NO

3
N Tumbuhan
N Hewan
1
5
5
4
2 3a
`
3b
VI. DAUR NITROGEN
Hampir emua !a"a# mi$r%& 'umbuhan 'in((i #an hewan membu'uh$an ni'r%(en
)am%nia&ni'ra'*. +en'u$ ni'r%(en an%r(ani$ini be(i'u !u(a ni'r%(en %r(ani$ )pr%'ein&aam
amin%&aam nu$,ea' #,,.* re,a'i(- e#i$i' #i'emu$an #i #a,am 'anah.air& #an
$%nen'rain/a $a#an(0$a#an( merupa$an -a$'%r pemba'a ba(i per'umbuhan 'anaman.
1ea#aan ini men/ebab$an 'ran-%rmai ni'r%(en men!a#i ha, /an( menari$ ba(i ah,i
mi$r%bi%,%(i.

`
1. 2enamba'an (a ni'r%(en )N
2
*
3imbi%i )Rhi"%bium&+GA*
N%n imbi%i )A"%r%ba4'er& A"%piri,um*.
2. Am%nni-i$ai ni'r%(en e,u,er )2eu#%m%na& +a4i,,u&2r%'eu*
3. Nu'ri-i$ai a )Ni'r%%m%na&N%'r%%4%44u*& b )Ni'r%ba4'er&Ni'r%4%44u*
4. Deni'ri-i$ai )2eu#%m%na&Ni'r%4%44u*
5. 5inera,iai
6. Im%bi,iai
7. 2e'ir
Gambar 2 3$ema Daur Ni'r%(en
N U#ara
8i$ai %,eh !a"a# mi$r%
N Tanah
Am%nia NO
2
7
+a(-ian a'a #ari #aur memper,uha'$an 4ara nhi'r%(en a'm%-er #iubah ,an(un(
men!a#i ben#a hi#up %,eh !a"a# hi#up 'anah. 2r%e e,an!u'n/a e'e,an N 'erpen#am
#a,am 'umbuh0'umbuhan eba(ai pr%'%p,ama #,,& #iubah $e!arin(-an hewan. +i,a
'umbuhan #an hewan ma'i #an han4ur& !a"a# hi#up apr%-i' men(ubah ni'r%(en i'u
$emba,i men!a#i am%nium. 2r%e ini #iebu' am%ni-i$ai. O$i#ai am%nia men!a#i
ni'ri' )nu'ri-i$ai 'ahap I* #i,a$u$an %,eh Ni'r%%m%na #an Ni'r%%4%44u
)$hem%au'%'r%-*. Ni'ri' /an( 'erben'u$ #i%$i#ai ,ebih ,an!u' )ni'ri-(i$ai 'ahap II*
men!a#i ni'ra' %,eh !a"a# $hem%au'%'r%-( ,ain eper'i Ni'r%ba4'er #an Ni'r%4%44u.
+eberapa ba$'eri #apa' men((una$an ni'ra' eba(ai umber ni'r%(en e,u,er me,a,ui
pr%e re#u$i. Umumn/a #iebu' re#u$i ni'ra'. 2r%e re#u$i ni'ra' men!a#i
m%,e$u, ni'r%(en )N2* #iebu' #eni(-i$ai )repirai anaer%b*& 'e'api bi,a ni'ra'
#ire#u$i han/a men!a#i ni'ri' #ienu' re#u$i ni'ra'. +i,a ni'ri' #ire#u$i men!a#i
am%nia #iebu' #eni'r%i(-i$ai.
2r%'ein 'umbuhan Am%ni-i$ai NH49 #eni'r%i(-i$ai
#an hewan nu'ri-i$ai I
re#u$i ni'ra'
NO2 NO3
Ni'rii$ai Deni'ri-i$ai
2enamba'an Ni'r%(en
2enamba'an ni'r%(en a#a,ah pr%e /an( men/ebab$an ni'r%(en beba
#i(abun($an e4ara $imia #en(an unur ,ain. Da,am a'm%-er #en(an a'uan ,ua a'u
a4re ):&46 ha* 'anah #iper$ira$an a#a 35.::: '%n ni'r%(en beba. ;a,aupun eenia,
mu',a$ ba(i $ehi#upan& 'i#a$ a'u m%,e$u,pun #apa' #i(una$an be(i'u a!a %,eh
'umbuhan& hewan a'au manuia 'anpa 4ampur 'an(an !a"a# mi$r% penamba' ni'r%(en.
3e!um,ah !a"a# mi$r% 'anah #an air mampu men((una$an m%,e$u,
ni'r%(en #a,am a'm%-er eba(ai umber N. <a"a# mi$r% ini #iba(i men!a#i #ua
$e,%mp%$ menuru' 4ara penamba'an N /an( #i,a$u$an /ai'u =
2. 2enamba'an N e4ara n%n0imbi%'i$& /ai'u !a"a# mi$r% /an( mampu men(ubah
m%,e$u,Nmen!a#i ni'r%(en e, e4ara beba 'anpa 'er(an'un( pa#a %r(anime
hi#up ,ainn/a.
<a"a# mi$r% penamba' N i'u e4ara en"ima'i men((abun($an N a'm%-er #en(an
unur0unur ,ain un'u$ memben'u$ en/awa N0%r(ani$ #a,am e, hi#up. Da,am ben'u$
%r(ani$ ini $emu#ian N #i,epa$an $e#a,am ben'u$ 'er,amba'& 'ere#ia ba(i 'anaman bai$
e4ara ,an(un( maupun me,a,ui a$'i-i'a !aa# mi$r%.
2enamba'an N n%n0imbi%'i$ #apa' !u(a 'er!a#i #i a'm%-er a$iba' ha,i,in'ar #an
ni'r%(en %$i#a /an 'erben'u$ %,eh pemba$aran mein #apa' men(a,ami -%'%$imia #an
ni'r%(en /an( 'eri$a' #en(an 4ara ini !a'uh $e 'anah berama air hu!an.
Penambatan Nitrogen Secara Simbiotik
Da,am i'em ini penamba'an m%,e$u, ni'r%(en a#a,ah hai, $er!a ama
mu'ua,ime an'ara 'umbuhan ),eun #an 'umbuhan ,ain* #en(an e!eni ba$'eri. 5ain(0
main imbi%n e4ara en#iri0en#iri 'i#a$ #apa' menamba' ni'r%(en. 3imbi%i an'ara
ba$'eri #en(an 'umbuhan& mia,n/a an'ara pe4ie Rhi"%bium #en(an ,e(um a#a,ah
en#%imbi%i& $arena ber,an(un( #i#a,am 'umbuhan. +a$'eri hi#up #a,am e, #an
!arin(an 'umbuhan.
Di #a,am 'anah& ba$'eri Rhi"%bium beri-a' %r(an%'r%-& aer%b& ben'u$ ba'an(
p,e%m%r-i& (ram ne(a'i-& 'i#a$ berp%ra #an ber-,a(e,,a )106*. +a$'eri ini mu#ah 'umbuh
#a,am me#ia bia$an $huun/a /an( men(an#un( ra(i a'au $en'an(. 3uhu %p'imum
an'ara 2503:
:
> #en(an pH %p'imum 7&:.
+a$'eri Rhi"%bium bi,a mau$ $e #a,am i'em pera$aran ,e(um men/ebab$an
pemben'u$an bin'i, a$ar. Da,am bin'i, a$ar ba$'eri berubah ben'u$ men!a#i ba$'er%i#
)ben'u, ?&V&@&T&A*. +a$'eri #a,am ben'u$ ba$'er%i# #apa' menamba' ni'r%(en #ari u#ara
#en(an ban'uan en"im ni'r%(enae /an #iben'u$ ba$'eri. Rhi"%bium /an( 'umbuh #a,am
bin'i, a$ar ,e(um men(ambi, ,an(un ni'r%(en #ari u#ara. Den(an a$'iBi'a e,am
aberama e, 'anaman #an ba$'eri& ni'r%(en i'u #iuun men!a#i en/awa ni'r%(en %r(ani$
eper'i aam amin% #an p%,ipep'i#a /an( #i'emu$an #a,am 'umbuhan& ba$'eri #an 'anah
#i e$i'arn/a. 2en/e#iaan hara ni'r%(en %,eh Rhi"%bium #apa' men4apai 6:075 C #ari
!um,ah /an( #ibu'uh$an 'umbuhan.
A(ar men#apa'$an $eun'un(an /an( ma$imum #ari $e(ia'an Rhi"%bium& $i'a
'i#a$ #apa' ema'a0ma'a 'er(an'un( pa#a in-e$i p%n'an %,eh mi$r%-,%ra 'anah. +an/a$
'ampa' /an( men(an#un( Rhi"%bium /an( 'i#a$ e-e$'i-. <a#i in%$u,ai #en(an (a,ur
ba$'eri Rhi"%bium 'erpi,ih /an( euai #en(an 'anaman inan(n/a #an mempun/ai #a/a
ain( /an( 'in(i 'erha#ap mi$r%-,%ra a,i pa#a 'anah e'empa' a$an memberi$an rep%n
/an( an(a' n/a'a.
Penambatan Nitrogen Non-Simbiotik
2enamba'an ni'r%(en e4ara ha/a'i /an( n%n inbi%'i$ #i,a$u$an %,eh !aa# mi$r%
/an( hi#up beba. 5enuru' Te#!a Ima #$$. )1DED*& beberapa !aa# mi$r% /an( #apa'
menamba' N
2
e4ara n%n imbi%'i$ a#a,ah A"%'%ba4'er. +a$'eri ini beri-a' me%-i,i$ #an
aer%b %b,i(a' #en(an ,a!u repirai /an( an(a' 'in((i. E-iieni penamba'an ni'r%(en
ren#ah ehin(a $uran( berar'i #i a,am 3pe4ie ,ain a#a,ah +ei!erin4$ia #an DerFia&
beri-a' aer%bi$ #an 'umbuh bai$ pa#a $ea#aan aam )ampai pH 3*. +a$'eri ini umum
#i!umpai #i 'anah0'anah 'r%-i.
A#a #ua 4ara /an( bai$ un'u$ men(u$ur perubahan ni'r%(en.penamba'an ni'r%(en
a#a,ah =
1. 2en((unaan i%'%p
15
N
2
#en(an 4ara ini !a"a# mi$r% /an( #i'e,i'i
#i'umbuh$an #en(an #iberi
15
N
2
ma$a a$an 'er(abun( $e #a,am
pr%'%p,ama. Tehni$ ini 4u$up eni'i- #an 'epa'& 'api
15
N
2
an(a' maha,
har(an/a #an #iper,u$an a,a' 4an((ih pe$'r%'%me'er /an( maha,.
2. Den(an u!i re#a$i ae'i,in& me'%#e ini ber#aar$an pa#a prinip bahwa
!a"a# mi$r% /an( #apa' mere#u$i N2 )beri$a'an 3* !u(a #apa' mere#u$i
ae'i,in )!u(a beri$a'an 3*.
N G N 000000re#u$i 2NH
3
H> G >H 000000re#u$i H
2
N G >H
3
Ga e'i,en /an( merupa$an hai, re#u$i ae'e,in #apa' #i'en'u$an #en(an mu#ah
#en(an men((una$an (a $r%ma'%(ra-i. >ara ini 'ermau$ eni'i-& memer,u$an ub'ra'
)ae'e,in* /an( 'i#a$ maha,& #an (a $r%ma'%(ra-i merupa$an a,a' /an( umum #ipa$ai #i
ban/a$ ,ab.
8a$'%r0-a$'%r /an( mempen(aruhi penamba'an ni'r%(en n%n imbi%'i$ a#a,ah
-a$'%r ,in($un(an& 'eru'ama 4iri $imia #an -ii$a habi'a'n/a )Te#!a Ima&1DED*. 8a$'%r0
-a$'%r 'erebu' me,ipu'i $e'ere#iaan en/awa ni'r%(en& $ee#iaan nu'ri(en an%r(ani$&
ma4am umber ener(i /an( 'ere#ia& pH& $e,embab&#an uhu.
<a"a# mi$r%penamba' N
2
pa#a umumn/a !u(a mampu men((una$an am%nium&
ni'ra'& #an en/awa ni'r%(e %r(ani$. Am%nium ,ebih #iu$ai #an berama0ama #en(an
en/awa0en/awa /an( #apa' #iubah men!a#i am%nium )eper'i urea #an ni'ra'*
merupa$an pen(hamba' penamba'an ni'r%(-en /an( pa,in( e-e$'i-.
+i,a !a"a# mi$r% penamba'an ni'r%(en #i'umbuh$an pa#a me#ia /an(
men(an#un( (aram0(aram am%nium #an en/awa ni'r%(en ,ainn/a& beberapa nu'rien
an%r(ani$ #iper,u$an #a,am !um,ah ,ebih e#i$i' #aipa#a me#ium 'erebu' beba #ari
ni'r%(en. Da,am penamba'an nu'ri(en #iper,u$an m%,ib#enum& bei& 4a,ium #an $%ba,'
#a,am !um,ah /an( 4u$up.
+a(i !a"a# he'er%'r%-& 'ere#ian/a umber ener(i merupa$an -a$'%r u'ama /an(
memba'ai ,a!u #an bearn/a aimi,ai N
2
. 2enamba'an (u,a e#erhana& e,u,%a& !erami&
a'au ia0ia 'anaman #en(an nibah >.N /an( 'in((i erin(e$a,i menin($a'$an #en(an
n/a'a 'ran-%rmai N.
pH mempun/ai pen(aruh /an( n/a'a& A"%'%ba4'er #an 3ian%ba$'eri 'er(%,%n(
an(a' pe$a pa#a 'anah0'anah #en(an pH $uran( #ari 6&: e#an($an +ei!erin4$ia 'i#a$
pe$a #an #apa' 'umbuh #an menamba' N
2
pa#a pH 30D.
1e,embab 'anah erin( $a,i menen'u$an ,a!u penamba'an ni'r%(en #an $an#un(an
air %p'imum 'er(an'un( pa#a 'anah /an( beran($u'an #an !um,ah bahan %r(ani$ /an(
'ere#ia. +i,a $e,embaban 'er,a,u 'in((i ma$a $ea#aan aer%bi$ berubah men!a#i
anaer%bi$.
3uhu %p'imum ba(i penamba'an ni'r%(en a#a,ah uhu e#an(. 2enamba'an
'erhen'i pa#a uhu beberapa #era!a' #i a'a uhu %p'imum. Di beberapa #aerah beri$,im
e#an( ba(ian U'ara #i#apa'i bahwa penamba'an ni'r%(en maih ber,an(un( e$a,ipun
pa#a muim #in(in. <a"a# mi$r% pe,a$un/a #iper$ira$an a,(ae a'au ,umu' $era$.
Nitrifikasi
Ni'r%(en a'm%-er memau$i i'em 'anah& e,an!u'n/a me,a,ui berba(ai 'ahapan
pr%e eba(ian #ari ni'r%(en 'erebu' #ibeba$an #a,am #anah eba(ai i%n am%nium.
N0am%nium /an( mau$ $e #a,am 'anah #i(una$an %,eh !a"a# am%ni-i$ai #an !a"a#
mi$r% ,ain /an( #apa' men((una$an en/awa 'erebu'& eba(ian #ierap %,eh 'anaman&
er'a eba(ian ,a(i #ii$a' %,eh menera, ,ia'. 3e,ebihn/a a$an e(era #i%$i#ai %,eh
ba$'eri0ba$'eri 'er'en'u un'u$ men#apa'$an ni'r%(en #an ener(in/a. @an( 'era$hir ini
#i$ena, eba(ai nu'ri-i$ai $arena hai, a$hirn/a a#a,ah N0ni'ra'. Nu'ri-i$ai merupa$an
'ahapan minera,iai ni'r%(en eu#ah am%ni-i$i.
2emben'u$an nira' merupa$an pr%e $imia a,ami& /ai'u rea$i an'ara %$i(en #an
am%nium #aerah 'anah eba(ai $a'a,ia'%rn/a. 2a#a 'ahun 1E62& 2a'eur men(-a!u$an
hip%'ei bahwa pemben'u$an ni'ra' 'erebu' a#a,ah pr%e bi%,%(i /an( ana,%( #en(an
pemben'u$an a,$%h%, men!a#i 4u$a.