1.

Injekciono presanje
metata (MIM
tehnotogija)
Inje_kcijono presovanje je
ciktiini proce_s pimarnog
obtikovanja (praoblikovaja)
polimera
koii.se izuodi ubrizgavaniery,raspptielog
prahi
oderdenu
iir*orii"ii
:i-'ifiencione
i.efi2ice
u tempeiran
katup
Qbradak
L xatupL oivrslava hradenjem
iri umrezaianjem.
Mjesavina praha
i veziva,
ubrizgana u kaiup, mora biti
jednoi*a. prano,vi
iu- sfemog
oblika i mnogo finiji u veriiini
iestica od onih u konvencionarnim
postupcima
(MtM
pra'ak:
10 - 20 pm;
konvencionalni postupci:
s0
- 1s0 pm).
Nakon sto se izradak izbaci
iz kalupa, vezivo se ukranja otapanjem
ekstrakcijom
i/iri toptinskim procesom.
Nakon
uklanjbnja veziva, otpresak
se sinterira.
Zbog verike kotiiine veziva,
MIM otpresak
ima
veliko smanjenje vorumena (iak
do 20% Iineamog
skuptjanja)
tijekom
sinteriranja.
Posljedica
toga su losije dimenzijske
tolerancije u odnosu na konvencionalne postupke.
lnje.kciono presovanje
se izovdi
la
specijatnim
maEinama koje se sasfoTe od injekcione
l9dlnice,
pogonskog
sisitema,
iedinice
2a zatvaranje katupi. uredaja 2a temperiranie
xatyp1.,i up.ravtiaike
iedinice-
proces
iniekcionog
olotiroruili
oiiiiii"-i iiiii*. r"^
oa Koln cetn osnovne osnovne:
-
!
nrvol
fazi, aksiialnim pomeranjem
puza,
rastopljeni
materijat se preko
utivnih
.
kanala ubrizgava u suprjinu kalupa.
pri
tome
1e
isktiuiena ,oacila puzi,
i
njegovo aksijlno pomeranje
ostvaruje hidrauiiini cilindar.
- lJ drugoj fazi obradak se hladi uz intezivnu
cirkuraciju rashladnog
sredstva kroz
sistem za hladenje arata.
pri
tome, puz
detuje na rastoprjeni maierijar naknadnim
pritiskom,
kako bi se nadoknadio
nedostatk materijala'usted
sxupljZnja oipreska.
Nakon zavrsenog hradenja
otpres!<a, tj. na kraju faze derovanja'niiiiaii[g
pritiska, pui
se vra6a unazad, rotira i uvtaii novu koliiinu grahutata,
npi gia
i
plastificira.
- u trecoj fazi se vrsi ofua.ranje kalupa i izbacivanje obratka. tnjekciona jedinica
se
vraCa u nazad, a mlaznica se zatvara pomo1u
ventila. Otvaranje katupa
obezbedeno je
sistemom za otvbranje koji s obzirom na pogoi
moze' biti
mehaniiki ili hidrauliini.
obradak se iz katupa izbacuje poiocu
izbacivaia
a
izvlaienje viSka mateijala iz ulivne iaure vrSi izvtakai.
-
U
posljednjoj
fazi . Nakon sto se izradak izbaci iz katupa, vezivo se ukranja
otapanjem ekstrakcijom i/iri toprinskim procesom.
Nakon ukranjanja veziia,
otpresak se sinterira.
i
Bovng eruonrry
phtler
Pl.tten dan.i
iF-| cally
Sema
procesa
injekciong presanja
Opste karakteistike MIM Tehnologije su:
- integise prednosti
klasicne metalurgije praskastih
metata i tehnologije
injekcionog presanja plasticnih
inaterijala,
-
-za
male dijelove komplikovanog oblika,
- mogucnost recikliranja piblizno
100%,
-
sirok spektar mateijala
-
obrada za veliko serijsku prouizvodnju
- visok stepen dimenzione tacnosti
-
gustina je
96-99% od teoretske gustine,
-
meh. osobirie i koroziona otpornost dijelova priblizna je
osobinama ostalih
proizvodnih
tehnologija.
2. Sinterovanje
sinterovanje predstavlja
termiiki tretman slobodno nasutog iti prethodno presovanog
metalnog praha
koji se izvodi na temperatui ispod taike topljenja glavne
komponente
metalnog praha
s ciliem dobijanja dijela odgovarajuCe ivrstode i itimenzila. Sinterovanje
je
tradicionalni postupak
koji se koisti za propvodnju predmeta
od keiamike, i uveliko
se kor'sfr u metalurgiji prahova.
Pilikom sinterovanja se prvo pomijesaju
zrnasti i
praskasti
matenjal koji se dalje podvrgavaju povisenoj
tempeiaturi i samim time spajaju.
za ralliku od livenia, gde
s9 svi potazni
materiiali tope,' ovde se ne tope svi poia2ni
mateijali, prosto
reieno se "peku". oblik predmeta
se moie dobiti na dva naiina i to
presovanjem
ili na taj naiin da se prah
ubaci u kalup i onda pusti
da se osujr. Mora se
obezbiiedit da se materiial mgkar malo drii zajedno (kohezija),
ako to nije sluiaj onda
se
pibjegava
upotrebi 'ljepila". Generalno sinterovanje
je
efektivno i isplativo ako se
smanji poroznost, pove6a
6vrsto6a i temperaturna provodljivost.
sam proces
sinterovanje
se odvija u
pe6ima,
koje dovode materijal na temperaturu nesto niZu od topljenja osnovnog
(glavnog) materijala.
@snovna odlika sinterovanja
jest
da dijelovi polaznog
materijala ne mijenjaju svoju
makroskopsku strukturu. Prilikom sinterovanja se
polazni
komad smanji, tj. dolazi do
popunjavanja
i priblizavanja
teoretskoj gustini.
procesom
sinterovanja se postiie
izuzetno velika gustina
ijako komplicirani predmeti.
Tehnologija
je
izuzetno skupa, misli
sb na nabavnu cijenu postrojenja
za sinterovanje.
Prednosti sinterovanja su :
1. Mogucnost velike iistode za poietni
materijal i njihova velika uniformnost;
2
Qiuvanje
iistole zbog ograniiavajuie pirode pojedinih procesa proizvodnje;
3. stabilizacija detalja ponavljajudih
opera.cija kontroliranjem ulazne veli6ine irna;
4. Neprisutstvo vezujudeg kontakta izmebu segregiranih iestica praha
iti uklju\aka;
5. Nije potrebna
deformacija da se dobije direkcionalna elongacija iesfica;
6. MoguCnost staranja materijala
jednoli1ne
kontroliranje poroznosti
;
Mehanizm i si nterovanj a
Sinterovanie se odviia pomocu
difuzije atoma kroz mikrostrukturu. Ovu difuziju uzrokuje
gradijent hemijskog potencijala
-
atomi se kreAu iz podruija
sa vecim hemijskim
potencijalom
u
podruije
sa niZim. Razliiite putanje
koji atomi uzmaju da bi stigti iz
jedne
taike u drugu su mehanizmi sinterovanja. Pet najie66ih mehanizama su:
- Povr5inska difuzija - Difuzija atoma duZ povr5inu
destice
- Transport pare
- lsparavanje atoma koji se kondenzuju na drugoj povriini
- Reielkasta difuzija iz povr5ine
- Atomi iz povr5ine
difuziraju kroz re5etku
- Difuz|a na granici
zrna - Atomi iz granice
zrna difuziraju kroz re5etku
- Plastidna deformacija - Dislokacijska kretanja izazivalu tok materije .
Takode se trebaju razlikovati
zgusnjavaju1e
i ne-zgusnjavaju1e
mehanizme-
prva
ti su
mehanizmi koji ne zgusnjavaju
- oni uzimaju atome iz povrsine
i
preurebuju
ih u druge
povrsine
ili dijelove iste povrsine.
ovi mehanizmi jednostavno
premleitalu
mateiju
unutar poroznosti
i na uzrokuju
smanjenje pora.,
zadnja dva mehanizma
su
zgusnjavajuaa
- atomi se pomjeraju
iz mase prema povrsini
pora
i time etiminiraju
poroznost
i pove6avaju
gusto1u primjerka.
Rast Zrna
Rast zma se desava zbog kretanja
atome duz granice
zrna. Konveksne povrsine
maju
ve6i hemijski potencija!
nego konkavne istoga granice
zrna 6e se kretati prema
centru
zakivlienosti.
Kako manie iestice obiino imaju veci radijus zakrivljenosti
ovo rezultira
da manja zma gube
atome daju1i ih ve6im i time se smanjuju (ostwatdovo
sazrijevanje). veca zrna rastu na ra6un manjih. Rast zma se u
jednostavnom
modelu
moie predstaviti
na slijede1i naiin.
d": Gfr' + Kt
G
- finalna prosjeina
veliiina zma;
G6- poietna prosjeina
velidina zma
;
t - vrijeme; m - faktor izmedu 2-4
\4)
( 1)
(1) inicijalizirano je
spajanje iestica u toikama dodira, (2) to6ke dodira prerastaju
u
,,vrat'
(en. neck) (3)
smanjuju se dimenz'rje pora
izmedu iestica praha (4)
u zonama
vrata formiraju se granice
zma
Faze operacije sinteiranja metalnog praha
3, Parametri sinterovanja
Najvazniji parametri
sinterovanja
su :
- Brzina zagrijavanja i hladenja
- Vrijeme sinterovanja
- Temperatura
I
- Atmosfera
-
Pitisak atmosfere u kome se vrsi sinterovanje.
lma najmanje ogranidenja
na geometrijski
obrik izratka.No,
zbog vrro niske proizvodnje,
skupe opreme i specifiinih zahtjeva
na obradu, Htp postupak
orjentiran je
na skuptje
mateijale (alatni
ielici, superlegure,
titan itd). zahtjeva vrto iist prah,
uglavnom
sfernog
oblika. Daje izrazitu kvaritetu povriine
proizvoda.
smatraju ga
near-net-shape
postupkom jer
osfuaruje izrazite
uitede na troskovima
obrade i samom mateijaru.
Ponekad, omoguduje izradu pozicija
koje se inaie ne bi mogte proizvesti.
postupak
HIp
se provodi pi
visokim ilakovima (do
z01Mpa) i temperaturama (do
2000
oc)
u
specijalnim autoklavima. lJ HIp postupku
difuzijski se vezu povrsine
mikropukotina
i
praznina
te desinfikacijom
uktanja poroznost
Eto dopinosi
boljim miehaniikim
svojstvima.
HlP-ovanjem
se proizvode
rezni alati i alati za stancanje sa izrazitom
zilavosti
,
otpomosti na pitiske
i velikom toinosti za osiguranje dimenzija. To
je posljedica
veoma
sitne i
jednoliine
mikrostrukture.
Kod vruceg izostatskog preEanja
- Hlp (objedinjetne
su
operacije kompaktiranja
i sinteriranja.
Y?
f f i 0
"""r*-'"
l,Q1*'*'"'"'"
v/ \\
tl|qh
prgssure
ctindr
lR
e
a--
Pad
4. Toplo izostaticko presanje
(HIp)
1. Fallcan ?. Vaculm
bakour
1. kalupa, 2. vakuumizacija u peci, (3) vru6e izostatsko presanje, (4)
uktanjanje omotala
HIP postupak
_
vru6e izosatatsko preianje
u HIP
postupcima
se koriste omotaci (en.
envetope) odredenog obtika koji se naxon
operacije vruAeg izostatskog preSanja
uklanjaju. Omotaci se izraduiu
o
od metalnog lima - kod
jednostavnih
oblika
c
ili od stakla
-
kod sloZenijih oblika
Kod vruceg izostatiikog presanja prah
se
preia
i zagr-tjava. Tijekom procesa
flak se
moze mijenjati od niskog vakuuma do 2 000 bara, a temperatura od temperature okoliia
do 2200' C.
s. not Ustaric press
Postupak HIP se primjenjuje
za:
.
uklanjanje poroznosti
odljevaka
. pomladivanja (en. rejuvenation)
dijelova kojih
je
tijekom rada doslo do
puzanja
(na pimjer,
lopatice turbina)
.
difuzijsko spajanje razliiitih metala te metala i keramike
Faze HIP postupka
'4 . evakuiranje radnog prostora
2. punjenje
inertnim plinom,
koji
prenosi
tlak sa svih strana (obi6no
Ar) do 300 ban
3. zagijavanje na Zeljenu temperaturu sinteriranja
4. drZanje na temperatui sinteriranja
5. ohladivanje.
Toplo izostatsko presanje ( engl. hot lsosfafic pressrng
-
Htp) spada u postupke
koji
objedinjuju postupke
kompaktiranja
i sinteiranja u
jednom
koraku za raztiku od
klasidnog postupka.
Zbog toga sto
je
na taj na6in mogu1e postili potpunu
iti teoretsku
gustocu
HIP pipada
tzv.
postupcima
za postizanje potpune gusioee.
Koiste se
fleksibilni kalupi, a tijekom procesa
kontroliraju se parametri
lemperature, ilaka i
vremena. Prah se
puni
u spremnik nepropusan za plin.
tzraduje se od materijala koji
je
deformabilan kod radne temperature ( koiste se ielik, nehrdaju1i ietik, staklo
)
ovisio o
y'
maksim. temperaturi. spremnik se prije
same HIP konsolidacije zagrijava pod
vakumom
zbog otplinjavanja, te zabftvljuje. Presanje praha provodi
se u
ptinskoj
atmosferi ( npr
argonu ili duSiku) uz istovremeno zagrijavanje. Temperature doseZu 2100 "C, a ttak
3000 bara. Nakon zavrsetka ciklusa spremnik se skida s otpreska. Zbog ekonomiinosti
HIP se provodi
samo na skupim materijalima ( npr. superslitine, Ti
,
AI, tvrdi metalni
kompoziti
)
za izradke najviSe kvalitete koji se
po
mehani1kim svojstvima izjednaduju ili
6ak
premaSuju
lijevane ili gnjeiene
izvedbe.
5. Hladno izostaticko presanje (CIP)
Kod hladnog izostatiikog preSanja
- CIP prah
se pre5a pod
djelovanjem ttaka ftuida od
400 MPa do 1 GPa.Razlikujemo dva tipa CIP postupka
ito:
- kompaktiranje u vlaZnom kalupu
- kompaktiranje usuhom kalupu
Kod prvog postupka prahom
metala se
puni prostor izmedu krute centralne
jezgre
i
stjenke elastiinog gumenog kalupa. Po punjenju, gumeni kalup se spuita u fluid koji se
nakon toga tlaii. Elastiini gumeni kalup. Kod drugog postupka
ne dolazi u dodir s
fluidom a tlaii se
pregradu.
Faze CIP
prcesa
su:
1 . Stavljanje kalupa;
2. Dovodenje tekucine;
3. Povecanje pritiska;
4. Odvodenje tekucine;
5. Vadenje kalupa;
6. Sinterovanje.
clP'postupak omogucava
dobijanje do 100% gustine
uz mati gradijent gustoce.ovaj
postupak je pimjeljiv
za razlicite mateijale iizrada dijetova u odgovaajucem
taktu.
r'