Professional Documents
Culture Documents
Suryaputra Lokmanya
Suryaputra Lokmanya
m&H$
ukcv
www.esahity.com
m&H$ ukcv
www.esahity.com
j Myo
uuklv (Pcd cOv) m&kjCb DjHj iu k llu mHljbi GpUv vIll. k.moMJ
Jvk yH b ukcv Ukb ` DJC DC DKk ' ov Kb[bbn lmb Dn. m. J.
yHbv JHC, DH cnvl ITv DJCR Hv ukcvbv DHumcj kcb pJbl kub.
MyokUb Sk HlU pC! DJC ukbk[v iU kjCm lbv m[lv npj p[k[& ukbv
HJu. llu Hkwl 17 k[v Gjb Du. llu 9 ukbv DJC HJ Jvb ou. 5 ukbv
omNbk[ yb oKJu DC Gjuu lIbk[v Hkwl DHjk cpkj Du. HC yHbv k m[u
vn. Dvk ukbv iv lbk[v DJC k{v Ilu. omN Kb[ JU m[mnM ukbv MOv
lbk[v DJC k{v ICm 2872 H$b unu. DC JM< n k lk cpkj sHu v kjl
lk H$ nlv unub. lb DH HjcbcU Dp DHuu ukcv kUl Dnl. m. J. yHb
GHkj DiCl Dnl.
ukcvbJj YjHj uKC Pub. v. b. kUkjbv j$ Kb[bcO KH uKv kub. l mJcOv
ukcvb mHljbi, vJn- mnkjCb Piciv ynj H[u. HC ukcvb yuHCHmv cnl ll
cUl vn. lb oMk&, lb Jj, lb DuK, FbpbM u{C lbv Iluu Jm, l Flnm
Dn. `j^H< Uk ' DC ` mJjp n cP pvcmOo nkwk Dn ' Dmb cnCCj ukcv SJ{ ov
Jkwb ukcvbyu cnl Dmuu Dl H{u ukcvb pJUv DUK JnJ cnCv n uKv Hb!
cP Lju ybO DC i k. [@. J. o. oJkj bk[v cu ukcvb DJCR omj Kb[ Hj
cuJv Fm Hv cUu nl HC Hnu Kb[m HC bLul pTv llu vJ[k DJC
unv k{lbv l jp H H lm HCJv nTv iu.
m. J.yHb HmlkJljkwl, v. b. kUkj, M. u. kjbokj bn uKv col Pu. k.
[@. J. o. oJkjbv unuu ukcvb ub[vcOu JmlJ Hmlkn ukcv kUCm uY
Pu. oJkjbv ub[v ckwkcl ukcvbv JHjuub ymb lkn Hnu cUub. pvcYj ukcvbv
D< mJmLHC IuJ v oCN Fbpbv n mJ c$ Hj sv ku. j$l kbml ouu Jj cP
Dnl. Sk DL&v ukcvb Jqkwlil D<lu Hkwl cnlJ I[c[R n mjbM Dn. ukcvb
vov SJ{ lj cnl nJ FlHl n lW[DUK Dn. lcU, mjl kBm - ncu DM jpk
HuJj l D<lu cnlJ Ivb ll Jml=l GuuK vn. kjC l oM Flnm Dn.
Hmlkb mboj cKH= MuW HjbpH bv lj kub. lJ{ l nlv ukcvb mJ
kjCb Yi Dmb Jlb.
n uKv mJv DJ[u HC& K$ Dn.
[@. qmcl ocu.
smitasuhas67@rediffmail.com
suhasdamle341@hotmail.com
Mobile: 9867364634
m&H$ ukcv
www.esahity.com
m&&H$ ukcv
m&u ukcvl ukcvb SJ{ k ukcv m&SJ{ lpmJ?
ovn Kjb.
kkClu oHupJU KuiJ iJl Uk Klbb IjCb j-H H{bHmv mLk
Puub nlb. l IjClu HJ&lyF& vJ Sk lHqmJv yF&v H$Hlm m& K[lj DjOv ku.
i mc ml nTv H$jlv pvcu. 23 pu 1856, D<{ k=<C <, mxovblj ov Ik, oJM
jlvij moy ij b J[l n yU pvcu Dub. yUb vJ HUCl `` kMJ `` JCl Dub. DF&
u[vb yU cnCu uiu DC l vJvb n yU pimOo Pub. DF&v cv Juub vJ n Mv
Juu vJH# kc ilb vn, n mJl: jbpJbv jJub DC kcb mJkjub.
l yUb vJ yU ibiOj Uk.
ibiOjHblbv Hnu lv cu Pu. yuJl uiv kjC l kU nl. ukcvb pvc
JU Lju cub uiv Puub nlb. l cui OW[Hbl Jbm H{ DHu cc kc GpJ nl yvu.
ukcvb J[u ibiOjHbl M#C Kll FvmHkwj. miU lbv vv cnCl. lb lCHC jlvij n iJ
Fbp, cj DC mbmk=l M#C Hj biub MkJub pCm mOo nlb. cbyF& vJnm&l Hnu Lc p
Sc.S. Pu l jck=<C Yb[jkj n l jlvij MUl n[cmlj nl. l MUl ukcvb J[u
ibiOjHbl n iCl MkJl. lcU ukcv DC Yb[jkjb J[uk vl Dk=$c pv mvn.
ibiOjHbl iCll Hj nMj nl. `` mkw&uj ^i@v@c^ '' Jj lbv Hmlk unu n l l Hj mOo nl.
JkjCJjn lbv Hmlk unu nl. ukcvbv lJn miU jlvijlu uk `` ipR y ''
vJv DUKl. ukcvbv l J[u Hn Hn GJv DcjkM lvn Kb[ DC Flj mbmk=l Muk,
H<mkwl, H kv Il. Fljn HjCk Lb Hj kv ol. Ij kC iCl Du k ibiOjHbl lbv
yUu iClb Iuu mbi. yUn lW[ l iClb m[Jl Dm.
ukcv H J<& PuJj 1861 omN cnl&Jj lbv jlvij MUl Ilub. 1864
mu lb DJ J<a cbp Pu. lvblj ov J<v 1866 cO ibiOjHbl Dmmb [. FvmHkwj nTv
HCl Du. DC cub M#C HCl mmkucO m Pub. ov J<&l ukcvbv lv F Hj ku.
l J<a 1866 cO ukcvb DF&b vOv Pub.
cui lpmJ. GiJl m&ybymjK. iCl DC mbmk=l J<Jj DH Hk[. miU J< mH
Jl lu. miUb lW[H. miUb lu mnp mHb nlb. Kj yOo pvcpl cUu nl. M#kbv iCl
m[Ju oub k ukcv l lW[ m[Jl, H kMu Hnp Dmb Jj Gu cmljbv Jjl.
MUl 12-13 J<& Dmlbv i. H DUR uKvcO mbl Myo lv JU Du. yUv l lv
kj unu. mblmvdl-mvl. cmljbv Sk Myo yjyj ou, ov k. DpJj M#kbv JL&v
n[cmljbk[ v HOol. HC l c[u DC 12 J<&b l Hj DHu vm M#kbv ITv
n[cmljbk[ iub. DC lvb DHub Kjb kv Ilub. n[cmljbv lvn Myo yjyj jJu. p kUl
Ijlu J[uONbmcj yuC nbcl vm l kul n cui M#kbM Yb[l nl. v
ciCm. n i Dpn IjIjl cnl Dn.
Sko cmljbv Sk mbmk=l Mukb Y<blj kub DC cubv H kju uJub. n jbpJ iHH
ymu nl. `` l Muk k vn cnCl Dnm? '' cmljbv Jjub. Uk cnCu, `DHC mJl: kuub Y<blj
Hkv u#l jnlb. c cPb Y<blj kv H kjv.` onJ J<&Hl lbb mO Mukb Huk[b
mbmk=l DOv Pub nlb. l mJl: Ij Dmu mH Mukbb Y<blj kj. MUlub mbmk=l KH mHb
nlb. J< HC& DYm kj DC ci mJl:u Hu l kjb n pvcYj uub. yUb iCl DC
m&H$ ukcv
www.esahity.com
mbmk=l Hjkb Gc. lcU Ji&lu cub lu DHu DYmlu mcm mbi DC J<
mcpJv I. yUun cubv MkJC c nm. Sk oJm Sk cuv knlj K[ k{u. n[cmlj
mblHu. pky lbb vJ. K[ kjCj cui mH[v lJn mi cubv ov ov s[b M# m Pu.
yUv mJ& c$bv s[ IT vk cnCv mbilub. HC cubv s[ Ku. yU vbyj Du. nl H{ v kjl
s[ Iu vkj ol yU cHC GY jnu. ivn ku vn lj M# k cnCv? n[cmlj DCK mblHu.
pky cmljbv yUu ynj IuJub. lyjyj l ci miU cub vIv iu. n[cmlj Sk Ji&l jnu.
Hjl Sko pky bM Yb[C Pub lJn ukcvbv l MU m[u DC yy iKub MUl pu
uiu. pky bv pJn MU m[u DC kb n n[cmlj Pu lJn n Jj Hjl Hnu MUl Du.
pL Dv, lL mbI<&. n Jm H{ lCHCn Fbpb Hjk mM u jnu.
J 15 J J<a, F.m. 1871 JMKl ukcvbb uiv u[Ij yUb IjClu
lHyFM Pub. uivvblj lbb vJ mlYc Jub. ibiOjHblbv DHu c$ Dmuu yUbk[ DHu D
npj H Jpydm Ju nl. lb ukbM pJU mvn. ukcvbb uiv kjb jub lJn
c$v DHu ynC uiv Dn, lc cum kv I Dmb mJub. ibiOjHblbv kMm Dmuu DHu
J[ub muu Ilu. yUu mmJH cu mbiv l Dnl.. .. nb[n biu cUu, lj k k Dm muu
Jju. J[ubb Gj Dub..`` yUbb IjCb biub Dn.. cCmb biu Dnl.. DHuu l nJb, MJ
DHu Hmn mKH jnlu. lb cui kj.''.... n yUbb biuHC k nlb?.. ..lj lkU
jb GHJcU uk DHu oiv KCv Ov [ybcO j$ KHmv J DC mkU k{v
I. Sko mkU Ykj oj Du. lu DWpUYj lboU Iuu Ijlu H< ynj Du DC ll
Sk oiv vIu. lboUyjyj p kn pF&u l Oc&o Dm vJ&U yUbv ou DC YkNu oiv
cUu. SjJ ovOc&, HnCj u nl. ( lkUl oiv @c cO vmv Mj DC lbcO Dm.)
mlYcyF& cnCp m#l mOJ. n m& lb Hojl ybOu HC lb PU Jju vn. D<Yj
lbv ukcvbv mL ou. lbv j cui, lv cu Pu. c JvL, lCHC Hui mLl iu.
Jcv unvHC Jju. jc DC Oj c$ piu. cu uiv nTv mmj iu. Lju cui k=<CyF& n
vMk H{j Jku ibiOj klkj b jbpJ JvL bv ou nl. cLj mv DC oi& J DM lv
cu.
ukcvb Ij mib jnC Dio mO nl. Ijl Dj, Iji[ vm. P[u kjb
kc kjlu cui kj. Ijl HnCb mo Jo&U Dm, lb JJmL OW[Hbl DC lb ybO ibiOjHbl
kjl Dml. CN pCNu n oCb u Dm. Ijlub miUb mcv ov-j i[ Yjlu SJ{b nlb.
ukcvb DjcKa, Sk Hmlkb kH. 2 K&, DC Sk [mk. mlYcyF kH[ mO Dml.
, pjlj kH[ lbv kOn JHju vnl. lbv Ij Gbyj kOn Dub[u vn. Ij cCmbKjp,
CNbHk kCMn mbY<C kub vn. DUK ykbM ynj DJj ymv iHH cjuub kC kOn
Hnub vn, Flkb k, vk ukbvn lbb DJp kO Sku Du Dmu k vn kCm Tk!
mkU pJCu HU Dm HC j$ c$ miUpCb Yl Kl. ukcvb Tv pTv cbl v cnCp
Gvnl yH& Iluub m[ J@j kbJ pbpj[. ukcvb HMK Hl p oml l, DC l l
Hi[. oM mbmj kjCN DHu Hlu lbil plbv mlYcyFv Hnub. cb[u mn J< M#
Pu lJnHmv mlYcyF& kc p[Yj[ ui[ vmu. lbbv nll kc k ybi[ Ilu DC
il k cCbb cbiUm$. Skn oJm ynj H[u vnl. ukcv cb[uu iuJj j J<v
cOcn oKCv iu. mN piu ukcvb mboj DJC, lj mlYcyF kl DJC
Dmlu? (DHu mbmk=ll Lj ukb HlvRv ukb v kn kbcl vml. ci l mJjkjb Hlv
Dm, uu upHlj b vnlj Dio Duk[ JClF& JnC Dml ! ) ukcv cb[unv Du lJn
mlYcyFb vOv nTv ov J< Pu nl. ukcv J[l jnu uiuJj Sk $kj lbv
Yu Du DC lv mJl: k{uub mlYcyFb $ ukcvbv oub. l $k[ Hnl Dmlbv
m&H$ ukcv
www.esahity.com
OW[Hbl cnCu, `` kl nyny Dub vn '' lJj ukcv cnCu, `` HC Jb lmb vn Dn. '' lJn OW[Hbl
cnCu k cu lj nyny Jlb. HH Yjuu DJpl ukcv cnCu, `` Dj l lu pml cnl k
cu? '' oj, Jm, lbiJm, l D<Yj ynj jnuu Gbi ncumjK ukcv j^H< Dmu
lj cvv mlYcyF&b nl.
1872 cO puojv ukcvb J[u, ibiOjHbl Jju. lJn ukcv 16 J<& nl. lmu
[mWyjcO ukcv c@^k Pu DC 1873mu [kwkv k@upl Du. DJI[ iClb Hkwl m[J DC
Hm nCHjl ck& cUJ, n Jm k@upcOn u jnu. ukcv HC [kwkv k@upcO
Mku uiu. HC kOn vykwm Yju vnl. IkbHf ku vn. j$ pijCb kv DYm ku vn.
vckb nJb lJ{b Jb. ci oJmYj nb[b.
Hnub J<& ` oJu oCkjl ' Jub. cb H, [kb unv, nlH yjk, DM lyl mOj nl
nl. c& J pT v cnCv Ji&l pTv ymb SJ{b. mkU miU luc kjCl, 200 pj yk
k{Cl, voJj HnCl p. lmvd lm Hnb. Skk lm GlCb ljbib DC lJn nlbv Ykj
K...ci ybi kjb.. Skv y JunJl ojHl pb. j$ kn kmbn ul jnb DC
Hjlb. oO Hb.. HJb. Jmli=nlu cubv Flkb sUb k lbb vJ [qJnu H[ub. sUb
cnCp k? Lb[JNu IyjCN cubv $m . lbv pj yk kju uJb. ci ypv Jj
{v Kul Mjb DC Jmv cubv Hk[b. k@upcO Dmlbv mJUb vmv pJCNb Sk kwuy nl.
Sko kn Jl cubv lbb mJUb uHJv Jub. ukcvbv pJu p DO mJUb MOub HC cUub
vn, lJn DbIU kv Duvblj Du kH[bv pJu ymu. n Flj cub K[ mUHC lb
u#l Duu nl. l JjkjC v oKJl l pJu DC KuJj iu. mbOkU mJ& cub Hju, KUu
ynj H[uJj l lk Kul HaMvJv G[ cjl Dl Mjl DC k[ uJv omN Kul pl.
miU cub j$ Ij DuJj kCb oj GI[v. oj H[ JU Du lJn mibv ukcv nml GY
Dmuu omu. mkU DHu K[ n JH Dn n kUu lbv JU uiu vn.
ukcv mJl: Gvnl ijc kH[ DC Lb[l HlU kH[ Iuv ym. k lj mvb
mnvMkwl J{u Hnp. [kwkv k@upcO Dmlbv Sko k@up iJj miU JLa pcu nl.
HMJF&lu Hjc iHH jbil Du nl. lJn Sk cuv, D FLv vnm Jn J U Du lj kC
k kju Dmb Jjuyjyj miU n kmb Mkw Dn Dmb cnCu. ukcvn lbl nl. c Dmb kjv
Dmb cnCl lbv Dvk k cju DC 14/15 H Ku G[ cju. miU oku DC lb nlH
c[u Dmlu kuHvv yIu iu lj l Djcl pvv Jj l nl. n SJ{ mbHo lbv Sk J<&l
kcJu. lb onl Dcu you Pu. HC.....HjCc Jn l Pu. SH. J. vHm HC Mjj
m{. D<Yj lbil jn lpJp HC& Pu nl. Ju l k GHmu Mjj kCKj yvub nlb.
[kwkv k@upcO kjHbl s$ DC .M n ov Hmj JL DJ[l nl. kvv s$ Hj
c iCl DC pl<. nb JO mJl: ICj. oM-JoM iCll Hjbil. m& [i DC HTm bl
knlj mbybO Dn n oKJv oCj vybO lbv unu. ukcv lb DlM u[k. lL H@jm vJ
M#k lbv MkJu nl. lb Fbp biub nlb HC iCl MkJu Di nl, cnCv omN uk
cCm vcCk kjJ Dm, mJ& JLv cUv Sk Dp& qvmH@u mnybk[ v HJl kukwjk[ ku
DC Hnu mn p Dmu lu Hk[u pF&u cnCv JLbv DHu m Jl&Ukj ku. DC n
[kb nlb DL&l ukcvbb. ljn mJ& cubv M# Pu DC Sk J<& Hj#m ybo Du.
Sko Mjj kcJuvblj ukcv Hjl DYmk[ JUu. SH. J. Hj# Hm Pu. DC
1875 cO vblj Sk c&Hjl cbyF& SuHvmv k@upcO oKu Pu. l 18-19 J<& Dmlbv SuHvmv
k@upcO Mkl nl. lJn lLu lb iCl Hmj n@Lv&LJ bv Sko iCllu nMj cub vJ[v
lbv kClu kC iClb Ilu. ukcvbv FljbH# kc ck& cUu. Hmjbv ukcvbv yuJv
lbv mbilub,
m&H$ ukcv
www.esahity.com
www.esahity.com
m&H$ ukcv
www.esahity.com
Kj yOoc
lb mbill Dio on cvn pv pv IuJu, lu lu ukcvb Kj DC
Dukk yOoc DvYJ DuMJ jnu vn. lb Jj mmH, clb vKum, kOn v youCj,
DYmHC& Jj kv Iluu, DC mJl: Jj v kjl mJ&mOjC mcp Jj kv Iluu
Dml. iCl DC mbmk=l Jj lb Ju#C Hk[ nl HC Flj #$lu ukbvn kn Hj JiU DvYJ
vJnl.
ljn lbv pJn kClj yOocv cnub lJn l lu cnCu.. c kmu nMj ! Kj nMj lj
cOJjJ jv[ DC vvmny oMcK. l Kj pvDm.
Sko Gj Sk mbill% l mbilJj ybO ITv ukcvb oM&v Iu ikJ[
J[Jj Du. ikJ[ J[ cnCp mJm kc Ku. ojl Sk Y Dm. lL mj# lHmC Jij kn
vn. l ikv DbiClu cCmu ukcvb Y Iuv Dmb mbilub. l cCmv HnCu mjU
Jj p DC lbv Y Dm muu ou. o[ ov lmbv l ik Ku Glju DC mJlu Yuu
cCmu cnCu,
`` cu Dvkbk[v kUub nlb k ukcvbv iClu knn vn. HC iu ov lm cPM l Flk
pv DUK DmumjK yuu DC cP miU vybO Hnv Flkw mv ku k cP Dl lbv
iClub knn kUl vn cnCC sl nCj vn. ''
Dm Sko Sk kH[ JHj lbb oM&v Iu Du. lM lp-cbo, Yb[Ju, cu
kbcl Jj ukcv Flk yuu k l cCm plbv cnCu, Dc kH[ H{pl Obo HC bcU
Obo km kjJ n Mku. ukcv kH[ JHjm kjll k?'' DC lk[ l JHj vIv iuJj
ukcv Ijlubv cnCll, nl Iluu J<Jj DYm v kjl n cCmb Dmb kmb Jill?
Sko Sk cui DHu c$u cnCu,
`` k j! l vnc J[Jj pl Dmlm. lP l ukcv Ij Dmll lJn kjll lj k? vml
M lM yul ymuu Dmll v?''
c$u lb n yuCb DJ[ub vn. l cnCu k G c lu J[Jj ITv pF&v. lL ymv l yI
l k kjll l ! '' omj oJM mkU m[ml Jpl oI J[Jj Hu lJn ukcv DbiClu
DjcKal ymu nl. lb Sk pv c$ lL Duu nl. oIb kuom, YJYl, Ym b mbmk=l
mnlJj & u nl. Ym kU kCl Jj oIb l mnlJv jJl nl. Flkwl Sk cCm
Hb lHmu ITv Du. mY J=bl ll nl. DO xl Kb[ H[u. ukcvbv l uKC
kUpHJ&k Jub DC cnCu,
`` l ov jJynojb vJb DHu J=bllv JiUv k. Humbk[ lb vJb vWo Pu
Dmu HC DHuk[ l vJb mH[u vkl. '' ci Hjl Ym-kuom m Pu. DO& lm ul v
ul, Flkwl Sk i=nmL Du. lb nll mjkju unuu Sk Dpa nl. lb YJu pc&vlv
Duyjyj mjkjv Dk ku nl. l mk kjJ Dmb mbiCj Dp& lv ukcvbv oKJu.
lbv l Ju DC cnCu,
`` lc mboj FbiuMv mjkj YuCj vn. mjkju vck c Iuv unJb uiu. Dmb cnCC lbv
lW[v koMj Y< cpkj mbilu. l cCm Hjl Dp& unu vIv iu. Hjl YJYl. Flkwl Sk
cui Du l nll Sk kio nl. l kio yOoOc&bLJj pb DYm Dn DM Hu Y<
Hb[lk[v Duu nl. iljnm omN DJ=l ukcvbv l cpkj Iu nl cnCv l
Hb[lv unv HJu nl.
n miUb lv lm DJukv kuJj oIb Hjl Du. Hjl lJj Sk Myon kC kn yuub vn.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
10
www.esahity.com
11
iCl
lb iCllu yOo Hj c nl. unvHCHmv l Dvk k[ lW[ m[Jl. lb J[u
M#C Kll FvmHkwj nl. kvv s$ b l u[k JLa. kvvbk[ YjlYj i Cl DHuu v
mCj iClb ITv . vv l ukbv ukcvbk[ HJ. Sko o#Ck[ cnmUkj vJ
iCl kvvbk[ Du. kvvbv lbv ukcvbk[ HJub. Hdv iCl m[ Jv oub. lJn
ukcv Hkwl 13-14 J<& nl. kvvb M<Jj Dl uY DC M<bn ibJj Hj c. kvv
DHu Flj JL&v cnCl,
`` n m&b Huu Dn. Dl GiJl m& Dn. kn kUvblj cOvn lcn Hnu, lJn
www.esahity.com
12
jBiuj HjbpH Fbiub[nv jBiuj nTv Du DC Hi&mv k@upcO iCl MkJu uiu. lb
Ji&l ukcvb c cui JvL nl. Sk oJm Ji&l MkJlbv HjbpHbv iCl HJj cb[l F&v
lJn l cubv cnCu k G c lcnu n iCl m[Jv oF&v. JvLv Ij DuJj l iCl ukcvbv
oKJub. ukcvbv l iCl 3 mHmd cO m[Jub. omj oJM Hmjmnybv D-on HNbcO m[Jub.
ci JvLv DHu Jn lbv oKJu lJn iCl m[J l HOol yIv jBiuj H[u. lP J[u kC
Dnl Dmb lbv Jjub lJn HjbpHbv n ukcvb cui Dn n kUub.
MUl cubv iCl MkJlbv Flkb mboj MkJl k oN ivlb Sk k nl Jb DC l
D{u uiub k ibl mv J, lmb Jb. miU iClb lW[ MkJl. Sk lml Jm- yJm iClb
m[Jv l ynj H[l DC Flj M#k Sk lml H-mn iClb MkJl. cnj^lu Sk Kl iClu
Sk k[b mv lJn lbv l mibv HJub. HC kCu m[Jl Dub vn. H{ l kn kcm HCl
Duu Dmlbv lbv ukcvb Y Ilu DC l iClyu mbilub. ui ukcvbv l kio nll
Ilu, ml-D cvb lJj Sklv Jj ku DC Gui[v oKJub.
Hi&mv k@upcO ukcv Ycl, ypiCl, DC mbmk=l MkJl. mbmk=lcO Yl=&nj Mlk l
JLv MkJl. Ycl MkJlbv JL&u HpJU yuJv lk[v Dk=l k{v Il DC
l cpacC D#jb u mbil. ukcvb Hk[ H Dm. l Sko Dk=l Hnl DC ci Hjl
Hjl JUv v yIl, D#jb Ovl Jv Sk H{ Sk Hj yvk mbil pl DC c HC& kjl Dml.
JL Mbk oj kjCl lbv yuku DUm vm. Gu cub IUkwlv l lbM iHH cjl pl.
lJnn yqOok ICb u Dm. kJ, JkjC MkJlbv ibimjK JC yuJv DI u Dm.
lb Jobi pl<M %v lj HC&HC iCllu lb Hb[l DJ<kj nl.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
13
koHb[l
ukcvb k DYm ob[i nl. nbo Oc&McC nbo u@@n DYm ob[i nl. lcU
lb J[Jj lb koJ <k muu ICm ojoj iJnv CN ukbb mll jyl Dm. mJ&
muu Hk. Hjl lbv DumjM pJv pb. YjlYj uk lb k %v kl& Skv
DHu kmm ITv lbk[ l. ci l mJl: lF&cnjp, ju km Dm J mO mcv cCm.
JpHj pulu Jpvoj, mOv mbmj cCmJj lLu mjkj j< Pu DC l kukwjv
l cCm miU mbH pHl ku. c$ l c=lvblj l kbybv l mbH cUC m ll
nl. l cCmb mK njHub. lv c c Jku vcv oo cilu. HC k oo uiv. Dl DHu
kbyu DV cUb lj lmcj lv Dlcnl kjCJv H& jnu vn. HC Sk MY #C lu
ukcvb kla DJC Pu. cjCHJa Sko lv kv HnJ cnCv l i=nmL HCu Du. lb
miU nkkl ukcvbv Skv Ilu DC cnCu,`` lcn cPm Sk kju k?'' p cCm pJ u
lj nl l knn kju lj nl. ukcvbv ci lu mbvm Iu mbilub. mbvm Iluu
cCm HJ&c l mLJj, pbic mbHJj nkwk jnl vn. mbvm Iluv koMjHC l c=l cnCv
cvu pl. i=nmLv mbvm ITv kukwju kUJub lJn l kukwj, HC lHJvv n muu
ouu oml Dmb GI[HC cnCu. MJ kukwju mJ& mbH l i=nmLb kbyu J uiu.
lF&cnjp kjCl lb km u nl lJn i. H. H. Kj lF&cnjpbk[v km u{Jl nl.
Sk oJm k& mbHuJj, lc pi Dml lj kO n km pbku Dml Dmb ukcv KNbv cnCu.
lbk[v %v k{v IJ cnCv KNbv lbv LJub DC nmOo lJlJv DHuJOo kmb yuJb n
lbv MkJu uiu. lyjyj ukcvb Jkuv lb yn Hk[v ynj k{ub DC lbv jiJu.
lJn ukcv MblHC DHu Jkuu cnCu,`` Dj, M$u DHu M oKJv ci lM u{Cl Kj
H<L& Dn. DC OokMun! '' SJ{ mJl:Jj lb b[ Jm nl.
mjoj Jbjkj kmcO Jbjkjb Jlv mOo Jku bojkj km u{Jl nl. mKK YT DC
mJ$YT bl mKK YT n pJU Jjm jl Dmb Dn. HC mJ$ ul DC mKK ul DM oj
oj pCj vl Dmu lj l kJn Sk HlUJj cvu pll Jj Ku m Dmlbv, Jb jkjbv
ukcvb i Ilu. lbv bojkjbv DHuk[ HJv u mbilub, HC bojkjbv l vkjub.
lJn ukcv cnCu.. ..ll k, u,.. c lbv pTv Yl. ukcvbv Oc&M HL k{v
koMj vlb kClb Jj mJl: DYm kv vC& ou. DC n miU KH mJl: DbiJj ITv
lbv col ku, Flkb vn lj ovnk[ H#bv, lbv k k yub n IJvn Ilub. lj
bojkjbv miUb Gciub vn. cnCv Jbjkjb HjJviv mJl: ukcvbv Yu iu. JU c$ lb
l kc Pu nl. HC lJn ukcvb Ijlu lIpC Huiv c=l HJu nl. ll lb Lju cui
JvLn nl. cnCv ukcv col kjlu k vn bojkjbv L[ Mbk nl. HC ljn l iu.
ukcvb muu Ilu, HC bojkjbv v miUb mcpuub vn n lb u#l Dub, cnCv l mJl: Gu
yp Pu DC lbv bojkjbk[v km IJv Ilu. DC omjk[ Jbjkjb JOo H# Jku
nl, ukcvb Hjc c$ opmny Kj. Sko col kj cnCp kj. ouu Myo Hjl kOn ci
Hju vn.
ukcv Sko lb myppp c$k[ Jblu cnCv iu. n ppp DlMbkKjHCcU ilcbo
nl. lbv lyyl mcpn cUu Dn n ukcvbv kUuyjyj Ij ymu ymu lbv c$ miU
lbyuu pppcWmd mJl: unv Tv lbb kc nukb kub.
muHjlu Sk Uk vJ cCm mBH unC Obo kjl Dm. l vnc DHupJU kNn[
yUi. uk lu kNn[ Uk cnCl. Sko jJbo jbo vJ ipjLM lb k[kwb Yb[C Pub
m&H$ ukcv
www.esahity.com
14
DC ll Ukb kNn[v l cCm cu. lJj Ku Yju iu. lJn l Ukv ukcvbv H$
unv... ....c Hkwl lc D[vJ ybO Dn HC cP nlv DmDm ivn I[u Dn, lj lcn cu col
kju k Dmb H$ unub. ui ukcvbv l iJlu DHu c$bv lb JkuH$ Iu mbilub.
DC l kM ljK kUJu mbilu. lvblj l kM ljKm mJl: npj jnu DC
Gc col kv lu o<ckwl kub.
y[u yHb km u Dmlbv lb DJlYJl iHl Humb mUmU Dmu lj
ukcv yO[k Sk Hjl. ukcvbv l 5-6 oJm mnv kub DC vblj MJ y[ oJCbv r
unu.
`` lc n Hum kbJ [qkwJn MHF& cPciv Hjll, Hjbl c k k pl, DC k k kjl l
lbv kUl vn. cnCv lb DC DHu c JJCm c DHu [j, k iu, k ku, yu
GHmv vclHC HJl pF&v '' d Huyjyj Humbb cici HjCb ybo Pu.
lF&cnjp kjCl lj lbv Du mj y HCu uJu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
15
mOjk
ukcv v J, mbmkjb c. lcU uk lbv pv JjmjC mcpl. HC pvlub
biub k DC vJv vpjv lk[ kmb yIl F&u n Hkwl ukcv DYmHC& jlv mbi Mkl.
mOjkbcO DC ukcvbcO cuYl Hjk nl l mOjCb il. lbb llJ nlb k ukbv YTv ci
jnb vn, DC ukbv kv H{n pb vn. ukbv mjK lj kjl jn, DC DHC lbH{
Sk-ov HJub jnv H{ pb. `` lcn mOjkbyjyj mcpmOjCb yyll Skcl oKJl HC kmjcO
c$ lbJOo unl Dmb k '' Dmb lbv JjuJj l cnCu,
`` Sklj mJjpm UJU kbJ mcpmOjC Hk Sk ci& mkj. kjC c ovn l u#
Ilub lj kn H{ pb vn. omjb cnCp cu ukbv DHuyjyj ITv H{ pb Dn. kjC Sko Sk
kc nl Ilub k ll Pkv ouMJ cu v H[Cj vn. DC ci cv O mLl Pu k
kClb kc v nCj vn. omjb cnCp M#C vJn lj Hl M#Cv DHCn Oonv Pu Dnl.
DHu mbmk=llu lk G YJvyu Dl DHu uk mbM Iu uiu Dnl. DHu mbmk=lJj
vov DHu qb lj Dpv Oo Dn. l IuJv GHi vn kjC DHu q n DHub j^ Ov
Dn. '
lb Jjl kl ml Dn DvYJ Dp miU Il Dnl. Lj H<b HC cnCp
k Dmlb l ukcv ub[vu Dmlbv lu Dub. ub[v JmlJl lbyjyj u kbv miUk[
KH n@um omu. pipi [vj n@um, jm@jbmd, omu. lbyjyj cljc Jukj nl. l cnCu..Fbp
ukk PHu Ij pll k k? ukcv lbv cnCu, `` Fbpbv nm vk. L[ oJm Lby.
DHuk[n ynj pJ JU uJkj Cj Dn. mO Fbp M#C n HjCc Dn. H<bcC Fk[
qn Jp&v kjll, ci Ij mJbHk kC kj... .. DHuk[n n JU Cj Dn. kjC qbv
M#C lj oub Hnp. DC ci l Jp&vn kjCj.''
lkU mcpmOjkbv ouu lb DJCRyu ukcvbyu l mOjCJo nl n cl
unub Dn. lkU DmH=MOojk u#cC Y[ bv mbiuu ukcv HbbiHj<ou Duu Dmlbv lbv
DHu Dcl yuJub. Y[ DmH=Mbm cnjJ[l MU uJl. ukcv Du DC lbv mJ&
mcomcj mboj Y<C kub. l cnCu,
`` cPyu p ijmcp Dnl lb vjkjC kjC n biu JU Dn. DmH=Mbv mH=M cvCNbHk c
Sk Dn. iCHl GlmJl cP iCHlyjyj bYjb iCHln cjJCkl Dml. DmH=Mb GOoj
mOjkbSJ{ cun lUcU Dn. HC clYo Dnl l ci&yu. Skoc Oc&Y mcpu yb[ kv oKJJ
n cu cv vn. Hjlv kUHmv ul Duu n jl uk Hkv c[Cj vnl. mH=M ukbbn cl
Dvku kv IC pjl lv Pu Hnp. HC lH# DmH=Mbvn youub Hnp. DHu o< k{v
ku Hnpl. mJs jnub Hnp. cuu pvJj cbm KC ybo kub Hnp. M#C Ilub Hnp DC
M#C IluJj DHu JJm oC kn ijp vn. HC Hb{jHMbmjK vkjl MjCH# lc
JJml, l ICj[ v cvl ll vJv mOjC kj. DC c mJ& ukbm kc kjl DmucU
Dl#HC DmH=Mbn GOoju Pl Dn nn u#l Dm Jb.''
Sko . c. c DC lb c$ njYT Hkbv mJ& nbov ckwl JM cUu Dmb oTU ybOb
jJub. cnCv l Jru jcp Mbbk[ iu DC lbv cnCu k, cP DM kuHv Dn. yu lcnu k
Jl? lj Mbbv kn Gj oCDO, lcn ukcvbk[v Du Dnl k, Dmb cbv Jjub.
cbv l DL& kUv. l cnCu k `` vn. DHC DmH=M vJjC J<lu pCl cnCv Dcn lck[
ci&oM&vm Du Dnl. Dc DC ukcvb DUKn vn.'' lJn Jru jcp bv cbv
mbilub k Dmb oTU ybO kuHv ukcvb Dn. lm ln Mbbv Yu nl.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
16
www.esahity.com
17
m&H$ ukcv
www.esahity.com
18
mbmk=l Hb[l
``Dcnu Kjb lj jpkjCH# MUl MkJCb pml DJ[lb. HC HjmLl DIcU
jpkjCl Jb uiub. llv mJl: mk kv IC Dc O[H[ u Dml. HC M l vn.
MJ mjkj k=H kv Dc colu OJv l DC Dcnm jJ[l DLJ yoMl vTv Jl.
lJn k Dcnbm DOvm cyuk JU cUl.'' n Godij Dnl ukcvb. DYmm lbb cv kl
lUcUl Dmu b n GonjC!
Hjcj DmllJyu ukcv cnCl k p[ m=lu mJ& iCOc& cv< yOou Dkuv
nlu HC Hjcj iCbb Dkuv cv<m nCb Mkw vn. cnCv JoblMl lu vi&C cnCll. lvbl
Hjcj n pj Kjb Dmub, c pj lvJo Dmu lj Do= DM Sk Mkwl Dml p cv<b MHM
jJl Dml lcU cCm cvl Oo vc&C nl.
$iJo, cnYjl, Oc&bLb ukcvb DYm ob[i nl. k=<Cv il mbilu lJn
lmcj lJ&C& HOol nl. HC kU pm youu lmb, l H kc jnu DC H youu Dmb lbb
cnCCb nlb. ( Dp D. D. cubv mil pml cv Dn DC mcp Djiu Ilk DM
kcku kbHv DC DCYd iJynj k{u pll n lb GonjC Jnu nkl vn. ) vl G
llJb c$ ll nJ. cnCv Fmuc oMl lJ&C vmu lj vlcubm il nJ Dmb l cnCl.
D Mbkjyu lbv Hj Hp yOo nl. yOoOc& H[l kUl DKu j^ DO:Hl
nC JU Duu Dmlbv Dv DHu lJ Jjiv DC Dukk yOoYJv %vJjimbHV
Dm mbvm vc&C ku DC j^u JJub Dmb l cnCl. lcU Mbkj DC H Dy jKCl
l vnc o# Dml.
kmjcO yCljbv JoHC k v Dm uK Du lJn mOo cpj k&klx m.k. yu lbv
Yu DC lbb mHkjC cilub. lJn ukcvbv, c Dl kmjcO kwJl unl DC l uK DHC
unuu vmv, pj pc&v ukbv sHuu Jo DHC Jl lj Fljbv HC k v Dmb cnCCl kn DL&
vn Dmb l cnCu.
1898 cO l lbil Dmlbv, lb JJmbi cnl DmucU c@kwmcuuj bv DHu
$iJoJj bL lbilu DOkNbyjyj ukcvbk[ HJu. l Jl Dmlbv Db JmlmLv p
oMl j$ DC oJm c Dmll lL Dmub Hnp DM kuHv Du. `` m&ol kd ynv Dnv Dmpd
'' Mukv l Mbku H cUu. p j$ $ DL& yjyj uiu, l j$ Hj Dvbo iu Dmb
l ynj DuJj c$u cnCu. lbil kmu Du Dn Dvbo Dmb l c$ cnCu lJn l cnCu, lu
lbil iuMJ l kUb vn. vblj ` D cU JmlmLv ' HJ& lj kjlbv lbv
YiY&MJj 14 bL Jv k{u.
mbmk=l mnl ukcvb DYm ob[i nl. $iJo lb mKu DYm nl. $iJolu
Dvk kC Mvb Gjb lbv MOv ou nl. ukcvbv mbilub k nuu $iJo mbnl DHC& Dn.
kMH $< DC Dbijm $<Rv Hnuu mn m$ inU Pu Dmub ukcvbv mlJ DC ljJ
Kb[lv oKJv oub nlb.
#$bv Hjnlb i$ uJC { nl. cnCp lbv mJlb$ i$ vmub mcpub pF&. HC
ukcvbv mbMOvv n mcp K jJu. lm$ yjJ DOl HbOjJ Kb[ Dv #$bv
HjJ n i$ Dmv cv DC DSu Dm l Jj Dnl n oKJv oub.mbnll kn mkwlb MJ klk
$ DC jC Hjl Hjl l Dmll. lb kjC k Dmu mJ& Jvbl & u nl, lJn
ukcvbv l MO uJu. l cnCu. k pmb SK cCmu yulbv cO cO ,`` k mcpub? '' kbJ
m&H$ ukcv
www.esahity.com
19
`` yjyj Dn v? '' Dmb cnC mbJ Dml. lM mJ Jmbv DC Jc$bv DmJ. lu Dvmv
$ Hjl Hjl Du Dnl, DC lcU lJv kC kCl $ Dnl nn kUlb. ''
YHo cnvl iCMlmJl k&cb juu Dm. Sk Y<Cm moMJM Y[ Du nl.
lbyjyj `` Oc& DC JJnj '' J<Jj oIb & Jnb jub. mkU 8 Jpl oI Jo JJou
ymu. ccbm, Jo DC Dubkj l ukcvbb JC ukj nlb. cO Y[ MRv `` Mjj '' Myo k
Du Dn Dmb Jjuyjyj ukcvbv l `` DbljcOkjClu m$cO '' Du Dn Dmb mbilub.
Y[ bv l Hub vn lJn l Hkv Gu. MjjY<Jjb Hmlk lbv k{ub DC l m$ Jv oKJub.
DC Jj `` lcn cnCl l m$ MbkjY<cO Dn Dmb mbiv ln Jv oKJub. Y[ M Lkwk Pu lJn
ukcv lbv cnCu, k p i cCm cvHmv kjl l lu DJl jnl. ov lv oJm lb &
jbiu. mkU D l oHj jHl J< ImUu pF&.
cnYjlJj lbb mll blv u Dm. cnYjllu lk Myob l DlM yjkF&v Jv kjl
Dml. Flkb vJn lj l Sko Jub k kOn Jjub lj kCl bLl Dn, k Dn n l ui mbil.
blcC Jvk J n jcCcnYjl i{ DYmk. k=<C jLu kl kb Dmlu? Dm l DC
ukcvbl J< vIu lJn Y[ j cnCu DC ukcv cnCu ov. ui lbv Muk mbilu
DC llub jL kbb Jv oKJv oub. mbmk=l Y<l SkJv, Jv DC ynJv Dmlb. HC
ukcvbv lk Myo yjkF&v Ju l HjJ nl. vblj Sk oJm ukcv Jbv cnCu, ``
k n J, v FlnmM cnYjl mbybO Dn DC lJv cnYjl kU vl nCu
nlYj uiu k? '' J DJkd Pu. vM mbybO? Dm k Dn GuuK? Jbv Jjub lJn
ukcvbv lbv Yc-k=<C mbJo mbilu. k=<C MF&m kjJbk[ pCm vIl, lJn Yc lu
Dj kubij jp vJ mbil. DC Dl oxOv l cUlu nF&u Dmb cnCl. Dj jpbv DHu
mJ& %l ybOJbv, c$bv, kbybv j kv DHHu JbM mbHJu nl. ll `` vvcd Olcuk: '' Dm
Myo nl. l v jp GuuK Jbv kuHvk mboY& cnCv ou&# kub nlb. HC ukcvbv ln u#l
Jub nlb.
( l Dj kubijb vJ Yc mbil l DM-1. nnJbM- coJl&. 2.vHku- pvcp. 3.
lupbI- ynu. 4.k=cku- GC[ Jm. 5.mJj- Dpybo. 6. mj^-<qOo&k. 7. yun- Dk&p. 8. JonnJ. 9..v- Olcuk. 10. cnp- Jj. 11. mboj- yn. 12 oHl#- HjJ. 13. o, 14clmmnp. 15. Jj- J=<OJp. 16 bJlm- OjC. 17-ck.- Jinv. 18 vboJi.-Mc. )( ukcvb cl
cnYjl OokU cl F.m.HJ& 1400 nl. JkH[Jj cnYjl DC v J<Jj p cnl Dn
ll Olcuk Flnmn Dn. ll l vJ `` lm '' Dn. l v vJ DL&n Ol ( kwuv ) Dm
ouu Dn. n DL& v Y< pCCj l Mj< pM nv mbilucU miUb k[b Skoc mub.
Olcuk: cnCp p cU mJs Dnl Dm. l jp kU F. m. HJ& 1600 mcjm jp
m Dbl Pu Dm ll GuuK Dn. n GuuK JuJj Jub, ukcv mJl: Sk`` JkH[ ''
nl. lbv n D cUub Dmlb lj kk kub Dmlb lbv. )
jBiuj HjbpH Fbiub[nv HoJ ITv DuJj l cbyF&l iClJj JKv nl. ukcv l mYu
npj nl. l Y<Cl HjbpH cnCu k DHuk[n v bLcO iClJj KH MO Dnl HC Sk
kj iCl mOoblJj v bLbJj kn GuuK mH[l vn. HjbpHbb Y<C PuJj kCu kn
mbib Dn k Dmb JjuJj ukcv Gu. Jolu %J<k $ lbv cnCv oKJu DC HjbpH,
Dc ukbv cnl vmu p iCl mbl GuuK kjll, l mOobl ll Dn Dmb mOo kv
oKJub. omj oJM F&cmv unub... only Mr. Tilak responded and what he spoke
on the subject was quite worthy as the author of " Orion".
HCl pl< mbcuv Yjub lJn ukcvb Skclv vJ[ Pu kjC Hcl DC HJ&l,
ovn ypb cnl Dmuu ukcv Sk nl. lbb Mlub %v b[ nlb. Joml c l mibv
m&H$ ukcv
www.esahity.com
20
v Gui[v oKJl. Mbkn oj kjl. ukcvb HjYJ kj ljv cbyF&nv kn Hb[l Du nl,
lbn lbv k oKJv oTv ukcvbv njc[ ku. j$ 12 -12 JpHl uk lbM & kjl
yml DC mkU m[mnu Hjl kc m Jnb. mbcuvl p jJ Pu lJj mib m Pu.
l kio ukcvbv DJCv civ Ilu. n kio vmu lj JjO H# Dm jJ Pu vn cnClu
cnCv JjOkb MW[ DHu nll nJ Dmb cnCv l mb kio lbv DHupJU pHv Ju.
Djv unC kuHv kM mu Jj yulbv l cnCu, DHuk[ yj jM Dnl, HC Jm
c$ D Dnl. lJn yj Jm kJn nl DC lb D kJn Pu Jj Jj kjlbv u#l Dub k
pJnHmv j cnvb j$ m Pu Dmu lJn Jmn D Pu Dmu Hnpl. n kuHv `` Djv ''
unCu GHi H[u. `` cmvb ci&M<xencd '' Jvb cU kCl Ylk HjmLlHl vTv
Y[Jl F&u Jjn lb mll Jj u nl. llv $iJo kU jJCm lbb mbMOv m Pub.
DC llv $iJo kU mlHJ& 6000 J<x DmJ Dmb lbv vl kv lJj p ybO unu l
Djv. 1893 Gvnl qJnSV FL Yjuu JHj<ol lbv n vybO HJu. lcU piYj
mJ& Jvbb lbv u# JOv Ilub.
cb[uu unuub `` iljnm '' Fbpbv DHupJU Jub. ukcv HCl DuJjn lbv Hjl
kjCl Dub vn. klk oJm Guu. yjyj uk kmJm nT uiu HC ukcvbv lbv Oj ol
cnub, `` Fbp kio pHl kjlu lj k ol. cP [kwl miUb Dn l lj ICj vnl v ! c Hvn miUb
unv k{v.''
. pvmJu bv ukcvbv, kn Pu lj mbO, $mHC& (cb$) kuMJ jn vk Dm
GHoM ku lJn ukcvbv mbilub.......c mkU pi PuHmv j$ PHHl cl=Yc blvJv
Sk #Cn jkc vml. l cP mbO DC $mHC&.
Hbbilub DJkn[ kmb Dub Kum lbv ku. S,y,m,[, cC ln Sk JC&cu
Dn HC DHuk[ kM Hu l HjJ lbv cUu vn.
MUl mbmk=l MkJlbvn lbb MkJCb JiUb Dmb cIol MkJlbv kuomv Sk
MukH{ Muk km Du DC k unu Dmu ln JlH l mbil. kuk kBbm
DOJMvnv Hjl lbv l JL DnJv, viHju Glju. lDO n cu l kuklu plbv
lbv mMvJj Yu nl. lJn DHu JKv kCl J<Jj kjJ n l lCbM yulbv lbv pCv
Ilub nlb. mbmk=l Y< DC Hl llJ%v J< DYm kjCj cub lL pml Dnl n ukcvbv
kUub nlb. jucC jpjc lUm jc vi=nl lb cvH$ oTv mvcv Pu. DO# nl
cncnHO kMJ jJp lcnv. mcjbYu Gj cnCv lbv p Y<C kub l Y<Cl `` iljnmb
'' m$Hv yp nlb.
`` Djv '' Jij Hmlkb cjl DHC k unl vn Dmb kClj ukcvbv Jjub lJn, `` l
Fbpl unCb cK kjC Hjk uk Tm DHuJj p D#H kjl Dmll, lbv Gj o Cm
Fbpl c bL unl Dml '' Dmb lbv yCoj Gj oub. Fbp uk lbv kl mul nl DC DHu
mbmk=l i{ DYm DmucU ll kl DC k k biub Dn n lbv cnl DmucU l Hj
o# Dml.
ukcvb pv Oc& KH DYm nl. pv mbmk=lJ< lbb pv Hj<ol p JKv Pub ll
Dnbmyu lbv DYmHC& Jj cb[u nl. ipjl HjllJcboj D& cv pvJp byjyj l
kOkO Hi&mv jmlJv Hju pl DC l Oc&Jj,mnlJj, yul. pv mnl JHu Dn, HC l
HjHC& DJmLl kMl Puu vn. lcU l kc pv mObv kub Hnp. pvOc&-yOoOc& DC mbKcl
b SkckbM Dmuu mbybObyu v mnllu Jj Jj lb & nl Dm. DJ&v mbK DC
v mbK lu Yo oKJCj uK lbpJU Dn Dmb kUuyjyj lbv loJMb H jCb j kv
m&H$ ukcv
www.esahity.com
21
cvb Ij yk cju DC l GuuK Hnu. lb pvOc& i{ DYm nl, cnCv cnlc ibOR
Dnbm, GHJm, cicU mJlu ukcvb, ibO pv Oc& Dnl DM mcpl nl.
mj jck=<C Yb[jkjbv SWM J<x HC& Pu lJn lb mlkj kjCl Du. l mbi mJ
JvblJv `` Ku[v DB[ Fb[v Jopd '' n vybO ukcvbv Yb[jkjbmcj cc Ju. l H{ KH
mOo Pu. llu ov-lv kuHv HjJ DYJ lbv ll cb[u vJnl. Jok Oc&l J<C-u#c n
Hl-Hlv cvu Dnl, HC Ku[v oJl co&k J<CM KH mc Dn. DC u#c n mJlb$ oJl
vJnl HC pJn co&ku D&v mbmk=ll mcJv ICb F Ju uiub, lJn co&ku J<C yk cnCv
mcJv Ilub DmJb Dm lb km nl HC lu HjJ vJnl. `` MKj '' mbmk=l Myo mbybO ``
zigurat '' D@mjv MyoM DmJ DC oJHpvu Tb oJu ybOC kuHv Ku[v mbmk= llv
Du Dmu Hnp Dm lb oJ nl. Hbpylu GlKvvlv Gb FcjlR p DJM< cUu uiu
Dnl lJv Dl n mH nT uiub Dn.
Djv ( Joku vC&) DC D&k nc Fv o Jopd n lb ov bL cnCp ukcvb
DYm, mbMOv ov Skckbv Hjk bL. Joku jJlbv jHv Hb[lbv l J*c vjvjU Kb[
H[u. DC lk Kb[u Skk ku vl ku. c@kwmcuuj mnybv l sbo:ku, cb$ku, yCku,
DC m$ku Dm j Yi H[u. l ku F.m. HJ& 5000 J<x nl, HC YiY&MJj Hmlkbb DOv
kuJj ukcvbv l kU kcl kc 8000 J<x ci vu.....lJU M%bv Gj OJpJU oM
F. m. HJ& 8000 J<x Jml kv jnu i nl, n mOo kub nlb. HC mH vC& HjJ nl uil
vJnl, l ukcvbv $iJol mH[u. $iJol Gj OJpJU vmi&b JC&v unCj uk kbJ lb
HJ&p m H[CN kC klj jnl DmJl Dm Dbop ukcvbv k{u. lb Sk Jjv
D{u iuu jKlv D cU JmlmLvJj pm kM H[u lm kn $b HJa DL& uil
vJnl, lbn DL& uiu uiu.
cb[u ckwkclu jkc JUl p bL un ukcvb cvm nl, l vml o
kUu lj DHu DHC Jv Dnl Dmb Ju, l Hmlkb vJ :- 1. nbo Oc& Flnm - Jok
l GHv<o Flnm HjC oM&v Ykwl. Slnmk kuHJa - Flj Oc& J GHmbnj. 2. nbo j^Oc&
( J=bl J l vjvj Dbi JC&v.) 3. jcC cnYjl HJa nbomLv ku. 4. MbkjoM&v.
5. blk jpJJmL. 6. nbo u@ kbJ nbo Oc&M 7. FqvHvmcu k@ukwum. 8. YiJliljnm vlM 9. MJp j$ 10. Ku[ J nbomLv. 11. y i-Mk-jp. 12. cmucvb DO
jp J cmucv mcp. 13. cmucv jp Nnm- cj J MK. 14. Fbpb jpmLHv 15.
jpm SkkjC 16. vkjMn DC l O. ( D@qm^, mHv, jM Jij oMlu vkjMnM luv.
) n o KH c Dn.
JMK M lHo , iJj, Gjj$, Dv v#$, Mk 1549 ( F.m. 1627) n MJp
cnjpb pvclL ukcvbv DYmv vl ku nl. lm lbv Dvk yKj, MJkJ,
kJlnm mbn, MJoqiJp,Dvk uK Jv ll p GuuK Du, lb svv ku. llv cUuu
j lLbcOv kCl Kj n iClv jJub.. lL yjyj lHMu cU yml vJnl, ci DYmv
DO pvcJ<& cUJub. ci JMK cnv vl ku. Jj Dn, lj lL vn, lL Dn lj v#$ vn Dmb
nT uiub. cnCv ukcvbv MJoqiJp pml Jmv Ojub, kjC kJl vnc mmlHC DC
vckHC Dml, MJ llu lL, Jj, v#$ b v cU yml nl. DC lL vl ku. ci ``
v#$ lL JO '' Muklu JO DL&v JO Myou mHlc v cvl, b Myo mHlc
cvu lj cU ymu. DC DM jlv pvc lL k{u. lJv MJpvc ljK ku. J k.
jpJ[bvn l cv nl. kjC lbvn DYmv l lL vl ku nl. HC 1900 mu pO
MkJu nl DuJj lbv l DOjJj l pvcljK youu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
22
JqkwlclJ DC ukmbn
kjj, ibYj, nj, HCoj [U DC c DJp n ukcvb JM<l. Sko Sku Myo ou
k C pS, Hj Jv v pS n mJYJ. cCmb Gc HjK DC lbv v JmjCb n Kml. `` km
DmJ k, JUm DmJ JU '' n u{F& mcL& jcom H. M$v DHu M youu k DHCn
DHu youu Hnpl n OjC. lk cCmM n yuCj, DC ln l Jky DUKv lu mcpCN
Y<l. cnCv lbv DH ukl cUu. lb Y<Cu npj ukb ioa Dm. lb cjJCkln
Pb[ Pb[ ul. l Y<CcO lp, KjHC, Myob mOHC, Jjb HkwkHC, oMYkwl, cmoHC
Dm. lcU lb Y<C L ukb oJj HjCc nF&, DC Y<C kUCmn mH Dm.
mHj, n DC Hmlk n lv c Jmvb. jp mkU luc kuMJ jnl vml. k@upb Sk
J<& y[Jv p Mjj mbHo kcJu l SJ{ Jml DC cv:mlH OkOk D<l kcn jKu.
y@[cbv DC vm KUbv Jc cnCu l lj vJnl. D[k vmu lj olbv mHj H[l.
1900 mu ji[Jj MJpcnjpb GlmJ kjCl Du. ukcvbv yIu kn cub Du
lJn ukcv ibimij luJl Hnl nl, DC llmny kUkj DbIU kv kJj GY nl. l
[kwJj s$ nl. ukcvbv l cubv mbilub k n s$ nll Oj DC Hbv Hnv luJ Hj
kj. cub HCl Glju HC DO& Jlv Hjlu. ci ukcv Glju, l luJ Hj kv lj iu HC
Hbv Hkwl Hnl Hjl HC Du. ub[vu plbv ylv plbv, y@cynuu Pu lj uF&H yl Gljb
DC y m[v JunJl uby pb Dmb mJv mbilub iub, lJn ui l l#k kv yICl Hnu
HCl Glju l ukcv nl. Jj DuJj Fljbvn n kju uJub. Dl JU pcCj kmb? DO
Mkv DYm Pu Hnp v?
Sko lb MU [^ucmlj ibiOjjJ o#lbk[ Dijkj, Uk, J<CM n miU cb[U
kn kjCv pJu iu. lL pJlbv Dn m Pu. ll ci kC u[ pml Kl Jj Hpn
uiu. ukcvbv Sko mibv MUl Dkj Jpl H DJC kv ou HC kC Sku lj
vn. Pub. ci ukcvn l Hpl Glju. DC DL&l Hp lbv pbku. lbv 21 u[ Kuu DC
lb lmHO&v 20 u[. pJCvblj miU ijo Pu. p cpkb pJu nl lblun kn {HUu. kn
lL PHu. MUl c$ loJM DHu c DJpl Hkwl ukcv Ji&Jj MkJl nl. DC p
M#k Du vnl, lbn Ji& Il nl. J<CM MUl Du DC lbv n < yIlub. l cnCu,
`` u ! pHl Uk Dnl lJj MU y[l vn. ''
loJM Hp p 5 H ukcvbv cUu llv MUm KUb mcv DCub iub.
lbv lb cubmn Ijl JcMU lj ku nl. Sk luc cmlj Ju. Ijlu
lkJj yjk u#. cub vKbn lHml. DYm km uu lJj u# Jl. cubv I[Jj ymCb
M#C cUJb cnCv Ijl lfn Jub nlb. cub DYm Ku lb DYmk pJU nl.
cub oHj lb KuJv pJu Dl pl. lJn lku Jjl, `` Dp Hkb pJC pJCj k
cnvlb '' cnCp DYm ku k vml iUu lj? Ij Dm JU L[ Dm HC Dmu k lJ{
kUl cubv JiJi J<Jj mll cnl ol. cubv HH Mkl J cnCv lbv k@cjn
DCu. Dio cb[uu Dmlbvn p oj cnvu H$b l, ll cub DYm kM kuu Dm.
Flkb vJn lj cb[uu cub lbv Yu iu lj lc DYm Hmlkbn yjyj ITv Dmb lbv cubv
kUJub. Ijl mJ& cubv oO Hub Hnp Dm ob[k nl. mJl: c$ n Hl Dml. lJn cubv lj
kjl, lcn n Hl lj Dcnu k oO Dmb Jjub, lj cnCu,.... yH o Hl Dmu lj cubv o HT
v....lb Jcv vJ cui unvHC Jju. lu puyv njC kub nlb, ll l pvJv Ku
i[i[l Du. l j$ Ijlu c Y lu HN cjl vpJ lv kjl Dmlbv l C iu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
23
www.esahity.com
24
www.esahity.com
25
www.esahity.com
26
www.esahity.com
27
kCn muu ciu pb DC mcOvv Hjlb. ci l Hbbiklx Dml, vnlj oJu mk&mJu.
mk&Mlu muun ukcv lbv ol. l kUl, Mkwl D i kjCj . jccla vJ i=nmL HCl
Du. lb DL&k mLl c$ Dlbl ov nl. lbpJU kC biu c@vpjn vJnl. ukcvbv
oJub c@vpjv HJO&vbv yuJub. jcclAv mybO cnj^Yj HjJv mJ& JLmcj lb i
kj muu ou DC pipi lucKv GY kj Gi kju mbilub.
MJp Hb[, mJ&pvk mY, Kpvoj mjoj yUmny vl cbyF&l Dlbl Dpj H[u. l l
oKClv GCj vnl n u#l Duyjyj ukcv HCnv ll[v vlbv yIu Du. lHl vlb
MOo iu nl. [@. MKj bv, Dl G mkU l MOoJj DuJj Hn Dmb mbilub DC l vIv iu.
kiobJj m kjCFlHl biu DJmLl jnCm ukcvbv ui kmj GHmbHok uc bv,
mkU MKj CHJa vlbv nciY& DC mlMKj c$ oTv JCb ypJub. omj oJM mkU
J.M.mb.
kMvLM bv c$ GiUv Ilu. ukcv Du, [@. MKjn Du. yUmny m
kjCFlk HC& MOoJj Dnl Dmb [@. v mbilub. DC vlbv m ku. nciY& c$ GHi kl
Gc nl n ukcvbv mJv MkJub. kjC l unvHC yHmny cnWok[ p lJn lb kvJj
n H[ub nlb.
cb[unv DuJj k=l mOjCm lbv mJl: JvM ICb jJub. l kcij k=<CM
kJ[bJj mHJu lj mJl: u# Ilub. JvM lj nF&Hl lJj yjk u# Jub. D<Obn mJl:
DHu [Kuv Iuv vJ[u. Hjl l Jbv pJk vJ J kL mbilu. l pJk, l#Mu
vijl ii=n jnv JkM Mkl nl, lb DOv HC& PuJj l Hj# ICm ipRv
iJynj nb[v cnl vmuu JvmHl lu DCu mbilu. pJk H km Dl nb[u DC DM
JvmHl mH[u vn cnCu. lJn lb M#C HC& Pub Dm ibv lu muu oTv Ij p HjJvi
ou.
SJ{ OkOk, ukbv J{uu, DC cv:mlHv, JjJvcv Yjuu oJml
lb Jbl i lj kM H[Cj? HC l H[. cUl kj Dmuu lbb cv ljlj kc
JC lb lNn JiU nl. DC l lbv mOvvb Dlcml ku nl. jp l:kU DbIUvblj
i$cb$ SkHC pH kj cnCp lc yOo mF& DcC Yok nF&u DC Flkb vJn lj JM<
DYmv H{ Dlcm#lkjn nF&u, Dmb l lCbv mbi. jp oHj ov lm l vcv PH cnCp cv
jkc kv H[uu Dm. lv cvu DC Mjju Jbl cUl DC ci miU oJm JJmLl pl.
n lb CCl lylb jnm nlb Dmb l DJp&v GHoM kj.
Y<cb { vM DC k=<C clmHC n lb DoM& nl.
ibYj, Hb[lHC& mnlb Jv n lbb J[ nlb. lmvd lm l onYv Jmv Jl ym.
mlDM Hv Hmlk l o[ov lml Jv kl. Hjl ku HvJj ku cpkj Dn n n mbi Mkl.
lcnu n miUb kmb DJlb Dmb Jjub k cnCl ll kC kn vn. Sko k uKk Jjb
DC OjCb oM kUu k l Jj mKUlu miU oJ kUll, c$ lm H <kU bL,
Hmlk Jvvblj DC cvvvblj l kUu uilb.
Hnu MJp GlmJ JU i. ji[Jj GlmJ mpj kj Dmb jub. ji[
HLM c lby uiu. ji[Jj Ov, Yb[kb[ Jij mcv vCm Mk[ Mlkj, Jj-Ku KH
kv mbOkU lbyl Hjlu. cn[lu OjH. n[akj Jij mJbmJkbv Glmnv lj ku. mbOkU
mcju ukcv vjC yHp kvkj, cOJ k=<C oMcKbyjyj Du.
Dl j$ ukcv i[ {Cj vnl DM mcpl mJ Pu. HC ukcvbmjK O[[
vlu n cU Hmbl H[ub vn. L[ Jbl ITv j$ i[Jj pb DC lL PHb Dmb ukcvbv
jJub. Pub j$ DbOjl ji[ {v pCb O[m kju Mk[ uk ukcvbcU lj Pu.
cpjbv ui [ HJu. jH ukbci Sk [Ju DM pv Pu. jHM u k Skk
m&H$ ukcv
www.esahity.com
28
cMuJuyjyj i[ {u uiu l Skj jbi DC cMu Gp[ bb cvnj < lUJj uk Hnl
ymu. MJpcnjpk p Ukcnjpk p I<Cbv Dmcbl Yv iu. mJjp cJbv
DHu vlmn kuu jCip&vbv ji[ Hjl Sko cnjpb kUlu cncbmjK GpUv iu.
GlmJ Hj H[uJj ukcv cn[m F&Hl Jlu Dvk kC JmlbcOv ukcvb
mlkj nl nl ukcv 11 Jpl j$ cn[m Hu. lHl yjJ[ uk lb J Hnl ymu nl.
JmlJk Hnl ukcv Flk ocu nl k yjJ[ ukbv n cnCCb Mkw vJnlb. HC l ukb
Dlcu yU H[v lbv cv kub. yjJ[ ukbv Glmnb GOC Dub. ui HbJm Sk i[
yjJ[k[ mu. o[ov Jpl Hn iJl Hu. Hk, mjvbv pbi mJil Pub. jbi-HHkwJvbv Hbkwl Pu DC Gp[l Gp[l ukcv Hjl cn[m Du. n miUb Hkwl ukmbncU.
ukmbIvb kmy lbl Ju#C nlb. HCl m Puu iCHl GlmJ DC MJp GlmJ n
l cC Dn. iCHl GlmJ mJl cbyF&-HCl nbo cmucvb obi Pu lvblj ui mn
DJ[l m Pu. kjC obicU mco mbIv Ju#C ijp Dn n lbv k<&v pCJub. iCHl
GlmJ n l DOn HCl mpj nl Dm. HC ukcvb ljF& n k lbv mC mcok jlv
ukbv Sk$ DCCm ku. llv cU, iC, mcp yOv m GI[HC GHi ku.
mcpu vJv JUC oC GlmJ yk yycnjpb J[l Lc Pu. lbv oi[M,
ljJ[ Jku, YTmny jbij, iJ[ Hu bv GlmHl&HC mL ou. DC c Ockwv n mC mpj
nT uiu. Jmp&vn c jbiloj Hlv cjJCkv nT uiub.
MJp GlmJu kjC Dio yjk HC Ju#C kj Pub. 1885 mu mJ& kuu [Wij mjkj
DKljl l Dml. lcU ji[ DC lJj cnjpb mcOn mjkj lyl nl. mj WHu n
Sko ji[Jj iu, lL lbv cnjpb YivJmLlu mcO Flj mboj Jml Hnu DC lb Hqvmuv
$b k{v Ilu. lvblj @H[& bv mcO [i[p kju mbilu. HC lvblj 7-8 J<x lJj
knn mjkjv kub vn. 1894 mu 20 Suu kkj vJ Sk HjMv lHi[ vJv Sk
vybO Ju. DC ui mJ& [Wij-kuu, DC ji[ mcO Jj kmjlv uKcu T uiu. ji[
ukb cvcvl pu. ll MJjb mcO [i[pm Hb[ iU kjCb DJnv kmjlv
kjCl Dub. njyil ui 30 Suu c upbi mY Pu. Hb[ iU nT uiu. GlmJ mpj
kjCm mjkj HjJvi ICl Du.
15 Su 1896 n ji[ GlmJ oJm vl Pu. c Glmnv ukb Pb[ ji[Jj
T uiu. 300 J<vblj kjmCv i[ P[u pT uiu. [yk mJs Pu. Jml mJs Pu.
cnjpb DC mcL lmyj Gb kC Tv ukcvbb Y<C Pub. HJ[ Pu. DC lvblj l
GlmJu kOn Kb[ H[u vn.
mjl kBm JU Dcyunv Duu Sk Jkuv ukcvb k&kl&u Sk Mv Jju.
lv Jjub.. HjpMn cnl, vcoj iKu bH# Uk SJ{ uk k? lj l cnCu, ...cnl
DC iKu ybiubJj jnll, ibJj PHll. DC lb k&klx lbyl jnll. HC Dcnk[ n SJ{ c
cCm Dcyjyj jnl DC F&Jj Dcyjyj PHl...
ukcv n HoJ kO kM cUu n Flnm JiU Dn. HCl oi&yF& pM vJ Sk
mM#l yF& nl. lkU yk lc&m vc kjl Dml. oi&yFv lc&m vc cnCv j cnv
Fbp mnJ DC mlJ cubv mbmk=l MkJCm cHl kwum u ku. l MUm cnoJM
Dk bv vkwl kub. l Jl GHv JU, omN oJM ukcvbv DO# cnCv yuJCl
Dub DC mJ& JL&v il Skk l y#m cnCv ukcvb nml JCl Du. l oJM
cnoJM Dkbv DHu ijJHj Mukl ukcvb `` ukcv '' Dm Hnubo GuuK ku. lvblj
Sk pnj mYl DCCmny HJO&v bv DHu pnj Y<Clv l Myo ukbHl HJu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
29
jpkjC
After all I am a compromisewalla. mJl: jpkjC OjCyu, ukcvbv mJl: kuub
n JC&v. mjl JoU kBmcO H H[ v cnCv vcmlbM pUJv Iu ukcv vcmlb sJCl
Hju, DC DHu vjp k&klbv lbv n Jkw mvJub.
ukcvbv ub[v Sk J=H$u cuKl olbv cnub nlb k cu Kjb lj M#k cnCv kc
kjb nlb. l Kjb nlb. l l Ov M#C #$l Mju, ci kmj-cj J=H$b JJml H[u,
vo Jn pm JiJiU JUCb Il pl lm ln mcpk MvbcO MjucU DHDH jpkjCl D{u
iu. ll lbv kl&JycUn H[Jb uiub.
ukcv jpkjCl Mju. lJU c vJ Sk mvo DOkj nl. 1885 cO lb jCv
lbv nbomLvlu mi jpk k&kl&v Sk$ kv Sk mbmL k{J DC lj vJn mjkj
uJJ, DM kuHv l#l Dbcul DCu. l H#b vJ nlb Fb[v v@Mvu kBm. j^ H#
mLHv PuJj Hnu lv J<&lu k@vHjvmv lv DO# p cUu l Hnv C# mjkj mJO Pub.
Yjlb n Skp DHuu cnil H[Cj n Hnuyjyj lbv Sk KU ku. l cnCp, DO jpk
mOjC k, DO mcpk mOjC n Mv ukbcO ku DC lcC lbv DH#cC Mn Dub.
mOjkbv DHu i JiU ku. ci vcml DC pnu H# Pu. vcml cnCl mjkj p oF&u l Hj. pnu
cnCl p olu l lj nJb HC DCKn nJb. mi HJj nbomLvlub jpkjC KUub iub. pnub
vl DL&l ukcv, uu upHlj, I<, yHvb Hu n mJ& nl. DC vcmlbcO HjpMn cL, iHU
k=<C iKu, DM vl cb[U nl. j^ mY Hj<o ojJ<a Y uiu DC HC mcpk pJv
Jl&Ulv ynj H[v ukcv Yjl jpkjC #lpJj ck uiu.
1880 l 90 Hl v FbiuM mku, Hi&mv k@up, [kwkv SpkMv mm mLHv, kmjcj Jl&cv H$ uJC, mJ&pvk mYb kc, [. S. mmlv ckwll, jlL&m u@ kwumm, l
lb on J<x iu. HC 1891 cO kmj cj HC& cuk lbk[ DuJj c$ ll GcCN lb
clbcU l mjkj vpjl mu uiu.
1893-94 mu nbo-cmucvb obi cbyF&, HC DC Jul Hj c cCl Pu. llv
ukcvbmjK l#C y vlu nbob mbIv ijp vck kUu DC llv ukcvb
vl=lJKu iCM GlmJ mcok GHkwll Dbcul Du.
1892 mu DmllJl Duu kv mn pul vJ[Ck nTv kocb[U DmllJl Dub.
ukcv ll vJ[v Du.
lvblj 95-96 o<kU, llv Puu j@v[ Kv , lJj lbv unuu ` mjkj [k
kCJj Dn k ' DM pnu Myob cLb DuK, lbv k{uu oj, llv kuu pvpi=l, cU
l DHDH jpkjCl Ku iu. l pvpi=lcU, lbv cUCN uklcU, ukcvb DJp ybo
kjCb n Fbpb cK bl J< nTv ymu. Hkj ybObv kuu Kv mJ& I[c[, DC llv I[ub
jpn Hnu M#b 1897 mub mbk. Kul o[ J< mkwlcpj M# ukcvbv Pu.
l DqivoJlv l kJU kj cv nl cnCv ynj H[u. lbv l jJ[ JmlJl Hqvmu
s lk[v Djv HCb unv Ju, n lb lk. DKj 6-9-98 u lb kn DRJj ckwll
Pu, HC jpkjCl Yi ICj vn, n D lbv Hj O[kJv uJu.
JmJ Mlk mJlu kP&vMn mJl Pu. n kP&v iucij HM DJUl pCj
DC yM mcpm l DHkjk PuJv jnCj vn n ukcvbv kmjcOv mjkju CkJub.
ukcvbb Yjl jpkjCl pJ{b u# nlb, lJ{b pin jpkjCl nlb. pHv-jM DC v
oMb ilk[ lb u# nlb cnCv lbv unub, `` DHC lI Sk Hb K DJJ Dnl. nbomLv n
m&H$ ukcv
www.esahity.com
30
www.esahity.com
31
www.esahity.com
32
cBi bv mJl:u Yjll Jb uiub, lJn D@v yPb ukcv Jij lbv ouuu Yu iu.
ukcv yFyjyj v pl Sk cBibv Yu. 40 cvb oIb yuu. MJ cBibv ukcvbv Jjub
k lcn cP mOjC mJkjCj k vn? lJn ukcvbv Gju,`` mJkjCj lj! MJ DCKn
ciCj.''
cBi bv kn plRv JM< DOkj ou. lJn ukcv cnCu,
`` Dcn D@jm@k mJYJ cCmb Dnl. ( mjoj-GcjJbb bb jp ) Dcnu D@jmm D@H
Jp[c Hnp. Ij YoCj n HMJj uCj [c@m vk Dn. ''
ukcv DC cBi b Y PuJj cBi cnCu,
`` There is one Indian whom we can not win over by any sort of influence or
inducement and that is Mr. Tilak. All others we can influence more or less. ''
m&H$ ukcv
www.esahity.com
33
Father of unrest
n lbv mJjp UJU, Fbpbk[v cUuu mJx kly nl.
Take away Tilak, and Poona is nothing.
n jH& Dn 1909 mu, Sk Hum mHjW[b. l ukcvbb miUb jpk JC&v Dub.
jpkjCv ol Di DC [kwJj yH& Ju Hnp n ukcvb jpk vlyu
JK nl. jpkjC n Jkjbv cvu Y kjCj J<, cnCv cvu DuHl, Sk, Mbl kjCj ci&
jpkjCu MOu nJ Dmb l cnCl. jpkjCJj Jml=l bL unC lb Hj Fs nl DC l
v cv, D@jm@u, Hu, cv b DYmn lbv kv Ju nl. HC l kUl cb[uu
pC M# lbv Pu. lcU l bL l#l mkju vn.
jpkjCl H[C lb Fs vJnl HC DHu ukbb kc pJv, Fbp mjkj puc, cvcv,
DC oMu uCb Hnv lbv pvpi=l mbkuH m[u DC l K[lj DmOj Jl pvcYj GjM yUiub.
Um J<& lbv n k& DJnlHC u Jub.
v FbiuM mku mLHv, Uk Dijkj Jo, jpn Ku, [Wij lbilu 101 oJm,
ju km, lF&cnjp kjC DC cb[u lbiJm cnlJ Ivbv lb D< JHv iub.
ynpv mcp kuv L[b IJb uilb. lj ukbcO l GlHV nl. lb Hby DmuMJ
HjkbM u{Cb mcL& vlu l vn n lbv DUKub nlb. cnCv `` mcL& Dn UJU '' lb
Giu M cUub. Hjl `` lL YiJbl Dvv Hnp '' Dmb ukbv mbilbv cnC k DL&
YiJbl cla DCv lYJl Goy DJUCb vJn lj YiJbl, p mOb GOoj DC obb vc&uv ov
i kjl l DHC kj. lb k& DHC kjb.
mjkjv kln mOjC ku lj c DCKv ciCj DC lm u{Cj Dmb lbv K
cBiv pTv mbilub. lbl DC vcmlbcO l Hjk nl. p kn cUu lJ{ KH Pu Dmb
vcmlbb OjC nlb. kBmv ukcvbv ynj Jub. ukcv cb[uu iuJj j^d mY lCbv,
lb pv uJCm kClj vl nJ nl. cnCv viHjcOu yymny HjbpH, jcYT m, vjC
ycCiJkj, Jj JcvjJ pM, yUiJ yymny mcC, Dm jH lC cbyF&u HjpMn cnlbv
Yu iu. lJU lb WyjcO ovM@ Js, nv&cv ymu nl. lCbv DHu Yu C nl
mbilu DC Dcb H{jHC mJkjl k? Dmb Jjuyjyj l Skoc,`` H! FL Yblun kv
Dmll.'' Dmb cnCu. lj cubv DHu Mv H{ ju lJn cnl l oIbk[ JUv cnCu, `` Hn n
cnj^b jkwl! b yOo DC O[mb lj klk kju k vn? MJp DC Uk pHl cj
lCb jkwll pJbl Dnl lJj cnj^ nbo mJjp Mv m[Ju.'' vblj l lCbv, .. .. lc
vl Jnu ukcv uk.. .. c vn.. Dmb cnCu. lJn l lCbv kBm ci ukcvbv ynj k
Jl Dmb Jjub. lJj cnl bb Gj Ju#C nlb. l cnCu,
`` Dcn Ukbv ynj Jl, cnCv mjkj lbJj nlj Gul n cnCCb yjyj vn. mjkj pJn
UkbJOo o[HMn kjl lJn, l nCj mbYJ HjCc mjkj kvJj Iuv mjkju
mJOij FMj Dcn ol. jpv Jkwl kjC, UkbHmv oj jnC, lb Dc Hl vn Dmb
mjkju YmJl jnCb, DC Dcb cnCCb mjkj cv kjl vn cnCv Ukbb JvMk Dmb jpkjCb
OjC uk nlb, Dmb kvkHU Dj[l jnCb, n Dcb OjC Dn. DMjlv Skv HjmLl vc&C
kj DC omNv lHmv vIu lJ{ Ho kv I Dmb Pub lj oMb nl Dn. ''.....
cUv lkpC DHHu kJlvmj mJjp cUJCm O[H[l nl.
Skk[ jpkjClu JjO H#vl DC omjk[, cnl Sko nv&cv bM yulbv lbv
cnCu, `` c DC Uk Skbll H cvb pj Sk$ ymu lj Dcn Sk nT.'' HCl HjpMn cnl
m&H$ ukcv
www.esahity.com
34
KH Dpj Dmlbv, lbv DJp $mn mnv nl vJnl. cnCv lb ybiu jnojHmv KH Dl nl.
ukcv lbv Yu iu. i[ k Dn Dmb cnlbv Jjub lJn lcnu $m vk cnCv uby GY ku
Dmb cnCu. JjOk Dmu lj jpkjC m[ub k oI Skckbyu Doj kjl nl. l Doj ukcvbv,
v. iKu, D@v yPb, bnyu nl. cnCv kC lbv vJb Ju uiub lj, DO lcn lbSJ{ Jn
DC ci lbv vJb J Dmb cnCv lbv iHH kjl.
mjkj miU kjYj mJnu mJnmd DOkjl ul. n kjYj bkmUl lj Puu
HbmjK Dmll. DHC cnC l HJ&oM Dmb lbv Jl Dmlb. DM IcW[ DOkNb v, l cnClm l
k Dn, pvl nl kUp kUkU cu lPH# pml cnl Dn, cnCv c mbil lmb l Jiub
Hnpm Dmb CkJv mbiCj vY& H{j lj Pu Hnp Dmb l JL&v mbi.
oMl, bll, mJjp UJU kj Dmu l bllu ukb DO Oc& pCv I. l
Oc&Lblu Goj YJvb DojHJ&k DYm kj cnCp ukb lcnu mnvYl cUu. omjb cnCp l
Yilu Y< lcnu yul Du Hnp Dm lb lC k&klv GHoM Dm. mJjp O[H[ n
yC ukbv kqvmul pTv DHuJj Hi[ ymJ cnCv uJu Dn Dmb yCljbv Jlb lb k
Dmb kC lbv Jjub lJn l cnCu, `` Kjb! JjJj Hnl l Kjb Jlb. cnCv c cP mnkNbv mbil
Dml k lcn ci jn DC j^ H# llJb cv DmCNbv mM#l Dvpl ukbv nl Ov
kqvmu kyp kj. cnCp kqvmu mJjp UJUu GHi H[lu, Dmb nFu& . Dmb vn Pub lj
Dvplbv qvmub kbU u uiu. cnCv mibv cUv kqvmub lyl Ilu Hnpl. ''
1898 jpn Kul ukcvbv mjkj cH ciJ DC ckUb JnJb Dmb lb
DJl YJl jnCNbb cl nlb. HC ukcvbv lu mH vkj ou.DHu Hjc c$ yy cluu I<
bv HJuu H$l lbv lb yp mH ku.
`` c ivn kuu vmlbv, c o< Dn n kyu kjCb cPmjK cCmvb i Dn k? cu M#
Pu lj ukb mnvYl cu O& oF&u DM cP mcpl Dn. mjkj cK GM HClu H{Nbv
cv Ku Iuu uJC n Dn. DHC ukb, pvl vkj Dml. DM DCyC mbi DHul O&
vn Dm oKJu lj DHC ukb JmIl kumjKb nTv lb vjM kumjKb nF&u. cnCv n
i kju c yuku lj vn. mcplu cP op& mJ&mJ cP MuJj DJubyv Dn .
cPJOo HjJ Dio HkU Dn. cu v Yl Jl vn lj pbv cj l vn DM pjR
Jl. DHuu jpkjCl jn Dmu lj iRv DHC kc lj jnu Hnp. ''
1904 mu pJn ukcv Mbkjv Yu iu lJn lb yuCl L[M Yjl YJ
H{yu vjM [kJu. `` Duk[ Fbp Mkuu DHu mJ& mM#lbv DHu mbmk=l HjM
kbcl Jl vn. Oc&yu lbv DmLn vn. Hj k mbmk=l DC Oc& JmjCm l Dio lj Dnl.
lbv l vk Dn. cnCv kwJl cvl lb k mJjp Dub k kbJ HjmL ml jp kc kub k
mjKb Dn bv. mbmk=l, jkwlmbybO, HjbHj, Oc& m lj mJjp nJb. mNb DYJ, vmlb mJjp
Dnj-v-Y SJ{Hjlb bv mJjp nJb Dn.''
ukcvbv Dmbl< pvk nCm c ljF&v MJp GlmJ DC iCMlmJ m ku.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
35
www.esahity.com
36
Hnu H J<&l JL mbK 2 npjJj iu. H J<&l Hi&mv k@up m kjJb uiub. Flk MU
uk Pu. MbkjM mk@ujMH MUlu cubbv cUu uiu. lcU k@up k{C Jj
ukb cvl Jn uiu. mJlu n k@up i J[l m Pub HC uJkj c pi uiCj n
mYmobv omu uiub. DC l:M=bi covJj nuub. ( cnCp Dlb Hi&mv k@up.)
Skk[ MU m ku DC H{u J<a UJ mYmobv Jl&cvH$ k{Cm nl
MJMJu uiu. J<CM, Dijkj bv uKC uJCb kmy nlb. lcU kmj DC cj n ov
J=H$ vIu. lb pvc 1 pvJj 1881.. lm sHKv pj nl. Sk sHKv kMJ yuuU
m bk[ inC H[u nl. l mcv bv Jkl Ilub. 2400 Hl nHlybov l sHKv lyl
Du. mo juyjyj mJ& cb[URv DHu KbbJv mJ& mcv Sk j$l i J[Jj DCv kub.
lb vckjC D&Y<C Dmb kjCl Dub. DMlNnv H{u kUl JoUb vc&C kjCj ` kmj ' m
Pu. kmjJj mOo Muk JmoJM Kj bv mJu. kmj vJ J<CM b kuHvlv mkjub.
ipu vy[lj kblj pj~ cobO# c$ #CYjn JmlJ v kj~
kjbv pL ilj Mu Yov kj~ Ycv Dn j ijknj n vl nj~
Fbpbv Kum kv mbmLvkbv DHu lyl Iluu l kU nl. Fbpb Spb nl HC
kjYj oM ukbk[ nl. n oM oJC jpJ[Hmv KpiHl ckwlHC {JU{JU kjl. nl mn
YjHj. lcU kmjv ukb kjvc GI[km DCu mJl ku. lv H{ J<a GHpub...
kunHj kjC. n lb J=H$ DvYJ Hnu O[ nl.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
37
kunHj kjC
kunHj cnjp DC lb oJC cOJjJ yJx. n cnjp J[ nl Dm Jo nl. uk cnCl k
yJ JiCkcU l J[ Pu. kn cnCl k l cU J[ vnl. HC kmj pJn mbmLvb
kjYjyu unu uiu lJn kunHjnv jpH# Dvk uk cnjpbyu kn v kn cnl HjJ
uiu. lJn kmjv ll u# Ilu. mJ& Iv I[u l DM :- oJC cOJjJ yJ Kmi kjl Sk
jcYT SvHjkj vJ yJb& DlM Jm vkj nl. cnjp pL pL plu, lL lL n jcYT
nkv Dm. cnCv uk lbv cOJjJb nj Dmn kpypl. Sko 27 vJnWyj 1881 oJM
jcYTbk[ jcb MiCkj vJ lb c$ Du. jcYT Ijl vJnl, cnCv l jcYTb J Hnl ymu.
lHl lbv kn un nl, l unCm Sk kj kio MO uiu. lJn lbv Sk ib[U omu. l
kM Dn cnCv lbv l Gui[u lj ll cOJjJ yJ mnvM cnjpbyu kn cpkj DC
kn kio DC yJv SvHjkjbv unuu H$ nl.
DHu nl c Iy[ uiu n pCv MiCkj l YW[U KMl Iuv vIv iu, DC lbv l H$
%vkM JcvjJ jv[ bv oKJu. lbv l mJ& kio ukcv, Dijkj, cnjpb Hnu DF&
jOyF& b Jku vv Y[, bv oKJu. k Dvk ypbv lHmuJj jv[bv l kio `
%vkM ' cO sHu. lJU cnjpb Hnu DF& cKljH$ Iluu kunHjlu mOo Jku vv
Y[ n HCl Du nl. lbv HC mYl cnjp J[ vnl, lbv lmb jJub plb Dmb jmYjl JC&v
kv ukbv nuJv m[ub. l jpIjCHk Jku DmucU ukbv lJj Jm Ju.
mY J=bl oCm Hjc<& kmju IJ uiu. ci kmjv yJx, miU kjYj Jj
P[ GJu. Y[bv n H$ ukcvbv oKJu. ukcvbv k vpjlv lb svv ku,
yJ mn kio lHmu DC p DLa Y[bmjK Jku lJj Jm Jl Dn l DLa l Kj
Dmu Hnpl Dmb cvv 1881 vJnWyjcO kmjl sHu. SJ{ miU yY PuJj DBiu Fb[v
J=H$bv mjkj yp ITv J<u Oj {Ju. SJ{ vkwk PucU oJC yJx HCu Du DC
lbv kmj JOo Dyvkmv H&o ku. kmjvn l DJnv mJkju. 7 HyJju k&l km GY
jnu lJn yJv DHuJj DjH vkju DC n H$ c unuu vnl Dmb mbilub. vv Y[,
Uk, Dijkj, jv[, DC yKu SJ{ DjH ju. DjHR Jlv HjpMn cnl bv km u{Ju.
Dvk oJm km uu. MJ D#jl%vn n nml$j yJx bb vn DC l mn kClj ^mHHjJv
GljJub mbilub. ukcvbv mJnml Sk cHH$ oJC yJx bv unv HJub. 1882 17puu
Ku vku uiu. ll ukcv DC Dijkj bv j cnvb mO ko DM M# Pu DC
lb jJvi [Wij lbil Pu. biu JiCkyu lbv 19 oJmb m cUu DC 101 oJmb
mp Yiv oI ynj Du. oJmbcO ukcvb Jpv 24 HQ[bv DC Dijkjb 16 HQ[bv kc Pub
nlb.
HCl n Ku uu Dml, pj vJn Dml lj oIbv SJ{ M# Pu vml Dm uk b
n nl cnCv l mv DuJj lb oIb c mlkj Pu. ukcvb lbiJm n iCM nl.
DC Dijkjb n SkcJ ko nl. DHu 101 oJmb DvYJv lJv muKv vI uu Dijkjbv
l 101 oJmbJj p Hmlk unub ll vJ jpk lbl H[CN ukbv Sk cnlJ muu ou.
`` c, Jm Jij Skk[ Jv Hkwk vmlk yvJ. pilu njSk cCm py uHbi Dn Dm cvv
GHi p kn Dmu, l C yvJJ. lJj m IJl DC l SJp JU F&Hl Sk c cpyl
uKb[ Hl yboymll JJl. ''
DM n kunHj Ku kL.101 oJm [Wij lbil Dmlbvn l JoJJo u
Dml. k[lu {kCb jbi cjl Dmlbv SJ{ c DJpl Jo ul k DOkj Tv lbv nU
m&H$ ukcv
www.esahity.com
38
DJpl yu lby oTv pl. DC J< lj kCl. mJL&mO kjC vml lj, j^ kmb H{ vl
F&u JjbcO oI Dml.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
39
Uk-DijkjJo
cUl ukcvb DC Dijkjb Ob Sk Dmuv oI Sk$ Du. Dijkj DlM cnCp
pnu mOjk. lGu kmj yk mYmo. lcU kmjm unlbv Dijkjb pjM kbyC nl
Dm. ljn miUpC Glmnv kc kjl nl.. HC nUkjb Sk vjHcU oIn DlM ojJu.
I[ub l Dmb! Fboj cnjp cbl MJpcnjp nUkj n uknlm, cj GVlm
PCN mbmLbv DC JkwlRv JUJU mn kjl Dml. F. m. 1888 [mWyjcO lbv mLvk
J=H$b mbHok DC mJ&pvk k&klx b ojyj Lvmj Mu- Hi oTv mlkj mcjbY I[Jv
DCu. ll Uk-Dijkjbvn Dcb$C nlb. l oJM oI iu vnl cnCv omj oJM DHu S.[.m.
u HJv l oIbv ybiuJj yuJub. lcC n oI iu. cnjpbv oIbv Mu-Hi oTv mlkj ku
DC 700 . ou. ukcvbv l Hm oIbl Jv IC Mml Jub vn, cnCv l Hm [kwkv
SpkMv mJ& mYmobcO JC cnjpb Dvcl cilu. cnjpbv lbm mbcln ou. HC omj
oJM mkU, lbv DHu Jj youu. Dijkjbv l jkcHk 400 . Jl DC yk 300 . mJ&
mYmobcO Jv IJl Dm vjH HJu. Uk Dijkj Job n cU yp, plv kl J=# HHJu.
pvc ojJ Du. mJ& HjCc cnCp mm mJ& mYmobcO Jobi cpu DC ukcvbv
mm m[J uiu.
n vjH iuyjyj ukcvbv S.[.m. iHl bv H$ unub DC Jjub k, lcn 700 .
M#Ck k&m DC mYmobv lm kuu lim ou Dnl Dm cnu nl. cnCv c l Dc
mJ& mYmobcO Jv Ilu. lm Dl H{ k kjJb l Dcnu kUJ. l H$ omj k@H lbv
Dijkjbv unu DC lb lJj Dvcl cilu. lJj Dijkjbv ukcvbv Kjcjl H$ unub
DC ll DCK p Iv I[u nl l ll GuuK ku. l Iv cnCp.... nUkj cnjpb
ybiuJj mkU pTv DuJj Dijkjbv kUub k, cnjpbk[v Sk cCm Du nl DC HClu
mJ& uKkb vJb lv cilu. JLcO biu uKkb Hmlkb JJl Dm cnjpb cvm nl. ci
Dijkjbv iHlbv Sk r HJv mJl: ` Jkwccbm DC JkjJuml ' n o v Hmlkb Iu k DM
JjC ku. lc 500 l Iu cnjp Glmk Dnl Dm iHlb vjH Du. lJn Dijkjbv l
l cnjpbk[ HJu. l ovn Hmlkbb yu 400. Pub nlb. cnCv cnjpbv Ukbv 400 .
Dijkjbv Jl Dmb kUJub nlb. n JJnj ukcvbv cnl vmucU ukcvbv 700 . mJc O
Jv ICb jJub DC cnjpb lyyl muu cilu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
40
m&H$ ukcv
www.esahity.com
41
cC kjC
kjCu cU kjC Hbno nHv. u kjC Sk Jkwl nl. l cnCp iHUjJ pM. n
Sk J#Hl Juu nl. M#C ylb HC mcpk il yyll mOjkbn H{. DHu yku
Dcjku [@kwj Jnu HJucU l mOou Du. Oc& n Sk Lf Dn, kJnn Oc& Ilu-m[u lj
lcU cCmcO knn Hjk H[l vn, Oclj nmOo Lf Dn Dmb cl lbv pnj lj kub, Jj, HCl
mbicJj yqHlmc Ilu, l IluJj l knn DL& vn, Dmb cnCv Hjl ibO uJub DC H-YJj lv
H[u. lcU ml DC nbo ovn Oc& ukb bv ku Oc&lub cvb Jv HbF&l Pu.
D@kwyj 1891 cOu i. DM cCm [kwl Sk kuHv Du. mM#l ukb Hpl
kjCb lbv jJub. iHUjJb cMvj ukbyjyj c$ nl, cnCv lbv JlUHlu Hb no
cMvMUl, lLu M#k j. jqJnbiv bcH&l HClu HVm mM#lbv JKvb Dcb$C HJub.
lJU mOjC Jo pjl u nl. JKvu jv[ DC ukcv iu. JKv mcj nl, HC
vblj yuJj n DC ymkb Du. pcuub DL&l HbF&l Pu. n v HJ lj mOjk vnl, HJ
lj DHu uk JF& cnCCj. Hjl cMvjn nmCj. HC n Hul cb JoU Ocml nlb
iHUjJbJljkwl kCu kuHv Du vn.
iHUjJbv yY kjC pml KcKc nl cnCv lbv ui HC JYJk[ OJ Ilu DC p
Du vJnl lbn vJ J=H$l Ilu. HC JYJ cO n Iluub vJb DuJj Hjlv Jnv plbv
jv[bvn DHu HJj ICb ukcvbv Hl Pub. n vJb Jv mvlv H#u oKu ICb Yi H[ub.
iHUjJ cp yIl ymu. HC p K vJb ll Ilu iu lm HCJYJu 200 H ob[ Pu.
yUmny vl bv Mbkjk[ H&o vWoJu. MbkjlH& JbkM vHCkj DC vi
ybocOJM Oc&Okj bv vJ[ kjCm HJub. cC kcMvv v Yl v YJ<l Dm Flnm
I[Ju. kcMvcU iJl pjl & m Pu. kCn lbv kbcl ol vJnlb. kC kn JF& yul
vJnlb. 50 ukbHk 42 ukbv pl c[Cm n Ilu u HjJ cUv. jqJnbiv m#u F&vl DC
iHUjJbv yuJC kCu sl nF&v. llv ukcv pJn Oc&bLb Yj ybOv H&oRJOo ob[
LHv GY jnu lJn lj lbv MOjn mH[v. kcMv oIbv ypu mv MJ Mbkjk[ `
Dc cnCCcC vku .' Dmb
mbib jub.
MJ ukcvbv kmjcOv kjC v mcpJv mbiv mJ& MOj cU Jvbmn JMo
kv mbilu. kcMvv vku ou. cMvcO pTv n Huu j nl. ukcv, JmoJjJ pM,
jcYT mv, DC HjbpH. Hk, pvcl v[ DUKCN ukcvbv n IluJj kMm pTv mJ&
Ilu oKu ou cnCv l mu. yk lIbv IJ uiu.
HC SJ{Jj n kjC mbHub vn. mOjk cnCJCN pbv kcMvu pcvub vn lbv ukbk[v
Jj mcpub iub. HC jv[bmjK mOjk cnCJCj HC kcMvu cvCj nl lbv ukbv Okwkjub.
lcU yK[ u jnu. iHUjJb GHodJH nu iuu mJv kbyk $m Pu.
ukcvb Lju cub uiv DC Lju cu cbp JU JO kjCm yC cUvl mJbHk
cUvl. Ij pJu uk F&vl. cuyURv mmj cCmb cnj HJvl. JCu ukcvbv miU
JO ku. Sk cb JoU MJ Jv iub lj GOJml cvb H[P[ kv iub. miUb Sk iHUjJbcU.
1896 cO Huiv HCl nn:kj cb[u. lH# pml Gso Huim mjkjv HJuu jB[
vJ D@Hmjv cb[u. Dlbl jHC lv HCl ukbv $m ou. l DC lb ov mLoj bv
ukb Ijl ImCb, Hm GuCb, yUblC Dml J cnlj mibJj o[HMn kjCb, cU uk nJuou
Pu. ukcvbv kmjlv DHu Y< lK lj ku HC mjkju Hui Dkwl DCCm ci&n
m&H$ ukcv
www.esahity.com
42
mJu. jBb[ sUJo HjCc cnCp Hkj ybObv jB[ kuu Kv ! lv H{ GY jnu
ukcvbJj jpn Ku.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
43
jpn Hnu Ku
1891 cO ukcvbk[ kmj HC& cuk Du DC kmjlv ukcvb Ojoj uKC
lUHu uiu. nbo-cmuc obi, o<kU, Huib HClub Lcv DC jB[ puc cU mjkjJj
ukcvbv k mll Oj Oju. lcU knlj kv ukcvbv kmb D[kJb Jj mjkjb [kb
YCYCub nlb. ukcvb J{l ukl lbv muu uiu nl. jpl, Mnjl, iJl, K[l,
J[l Jmll ukcv nb[l nl. ukbv DHC Hjlb$l Dnl, DHuu lv ynj H[b, n mjkj
puc Dn, DHuu ulb, Dmb JKbvbcO mbiv pvpi=l kjl nl. lbb mOHC, lb J, lb
lUcU, kUkU, cU lb ukmbn oJmWoJm J{l uu nl. lb HjK[, pnu clbv l
DuK, mM#lb cvln mJjp pCJ pJu uiu nl. DC mjkj kHkjmLvb
ukbHl HJu uiu nl. mjkj vkNbcU mjkj cbO Puu ukn nUnU ukcvbM iHH
mbHk& T uiu nl. iCMlmJ DC ji[Jj MJp GlmJ m kv, plv pl uJJ lm
mJjp mboM ukbcO pi=l kju uiu nl. mcp piu uiu nl.
mN i u#l DucU ukcvb H{jHC DHuu cnil H[Cj lJ pCJ
mjkju Pu nl. ukcvbv kM jlv Kul D[kJb l c$ lbv mOl vJnlb. llv j@v[
puc Jl&vJv lj ukcvb uKCu lp {ub nlb. HC Hui mbHuJj uk DHHu Giu
uiu. l J<a 1897 8,15,22 pvcO jC njk cnlmJvc kmjcO DYvbovHj uKn Du.
DC kn oJml mjkju nJ l mbO cUu. jC [cb[ pyu cK j$, 22
pvu jB[ Kv HCl Pu DC l mbO mjkjv J pT ou vn. DHu < lbv GI[ ku.
ukcvbvn mjkj n < kUl DmucU kOlj DHuJj mbk Cj pCJ nl. cnCv
cj cO ukcvbv ` JoU T Ilub! Okw yJ uJkj GYju pF&u Dmb mbklk unub nlb.
Kv DO Sk DJ[, MJp cbojl MJp jpY<k mnU Glmnl Hj H[u. loJM
ukcvbv kuu Y<Clu Jkwb, l[v-p[v DL& DvL& kv pmm HC vJv kC nlM$v,
ukcvb Y<Cl jpn km mv Yju l ml kub. jB[ Kvvblj Kv MOu miUk[
nMj iHl Hum HCl HJCl Du. ll HCl HJCl Duu pml Hum Hpyu `
mjkj [k kCJj Dn k? cLKu ukcvbv DuK unu. 27 puHl n uK DC
ivniju Hk[Cm mjkj O[H[ m Pu. 27 pu DuK unv ukcv cbyF&u iu. kjC
Hu&cWcO jpn kMu cnCll Dmb Skv Jjub lJn ` lJj cbyF& mjkjb cl Dpv jb ' Dmb
Gj oub lJn ukcvbv, DHuJj jpn Ku GYju pCj Dbop Du nl. Julln
Kv H[mo Gu. jB[ Kv kMm yF&v b vcCk Pu nl. lbvmOo ukcvb
Kvl nl vn n cvcv Jl nlb.
27 puu cbyF& mjkjv DjSbu ^vmuj cp& Dyym Du yi b mn 124 D.
kucKu H&o cbyF& H m[vm c@p m^ c. Muj bH{ oKu ku. DC j$ 10 Jpl,
op Kj b Ij Hum Hu. ukcvbv J@jb oKJuyjyj #Cl ukcvbv miU DL& kUu.
lbv kH[ Ilu. vkju DHu ysv ib[Uv u mbilu DC l i[l ymu. op Kj pcv
cUJCm iu HC lbv pcv cUCj vn n ukcvbv DO Tk nlb, lcU op Kj n mbiu
pJn Hum Dkwlb Fcjll ukcvbv Jub nlb lL iu lJn ukcv i{ PHu nl. Ijl nl.
omj oJM yUmny vl ybObvn Dk Pu. Hk yUmny vlbv myjcl lbil DC lb ybObv
C lbil [byCl Dub. 2 D@imu ukcvb Ku mMv kc Pu. HC MJ Ku MJ
ukcvbv pcv cUv Pu. 25 npj ov pcv jnCm M jkvL Ojcm DC MJbl vv n
m&H$ ukcv
www.esahity.com
44
www.esahity.com
45
`` cbyF&l jpn ukb p cpv jnu Dnl. lb H{j Uk n kol DmucU UJU
oyv Dn. kol Uk bv m ku vmu lj lb lb$v u Puu n Kv cnc Dl vpjm
DucU i[yu yCbJj, cj jp Hv: mLHC DM JCN yCbJj iJnv&jv biu vpj
JJ. n Glj cbyF& F&cmv sHu. lJj KUyU G[u DC ukcvbv HjJ civ ub[v iuyJj
Dyvkmv oJ kv l MJHl vTv lbk[v 50 HQ[ K& DC cH Jmu kub.
n SkuJj vcla jv[ cnCu, `` n kc Hkwl Uk k Mkll. jpn Ku
mbHuJj Hjl vJv ukcv GY jnu. `` Hv njDcd Dm DuK unv!
vJv Mlk vJv JoUb ITv lb J Hnl nlb. 1901 mu Gp[ub l lF& cnjp kjC
ITv. ll lb Gjuu nl iu. cvmlH Pu. Hmn K& Pu. c==lHJa Sk oJm lb cvu Mbl
uYu Dm lb ypv vku uiu. DC miUb Yv HJub. cCmu c kjb cnCp lu pmll
pml mbkl Iub n lj vl vl! ci l MJj Dml J ukcv! HC l kj cv Sk
Hj# Dml.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
46
lF&cnjp kjC
Sko kCu DHub cnub DC DC kCu Sko Myo ou k, Ju l Pp mmv vjH# yOov
l MJHl Hs HjJ n ukcvb mJYJ HjJv Myl kju lF& cnjp kjC Hjmb Dn.
v im u{lbv kmcO lH#yjyj kl Ku HlUJj pJb uiub lu kn mcj vn,
HC lbb JM< n k l ln HlUu Glju. mil lbv cO n km m[u Dml lj uub Dmlb,
HC uk ovn ypbv yuCj Dmll, cnCv ml Jp nF&Hbl u{u. u{b ci l mJk Dml J
Hjk. v.b. kUkjbv cnucC odk kjC k&l Dvk Dmll, HC kjCu iN DOk
ukcv< jbi DmucU n kjC SJ{b ipub. lF&cnjp kjC vku uiuJj ukcvbv
kmjlv ` DKj Kj l ku ' n DuK unv, yuu pM lby[ bO lm DHC mjkju Dm GuuK
ku. vclA v Jl&vb klk DC DYvbovn kub. j Myo mjkjun mvJu. m p 60
npj . K& Pu l kJU ukcvbv yovc kjC kJuJC lv kjCm nl nn oKJv
oub.
jpn Ku HJ&ljm ukcv 5 D@imu HCl Du DC l oJM ukcvb
Hjc mvn. yycnjp bv cncjv mub. yycnjp n Hm&kwum mjojb ol c[Cj mjoj. l
Dpj H[u DC DlJmL Pu. HCl Duyjyj ui ukcvbv yycnjpbv col kju mJl
ku. l lbHM ymv nl. Hnu i lbv ku l cnCp, Sk jHv [@. c@k@vk, Sk HjM [@.
co, DC Sk oM [@. Jc, Dm lv [@kwj GHjm DCu. kjC SJ{b k cnjpb
c=lvblj lb MJ iN DOkNb nl pT v. l DJmLl lb c=lH$n Hj H[ub DC k&v l
cvbn kub. 7 D@imu yycnjpbb vOv Pub. yycnjpb ^m cnCv kbYpkj, viHjkj DC
KH[x b vkwl ku DC DmVcjC yyb Dn c[Jv cnCv cvl vmlbvn mJl:n ^m Pu.
DC Sko ^m cnCv mn kuJj c$ jkwl DHl yyb Jjm DC Fm kUp JnCm
vjH# O[H[ ku. Ivvblj cnvYjl mHWyj 14 u ukcvbv 18 cnvb mkwl kjJm M#
Pu. llv l ckwl Pu DC Ij DuJj kn oJm Jbl ITv yycnjpb c=lH$ JJmL
kcu uiu.
yycnjpbv Hlv DC Sk cui Mblkwk nl HC Jjm vn cnCv lbv omjb uiv lF&
cnjpbM kub. lF&cnjp mcv Ijlu. yyb c=l Pu lJn l ijoj nl. yyb c=lvblj
lbv cui Pu HC l ov cnvv Jju. llv n vmlb ub[ ukcvb ci uiub. Dl ok ICb
Yi nlb. ll yFv # uiC Pu Dmu Mkwl vc&C Pu lcU Jjm ICb kc ll[v
nl IJb uiub.
yycnjbp IjC ov MK kunHjl nl DC Sk Djbiyol. kunHj MKlu
cubv DO iC GOUu nl cnCv yyb Fm mbYUCj DC lF&cnjpb kUp ICj Jjm
MOCb kc ukcvbv m kub. lJn kunHj IjCk[v lFJj oyJ u uiu DC Sk ^m
viHjkjbvn Dc<b oKJCl Du. kunHj yUcnjpbv yycnjp iu omN oJMHmv
DHu lv m ku nl. HC viHjkjbv ukcvb JOo pl F&v. kbYpkjbv kunHjkjbv
mjU vkjub DC KH[x ukcvb clJOo vJnl. ukcvbv DHu Jm cCmb HJv iHlHC
Djbiyo pJU vIv MK cub kM ku DC l unv cub lbv Jjm cnCv i Ju
cnCv viHjkjbv HCl Jv lF& DC Flj ^mRv ITv ukcv Djbiyou Hu. Sk MK cbojl
lb mib GljC m ku nl. lL omj oJM l IjClu H cub yuJCl Du.
llu piVLu mJv vJ[ub. mY yuJu, kioH$bJj m kv, m# HjJ, kioH$b HC&l
kv miU Hjl Du. KH[x viHju kcvc vIv iu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
47
www.esahity.com
48
miUb m Pub. lm lv ci& lbmcj nl. 1. Dn l Jjm Dcv kj. 2. yFv ^mR
DOkj kv k DC l mJlb$ Dnl Dmb pnj kjb. 3. omj Jjm I. viHjkjbv yFv
lJU o#Clu mjojb Spb D@mv bk[ vub. lbk[v ukcvbJOo yuC H{ H{Jv
Ilu nl. l yFv pM lm mnybH{ Dku. D@mv Hkwk yC . llv DBiuFb[v.
ukcvbyu < Dmuu. ui ukcvbJOo Ku m Pu.
lvblj Kub cuk m Pu. mMv k&, nk&Hl Ku {l iu DC ukcvbv
k& HN {J uiu. kjbokjbv ukcvb ypv km u{Ju. lH# H{Jv DCuu
Jkl DCuu m#ojbv Kb jJCl ukcvbb jkwl Dub. Hm vnk K& nl nl. lH#cU DC
nk < iN DOkNbcU SJ{ $m nTvm MJ vku uiu l ukcvb vox< Dmu
k& vJ&v. Dvbo oKJCSJ{n lko ukcvbv lJU jnu vJnl.
lF&cnjpb Jku yUJbljJ viHjkj b HlC Ho n vnc lF&cnjpb J[Jj KUu
pl. lJn Sko OF&v lbv lF&cnjpbv Jjub.....DHC UkbM k n Yb[l?.. ..lj lF&cnjp
Gju..`` Kjb lj Ukbv cPb kn Jk[b lj kub vn HC J[lv mlU l[n vu vn. HC
Sk i c$ D[ Du. l Dlbl nf Dnl. c H[u DYcv! l cPH{ Tv GY jnlu DC cu, ``
k cnjp, k uu Dn Dm cnClu lj c H{ nTv lb H Ojv DC l mbilu lm kj
oF&v. HC c nTv C iu lj cIj ICj vn.''
DM jlv n kjC mbHub. l omj Yi cnCp piVLcnjpb mJ& GlHV n cU DHu oCi
Dn Dmb cnCv 1876 Sk k DOjv yUcnjp DC kunHjkj s$Hl bv cUv cbyF&
mjkju DHul mcu kv cbyF& nk&k[ Sk Dp& oKu ku nl. nk&k[u Dp&
yyll ukcvbv Sk kHl lj ku. 15 oJm KHv Glk= koHb[lcC lbv n kHl lj
ku nl. DC piVL cnjpb Jkubv l oJ pbku. 1920 mu 21 puu nk&v
ukcvb ypv vku ou lvblj on oJmbv 1 D@imu ukcvb kumJm Pu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
49
jpn Ku
cb[u
ukcvbJj jpn omj Ku Yju iu, lu kjC kn vJnl. kmjlu DuK.
ukcvbv Hoj D@H Dvjm mcpub plb. PH G[u nl Fbpb. k kjJb DC cCmu Dl
Iuv l uKC ybo kjJ n mjkju kUvmb Pub nlb. cCmu kn Yl cnCv vJnl. vml
mbnu pm n JjH< pib kjl nl, lm mjkj inl Mv l py[ GI[ lv kjl nl.
mjkj Flj J=H$bv FMj Jij ol Dm HC kmju vn. kjC lJj l Hv ymu nl. lJn u@[&
m[vn@cv DHu pyyojJj ukcvbv Dk kjb jJub. ukcvb blkjk UJU LbyJCb
pj Dn Dmb lbv Jub. Yjll lJU SJ{ UJU DC obi u nl, uu upHlj, Djyboyy
DM Dvk pnu H# DC vcmlbk[ Dvk cb[U mjkju OjJj Ojl nl.lJU cPHwHjHju
y@cymH Pu. l H[mo kmjl Gu DC l DuKJv mjkju vc cUub.
23 pv 1908 mu cbyF& mjkjv ukcvbJj Ku YjCm HjJvi ou. cK m[vm
c@pm^ D@mv bmcj H&o oKu Pu. H&ol cnub nlb, 12 c Dbkl Ukbv `` oM oozJ
'' uKcO ukbcO mjkjyu < DC DJcvyOo pi=l ku. n jpn Pu. lj 124D DC
153D kucbKu FvmH nTv Ukbv i l M# JnJ. lyjyj Jiv b Hju. ukcvbv
miJ uiuu nl, cnCv DHC cbyF&u pTv jnJb Dmb lbv jJub DC Sk DJ[ DO l
cbyF&u Du. cbyF& mMvJj Sk iHl Hum lb kvM uiu DC lv lcnu Dk nCj Dn Dmb
mbilub. mjoji=nl l Glju. DC J@jbJj mn Pu ylc Tv Hu. `` p j^u lkj
kjCb mcL& vn, l oy&u j^ H{Nu Dmu ylc kUv lj GHi k? '' Dmb ukcv
cnCu. pJn Hum Du lJn Humbv lbv SJ{ 5 lm GMj k Pu? cu pcv lj cUJl Du
Dml Dmb cnCv mjkj Jj l JU lbv cU v Dm nl n lb u#l DCv oub.
ui mbklk Y<l n Dk ylc ljv HCu Ijn kUu DC G mkU J[Jj P[l
nCj Dn nn lbv kUub. mkU P[l m Pu. KH MOv nljb, y@cymHb mcv Dmb kn
cUub vn, HC MJ Sk MHu Sk MHu GI[ [^@Jj MOl Dmlbv mjHj kiobcO y@cy
yvJb k[& mH[ub DC l Dio `` jk '' DM DJmL Pu. n<&Jv J[ Jn l jnu nl.
kjC l kio ukcvb nml#jl nl. mbni[Jjn sH H[u, HC nl kn uiub vn. MJ 13
puu Ku m Pu. KH pyv, GulHmC, yJ-H&o H#k[v DjH-ljH nTv kc
mbHub. ukcvbv 8 oJm mJl: yJ mJl: ku. ( l yJ mJmlj Jlbv ukcvb %
iuYl u#l l. lb DpmJ Y<, cmo yuCb, miUb Jl jnJb Dmb Dn.) c pJn DuK
unl, lJn l J<Jj DYm kv unl. y@cymHJj unb lj lb Hmlk c ciJub. l
Humbv vkwk lL cUub DmCj. MJ Dmb c kn JIlk k=l kub Dmlb lj l y@cy yvJ
kio Dm GI[Jj, Ku [^@JjcO Ju Dml k Dmb vul jub. 1898 pu 22 ljKu
j$ 10 Jpl M# mvJu iu.
HC kn GHi v nl ukcvbv 6 J<& k HC M# Pu. kjC mjkjb DO
lbv M# kjb jJuub nlb Dmb omv Dub. vclav lcnu kn mbib Dn k Dmb JjuJj
ukcv cnCu, ``pjv cu o< jJu lj KMu jJ. HC c ivnij vn. ukk iR vb$C
kjCj DMn Sk Mkwl vHnvn Jj Dn. kol F&j Fs DM Dmu k cu M# JnJ.
DC c M# Yiu kjCv c Dbikjuu k&u Gp&jJmL J. ''
m&H$ ukcv
www.esahity.com
50
www.esahity.com
51
lmj jpn Ku
pu 1916u yUiJ DC vij Y<CbJv Hjl ukcvbJj jpn Ku Yju iu HC
llv ukcvb knn M# v nl mk Pu. JUun Flk vc mbi I[u nl k, SK
lYJv vkkjun mu vml. HjcjmjK vvc&l omj kC vn. p oJM Dk J@jb
ITv Hum ukcvbv Hk[u Du lJn ukcvb <yoHla k&c kmjJ[l u nl.
mbHC& cnj^lv mbl vlm GlmHl&HC Sk uK Hb Lu ukcvbv DH&C kjC mcjbY u
nl.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
52
ju Ku
lF&cnjp kjCSJ{b ukcvbb jkwl DJCjb Ku kjC cnCp ju Ku. Ku
Kuvk ju n ub[v F&cm Hjj^ JYi cK nl. n J=H$ mcpJo nlb. Fbiub[ m
mN piYj DmJ n J=H$b OjC nlb. jub cK kc Hjj^ jpkjCyu uK unCb n nlb.
HjoMlu ylc iU kjCm l piYj nb[l Dm. ukbl Hv, cnl k{v ci ylc lj
kjCH# mjkj jH& Jv ll cmu Iuv l DHu uK unl Dm.
ybiu HUCJj uK unu lu Yjll HJCl Dub. l mcuv unCm l Yjll
Hju. Jml mnjCHju l Dii[ D[JCl Du. kjC mnjvHj n Huib Cb nlb DC
Dii[l kC Hui HMb vn v lHmC m Pu. l [@kwj ju [yl Du DC l
v[ lHmu uiu lJn mblHuu juv lu pj m uiJu. [@kwjyjyj Hum cO H[u
DC lv [@kwju JJub. l [@kwjv ci H&o vWoJu. juv ui u@[& kP&v col cilu, HC
kn GHi Pu vn. lJn juu mHMu uK cH ciJ uiu. Dm n ju Yjlbv ls
uKCj nl.
cbyF&u DuJj juu cb Iy[ cUub. cbyF& mjkj DC kunHj mjkj b ukcvbM
DlM Jk[b nlb. kunHjkjb [Wij, myvm DC Ymkj pOJ b juu KH col Pu.
lbk[v cmu ITv kmj-cj Hulv vJ[k Myo DC Glj bb Y<blj kv, Jkwb
c[l[ DC HjpUC kv ub[v F&cm uK lj Pu. lb Y<blj kunHjkjbv kub. l Hmlk
sHuJj ukcvbv mjU Jullu k&l juJ H&o vWoJu.
op Kj ukcvb c$v Julu v pCyu mJub. HC ukcvb Dbl:mL nl mJv
vblj kUu. kmm Ij inC Tv ukcv ub[vu iu. ju Hmlklv ukcvbv 30 Jkwb
vJ[v k{u. llu kn lb Kpi D<Jj Mbl[ G[JCj nl, lj kn DljM p[uu
nl. ukcvb m@umj p@vmv bv juJ vm ypJu. HC l vmu Gj v DucU
yDy H&o oKu Pu. [Wij,myvmb m#m kcMv cbyF&l Dub. [Wij bv m#l mbilub k
lbv ju Hmlkb Y<blj kub. ll mJl: GuuK ynJvl DC ukcvb GuuK SkJvl
ku nl. ll juu cnlc cnub nlb. l Hmlk 2000 l k{Cl Du. llu
kunHjkjbv 400 Ilu. Gjuu H[v nl.
ju mn cbJj ukcvbv yDy H&o ku, l cnCp,
1. nbo-cmuc obib Ho ITv Ukbv ij#mY k{u. DC UJUm c obiu I[Jv
DCu. .......ukcvbv n DjH vkju.
2. Fbp mjkj GuLv ku Ukbv DK[ k{u...ukcvbv mbilub k cj cCmu
luc DJ[ Dml. lucu DK[ uil....n DjH cnCp lb yDy.
3. iCHl DC MJp GlmJ ov vcv Ockv, OkoHMv Ukbv Ji&C iU ku.
...ukcvbv l mHMu vkjub. GlmJ kjCb cnCp obi DC jpn nl vn.
4. Ukbv oj[Kjbk[v Hm iU ku....n yDy Pu.
5. lF&cnjp kjC....l Jn kqvmuv DHu ypv vku ou Dn Dmb l cnCu.
6. jB[ Kvm Hkjbv HM lj Ukbv k vn....HC Ukb lbM mbybO vn Dmb
mjkj Jkuv mbilub Dn n ukcvbv k&u oKJv oub.
ukcvb ypv mcv DC ju ypv km&v km u{Jl nl. Mvj JU
Jkuv Jjub k lcn n H&o nbomLvl k ku vnl? ukcv cnCu,
m&H$ ukcv
www.esahity.com
53
`` jub n Hmlk lc mi mcpl Jub pF&u. cnCv Fbiub[ k&l uiuu vkun
mcpYj nF&u. cnCv c FL Du. '' l yovc m[ ICm DC ju ol l IMl
IuCm ukcvbv DHu IjJjn lUMH$ Ju ciH{ Hnub vn. Yjll n Ku uu
Dml lj ju GHl piu kUu vml. kCln YjlJ unCHJa Dl Fbpbv Jj
kjJ uiCj nl.
DHu J vku uiCj n ukcvbv cnl nlb. kjC km&vv GI[HC cnub k Ukbv
n Ku pbku lj DHuu Yjll jp kjCb kC nF&u. DvL& nF&u. Ku vku 21 HyDju
mbOkU 6 Jpv 17 cvbv uiu. ju kmb ukcvb cvlub iCl Dmb nlb,
`` juJj c Ku ku l cn m Pub cnCv! lL v cUu cnCv vJn. nbomLvlu ppp
mjkj clu. lH# Jullu ppp DOk mJlb$. n Ku GI[HC juJ Dmu lj
mjkjJ nl. kjC juv Hmlk unub l mjkj iN kcojbv ouu cnlJv unub.
lJn ju nju lj mjkj HHpl nCj. cn u Dn lHl mjkju nbomLv col
ijp Dn. l colcU nbomLvJj O[O[l Dv kv Dmbl<l DCK Yj IuCb mjkju HjJ[Cj
vn. Dbopv c Ku Yj Jj ku. cn u DmHl Ku vku uiu Dm Dbop
nl. HC Dcn Julu Hv HbOj oJm nll v nll l mbHub. c oomnybv lJn cnub k
Dl K$ mcp k Ku DcJj GuCj. mbHuJj kC nbomLv Dmbl< HJ& kjl? ''
ukcvbv Kum lv uK . K& Du. ukcvb n vku SkuJj Uk Ykwlbv
GlmH&lHC Hb[ iU kju mJl ku. ukcvbv n Fbiub[cO kUuJj lbv n Hb[ ybo kju
uJu. lcU D@imcO m Puu n Hb[ mHWyjcO ybo kjCl Du. Sk YjlJj, mjkjv kuu
DvJ u{CN Jkwlm n Hb[ DM ci YJv nl. vcmlbv l Sk Hn Yj Ilu
vn.
ju Ku Fbpbv O[ MkJC O[m Hjc ybo nl.
1919 6 vJnWyju ukcvbv ub[v m[ub. 22 vJnbyju F&pHl yv l Yjll Hjlu.
mjoji=nl Glju. mbOkU Mbljc Ul lb c mlkj Pu. 1 [mWyju HCl Hu. YJ
cjJCk vIu. 7 [mWyju lbv cvH$ oC k&c Pu. vcml DC yClj lm JjO kjCj
Dmb H$ jBiuj HjbpH DC iHl Jku b mnv mclk[ HJCl Dub. k&c mbpk bll H[u.
lb bl ukcvbv oj ku. n uk mYl obi kjCj DM ylc nl, cnCv ukcvbv mbpkbv
muu ou k b JJmL JiU kj. cnCp kC uk Dnl l ui kUu. HC vcml kn Du vnl.
Julnv DuJj ukcvb YjlYj oj Pu. cm, Dc=lmj, mbiub Hbbi mbcuv, pVj,
mbO bl oj, l l Jml jnu. mbO bll lb YJ mlkj Pu. ukcv DHu D<l YjlYj
lj Hju, HC lb muvn oj Pu. Fbiub[n Pub. jHl c$ l iu vnl.
vblj c$ m&ml JU pJU u uiu. ukcvbb J Dl 64 J<x Pub nlb. cOcncU
klk J<x l ml HJj jnu nl. y luuKHC lm nl, HC H uHu uiu nl. ojb
omCbn kc Pub nlb. Hl cp Iu cnub lj lbv l kyu vmb. nlun kC lj DOj
uiu uiu nl.
l 1920 mu Gp[ub. piVLcnjpb Ku Hjl GY jnu nl. l kHl unCb
kc u nlb, ll yjk lH u uiu. Ku mvJC 14 puu cbyF&l nl. cnCv cbyF&u pCb
pjb nlb. cuj lH m Pu nl. cbyF&l ln nu Jjv 12 puu l cbyF&l Du.
mjoji=nl vnccC Glju. H{ ov oJm Jkubv kHl mcpJv mbiCl iu. jucC 14
ljKu mvJC nTv 20 ljKu cnjpb ypv vku uiu.
yOJj 20 puu oJC cvuu mnp ukcvb Yu Du nl. ukcvbv kbl lH
nl, cnCv l DHu i[lv lbv Hju ITv iu. l j$ ukcvb lH J{u. lJnHmv oKCb
m&H$ ukcv
www.esahity.com
54
m&H$ ukcv
www.esahity.com
55
Dukk Dbl$
ukcvb kumJm Jl& kUuJj ukb Pb[ Pb[ mjoji=nk[ u uiu.
mjkjv Sk mHMu cu m[u. loJM lk kC k{ub vn. ukcvbb MJ JJmLlHC Sk
jbiJj ymlb kv lbJj Mup[ Iuv kHUu Ymc uJv H<Hnj Iuv mjoji=n i@ujl DCv
JCl Dub. ukbv lLv oM&v nl nlb. H{ Mv nl l Dblmbmkjb. kjC mcMv pi
HjCj vJnl. omj pi yI lj mjkj HjJvi uiCj nl. ci knpC Hum kcMvjbv
pTv Yu DC HJj Dblmbmkj kjC HjJvi cUu lm Sk DJj. l cnCp lGHHj
kCmn DM HjJvi cUCj vn.
mcMv $m uby ci& vJ[u iu. DH ioal $ m Pu. jml, i@uN, i, KK
Yju nl. MJ DmvJj uk H<HJ= kjl nl. ob[bcOv uk Ypvb il uu nl. $ HJj
Hu DC Cnv on Div mJOv kjCl Du. Dblmbmkj mbHu.
2 ljKu j$ 3 Jpl mHMu ^vv DmL kuM ITv uk mkU 7 Jpl HCl Hu.
Dii[n Hubv mpJu nl. Sk jLl HuKl DmL Dmuu bov H JCl Du. HClu uk
jL mJl: D{l nl. HuKci ukcvb jbpJ JN {Ul GY nl. HuKJj [joj jMc s$
GYju nl. jck=<Cnj ipjv JlJjC Yv iub nlb. jml KK Yju nl. HuKJj Hub nj
{iv H[l nl. uk DvJC uu nl. y[kw [kwv uu nl. j[l nl.
oJu HupJU jL$ Du. DC miU J Lbyu. nbo-cmuc k p Dm c pI<
Pu. HC mMv Hc kv vIuu jL$ mmv n@mHu, jmlJ[, jJJjH, Dmb kjl 5 lmbv
ikJ[ J[l Du. ukcvb J[Jlu c[Jj kjb[k vu. ukcv p K&Jj yml Dml,
lL kjb[k vTv Gb ku iu. lb oM&v ITv uk cIj Hjlu. lHl oHj ov Jpu nl. 8
D@imu DmL i $JC mbicl Jmp&l HJu.
iuv&YJl Yjlu Sk cnlc KjKj lv oTv iu. {v Y<cbv Hjl
Sko YjlYc Hnu... MJpcnjpbvblj Hjl Sko jl jp Tv iu. Ymkjvblj Sk
iCl DJlj Iu Du.. ..$iJolu Sk $< Hjl Sko YjlYcb oM&v ITv iu. k uilu
jpkjClu clm k=<C kuilu Dvk MMHubM u{v iu. ...
ukcvbv mbni[Jj jnu Hj DJ[b. DHC DkM pml pJU pl Dmb Jlb, Dmb
cnC. pvl l jp nl, mbn sl - mbn Doy Dmuu, l ip&v YjlYj Icu.
i[mjK kCKj- Ykwkc, mbkb JoU-JjHJml DJu jnCj. pvMkwlu MJp DC
iCMlmJ Hv mbIl kv cvv kCKj yvJCj. lv Dbij HuJCj. ncu mLHv kv
mJjp `` cUu '' kuHv Hi HiJv ``cUJCj '' Hl HiJCj. kmj Du KbcOv pvl
DC Fbp oIbv mll mJO JCj.
ukcvbv MJ kn J<&l DHu ci DHu n cMu kC lj nl IF&u Dmb Jl nlb. HC
l I[ub vn. `` kClj cui H{ nF&u DC cnCu, k lcn Dl cnlj Dnl. ypu mj. Dl c
lc cv< Hj kjl. cP [kJj H oTv Jj {Cj cui c cP nll Hnv Dmb cu Dl Jl
vn '' Dmb cnCu. HC lb Oj cnlc ibOv DHu KbJj Ilu DC H{ uJu. lm lbiJm
mmu, lm, ukmco iU ku. ukbl lv vc&C ku. Lb[ iU Puu Yjll Div
HuJ kcij ukcvbv ku DC l mHuubi JP v oCb DmOj Jl ibOpRv Dbikjub.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
56
l Gu Djyboyy I< b uKC cj mJYJb iCJC&v kjlbv Lbyl vn. ukcvb mJYJ n
kl cj mJYJ DoM& nl n mbilbv l cnCll,
" Tilak was the very type and incarnation of Maratha character, the Maratha qualities,
the Maratha spirit, but with the unified solidity in the character, the touch of genuis in the
qualities, the vital force in the spirit which make a great personality readily the representative
man of the people. The Maratha race, as their soil and history, have made them,are a
rugged, strong, sturdy people, democratic in their every fibre, keenly intelligent, and practical
to the very marrow, following in ideas, even in poetry, philosophy, and religion, the drive
towards life and action, capable of great ferver, feeling and enthusiasm, like all Indian people,
but not emotional idealist: having in their thought and speech always a turn for strength,
sense, accuracy, lucidity, and vigour, in learning and scholarship,patient, industreous, careful,
thorough and penetrating, in life simle, hardy and frugal, in their temparament courageous,
pugnacious, full of spirit, yet with a tact in dealing with hard facts and circumventing
obstacles, shrewed, yet agressive diplomatist, born politician, and born fighters.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
57
Ivcb mvJU
23 pu 1856 u jlvijl iNb J[l pvc. 1864 mu cbp. 1866 cO jlvij m[v HCl. H$
clpJU ov vbyj MUl oKu. 1866 cO DF& vOv.
1871 cO JMKl u[Ij lHyF& yU bM JJn.
1872 mu J[u ibiOjHbl b puojv vOv. l J<a [mWyjcO c@^k Hm.
1873 cO [kwkv k@upl JM.
1875 mu Hnu mn cnv cbyF& SuHvmv k@upl JM.
1876 cO y.S. DC 1879 cO Su. Su. y Hj# Hm. lDO Sc. S. Hj# ou HC vHm Pu.
k@upcO Dijkj-Uk c$ nl.
1879 mu oIbv M#C#$l kc kjC O vl ku. mHWyjcO J<CM HUCkjb Y
Ilu.
1 pvJj 1880 mu lIbv v FbiuM mku mLHv ku. DC M#k HM mJkju. 2 pvJju
n MU cjyoob J[l m Pu. lIbMJ JmoJM Kj, cOJjJ vcpM, DC mbmk=l
Hb[l vboiakj lbv mcu Pu. DHu Sc. S. Hj# oTv Dijkj lbv vblj pTv cUu.
1 pvJj 1881 u ukbv kmj DC cj m ku. kmj mHlnk Dm DC cj FbpcO
vI.
l J<a kunHj cOJjJ yJv Uk-DijkjbJ Dyvkmv oJ uJu. 17 pu 1882 cO
Ku vku uiv Uk-Dijkjbv j cnvb mO ko M# Pu. ll lbv 19 oJmb
m cUv oI ynj DuJj Dijkjbv `` [Wij lbilu 101 oJm '' n Hmlk unu.
24-10-1984 jp [kwkv SpdkMv mm mLHv.
1885 DjbY Hi&mv k@up mLHv.
28 [mWyj 1885 mu Fb[v v@Mvu kBm mLHv mj D@uv c b jClv H{kjlv
Pu.Suc J[yv& DC p@v p[&v nn lyjyj nl.
15-12-90 mu mm m[u DC jlL&m u@ kwumm m ku.
1891 mHWyjcO kmj-cj cuk ukcvbk[ Du.
1891 D@kwyjcO Hbno cMv n kjC n, HCl, iHUjJ pMbv GJuub JoU ukcvbv
yn<k=l nC PU lHJv iub.
1891 cO njyil JokuvC& mbybOv ukcvb Y<C Pu.
1893 cO l Y<Cu vybO H cUv `` Djv '' Hmlk vc&l Pu.
11-8-93 u cbyF&l nbo-cmucv obi Pu.
1893 HyJjl Juu nbo-cmucv obi Pu. ukcvbv mJl: pTv obiu cnl Ilu.
1893 cO mJ&pvk iCHl GlmJu mJl ku.
18-5-95 u kocb[UJj vJ[v Du.
pv 1895 u iHU iCM Dijkjb mJi&Jm Pu. lbJj kmjcOv DuK unlbv ukcvb
[bcOv DJjl DOj Jnl nl. p cpkjm lbv SjJ Sk lm uil Dm l cpkjm
lbv l oJM j lm uiu.
1895 GjO& DC 1896 HJ&O& l HCu Hui mLv mu. ll mjkjv j@v[
mlj kukwju ji HjmLl vb$Cl DCCm HJu. HC lb mupm&v HCl o[HMn
Lcv Ilu, uk lb pucu, pu DlM kbUu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
58
[mWyj 1896 cO kuklu Puu kBm mYl ooYF& vJjp bv mJjp Myo
Lc Gj ku. DC mJjp, mJoM, yn<kj DC j^ M#C l:m$Jj mY ipu.
22-6-1897 cO qJnkwj jC kjYju m J<x Puyu HCl iCMKb[lu iJnv&j ybiuJj
mcjbY mpj pu. l j$ j@v[ Ij Hjl pl Dmlbv l Kv Pu.
27 pu1897 ukcv cbyF&u iu Dmlbv jpn ivKu lbv Dk Pu. 4 D@imu pcv
cUu. Ku HJ&ljm l HCl DuJj lb Hjcc$ yycnjp cncjv Dpj H[u DC 7
ljKu iu. lb c=lH$ JJmL kjC DC n kc lbv kjJ uiu. cnjpb oul ^m
cnCv ukcvbv lJj mn ku.
8 mHWyj 1897 u jpn Ku GY jnu DC ukcvbv 18 cnvb mkwlcpj M# Pu.
lbil lbv ml jbiJCb kc oCl Dub. DO [Wij, ci YKU, ci HCu jJ[l lbv Jub.
1901 mu c cnvHl ukcvbv `` Dqkw&k nc Fv o Jop '' Hmlk k DjK[ unv
HC& ku.
1901 muHmv lF&cnjp kjClu k&kNbv mJl Pu. lF&cnjpbv D@mvk[
ukcvbJ Hnu lj ioju. lJnHmv Hm&kwum k&-mMv k&- nk& Dm HNbv ukcv
DHuJ kuu DjHbJ u{l jnu. 23 mHWyj 1901 Hmv, H{ nk&v lbv vox< cnCv
3c& 1904 u m[v oF&Hl ukcvbv Dlbl kC Hj#u mcj pl p cUJu. 24 c&u lb
Jpyu j ckxcO c mY Pu DC Mk[ DYvbovHj lj DC ukb mo s b lbJj
J<&J Pu. l KuH lbv 60000 H K& Du. HC piVLcnjpbv Kj Jjm cnCv cvl
cUu DC ukcv DHu c$u ouu Jvlv ckwl Pu. nk&v lbv o<ckwl lj ku HC
mjkj y@jmjk[v lbJj kuu mJ& DjH ci Ilu lW[ JoJv ITv DHu kiobJj lb vWo
kv Ju. C pS Hj Jv v pS Jlu l piu. ukcvbv Kul DO o[ J<x mkwl cpj
DC npj . ob[ vblj l kc nTv mn cnv mkwl cpj DC H{u k&l o<ckwl DM M#bv mcj
pJ uiu.
1901 mu kBm kuk L DOJMv Pu . lL ukcvb JJkvbobyjyj Y Pu.
1901 mu HyDjcO ukcvb lC cui JvL Huiv c=l Pu.
20-7-1905 u kP&vv ybiu HUC ku.
1906 mu kukl kBm DOJMvl ooYF& vJjp bv ncu - muH iJnv&cW Dmu FbiuM Myo
v JHjl mJjp mbmk=l Myo JHj Lc ku.
9-5-1907 u mjkjv uu upHljv Dvk Dk kv cb[uu vTv Jub. lcU mj Yjl
KJUu.
26 [mWyj 1907 mu mjl kBm mY n ukcvb D<lu Dlbl JoU DC Slnmk mY
ju. b[ cNcN, K& HkCb Jij iWOUl vcml J pnu bl cjcj nTv mY mbHu.
ukcv JmHJj DJuHC vcmlbk[v nCj nuu Pul vu GY nl. lJU FbiuM H$kj
vJnvmv n mY J=bl ICm lL Du nl. ukcvb n Du O& Hnv l cnCu `` o@ Fp o c@v
'' n Kj H<.
24 pv 1908 u ukcvbv Dk.
22 pu 1908 oJM, ukcvb 52 J J{oJm oJM k HC mn J< M# Pu. 23
mHWyj 1908 u l cb[ul lbil pTv oKu Pu.1910 mu lbv cb[ucO `` iljnm ''
unu mJl ku DC 1911 HyDjl mbHJub.
7 pv 1912, oJM ukcvb Hlv mlYcyF& b vOv Pu.
9 pv 1914 oJM cb[u M# mbHJv l yJj {u DC 17 pv u HC DHu Ij Hu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
59
1914 [mWyjcO ukcvb mJl: H# D@v yPbyF H{kjv kBm H#l Juv nC
nuuRv Ji Du.
1915 mHWyjcO yPbyF cvl ncu kuHv Du DC l mu yUiJcO ncu jlmj
mLHv Pu.
14-11-15 u ukcvb ub[vcOu m@umj [vj p@vmv bv ju J H&o oKu ku.
23 pu 1916 u ukcvb <dyovc DCCmny HJO&v b nml ukcvb mlkj DC 1
uK Hb Lu DC cvH$ lbv DH&C. l oJM ukcvbJj lmj jpn Ku oKu, HC
llv vox< mk.
1916 [mWyjcO uKvu kBm DOJMv uKv kjj cnCv m. cmucvb Yjly D{ kc JnJ
DC lbv Yjlv JnJ cnCv mJul.
23 mHWyju ju kmm ub[vu jJv.
29-2-19 u ju km ukcv nju.
6-11-1919 u ukcv Hjl Jmu uiu.
Yjll HjluJj Hjl oj m.
14-2-1920 u mbiul pl< mbcuv DO# cnCv npj.
pu 20 Hmv ukcvbv yjk lH T uiu. l cuj ju. DC oKC J{l iu. vcv, Yc,
H HiC DM cv lyl yI[l iu.
m&H$ ukcv
www.esahity.com
60
m&H$ ukcv
www.esahity.com
61
, , . !
# %. # & ( * +
, . ( -. ,
* , 2 ( 4 5
( & . 6 8 , . +
4, 4 8 ( . !
> 2
4 .
+ 5 . 6 ,
C & ( . 2
6 . >* 6 .
& . .
. . . - I .
: 2 6J KL ,. (J .
: 2 * N O ! .
O : esahity@gmail.com
P
www.esahity.com
www.esahity.com