d, thn quen. iu
lm nn sc sng lu bn ca ca dao (Theo cc nh nghin cu, ch c s t cu
ca dao do tr thc phong kin sng tc nn c cng in c, t hn - vit, cc hnh
nh tng trng c l nn n c tnh uyn bc, hn lm m thiu tnh dn gian).
V d 6:
Chng t nc (Trch trng ca Mt ng kht vng - Nguyn Khoa
im) s dng thi liu l vn ho dn gian, nh: cc cu ca dao, tc ng, thnh ng,
truyn c tch, thn thoi, truyn thuyt, ... gip tc gi th hin thnh cng hnh
tng t nc.
t l ni con chim phng hong bay v hn ni bc
Nc l ni con c ng ng mng nc bin khi
Thi gian ng ng
Khng gian mnh mng
t nc l ni dn mnh on t
t l ni chim v
Nc l ni rng
Lc Long Qun v u C
ra ng bo ta trong bc trng...
t nc l nhng g thn thuc, gn gi vi mi chng ta. t nc l t
nc ca nhn dn, t nc ca ca dao thn thoi.
b. Hnh tng khng gian v thi gian trong th:
Khng gian v thi gian l hai phm tr lun c mt trong mi hot ng,
sinh hot ca con ngi. Nhiu lc khng nhng n vn thng trc chi phi,
m nh chng ta. Ngi ta thng ni rng h xc cm v mt iu g m qun
i yu t khng gian v thi gian lm nn s tn ti, xc nh ca iu . Do vy,
K nng phn tch th 31

Nguyn Hu Vnh
t duy, xc cm ca con ngi cng nm trong v chu s chi phi ca mt h
khng gian, thi gian no .
Trong th, hai phm tr ny thng xuyn xut hin, nhng hn khng
phi l s ngu nhin ca vic miu t hin thc, cm xc. Phm tr khng gian v
thi gian trong th lun c cc thi s thc su sc nn n hin ln trong th nh
nhng hnh tng cha ng suy tng, cm xc ca thi s v cuc i. V vy,
phn tch th khng th b qua vic tm hiu cm thc ca nh th v khng gian,
thi gian.
Mi ngi u c nhn thc ging nhau v khng gian, thi gian vt l.
l th khng gian 3 chiu, thi gian tuyn tnh. l nhn thc bng l tr, khch
quan, khoa hc. Nhng v mt tm l, tnh cm qu trnh nhn thc y din ra
khng nh nhau nhiu ngi. Vn xut pht t c s khoa hc, nhng cc thi s
nhn thc, biu hin khng gian, thi gian trong th theo chiu tm l tnh cm ch
quan. Cho nn thng qua hnh tng khng gian v thi gian ta s tm thy cch
cm, cch ngh ca nh th v cuc i.
Kinh thi c cu:
Nht nht ti t
Thin thu ti ngoi
(Mt ngy trong t (bng) thin thu ngoi).
th hin cm thc ca ngi xa v khng gian (ti t/ti ngoi), vn
thi gian (nht nht/thin thu). Khng gian v thi gian trong cu th mang m
du n tm trng ca con ngi, nn ta thng gi l khng gian tm trng, thi
gian tm trng.
tin theo di, chng ti ln lc i vo tng phm tr trong th:
u tin l vn thi gian ngh thut trong th. Khng nh thi gian vt l
vn ng lin tc, u ng theo chiu tuyn tnh, thi gian trong th b ct xn, ko
di hay dn nn theo tm trng, cm xc nhn vt tr tnh. Thi gian va l c s,
va l ci c con ngi suy t v thn phn, cuc i hay by t ni nim.
Su ng cng lp cng y
Ba thu dn li mt ngy di gh
(Kiu - Nguyn Du)
Mt ngy di nh ba thu l v ni au trong ngy y qu nhiu. Thi gian
tm l ca ni au lun di hn nim vui v th m ngy au n y di nh ba thu
cng li. Hnh tng thi gian trong cu th trn dng th hin ni au n tt
m Kiu phi gnh chu. Phng thc t duy ca cu th: Mt ngy bng ba
thu c s dng trong cu Nht nht ti t/Thin thu ti ngoi (Kinh thi).
Nu vi cu th trn, Nguyn Du dng thi gian lm thc o ni au ca
Kiu, th Xun Qunh li dng thi gian lm thc o ni nh ngi yu, ni nh
thng trc n mc v thc, nn n t nhin thm vo t, cu ch:
- Lng em nh n anh
C trong m cn thc
(Sng)
- Khi anh vng bn tay em bit nh
Ly thi gian an thnh o mong ch
Ly thi gian em vit nhng vn th
(Bn tay em)
K nng phn tch th 32

Nguyn Hu Vnh
- D cng mt thi gian, cng mt khng gian
Ngoi cnh ca vi em l qu kh
Cn hin ti ca em l ni nh
Thi gian i sao khng i sc mu
(Thi gian trng)
Di gc trit hc, mi vt u tn ti v vn ng bin i theo thi
gian. Cho nn, thi gian v tnh, cn mn lm cho mi th i thay k c lng
ngi. Nh Xun Diu vit:
Gp i em anh rt s ngy mai
i tri chy lng ta khng vnh vin
Do vy, thi gian xut hin trong th thng mang ngha biu trng, l i
tng nhn thc cho nhng i thay, cn mt, c khng, hp tan, ... ca cuc i.
V s i thay y lm rung ng tri tim vn d run ry ca nh th:
Tch nin kim nht th mn trung
Nhn din o hoa tng nh hng
Nhn din bt tri h x kh
o hoa y cu tiu ng phong
( thnh Nam Trang - Thi H)
Bi th cp n hai s: C ngi v vng ngi, hai thi im: Ngy
ny nm xa v ngy ny nm nay. Quy li cho cng l s i thay (sau mt
nm). Nu khng c i thay ca thi gian th lm g c cnh nhn din bt tri h
x kh, lm g c ni nh tic ca k phong lu a tnh y.
Thi gian tri khin ng trng phu u bc Bc u vi chic o xanh ta
gi mt ri (Cao B Qut), khin thiu n hao gy nhan sc Sui kh dng l ch
mong thng ngy/ Sng mai mt nm hao gy/Tc my mt mi y tuyt
sng (Tn ). Hnh tng thi gian nh mt th k th s mt eo bm, hu
dit nhng g tt p, qu gi ca con ngi v to nn v s gii hn trong cuc
i.
Ngn ni xun i xun li li
Mnh tnh san s t con con
(T tnh - H Xun Hng)
Ngn l khng a nhng khng loi b c. Thi gian c tri, ma xun i
ri tr li nhng tui xun ca con ngi i mi khng v, trong khi ci hng nhan
vn ch ra cng vi nhng kht khao hnh phc. Thi gian v tnh, lnh lng
ng ght.
Ngi xa thy thi gian nh bng cu qua ca s, i ngi cng theo
bng cu y nhanh chng vt qua:
Xun ng ti ngha l xun ng qua
Xun cn non ngha l xun s gi
V xun ht ngha l ti cng mt
(Vi vng - Xun Diu)
Dng chy thi gian cun tri tt c. Vi Xun Diu, thi gian l mt dng
chy lin tc, vnh hng. Trn ci dng chy y, con ngi tr nn nh b, hu hn,
b cun tri v nhn chm. Hnh tng thi gian xut hin trong th Xun Diu c
tnh cht i lp vi thn phn con ngi, th hin thc nhn v s hu hn ca
kip ngi. V t trong ci ba vn su ngn ngy l my y, con ngi ca quy,
K nng phn tch th 33

Nguyn Hu Vnh
khao kht ni rng hay vt ra khi vng cng to cht chi ca thi gian. T s
nhn thc y, Xun Diu lao vo cuc chy ua vi thi gian bng thi sng
gy, sng cung qut (mt gii php tnh th mang tnh nhn bn).
Thi gian cng l mt ni m nh trong th Hn Mc T. V theo T:
Ch c trng sao l bt dit
Nhng g tt c thy qua i
Nn Chng ta bin em i thnh thanh kh
Hay Khng gian dy c ton trng c
Ti cng trng m nng cng trng
Hnh tng thi gian trong th Hn Mc T cng mang ngha biu trng
cho s hu dit, nn thi nhn lun khao kht bin thnh trng sao, thanh kh tn
hng ci p vnh hng.
Khng km phn sinh ng, bn cnh hnh tng thi gian, trong th ta cn
bt gp rt nhiu hnh tng v khng gian, khng phi l khng gian -ct ba
chiu m l th khng gian c xc lp theo chiu tm trng.
thc tm hiu, khm ph khng gian c t xa xa trong nhng cu
chuyn thn thoi:Thn tr tri, N Oa v tri. Khm ph khng gian ng
ngha vi vic khm ph t nhin v tr. V khng gian c vai tr quan trng trong
i sng con ngi. Khm ph nhn thc v tr l mt nhu cu thng trc, th
hin kht vng chinh phc ca con ngi. Nh vy, thng qua hnh nh khng gian
c con ngi m t, ta s hnh dung c nhn thc cng nh nhng suy t, ni
nim ca h.
Khng gian lun c mt trong th (Phi chng v n c th, hu hnh hn
thi gian). N tn ti dng tim thc v c dng thc. Nhng d sao, n vn
gp phn th hin c tnh sng to cng nh nhng sc thi cm xc ca ngi ngh
s. C lc khng gian l i tng thm m, c khi n l ci c ca cm xc, ...
Vic lnh hi ting ni th thm t hnh tng khng gian trong th khng phi l
d.
Trong th c, cc thi s phng ng nhn thc khng gian l mnh mng,
v tn t thc v s nh b hu hn ca kip ngi. Khng gian trong th
c thng l sng, ni, my, bu tri, ... c miu t trong s i lp vi con
ngi. S i lp y thng y nhn vt tr tnh vo trng thi rn ngp c n.
C phm vin nh bch khng tn
(L Bch)
Con ngi nh b, c n, l loi trong hnh nh c phm trc khng gia
bao la bch khng tn. V nh th, con ngi c ngha l g trong ci mnh mng
thin a ny. Ni bun v s c n c th thm dn vo con ngi ri ngi ta
vt ln trn thi thng cm o.
Khng gian trong cu th trn c nhn thc gc trit hc nn n c
tnh khch quan, v mang ngha ph qut. Chn l t khng gian y cn c th
hin trong th ca hin i Vit Nam sau ny. Tiu biu l trng hp Huy cn.
Huy Cn c mnh danh l nh th khng gian, th ng lun th hin ni
khc khoi v khng gian, c th l: su v tr, bun sng ni, bun trng giang,
nh qu hng... Bi th Trng giang l mt v d:
Khng gian trong bi Trng giang trc ht l mt khng gian t nhin, c
th l khng gian nng thn c xc nh t cc cht liu: cn, bi, bn, ... Cn th
K nng phn tch th 34

Nguyn Hu Vnh
l th, bi th lng l, bn th c liu. Nt c o l khng gian y c khc ho
trng thi tnh, gn vi cch sng hng ni, suy t, bun lng ca nh th. Th hai
quan trng hn c, nh th miu t khng gian mnh mng ca Trng giang bng
cc tnh t: su, rng, cao, di, cc ng t m rng bin khng gian: xung, ln,
gn, dt, v bng nhng vt th b nh nh: ci, cn, bo to nn s i lp gia
con ngi v khng gian lm hin ln cm gic rn ngp c n ca tc gi.
V cui cng, ngi c cn nhn ra khng gian trng giang l mt khng
gian cht, thiu vng hi m ca s sng. Tt c nhng hnh nh v con ngi, lin
quan n con ngi v s sng u khng thy:
- Thuyn v nc li su trm ng
- u ting lng xa vn ch chiu
- Mnh mng khng mt chuyn ngang
Khng cu gi cht nim thn mt
Ci mnh mng kt hp vi bng gi cng y ngi th vo tnh trng c
n tt . Hn th khng cn ni nng ta no ngoi mt ni nh qu.
Thi hin i, th ca t cn cm thc v khng gian gc v m nh vy.
Cc nh th hin i thng ct xn khng gian theo cm xc, v hnh tng khng
gian trong th hin i thng hin ln tm mc vi m.
Anh ng trong ca st
Em ng ngoi ca st
Gn nhau trong tc gang
M bin tri cch mt
(H Ch Minh)
Bi th c hai mng khng gian r rng trong ca st v ngoi ca st.
ng ranh ca khng gian y ch n gin l cnh ca st nh vt c ngn gia
hai mng mu ca bc tranh hin thc .Di gc vt l ,hai khng gian ny cch
nhau gang tc, nhng v mt x hi ,tm l n l bin tri n gin ,khng
gian trong ca st l khng gian nh t ,cn khng gian ngoi ca st l khng
gian t do.
Kinh nghim phn tch th cho thy , trong th nu c hai mnh khng gian
cng xut hin gn lin vi hai con ngi c th th hnh tng khng gian y dng
din t ni nhung nh ,tng t , nim yu thng thao thc trn tr ...ca nhn
vt tr tnh nh: tng giang u v tng giang v (Tng t - Kinh thi), khng
gian trong ny v ngoi kia trong th Hn Mc T , bn ny v bn kia sng ( Bn
kia sng ung - Hong Cm), Ty phong lnh v Nam thin (Tn xut ngc, hc
ng sn - H Ch Minh)...
Khng gian trong biTy Tin (Quang Dng) l vng ni rng thng ngun
sng M. Mt trong nhng cht liu xy dng hnh tng khng gian y l
nhng a danh c kh nng gi ln nhng vng t xa l hoang vu v y nguy
him : Si Khao, Mng Lt, Pha Lung, Mng Hch, Mai Chu,...Nhng a
danh y cn gi ln a bn hot ng rng ln ca binh on . Cho nn hnh tng
khng gian trong bi Ty Tin trc ht mang tnh i nghch, uy hip con ngi.
Xy dng hnh tng khng gian ny, Quang Dng mun cp n nhng kh
khn, th thch, him nguy m lnh Ty Tin thng xuyn phi i mt, phi vt
qua v t nhn mnh v p bi trng ca ngi lnh.
K nng phn tch th 35

Nguyn Hu Vnh
Ma xun ca Nguyn Bnh l bi th c sc v nhiu phng din v cng
l bi th tiu biu cho phong cch th Nguyn Bnh. Hnh tng khng gian trong
bi th kh c sc. Khi trong tm trng ho hng i xem ht, gp ngi yu th
hnh nh con (hiu l ng trn ) l: Thn oi cch c mt thi .
Nhng khi n hi ht, c gi mi tm anh ch thit xem v cui cng khng gp
ngi yu th Mnh em lm li trn ng v / C ngn g u mt di !.
Khng gian vt l khng thay i, nhng khng gian tm trng th thay i,
khi th n ngn ngi mt thi , khi th b ko di ra mt di .
Nhiu trng hp, trong mt thi phm, c c hnh tng khng gian ln thi
gian. Hai hnh tng ny thng nht, b sung v chiu sng cho nhau lm r ni
dung biu t ca thi phm .
Trong chng trnh trung hc, bi th To gii (H Ch Minh) l mt v d.
Hnh tng khng gian v thi gian trong bi th c tc gi nhn thc, miu t
theo s vn ng tch cc t m sang ngy, t u m sang ti sng .S vn ng
y th hin nim tin, lc quan ca ngi t H Ch Minh vo tng lai ti p. V
n cng chnh l ngun thi hng ca bi th.
Hay trong bi Xc cnh (Trch ng tiu y thut vn p- Nguyn nh
Chiu):
My ging i bc trng tin nhn
Ngy x non nam bt ting hng
Hnh nh my ging gi nn s m m ca khng gian. Hnh nh ngy
x biu trng cho s tr ni. C hai hnh tng tp trung nhn mnh nim mong
i trong tuyt vng ca hoa c i vi cha xun.
c - Cc th php dng t trong th:
La chn v s dng t ng l cng vic cn thit, mang tnh c trng ca
ngi lm th. T ng phi dng ng thanh, ng ngha,va c tnh to hnh va
c tnh biu hin. Dng t c o, sng to, c tnh ngh thut s gp phn rt ln
vo s thnh cng ca thi phm. T ng chnh xc l con mt, l nh sng a ta
thm nhp vo th gii ci p ca th ca. C c cha kho vt qua cnh ca
t ng, ngi c s bc vo v sng vi v tr huyn o ca th.
Giai thoi v nh th Gi o gip ta hiu hn v ngh thut dng t trong
th:
Mt hm, Gi o (1779-1843)-mt nh th hon tc - ci nga v Trng
An. ng ng bn ngh n hai cu th va mi sng tc:
iu tc tr bin th
Tng thi nguyt h mn
(Chim u cy (cnh) b ao
Nh s y ca di trng)
Gi o phn vn cha bit nn ch thi (y ca) hay xao (g ca).
ng bn bung cng nga, hu tay bt chc nh s lc y ca, lc g ca.Con
nga i vo m qun ca mt ng quan i kinh l. Qun lnh bt ngi ci nga
c v in cung kia em np quan. May qua, ng quan ny chnh l Hn D. Gi
o t by s thc. Hn D gp rng nn dng ch xao(g ca), c l g to
nn mt hnh tng v m thanh. Ngi i sau hay dng ch thi, xao vi
ngha cn nhc tng ch sa cha bi th, bi vn cho tt .
C1: Ngh thut s dng ng t:
K nng phn tch th 36

Nguyn Hu Vnh
ng t l t miu t trng thi vn ng ca con ngi v s vt. ng t
lun lm cho s vt c sinh kh, cu th sng ng.
Trong th Bc, trng hin ln nh mt ngi bn tri m. Lc ti nh t
Tng Gii Thch, Ngi v trng nh giao cm vi nhau
Nhn hng trong tin khn minh nguyt
Nguyt tng song khch khn thi gia
(Vng Nguyt)
ng t khn to nn mi quan h mt thit gia tc gi vi trng. Tuy
nhin, hai ngi bn cn cch xa nhau trong khng gian tnh lng. n cu th
Nguyt thi song vn: Thi thnh v ? th trng thc s tr thnh ngi bn. Cc
ng t thi vn nhn ho hnh nh nh trng v khin n tr thnh tri m tri
k vi Bc.
ln n ti c d man ca thc dn Php, Nguyn nh Thi vit:
Bt cm chan y nc mt
Bay cn ging khi ming ta
Thng gic Ty, thng cha t
a c, a lt da
(t nc)
Ba ng t: ging, , lt l nhng ng t mnh c t nhng hnh ng th
bo, d man ca bn gic. Cng theo phng thc th hin ny, Hong Cm vit:
Cht l qu mt xanh trng trn
Khua giy inh p gy qun gy teo
X x cp bc
(Bn kia sng ung)
hay Giang Nam trong bi qu hng c vit:
Gic bn em ri qung mt xc
Cc ng t mnh va lt t ti c d man ca k th, va lm tng thm ni
au v lng cm th ca tc gi.
Cu vn 14, 15 trong tc phm Vn t ngha s Cn Giuc( Nguyn nh
Chiu) s d c cht lng hnh nh cao, din t tinh thn hng hi dng cm ca
cc ngha s cng nh vo cc ng t: p, lt, bn, x, xng, liu mnh, m,
chm, h, ..
Chi nhc quan qun ging trng k, trng gic, p ro lt ti, coi gic nh
khng;
No s thng Ty bn n nh n to, x ca xng vo liu mnh nh chng
c.
K m ngang, ngi chm ngc, lm cho m t, ma n hn kinh;
Bn h trc, l sau, tri k tu thic, tu ng, sng n.
Trong bi th Ty tin ca Quang Dng, ng t lm nn ni lc cho cc cu
th. V nh: Heo ht cn my sng ngi tri. Cu th miu t cao ca a hnh
m ngi lnh chinh phc c trn bc ng hnh qun ca mnh. Nu ni v
cao thun tu th c th thay ch ngi bng ch chm. Nhng ch chm
lm cho th yu i, ch ngi mi l yu t lm cho cu th sinh ng hn ln.
Vi ng t ny, ch t ngi ta c th cm nhn c 3 tng ngha: Th nht, l
cao chng mt. Th hai n th hin cch nhn tinh nghch ca nhng chng trai
K nng phn tch th 37

Nguyn Hu Vnh
H Ni va ho hoa thanh lch, va phong trn di du. Th ba, n th hin ch,
sc mnh vt ln trn mi th thch, gian nan ca ngi anh hng v quc.
Vng Hn tng vit: C lai chinh chin k nhn hi (Xa nay chinh
chin my ai tr v). Trong chin tranh, nhng hy sinh, mt mt l iu khng th
trnh. Nhng miu t ci cht l Gc ln sng m b qun i hay o bo thay
chiu anh v t th khng phi l iu thng thy. ng t gc, v c tnh
cht to hnh v biu cm. Quang Dng khng n trnh hin thc au thng ca
chin tranh, l cht chc. Song cht ch l gc, l v nh nhng nh mt gic
ng qun. C au thng nhng khng h bi lu, phm cht y ch c nhng
chng trai ngang tng dm x thn v ngha ln.
Th xem mt cu th t cnh c sc trong truyn Kiu:
Mt vng c moc xanh r
Nc ngm trong vt thy g na u
ng t thy lin kt tt c cc t v lm bt ln ton b ni dung cu
th. N chnh l con mt th, linh hn th hin din trong 13 ch kia. Thy mt
vng c mc, thy xanh r, thy nc ngm trong vt v cng thy g na u. Ci
thy an nhin tnh lng v ci sc sc khng khng. l ci thy ca s kin
tnh.
Bc tranh thin nhin trong bi To gii (H Ch Minh) c miu t trong
trng thi ang vn ng. Cc ng t lt t bn cht lun vn ng ca t nhin v
tr, va th hin nhn thc thm trm, tinh t ca Bc - nh mt hin trit Phng
ng. Th xt cu th: Qun tinh ng nguyt thng thu san. Ba to vt ca t
nhin l: tinh (sao), nguyt (trng), san (ni) i lin vi ba ng t: qun (t hi),
ng (nng ), thng (i ln). V tr ang trong cuc i hnh trnh - hnh trnh t
m ti hng n bnh minh ti sng. Bc tranh thin nhin trong bi th cha
ng mt s giao ho cm xc ca bc i nhn, s mn tip ca bc i tr v cht
thp ca bc i dng.
Bng bt cht i hn, trong tc phm Ting ht con tu, Ch Lan Vin
s dng hng lot ng t lin quan n vic m thc:
- Ngoi ca ? Tu i nhng vng trng.
- Nh a tr th i lng gp sa.
- Mt ta thm mi ngi trm ga.
- Ly c nhng cn m ! Ai bo con tu khng mng tng.
Mi m khuya khng ung mt vng trng.
Cc ng t i, thm, ung din t c kht vng mnh m ca
th h tr ni chung v tc gi ni ring vn n v chim lnh ci p trong cuc
sng. Hn na, khng ch l nhng kht vng m cn l nhng nhu cu thng
trc, ti thiu cn c p ng.
C2: Ngh thut s dng tnh t:
Tnh t l nhng t miu t tnh cht, c im ca s vt hin tng. Tnh t
gp phn to nn nhng ng vin gii hn, nt khc bit cho s vt hin tng.
Ni cch khc, n c chc nng nh tnh cho cc danh t.
Bn kia sng ung (Hong Cm) l bi th c o trong vic s dng cc
tnh t ch mu sc. Hong Cm s dng gn 20 mu thu dt bc tranh qu
hng Kinh Bc t qu kh thanh bnh n hin ti au thng v tng lai ti
sng.
K nng phn tch th 38

Nguyn Hu Vnh
Qu kh thanh bnh, dng sng ung m m tri xui, rc r trong sc mu
trng tinh khit:
- Ngy xa ct trng phng l
Sng ung tri i mt dng lp lnh
Cc c gi lng quan h th:
- Nhng c hng xn rng en
Ci nh ma thu to nng
Ngy gic n, qu hng y l qu mt xanh, nhum mu tang tc au
thng bi mu, la.
- Ch ng mt n
Li di l sc mu
Nhng n ngy mai, dng sng ung cun tro qut khi. Tng lai huy
hong ti sng c m ra. Con ngi ni li gic chim bao b dt qung. Bc
tranh tng lai l mt ngy hi l rc r sc mu:
- Em mc ym thm
Em tht la hng
Em i try hi non sng
Ci m nh sng mun lng xun xanh
Cng chnh v vy m Phm Tin Dut ni c Bn kia sng ung ta d
b vy phi mu - nhng sc mu ti nguyn truyn thng ca lng H, ca dn
tc Vit Nam.
xy dng hnh tng t nc giu p, rng ln, bn cnh vic s dng
ip t nhng, Nguyn nh Thi cn s dng cc tnh t c cht lng to hnh
cao.
- Nhng ng ng bt ngt
Nhng cnh ng thm mt
Nhng dng sng nng ph sa
(t nc).
bi Cc v la hn cha Ty Phng, Huy Cn ch tm dng tnh t trong
vic c t chn dung cc pho tng. Nh m cc pho tng hin ln y nhng
nt khu bit, c th ho. V nh:
C v xng trn chn vi tay
C chi thiu t tm thn gy
Trm ngm au kh su vm mt
T by ngi y cho ti nay
V th, ta b cc tnh t trong oan th trn th hnh nh pho tng la hn y
cn g l sng ng, c th. R rng ci hn, ci thn thi ca pho tng th hin
qua nhng tnh t c sc y.
C3. Ngh thut s dng t ly.
Trong ting Vit, t ly l loi t c chc nng to hnh v biu cm cao. C
nhiu loi t ly v c nhiu phng thc ly, mi loi mi phng thc m
ng chc nng biu hin ring. T ly khng ch gp phn to nn nhc iu, m
cn c vai tr quan trng trong vic biu t ni dung ca bi th (phn ny ch i
su vo khai thc mt ng ngha ca t ly).
Danh t ly hon ton: C chc nng gi ln nhiu s vt hin tng.
V d: Ka non non, nc nc, my my
K nng phn tch th 39

Nguyn Hu Vnh
nht ng hi rng y c phi
(Hng Sn phong cnh ca - Chu Mnh Trinh)
Bc tranh tng th Hng Sn hin ln honh trng, hng v, p nh cc
t ly non non, nc nc, my my. T ta nhn ra v p t nhin do ho
cng kho tay xp t.
* ng t ly hon ton: Gi ra s lp i lp li, u n bun t, chn ngt
ca hnh ng.
V d: Ngn ni xun i xun li li
Mnh tnh san s t con con
(T tnh - H Xun Hng)
Li li l mt ng t ly hon ton (xt trong mi tng quan vi tnh t
ly hon ton con con), din t thi nhm chn, ngn ngm ca tc gi trc
v khch khng mi, mi nm n mt ln chng cht s gi nua ln ci hng
nhan thiu n.
* Tnh t ly hon ton: C chc nng gim nh tnh cht c cp, nhng
li gi ra mt tnh cht khc ca s vt hin tng.
V d 1: Xanh xanh ch mu xanh nhng sc nht hn sc do t
xanh gi nn. Tuy nhin n li gi ra mt khng gian rng ln m ci sc xanh y
bao ph:
Xanh xanh bi ma b du
V d 2: Bun bun l ni bun khng nng n, su sc nh t bun,
nhng n gi ra tnh cht dai dng, trin min ca ni bun.
Nghe tri nng nng, nghe ta bun bun.
*
* *
Trong thc t, t ly hon ton t c s dng hn t ly vn, ly ph m
u. C nhiu kh th, bi th m s c sc ch yu v ngh thut s dng ngn
ng th hin ch s dng nhiu kiu t ly.
S dng t ly gy n tng nht trong th Vit Nam phai k n H Xun
Hng:
Lo o chic gu ba gc chm
Lnh nh mt rung bn b be
X xm y nc mnh nghim nga
Nhp nhm bn ghnh t vt ve
(Tt nc)
Bn cu th c n 6 t ly (12 m tit) khung cnh tt nc c th sinh ng
hn nh cc t ly ny.
Tri t sinh ra mt hn
Nt lm i mnh hm hm hom
(Hang cc c)
Ly ba hm hm hom lm hin r mn mt ci hang cc c: su, trn, nh,
ti... khch thch tr t m, tnh hiu k ca ngi xem.
Nguyn Du l bc thy v ngn ng th, trong , ngh thut s dng t ly
ca ng t n mc iu luyn. Miu t Hon Th , nh th vit:
B ngoi thn tht ni ci
K nng phn tch th 40

Nguyn Hu Vnh
B trong nham him git ngi khng dao
Chn dung T B v c sc sng ca cu th ct t thn tht y.Thn
thtva biu hin dng v bn ngoi va cn l s che y, ngu trang cho mt
bn cht nham him ng s.Thn tht l ci ngt ngo thm tho ca mt i vi
rui. Mt ch y thi m tc gi khc ho y t din mo n tnh cch ca
mt con ngi, hn na cn to cho ngi c thi gh tm v xa lnh kiu con
ngi y.
Cn vi M Gim Sinh, Nguyn Du dung ba t ly nh ba nt v ch o to
nn chn dung c sc mt k lu manh tht hc: s sng ,nhn nhi,bnh
baotrong hai cu th sau:
"Gh trn ngi tt s sng
v My ru nhn nhi o qun bnh bao
Nguyn Du va t va nh gi tnh cch ca M Gim Sinh. Khi phn tch, ta
cn thy s tinh t ca nh th v s hm sc ca ngn t m tc gi s dng .
Ngoi t ly m, trong ting vit cn c lp t ly ngha hay cn gi l ly sc
thi nh: xanh r, lm, trng lp, en s...y l lp t c gi tr to hnh v biu
cm cao. T ly sc thi xut hin tng i nhiu trong th.
V d 1:Ba thy bng bong che trng lp mun ti n gan, ngy xem ng
khi chy en s mun ra cn c.
(Vn t ngha s Cn Giuc -Nguyn nh Chiu )
Hai mu trng lp v en s gy n tng th gic rt mnh. Tc gi dng
hai sc mu ny phng d ch hnh nh bn gic Php, v r rng n chng p
g. Qua , tc gi by t ni cm ght ca mnh i vi bn thc dn.
V d 2: " Chng phi Ng, chng phi ta
u th trc lc o khng t."
(S h mang- H Xun Hng)
Ch vi t trc lc thi, H Xun Hng bn cy khng cht king d,
thm ch cay c, bc trn bn cht gi di tu hnh ca nh s h mang. Ch trc
lc h b mt nh s xung hng k phm phu tc t.
C4-Ngh thut s dng s t:
S t l t ch s lng s vt hin tng c cp. Trong ting Vit c rt
nhiu s t, nh: mt, mt t, dm, vi,dm ba, my, nhng...S t cng tham gia
vo vic to hnh, miu t s vt, s vic no .
Vi ba s t ch s t: dm, my, vi, Hong Cm gip ta hnh dung ci
gnh hng ca ngi m trong bi Bn kia sng ung.
M gi nua cm ci gnh hng rong
Dm ming cau kh
My l phm hng
Vi thp giy m hoen sng sm
Gnh hng rong t i y l gia ti, l k sinh nhai ca ngi m. Hnh dung
c gnh hng ta li cng thy thng hn ngi m gi mt i cc nhc .
Trong bi y ma thu ti,Xun Diu cng s dng s t xy dng bc
tranh ma thu trong khonh khcgiao ma
Hn mt loi hoa rng cnh
Trong vn sc ra mu xanh
Nhng lung run ry rung rinh l
K nng phn tch th 41

Nguyn Hu Vnh
i nhnh kh gy xng mng manh
Ma thu cnh vt tan tc, hiu qunh: hoa rng, sc ra mu xanh, lung run
ry, nhnh kh gy. Song y l bc tranh lc chm thu nn s tn t y cha
nhiu. Cc s t hn mt, i nhnhl nhng s t ch s t ni ln iu
.Bc tranh thu hin ln rt chnh xc, t ta nhn ra s cm nhn tinh t ca
Xun Diu trc bc i ca thi gian, trc bin thi ca to vt.
Cc s t: cp, i...thng c nh th s dng trong nhng bi th vit v
tnh yu, quan h nam n.V d :
- Cy me ru rt cp chim chuyn
- Anh vi em nh mt cp vn
(Th duyn - Xun Diu )
hay:
By nm v trc em mi by
Anh mi i mi tr nht lng
Xun Dc, on ng hai cnh la
Ba th em ti, ba anh sang
Ni chng ni v ng song i
Cc s t : hai, i, song i... xut hin nhiu trong bi Ni i (V Cao) gi
ln s tng xng ca i trai gi, s cn i ca bc tranh thin nhin. N lm nn
v p ca bc tranh, gi nn tnh yu hnh phc ca i nam n. N l siu t ca
bi th.
S t ch s nhiu:nhng gp phn lm nn s thnh cng cho bi t
nc (Nguyn nh Thi). Bi th c mi mt ln s dng t nhng(Tn s
xut hin nhiu). N ng trc cc hnh nh ca t nc trong cuc khng chin
chng Php. Nhng con sng, nhng ng ng, nhng cch ng ... th hin
mt hnh tng t nc honh trng, p , anh hng, bt khut.
Trong th ting Vit, s t ch ci duy nht mt cng thng xut hin. S
t ny gi ln tnh t i ca s vt, tnh ngn ngi ca thi gian..
Mt ting trn khng ngng nc no?
(Thu vnh- NguynKhuyn)
Nm mi va sang c mt ngy
(Mng hai tt ving c k -T Xng)
"Mt gi gia nh mt dng dng"
(Tng bit hnh - Thm Tm)
"ng ln thm thm mt chia phi"
( Ty tin - Quang Dng)
Ch mt trong bi th Thu vnhgip ta cm nhn ci tnh lng ca bc
tranh thu. Ch mt trong bi Mng hai tt ving c k c chc nng rt ngn
thi gian: Ma xun, i xun m c K c hng.V t , gi ln s phn hm
hiu ca c. Cn ch mt trong hai trng hp cn li to nn tnh duy nht ca
cuc chia ly. Nhng cuc chia ly y cha hn c ngy tr li. D vy, ngi ly
khch vn quyt ch ra i Ch ln cha v bn tay khng / Th khng bao gi ni
tr li / Ba nm m gi cng ng mong . Cn ngi lnh Ty Tin th: Chin
trng i chng tic i xanh. Hiu vai tr chc nng ca t mt trong cc cu
th trn, ta s lnh hi c ni dung tinh t su sc ca tng bi th .
C5-Ngh thut s dng cc lp t giu sc thi:
K nng phn tch th 42

Nguyn Hu Vnh
Trong ting Vit c mt s lp t rt giu sc thi biu cm, nh lp t Hn -
Vit (vang v m, nho v ngha), lp t khu ng...Th ca cng khai thc trit
cc lp t y.
Thng Long thnh hoi c ( b Huyn Thanh Quan) l mt bi th hay, c
khng kh hoi nim, trang nghim c knh.C c iu ny l nh s dng cng
ca b Huyn trong vic kt thc mi cu th bng t Hn-Vit (2 m tit)
To ho gy chi cuc h trng
n nay thm thot my tinh sng
Li xa xe nga hn thu tho
Nn c lu i bng tch dng
cng tr gan cng tu nguyt
Non cn cau mt vi tang thng
Nghn nm gng c soi kim c
Cnh y ngi u lung on trng
Khng phi ngu nhin m bi th Ty Tin ca Quang Dng xut hin nhiu
t Hn - Vit, nh: on binh, bin cng, vin x, c hnh...Ta bit, nhng ngy
ni thng ngun sng M, binh on Ty Tin gp nhiu kh khn, gian kh, cht
chc. Miu t hin thc y m dng t thun Vit th n sc nt, v bi thng qu.
Cc t Hn - Vit xut hin nho v ngha vang v m v c sc thi c knh, trang
trng nn gp phn kho lp nhng bi thng , xo i sc mu m m ca cht
chc. N ln t ci thc t khc nghit v bc nhp cu lin tng cho c gi v
hnh nh cc anh hng i trng phu thi phong kin.
Ri rc bin cng m vin x
Chin trng i chng tic i xanh
Ao bo thay chiu anh v t
Sng M gm ln khc c hnh
(Ty Tin)
Trong truyn Kiu, khng c ng quan no c Nguyn Du gii thiu trnh
trng nh H Tn Hin. Gii thiu y chc danh, h tn, ti nng bng nhng
t Hn- Vit sang trng.
C quan tng c trng thn
L H Tn Hin kinh lun gm ti
Gii thiu b ngoi b v, oai phong nh vy nhm tc gi i lp nhn
mnh bn cht xo quyt, tro tr, hn h, dm , tn bo ca v quan ny. Cc t
Hn - Vit xut hin lm nn, tc gi thc hin php i lp.
Trong th, lp t khu ng (dng trong giao tip hng ngy)cng c dng
kh ph bin. S xut hin ca cc t thuc lp ny lm cho cu th tr thnh li
tm s, th th, chuyn tr, nh:
"Em i bun lm chi
Anh a em v sng ung
"Nc non hi ng cn lun
Bo cho non ch c bun m chi"
(Th non nc -Tn )
S chn thnh, tha thit v tnh cm c cc t ng i p y lt t trn
vn.
K nng phn tch th 43

Nguyn Hu Vnh
C6:Ngh thut s dng ngn ng biu tng
Ngn ng th lun c s dng theo c ch tit kim nht.Cng tit kim th
th cng hm sc. S dng cc biu tng ngn ng gip cho th thc hin tt c
ch tit kim ny.
Biu tng chnh l n d c s dng rng ri, mang tnh k hiu, tnh quy
c. ngha biu trng ca biu tng khng hoc t ph thuc vo vn cnh trong
thi phm m phn ln ph thuc vo phong tc tp qun, quy c chung ca cng
ng s dng ngn ng. Phm vi hot ng ca biu tng rng.
H thng biu tng trong th ting Vit rt phong ph. B phn vn hc dn
gian to ra nhiu biu tng v tc ng n c vn hc vit. C th chia biu
tng ngn ng th ting Vit thnh nhiu loi: biu tng n (c, ht ma...),
biu tng kp (non - nc, mn - o, trc - mai, thuyn - bn..)
* Biu tng n: con c biu trng cho ngi nng dn
V Ngc Phan l gii v s hnh thnh biu tng ny nh sau: Trong loi
chim kim n ngoi ng rung, ch c con c gn ngi nng dn hn c. Nhng
lc cy cuc, cy hi ngi nng dn Vit Nam thng thy con c bn h, con c
theo lung cy, con c bay trn ng la bt ngt, con c ng trn b rung ra
lng ra cnh,...ngm ngha ngi nng dn lm lng th ch c con c gi hng cho
h nhiu.Con c trng bch kia tuy ngy m ln li, nhng nhiu lc li bay ln
my xanh. N cng vt v nhng n c v trong trng thanh cao, c nhng lc vy
vng thoi mi, n sng mt cuc sng m ngi dn lao ng nc ta thi xa
hng mong c.
- Con c m i n m
u phi cnh mm ln c xung ao
(Ca dao)
- Ci c ln li b sng
Gnh go a chng ting khc n non
(Ca dao)
- Ln li thn c khi qung vng
Eo so mt nc bui ng
(Thng v - Trn T Xng)
* Biu tng n: ngn la, nh n"
Ngn la, nh n c ngha biu tng sinh ng. La biu trng cho s m
cng, sum vy trong mi gia nh, ngn la l s sng, l tnh yu, l l tng.
Vi d: n tn nhn bng th than
Ai xui duyn r khin mang n tnh
Trong Ting ht con tu, Ch Lan Vin dng hnh nh ngn la lm
biu tng:
i khng chin! Mi nm qua nh ngn la
Nghn nm sau cn sc soi ng
Ngn la y chnh l nh sng ca tinh thn yu nc v bn lnh ca dn
tc Vit Nam trong cuc khng chin chng Php. Tinh thn yu nc, l tng
ca thi i oanh lit y sc soi ri con ng chn l cho mi th h Vit Nam
sau ny.
Ly biu tng t Tri tim anc , T Hu vit:
Nu c lm ht ging cho ma sau
K nng phn tch th 44

Nguyn Hu Vnh
Nu lch s chn ta lm im ta
Vui g hn lm ngi lnh i u
Trong m ti tim ta l ngn la
(Cho xun 67 )
Tnh yu nc, nim t ho dn tc, l tng cch mng lm nn ngn la dn
ng cho cuc hnh trnh ca ngi chin s cng sn. Khng ch c th, t trong
thm su tim thc, ngn la cn c cm nhn l ci ngun, l sc sng ca dn
tc:
Trn t nc m m
Sng nhng ngn n
Mang la t nghn nm trc
Ly t thu hoang s
Gi qua i ny i khc
Vi trong tro trong tru nh ta
(La n - Phm Tin Dut)
hay:
H gi v truyn cho ta ht la ta trng
H chuyn la qua mi nh t hn than qua con ci
H truyn ging iu ca mnh cho con tp ni
(t nc - Nguyn Khoa im)
C th ni, trong th ca dn gian ngn la, nh nthng biu trng cho
tnh cm gia nh, tnh yu trai gi, nhng n vn hc hin i bin s dng ca
biu tng ny c m rng. Ngoi ngha biu trng cho ni nh thng, thao
thc, n cn biu trng cho nh sng cch mng, tinh thn u tranh, l tng cch
mng, thi i..
* Biu tng i: thuyn- bn: Dng bc l ni lng, tm trng, suy t
ca i la trong tnh yu. Biu tng ny xy dng trn c s s gn b mt thit
gia hai s vt ny trong thc tin. Thuyn thuc ng, dng tnh, biu trng cho
ngi con trai, bn thuc tnh, m tnh, biu trng cho ngi con gi. T mi quan
h v s i lp y m s xut hin hai hnh nh ny lun biu trng cho nam n,
gip th hin nhng sc thi tnh cm trong tnh yu.
Thuyn i c nh bn chng
Bn th mt d khng khng i thuyn.
( Ca dao)
hay:
Cy a trc gc tri ri
a bn khc anh ngi i ai
( Ca dao)
Trong th hin i, cp biu tng ny c dng vi nhiu sng to c o,
th hin tinh t nhng scthi tnh cm, vt trn quan h tnh yu nam n.
Nh t nc lng ta cha thng nht
Em u ri, em u?
Du lng ta c ho nhng con tu
Lng em chng bao gi thnh bn
( Em u- T Hanh)
K nng phn tch th 45

Nguyn Hu Vnh
Nhng ngy t nc b chia ct, thuyn trong th T Hanh biu trng cho
hnh trnh kht vng v vi bn b hnh phc. Hnh trnh y cng nhp bc vi
hnh trnh khng chin ca dn tc.
Hn th na, ni au chia ct cn tr thnh li ku gi nung nu ch u
tranh, khi su thm lng cm th ca dn tc.
Tt c ni lng ti chiu nay ut hn
Thuyn no thuyn khng nh bn
Bn no bn chng mong thuyn
V u bn cch sng ngn
( Sng v ca Tng - Lu Trng L)
* Biu tng i : non nc
T bao i ni-sng, non nc tr thnh biu tng thing ling v qu
hng, t nc. Nu hnh nh ni, non cao ln hng v biu trng cho s vng
chi, cng cp, th hnh nh sng nc khong t bao la biu trng cho s mm
mi do dai. Cp biu tng ny c hai yu t m - dng. S kt hp y to nn
v tr bao la vnh hng.
Chng ta thng gp trong th ca dn gian cp biu tng ny.N th hin
nim t ho v qu hng x s :
ng v x ngh quanh quanh
Non xanh nc bic nh tranh ho
Khng ch l nim t ho, trong nhng vn th khng chin ca Bc, non
nc xut hin l hnh nh ca thin nhin l biu trng cho t quc trong s gn b
mt thit ho hp cng con ngi.
Non xanh nc bic tha h do
Ru ngt ch ngon mc sc say
( Cnh rng Vit Bc - H Ch Minh)
Trong th thn, L Thng Kit tng dng hnh nh Sn, h(ni, sng)
biu trng cho t nc: Nam quc sn h nam c
Cng vi s kt hp non nc l s kt hp gia ng - tnh, dng - m m
Tn xy dng non - nc khng nh mt tnh yu su sc thu chung.
Nc non nng mt li th
Nc i i mi khng v cng non
...
Nghn nm giao c kt i
Non non nc nc khng ngui li th
( Th non nc)
Trn dy, chng ti trnh by mt s biu tng tiu biu gc gi dn cho
c gi c mt phng cch tm hiu nhng biu tng sinh ng khc trong th
ting Vit, nh: Loan-Phng, ong - bm, tru - cau, bu - b, trng - sao... Biu
tng trong vn hc lun c nhng quan h vi quan nim thm m truyn thng
ca dn tc. Nm vng biu tng ngha l nm vng cch thc con ngi nm bt
th gii, s vt. Nm bt iu ny, ta s m c cnh ca nhn thy th gii
ngh thut ca bi th.
C7: Ngh thut s dng cc bin php tu t t vng:
Bin php tu t t vng l cch thc s dng t, ng c nh mt cch sng
to din t ni dung mt cch ngh thut. Ngoi chc nng nhn thc, tu t t
K nng phn tch th 46

Nguyn Hu Vnh
vng s to nn hnh tng ngh thut lm tng tnh biu cm v truyn cm cho
th. C nhng bin php tu t t vng thng gp trong th nh:
* Bin php so snh: So snh l s i chiu hai s vt s vic A v B tm
ra nhng nt ging nhau v khc nhau gia chng. So snh l mt c gng ca con
ngi trong vic nhn thc y hn hin thc sinh ngca cuc sng. Trong
bin php so snh th s so snh nhm lm ni bt, c th ci A nh vo quan h
tng ng vi nhng c im, tnh cht ca B (A l ci c so snh, B l ci
dng so snh ). V hnh thc ci A v B u xut hin trc tip trn vn bn th.
By gi em c chng
Nh chim vo lng nh c cn cu
M hnh i chiu hai s vic, tnh cht, c im hai s vic trong hai cu ca
dao trn l:
Ci c so snh Ci em ra so snh
A nh B
Em c chng nh Chim vo lng, c cn cu
nhn thc c A ta phi hiu B v nhng c im ca B. Hnh nh
chim vo lng, c cn cu l ch s rng buc, mt t do, khng t ch ca ch
th. Do vy, c gi trong bi ca mun ni rng mnh by gi b rng buc v gia
nh, khng th t ch, t quyt chuyn mu cu nhn duyn, hnh phc. Hn na,
c mun thot ra s rng buc y cng khng c.
Cn lu , khi so snh A v B, nh ngh s khng ch da vo mt m nhiu
nt ngha (c im, tnh cht) tng ng.Trong , lun c nhng nt ngha c
bn, nt ngha th yu. Do vy, vic tri gic, nhn thc A nhiu lc khng phi d.
Trong cun Ngn ng th, Nguyn Phan Cnh c phn tch trng hp ny . Hy
cng xem xt cc so snh di y:
- Trn tri my trng nh bng (1)
- C tay em trng nh ng (2)
Nhng c im , tnh cht ca cc s vt trong so snh hai trng hp trn
nh sau
+Trng hp 1:
my trng nh bng : - mu trng ( c im c bn)
_ - nh
c im ph => - ti , xp
- khng c hnh khi c nh
+Trng hp 2:
C tay em trng nh ng: - mu trng (c im c bn)
_ - trn
c im ph => - nhn
- nng
R rng, cc c im ph c chi phi n qu trnh lin tng, so snh. Bi
l,ta khng th sosnh : C tay em trng nh bng hay Trn tri my trng nh
ng. Bit rng mi s so snh u khp khnh, v cng khp khnh hn khi so
snh ngi ta cha nhn thc y v s vt c so snh v s vt em so snh.
K nng phn tch th 47

Nguyn Hu Vnh
Bin php so snh c s dng kh ph bin trong th, nht l th ca trung
i((). M hnh c bn ca bin php nay l: A nh B. Tuy nhin, trong thc t,
bin php ny c s dng sng to, linh hot nhiu phng din (v hnh thc,
ni dung...), v th vic nhn thc , cm nhn hiu qu thm m nhiu trng hp
cng khng phi d . Di y xin nu mt s hnh thc so snh c gi t nhiu
hnh dung phng cch phn tch ci hay ci p t bin php ny :
+ So snh bo trc : Nh ni, bin php so snh l s i chiu nhng nt
ging nhau gia hai vt A v B (i chiu nt tng ng b phn ch khng phi
ton th). So snh c bo trc l so snh m c im tnh cht cn so snh c
bo trc A. loi so snh ny, vic lnh hi ni dung th tng i n gin.
V d 1: N ci ai trng nh pha l
Trng xo bn kia vng tri Phan Thit
(Bch Kh)
A l n ci, trng l c im so snh c bo trc. Vy, nh th
miu t n ci ch tp trung nhn mnh vo sc trng ca n ( sc trng l c
im c bn). V hiu sc trng n ci y ta cn phi hiu sc trng ca pha l.
Ngoi ra, cn lnh hi thm nhng c im ph khc ca pha l hiu r hn v
n ci y.
V d 2: Ting sui trong nh ting ht xa
(Cnh khuya - H Ch Minh)
hnh dung v ting sui, H Ch Minh so snh vi ting ht v c im
c bn bo trc so snh l trong. Tuy nhin ci c o trong bin php so
snh ny cn biu hin nhiu ch khc. l vic Bc cm c tnh cht trong
ca ting sui ch khng phi ca nc sui. Th hai, hnh nh c em ra so
snh l ting ht xa (ch khng phi l ting ht gn) gi nn bc tranh thin
nhin tnh lng. Th ba, ting ht lun c giai iu v sc quyn r, c bit l
ting ht trong tro. Vy l, ch vi mt bin php so snh, Bc khc ho c
v p tnh lng, gi cm, quyn r ca ni rng Vit Bc lc m khuya.
So snh c bo trc gip ta d dng nh hng, phn bit c im tnh cht
m tc gi cn so snh. T , vic lnh hi ni dung th s d dng hn.
+ So snh khng bo trc: L s so snh m tc gi khng bo trc c
im, tnh cht tng ng gia A v B.
V d: Nhng c hng xn rng en.
Ci nh ma thu to nng
Ci c so snh l n ci , ci dng so snh l ma thu to nng, v
y, tc gi khng bo trc so snh c im g cu n ci tng ng vi
ma thu to nng. Do vy, vic lnh hi n ci y khng phi d, thm ch c
nhiu s lch pha gia cc c gi. C ngi hiu ma thu to nng l m p,
ngi khc th bo l ti tn, c k li cho l thanh khit, li c cho rng hin
ho...V th tc gi vit ci ti nh ma thu to nng th lm sao c s khc
bit trong cm nhn y. Nhng nh th cu th u cn hay na

( ( ) y l vn phc t p l i n quan n quan ni mt hmm, phng php
sng t c. Tr ong phmvi cun sch ny chung t i xi n mi n cp.
K nng phn tch th 48

Nguyn Hu Vnh
Nh vy, ta nhn thy bin php so snh khng bo trc, vic tri gic gi
tr ni dung cu th rt kh khn phc tp. Lc ny ch nh vo s mn cm ca
c gi
Thc t cho thy, ci cng r nt, c th, cng nh tnh nh lng bao nhiu
th vic tri gic ci A cng d by nhiu. V ngc li, ci B hin ln chung chung,
tru tng, xa l vi c gi hay khng c quan h gn vi ci A (trong thc tin)
th vic lnh hi ci A cc k kh khn.V nh :
Mi ln trng thn th
Thm nh tnh i ca ni c
(Hn Mc T)
hay Nga xe nh nc o qun nh nen
(Nguyn Du)
u d cm nhn ci tnh i ca ni c. u d bit Nguyn Du so snh
Nga xe vi nc phng din no, v u phi ai cng hiu nen l ci g
t tri gic v hnh nh qun o.
i vi cu th ca Hn Mc T, t "tnh i v ni c xut hin to nn
mt nghch l. R rng y l hai khi nim thuc hai phm tr i lp, cch bit
nhau trong cuc sng (hai khi nim ph nh ln nhau). Cho nn hnh nh so snh
ny trc ht gy n tng i vi c gi v cu th. Th hai, t tnh i gy
nhiu trng cm th, nn c gi cn phi tnh to nhn ra nt p trinh nguyn,
nhng rung ng u i trong sng v thnh thin ca c gi mi ln trng (15, 16
tui). l v p tinh khi nh thc kht vng vn n v chim ngng ca
c gi...
trng hp nga xe nh nc, Nguyn Du mn dng nc t dng
nga xe tp np trong tit thanh minh. Qun o l hnh nh hon d ch con
ngi. Nen l mt loi cy mc san st nhau ven bin min Trung(c nhiu ni
qu hng Nguyn Du). Cu th din t khng kh nhn nhp ca tit thanh
minh. Ngi ng c, san st vi nhau, cn nga xe th tp np trn mi ng
ng. Ci vui chung hng ngoi y lm nn cho ci bun ring ca Kiu (khi
Kiu gp m m Tin v c m Tin bo mng).
*Bin php n d:
n d l so snh ngm, l so snh m s vt hin tng c so snh A
khng xut hin trn vn bn v c hiu ngm. Trong t vng ting Vit c rt
nhiu n d c nh, to nn cc ngha chuyn ca cc t , nh : chn ni, mt nc,
mt th, c chai... l n d t vng. Ngoi loi n d ny, trong vn hc c rt
nhiu n d tu t.
V d:Em tng ging su em ni si gu di
Ai ng ging cn em tic hoi si dy
(Ca dao)
n d l mt trong nhng bin php tu t to nn hnh tng th. V ngha
hnh tng (ci A) y l ngha tim nng c hnh thnh do qu trnh nhn thc
ca con ngi cng vi s pht trin ca lch s, t duy v ngn ng. N ch c
hin thc ho trong mt vn cnh nht nh.
phn tch c hiu qu ngh thut cng nh hiu c ngha ca cc hnh
nh n d, trc ht ta cn phi xc nh c B ( hnh nh dng n d) v ci A
(hnh nh c n d)
K nng phn tch th 49

Nguyn Hu Vnh
Thc t cho thy, phn tch bin php n d, xc nh B khng phi d, v
cng kh khn hn khi mun bit B n d cho iu g. Th c on th sau:
Nhng nm con cha v, vn ta c hoa m khng u qu
Rng liu tm hn cha xanh t m a vng
Cnh chim bng cha bay ho cu nh, chim su n t
Cha gp tri gy cnh gia lng nan
( Ch Lan Vin)
Mi quan h c bn gia cc t ng trong on th nh sau:
Vn ---- hoa ---- qu
Rng liu ---- xanh t ---- a vng
Chim bng---- cu nh, chim su; t ---- tri ---- gy cnh ---- lnh nan
T , ta nhn ra ni dung n d nh sau:
Chim bng: ti nng ln; cu nh, chim su: con ngi c cuc sng quanh
qun tm thng; gy cnh: mt sc sng to, mt nng lc to lm nn nghip
ln;lng nan: cuc sng n l, b km hm mt t do... y l n d ni v tnh
trng vn hc ngh thut nc ta trc cch mng thng Tm.
Mi quan h tng cn gia cc hnh nh trong kh th trn to ra mt vn
cnh. Trn cc nn vn cnh y, ngha trc tip ca t b tiu dit, thay vo ngha
hon ton mi(ngha tnh hung ).
* Bin php nhn ho:
Nhn ho l php lin tng da trn nhng nt tng ng gia s vt hin
tng v con ngi. Nh cch lin tng ny m nh ngh s ph vo s vt v
tri mt ngun sinh kh, lm cho n tr nn c hn v sng ng hn. Th c
nhng cu th v trng sau :
+ Gi ta tng hoa lng gi phng
Trng nhm ca s mt trng vung
+ M ca nhn trng trng ti mt
Khp phng t nn nn ri chu
+ Nhn hng song tin khn minh nguyt
Nguyt tng song khch khn thi gia
+Nguyt thi song vn: Thi thnh v?"
Nhn ho l bin php tu t th hin s nhy cm ca thi nhn trc to vt.
Nh th nh phng chiu sinh kh t tm hn mnh vo to vt, bt n thay mnh
ni ln cm xc, bin n tr thnh con ngi tm s, s chia ni lng. Ni cch
khc, bin php ny, nh th nhn s vt nh nhn vo tm trng mnh.
nhng cu th trn, trng khng cn l trng na, trng l s phn tm ca
Hn Mc T, l ngi bn tri m ca H Ch Minh. Cng nh bin php nhn ho
m Phan Bi Chu by t nhng au n ti nhc ca mnh vi bao th h.
Xun i xun xun c bit chng
Hai mi nm l tng bao chua vi xt
( Bi ca chc tt thanh nin- Phan Bi Chu)
Ma xun l ngi bn, nhng ri iu cng nh l ci c c Phan Bi
Chu thnh tht lng mnh vi th h tr.
Bin php nhn ho c th c nhiu chc nng, khi phn tch ta cn tp trung
vo chc nng quan trng nht, l chc nng trc tip phc v ngh thut
ca nh th
K nng phn tch th 50

Nguyn Hu Vnh
Ch c bin php nhn ho, Huy Cn mi bin nhng pho tng La Hn v tri
cha Ty Phng thnh nhng con ngi c th ( Cha ng ta th k XVIII), ri
t , nh th by t tinh thn nhn o su sc trong vic tm v cm thng, chia
s ni au, ng thi trn trng nng niu tm lng u thi mn th ca ng cha ta.
Thit ngh khng cn cch din t no sinh ng hn cu Tng khng khc
cng m hi. Nh ngh thut nhn ho, Huy Cn miu t cc pho tng thc
s sng ng, va c ngoi hnh, va bit c ng, va c suy t trn tr, c i
sng ni tm su sc. Chnh bin php ny gip Huy Cn qua vai c nh iu
khc. Xin trch mt dn d:
C v mt ging my nhu xch
Trn nh ni sng bin lun hi
Mi cong chua cht tm hn ho
Gn vn bn tay mch mu si
* Bin php hon d:
Hon d l php lin tng da trn mi quan h c tht ca hai s vt hin
tng m t s vt ny ta d dng suy ra s vt kia. Trn vn bn ch c mt s vt
xut hin.
V d: Mt tay li chic ngang
(M Sut -T Hu)
Tay l mt b phn trn c th ngi. V th, t tay xut hin nhm ch
mt con ngi( l m Sut).V quan trng hn, T Hu dng hnh nh " qun
sang m ngy " v " sng gi tu bay " trong s i lp vi hnh nh " mt tay "
biu hin s hin ngang, dng cm ca ngi m.
Cch lin tng trong bin php hon d thng da vo cc mi quan h sau
y:
+Quan h gia ci b phn - ci ton th: Mn ci b phn ch ci ton
th.
V d: Ao chm a bui phn li
Cm tay nhau bit ni g hm nay
Ao chm l trang phc truyn thng ca ngi dn Vit Bc. Mn hnh
nh o chm tc gi ch ngi dn Vit Bc
+Quan h tng cn gia ci c th - tru tng: Mn ci c th ch ci
tru tng .
V d Bn tay ta lm nn tt c
( Hong Trung Thng)
Bn tay khng n gin ch con ngi m l qu trnh lao ng ca con
ngi.
+Quan h nhn - qu : Mn ci nguyn nhn ch kt qu.
V d: i nhng cch ng qu chy mu
( Nguyn nh Thi)
Chy mu s dn n cht chc. Chy mu l nguyn nhn dng ch
ht chc, au thng l kt qu
th c tnh hnh nh v tnh biu cm cao, ng thi trnh gi tn trc tip
vn cn cp , nh th s dng bin php hon d. Vic ny th hin c lin
tng phong ph, kh nng nm bt nhng mi quan h va phc tp va chng
cht gia cc s vt hin tng ca nh th. phn tch c bin php ny, c
K nng phn tch th 51

Nguyn Hu Vnh
gi cn pht hin ra mi quan h c thc gia s vt hin tng xut hin trn vn
bn vi mt s vt n tng no y. Khng nm c mi lin h m nh th dng
lin tng s khng tri gic hnh nh c hon d v tt nhin cng khng c
con ng bc vo th gii thi ca.
V d:Bng chiu khng thm khng vng vt
Sao y hong hn trong mt trong?
(Tng bit hnh - Thm Tm)
Hong hn l hnh nh n d cho ni bun. Nhng l ni bun ca ai?
Mun tr li cu hi y ta phi gii m hnh nh mt trong.Mt trong r rng l
i mt hn nhin, trong sng. Trong tt c nhng ngi a tin ngi li khch ln
ng (m gi, hai ch, em nh, ngi bn ca li khch ) th mt trong chc chn
l hnh nh hon d ch em nh. Do vy, cu th ny tp trung miu t ni bun
ca ngi em nh. y l mt trong nhiu c s gip ta nhn ra ngi em nh trong
bi th l ngi yu ca ngi li khch.
* Cng iu v ni gim :
+ Cng iu: l cch ni qu, t m c tnh con ngi, s vt qu mc
bnh thng.
V d: Gm mi , ni phi mn
Voi ung nc, nc sng phi cn
( Co bnh Ng - Nguyn Tri)
+Ni gim: l cch ni gim c tnh ca con ngi, s vt bnh thng.
V d:Bc dng thi thi ri
iu cn thy l bin php cng iu hay ni gim u nhm mc ch th
hin mt thng tin thc t no y cng vi vic by t cm xc, thi ca nhn
vt tr tnh i vi thc t y
bin php cng iu hay ni gim, cm quan trc hin thc ca nh ngh
s biu hin rt r nt, nh : Lp trng giai cp, tinh thn dn tc, quan nim o
c...
-Anh i xui ngc tung honh
Bc di nh gi, lay thnh chuyn non
(T Hu)
-V anh cht trong khi ang ng bn
Mu anh phun theo la n cu vng
(L Anh Xun)
-L gic b cm t nh h i vy ui xin cu mng
(Nguyn Tri)
*Bin php chi ch :
Chi ch l bin php tu t vn dng linh hot cc tim nng v ng m, ch
vit, t vng ng php ting Vit nhm to nn phn tin khc loi song song tn ti
vi phn tin c s. Phn tin khc loi ny - tc lng ng ngha mi- l bt ng v
bn cht, c hoc khng c quan h ph hp vi phn tin c s.
Xut pht t nh ngha, ta c th rt ra my nhn xt v bin php ngh thut
ny:
- Chi ch c th hin trn tt c cc cp , n v ngn ng ca ting
Vit, trong khi cc bin php ngn t khc ch th hin trn mt vi cp ngn
ng. Ni cch khc, phm vi hot ng ca chi ch rt rng
K nng phn tch th 52

Nguyn Hu Vnh
- Chi ch to ra mt lng ng ngha (thng tin) mi, v bn cht c hoc
khng c quan h ph hp vi lng ng ngha c s, trong khi cc bin php tu t
khc lun to ra ngha c quan h ph hp vi ngha c s. Nh vy, cch to
ngha ca chi ch thng khc vi cc bin php tu t khc.
T nhng nhn xt trn, c th thy rng, chi ch l dng phng thc din
t c bit, sao cho song song tn ti hai lng ng ngha thng tin khc hn
hoc ging nhau (trng hp ging nhau him hn) bi cng mt hnh thc ngn
ng nhm to nn s th v mang tnh cht ng ngha.S th v chnh l hiu qu
thm m ca bin php ngh thut ny.
Theo cng trnh nghin cu v ngh thut chi ch ca Triu Nguyn ( Ngh
thut chi ch trong ca dao ngi Vit, NXB Thun Ho, 1999) th chi ch chia
lm hai kiu. l kiu chi ch da vo cc phng tin ngn ng c biu hin
trn vn bn v kiu chi ch da vo tin gi nh l d liu vn hc, vn ho. Mi
kiu chi ch dng phng tin, cch thc ring, v do , tc dng thm m cng
khc hn.
+ Chi ch dng cc phng tin ngn ng c biu hin trn vn bn :
Gm c cc hnh thc c th, nh : Nhi m, m phng m thanh, dng t ng m,
phin m ting nc ngoi, chit t ch Hn,...
V d 1: Ngy xun thong th tnh th
Thy chng chn tru nh cng a
Tng lm ba ch m chi vy
Bng chc nn quan sng cha
( Thua bc - Nguyn Cng Tr)
Chl tin ( t a phng) v cng c ngha l ch vit. Lm ba ch tc
l nh ba ng tin hay hc vi ba ch. quan l tin ( 1 quan =600 ng) v
cng c ngha l quan chc.Nn quan tc l c mt quan, ng thi cng c
ngha l c b lm quan.
V d 2: Duyn thin cha thy nh u dc
Phn liu sao ny nt ngang
(Khng chng m cha - H Xun Hng)
Cu th dng hnh thc chit t ch Hn , ch thin l tri, nh u ln l
thnh ch phu l chng. Ch liu thm mt nt ngang th thnh ch t l con. Hai
cu ny mun ni gi cha chng m sao c cha.
V d 3: Ma xun em i ch H
Mua c thu v ch hy cn ng
Ai bo vi anh rng em c chng
Bc mnh em c xung sng em v
( Ca dao)
Ngoi ni dung biu t, ci hp dn ca bi ca dao cn th hin ch ngi
bnh dn kho lo a tn gi bn ma (xun, h, thu, ng) vo bi ca dao mt
cch t nhin .
V d 4: t l ni anh n trng
Nc l ni em tm
t nc l ni ta h hn
t nc l ni em nh ri chic khn trong ni nh thm
t l ni " con chim phng hong bay v hn ni bc "
K nng phn tch th 53

Nguyn Hu Vnh
Nc l ni con c ng ng nng nc bin khi
( t Nc - Nguyn Khoa im )
on th s dng hng lot bin php chi ch. Trc ht, l cch ch t.
Khi nim t ncc tc gi ch ra lm hai thnh t t v nc, khin
hnh tng t nc hin ln rt c th v sinh ng. t nc l nhng g va gn
gi thn thuc va thing ling cao p; va gn vi i sng vt cht va in su
trong i sng tnh cm, tm hn ca con ngi. Bn cnh tc gi cn s dng
bin php chi ch da vo tin gi nh l cc d liu vn ho. C th l vic vn
dng linh hot cc cu ca dao. Bin php ny s c ni r hn phn di y .
+Chi ch da vo tin gi nh l d liu vn hc, vn ho :
Tin gi nh l nhng hiu bit c xem l bt tt phi bn ci, bi n c
cc bn giao tip mc nhin tha nhn. Trong sng tc vn hc, tin gi nh l cc
d liu vn ho, vn hc c nh ngh s s dng, vn dng mt cch t nhin
nhm to hiu qu thm m cho tc phm th.
V d1:
Bi th Thanh minh(H Ch Minh) vit theo kiu tp c t bi Thanh
minh( Mc)
- Thanh minh thi tit v phn phn
L thng hnh nhn dc on hn
T vn tu gia h x hu?
Mc ng giao ch Hnh Hoa thn
( Mc)
( Thanh minh lt pht ma phn
Khch i ng thm ni bun xt xa
Hi thm qun ru u l ?
Mc ng ch li Hnh Hoa thn ngoi )
( Tng Nh dch)
- Thanh minh thi tit v phn phn
Lung l t nhn dc on hn
T vn t do h x hu ?
V binh dao ch bin cng mn
( H Ch Minh)
( Thanh minh ma bi mt m ri
Trong ngc t nhn d ri bi
m hi :T do u c c ?
Lnh canh xa tr ...ca quan ngi
(Hu Chi dch)
V d 2:
Ngy ba ba v bng rau bnh bch, ngi qun t n chng cn no; m nm
canh an gic ngy kho kho, i thi bnh ca thng b ng..
(Hn nho phong v ph - Nguyn Cng Tr )
c cu ph trn, ngi c d lin tng n hai cu ch Hn:
Qun t thc v cu bo(Ngi qun t n khng cn no) v Thi bnh chi
th, ngoi h bt b ( i m no, ca ngoi khng cn ng). Song cu ph khng
th hin trng thi an bn lc o ca hn nho Nguyn Cng Tr m ti li th hin
s bc dc, ma mai ci ngho tng ca nh th.
K nng phn tch th 54

Nguyn Hu Vnh
d-Cc bin php tu t c php :
Ln hn cp t ng, trong th ting vit thng xut hin bin php tu t
c php. l nhng bin php tu t th hin trn cp cu th. Khi nim cu
th m chng ti dng c hiu ngha tng i l dng th. Trong th ting
Vit, c nhng kiu cu th c bit v hng tip nhn nh sau:
* Cu th c cu trc cu hi tu t :
L loi cu th c hnh thc cu hi nhng khng cn phi tr li. Ni dung
biu hin c th hin trc tip trn cu th. S dng cu trc cu hi tu t, nh
ngh s c dng nhn mnh ni dung biu t ca cu th.
V d1:
a ngi ta khng a qua sng
Sao c ting sng trong lng ?
Bng chiu khng thm khng vng vt
Sao y hong hn trong mt trong?
( Tng bit hnh - Thm Tm )
on th s dng ip cu hi tu t. Ngi c khng phi tm kim l do c
ting sng hay ti sao y hong hn trong mt . Ci chnh cn thy l nh th
mn hnh thc cu hi nhn mnh ni lng ca ngi li qua cc hnh nh
ting sng v bng hong hn trong mt trong
V d 2 :
ng bn ny sng sao nh tic
Sao xt xa nh rng bn tay?
( Bn kia sng ung - Hong Cm)
cc t, nhn mnh ni au xt khi qu hng b tn ph, Hong Cm cng
mt lc s dng hai th php ngh thut: so snh v ip cu trc cu hi tu t .
V d3 :
Mt ting trn khng ngng nc no ?
( Thu vnh - Nguyn Khuyn )
Cu th mn ting ngng miu t s tnh lng ca bc tranh thu ch
khng phi l s thc mc ca Nguyn Khuyn v xut x ting ngng, ging
ngng. Nu khng tnh to, ngi c s b ch nc no nh la v hiu sai
dng ca cu th. Hnh thc cu hi tu t c chc nng gy n tng i vi c
gi, va th hin s tnh lng ca bc tranh, s tnh lng trong lng thi nhn
V d 4:
Sao anh khng v chi thn v ?
(y thn V D - Hn Mc T )
Cu th ny c cm nhn theo nhiu hng khc nhau c gi. Nguyn
nhn l do s cm nhn khc bit v i t anh v cu hi tu t. Cu th khng
phi l cu hi ca c gi m thc cht l li t vn ca tc gi. Anh khng phi
l ngi th hai m thc cht l ngi th nht, l s phn thn ca tc gi. Cu hi tu
t gi nn nhng trn tr trong lng thi nhn v thn V, ngi thn V. y l s
gi m tt c mch cm xc ca bi th. Nu thm ta thy: Bi y thn V
D s dng nhiu cu hi tu t :Vn ai mt qu xanh nh ngc? , Thuyn ai
u bn sng trng ? , Ai bit tnh ai c m ?". Tt c lm nn ci m h,
man mc ca cm xc. chnh l sc sng ca y thn V D.
* Kiu cu th o trt t thnh phn
K nng phn tch th 55

Nguyn Hu Vnh
Trt t l mt trong nhng phng tin ng php quan trng ca ting Vit
dng din t cc ngha ng php. Do o, thay i trt t thnh phn th quan
h ng php, chc nng ng php ca cc thnh t c php cng thay i v
ngha ca n cng thay i.
Trt t bnh thng ca cu thng mang sc thi trung ho. Trong nhng
hon cch nht nh, nh th o cc thnh phn trong th nhm tng thm sc
thi biu cm. Thng thng, nh th a ln u dng th thnh phn, thnh t
no mun nhn mnh.
V d 1: tan tc nhng bng th hc m
sng li tri thu thng Tm
( Ta i ti - T Hu)
Cu th o v ng ln trc ch ng nhm th hin cm hng t ho ca
tc gi v nhng chin thng oanh lit cng nhng thnh qu trong cng cuc xy
dng t nc sau khng chin chng Php thng li.
V d 2: " Lom khom di ni tiu vi ch
Lc c bn sng ch my nh "
( Qua o Ngang - B Huyn Thanh Quan)
Cu th o v ng ra pha trc v s t, t ch loi ra cui cu, nhm nhn
mnh tnh cht x xc qunh hiu ca bc tranh thin nhin v con ngi. y l
ngoi cnh gp phn t m tm trng c n ca tc gi trc cnh t nc hoang
tn.
Cc nh Vit ng hc c mt nhn xt v hin tng o v tr nh sau: V tr
u cu thng c sc thi nhn mnh, v tr cui cu gy n tng c th, v tr
gia cu c sc thi trung ho. Ta th kim chng qua s i snh sau:
- Th th rng mai chim cng tri
Lng l khe khe yn c nghe kinh
( Hng Sn phong cnh ca - Chu Mnh Trinh)
Th sa li: Rng mai chim th th cng tri
Khe yn c lng l nghe kinh ( 1 )
v " Rng mai chim cng tri th th
Khe yn c nghe kinh lng l" ( 2 )
R rng sc thi biu t v v p tnh lng thot tc ca Hng Sn
trng hp ( 1 ) v ( 2 ) khng bng nguyn tc.
* Kiu cu th ng tm :
L kiu nhng cu th c cng ni dung biu t, cng m hnh cu trc ng
php, nhng hnh nh th , sc thi biu t khc nhau, b sung cho nhau.
Kiu cu th ny cn c gi kiu cu th trng ip, Nguyn Phan Cnh
gi l cu th phng trnh. Loi cu th ny cho php tng tng lp lp cm xc
chng cht ln nhau, gi tr ca n s mnh m v gy n tng hn.
V d 1: " Bun trng ca b chiu hm,
Thuyn ai thp tong cnh bum xa xa
Bun trng ngn nc mi sa,
Hoa tri man mc bit l v u.
Bun trng ni c du du,
Chn my mt t mt mu xanh xanh.
Bun trng gi cun mt dunh,
K nng phn tch th 56

Nguyn Hu Vnh
m m tring sng ku quanh gh ngi.
( Truyn Kiu - Nguyn Du )
Xt v mt t vng, on th s dng php ip ng bun trng ". Xt v
ni dung din t, bn cp cu th u tp trung din t ni bun ca Kiu. Xt v
mt cu trc , bn cp cu th u c cu trc : " Bun trng + X ( X l mt ng
danh t miu t thin nhin ). Nh vy, bn cp cu th trn c tm chung v ni
dung din t v cu trc c php. Nhng mi cp cu th c sc thi biu cm
ring, b sung v c th ho ni bun ca kiu trc lu Ngng Bch.
V d 2 : " Ta mun m c s sng mi bt u mn mn
Ta mun rit my a v gi ln
Ta mun say cnh bm vi tnh yu
Ta mun thu trong mt ci hn nhiu ..."
( Vi vng - Xun Diu )
Cu trc chung ca on th l : " Ta mun + ng t + X ( X l ng danh
t ch thin nhin ) v ni dung cu th th hin ci kht vng tn hng cuc sng
ca mt ngi vi vng, nn nng trc dng chy ca thi gian.
* Cu th bc cu :
L kiu cu th trong tn hiu ngn ng th nht xut hin th nht thit
phi c tn hiu ngn ng th hai xut hin, v sau khi tn hiu th hai xut hin lp
tc n ro gi tn hiu th ba xut hin ... Gia cc tn hiu ngn ng ro gi nhau
y lun c mt mi quan h cng trng.
Bn cht cu th bc cu l s bc cu trong t duy nh th. Khi nh th t
duy mt hnh nh no y th lp tc trong t duy xut hin v s hnh nh khc c
quan h tng cn vi hnh nh y v nh th s la chn hnh nh no ph hp
nht cho vic th hin ngh thut ca mnh.
V d 1: " Mt ti bu tri m sc my
Cy tm nghing xung cnh hoa gy
Hoa tm xung c trong khi c
Nghing xung ln ru - mt li y. "
( Xun Diu )
Cc tn hiu " cy", " hoa ", " c ", " ru " l nhng t ng cng trng ( ch
thc vt ) lin tip gi nhau v xut hin theo quan h nh hng ca ng t "
nghing xung ". Bi v, cy nghing xung th n c, c nghing xung th n
ru ch khng phi l mt ci g khc. Tt c to thnh " mt li y " m m,
bun t v hiu qunh.
V d 2 : " L m ng ln my
Chn trng va tm vi
Chng i vng rng y
K mi say n i ."
( Bch Kh )
Tn hiu " chn trng " xut hin tot nhin n ro gi cc ng tc lin quan
n ci chn c th . Mi quan h c hu gia chn v s n ung tr thnh mi
quan h lm thi cho " chn trng " v " k mi " ri " say n i " . Gi d , tc
gi khng vit " chn trng " m vit " mnh trng " hay mt " x trng " no th
cu th th t " K mi say n i " s b lc lng ngay. Cu 2 bc cu vi cu th 4
nh " chn trng " bc cu vi ' k mi ".
K nng phn tch th 57

Nguyn Hu Vnh
mt tng hp khc, Bch Kh khng dng " chn trng " m dng " sa
trng"
" Nng ln nm v i
Sa trng nhi nh git "
( Xun tng trng )
Hai cu th bc cu c vi nhau nh mi quan h c thc gia "v" v "
sa". V cng nh hai hnh nh ny m xun tng trng cng y sc sng .
* Kiu cu th tch - gp - qua hng :
y l kiu cu th c ngi ngh s s dng du cu v hnh thc qua
hng to thnh. Nh , n mi l v hnh thc v su sc v ni dung.
V d 1: " Ct bi tung tri. ng vt v
Cn di. Nhng hy tm dng chn . "
( Giy pht chnh lng - Th L )
Nu khng c cc du chm gia dng th cc cu th trn xem ra bnh
thng. S ngt cu qua hng lm cho nhp th mi l, nhc iu y n tng. V
nh m hnh nh th c khc su hn trong tm tr c gi, hiu qu lu gi
v thm m ca cu th s cao hn.
V d 2: " Thong ting gy ca cu
Cm. Hiu hiu vng m "
( Bch Kh )
Nu " Thong ting gy ca cu " cha c g mi l, th thao tc chit t qua
hng v chm cu to thnh " Cm. Hiu hiu vng m " lm bng n gi tr
thm m ca cu th. " Cm " ng u cu to cho cu th c ci g long
lanh, tnh ti. Ting chim cu nh c hnh khi v sc mu .

CHNG V : NHNG KIN THC B SUNG PHN TCH TH

Yu cu cao nht ca mt bi phn tch th l phi vit ng v vit hay.
Vit ng kh, vit cho hay li cng kh hn. bi phn tch t hiu qu cao,
ngoi nhng k nng c bn phn tch th, ngi lm vn phi m bo yu cu v
K nng phn tch th 58

Nguyn Hu Vnh
nhng kin thc h tr khc. Kin thc cng phong ph th vic phn tch cng su
sc. C th nu ra mt s lnh vc kin thc sau:
1. Kin thc vn hc s :
Vn hc l mt hin tng lch s ra i v pht trin theo thi gian. Tip
nhn mt tc phm vn hc ni chung, tc phm th ni ring khng nn tch n ra
khi phm tr lch s, khng nn xem n nh mt c th c lp, thot li hn mi
quan h, rng buc ca x hi.
Kin thc v vn hc s bao gm l nhng hiu bit v cc tro lu vn hc,
giai on vn hc, thi k vn hc ; n cn l nhng hiu bit c h thng v tng
tc gia c th. ng trc mt tc phm th, ngi lm vn phi bit huy ng s
bit ca mnh v hon cnh ra i ca tc phm, n thuc thi k, giai on v tro
lu vn hc no ?..., cuc i v qu trnh sng tc ca tc gi ra sao ? ... t
nhn xt v nh gi cc vn v phng din lch s cng nh ngh thut trong
thi phm.
V d bi Tnh gi ( Phan Khi ) l bi th khng c g c sc v mt ngh
thut ; ni dung bi th th cng chng mi l g i vi chng ta. Song nu c kin
thc v vn hc s, m c th l thi im sng tc ca bi th, cng nh bc tranh
chung v vn hc Vit Nam lc n ra i th mi thy ht gi tr ca n i vi vn
hc ni ring v i sng ni chung. Tnh gi ra i nm 1925, l lc th ca Vit
Nam ang vn ng thay i h thi php, l lc xut hin nhng quan nim m
hc, o c hc khc bit, thm ch c mt i lp vi thi trung i. V th bi
th Tnh gi nh mt bc t ph, mt ting vang bo hiu s i mi trong t
duy th cng nh mt s quan nim sng ca nc ta hi u th k XX.
Kin thc vn hc s c s dng trong bi phn tch th nh nhng lun
c ng tin cy. V th n c th soi sng c nhiu vn trong thi phm. Tht
vy, nu khng bit g v cuc i ca Nguyn Du lm sao ta i n b chn - thin
- m ca cu th " Phong vn k oan ng t c " ( c Tiu Thanh k - Nguyn Du
). Nu khng c kin thc v ch ngha lng mn th kh b phn tch cht lng mn
trong bi th Ty Tin ...
Thc t, trong chng trnh sch gio khoa v vn hc, nhng kin thc v
vn hc s vn cn t, cha c tnh h thng . Ngi hc nu cu tin tt phi t tm
ti, nghin cu nhng sch v khc .

2. Kin thc l lun vn hc :
L lun vn hc l mt b mn cng c, gip c gi c c s thm nhp vo
thi phm. Loi kin thc ny kh nhiu v tng i phc tp. Vic vn dng kin
thc ny vo bi lm kh linh hot v tu theo tng trng hp m c yu cu khc
nhau.
Trc ht, trong bi lm vn, ngi vit thng xuyn s dng cc thut
ng, khi nim ca l lun vn hc, nh: h cu, in hnh, hnh nh, hnh tng...
Nu khng c s hiu bit y , ngi vit s dng sai khi nim.
mc phc tp hn, khi lm bi ngi vit phi c kin thc l lun l
gii mt vn no trong tc phm th , v nh: ci tm v ci ti ca nh th, ,
bn cht ca th ca, c tnh sng to ca nh th ... lm c nhng vn ,
K nng phn tch th 59

Nguyn Hu Vnh
ta phi hiu cn bn v cc vn l lun nh ngun gc th ca, i tng phn
nh, c trng ngn ng th .. .
V d nh, c s phn tch v li bnh c sc v bi th " i ht mt " (
Trn T Xng ), Nguyn Tun xut pht t nhng hiu bit c bn v th v
nh th :
m qua anh n chi y
Giy dn anh dn, Ty anh cm
Rng ngy sang trng canh nm
Anh dy em hy cn nm tr tr
Hi , mt bao gi
Hi em, em c m khng tha
Chn e ry gi mai ma
Ly g i sm v tra vi tnh "
" tm cu lc bt ny th 42 ting trc bng ca 6 cu u, ti gt sang cho
phn hin thc, vi nhng ting choang choang ln cht t thc: - giy dn, - Ty,
- nm tr tr, - hi , mt, - hi em, m khng tha. Su cu u, ni rnh rt v
chuyn mt , mt u, mt trong trng hp no, v c th on c ngi n
cp v thy hin hin ni p ng lng tng ca k gian . Cu chuyn k li bng
th t li nhng s vic tnh tit khng km g vn xui, c th tho mn mt
ng quan to d thm, v c th lm mu cho mt cch ging vn mt lp vn
no. C th ngng . Nu lm vn xui ( lm mt cch xui xui ), c php
ch li . nhng y lm th, cha ngng c, cha thy g l mi th ting
th, cha thy l ra thi s. Cho nn phi i bc na, nu thc s mun lm th .
Ch c thm hai cu na m cu c on vn xui xui d dng v chuyn tt
c sang phm vi th. Chuyn th ti, chuyn ti v chuyn c ch . Bi th ni
gi ln t hai cu cui cng. T mt chuyn n cp vt, ang l ch gy ni mt
cht tic ca, T Xng trang trng nng n ln thnh mt ni nim hi hp xt
thng ca nhng cp tnh nhn mun thu,- vn trn ci c s thc t h y m
nng ln ch khng vu m khot lun g c... Bn ci tc tn, T Xng lng vo
mt nt thanh, T Xng ly mt ci trong trng m gn lc ci vn c v ht n
ln theo vi th mnh. nh ngha v cht th cho tht chnh xc v ton thp, ti
thy n cng kh nh nh ngha cht uymua( humour ), nhng ci cch cm xc v
m g cho nhn s th tnh nh T Xng va cho thy trong vic lc lu ht ,
ti ng rng cng l mt cch ng gp ch tnh vo vic nh ngha th no l
th v nh th .
Theo ti ngh, th l nh, l nhn nh, th cng loi c th hu hnh.
Nhng n khc vi ci c th ca vn. Cng mc ln t ng ti liu thc t, nhng
t mt ci hu hnh , n thc dy nhng ci v hnh bao la, t mt ci im nht
nh m n m ra c ci din khng gian thi gian trong nhp mi ln mt tm
lng s ip ."
( Thi v th T Xng - Nguyn Tun )
3. Kin thc v k nng s dng ngn ng :
Ngn ng l phng tin con ngi th hin nhng iu mnh t duy.
Bi phn tch th ng v hay tu thuc rt ln vo kin thc v k nng s dng
ngn ng ca ngi vit. Tht kh din t trn vn ci iu mnh nhn thy, cm
thy, t duy thy. Thc t, rt nhiu lc ngn ng din t khng theo kp t duy.
K nng phn tch th 60

Nguyn Hu Vnh
khc phc nhng bt cp ny, ngi lm vn phi c thc thng xuyn tch
lu vn ngn ng, trau di k nng s dng ngn ng. Kin thc v ngn ng gip
ngi vit va xm nhp vo tc phm, va din t nhng iu mnh cm nhn
c t tc phm. Ring mt s dng ngn ng din t, yu cu ngi vit
phi vit ng v hay theo cc cp sau:
+Dng t:
Yu cu ngi vit phi bit dng t c o. S rt chn nn cho ngi c
khi mt bi vit khng dng c mt t cho hay, cho c o. Dng t hay th mi
c on hay ri bi hay.T hay l t dng ng lc, ng ch, lt t c ci thn
thi ca vn no trong bi th, lm cho cu vn c hn, c sinh kh, lm cho
ngi c sung sng thn phc. H c t c " thn ", gi tr ca bi vit c
nng ln ng k. Th xem v hc tp cch dng ch ca cc nh ph bnh:
" Khc bc mnh gy xong ri, m on hn vn cn di mi nn Nguyn
Du mi t xng ci tn thn mt ca mnh v au u hi :
Bt tri tam bch d nin hu
Thin h h nhn khp T Nh "
( Xun Diu )
" Loi t " mnh " trong " mnh mt tri " cng mi l; ngi ta ch ni
mnh snh, mnh giy, thm ch mnh trng v trng khi trn khi khuyt, c khi b
x lm i. Hnh nh " mnh mt tri " gi ra ci nhn tn bo ca con h mun
gim nt c v tr . "
( Nam Chi - Th L cuc i trong ngh thut )
" T B ni khng y na pht m nc bt mp ca m vng ra m ti
ngn nm "
( Xun Diu )
Cng nn lu rng t hay, t c " thn " khng phi l nhng t " ao to
ba ln " , hoa m, cng thc, so rng... m l nhng t bnh thng nhng quan
trng l s dng ng ch.
+Vit cu :
Phng tin ngn ng c bn din l cu. Mt cu lun din t mt ni
dung no y. Mun cch din t khi n iu nhm chn ngi vit phi bit
cch s dng nhiu kiu cu. Tnh linh hot trong vic s dng cu ch : tu tng
lc, tng ni, tu ging vn ca tng on m c nhng loi cu tng ng. Khi
ngi vit mun biu t tnh cm ca mnh th dng cu cm thn; lc mun gy
s ch cho ngi c ta c th dng cu nghi vn t vn v t tr li
gii quyt vn ; khi mun nhn nhn vn nhiu gc theo nhiu mi quan
h ta dng cu c cp quan h t : tuy - nhng, cng - th cng, khng nhng - m
cn, nu - th ..., khi mun khi qut vn tng hp ta dng kiu cu c tnh cht
quy np ton th vi cc t m u : nhn chung, i th, v c bn, phn ln ...
+Ngn ng lm vn phn tch th cng phi c tnh to hnh v gi cm:
V mt khoa hc, bi phn tch th l loi vn ca t duy logic. Vn phi
r rng, sng sa, lp lun cht ch, giu sc thuyt phc l tr. Tuy nhin, khng
phi v th m bi phn tch th ch trnh by mt cch kh khan my mc, chi b
cm xc v hnh nh. ngn ng phn tch th thit ngh cng phi c cht th, phi
hp dn li cun ngi c bng t ng c tnh to hnh v giu sc biu cm. V
d :
K nng phn tch th 61

Nguyn Hu Vnh
" Trc khng c ai, sau khng c ai, Hn Mc T nh mt ngi sao chi
xot qua bu tri thi ca Vit Nam vi ci ui chi lo rc r ca mnh."
( Ch Lan Vin )
" Nu chng ta lit T Xng vo loi nh th Nm, th " Sng lp " chnh
l ci bng cy hin ngang trn sn non vy. Dn th T Xng m v tnh
hoc c nh rt bi " Sng lp ", tc l bc ln lu tp, m ca tng ny tng
kia m qun mt ci chung trn vng lu vy "
( Nguyn Tun - Thi v th T Xng )
Nhng li bnh lun, nh gi trn phi chng c sc sng ring, m nh c
gi l nh ngn ng ca n giu cht to hnh v biu cm ?
4. Kin thc v cc b mn lin quan :
Sng Hng nh ngha " Th l nhc l ho l iu khc theo mt phong
cch ring". nh ngha ny cho thy th ca lin quan n cc ngnh ngh thut
khc. Hn th, th ca lun cha ng nhiu vn , phm tr x hi khc nhau. Do
vy, c th xm nhp trn vn vo tc phm th, chng ta cn phi c hiu bit
v nhiu lnh vc trong cuc sng, nh : Lch s, a l, Trit hc, o c hc ...
Nhng kin thc ny l nhng lun c ( va tim tng va hin thc ) gp phn soi
sng cc hin tng th ca.
i n ci ch cui cng ni dung biu t ca t " " trong bi " Nam
quc sn h " ( L Thng Kit ) tt phi ng n lch s m c th l vn
phong vng xng ca cc v vua Trung Quc v Vit Nam lc by gi. thy
r ni au khi phi sng trong cnh i tri chung vi gic v kht vng ho bnh
hnh phc ca nhn dn vng lc tnh thi nm 1862 th phi nm r cc a danh "
Bn Ngh " , " ng Nai " trong cu vn sau:
" Binh tng n hy ng sng Bn Ngh, ai lm nn bn pha my en;
ng cha ta cn t ng Nai, ai cu ng mt phng con . "
( Vn t ngha s Cn Giuc - Nguyn nh Chiu )
Th ca l hnh thi t do trung thnh nht ca t tng. Cm th th ca v
th phi c nhng hiu bit rt cn bn v cc h t tng, cc tro lu trit hc
vic nhn xt nh gi thm su sc.
Nu khng thng hiu trit hc ng ty kim c th lm sao Hoi Thanh c
c nhn xt su sc sau :" T cnh c lng l bay vi nng chiu trong th
Vng Bt n cnh c trong th Xun Diu cch nhau ngn nm v hai thi i thi
ca. "
V nh hai cu th sau :
" D tha x Hu by ch
Vn l ni Ng bn b sng Hng"
( Bi Ging )
Nu khng bit c " thy ni vn l ni, thy sng vn l sng " trong tinh
thn nh Pht th lm sao thy c v p an nhin t ti ca cu th . ..
---------------- Ht ----------------

K nng phn tch th 62

Nguyn Hu Vnh

Ky Nang Phan Tich Tho

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ky Nang Phan Tich Tho

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NGUYN HU VNH

):Tr tnh l yu t quyt nh to nn cht th. Tc phm

Tr t i nhl t Hn - Vi t do hai t ghp l i : Tr ( t h l , bi u

You might also like