Prirunik za sprovoenje

energetskih pregleda zgrada

Prirunik za sprovoenje energetskih pregleda zgrada
Izdava:
giz - njemako drutvo za meunarodnu saradnju
Za izdavaa:
Simon Bergmann i Goran Tuponja
Autorke:
Marija Vujadinovi Kulinovi, dipl.ing.ma.
Biljana Gligori, dipl.ing.arh.
Saradnik za dio elektro instalacija:
Danko Mili, dipl.ing.el.
Dizajn i priprema za tampu:
Expeditio, Centar za odrivi prostorni razvoj, Kotor
tampa:
Studio Mouse, Iodgorica
Tira:
,o primjeraka
Iodgorica, aoi,

CIP -
,
ISBN 978-9940-9320-2-2
COBISS.CG-ID 21659408
Uvod i
Energetski pregledi a
Denicija a
Tipovi energetskog pregleda ,
Faze izvoenja energetskog pregleda ,
Faza i: Aktivnosti prije posjete lokaciji ,
Inicijalni sastanak sa naruiocem energetskog pregleda ,
Analiza postojee tehnike dokumentacije ,
Analiza potronje energije i vode u objektu prema postojeim
raunima ;
Iriprema i organizacija energetskog pregleda io
Faza a: Aktivnosti tokom posjete objektu ia
Iregled postojeeg stanja objekta ia
Izvoenje potrebnih mjerenja a,
Faza ,: Aktivnosti nakon posjete objektu ,,
Analiza prikupljenih podataka ,,
Odabir odgovarajuih mjera za poveanje energetske
ekasnosti pojedinih energetskih sistema ,,
Iriprema podataka za ENSI softver ,i
Obrada podataka u ENSI software-u ,;
Izrada Izvjetaja o izvrenom energetskom pregledu ,;
Tipine mjere za poveanje EE ,s
Mjera i: Toplotna izolacija spoljanjeg zida ili zida ka
negrijanom prostoru ,s
Mjera a: Toplotna izolacija krova ;,
Mjera ,: 7amjena ili unapreenje postojeih prozora si
Mjera : 7amjena starih konvencionalnih kotlova
niskotemperaturnim i kondenzacionim kotlovima ,i
Mjera ,: 7amjena starih konvencionalnih kotlova kotlovima na
biomasu - pelet ioi
Sadraj
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Mjera o: 7amjena starih konvencionalnih kotlova toplotnim
pumpama koje koriste kao izvor toplote vazduh, zemlju ili
podzemnu vodu io;
Mjera ;: Ugradnja sistema rekuperacije toplote iz otpadnog
vazduha u sistemima ventilacije iio
Mjera s: 7amjena individualnih elektrinih bojlera za
pripremu sanitarne tople vode solarnim termalnim sistemima iaa
Mjera ,: Ugradnja termostatskih ventila na postojea grejna
tijela ia,
Mjera io: Frekventna regulacija i,,
Mjera ii: Kompenzacija reaktivne energije io
Mjera ia: 7amjena klasinih rasvjetnih tijela i;
Mjera i,: Upravljanje vrnom energijom i,i
Aneksi i,
Aneks i: Ireliminarni upitnik za naruioca energetskog
pregleda i,,
Aneks a: Kontrolne liste i,s
Spoljanji omota objekta i,s
Sistem grijanja io,
Sistem hlaenja / klimatizacije i;i
Iriprema sanitarne tople vode (STV) i;s
Ventilacioni sistem isa
Ventilatori i pumpe is,
Elektrine instalacije is,
Aneks ,: Tabela tipskih slojeva zida u zavisnosti od perioda
gradnje objekta i,
Aneks : Najvee doputene vrijednosti koecijenta prolaza
toplote U i,o
Aneks ,: Ekoloki izolacioni materijali i,;
Anex o: Ocjena ekasnosti raznih energetskih sistema u
objektu aoo
Aneks ;: Korisne tabele vezano za razne energetske sisteme u
objektima ao,
Literatura ai;
Prirunik za sprovoenje
energetskih pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
1 2 Energetski pregledi
Defnicija
Energetski pregled (audit) zgrade podrazumijeva analizu
energetskih karakteristika omotaa i tehnikih sistema zgrade u
cilju utvrivanja postojee potronje energije, a zatim i donoenja
zakljuaka i preporuka za poveanje energetske ekasnosti.
Osnovni cilj energetskog pregleda je da se prikupljanjem i
obradom niza podataka o graevinskim karakteristikama objekta
u smislu toplotne zatite, kao i energetskim svojstvima raznih
sistema potronje energije i vode, dobije to bolji uvid u postojee
energetsko stanje objekta, nakon ega se predlau konkretne mjere
poveanja energetske ekasnosti. Ove mjere se odnose na:
Ioboljanje toplotnih karakteristika spoljanjeg omotaa;
7amjenu ili poboljanje sistema grijanja;
7amjenu ili poboljanje sistema ventilacije;
7amjenu ili poboljanje sistema hlaenja;
7amjenu ili poboljanje sistema klimatizacije;
7amjenu ili poboljanje sistema pripreme sanitarne tople vode;
Ioboljanje sistema rasvjete i elektrinih potroaa;
Iromjenu energenta gdje je to ekonomski i ekoloki isplativo;
Uvoenje obnovljivih izvora energije;
Racionalno korienje vode;
Ioboljanje sistema kontrole i upravljanja.
7a sve predloene pakete mjera utvruju se tehnike karakteristike
implementacije, ostvarive utede energije, kao i procjena investicije i
moguih ekonomskih uteda. Na bazi poreenja dobijenih rezultata
izrauje se izvjetaj sa preporukama za optimalan izbor mjera.
Dvije su osnovne svrhe energetskog pregleda:
i. Analiza postojeeg stanja i predlaganje mjera za poboljanje
energetskih karakteristika novih i postojeih objekata,
a. Izrada sertikata o energetskim karakteristikama zgrade i
odreivanje energetske klase zgrade.
Uvod
Njemako drutvo za meunarodnu saradnju (Deutsche
Gesellschaft fr internationale 7usammenarbeit GI7) kroz
svoj projekat ve od aoos. godine aktivno radi na unapreenju i
promociji energetske ekasnosti u Crnoj Gori.
Neophodnost poboljanja enegetske ekasnosti u zgradama u Crnoj
Gori vidljiva ja na brojim primjerima. Moda je najbolji pokazatelj
energetske ekasnosti potronja energije po kvadratnom metru
na godinjem nivou, konstatujemo da se u naim objektima, u
poreenju sa objektima iste namjene u zemljama zapadne Evrope,
potroi ,- puta vie energije za zadovoljenje istih potreba. U
nekim sluajevima, ako poredimo sa objektima koji su graeni po
standardima pasivne kue, ta razlika moe biti ekstremna, ak
deset i vie puta.
Jedan od ciljeva projekta je bio i osposobljvanje strunih lica za
vrenje enrgetskih pregleda zgrada. Tako je u sklopu projekta
realizovano vie obuka inenjera koji su sertikovani od strane
Ministarstva ekonomije da su osposobljeni da urade takvu vrstu
pregleda objekata.
Nakon nekoliko godina pionirskog rada u oblasti energetske
ekasnosti, energetskih pregleda zgrada, predloga i realizacije mjera
za poveanje energeske ekasnosti, kao logian slijed ukazala se
potreba za objedinjavanjem steenih znanja i praktinih iskustava
u radu na terenu, potreba da se pripremi i publikuje jedan ovakav
prirunik koji e sadanjim i buduim energetskim auditorima
omoguiti siguran slijed koraka u izradi energetskog pregleda, pa
samim tim i osigurati njihov kvalitet.
GI7 je sa zadovoljstvom podrao pripremu i izdavanje ovog
prirunika kao jedne vane i smislene stepenice sa ciljem
poboljanja energetske ekasnosti u Crnoj Gori.
Goran Tuponja, GI7
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
3 4
Iravilnikom o vrenju energetskih pregleda zgrada. Vano
polazite za izradu detaljnog energetskog pregleda postojeih
objekata predstavljaju podaci o periodu izgradnje, kao i poznavanje
karakteristika gradnje za taj period. Cilj energetskog pregleda jeste
da se nakon analize postojeeg stanja daju preporuke kako smanjiti
potrebe za energijom poboljanjem toplotnih karakteristika
spoljanjeg omotaa objekta i karakteristinih sistema potronje
energije u objektu, kao i mogunostima za primjenu alternativnih
izvora energije.
Tipovi energetskog pregleda
Irema detaljnosti istraivanja postoje dva tipa energetskog pregleda:
i. Ireliminarni energetski pregled
a. Detaljni energetski pregled
Preliminarni energetski pregled ukljuuje krai uvid u energetsko
stanje objekta sa ciljem utvrivanja potencijala za poveanje
energetske ekasnosti. To podrazumijeva vizuelni pregled stanja
omotaa i energetske infrastrukture u objektu, njihovu energetsku
analizu, a zatim i preporuke za poveanje energetske ekasnosti.
Sama posjeta objektu traje jedan dan i tokom pregleda se mogu
izvriti kraa mjerenja. Na osnovu izvrenog preliminarnog
energetskog pregleda donosi se i odluka o potrebi za sprovoenjem
detaljnog energetskog pregleda.
Detaljni energetski pregled ukljuuje detaljnu energetsku
analizu graevinskih i tehnikih sistema u objektu. U odnosu na
preliminarni energetski pregled, ovdje se vre dodatna mjerenja
u cilju kvalitetnije procjene energetskih karakteristika odreenih
sistema u objektu, a takoe se vri i detaljnija analiza primjenjivosti
i isplativosti pojedinih mjera energetske ekasnosti. U izvjetaju o
izvrenom detaljnom energetskom pregledu predlog mjera ukljuuje
poslovni i nansijski plan.
Irema starosti zgrade razlikujemo:
i. Energetske preglede novih zgrada
a. Energetske preglede postojeih objekata
Energetski pregledi novih zgrada nisu tema ovog prirunika jer je
svrha takvih analiza, prije svega, sertikacija objekata. Ovaj proces
je jednostavniji od energetskih pregleda postojeih objekata jer se u
velikoj mjeri koriste podaci iz projektne dokumentacije i ne daje se
detaljna analiza mjera za poboljanje energetskih karakteristika. Ovaj
prirunik se, prije svega, bavi analizom energetskih karakteristika
postojeih objekata i pojanjenjima kako da se iste unaprijede
primjenom adekvatnih mjera energetske ekasnosti.
Energetski pregledi postojeih objekata se rade u skladu sa
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
5 6
Arhitektonski projekat;
Irojekat graevinskih konstrukcija i drugi graevinski projekti;
Irojekat vodovodne i kanalizacione mree;
Irojekat elektroinstalacija jake i slabe struje;
Irojekat termotehnikih instalacija (grijanje/ventilacija/
hlaenje/klimatizacija), mainskih postrojenja, ureaja i
instalacija;
Ostali projekti i elaborati: projekat ureenja terena, procjena
uticaja na ivotnu sredinu, protivpoarna zatita, toplotna i
zvuna zatita objekta, energetska ekasnost i dr. u skladu sa
namjenom objekta.
U sluaju da pomenuta projektna dokumentacija ne postoji, bilo
kakvi nacrti ili skice lokacije, eme razvoda instalacija, specikacije
opreme i sl. mogu biti od velike koristi.
Takoe, veoma korisni mogu biti i graevinske knjige i graevinski
dnevnici izvoaa radova, kao i projekti odravanja objekta.
U sluaju da postojei objekat nema auriranu tehniku
dokumentaciju ili je nema uopte, potrebno je da auditor na osnovu
postojee dokumentacije i kasnije vizuelnog pregleda, eventualnih
mjerenja i foto dokumentacije, donese niz pretpostavki bitnih za
dalje analize. Od koristi moe biti i ukoliko je objekat graen tipski,
pa se potrebne informacije mogu dobiti iz poznavanja nekog drugog
objekta istog tipa.
Ako se iz postojee dokumentacije i pregleda objekta na terenu ne
moe sa sigurnou odrediti graevinska zika spoljnjeg omotaa
zgrade, kao pretpostavka se uzima graevinska zika spoljnjeg
omotaa karakteristina za period gradnje objekta i odgovarajui
koecijenti prolaza toplote.
Ukoliko uopte ne postoji projektna dokumentacija, ta okolnost
predstavlja dodatni posao koji je veoma vano denisati prilikom
ugovaranja audita. Nepostojanje projektne dokumentacije moe biti
rijeeno sprovoenjem snimanja objekta od strane auditora ili moe
biti narueno nezavisno od energetskog pregleda.
Faze izvoenja energetskog pregleda
Nakon potpisivanja ugovornih obaveza sa naruiocem energetskog
pregleda, kojim su izmeu ostalog denisani cilj i obim energetskog
pregleda, pristupa se izvoenju energetskog pregleda.
Sve aktivnosti vezano za izvoenje energetskog pregleda moemo
podijeliti u tri faze:
Faza i: Aktivnosti prije posjete lokaciji
Faza a: Aktivnosti tokom posjete lokaciji
Faza ,: Aktivnosti nakon posjete lokaciji
Faza 1: Aktvnost prije posjete lokaciji
Inicijalni sastanak sa naruiocem energetskog
pregleda
Energetski pregled zapoinje inicijalnim sastankom sa naruiocem
energetskog pregleda na kom e se naruiocu predstaviti aktivnosti
koje e se sprovoditi u okviru planiranog energetskog pregleda. U
cilju pripreme auditora za posjetu lokaciji i stvaranja neke prve slike
o objektu i njegovim energetskim karakteristikama, od naruioca
pregleda se zahtijeva dostavljanje sljedeih podataka:
Iostojee tehnike dokumentacije;
Iodataka o potronji energije i vode u objektu, tj. kopija rauna
za sve utroene energente i vodu (poeljno bi bilo za posljednje ,
godine, a najmanje za ia mjeseci);
Ispunjenog upitnika za prikupljanje osnovnih informacija o
energetskoj situaciji u objektu (primjer ovakvog upitnika se
nalazi u Aneksu i). Ovaj upitnik bi bilo veoma korisno imati
ispunjen prije planiranog obilaska objekta.
Analiza postojee tehnike dokumentacije
Tehnika dokumentacija za koju bi bilo poeljno da je na
raspolaganju auditoru prije posjete lokaciji odnosi se na sljedee
idejne ili glavne projekte:
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
7 8
Ioreenjem potronje energenata/energije ili vode kroz godine
moemo doi do saznanja da li je mjesena i godinja potronja
ujednaena ili postoje neke nepravilnosti koje ukazuju na
eventualnu neispravnost nekog od sistema, greku u raunu za dati
energent i sl (slika ,).
Analiza potronje energije i vode iz dostavljenih rauna je veoma
bitna kako bi se uporedila sa energetskim potrebama objekta koji se
dobijaju proraunom. U tom cilju potrebno je odrediti referentnu
godinju potronju energije ili vode. Najee se kao referentna
potronja uzima potronja iz zadnje godine u kojoj nije bilo nekih
poremeaja u aktivnostima na lokaciji, snabdijevanju energijom
i vodom i, naravno, za koju su dostupni rauni za utroene
Analiza potronje energije i vode u objektu prema
postojeim raunima
Iodaci o potronji energije i vode u objektu se analiziraju kroz
optimalno , godine kako bi se modelirala potronja energije i
procijenile energetske potrebe u objektu.
Na osnovu dobijenih rauna za sve vrste energenata i vodu pravi
se energetski bilans, kao i bilans trokova. Energetski bilans
predstavlja potronju pojedinih energenata u ukupnoj godinjoj
potronji energije, dok bilans trokova sadri trokove za energiju/
energente i vodu za dati objekat. Ove bilanse potrebno je povezati
sa aktivnostima u objektu i na taj nain stvoriti neku prvu sliku o
potronji energije i vode u objektu.
Irikazivanjem podataka na ovakav nain istie se znaaj pojedinih
vrsta energenata/energije u ukupnoj potronji energije u objektu.
Iotronju svakog tipa energenta/energije i vode potrebno je
prikazati zasebno. Iodaci o potronji mogu se predstaviti graki i
tabelarno.
Iz grakog prikaza potronje energije po mjesecima moemo izvui
neke zakljuke koji su oigledni, kao to je prikazano u primjerima
na slici a (pikovi u zimskom odnosno ljetnjem periodu se odnose na
potronju elektrine energije za grijanje odnosno hlaenje).
Slika 1: Bilans
trokova i energetski
bilans
Slika 2: Primjeri
analize potronje
elektrine energije
po mjesecima
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
9 10
Irikaz trokova godinje potronje u referentnoj godini se vri
prema zadnjim dostupnim cijenama energije ili vode na tritu.
Iste cijene se kasnije koriste u proraunima protabilnosti mjera
energetske ekasnosti.
U sluaju da se pojave vee razlike u proraunom dobijenoj
vrijednosti potronje i stvarnoj potronji (potronji prema
dostavljenim raunima) u objektu, ove razlike je potrebno objasniti.
Na primjer, razlog pojave razlika moe biti nain korienja
objekta tokom sezone grijanja. U sluaju da je stvarna (referentna)
potronja mnogo vea od proraunate, uzrok tome moe biti
nepotrebno pregrijavanje prostora, prekomjerno provjetravanje
prostorija, nepostojanje nonog i dnevnog reima rada itd. U sluaju
da je stvarna potronja manja od proraunom dobijene vrijednosti
potrebno je provjeriti da li je razlog tome neodravanje termikih
uslova komfora u objektu.

Priprema i organizacija energetskog pregleda
Nakon obrade podataka prikupljenih upitnikom i djeliminog
upoznavanja sa objektom kroz postojeu tehniku dokumentaciju
i analizu potronje energije i vode na osnovu dostavljenih rauna,
pristupa se planiranju posjete lokaciji i sprovoenju energetskog
pregleda.
Nekoliko korisnih predloga i sugestija u cilju to kvalitetnije
pripreme za obilazak objekta dati su u nastavku:
Iripremiti pitanja za vlasnika zgrade/tehniko osoblje vezano
za nedoumice koje su nastale tokom analize potronje energije/
vode iz postojeih rauna (neoekivani pikovi sa grakog
prikaza potronje energije/vode, neoekivana potronja u nekim
periodima, tanost rauna i sl);
Bilo bi korisno pripremiti crtee podloge (osnove i fasade
ukoliko postoje), i to u nekoliko kopija za hvatanje biljeki
tokom posjete objektu, kao i za oznaavanje tipova zidova i
prozora, uoenih oteenja, pozicije opreme termotehnikih
instalacija, kondicioniranih povrina, nivoa osvjetljenja i
elemenata nekih drugih tehnikih sistema u objektu;
Iripremiti kontrolne liste, popunjene u dijelu koji se odnosi na
energente/energiju i vodu. Takoe, moraju se uzeti u obzir i
promjene u energetskim svojstvima zgrade i tehnikim sistemima u
objektu (uzima se zadnja godina poslije implementacije promjena).
Ako je za period za koji su dostupni podaci (poeljno , godine),
mjesena i godinja potronja ujednaena, za referentnu potronju
se moe uzeti prosjena potronja u zadnje , godine (ili period za
koji su na raspolaganju rauni). U sluaju da mjesena i godinja
potronja nije ujednaena, za odreivanje referentne potronje
potrebno je izolovati mjesece ili cijelu godinu u kojima je potronja
nerealna (odstupa od uobiajene), a u prosjek uzeti samo podatke
koji odgovaraju realnom nainu korienja zgrade.
Slika 3: Analiza
potronje elektrine
energije kroz period
od dvije godine
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
11 12
Faza 2: Aktvnost tokom posjete objektu
Pregled postojeeg stanja objekta
Nakon obavljenih pripremnih aktivnosti pristupa se posjeti lokacije
i sprovoenju energetskog pregleda. Cilj posjete lokaciji je detaljnije
upoznavanje sa aktivnostima u objektu, graevinskim i energetskim
karakteristikama zgrade, nainima voenja i odravanja objekta,
kao i navikama korisnika.
Iosjeta lokaciji bi trebala zapoeti kratkim uvodnim sastankom
sa direktorom/naruiocem energetskog pregleda koji je vlasnik ili
korisnik objekta. Na ovom sastanku bi trebalo imenovati osobu
zaduenu za odravanje objekta koja raspolae tehnikim i radnim
podacima o opremi i sistemima u objektu, koja e se staviti na
raspolaganje auditoru tokom energetskog pregleda. Takoe, trebalo
bi imenovati i osobu koja e biti zaduena za davanje informacija o
objektu, u sluaju potrebe i nakon zavrene posjete.
Irilikom obilaska objekta potrebno je provjeriti podatke
prikupljene upitnikom, kao i prikupiti ostale bitne informacije i
podatke koji nisu prikupljeni upitnikom ili se mogu prikupiti samo
na terenu. Neki od tipinih podataka o zgradi koji se provjeravaju
ili prikupljaju na terenu odnose se na povrine i raspored prostorija,
detalje graevinskih elemenata spoljanjeg omotaa, tehnike
karakteristike sistema potronje energije i vode, uslove i parametre
koriene pri projektovanju i uslove i parametre u radu, reim
korienja itd.
Izrada foto dokumentacije tokom posjete lokaciji je veoma vana u
cilju pripreme to kvalitetnijeg izvjetaja o izvrenom energetskom
pregledu. Iored toga, foto dokumentacija predstavlja veliku
pomo u naknadnim analizama i pregledima detalja tehnikih
karakteristika objekta.
Iregled postojeeg stanja objekta obuhvata prikupljanje podataka o:
Graevinskim karakteristikama zgrade u smislu toplotne
zatite;
Energetskim svojstvima sistema za grijanje;
projektovano stanje. Irimjeri kontrolnih listi za omota zgrade i
razne tehnike sisteme u objektu su dati u Aneksu a;
Napraviti plan obilaska i plan potrebnih mjerenja koja e se
izvoditi;
Obezbijediti potrebne instrumente i opremu za izvoenje
planiranih mjerenja: termometar, data logeri za mjerenje
temperature, luksmetar, termografska kamera, analizator
dimnih gasova, anemometar, ultrazvuni mjera protoka, mreni
analizator i dr.;
Takoe, potrebno je ponijeti metar, pantljiku, kompas i sl.
(posebno u sluaju kada ne postoji projektna dokumentacija);
Ne zaboraviti fotoaparat: Iripremiti fotoaparat pri emu treba
obratiti panju da je rezolucija aparata podeena na najvee
vrijednosti radi dobijanja to kvalitetnijih fotograja, da na
kartici ima dovoljno prostora, da je baterija aparata napunjena i
sl.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
13 14
Energetskim svojstvima sistema za ventilaciju;
Energetskim svojstvima sistema za klimatizaciju;
Energetskim svojstvima sistema za hlaenje;
Energetskim svojstvima sistema za pripremu sanitarne tople
vode;
Energetskim svojstvima sistema za rasvjetu;
Energetskim svojstvima ostalih potroaa elektrine energije;
Energetskim svojstvima sistema potronje pitke i sanitarne
vode;
Energetskim svojstvima specinih sistema
Tokom pregleda pomenutih sistema potrebno je obratiti panju na
sljedee elemente za koje je potrebno prikupiti podatke
(redom po nabrojanim sistemima):
///Spoljanji omota objekta
Objekat
Uporediti da li se izvedeno i projektovano stanje poklapaju;
Evidentirati pozicije i detalje koji se ne poklapaju;
Ubiljeiti eventualne dogradnje ili izmjene na objektu;
Irovjeriti mjere ako dokumentacija nije dovoljno dobra;
Irepoznati oblikovni i konstruktivni koncept objekta;
Utvrditi orjentaciju objekta u odnosu na strane svijeta;
Evidentirati da li je objekat ukopan ili ne
Spoljni zidovi
Irepoznati slojeve zida i njihove debljine;
Utvrditi postojanje i vrstu/tip toplotne izolacije;
Evidentirati sve vrste zidova i njihove orjentacije;
Utvrditi postojanje eventualnih oteenja na zidu i evidentirati
ih;
7abiljeiti sve ankere, nosae, nadstrenice, tende,...;
Utvrditi da li ima mjesta nastalih oteenjem od prodiranja vode
Evidentirati specine stilske i druge detalje na fasadi;
Evidentirati posebne oblikovne elemente (erkeri, ispusti,
konzole, zakrivljene povrine, prolazi i sl.);
Irovjeriti parapetne zidove, da li su smanjene debljine,
promijenjenog materijala i sl.;
Evidentirati sve hladne mostove (linijske i takaste)
Krov
Evidentirati sve vrste krova (ravan ili kos);
Irepoznati konstrukciju koja je primijenjena;
Evidentirati slojeve za svaku vrstu krova sa pripadajuim
debljinama;
Utvrditi postojanje i vrstu/tip toplotne izolacije;
Utvrditi prohodnost krova (u sluaju ravnog krova);
Utvrditi postojanje eventualnih oteenja na krovu i opisati ih;
7abiljeiti kako je rijeen odvod atmosferske vode i evidentirati
eventualna oteenja;
Utvrditi postojanje odgovarajue hidroizolacije;
Utvrditi postojanje eventualnih oteenja unutar objekta
izazvanih prodorom vode sa krova;
Navesti vrstu (lezei, visei) i stanje u kojem se nalaze oluci i
vertikalne cijevi;
Utvrditi postojanje atike u sluaju ravnog krova
Analizirati spoj krovne i zidne ravni;
Evidentirati sve prodore kroz krovne povrine (vertikala,
dimnjak, razni nosai i sl.);
Evidentirati postojanje krovnih prozora, svjetlarnika i sl.
Prozori i vrata
Irepoznati sve vrste prozora sa pripadajuom orjentacijom;
Iodijeliti prozore u razliite tipove ukoliko se razlikuju po
dimenzijama, vrsti, broju i debljini stakala, materijalu okvira,
vrsti okvira, vrsti prozora, vrsti zatite od sunca;
7abiljeiti stanje prozora po vrstama uz kratke opise;
Evidentirati na crteu prozore sa oteenjima i opisati oteenja;
Oznaiti prozore na nain na koji e biti jasno koje mjere e ii
za koju vrstu prozora;
Oznaiti prozore koji ispunjavaju temike zahtjeve;
Evidentirati prozore koji su u skorije vrijeme zamijenjeni;
7abiljeiti sve vrste zatita od sunca i njihove karakteristike
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
15 16
Pod
Irepoznati vrste podova (u zavisnosti od zavr[ne obrade i
slojeva);
Irovjeriti stvarne i izvedene povrine po vrsti podova;
Utvrditi postojanje toplotne izolacije
///Sistem grijanja
7abiljeiti podatke sa ploice kotla;
Opisati stanje kotla, oplate, izolacije, instalacije;
Opisati stanje sigurnosne opreme;
7abiljeiti podatke sa ploice plamenika;
Opisati stanje dimnjaka i prikljuka na dimnjak;
Utvrditi postojanje hemijske pripreme vode;
Navesti temperaturni reim sistema grijanja;
Navesti podatke o kotlarnici i oznaiti njenu poziciju na
crteima/skicama
.....
Navesti vrstu energenta i nain snabdijevanja energentom;
7abiljeiti podatke sa ploica pojedinih komponenti sistema
skladitenja i nabavke goriva;
Opisati stanje instalacije za skladitenje i nabavku goriva;
Opisati stanje sigurnosne opreme za skladitenje i nabavku
goriva;
Utvrditi potronju goriva preko podatka o punjenju rezervoara
.....
Opisati opte stanje cijevnog razvoda i armature;
Opisati stanje izolacije cjevovoda;
Navesti podatke o cirkulacionim pumpama i nainu njihove
regulacije;
Utvrditi hidrauliku izbalansiranost sistema
.....
Navesti vrste grejnih tijela, njihov ukupni broj i instalirani
grejni kapacitet po vrstama, kao i oznaiti njihove pozicije na
crteima/skicama;
Opisati stanje grejnih tijela;
Utvrditi postojanje regulacionih ventila na grejnim tijelima
.....
Naznaiti sistem regulacije i njegovu kompatibilnost sa
sistemom grijanja odnosno karakteristikama objekta;
Utvrditi postojanje zona sa razliitim temperaturama grijanja;
Evidentirati mjesta postavljanja temperaturnih senzora;
Evidentirati mogunost praenja veliina koje se reguliu
.....
Navesti reim rada sistema grijanja (prekidi u grijanju, set-back
temperatura);
Opisati nain odravanja sistema;
Utvrditi postojanje praenja potronje goriva i isporuene
energije;
Utvrditi postojanje dokumentacije za kotao i njegovu opremu,
kao i sheme povezivanja;
Utvrditi postojanje knjige pregleda i odravanja kotla;
Evidentirati eventualne podatke o periodinim pregledima
.....
Utvrditi postojanje pojedinanih ureaja za grijanje objekta;
Navesti vrste, broj, instalirani kapacitet, reim rada i opte stanje
pojedinanih ureaja za grijanje objekta
///Ventlacioni sistem (grijanje)

Naznaiti podatke o prostoru koji se ventilira (opis i veliina);
Navesti podatak o zahtjevu za izmjenama vazduha i kvalitetom
(temperatura, vlanost);
7abiljeiti podatke sa ploice ventilacione/klima komore (broj
komora, tip, godina proizvodnje, ukupna instalirana elektrina
snaga i kapacitet sistema);
Oznaiti poloaj ventilacione/klima komore na crteima/
skicama;
Opisati stanje ventilacione/klima komore
.....
Naznaiti tip i kapacitet grijaa vazduha;
Opisati stanje grijaa vazduha;
Navesti izvor toplotne energije grijaa vazduha (podaci sa
ploice kotla);
Opisati stanje kotla, oplate, izolacije, instalacije;
Navesti podatke o cirkulacionim pumpama (tip, snaga, stanje) i
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
17 18
nainu njihove regulacije;
Utvrditi postojanje ltera, ovlaivaa, hladnjaka i navesti njihov
tip i kapacitet;
Navesti podatke o ventilatorima (tip, snaga, stanje) i nainu
njihove regulacije
.....
Opisati kanalski razvod (materijal, popreni presjek, izolacija);
Opisati stanje kanalskog razvoda;
Navesti postojanje regulacionih klapni;
Evidentirati elemente za distribuciju vazduha (reetke, difuzori
i sl.);
Evidentirati otvore za uzimanje svjeeg vazduha i izbacivanje
otpadnog vazduha;
Navesti udio svjeeg vazduha;
Navesti koliinu i temperaturu otpadnog vazduha;
Navesti koliinu i temperaturu ubacivanog vazduha;
Utvrditi postojanje recirkulacije vazduha;
Utvrditi postojanje sistema za rekuperaciju toplote i navesti
njegov tip i ekasnost;
Opisati nain regulacije sistema i stanje sistema regulacije;
Evidentirati mogunost praenja veliina koje se reguliu
.....
Naznaiti reim rada sistema ventilacije;
Opisati nain odravanja sistema;
Navesti starost sistema i njegovo opte stanje
///Sistem hlaenja/klimatzacije


Naznaiti tip sistema hlaenja/klimatizacije (lokalni ili centralni)
Lokalni sistem hlaenja:
Naznaiti tip sistema (monosplit, multisplit, kompaktni
ureaji);
Navesti broj jedinica (unutranjih i spoljanjih) i oznaiti
njihove pozicije na crteima/skicama;
Naznaiti ukupni instalirani rashladni kapacitet;
Navesti pojedinane rashladne kapacitete;
Utvrditi postojanje mogunosti grijanja;
Navesti prosjean faktor hlaenja/grijanja (EER/COI);
Navesti vrstu radnog uida;
Opisati regulaciju sistema hlaenja;
Navesti reim rada sistema hlaenja i evidentirati prekide u
hlaenju;
Opisati nain odravanja sistema;
Navesti starost sistema i njegovo opte stanje

Centralni sistem hlaenja:
Naznaiti ukupni instalirani rashladni kapacitet;
Navesti vrstu rashladnog agregata (kompresorski ili
apsorpcijski);
Evidentirati broj agregata i oznaiti na crteima/skicama
njihovu poziciju u objektu;
7abiljeiti podatke sa ploice rashladnog agregata (tip, snaga,
ekasnost, temperaturni reim);
Navesti vrstu rashladnog uida;
Navesti starost i opisati stanje rashladnog agregata;
Naznaiti izvor energije rashladnog agregata;
Evidentirati postojanje rashladnih kula (navesti njihov broj i
oznaiti poziciju u objektu);
Evidentirati postojanje slobodnog hlaenja;
Evidentirati postojanje evaporativnog hlaenja (navesti protok
vazduha, ekasnost zasienja, IF faktor);
Utvrditi postojanje mogunosti grijanja
.....
Evidentirati postojanje toplotne pumpe (navesti izvor i ponor,
broj pumpi i njihovu poziciju u objektu);
7abiljeiti podatke sa ploice toplotne pumpe (tip, kapacitet
hlaenja/grijanja, EER/COI);
Navesti starost i opisati stanje toplotne pumpe
.....
Evidentirati postojanje klima komora (navesti broj komora,
tip, godinu proizvodnje, ukupnu instaliranu elektrinu snagu i
kapacitet sistema);
Utvrditi postojanje ltera, ovlaivaa, grijaa, hladnjaka i navesti
njihov tip, kapacitet i izvor energije;
Navesti podatke o cirkulacionim pumpama (tip, snaga, stanje) i
nainu njihove regulacije;
Navesti podatke o ventilatorima (tip, snaga, stanje) i nainu
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
19 20
njihove regulacije;
Utvrditi postojanje sistema za rekuperaciju toplote i navesti tip i
ekasnost sistema;
Oznaiti na crteima/skicama pooloaj klima komore u objektu;
Opisati stanje klima komore
.....
Naznaiti vrstu nosioca energije (voda, vazduh);
Opisati kanalski razvod (presjek, materijal, izolacija, regulacione
klapne);
Opisati cijevni razvod (dvocijevni ili etvorocijevni, materijal,
izolacija);
Naznaiti starost i opisati stanje kanalskog/cijevnog razvoda;
Evidentirati terminalne jedinice (navesti vrstu, broj, instaliranu
snagu, kao i oznaiti njihove pozicije na crteima/skicama)
.....
Opisati sistem regulacije rada rashladnih agregata i terminalnih
jedinica;
Utvrditi postojanje zona sa razliitim temperaturama hlaenja;
Evidentirati mogunost praenja veliina koje se reguliu
.....
Navesti reim rada sistema hlaenja i evidentirati prekide u
hlaenju);
Opisati nain odravanja sistema
///Sistem za pripremu sanitarne tople vode (STV)

Naznaiti nain pripreme STV (decentralizovana, centralna);
Decentralizovana priprema STV:
Navesti tip ureaja (protoni ili akumulacioni), njihov broj,
vrstu energenta, ukupan kapacitet i kapacitet po vrstama;
Navesti potronju vode u objektu;
Naznaiti potrona mjesta u objektu (vrsta i koliina, nain i
broj korienja);
Navesti reim rada ureaja;
Opisati nain odravanja ureaja;
Navesti starost i opisati stanje ureaja;

Centralna priprema STV:
Naznaiti izvor toplote (postojei kotlovi za grijanje objekta,
posebni kotlovi za STV);
7abiljeiti podatke sa ploice kotla;
Opisati stanje kotla, oplate, izolacije, instalacije;
7abiljeiti podatke sa ploice rezervoara (zapremina i dr.);
Opisati stanje rezervoara i izolacije;
Opisati cijevni razvod (materijal, izolacija);
Evidentirati postojanje curenja u sistemu;
Navesti temperature isporuene tople vode i hladne vode na
ulazu;
Utvrditi postojanje mjerenje potronje tople vode;
Opisati nain regulacije sistema za pripremu STV;
Navesti potronju vode u objektu;
Naznaiti potrona mjesta u objektu (vrsta i koliina, nain i
broj korienja);
Navesti reim rada sistema;
Opisati nain odravanja sistema;
Navesti starost i opisati stanje sistema;
///Sistem snadbijevanja elektrinom energijom i
mjerenje potronje
Snimiti stanje glavnog razvodnog ormara objekta (GRO), kao i
lokalnih razvodnih ormara;
Evidentirati rezultate snimanja razvodnih ormara IC kamerom
koji ukazuju na nedozvoljeno zagrijavanje kablova, sklopki,
osiguraa i ostalih elemenata;
Navesti tip, presjek i stanje glavnog naponskog kabla;
Navesti starost instalacija, posljednji datum popravke ili
rekonstrukcije sistema elektroenergetskih instalacija ili pojednih
njegovih djelova;
Navesti naponski nivo, mjesto i nain napajanja objekta;
Evidentirati postojanje redovnog odravanja i ugovora za
odravanje elektroenergetskih instalacija objekta;
Evidentirati postojanje atesta o ispravnosti elektrinih instalacija
izdatog u posljednje tri godine;
Utvrditi mjesto vrenje mjerenja, kao i naponski nivo;
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
21 22
Evidentirati nain mjerenja (direktno ili indirektno);
Evidentirati postojanje mjerenja utroene reaktivne energije i
obraunske snage;
Navesti tip, proizvoaa i serijski broj brojila;
Navesti konstantu mjerenja;
Navesti trenutne fazne i meufazne napone na GRO, kao i
fazne struje na glavnom napojnom kablu (mjereno unimjerom
sa amper klijetima);
Evidentirati postojanje ureaja za kompenzaciju reaktivne
elektrine energije u objektu;
Evidentirati postojanje sistema upravljanja vrnom energijom u
objektu
///Sistem rasvjete (unutranje i spoljne)
Naznaiti tip i broj rasvjetnih tijela, njihove pojedinane i
ukupne instalisane snage;
Opisati stanje i navesti starost rasvjetnih tijela;
Navesti tip prigunica kod uo lampi (magnetne ili
elektronske);
Naznaiti nain upravljanja rasvjetom (centralno, lokalno,
automatsko);
Evidentirati postojanje tajmera, impulsnih releja, automata,
senzora osvjetljenja, senzora prisustva i sl.;
Evidentirati postojanje inteligentnih sistema upravljanja i
utvrditi integrisanost rasvjete u sistem pametne kue ukoliko
takav sistem postoji u objektu;
Utvrditi postojanje redovnog odravanja sistema rasvjete u
objektu;
Utvrditi da li izmjereni intenzitet osvjetljenja zadovoljava
standarde za tu vrstu objekta;
Opisati nain upravljanja spoljnom rasvjetom;
Navesti reim upotrebe unutranje i spoljne rasvjete (dnevni,
sedmini, godinji)
///Sistem ostalih elektrinih potroaa

Navesti naziv potroaa, tip i proizvoaa;
Navesti deklarisanu energetsku klasu svih potroaa;
Naznaiti broj potroaa, njihovu pojedinanu i ukupnu
instalisanu snagu;
Utvrditi uticaj potroaa na toplotni bilans objekta i podijeliti
ih u dvije grupe: potroai koji utiu na toplotni bilans objekta i
potroai koji ne utiu na toplotni bilans objekta;
Navesti starost, odnosno godinu proizvodnje potroaa;
Opisati stanje potroaa;
Opisati nain upravljanja potroaima;
Navesti prosjeno dnevno korienje u satima i broj dana
korienja u toku godine;
Evidentirati postojanje inteligentnih sistema upravljanja
potroaima i utvrditi integrisanost potroaa u sistem pametne
kue ili sistem upravljanja vrnom energijom ukoliko takvi
sistemi postoje u objektu;
///Sistem snabdijevanja pitkom i sanitarnom
vodom

Naznaiti potrona mjesta u objektu (vrsta i koliina, nain i
broj korienja);
Utvrditi postojanje potronje vode u tehnikim sistemima u
objektu (rashladne kule, ovlaivai i sl.);
Opisati nain snabdijevanja pitkom vodom;
Opisati stanje sistema i vodovodne mree;
Evidentirati eventualne gubitke i neeljena curenja;
Evidentirati postojanje sistema za regulaciju pritiska;
Evidentirati postojanje hidrantske mree, opisati stanje i
eventualne gubitke;
Opisati nain odravanja sistema
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
23 24
///Specifni podsistem:
Sistem komprimovanog vazduha
Naznaiti namjenu sistema;
Navesti podatke o kompresorima (tip, proizvoa, broj, starost);
Navesti ukupan kapacitet i pojedinane kapacitete;
Naznaiti radni pritisak u mrei;
Navesti radne parametre kompresora;
Navesti instaliranu elektrinu snagu elektromotora po
kompresorima;
Naznaiti podatke o rezervoaru za komprimovani vazduh
(zapremina, broj);
Opisati nain regulacije sistema;
Opisati nain hlaenja kompresora;
Navesti radni reim sistema;
Opisati opte stanje i ekasnost sistema
///Specifni podsistem:
Sistem pripreme pare
Naznaiti namjenu sistema;
Navesti podatke sa ploice parnog kotla (proizvoa, tip, starost,
instalirani kapacitet);
Opisati stanje kotla, oplate, izolacije, instalacije;
Opisati stanje sigurnosne opreme;
7abiljeiti podatke sa ploice plamenika (proizvoa, tip, starost,
max snaga plamenika);
Naznaiti vrstu energenta i nain snabdijevanje energentom;
Navesti temperature na izlazu i ulazu u parni kotao;
Navesti pritisak pare na izlazu iz kotla;
Naznaiti koliinu vode koja se dodaje u sistem;
Naznaiti temperaturu napojne vode na ulazu u kotao;
Opisati na koji nain se vri povrat kondenzata i nain obrade;
Opisati opte stanje cijevnog razvoda i armature;
Navesti sistem regulacije (posebno regulaciju krajnjih potroaa);
Navesti reim rada sistema;
Opisati nain odravanja sistema
///Specifni podsistem:
Kuhinjska oprema
Navesti grupe i tipove kuhinjskih ureaja, kao i energente koje
koriste;
Navesti instalisane nazivne snage ureaja;
Naznaiti periode korienja (dnevni/mjeseni);
Opisati opte stanje ureaja
///Specifni podsistem:
Veernica
Navesti grupe i tipove ureaja u veernicama, kao i energente
koje koriste;
Navesti instalisane nazivne snage ureaja;
Naznaiti periode korienja (dnevni/mjeseni);
Opisati opte stanje ureaja
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
25 26
Izvoenje potrebnih mjerenja
Analiza podataka prikupljenih u prethodnim koracima se po
potrebi upotpunjuje odreenim mjerenjima.
Mjerenja koja se izvode u cilju prepoznavanja ponaanja korisnika u
objektu i reima rada potroaa i na osnovu kojih moemo donijeti
zakljuke o ispunjenosti nekih uslova komfora u objektu, smatraju
se jednostavnim kontrolnim mjerenjima i odnose se na: mjerenja
temperature i vlanosti vazduha u prostorijama kondicioniranog
dijela objekta, mjerenja osvijetljenosti tipinih prostorija objekta,
osnovna mjerenja elektrinih veliina.
Mjerenja temperature i vlanost vazduha u
prostorijama kondicioniranog dijela objekta
Cilj mjerenja: provjera stepena ispunjenosti ambijentalnih uslova u
objektu, prikupljanje podataka neophodnih za proraun potronje
energije u objektu
Period mjerenja: preporuuje se ; dana
Mjerni instrument: data logeri za mjerenje temperature i/ili
vlanosti vazduha
Kratak opis mjerenja: u odabranim karakteristinim prostorijama
u objektu (po jedna prostorija iz grupa prostorija sa slinim
unutranjim projektnim uslovima, orjentacijom, nainom
korienja), kao i na odabranom mjestu van objekta, instalirati data
logere i ostaviti ih da biljee temperature i/ili vlanost vazduha u
denisanom periodu mjerenja
Rezultati mjerenja: podaci o zabiljeenim unutranjim i
spoljanjim temperaturama i/ili vlanosti vazduha u MS Excel
formatu
Interpretacija rezultata mjerenja: dobijeni podaci se analiziraju
u grakom i tabelarnom obliku i na osnovu njih se dobijaju
temperaturni uslovi za cijeli objekat (srednja unutranja
temperatura, srednja redukovana setback temperatura), odnosno
uslovi u pogledu vlanosti vazduha u objektu
Mjerenja osvijetljenost tpinih prostorija objekta
Cilj mjerenja: provjera stepena ispunjenosti uslova komfora u
pogledu osvjetljenja
Mjerni instrument: luksmetar
Kratak opis mjerenja: u odabranim
karakteristinim prostorijama u objektu (po jedna
prostorija iz grupa prostorija sa istim zahtjevanim
nivoom osvjetljenja, orjentacijom, nainom
korienja) denisati nekoliko taaka i u njima
izmjeriti nivo osvijetljenosti
Rezultati mjerenja: podaci o nivou osvijetljenosti u
mjernim takama
Interpretacija rezultata mjerenja: za dobijene podatke u mjernim
takama izraunati srednju vrijednost i na taj nain odrediti nivo
osvijetljenosti u odabranim prostorijama, odnosno utvrditi da li
nivo osvijetljenosti zadovoljava potrebe objekta
Slika 4: Rezultati
mjerenja
temperature u
objektu data
logerima
Slika 5: Luksmetar
Testo 540
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
27 28
Najea mjerenja koja se odnose na utvrivanje energetskog
stanja spoljanjeg omotaa su: identikacija mjesta toplotnih
gubitaka korienjem infracrvene termograje, mjerenje vazdune
propustljivosti zgrade (Blower Door Test), mjerenje U-vrijednosti
graevinskih elemenata In-situ.
Identfkacija mjesta toplotnih gubitaka kroz spoljanji
omota zgrade korienjem infracrvene termografje
Cilj mjerenja: analiza i ustanovljavanje energetskog stanja
spoljanjeg omotaa zgrade
Mjerni instrument: termografska kamera
Princip: tehnika termograje omoguava vizuelizaciju IC
zraenja koje je nevidljivo ljudskom oku. Termografska kamera
vidi toplotnu energiju koju objekat emituje, i na osnovu toga
proraunava temperaturu po povrini omotaa uz prethodno
pravilno podeavanje parametara na kameri
Kratak opis mjerenja: snimanje objekta termografskom kamerom
uz prethodno podeavanje parametara kako bi se to tanije
odredila temperatura: emisivnost, reektovana temperatura,
atmosferska temperatura, relativna vlanost i rastojanje
Rezultati mjerenja: termogram
Osnovna mjerenja elektrinih veliina
Mjerene veliine: potronja aktivne i reaktivne energije, trenutna
snaga, vrna snaga, faktor snage, fazni i meufazni naponi, fazne
struje, frekvencija
Rezultati i cilj mjerenja: snimanje dnevnog dijagrama optereenja,
tj. snimanje dnevne dinamike potronje elektrine energije (aktivne
i reaktivne), evidentiranje optereenja po fazama (simetrija/
nesimetrija optereenja), evidentiranje faznog i meufaznog
naponskog nivoa (dozvoljeni/nedozvoljeni pad napona,
podnaponska i prenaponska stanja), ustanovljavanje prisustva viih
harmonika, evidentiranje faktora snage
Period mjerenja: za validne rezultate preporuuje se najmanje ;
dana, po mogunosti i due
Mjerni instrumenti: mreni
analizator, vatmetar, maksimetar,
voltmetar, ampermetar,
frekvencmetar, brojilo aktivne
energije, brojilo reaktivne energije,
unimjer, amper klijeta itd.
Mjere EE: Upravljanje vrnim
optereenjem se ostvaruje
kontrolisanjem radnih reima
najveih potroaa. Cilj je izbjei istovremeni rad, tj. rasporediti
periode punog optereenja razliitih potroaa tako da se ne
poklapaju. Kompenzacija reaktivne energije sa ciljem poboljanja
faktora snage, smanjenja trokova za utroenu elektrinu energiju i
ostvarenja niza pozitivnih tehnikih efekata.
U drugu grupu mjerenja moemo svrstati mjerenja kojima se
preciznije utvruju energetska svojstva objekta i koja u prethodnim
fazama nisu mogla biti utvrena ili postoje opravdane sumnje u
tanost nekih parametara bitnih za proraun energetskih potreba
objekta. Ova mjerenja se odnose na utvrivanje energetskog stanja
omotaa, zatim na razna mjerenja u sistemima grijanja, hlaenja,
ventilacije i klimatizacije, kao i na mjerenja elektroenergetskih
parametara potronje elektrine energije.
Slika 7:
Termografska
kamera i rezultat
mjerenja
(termogram)
Slika 6: Mreni
analizator
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
29 30
Interpretacija rezultata mjerenja: dobijeni broj izmjena vazduha
n
,o
ne bi smio biti vei od: n
,o
= ,,o h
-i
kod prirodne ventilacije, n
,o

= i,, h
-i
kod mainske ventilacije, n
,o
= o,o h
-i
kod pasivnih zgrada
(EN i,sa,)
Primjena: uglavnom na novim zgradama, mada se primjenjuje i na
postojeim
Mjerenje U-vrijednost graevinskog elementa In-situ
Cilj mjerenja: analiza i ustanovljavanje energetskog stanja
spoljanjeg omotaa zgrade
Mjerni instrument: multifunkcionalni mjerni ureaj, temperaturne
sonde (beine za spoljanju temperaturu, , termopara za
unutranju povrinu)
Kratak opis mjerenja: u denisanim ksnim intervalima tokom
cjelokupnog trajanja mjerenja, mjeri se unutranja temperatura
prostora, temperatura zida sa unutranje strane (u , take) i
spoljanja temperatura, dok se sa instrumenta oitava koecijent
prolaza toplote, pri emu se vode zapisi temperatura i koecijenta
prolaza toplote
Period mjerenja: u uslovima stabilne unutranje temperature
minimalno trajanje testa je , dana
Rezultati mjerenja: koecijent prolaza toplote (U vrijednost),
toplotni otpor, toplotna provodljivost
Primjena: na postojeim objektima gdje se ne zna tana
konstrukcija graevine i kada se ni jednom drugom metodom ne
Interpretacija rezultata mjerenja: informacije o raspodjeli
temperature po povrini posmatranog objekta, pri emu razliiti
temperaturni nivoi ukazuju na nepravilnosti omotaa zgrade:
postojanje toplotnih mostova, nehomogenosti materijala zida,
neispravnosti ili nepostojanje toplotne izolacije, podruja sa
poveanom vlagom itd.
Primjena: postojee zgrade, zgrade pod zatitom, nove zgrade
Mjerenje vazdune propustljivost zgrade (Blower
Door Test)
Cilj mjerenja: analiza i ustanovljavanje stanja spoljanjeg omotaa u
smislu vazdune propustljivosti
Mjerni instrument: blower door ispitni ureaj

Princip: simuliranje odreenih uslova koji mogu nastati usljed
uticaja vjetra ili nevremena
Kratak opis mjerenja: specijalno dizajniran ventilator koji se na
poseban nain postavlja na prozor ili vrata i stvara razliku pritisaka
od ,o Ia izmeu spoljanjeg i unutranjeg prostora, a zatim se
mjeri zapreminski protok vazduha koji nastaje usljed razlike
pritisaka. Broj izmjena vazduha n
,o
u objektu se dobija dijeljenjem
izmjerene vrijednosti zapreminskog protoka (m
,
/h) sa unutranjom
zapreminom ispitivanog prostora objekta (m
,
)
Rezultati mjerenja: koliina promijenjenog vazduha na sat
Slika 8: Blower
door ispitni ureaj i
metode mjerenja
Slika 9: Postupak
mjerenja
U-vrijednosti
spoljanjeg omotaa
in-situ
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
31 32
Mjerenje dimnih gasova
Cilj mjerenja: kontrola procesa sagorijevanja, utvrivanje da li izvor
toplote zadovoljava uslove graninih vrijednosti emisija tetnih
materija u okolinu
Mjerni instrument: analizator dimnih gasova
Princip: primjena razliitih vrsta senzora koji se baziraju na
elektrohemijskom principu, jonizaciji dimnih gasova ili apsorpciji
infracrvenog zraenja
Kratak opis mjerenja: ubacivanje mjerne sonde u dimni kanal
izvora na odabranom mjestu i obrada izmjerenih podataka u
nekoliko razliitih reima rada
Rezultati mjerenja: sadraj Oa, CO, NO, NOa, temperatura
dimnih gasova i temperatura okoline
Interpretacija rezultata mjerenja: izmjerene koncentracije su date
u ppm i da bi bile meusobno uporedive svode se na referentni udio
kiseonika. Raunski se odreuju sadraj COa, gubici u dimnim
gasovima i viak vazduha, na osnovu ega se dolazi do podatka
o ekasnosti izvora toplote. Dobijene vrijednosti se uporeuju
sa graninim vrijednostima emisija i utvruje da li zadovoljavaju
vrijednosti utvrene propisima za zatitu ivotne sredine.

moe ustanoviti sastav graevinskih elemenata zgrade (previe
zahtjevna i previe skupa metoda za potrebe energetskog pregleda).
Ogranienja: stabilni spoljanji i unutranji temperaturni uslovi,
temperaturna razlika i,C, tokom mjerenja ne bi smjelo biti
sunca.
Mjerenjima u sistemima grijanja, hlaenja, ventilacije i klimatizacije
utvruju se tehnike karakteristike, ekasnost i funkcionalnost
sistema.
U sistemima grijanja izvode se mjerenja u cilju utvrivanja:
ekasnosti izvora toplote: temperatura i protok polaznog i
povratnog radnog uida, potronja goriva u kontrolisanom
vremenu, temperatura dimnih gasova, sastav dimnih gasova;
ekasnosti razvodnog sistema: temperatura i protok u
karakteristinim takama razvoda, termografsko snimanje;
ekasnosti grejnih tijela: temperatura i protok u grejnim
tijelima;
ekasnosti cirkulacionog sistema: pogonske karakteristike
pumpi;
izbalansiranosti sistema: protok na glavnom izlazu iz kotla, na
pojedinim granama razvoda i njihovim krajevima, pritisci uida
na najviim i najniim takama razvoda.
U centralizovanim klimatizacionim/ventilacionim sistemima izvode
se mjerenja temperature i vlanosti vazduha, protoka vazduha,
nepropusnosti ventilacionih kanala.
U centralizovanim rashladnim sistemima izvode se mjerenja
temperature kondenzacije i isparavanja, temperature rashladnog
medija.
Neka od mjerenja u sistemima grijanja, hlaenja, ventilacije i
klimatizacije objanjena su u nastavku.
Slika 10: Analizator
dimnih gasova
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
33 34
Mjerenje protoka radnog fuida ultrazvunim
mjeraem protoka
Cilj mjerenja: utvrivanje tehnikih karakteristika i ekasnosti
pojedinih djelova sistema grijanja/hlaenja/ventilacije/klimatizacije
Mjerni instrument: ultrazvuni mjera protoka
Princip: mjerenje brzine odziva ultrazvunog talasa
Kratak opis mjerenja: za prethodno unesene podatke o
karakteristikama cijevi (materijal, prenik, debljina zida) i
karakteristikama uida (gustina, brzina prostiranja zvuka) dobija
se optimalno rastojanje izmeu dva senzora koji se postavljaju na
spoljanji zid cijevi, a zatim se vrijednost protoka oitava na displeju

Rezultati mjerenja: brzina i protok radnog uida
Interpretacija rezultata mjerenja: izmjerene vrijednosti mogu sluiti
za provjeru da li je osiguran traeni protok kroz razvodni sistem/
grejna tijela, a mogu se koristiti dalje za izraunavanje razliitih
veliina (npr. potronje toplotne energije).
Mjerenje brzine i protoka vazduha anemometrom
Cilj mjerenja: utvrivanje tehnikih karakteristika i ekasnosti u
sistemima ventilacije i klimatizacije
Mjerni instrument: anemometar
Princip: linearnost funkcije brzine strujanja
odnosno protoka uida u relativno irokom
opsegu mjerenja
Kratak opis mjerenja: mjerenje se obavlja u
vie taaka sa proraunom srednje vrijednosti
ili skeniranjem poprenog presjeka kanala
laganim pomjeranjem anemometra po
poprenom presjeku
Rezultati mjerenja: brzina i protok vazduha,
temperatura vazduha
Interpretacija rezultata mjerenja: izmjerene vrijednosti mogu
sluiti za provjeru projektovanih parametara vazduha, ekasnost
rekuperacije toplote (ukoliko postoji) i sl.
Slika 11: Ultrazvuni
mjera protoka i
nain mjerenja
Slika 12: Depni
anemometar
Testo 410
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
35 36
Faza 3: Aktvnost nakon posjete objektu

Nakon posjete lokaciji auditor treba davrednuje sve informacije do
kojih je doao tokom aktivnosti u fazama pripreme i obilaska objekta,
a zatim da identikuje mjesta neekasne potronje energije i predloi
mjere za poboljanje energetske ekasnosti, uz njihovu analizu i
predstavljanje u formi izvjetaja o izvrenom energetskom pregledu.
Analiza prikupljenih podataka
Odmah nakon zavrene posjete lokaciji auditor treba da protumai
svoje biljeke i popuni podatke u kontrolnim listama koje nije imao
vremena da popuni tokom pregleda.
Takoe, sve crtee, skice i eme napravljene za vrijeme posjete,
potrebno je organizovati, zajedno sa ispunjenim kontrolnim listama
i fotodokumentacijom, po kategorijama (spoljanji omota/sistem
grijanja/ventilacija/STV/hlaenje/rasvjeta/razni potroai) u cilju
lakeg sagledavanja tehnikih i energetskih svojstava i dalje analize
podataka.

Odabir odgovarajuih mjera za poveanje energetske
efkasnost pojedinih energetskih sistema
U sklopu ove analize potrebno je predloiti sve prepoznate mjere koje
se mogu svrstati u , grupe:
Mjere energetske ekasnosti koje imaju za cilj utedu energije
i/ili vode uz zadravanje ili poboljanje uslova komfora i koje
rezultiraju utedom u potronji energije i/ili vode, trokova za
energiju i/ili vodu, kao i smanjenjem emisije gasova sa efektom
staklene bate;
Mjere ekonomske ekasnosti koje ne rezultiraju energetskim
utedama, ve imaju za cilj utedu novanih sredstava:
Mjere u cilju poveanja komfora i zadovoljenja minimalnih
propisanih tehnikih uslova denisanih propisima i pravilnicima
koje mogu rezultirati poveanjem potronje energije i/ili vode,
i koje ne predstavljaju nuno mjere energetske i ekonomske
ekasnosti.
Svaki tip objekta zavisno od namjene posjeduje odreene
specinosti u energetskim sistemima koje predstavljaju osnovu za
razumijevanje koncepta funkcionisanja objekta kao cjeline. U tabeli
i je prikazana potronja energije u objektima zavisno od njihove
namjene.
Tip objekta
Glavni potroai primarne
energije
Stambeni objekti (pojedinani objekti
i rezidencijalni objekti) i objekti
kolektivnog smjetaja (studentski
domovi, domovi za stara lica i sl.)
Grijanje
Ilaenje
Iriprema STV
Osvjetljenje
Administrativni objekti (zgrade
dravne uprave, parlamentarne zgrade,
ministarstva, optine, sudovi i sl.)
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Kancelarijska oprema
Objekti obrazovnih institucija
(univerziteti, kole, vrtii, specijalne
kole i sl.)
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Ventilacija
7dravstvene institucije:
Bolnice
Ostalo (domovi zdravlja, ambulante i sl.)
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Iriprema STV
Ventilacija
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Ioslovni objekti (sa kancelarijskim i
pripadajuim prostorima)
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Kancelarijska oprema
Raunarski centri
Kompjuterska oprema
Ilaenje
Osvjetljenje
Objekti kulture:
Iozorita, bioskopi i sl.
Galerije, muzeji i sl.
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Ventilacija
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Kontrola vlanosti
Tabela 1: Potronja
energije u objektima
u zavisnosti od
njihove namjene
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
37 38
Turistiki objekti (hoteli, moteli,
apartmani i sl.)
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Iriprema STV
Komercijalni objekti (trni centri i sl.)
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Sportski i rekreacioni objekti:
Sportski centri, hale i sl.
Bazeni
Grijanje
Ilaenje
Osvjetljenje
Ventilacija
Grijanje bazenske vode
Grijanje i odvlaivanje prostora
bazena
Grijanje vode za tueve
U nastavku su date neke mogue mjere za poveanje energetske
ekasnosti elemenata spoljanjeg omotaa zgrade, kao i pojedinih
energetskih sistema.
///Omota objekta
Toplotna izolacija spoljanjih zidova
Ova mjera se sprovodi uvijek u situaciji kada ne postoji nikakva
termika zatita na spoljanjim zidovima. Utede uvoenjem ove
mjere mogu biti od i,-a,, a pored toplotne zatite ovom mjerom
se spreavaju negativne posljedice hladnih mostova i znaajno se
poboljava komfor u unutranjosti objekta. Iogledati Mjeru i,
Ioglavlje Tipine mjere za poveanje energetske ekasnosti.
Toplotna izolacija krova
Ova mjera podrazumijeva ugradnju termoizolacije na ravne ili
kose povrine krova u zavisnosti od konstrukcije. Iutem toplotnih
gubitaka kroz krovnu povrinu, gubi se vie toplote nego to je to
sluaj sa zidovima, to dovodi do toga da je toplotna izolacija krova,
ukoliko je istih svojstava, veih debljina od termoizolacije zidova.
Iravilno izolovana krovna povrina moe dovesti do uteda od
a,-o. Iogledati Mjeru a, Ioglavlje Tipine mjere za poveanje
energetske ekasnosti.
Zamjena ili unapreenje toplotnih karakteristika prozora
Irozori su segment omotaa objekta na koji je posebno potrebno
obratiti panju. Toplotni gubici kroz prozore mogu biti
transmisioni ili gubici nastali provjetravanjem. Ako saberemo
ove dvije vrste toplotnih gubitaka oni mogu iznositi i vie od ,o
ukupnih toplotnih gubitaka objekta. Ovi gubici obino su io i vie
puta vei od onih kroz zidove i zato su prozori veoma vana pozicija
koju treba tretirati mjerama energetske ekasnosti. Iogledati Mjeru
,, Ioglavlje Tipine mjere za poveanje energetske ekasnosti.
Toplotna izolacija poda
Toplotni gubici prema tlu iznose do % ukupnih toplotnih
gubitaka objekta. U sluaju poda na tlu kod postojeeg objekta
uglavnom je neisplativo ui u takvu intervenciju zbog znaajnog
obima radova.
Toplotna izolacija poda na tlu nije isto to i toplotna izolacija
poda prema negrijanom prostoru najnie etae. U ovom sluaju
intervencija jeste isplativa i ovu mjeru bi trebalo preporuivati.
Takoe, potrebno je toplotno zatititi i podne konstrukcije iznad
otvorenih prolaza i na taj nain postii neprekidnost toplotne
zatite kompletnog spoljanjeg omotaa objekta.
Iod na tlu potrebno je izolovati sa minimalno io cm termoizolacije.
Iako su gubici kroz pod na tlu relativno mali u poreenju sa
gubicima drugih djelova konstrukcije, temperatura poda slina
temperaturi unutranjeg prostora doprinosi komforu boravka u
prostoriji.
///Sistemi grijanja
Zamjena starih konvencionalnih kotlova niskotemperaturnim i
kondenzacionim kotlovima (sa ili bez promjene energenta)
Veina konvencionalnih kotlova starosti izmeu io i ,o godina ima
oteenu izolaciju, oteena loita, kao i neregulisane operativne
procese to znaajno doprinosi nepotrebnoj potronji energenata.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
39 40
Stepen energetske eksnosti za stare kotlove obino iznosi
izmeu oo-;,, zavisno od vrste energenata. Korienjem novih
niskotemperaturnih i kondenzacionih kotlova sa visokim stepenom
energetske ekasnosti moe se utedjeti i,-o energenta u odnosu
na standardne kotlove. Iogledati Mjeru , Ioglavlje Tipine mjere
za poveanje energetske ekasnosti.
Zamjena starih konvencionalnih kotlova kotlovima na biomasu
pelet
Stepen energetske ekasnosti kotlova na biomasu (briket, pelet) nije
vei od kotlova na lo-ulje i gas, ali je cijena energenta znatno nia,
tako da se njihovim korienjem moe ostvariti uteda u grijanju i
do oo. Iored toga, korienjem kotlova na biomasu znaajno se
doprinosi ouvanju ivotne sredine. Iogledati Mjeru ,, Ioglavlje
Tipine mjere za poveanje energetske ekasnosti.
Zamjena starih konvencionalnih kotlova toplotnim pumpama
koje koriste kao izvor toplote vazduh, zemlju ili podzemnu vodu
Toplotne pumpe koriste do ;, besplatne energije sadrane
u okolini i njihovom upotrebom mogu se ostvariti znaajne
utede u trokovima grijanja, smanjenje potronje energenta za
proizvodnju iste koliine toplotne energije, poveanje energetske
ekasnosti sistema grijanja, kao i smanjenje negativnog uticaja
na ivotnu sredinu. Osim za grijanje prostora, toplotne pumpe
se mogu koristiti i za hlaenje i pripremu sanitarne tople vode.
Iogledati Mjeru o, Ioglavlje Tipine mjere za poveanje energetske
ekasnosti.
Hemijska priprema vode
Usljed neadekvatne pripreme vode za termoenergetska postrojenja
dolazi do taloenja kamenca koji izaziva smanjenje prolaza
toplote, ometanje pravilnog toka vode usljed smanjenja poprenog
presjeka, koroziju, smanjenje pogonske bezbjednosti, poveanje
trokova odravanja, i kao posljedicu svega, smanjenje stepena
korisnosti i vijeka trajanja kotlovskog postrojenja. Osnovni uslov
za prevazilaenje ovog problema jeste odgovarajua priprema
napojne kotlovske vode i odravanje svih parametara u normiranim
granicama.
Balansiranje sistema grijanja
U hidrauliki neuravnoteenim sistemima grijanja esto se
dogaa da nisu ispunjeni uslovi termikog komfora u pojedinim
prostorijama. Neke su prostorije previe zagrijane (one blie
cirkulacionoj pumpi), dok je u onim udaljenijim esto temperatura
nia od optimalne i nakon dueg perioda uzgrijevanja. Ovaj
problem se moe prevazii uravnoteenjem pritiska i protoka u
hidraulikim mreama sistema grijanja, tj. ugradnjom balansnih
ventila.
Ugradnja termostatskih ventila na postojea grejna tijela
Ugradnjom termostatskih ventila na grejna tijela ostvaruje se
mogunost regulacije temperature unutar prostorije, a samim tim
i potronje toplotne energije. Iogledati Mjeru ,, Ioglavlje Tipine
mjere za poveanje energetske ekasnosti.
Novi sistem automatske regulacije
Stalna regulacija uinka grejnih tijela prema promjenljivoj potrebi
za toplotnom energijom (zavisno od spoljanje temperature, brzine
vjetra, intenziteta sunevog zraenja, unutranjih izvora toplote
i dr.) moe se na adekvatan nain rijeiti samo automatskom
regulacijom. Na taj nain se smanjuje potronja energenta, kao i
trokovi grijanja.
Ugradnja pumpi sa promjenljivim brojem obrtaja
Iumpe sa promjenljivim protokom imaju ugraen frekventni
regulator kojim se mijenja brzina okretanja motora, a samim tim
mijenja se i protok pumpe. Iumpe su opremljene sa elektronikom
koja na osnovu mjerenog broja obrtaja motora pumpe, struje koja
pokree motor i zadatih parametara cjevovoda regulie broj obrtaja
pumpe i odrava radnu taku pumpe u optimalnom reimu. Iored
optimizacije protoka kroz grejna tijela, pumpe sa promjenljivim
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
41 42
brojem obrtaja doprinose i smanjenjenju potronje elektrine
energije ;o do ,o.
Toplotna izolacija neizolovanih djelova sistema
Toplotnom izolacijom neizolovanih djelova sistema spreava se
mogunost pojave kondenzacije, smanjuju se toplotni gubici i
poveava ekasnost sistema.
Setback temperatura (deurna temperatura)

Iodeavanje temperature na niu vrijednost u periodima kada u
objektu nema osoblja ili je grijanje redukovano (npr. tokom noi,
vikenda, praznika) donosi utede u energiji. Irema nekim grubim
procjenama te utede iznose oko i potronje energije za grijanje
za svaki snieni stepen temperature ispod temperature podeene
za normalan reim rada za redukovani period od s sati. Tipine
setback temperature iznose od iaC to i,C, zavisno od toplotnog
kapaciteta zgrade, kao i nivoa komfora koji se eli postii.
ienje kotla
ienjem loita kotlova od garei, nesagorjelih naslaga i adji,
koji su nastali usljed loeg i nepotpunog sagorijevanja energenta,
poveava se stepen iskorienja kotlova. Samim tim to su zidovi
loita isti, bolji je prenos toplote i potronja goriva je smanjena.
ienje kotlova moe da se vri sa dimno-plamene strane, kao i sa
vodeno-parne (uklanjanje kamenca na unutranjim zidovima kotla).
///Sistemi ventlacije
Ugradnja sistema rekuperacije toplote iz otpadnog vazduha u
sistemima ventilacije i klimatizacije
U cilju poveanja temperature spoljnog vazduha prije ulaska
u dogrija u sistemima ventilacije/klimatizacije, moe se
koristiti toplota sadrana u otpadnom vazduhu ventilacionog/
klimatizacionog sistema. Na ovaj nain se za predgrijavanje
ne koristi topla voda iz kotlarnice, ime se smanjuje potronja
primarnog goriva, a takoe se doprinosi i ouvanju ivotne sredine.
Smanjenje potronje primarnog goriva je ekvivalentno rekuperisanoj
toploti iz otpadnog vazduha. Iogledati Mjeru ;, Ioglavlje Tipine
mjere za poveanje energetske ekasnosti.
Balansiranje ventilacionih kanala
U sistemu koji nije izbalansiran javljaju se razlike u potrebnim
koliinama vazduha u pojedinim djelovima ventiliranog prostora,
tj. negdje ga ima vie, a negdje manje nego to je potrebno. Kao
rezultat se javljaju previe visoke ili previe niske temperature u
pomenutim djelovima prostora, a takoe se kao posljedica moe
javiti i ustajali vazduh. Balansiranjem sistema se ova situacija
izbjegava, i na taj nain se pored ispunjavanja uslova termike
ugodnosti tedi i energija.
Frekventna kontrola ventilatora
Frekventno regulisani pogoni kao alternativa klasinim pogonima
sa konstantnom brzinom i prigunim ureajima omoguavaju
programirano meko startovanje i zaustavljanje ime se izbjegava
mehaniki stres i produava ivot elektromotora, veliki opseg
promjene brzine i snage ime se postie precizna kontrola, veu
energetsku ekasnost elektromotora i utede energije. Iogledati
Mjeru io, Ioglavlje .
ienje razmjenjivaa toplote
Naslage kamenca od magnezijuma, kalcijuma i silicijum dioksida
iz napojne vode koje se formiraju na izmjenjivaima toplote
predstavljaju izolaciju izmjenjivaa i usporavaju prenos toplote, to
za posljedicu ima pregrijavanje ili slabljenje izmjenjivaa, smanjenje
energetske ekasnosti i habanje i troenje sistema.
Zamjena/ienje ltera
Neistoe i praina koja se nakupi na lterima moe uticati na
temperaturu koju registruju senzori u ventilacionom sistemu.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
43 44
///Sistemi hlaenja
Zamjena postojeeg rashladnog agregata (ilera) ekasnijim
ileri visoke ekasnosti su projektovani sa poboljanim
upravljanjem, poveanim i poboljanim kondenzatorskim sekcijama
i kompresorima visoke ekasnosti. Vazduhom hlaeni sistemi
eliminiu potrebu za rashladnim kulama, to umanjuje instalacione
trokove, kao i trokove odravanja. Sa druge strane, vodom hlaeni
ileri su znatno ekasniji od vazduhom hlaenih ilera.
Optimizacija ilera
Optimizacija ilera u smislu poboljanja kontrole se uglavnom
zasniva na dva principa: regulaciju temperature polazne vode tako
da se ona podeava na najveu moguu vrijednost u uslovima datog
toplotnog optereenja, i sniavanje temperature kondenzacije
ime se poveava ekasnost kondenzacije i na taj nain smanjuje
potronja energije.

Evaporativno hlaenje
Iotronja elektrine energije potrebne za mehaniko hlaenje
moe da se smanji korienjem vode u rashladnim sistemima sa
evaporativnim hlaenjem. Energija toplog spoljanjeg vazduha
koristi se za isparavanje vode rasprene u komorama specijalno
dizajniranog pada, pri emu voda preuzima toplotu vazduha, a
vazduh izlazi iz ureaja ohlaen. Evaporativnim kulerima nije
potrebna dodatna energija za isparavanje vode, niti hemijski
reagensi poput freona za hlaenje, ve samo snaan ventilator i mala
pumpa.
Korienje otpadne toplote sa kondenzatora rashladnih agregata
za grijanje
U objektima u kojima postoje istovremeni zahtjevi za grijanjem
i hlaenjem mogue je koristiti otpadnu toplotu kondenzacije
za predgrijavanje ili zagrijavanje radnog uida koji se koristi
kao grejni uid. Kod instalacija rashladnog sistema sa vodom
hlaenim kondenzatorom, zagrijana voda koja je primila toplotu
kondenazcije, moe se direkno koristiti u zatvorenom krugu
grijanja (npr. u predgrijau). U sluaju sistema sa ilerom koji
ima vazduhom hlaeni kondenzator, moe se koristiti dodatni
izmjenjiva toplote (rekuperator vazduh - voda) za korienje
otpadne toplote kondenzacije.
Primjena inverterskih ureaja za hlaenje prostora
Inverterska tehnologija troi manje energije i postie veu
energetsku iskoristivost (uteda energije do ,o), bre postie
eljenu temperaturu i omoguava precizniju kontrolu temperature.
Optimizacija rada vie ilera
Godinji tok toplotnog optereenja, kriva uestalosti spoljnih
temperatura, kao i trajanje dnevnog pogona predstavljaju
osnov za podjelu ukupnog rashladnog kapaciteta, odnosno
korienje vie rashladnih agregata u cilju boljeg prilagoavanja
trenutnom optereenju rashladnog sistema. Iravilnom podjelom i
odgovarajuom elektronskom regulacijom ostvaruju se energetske
utede, a postie se i vea pogonska sigurnost.

///Sistemi za pripremu sanitarne tople vode (STV)
Zamjena individualnih elektrinih bojlera za pripremu STV
solarnim termalnim sistemima
Irimjena sistema za pripremu STV pomou solarnih kolektora
donosi utede energije i do ioo u ljetnjem periodu, odnosno od
i, do ,o u zimskom periodu (u zavisnosti od namjene objekta).
Jedan od najekonominijih naina je kombinacija sa dodatnim
elektrinim i toplovodnim grijaem. Tokom zimskog perioda, kao
dopunski izvor koristi se toplovodni grija, dok se tokom ljetnjeg
perioda za dogrijavanje koristi elektrini grija. Iogledati Mjeru s,
Ioglavlje Tipine mjere za poveanje energetske ekasnosti.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
45 46
Korienje otpadne toplote sa kondenzatora rashladnih agregata
za zagrijavanje STV
U praksi je sve vei broj rashladnih jedinica koje djelimino ili
potpuno koriste toplotu kondenzacije za zagrijavanje STV. Kod
instalacija rashladnog sistema sa vodom hlaenim kondenzatorom,
zagrijana voda koja je primila toplotu kondenzacije, moe se
direkno koristiti u grijau bojlera STV. U sluaju sistema sa ilerom
koji ima vazduhom hlaeni kondenzator, moe se koristiti dodatni
izmjenjiva toplote (rekuperator vazduh - voda) za korienje
otpadne toplote kondenzacije.
Predgrijavanje vode sa otpadnom toplotom
Irocjenjuje se da oko so toplote utroene za pripremu STV
neiskorieno odlazi u kanalizaciju. Ako se odvodi vode iz kada,
tueva i umivaonika izvedu odvojeno od fekalne kanalizacije,
mogue je ostvariti povrat toplote otpadne vode od umivanja i
tueva. To je prikladno izvoditi za vee potroae (npr. hoteli, velike
stambene zgrade i sl.), a instalacija ovakvih ureaja jeftinija je u
novogradnjama nego to je to sluaj za postojee zgrade. Vano je
voditi rauna da sistem bude izveden tako da osigurava pouzdan
rad imajui u vidu da otpadna voda sadri neistoe i masnou.
tedljive armature
Nove slavine na tritu sve ee se proizvode s ugraenim
ureajem koji smanjuje jainu mlaza koji protie kroz slavinu na
taj nain tedei vodu. Neke takve slavine mogu smanjiti potronju
vode do o.
Poboljanje izolacije cijevi i rezervoara tople vode
Ukoliko nije fabriki izolovan obavezno treba izolovati rezervoar sa
toplom vodom kao i kompletan cjevovod kako bi se smanjili gubici
toplote.
Kontrola preko tajmera
Iostavljanje tajmera na cilindre za toplu vodu omoguava grijanje
vode tano u onom periodu kada je topla voda potrebna. Time se
izbjegava nepotrebno zagrijavanje vode koja e se neiskoriena bre
ili sporije hladiti, u zavisnosti od kvaliteta izolacije rezervoara.
///Sistemi rasvjete
Zamjena klasinih rasvjetnih tijela rasvjetnim tijelima novije
generacije sa veim stepenom energetske ekasnosti
Danas se ;o rasvjete u poslovnim objektima zasniva na
uorescentnim cijevima starije generacije pa tu postoji i veliki
potencijal za utede zamjenom postojeih rasvjetnih tijela sa novim
energetski ekasnijim.
Razvojem tehnologije proizvodnje uo rasvjete, prenik uo cijevi
se smanjuje, ime se postie vea iskoristivost svjetlosnog sistema
(izvor svjetlosti je blii takastom).
7amjenom klasinih uo rasvjetnih tijela sa rasvjetnim tijelima
najnovije generacije, osim ve pomenutih prednosti, eliminie se
upotreba klasinih magnetnih prigunica, ve se koriste elektronske.
Elektronskim prigunicama smanjuje se potronja elektrine
energije i u isto vrijeme se popravlja faktor snage, to posljedino
dodatno utie na poveanje energetskih performansi objekta.
Utede koje se na ovaj nain postiu mogu biti veoma znaajne, ak
i do ;o.
U Crnoj Gori jo uvijek su veoma prisutne i ikadescentne lampe
(klasine arulje), koje spadaju u rasvjetna tijela sa najmanjim
stepenom ekasnosti (svega do , energije koristi se za
osvjetljenje, a ostalo se gubi kao toplota). Njihova prosta zamjena
sa kompaktnim uo (tzv. tednim) jedna je od tipinih mjera
energetske ekasnosti, sa periodom povrata investicije od svega
nekoliko mjeseci. Iogledati Mjeru ia, Ioglavlje Tipine mjere za
poveanje energetske ekasnosti.

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
47 48
Unapreenje kontrole sistema rasvjete putem ugradnje raznih
tipova senzora, tajmera i kontrolera
Veoma esto u tipinim poslovnim objektima starijeg datuma
rasvjetom se upravlja direktno klasinim prekidaima, gdje se
racionalnost upotrebe ostavlja na savjest zaposlenima (gdje je
upravljanje rasvjetom lokalno) ili licima koje vode rauna o objektu
(ako je upravljanje centralizovano).
Ugradnjom senzora nivoa osvjetljenja posebno ili u raznim
kombinacijama sa senzorima pokreta, i/ili tajmerima, zavisno od tipa
i namjene objekta i njegovih zasebnih cjelina, mogu se postii velike
utede.
Inteligentna rasvjeta, odnosno uvezivanje sistema rasvjete u sistem
pametne kue
Na ovaj nain, u kombinaciji sa ve pomenutim mjerama, moe se
postii jo vei stepen utede u odnosu na klasine sisteme starije
generacije, ak i do s,. Vie informacija o ovoj temi nalazi se u okviru
mjere zamjene klasinih rasvjetnih tijela.
Zamjena klasinih rasvjetnih tijela sa rasvjetnim tijelima koja
koriste LED lampe najnovije generacije
LED rasvjeta je u energetskom smislu najekasnija, ali mana joj je to
je ova tehnologija jo uvijek skupa, pa je period otplate relativno dug u
odnosu na ostale mjere. Meutim, cijena LED lampi je u konstantnom
padu, a performanse se dodatno poboljavaju, pa se moe oekivati da
u budunosti ova mjera postane veoma atraktivna, odnosno isplativa.
Velika prednost LED rasvjete u odnosu na uo je, osim znatno vee
klase energetske ekasnosti, to nema poveanog elektromagnetnog
zraenja i ivinih legura, to su nedostaci uo rasvjete.
Danas postoji irok spektar boja koje emituju LED lampe, za razliku
od prvih LED lampi koje su mogle emitovati samo plavo-bjelkastu
svjetlost. Moe se birati izmeu tople bijele, neutralne bijele i hladne
bijele boje, kao i RGB (kombinacije crvene, zelene i plave boje) koja
daje do io ooo ooo raznih nijansa boja.
LED emituje puno zdravije, konformnije i ravnomjernije svijetlo
u odnosu na klasinu rasvjetu. LED ne emituje ultraljubiasto ili
infracrveno zraenje, nema zujanja, svjetlucanja ili strobo efekta na
koje su mnogi ljudi osjetljivi.
Zamjena spoljnih rasvjetnih tijela sa rasvjetnim tijelima koja
koriste LED svjetiljke najnovije generacije i sadre ugraene
fotonaponske panele sa baterijama
Ovo je veoma interesantna mjera koja moe da svede potronju
elektrine energije za spoljnu rasvjetu na miminum posebno u ljetnjem
periodu. Mana je to je ova tehnologija jo uvijek skupa, pa je period
otplate relativno dug u odnosu na ostale mjere. Takoe, ovo zahtijeva
dodatne mjere odravanja (npr. periodinu zamjenu baterija).
///Elektroenergetski sistem
Kompenzacija reaktivne elektrine energije
Mjeseni troak za reaktivnu energiju moe biti znatan u zavisnosti
od broja i veliine potroaa reaktivne energije. Kompenzacijom
reaktivne energije ne postie se samo ekonomski efekat umanjenja
rauna za utroenu energiju, ve se postiu i mnogi drugi efekti, kao
to je poveanje raspoloive snage, smanjenje gubitaka u prenosnim
vodovima, smanjenje padova napona, poveanje vijeka trajanja opreme.
Iogledati Mjeru ii, Ioglavlje Tipine mjere za poveanje energetske
ekasnosti.
Upravljanje vrnom elektrinom energijom
U kategoriji velikih potroaa osim aktivne i reaktivne energije mjeri se
i vrna snaga. Upravljanje vrnom snagom, odnosno vrnom energijom
kod ovakvih potroaa je veoma interesantna, odnosno isplativa mjera
energetske ekasnosti.
U praksi trokovi vrne snage su u prosjeku oko ,o - ,o ukupnog
rauna za utroenu elektrinu energiju, a moe se desiti da cijena koju
platimo za obraunsku snagu premauje iznos za utroenu aktivnu
snagu.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
49 50
Upravljanje vrnim optereenjem se ostvaruje instaliranjem
naprednog centralnog sistema za kontrolu radnih reima najveih
potroaa. Cilj je izbjei istovremeni rad, tj. rasporediti periode
punog optereenja razliitih potroaa tako da se ne poklapaju.
U praksi se pokazalo da se se primjenom ovakvih sistema trokovi
vrnog optereenja mogu smanjiti za preko ,o. Iogledati Mjeru i,,
Ioglavlje Tipine mjere za poveanje energetske ekasnosti.
///Elektrini potroai
Zamjena elektrinih potroaa klase energetske ekasnosti C ili
loije, sa novim klase energetske ekasnosti A
Do prije samo nekoliko godina elektrina energija u Jugoistonoj
Evropi je imala relativno nisku cijenu, tako da se nije mnogo
vodilo rauna o klasi energetske ekasnosti elektrinih potroaa.
Danas kada su cijene elektrine energije relativno visoke, sa
jasnom tendencijom da budu i znatno vee u sljedeim godinama
i decenijama, ova mjera energetske ekasnosti posebno dolazi do
izraaja, jer se na ovaj nain, tj. nabavkom ureaja najvie klase
energetske ekasnosti, mogu postii veoma velike utede.
Nabavka i zamjena svih postojeih elektrinih ureaja u nekom
poslovnom objektu ili domainstvu moe biti veoma velika
investicija, i to moe uiniti ovu mjeru neatraktivnom zbog dugog
perioda povrata. Meutim, s obzirom da se inae relativno esto
obavlja zamjena postojeih ureaja (obino jednom u nekoliko
godina), tada treba imati u vidu da se obavezno nabavljaju ureaji
najvie EE klase, jer razlika u cijeni izmeu recimo klase A i C iste
vrste ureaja obino nije vea od a,, to se veoma brzo vrati kroz
utede u elektrinoj energiji.
Uvezivanje svih elektrinih potroaa u sistem pametne kue
Napredni sistemi kontrole nekih ili svih ureaja u domainstvima
ili poslovnim objektima, podrazumijevaju razliite po pravilu
napredne, sosticirane i visoko integrisane, elektronske sisteme
gdje svi ureaji mogu biti kontrolisani preko jednog centralnog
procesora, koji u novijim varijantama ima mogunost i daljinske
kontrole putem TCI/II, GIS, GIRS i GSM mrea, ali i na druge
naine kao to je recimo glasovna komanda.
Na primjer, putem mobilnog telefona ili preko lap topa koji je
konektovan na internet mreu, mogue je putem posebne aplikacije
upravljati sa svim elektrinim ureajima u domu ili poslovnom
objektu, bez obzira gdje se nalazili.
Ovakvi sistemi obino imaju i niz senzora, pa recimo kad se
otvori prozor ili kad se napusti prostorija, automatski se iskljuuje
sistem klimatizacije, to naravno eliminie bespotrebnu potronju
elektrine energije, odnosno podie nivo energetske ekasnosti
objekta.
Takoe, elektrine roletne i zavjese mogu biti integrisane sa
sistemom rasvjete, kako bi se to vie koristila dnevna, a to manje
vjetaka svjetlost, a da se pri tome dobije zadati nivo osvjetljenja.
U slijedeem poglavlju ovog Irirunika opisane su neke tipine
mjere za poveanje energetske ekasnosti i u sklopu analize
svih mjera data je procjena godinjih uteda energije i novca,
investicionih trokova, trokova odravanja, procijenjeni ivotni
vijek i period povrata investicije, kao i nain modeliranja pomenutih
mjera u ENSI softveru.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
51 52
///EAB sofware
Opti podaci o projektu
Iodaci o poetku i kraju grejne sezone dobijeni od strane
vlasnika zgrade/tehnikog osoblja;
Iodaci o praznicima dobijeni od strane vlasnika zgrade
Omota zgrade
Izraunati povrine spoljanjih zidova, posebno za sve vrste
zidova i odgovarajue orjentacije;
Izraunati povrine spoljanjih zidova, posebno za sve vrste
zidova i odgovarajue orjentacije;
Izraunati povrine spoljanjih zidova, posebno za sve vrste
zidova i odgovarajue orjentacije;
Izraunati povrine svih vrsta prozora, posebno za sve
orjentacije objekta;
Izraunati U i g-vrijednosti za sve vrste prozora i odgovarajue
orjentacije, i to za postojee stanje, kao i stanje nakon primjene
mjera EE;
Izraunati povrine svih vrsta krova;
Izraunati povrine svih vrsta krovnih prozora, posebno za sve
orjentacije i nagibe;
Izraunati U-vrijednosti svih vrsta krova, i to za postojee stanje,
kao i stanje nakon primjene mjera EE;
Izraunati U i g-vrijednosti za sve vrste krovnih prozora i
odgovarajue orjentacije, i to za postojee stanje, kao i stanje
nakon primjene mjera EE;
Izraunati U-vrijednosti za sve vrste poda, i to za postojee
stanje, kao i stanje nakon primjene mjera EE
Priprema podataka za ENSI sofver
Analiza predloga mjera ukljuuje procjenu i proraune uteda
u energetskom, ekonomskom i ekolokom smislu i odnosi se na
sljedee:
poboljanje toplotnih karakteristika spoljanjeg omotaa zgrade;
poboljanje energetskih svojstava sistema grijanja, hlaenja,
ventilacije i klimatizacije;
poboljanje energetskih svojstava sistema pripreme sanitarne
tople vode;
poboljanje energetskih svojstava sistema rasvjete (unutranje i
spoljanje);
poboljanje energetskih svojstava sistema potronje elektrine
energije;
poboljanje energetskih svojstava nekih specinih podsistema;
poboljanje sistema regulacije i upravljanja;
poboljanje sistema potronje sanitarne i pitke vode;
analiza mogunosti zamjene energenata ili korienja
obnovljivih izvora energije za proizvodnju toplotne i/ili
elektrine energije.
U tom cilju neophodna je obrada podataka u ENSI softverskom
paketu i to: analiza energetskih uteda u EAB Sofware-u i analiza
ekonomskih parametara u Irotability Software-u.
Iregled podataka koje je potrebno pripremiti, kao i parametara koje
treba odrediti ili izraunati, a koji predstavljaju ulazne podatke za
ENSI softver prikazan je u nastavku (prema redosljedu unoenja u
ENSI).
ENSI
ENSI
ENSI
ENSI
ENSI
Iogledati u knjizi Energetska ekasnost zgrada: Metodologija energetskog
pregleda i prorauna indikatora EE u izdanju Univerziteta Crne Gore
(Mainski fakultet/Arhitektonski fakultet)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
53 54
Ventilacija (grijanje)
Iodaci o reimu rada sistema dobijeni od strane vlasnika zgrade/
tehnikog osoblja. Izraunati ukupno sedmino vrijeme rada;
Iodatak o koliini svjeeg vazduha na osnovu izvrenih mjerenja
ili podatak iz postojee tehnike dokumentacije. Vrijednost
koliine vazduha podijeliti sa kondicioniranom povrinom;
Iodatak o temperaturi ubacivanog vazduha na osnovu izvrenih
mjerenja ili podatak iz postojee tehnike dokumentacije;
Izraunati vrijednost rekuperacije toplote na osnovu izmjerenih
protoka i temperatura vazduha ili navesti podatak iz postojee
tehnike dokumentacije;
Irocijeniti emisionu ekasnost iz tabele date u aneksu ;;
Irocijeniti ekasnost razvodnog sistema iz tabele date u aneksu ;;
Irocijeniti ekasnost automatske regulacije iz tabele date u aneksu
;;
Irocijeniti uticaj ovlaivaa na potronju energije;
Irocijeniti vrijednost ekasnosti TU7/EM (tehniki
menadment zgrade/ energetski monitoring) iz tabele date u
aneksu ;;
Izraunati ekasnost izvora toplote prema rezultatima izvrenih
mjerenja ili procijeniti iz tabele date u aneksu ;
Sanitarna topla voda (STV)
Iodatak o potronji sanitarne tople vode ukoliko nije mogue
dobiti od strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja, izraunati na
osnovu preporuka o procjeni potrebne koliine vode za razliite
objekte u zavisnosti od njihove namjene, iz tabele u aneksu ;. Ovu
vrijednost podijeliti sa kondicioniranom povrinom;
Iodaci o temperaturama isporuene tople vode i hladne vode iz
vodovodne mree, dobijeni od strane vlasnika zgrade/tehnikog
osoblja. Izraunati razliku ove dvije vrijednosti;
Irocijeniti ekasnost razvodnog sistema iz tabele date u aneksu ;;
Irocijeniti ekasnost automatske regulacije iz tabele date u
aneksu;
Irocijeniti vrijednost ekasnosti TU7/EM (tehniki
menadment zgrade/energetski monitoring) iz tabele date u
aneksu ;;
Opti podaci o zgradi
Izraunati ukupnu povrinu svih prostorija koje bi se trebale
grijati prema standardima. Uzeti u obzir ENSI preporuke
(negrijana stepenita i sl.);
Izraunati ukupnu zapreminu svih prostorija koje bi se trebale
grijati prema;
standardima (povrine grijanih prostorija pomnoene njihovom
neto visinom);
Irocijeniti tip zgrade/klasu gradnje;
Izraunati prosjean broj ljudi u objektu tokom dana, pomnoiti
ga sa toplotom metabolizma dobijenom od jedne osobe, a zatim
podijeliti sa kondicioniranom povrinom. Dobici toplote od
ljudi u zavisnosti od aktivnosti dati su u aneksu ;;
Iodaci o prisustvu ljudi u objektu tokom radnih dana, subote i
nedjelje, dobijeni od strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja;
Iodaci o broju sati rada sistema za grijanje tokom radnih dana,
subote i nedjelje, dobijeni od strane vlasnika zgrade/tehnikog
osoblja
Grijanje
Irocijeniti vrijednost inltracije;
Izraunati vrijednosti za unutranju i setback temperaturu;
Izraunati emisionu ekasnost pomou ENSI alata za proraun
ili procijeniti vrijednost iz tabele date u aneksu ;;
Izraunati ekasnost razvodnog sistema pomou ENSI alata za
proraun ili procijeniti vrijednost iz tabele date u aneksu;
Irocijeniti ekasnost automatske regulacije iz tabele ; date u
aneksu;
Irocijeniti vrijednost ekasnosti TU7/EM (tehniki
menadment zgrade/ energetski monitoring) iz tabele ; date u
aneksu;
Izraunati ekasnost izvora toplote prema rezultatima izvrenih
mjerenja ili procijeniti iz tabele ; date u aneksu;
ENSI
ENSI
ENSI
ENSI
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
55 56
Izraunati ekasnost izvora toplote prema rezultatima izvrenih
mjerenja ili procijeniti iz tabele date u aneksu ;

Ventilatori i pumpe
Osvetljenje
Iodaci o reimu rada dobijeni od strane vlasnika zgrade/
tehnikog osoblja. Izraunati ukupno sedmino vrijeme rada
(isto je kao i kod Ventilacije);
Izraunati ukupnu snagu svih ventilatora dovodnog i odvodnog
vazduha u ventilacionom sistemu. Ukupnu snagu podijeliti sa
kondicioniranom povrinom;
Izraunati ukupnu snagu svih pumpi u ventilacionom sistemu.
Ukupnu snagu podijeliti sa kondicioniranom povrinom;
Izraunati ukupnu snagu svih pumpi u sistemu grijanja.
Ukupnu snagu podijeliti sa kondicioniranom povrinom;
Izraunati godinju potronju energije za rad pumpi i ventilatora
u sistemu hlaenja (na osnovu podataka o njihovoj snazi, kao i
podataka dobijenih od strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja
o reimu rada sistema hlaenja). Ukupnu potronju energije
podijeliti sa kondicioniranom povrinom;
Irocijeniti vrijednost ekasnosti TU7/EM (tehniki
menadment zgrade/ energetski monitoring) iz tabele xxx date
u aneksu
.....
Irocijeniti ukupno sedmino vrijeme rada rasvjetnih tijela na
osnovu podataka dobijenih od strane vlasnika zgrade/tehnikog
osoblja (uzeti u obzir nain korienja objekta);
Izraunati ukupnu snagu svih rasvjetnih tijela u objektu.
Ukupnu snagu podijeliti sa kondicioniranom povrinom
Razni potroai
Irocijeniti ukupno sedmino vrijeme rada potroaa koji
doprinose grijanju objekta na osnovu podataka o dobijenih od
strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja;
Izraunati ukupnu snagu svih potroaa koji doprinose
grijanju objekta. Ukupnu snagu podijeliti sa kondicioniranom
povrinom;
Irocijeniti ukupno sedmino vrijeme rada potroaa koji ne
doprinose grijanju objekta na osnovu podataka o dobijenih od
strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja;
Izraunati ukupnu snagu svih potroaa koji ne doprinose
grijanju objekta. Ukupnu snagu podijeliti sa kondicioniranom
povrinom
Hlaenje
Spoljni potroai
Izraunati godinju potronju energije za rad sistema hlaenja
(na osnovu podataka o snazi sistema, kao i podataka dobijenih
od strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja o reimu rada
sistema hlaenja). Ukupnu potronju energije podijeliti sa
kondicioniranom povrinom
.....
Izraunati godinju potronju energije za rad svih spoljnih
potroaa energije (na osnovu podataka o snazi potroaa, kao i
podataka dobijenih od strane vlasnika zgrade/tehnikog osoblja
o njihovom reimu rada). Ukupnu potronju energije podijeliti
sa kondicioniranom povrinom
ENSI
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
57 58 Tipine mjere za poveanje
energetske efkasnost
Mjera 1: Toplotna izolacija spoljanjeg zida ili
zida ka negrijanom prostoru
Osnovnikorakzapravilanijednostavanradnapregledujestedobra
podjelatipovazida.Ukolikozidsastavljenodrazliitihslojevaili
razliitedebljinezida,svakakoihjepotrebnorazdvojitiuposebne
tipove.
Koraki:Utvrditi da li postoji bilo kakava termika zatita
spoljanjeg zida
Toplotnuizolacijuspoljanjegzidailizidakanegrijanomprostoru
uvijekbitrebalopredloitikaomjeruusluajevimakadanepostoji
nikakvatermikazatita.
Koraka:Prepoznati specine detalje na fasadi
Ovoseodnosinadetaljespojaolukaizida,detaljaokootvora,
nadstrenica,terasailidrugihelemenatakojiizlazeizpovrinezida,
zatimnapostojanjenatkrivenihprolazaisl.Ciljovogkorakajeda
sekasnijeuopisimamjeranavedutretmaniovihpozicijabilodaje
upitanjunainpostavljanjatoplotneizolacijeiliredukovanjenjene
debljineisl.
Korak,: Odabir materijala i debljine termoizolacije, vrste fasada i
naina postavljanja
Toplotnaizolacijaspoljanjegzidauglavnompodrazumijeva
dodavanjetermoizolacionogslojasaspoljanje strane zida,samo
uposebnimsluajevimasaunutranjestrane,itokodobjekata
kojiimajuarhitektonskiiistorijskiznaajpriemubiugradnja
termoizolacijespoljanaruilanjihoveautentinestilskevrijednostiisl.
Ugradnjatermoizolacijesaunutranje strane zida,nepovoljnaje
sastanovitagraevinskezike,aliisanansijskogaspektajerje
potrebnododatnorijeitiproblemdifuzijevodenepare,ispuniti
stroijeprotivpoarnezahtjeve,pojavljujesegubitakkorisnog
///Proftability sofware
Optipodaci
Iodacionominalnojdiskontnojstopisudenisaniiliodstrane
investitoraili,usluajunansiranjaizdravnog/lokalnog
budeta,odstranedravnih/lokalnihvlasti
Iodaciostopiinacije
Iodaciocijenamaizvoraenergije,dobijenioddistributera
prisutnihnatritu
Iodaciomjerama
IrocijenitivisinuinvesticijapredloenihEEmjera.Irocjena
investicionihtrokovazanekekonkretnemjereEEdatajeu
slijedeempoglavlju.Takoe,odkoristimogubitiitabeledateu
aneksuo.
NaosnovurezultataproraunauEABsoftverudobijajuse
utedeenergijenakonprimjenepredloenihEEmjera
Irocijenitigodinjetrokovezaeksploatacijuiodravanje
predloenihEEmjera
Iodacioekonomskomvijekutrajanja
Obrada podataka u ENSI sofware-u
KorienjeENSIsoftware-ajevrlodetaljnoobjanjenou
prirunikuEnergetskaekasnostzgrada:Metodologija
energetskogpregledaiproraunaindikatoraEEuizdanju
UniverzitetaCrneGore(Mainskifakultet/Arhitektonskifakultet),
takodaneebitipredmetovogprirunika.
Izrada Izvjetaja o izvrenom energetskom pregledu
Sadraj,formaiuputstvozaizradusamogIzvjetajaoenergetskom
pregledujeprikazanouprirunikuEnergetskaekasnostzgrada:
MetodologijaenergetskogpregledaiproraunaindikatoraEEu
izdanjuUniverzitetaCrneGore(Mainskifakultet/Arhitektonski
fakultet)ineebitipredmetovogprirunika.
ENSI
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
59 60
prostoraisl.Takoe,postavljanjemtermoizolacijesaunutranje
stranezidagubimotermalnumasukojuimazidikojajedobra
zadodatnozadravanjetoplotenakonzagrijevanjaprostorije.
Spoljanjizidnatajnainpostajehladnijijer,umjestodajezatien
kahladnijojstranionostajetoplotnonezatienisamimtimpada
nivotemperatureunjemu.7bogtogaposebnupanjutrebaposvetiti
izradiparnebranekakobiseizbjeglonastajanjekondezacijeipojava
bui.
Karakteristikeugradnjetermoizolacijesaunutranjestrane
spoljanjegzida:
Izvodljivonanovimilipostojeimzgradama
Smanjenjeunutranjegprostora
Iroblematinozbogugradnognamjetaja,zidnihukrasa,utinica,
tekeraisl.
Nizaktoplotnikapacitetiinercija,alibrzozagrijavanjeihlaenje
prostora
Toplotnimostovinijesuizbjegnuti
Napomena: Netrebazaboravitidajepotrebnodase,prilikom
ugradnjetermoizolacijesaunutranjestrane,izolujuidjelovi
pregradnogzidaudijelugdesespajajusaspoljanjimzidom.
Iostojedvanainaugradnjetermoizolacijesaspoljanjestranezidai
tokao:kompaktna neventilisanafasadaiventilisanafasada.
Kompaktnaneventilisanafasada (tzv.kompaktnafasada,poznatai
kaodemitfasada)kojukarakterielijepljenjezavrnogzatitnog
slojazatermoizolaciju.Uzavisnostiodmalteramogubititankoslojne
idebeloslojne.Kodventilisanefasadeseposljednji,zavrnisloj
privrujeodgovarajuompotkonstrukcijom,zanosividiozida,tako
daizmeuzatitneobogeitermoizolacijepostojislojvazduhakoji
sluikaoslojzaventilacijuitavefasade.Irednostovogtipafasade
jedavazduhkojicirkulieomoguavaisuivanjesuvinevlageizzida
idodatnopospjeujehlaenjeljeti.7imiimanepovoljnijiefekatjer
cirkulacijavazduhamoedodatnodarashlaujezidove.
Nain ugradnje kompaktne fasade
Kompaktnafasadaseizvoditakotosetermoizolacijalijepiza
podlogupolimernocementnimljepilomi/ilisepostavljamehanikim
privrivaima.Iloeizolacijesepostavljajusahorizontalnim
smicanjemuodnosunaprethodnireddokjeugloveiiviceokootvora
potrebnoposebnoojaatimreicom.Izradacjelokupnepovrine
idetaljamoradabudepaljivoizvedena.Nakontermoizolacije
postavljasepolimerno-cementniljepakukojiseutiskujetekstilno-
staklenamreica(alkalnootporna)iponovosepremazujepolimerno-
cementnimlijepkom.Nakonsuenjananosiseimpregnirajuipremaz
kakobiseujednailaupojnostpovrine.
Kaozavrnislojzatankoslojnisistemkoristesesilikatni,silikonski,
silikonskosilikatniiliakrilatnizavrnislojminimalneveliinezrnai,,
mmuananoenja.
Koddebeloslojnogsistemakoristisemineralnimalterdebljinei,
mmizavrnodekorativnislojdebljinedo,mm.Iotrebnojenanijeti
cementniprickaovezivnislojizmeutermoizolacionogmaterijalai
laganogmineralnogmaltera.Industrijagraevinskihmaterijalanudi
mnogovarijantikompletnihsistemaovadvanainatermoizolacije
zidova,priemuzaobarjeenjadebljinatermoizolacionogslojanebi
trebalabitimanjaodiodoiacm,imebisevrijednostkoecijenta
prolaskatoploteUzidasmanjilanaodccao,a,doo,,,V/m
a
K.
Odabir vrste i debljine termoizolacionog materijala
Naizborvrstetermoizolacijeutiuistifaktorikaoikodsvakogdrugog
graevinskogmaterijala:lokalnimikroimakroklimatskiuslovi,
tradicionalnarjeenjaipopularnostproizvoda,eljeninivokomfora,
Iotrebnojenaglasitidasunajveigubicitoplotekroz
prozoreispoljanji zid,tedasevenjihovomsanacijom
postiuvelikeutede.Sanacijakrovaiznadgrijanog
prostora,odnosnoplafonazadnjeetaepremanegrijanom
tavanu,takoeznatnosmanjujetoplotnegubitke.Sanacija
podaprematluvrloestonijeekonomskiopravdana,zbog
relativnomalogsmanjenjaukupnihtoplotnihgubitaka
uodnosunavelikuinvesticijukojajepotrebnazatakvu
sanaciju.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
61 62
Vrijednostrazliitajezarazliitematerijale,azavisiodgustine,
veliineipovezanostiporaivlanostimaterijala.Boljutoplotnu
izolacijupostiemougradnjommaterijalanisketoplotneprovodljivosti.
Toplotniotpormaterijalapoveavaseuodnosunadebljinumaterijala.
specinizahtjevi,inaravnocijenakojujeinvestitorspreman
daplati.Ipak,svakakojenajvanijedaproizvodispuniprojektom
predvienzadatak,tousavremenomgraenjupodrazumijevaneto
irulistuzahtjeva:
niska termoprovodljivost osnovnaosobinatermomaterijala
niska apsorpcija vode i vlage sobziromdajevodabolji
provodniknegovazduh,materijalnatopljenvodomproputa
znatnovietoplote/hladnoenegosuvpaproizvoaikoriste
hidrofobekojiumanjujuapsorpciju
paropropusnost jednaodizuzetnovanihosobinazahvaljujui
kojojseizbjegavasakupljanjevlageuvieslojnojfasadnoj
konstrukciji,isamimtim,padtermikogotpora(paropropusnost
slojevatrebadarasteupravcuodtoplekahladnojstranizida,tj.
odunutranjekaspoljanjoj)
vatrootpornost izuzetnovaaninilacusavremenimobjektima,
panegorivosttermoizolacijepredstavljajedanodosnovnih
zahtjevakupca.
7adobarodabirmaterijalazatermikuzatituneophodnojedobro
poznavanjenjihovihsvojstava.Naalost,naetritenedonosi
dovoljanizborvrstaovihmaterijala,alisvakakotrebaobratitipanju
dasepreporuujeugradnjatermozolacionihmaterijaladostupnihna
naemtritu.
Toplotnigubicikrozgraevinskielementzaviseodslojevatog
elementa,pozicijeuodnosunastranesvijetaikoecijentutoplotne
provodljivosti.
Koecijenttoplotneprovodljivosti[V/mK]jekoliina
toplotekojaproeujedinicivremenakrozslojmaterijala
povrineim
a
,debljineimkodrazliketemperatureodiK.
KoecijentprolaskatoploteUjekoliinatoplotekoju
graevinskielemenatgubiuisekundipom
a
povrinekod
razliketemperatureodiK,izraenouV/m
a
K.
TEORIJA
Nosea ina
Malter
Zid
Podloga
Ljepak
Termoizolacija + tipl
Sloj sa fberglas mreicom
Sloj za poravnjanje
Zavrni sloj
Slika 13: Primjer
toplotne izolacije
spoljanjeg zida
demit fasadom
Temperaturnekrivezaneizolovaniiizolovanizidodarmiranogbetona
UsluajuneizolovanogABzidadebljineaocm
U=,,ao[V/mK],toplotnigubiciiznoseokvirnoa,okVh/mzida
UsluajuizolacijeABzidasaiocmkamenevune
U=o,,,[V/mK],toplinskigubiciiznoseokvirnoaskVh/mzida
t[C]
d[cm]
t[C]
d[cm]
t[C]
d[cm]
t[C]
d[cm]
Usluajuneizolovanogzidaodupljeopekedebljinei,cm
U=i,o;[V/mK],toplotnigubiciiznoseokvirnoi,kVh/mzida
Usluajuizolacijezidaodopekei,cmsaiocmkamenevune
U=o,,a[V/mK],toplotnigubiciiznoseokvirnoaokVh/mzida
Slika 14: Krive
izolovanog i
neizolovanog zida od
opeke
Slika 15: Krive
izolovanog i
neizolovanog
betonskog zida
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
63 64
iraspadanje,tenamikroorganizmeiinsekte.Koristiseusvim
spoljnimkonstrukcijamazatoplotnuzatitu,teupregradnim
zidovimazazvunuzatitu.Jedinomjestogdjesenepreporuujeje
zaizolacijupodrumskihzidovapodzemljom.
Osimkameneistaklenevune,nanaemtritunajviesekoristi
polistirenilistiropor.Stiroporjezapravonazivprvogproizvedenog
polistirenauNjemakoji,,.godine.Nazivstiroporpostaoje
sinonimzaekspandiranipolistiren,EIS.7bogdobrihizolacionih
svojstava=o,o,,-o,ooV/mK,teniskecijeneijednostavne
ugradnje,danasjetojedanodnajpopularnijihizolacionih
materijala.Koristisenajviekaotoplotnazatitausvimspoljnim
konstrukcijama,tekaoplivajuipodupodnimmeuspratnim
konstrukcijama.Imaznatnoslabijaprotivpoarnasvojstvaod
kamenevune,anijeotporannatemperaturevieodsoC.
7atoplotnuzatitupodrumskihzidovaestosekoristiekstrudirani
polistirenXIS(poznatijikaostirodur).XISjenajeeobojenu
plavoiliruiasto,zarazlikuodbijelogekspandiranogpolistirena
EIS.Ioliuretanskapjenatakoesedostakoristi,naroitopri
sanacijamakrovova.Imajoboljatoplotnoizolacionasvojstvapa
iznosiizmeuo,oaoio,o,,V/mK.Imadobrasvojstvanavlagu
itemperaturnepromjene.Meutim,znatnojeskupljaodprvadva
navedenamaterijala,tezbogtoganijeuirojprimjeni.Natritu
sepolakopojavljujuidrugiizolacionimaterijalikaotosuceluloza,
glina,perlit,vermikulit,trstika,lan,slama,ovjavunaidrugi.Imaju
netoslabijaizolacionasvojstva,pasupotrebneveedebljine.Ovi
materijaliseusvijetukoristelokalno,premaporijekluiizvoru
sirovinezaproizvodnju.7apravilanizbormaterijalazatoplotnu
izolacijupotrebnojedobropoznavatinjegovaziko-hemijska
svojstva,teprednostiimaneprimjene.
KoecijentUjebitnakarakteristikaspoljanjihelemenata
konstrukcijeivaanjeuanaliziukupnihtoplotnihgubitaka[kVh/
m
a
],atimeipotronjienergijezagrijanje.
tojekoecijentprolaskatoplotemanji,tojetoplotnazatita
objektabolja.
Iriizborumaterijalazatoplotnuzatitutrebaosimtoplotne
provodljivostiuzetiuobziridrugekarakteristikematerijalakaoto
supoarnaotpornost,faktorotporadifuzijivodenepare,stiljivost,
trajnost,otpornostnavlaguidrugo.Takoejevaaninain
proizvodnjematerijala,korienjeenergijeunjegovojproizvodnji
kaoicijena.Naizbormaterijalautieivrstakonstrukcijeukoju
gaugraujemo,takodanijeistodaliseradioizolacijipoda,
podrumskogzida,nadzemnogzida,ravnogilikosogkrova.
Osnovnapodjelatoplotnoizolacionihmaterijalajenaneorganskei
organskematerijale.Najpoznatijipredstavnikneorganskihizolacija
jekamenaistaklenavuna,aorganskihmaterijalapolistiren-
ekspandiraniiekstrudirani,tepoliuretan,odnosnopoliuretanska
pjena.
Mineralnavuna-kamenaistaklena,dobarjetoplotniizolator
satoplotnomprovodljivouizmeu=o,o,,io,o,V/mK,
tojeuvrtavameunajboljetoplotneizolatore.Tojeizolacioni
materijalmineralnogporijeklazatoplotnu,zvunuiprotivpoarnu
izolaciju.Takoe,mineralnavunaimavisokuotpornostnapoar,
paropropusnaje,idjeliminovodootporna.Otpornajenastarenje
15-20cm 10cm 25-30cm
Standardno
izolovana kua U=0,27
Niskoenergetska kua
U=0,20-0,15
Pasivni standard gradnje
U=0,10-0,13
Slika 16: Poreenje
U vrijednosti za isti
zid, razliitih debljina
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
65 66
pjenaimafaktorcijene,-s,anpr.drvenavuna-o.Stvarnacijena
termoizolacionihmaterijalazavisiodnjihovihkarakteristika,
debljineinainaprimjene.
Dabipreporuenatermikazatitazaistaispunilaplanirane
koecijenteiplaniranivijektrajanjaneophodnojenapravilannain
sprovestinjenuugradnju.
faze opis
Uklanjanjeposebnih
preprekanafasadi
Kablovi,cijevi,tende,svjetiljkeidrugielementimoraju
bitiuklonjeniiponovomontiraninakonzavretka
radova
Iripremazida
Skorouvijekjepotrebnopostavljanjeskele;nakon
togasevriprovjerapovrinezidadabisepristupilo
korekcijamaipopravkamaoteenjaineravnina
Ugradnjadonje
noseeine
Ovajkorakjeznaajanjerseputemoveinedobija
podrkazanoenjeprvihredovatermoizolacije,a
ujednosenjenomnivelacijomregulienivelacija
kompletnepovrinetermoizolacije
Izolacijauglova
Varijantai:Iostavljajuseposebnielemenatizaizolaciju
uglovaobjekta(takoeodizolacionogmaterijala)ito
takotoseprvopostavljajuelementiodnoseeineka
gore.
Varijantaa:Izolacijauglova
standardnimtablama
termoizolacije.Kaopoetna
takauvijeksekoristinosea
ina(dno)itotakodaseprvo
postavljajutablenauglovima.
Vertikalnispojevitabliudva
redanesmejudasepoklope.
Iostavljanjetabli
termoizolacije
Varijantai:Rasporeivanje
lijepkanakrajevimaiu
srediniizolacionetable
(omoguavabolje
poravnavanje)
Varijantaa:Rasporeivanjelijepkapoitavojpovrini
izolacionetable(samousluajukadasepostavljana
potpunoravnezidove).
Iostavljanjeizolacije
okootvora
Ionekadseunutranjastranauglaotvorazaprozorili
vrataneizoluje,itousluajukadadimenzijeokvira
ugraenogprozoratonedozvoljavaju.
Termoizolacioni
materijal
Gustina
[kg/m]
Toplotna
provodljivost
[W/m K]
Potrebna
debljina
(cm) za
U=,
[W/m

K]
Faktor
otpora
difuzije
vodene
pare
Relativni
troak za
U=,
[W/m

K]
mineralnavuna
(MV)
io-aoo o.o,,-o.o,o ,-ii i i
ekspandirani
polistiren(EIS)
stiropor
i,-,o o.o,,-o.oo ,-io oo o.so
ekstrudirana
polistirenska
pjena(XIS)
stirodur
a, o.o,o-o.oo s-io i,o a.,
tvrda
polistirenska
pjena(IUR)
,o o.oao-o.oo ;-, oo ,-s
drvenavuna
(VV)
,oo-oo o.oo,-o.o, io-ao ,/, -o
ekspandirani
perlit(EIB)
io-ao o.o-o.oo, io-io , i.,-a.o
ekspandirana
pluta(ICB)
so-,oo o.o,-o.o,, ii-i ,/io a.o-,.o
ovijavuna i,-oo o.oo io-ii i-a -
slama - o.o,-o.i, ao-,, - -
Uovojtabelidajemopregledtermoizolacionihmaterijalasa
njihovimosnovnimkarakteristikamakaotojeUvrijednost
toplotneprovodljivosti,faktorotporadifuzijevodenepare,kaoi
komparativnaanalizarelativnihtrokovazanjihovuugradnjuna
primjeruzidaciljaneU-vrijednostio.,,V/m
a
K.
AnaliziranipodaciuTabeli,seodnosenatoplotnuizolaciju
spoljanjegzida.DabismopostiglinavedenuvrijednostUzato
namjepotrebnoprosjenoiocmkamenevuneili,cmpolistirena,
uzavisnostiodvrijednostitoplotneprovodljivostimaterijala.7a
istuvrijednostbienampotrebnoccaio-aocmdebljineizolacijeod
drvenevuneili;-,cmpoliuretanskeizolacije.Akouporeujemo
cijenematerijalanatrituipretpostavimodajecijenakamene
vunei,ondajepolistirenskaizolacijaEISnetojeftinija,odnosno
o,so,aekstrudiranipolistirenXIS,a,,putaskuplji.Ioliuretanska
Tabela 2: Uporedna
analiza toplotne
provodljivosti,
faktora difuzije
vodene pare i
relativnih trokova
za ugradnju za
projektovanu U
vrijednost 0.35 W/
m
2
K/ Izvor
Energetski Institut
Hrvoje Poar EIHP/
Tabela 3: Faze
postavljanja
termoizolacije /
Izvor: prezentacija
Energetska
efkasnost zgrada
(omota zgrade-
graevinske
tehnike-Ministarstvo
ekonomije / Sektor
za energetsku
efkasnost, autor
prezentacije Exergia,
Grka/
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
67 68
///Opis mjere
Ovajdiotrebadasadri:
Naznakudaliseradiopostavljanjutermoizolacijesaspoljanje
iliunutranjestranespoljanjegzida;
Vrstumaterijalatoplotnezatiteinjegovudebljinu,kaoikratak
opisosnovnihkarakteristikatogmaterijalasapripadajuim
koecijentomtoplotneprovodljivosti;
Naznakudabiodabranisistemtermikezatitetrebalodaima
EuropeanTechnicalApproval(ETA)accordingtoETAGoo
(EuropeanTechnicalApprovalGuidelineoo);
OpiskarakteristikaugradnjekojisudetaljnijenavedeniuTabeli
,,naglasitidaseprilikomugradnjesistematermikezatitevodi
raunaopreporukamaproizvoaaodabranogmaterijala;
Opiszavrneobradefasada,sazahtijevanimkarakteristikama
kaotojevodonepropusnostisl.,isanaznakomkakosebiraju
bojeitd.;
Tipskidetaljfasade,aukolikoauditorprocijenidajepotrebno,
datiinekespecinedetalje;
Naglasitidajeneophodnopopravitisvazateenaoteenjana
fasadiiopisatiih;
Spomenutivraanjesvihelementakojisuzapotrebeugradnje
termoizolacijebilidemontirani
Takoe,posebnoobratitipanjunasljedeedetaljeinaglasitiihu
opisumjera:
Mogui problemi
Mogua rjeenja i
napomene
Spojkrovai
zidova
Ovajdetaljnajeepredstavlja
mjestotoplotnogmostaipotrebno
gajedobroizolovati,alidodatni
problemjesloenostspoja
vertikalneikoseravni,postojanje
olukaisl.tooteavapostavljanje
ipravilanzavretakpovrinezida
podtermoizolacijom
Omoguitidanedoe
doprekidatermoizolacije
(pogledatislikuaa).
Unutranji
diookvira
prozora
Debljinaizolacijezidairaod
okviraprozoraiugroavanjegovo
funkcionisanje
Smanjenjedebljineili
unajgoremsluajune
postavljanjetermoizolacije
Mehaniko
privrivanjeizolacije
satiplovima
Rupezatiplemoraju
bitipravilnoizbuene.
Nakonpostavljanja
tipli,svemorajubiti
pokrivene
Glaanjepovrinei
zavrnadorada
Glaanjempovrinepostavljenihtablitermoizolacije
postiesedapovrinabuderavnaipogodonaza
postavljanjezavrnogsloja.Iotrebnojepopunitisve
procepeizmeutabliizolacije.Nakrajusepostavlja
zavrnislojmalterasaugraenomberglasmreicom
inakontogasevrizavrnoglaanje.Iuovomprocesu
posebnoobratitipanjunaugoloveobjekataioko
otvorainjihovododatnoojaanjeberglasmreicom.
7avrnislojiradovi
Irijepostavljanjazavrnogsloja,potrebnojeizbrusiti
povinuzidaiteknakontogananositizavrnisloj.Ovaj
slojjedostupanueljenimbojamainemapotrebeza
dodatnimnanosomboje.Ioslednjikorakjeravnjanje
zavrnogsloja.Nakrajusepristupavraanjusvih
skinutihelemenatasafasade.
///Opis postojeeg stanja
Uopisupostojeegstanjaspoljanjihzidovaobjektapotrebnoje
opisatisljedee:
Irepoznatisvetipovespoljanjegzidauzavisnostiodslojeva
iopisatiih(moguejeuprocentimaizrazitizastupljenost
odreenihtipovauzavisnostiodorjentacijefasade),navesti
debljinesvakogsloja,kaoiukupnudebljinuzida;
Tipovezidavezatizaorjentacijufasade;
Opisstanjaukomsespoljanjizidovinalaze;
UvrijednostsvihtipovazidaiprosjenuUvrijednost;
Navestiiopisatieventualnaoteenjanafasadi;
Spomenutisvespecinedetaljeielementekaotosurazne
nadstrenice,balkoni,erkeriisl.
Tabela 4: Detalji na
koje je potrebno
posebno obratiiti
panju prilikog
ugradnje
termoizolacije
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
69 70
///Potencijali uteda
i,-a,
///Vrijeme povrata investcije
Vrijemepovratainvesticijezaovumjerunijejednostavnounaprijed
utvrditijeronozavisiodnizaparametarakaotosuvrstaidebljina
spoljanjegzida,sistemagrijanjaivrsteenergenta,zatimcijena
energenatanatrituislino.
///ivotni vijek mjere
aogodina
Cokla
Ovajdeozidajeposebnopodloan
oteenimajerjeuzonigdejesu
moguazikaoteenja.
Udijeluzidakojijepri
terenunavisiniodrecimo
doi-;-a,omtrebalobi
predloitipostavljanje
izolacijekojajetvra,
odnosnootpornijanaudarce
ioteenja.
Ivice
Sveiviceobjektasuposebno
osjetljivamjestazaoteenjei
neophodnoihjeposebnoojaatii
obezbijeditidasupraveiotreda
senenaruavavizuelnielement
povrinezida
UgradnjaLprola-lajsni
idodatnaojaanjaberglas
mreicamaprilikomglaanja
zida.
Iosebnistilski
detaljina
fasadii
Nemogunostugradnje
termoizolacijezbogegasedolazi
usituacijupotencijalnoggubljenja
tihelemenata
Vanojeuvijekpronai
rjeenjekojeeobezbijediti
minimalnozahtijevaninivo
termikezatitealivodei
raunadasenikadane
narueizvornestilskeidruge
vrijednostisamogobjekta
Oluci
Usluajudasuleeihorizontalni
olucijavljasehladnimosti
potrebnojenairjeenjada
seizoluje.Takoe,problem
predstavljajuvertikalneolune
cijevikojemorajubitidemontirane
ivraenenakonugradnje
termoziolacijesadapoddrugaijim
uglomspojasahorizontalnim
olukom
Uzavisnostiodsamog
objektapotrebnojedodatnu
panjuposvetitiovom
detaljujerjeonkritian
isastanovitatermike
zatite,aliisaaspekta
zatiteobjektaodprodiranja
atmosferskihvodaili
oteenjazida
Opivi
solbanakai
atikakrova
Nedovoljnairinalimenihopiva
nakrovuisolbankanaprozorima
nakonugradnjespoljasjnjeizolacije
Iotrebnojepreporuiti
ugradnjunovihlimenih
opivkiiuraunatiucijenu
kotanja
///Procjena investcije
Irocjenainvesticijezavisiodvrsteidebljineizolacijekojasepredlae
umjeri,trenutneponudeicijenematerijalazaizolacijunatritu,
cijeneradazaugradnjuizolacije,kaoidodatnihradova(demontaa
imontaaelemenatanafasadi,...)iopremekojisupotrebnidabise
ovamjerauspenosprovela.
Mjera
Ekstrudirani polistiren (XPS )
stirodur d=,cm [/m]
Irizemniobjekat .
Objekatsaaetae .
Objekatsa,ilietae .

Ucijenuuraunato:deinstalacijaimontaaoluka,
sanacijafasade(uklanjanjeoteenjamalteraisl.).Ukupni
investicionitrokovizazidovepoveanisupaualnou
iznosuodioodukupnerelevantneinvesticijeuciljuda
sepokrijutrokoviinstalacijetvregizolacionogmaterijala
udonjemdijeluzgrade.Ovojeprocjenainvesticija
koritenihprilikomizradeDetaljnihenergetskihpregleda
uokviruprojektaIrogramenergetskeekasnostiujavnim
zgradama(EEIIB)uperioduaoia-aoikojejesprovodilo
Ministarstvoekonomije,Sektorzaenergetskuekasnost.
PRIMJER
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
71 72
poveanjetoplotnihgubitaka;
promjeneunutranjepovrinsketemperaturezida;
smanjenjekomforaboravkauprostoriji;
opasnostpojavebui;
ugroavanjestrukturezidova
Kondenzovanavlaga,prisutnatokomduegvremenskogperioda,
moedadovededooteenjagraevina.

Naravno,najboljinainspreavanjahladnihmostovajeste
postavljanjetermoizolacijesaspoljanjestranezida.Izgraditi
objekatbezhladnihmostovagotovojenemogue,aliuzpravilno
projektovanjeiizvoenjedetaljatermoizolacijeomotaaobjekta
negativanuticajhladnihmostovaskorojemoguesmanjitina
minimum.
Iotencijalnamjestahladnihmostovasukonzolniispustbalkona,
ispustistrehakrovova,spojevikonstrukcija,spojevizidaiprozora,
kutijezaroletnu,niezaradijatore,temeljiidrugo.7atonanjih,
prirjeavanjukonstruktivnihdetalja,trebaobratitiposebnupanju.
Ireporuujesedaseovinavedenidetaljirazradetodetaljnije.
Vrloekasannainotkrivanjahladnihmostovapredstavlja
snimanjeinfracrvenom kameromgdjesejasnovidepodrujai
zonegdjedolazidopretjeranoggubljenjatoplote.
Temelj, sokla.Ukolikonijepredvien
podrum,iliukolikosepodrumupotpunosti
nalaziiznadzemlje,trebalobiispodploe
temeljapostavitiizolacionuploukojane
proputavodu.Izolacijasoklespreavada
sehladanspoljnivazduhprekopodrumske
tavaniceizidovauvueugraevinu.
Spoljni zidovi.Niekojesupredvienezagrejnatijelatrebalobi
naknadnoizolovati.Ivicegraevinestvarajuveespoljnepovrine
kojeisijavajutoplotuodunutranjihpovrinakojeprimaju
toplotu.Natajnainsekodloeizolovanihgraevinanarubovima
javljajuznaajnoniepovrinsketemperature.Kodunutranje
termoizolacijetoplotnimostovinastajuprijesveganaspojevima
///ENSI
Relevantniparametriusoftverusuvrijednostikoecijentaprolaza
toplotezida,U,iinltracije,kojeseizracunavaju/procjenjujuzadati
spoljasnjizidprijeinakonprimjenemjere
Toplotni mostovi (poznat i kao hladni mostovi)
Toplotnazatitaobjektamorabitirijeenakontinuiranopo
spoljanjemomotautakodanemaprekida,smanjujuinegativne
uticajehladnihmostova.
Toplotnimostoviseuvijekpojavljujuukonstruktivnimdjelovima
omotaaobjekta,injihovuticajnakomfor,trajnostistabilnost
konstrukcijejepotrebnosmanjitipravilnimprojektovanjemi
izvoenjemspecinihdjelovaomotaa.
Uvaavanjemovihkriterijumaostvarujesepotrebnikontinuitet
termoizolacijekojijepozavretkuizgradnjemoguedodatno
provjerititermografskimsnimanjem.
Toplotnimostjemanjepodrujeuomotaugrijanogdijelazgrade
krozkojejetoplotniprotokpoveanradipromjenematerijala,
debljineiligeometrijegraevinskogdijela.7bogsmanjenogotpora
toplotnepropustljivostiuodnosunatipinipresjekkonstrukcije,
temperaturaunutranjepovrinepregradenatoplotnommostu
manjajenegonaostalojpovrinitopoveavaopasnostod
kondenzacijevodenepare.
Uzavisnostioduzrokapoveanetoplotnepropustljivosti,
razlikujemodvijevrstehladnihmostova:
konstruktivni hladni mostovi nastajukodkombinacija
razliitihvrstamaterijala;
geometrijski toplotni mostovi nastajuusljedpromjeneoblika
konstrukcije,npr.uglovizgrade.
Upraksisuvrloesteupravokombinacijeobjevrstehladnih
mostova.Iosljedicehladnihmostovasu:
Slika 17: Mogua
pojava tolotnog
mosta na dijelu sokle
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
73 74
izmeuspoljnihzidovaitavanice.Ukolikounutranjaizolacijane
moedasezamijenispoljnomizolacijom,neophodnojedaseizolujei
unutranjizid,itonajmanjeimodtakedodira.
Prozori, spoljna vrata.7aserklae(nadvoje)
seizstatikihrazloganajeekoristiarmirani
betonsaloijomtoplotnomizolacijomodonekoja
senalazinaspoljnimzidovima.Stogabinjihu
svakomsluajutrebalododatnoizolovati.Kutijeza
roletnesemorajuucjelinidobroizolovatikakobi
seizbjegaonastanaktoplotnogmosta.Obavezno
trebavoditiraunaotoplotnojizolacijiispusta
prozora,kaoionjihovojegzaktnojugradnji.
Spoljnavrataivratakojavodedosobakojesenegrijutrebasasvih
stranadobroizolovati.
Tavanica.Iotobetonposjedujeloije
termoizolacionekarakteristike,spojeve
tavanicetrebaobaveznodobroizolovati.Sa
spoljnestranejeneophodnopostavljanje
izolacionereetke.Kodizolovanjatavanicena
posljednjemspratutrebavoditiraunaotome
daseizolacijanezavrigredizida,vedase
prevueprekonje.
Balkon.Kodisturenihbalkonskihploasetekomoesprijeiti
nastanaktoplotnihmostova.Balkonskuploubinaimeupotpunosti
trebaloobloititoplotnomizolacijom.Dobrorjeenjeuovomsluaju
predstavljapotpunotermikorazdvajanjebalkonanaposvenovoj
noseojkonstrukciji.
Krov.Kodravnihkrovovajeneophodnodaatika
(zidnaeonojstranici)budeispoljaiiznutra
dobroizolovana.
1 2
6
8
3
4
5
9
7
10
11
12
i. Spojpodrumskihstepenicaiploe
a. Dodirnatakazidastepenitaipodneploe
,. Bonispojpodrumskihstepenicasazidompodruma
. Spojzidapodrumasatavanicompodrumaipregradnimzidom
premaprizemlju
,. Spojzidapodrumasatavanicompodrumaispoljnimzidomu
prizemlju
o. Isturenapodnaploaerkera
;. Istureniulaznipodest
s. Ivicaprozoraiprozorskedaske
,. Isturenibalkoni,nadstrenice
io. Ozidaniispustikaozatitaodvazduhaspolja
ii. 7atitakrovnogprozoraodvazduhaspolja
ia. Unutranjizidovikojiseuzdiudohladnogpoda
Slika 21:
Pozicije na objektu
najpodlonije za
pojavu hladnih
mostova
/Izvor: Energetski
efkasna gradnja i
sanacija graevinskih
objekata
Holzcluster/
Slika 18: Detalj
pravilnog postavljanja
toplotne izolacije uz
okvir prozora
Slika 19: Prikaz
toplotnog mosta na
dijelu spoja konzolne
ploe (balkon) i
meuspratne
konstukcije
Slika 20: Detalj
toplotnog mosta na
dijelu meuspratne
konstrukcije ka
negrejanom tavanu
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
75 76
Mjera 2: Toplotna izolacija krova
Termikaizolacijakrovajeodvelikogznaajanesamosaaspekta
termikezatite,veseizvoenjemovemjeredodatnefunkcije
krova,kaotosuzatitaodkieisnijega,morajuzadratinaistom
nivouiliunaprijeditiuodnosunazateenostanje.Ukupnitoplotni
gubiciprekokrovaiznose-% odukupnihtoplotnihgubitaka
cijelogobjekta.
Toplotnaizolacijakrova,kaoispoljnihzidova,imafunkcijudazimi
smanjujetoplotnegubitke,aljetisprijeipregrijavanjeprostora
neposrednoispodkrovnekonstrukcije.
Materijali za termoizolaciju krovova
7atoplotnuizolacijukosihkrovovatrebakoristitinezapaljivei
paropropusnetermoizolacionematerijale,kaotojemineralna
vuna.Ioredklasinihmaterijalazaizolacijukosihkrovova,
posebnohalarazliitenamjene,pogodnisuisendvipanelipunjeni
poliuretanom(IolyurethaneSandwichIanels).Iosebnoobratiti
panjudaseusluajukadajekrovprohodanuzmeuobziri
vrstoatoplotnezatite,takodamoedapodneseitakvuvrstu
pokretnogopreteenja.
Obratitipanjunahladnimostudijeluspojakrovaifasade,kakobi
seonizbjegao.
Ireporuenadebljina
termoizolacijekrova
najeejeveaod
preporuenihdebljina
izolacijezazidove,i,u
zavisnostiodklimatske
zone,iznosiio-aocm,u
zavisnostiodmaterijala.
Uzavisnostiodvrste
krovnekonstrukcijei
vrstekrovabirasenain
postavljanjatermoizolacije.
Usluajudajekrovkos,akonstukcijadrvena,najboljejepostaviti
termoizolacijuudvasloja,takodajedanbudeizmeurogova,a
drugiispodnjih,kakobisesprijeilihladnimostovi.Donjisloj
termoizolacijeispodrogovatitisegipskartonskimploamaili
drvenomletvicama(lamperijom).Kadasuupitanjuravnikrovovi,
onisuizloenijiatmosferskimuticajimaizatojeveomavanoda
izolacijabudedobroizvedena,odnosnodapostavljanjebudedobro
idetaljnoobjanjeno,kaoispecinidetaljikaotosuslivniciili
pad.Ravankrovje,unjegovomzavrnomslojumoguerjeavatikao
prohodni,neprohodniitzv.zelenikrov.
Zeleni krov
Ukolikoseodaberedaravankrovbuderijeenkaozeleni
neophodnojeobezbijeditidovoljanslojzemljezabiljke,zatim
sprijeitiprodorkorijenjakojebimoglodaotetihidroizolaciju,kao
idobrorijeitidrenauatmosferskevodeisprijeitiprodorvodeili
vlagedotermoizolacije.
Ozelenjenikrovdobrozadravatoplotu,akumulirajeuslojevima
zemljeinatajnainostvarujestalnutemperaturuzavrnogsloja,
kakoljetitakoizimi.Ikosikrovtakoemoedabuderjeavankao
zeleni,alitrebaobratitipanjunadozvoljenenagibekrovaisl.
///Opis postojeeg stanja
Opispostojeegstanjazamjerutoplotneizolacijekrova,ravnogili
kosog,trebalobidasadri:
Vrstukrova,ravanilikosiinjihovojasnorazdvajanjeuopisu;
Opisstanjaukojemsekrovnalazi;
Navestidalipostojitermoizolacijanakrovu;akopostoji,navesti
kojajevrstaikojedebljine;
Opisslojevakrovasanavedenimdebljinamazasvakisloj;
Opisspecinihdetalja,slivnika,nadzidaka,oluka,dimnjakai
sl.;
Opisnekihoteenjaukolikopostoje;
Iodatakdalijekrovprohodaniline
Ukolikoprostorispodkosog
krovanijenamijenjenza
korienje,odnosnonijeprostor
kojisegrije,tadajepotrebno
toplotnuizolacijukrova
postavitinaspoljanju,gornju
stranuposljednjemeuspratne
tavanicepremanegrijanom
prostoru.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
77 78
U=0,22 W/mK
- crijep 2 cm
- letve 5/3 cm
- kontra letve 8/3 cm
- hi folija
- kamena vuna/ staklena vuna/
ekspandirani polistiren izmeu
rogova 10 cm
- kamena vuna/ staklena vuna/
ekspandirani polistiren ispod
rogova poloen koso 6 cm
- parna brana- pe folija
- gipskartonske ploe 2,25 cm
U=0,33 w/mk
- cementni malter 2 cm
- blok opeka 19 cm
- polimer-cem. ljepilo
- kamena vuna/ staklena vuna/ekspandirani
polistiren 10 cm
1. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
2. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
- impregnirani prepremaz
- zavrni dekorativni sloj
glineni crijep 2 cm
kontraletve 8/3 cm
drveni rogovi
U=0,22 w/mk
- cementni malter 2 cm
- meuspratna ploa 6 cm
- parna brana prema
potrebi-proraunu
- kamena vuna/ staklena
vuna/ekspandirani polistiren
10 cm
U=0,33 w/mk
- cementni malter 2 cm
- blok opeka 19 cm
- polimer-cem. ljepilo
- kamena vuna/ staklena vuna/ekspandirani
polistiren 10 cm
1. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
2. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
- impregnirani prepremaz
- zavrni dekorativni sloj
U=0,20 w/mk
- cementni malter 2 cm
- krovna ploa 20 cm
- beton za pad 4 cm
- parna brana
(prema potrebi-proraunu)
- kamena vuna/ staklena vuna/-
ekspandirani polistiren 10 cm
- hidroizolacija
- geotekstil
- nasip oblutaka
U=0,33 w/mk
- cementni malter 2 cm
- blok opeka 19 cm
- polimer-cem. ljepilo
- kamena vuna/ staklena vuna/ekspandirani polistiren 10 cm
1. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
2. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
- impregnirani prepremaz
- zavrni dekorativni sloj
- Sloj vegetacije
- Sloj podloge za rast
- Filter sloj
- Drenani sloj
- Zatitni sloj
- Sloj za spreavanje
prodiranja korjenja u
betonsku konstrukciju
- Hidroizolacija
- Betonski ravan krov
- hidroizolacija
- kamena vuna/ staklena vuna/ekspandirani polistiren 5 cm
- AB zid 15 cm
- kamena vuna/ staklena vuna/ekspandirani polistiren 5 cm
1. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
2. sloj gra. ljepila sa armaturnom mreicom
- impregnirani prepremaz
- zavrni dekorativni sloj
Slika 22: Pravilno
izvoenje
termoizolacije kosog
krova i spoja sa zidnom
termoizolacijom kod
lagane krovne
konstrukcije / Izvor:
Prirunik za
energetske
savjetnike-Program
Ujedinjenih naroda za
razvoj (UNDP) u
Hrvatskoj /
Slika 23: Pravilno
izvoenje toplotne
izolacije meuspratne
tavanice prema
negrijanom tavanu i
spoja sa zidnom
izolacijom / Izvor:
Prirunik za
energetske
savjetnike-Program
Ujedinjenih naroda za
razvoj (UNDP) u
Hrvatskoj /
Slika 24: Pravilno
izvoenje toplotne
izolacije ravnog krova
i spoja sa zidnom
izolacijom /Izvor:
Prirunik za
energetske
savjetnike-Program
Ujedinjenih naroda za
razvoj (UNDP) u
Hrvatskoj /
Slika 25: Detalj
zelenog krova
izvedenog na
betonskoj
konstukciji ravnog
krova /Izvor:
prezentacija
Energetska
efkasnost zgrada
(omota zgrade-
graevinske
tehnike-Ministarstvo
ekonomije / Sektor
za energetsku
efkasnost, autor
prezentacije Exergia,
Grka/
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
79 80
///Opis mjere
Opismjerezatermikuizolacijukrovausebisadri:
Ireporuenuvrstutermoizolacijesapripadajuimkoecijentom
toplotneprovodljivosti;
Navedenesveslojevekrova,postojeeionekojemjerapredvia,
sanjihovimdebljinama;
Uvrijednostnakonmjere;
Opisezavrneobradekrova;podatakdalijekrovprohodanili
ne;
Naglasakdaseobratipanjanazavrnislojkrovai
odvodnjavanjeatmosferskihvoda,kaoinazatitnisloj,izraen
najeeodlakogbetonailicementnekouljice,kojititi
postavljenuhidroitermoizolaciju;
Naglasakdaseobratipanjanadodatnislojhidroizolacijekoji
esepojavitiiznadtermoizolacije;opis,vrstuinainnjegovog
postavljanja;
Opisspecinihdetaljakaotosuslivnici,nadzidci,oluci,
dimnjaci,svjetlarniciisl.;
Opistipskihdetalja;
Opisspecinihdetaljaukolikoauditorprocijenidaihje
neophodnoopisati;
Napomenevezanezamjestakontaktasekundarnekonstrukcije
ikrova,usluajevimadajepredvienopostavljanjesolarnih
panelailinekihpostrojenjazaklimatizacijuisl.
///Potencijali uteda
io-ao
///Vrijeme povrata investcije
Vrijemepovratainvesticijezaovumjerunijejednostavnounaprijed
utvrditijeronozavisiodnizaparametarakaotosuvrstaidebljina,
odnosnoslojeva,krovnekonstukcije,sistemagrijanjaivrste
energenta,zatimcijenaenergenatanatrituislino.
///ivotni vijek mjere
aogodina
///ENSI
Relevantanparametarusoftverujevrijednostkoecijentaprolaza
toplotekrova,U,kojaseizraunavazadatikrovprijeinakonprimjene
mjere.Usluajudaukrovupostojekrovniprozori,releventni
parametrisuistikaoiusluajuprozoranaspoljanjimzidovima,s
timtotrebanaznaitinjihovnagibiorjentaciju.
Mjera
Cijena
[/m

] Napomene
Termoizolacijakosogkrova(bez
intervencijanakonstrukcijikrova)
mineralnomvunomd=iocm,
=o,o,,o,oiV/m/K,sa
pripadajuomhirdoizolacijom.
ao
Krovudobrom
stanju,nemacurenja
vode,konstrukcija:
betonskaploaili
slino;ukljuujesamo
trokovematerijala,
ienjaiinstaliranja
Termoizolacijaravnogkrovasa
postavljanjemhidroizolacije,slojem
ljunkaineophodnimpopravkama
(neprohodnikrov)
,o
Tekojeprocijeniti.
Irosjenacijena
zavisiodkrovne
konstrukcije
Kosakrovnakonstrukcijasa
limomilislinimmaterijalomkao
pokrivaem,satermoizolacijom(sa
pripadajuomhidroizolacijom)
,o
Jednostavna
konstrukcijakosog
krova
Termoizolacijakrovasendvi
panelimapunjenimpolistirenom
-
Cijenazavisiod
debljinesendvi
panelainjihovogtipa

Ovojeprocjenainvesticijakoritenihprilikomizrade
DetaljnihenergetskihpregledauokviruprojektaIrogram
energetskeekasnostiujavnimzgradama(EEIIB)
uperioduaoia-aoikojejesprovodiloMinistarstvo
ekonomije,Sektorzaenergetskuekasnost.
PRIMJER PROCJENE INVESTICIJE
Tabela 5: Procena
investicija za razliite
tipove krova
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
81 82
Mjera 3: Zamjena ili unapreenje postojeih
prozora
Mjerezapoboljanjekarakteristikaprozora,bilodaseradio
poboljanjupostojeihilinjihovojzamjeninovimprozorima,su
jednaodnajeihinajisplativijihmjerasastanovitaenergetske
ekasnosti.Kvalitetnimprozorima,sajednestrane,smanjujuse
toplotnigubici,asadruge,omoguavajuoptimalnitoplotnidobici,s
timdasedodatnimelementimazasjenenjaprostorimorajuzatititi
odpregrijavanja,posebnousluajevimakadasuotvorinajunoj
strani.
Dabitoekasnijeizvrilienergetskipregled,potrebnojedobro
uradititipologiju/podjeluprozoranaosnovurazliitihparametara.
Razdvojititipoveukolikosu:
Razliititipstakala;
Razliitostanjestakala(udobromstanju,polomljeno,napuklo,
nijezagitovano,...);
Razliitmaterijalokvira;
Ukolikonanekimapostoji,ananekimane,premazilinekilter
Razliittipprozora(jednostuki,dvostruki,...);
Ukolikonekiimaju,anekine,zatituzasunce;
Iozicijenakojimasenalazesukarakteristine,paimje,recimo,
znatnosmanjenavrijednostsolarnihdobitakag
t
;
Krovniprozori.
Toplotnigubicikrozprozoremogubititransmisijskiiligubicinastali
provjetravanjem.Akosaberemoovedvijevrstetoplotnihgubitaka,
onimoguiznositiivieod% ukupnihtoplotnihgubitakaobjekta.
Ovigubiciobinosuioivieputaveiodonihkrozzidoveizatosu
prozoriveomavaanelementkojitrebatretiratimjeramaenergetske
ekasnosti.
UskladusnovimIravilnikomominimalnimzahtjevimaenergetske
ekasnostizgrada,koecijentprolaskatoplotezaprozorei
balkonskavratamoeiznositimaksimalnoU=a,ooV/m
a
K.
DoksenastarimzgradamakoecijentUvrijednostprozorakree
oko,,oo-,,,oV/m
a
Kivie(gubicitoplotekroztakavprozoriznose
prosjenoao-asokVh/m
a
godinje),evropskazakonskaregulativa
propisujesvenieinievrijednostiionesedanasnajeekreuu
rasponuodi,odoi,soV/m
a
K.Nasavremenimniskoenergetskimi
pasivnimkuamatajsekoecijentkreeizmeuo,soii,oV/m
a
K.
Uukupnimtoplotnim
gubicimaprozorauestvuju
stakloiprozorski proli.
Irozorskiproli,nezavisno
odvrstematerijalaodkojeg
seizrauju,morajuosigurati:
dobrodihtovanje,prekid
hladnogmostauprolu,
jednostavnootvaranjeinizak
koecijentprolaskatoplote.
Staklamogubitiizolaciona,
dvoslojnailitroslojna,
srazliitimgasovnim
punjenjemilipremazima
kojipoboljavajutoplotne
karakteristike.
NaniskuUvrijednoststaklautiusljedeifaktori:
Debljina i broj meuprostora.U-vrijednostsesmanjuje
saveimbrojemmeuprostoraiveimrazmakomizmeu
tihmeuprostora.Dakle,manjiU-vrijednostmoese
postiiupotrebomdvoslojnihilitroslojnihizo-stakala,npr.
+io++io+,toznai,stakladebljinemmnarazmacima
odiomm;
Punjenje meuprostora.Ukolikosemeuprostorizmeustakala
ispuninekimodgasova(argon,kriptonisl.),U-vrijednostese
bitnosmanjiti;
Odabir stakla.DebljinastaklavrlomaloutienaU-vrijednost,
aligazatoupotrebastaklaniskeemisije(Low-estaklo)znaajno
smanjuje.Niskoemisionastaklapremazanasusastranekoja
dolaziumeuprostorstaklaposebnimmetalnimlmomkoji
proputazraenjakratketalasneduine(sunevasvjetlost),a
reektujezraenjadugihtalasnihduina(infracrvenazraenja).
Napolju -10 C Unutra 20 C
Jednostruko staklo 4
U=2,0 W/mK
Dvostruko staklo
4+8+4
U=2,0 W/mK
Dvostruko IZO staklo
4/10g/14+4
U=1,1 W/mK
Trostruko IZO staklo
4/12g/12g/14
U=0,5 W/mK
-C
+,C
Slika 26:
Temperature na
unutarnjoj povrini
stakla u zavisnosti
od vrsti ostakljenja
/ Izvor: Prirunik
za energetske
savjetnike-Program
Ujedinjenih naroda
za razvoj (UNDP) u
Hrvatskoj /
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
83 84
U-vrijednoststandardnihprozorskihstakalaiznosii,oV/m
a
K,
dokspecijalnaizvoenjamogudadostignuvrijednostodo,,V/
m
a
K.U-vrijednostmaterijalaodkojegjenapravljenramnajeeje
loijiodU-vrijednostistakla.U-vrijednostprozorskihramovakree
seurasponuodi,adoi,,V/m
a
K(standardniokviri),pasvedoo,;
V/m
a
K(visokstepenizolacije).Iresudanznaajima,meutim,
U-vrijednostcijelogprozora(U
w
=U
g
(staklo)+U
f
(okvir)).
IoredU-vrijednostiznaajanjeistepenpropustljivostienergije
(g-vrijednost)prozorskogstakla.Ovavrijednostopisujekojukoliinu
svjetlosti,asamimtimisuneveenergijestakloproputauprostoriju.
Tavrijednostbitrebalodabudeveaod,o.
Dvoslojno termoizolaciono staklo
Aktuelnitehnikistandardsutermoizolacionastakla(U-vrijednost
staklai,o-i,aV/m
a
K),aonasemoguugraivatiiupostojea
prozorskaokna.Uodnosunaizolacionostaklonjihoveizolacione
sposobnostisuboljeza,o-oo.Tojepostignutopunjenjemprostora
izmeustakalaplemenitimgasom,nanoenjemnevidljivogsloja
metalneparenastranistaklakojajeokrenutapremaprostorijiina
graninikestakala.
Troslojno termoizolaciono staklo
SaUvrijednostimaodo,doo,;V/m
a
Kovavrstastakladanas
pruanajboljutoplotnuzatituodsvihvrstastakala.Izolaciono
dejstvosepostiezahvaljujuipostavljanjutreegprozorskogstakla,
nanoenjuslojametalneparenadvijestaklenepovrineipunjenju
plemenitimgasom(argon,kripton).Specijalnispojivicaredukuje
pojavutoplotnihmostova(npr.odplemenitihmetalailikvalitetne
plastike).Ovavrstastaklasekoristikodgradnjepasivnihkua.
Iotrebnojeosiguratidobrokitovanjestaklaizatim,dobrodihtovanje
samogprozorskogokvira,teprozorskogokviraidoprozornika
trostruko(ilipeterostruko,zavisnoodbrojastakala).Iovezivanje
prozoraizidamorabitiizvedenotakodaneproputavazduh.Timese
osiguravadanedoedoprodoravlageitoplogunutranjegvazduhau
fugu,kojibiseohladio,dovodeidopojavekondenzataigljivica.
7aokvireprozorakoristeserazliitimaterijali:drvo,elik,
aluminijum,IVCikombinacijamaterijala:drvoialuminijum,a
upljineokviramoguseispunitipjenastomtermoizolacijom.Vrsta
materijalazaizraduokvirazavisioddebljinaokviraimogunosti
ugradnjetermikiizvunokvalitetnogstakla.Debljinekvalitetnog
prozorskogokvirakreuseodosdo,,mmzaIVCidrvo,doksu
kodaluminijumamogueiveedebljine.
Materijalkojisekoristizaprozorskeokvire(i,-,,prozorskog
otvora)jejedanodglavnihfaktorazauteduenergije.Drveniokviri
imajunajboljeizolacioneosobine.Takoesepraveidrveniprozorski
okvirisaspoljnomaluminijumskomzatitomodatmosferskih
uticaja.KodplastinihokviranajeesekoristitvrdiIVC,alii
tvrdipoliuretan.IVCpredstavljakrajnjiproizvodhlora,tebigaiz
ekolokihrazlogatrebalokoristitisamouogranienimkoliinama.
Kvalitetizolacijemetalnihokvira,naprimjer,odaluminijuma
ilielika,uposljednjevrijemesepopravio,aliidalje,uglavnom,
nedostietermikekarakteristikeokviraoddrvetailiplastinih
materijala.
Najeesreemosljedeematerijaleikombinacijematerijalaza
okvire:
Ilastiniokvir;
Ilastiniokvirsaaluminijumskomzatitomsaspoljnestrane;
Drveniokvir;
Drveniokvirsaaluminijumskomzatitomsaspoljnestrane;
Aluminijumskiokvir.
Kodokvirapostojevelikerazlike:plastiniokviri(iokvirisavie
komora)suestotermikiloijioddrvenihokvirailikombinacije
drvo/aluminijum.7naajanfaktormoebitiidubinaulaskastaklau
ram,potoivicastaklenihpovrinapredstavljatermikislabomjesto.
Irincipijelnosemoereidasudrveniokviriprozoratermiki
najekasnijiidaseonimogunajboljesanirati.
Ioboljanjetoplotnihkarakteristikaprozoraidrugihstaklenih
povrinamoesepostiinasljedeenaine:
7akitovatiprozoreispoljanjavrata;
Irovjeritiipopravitiokovenaprozorimaivratima(dihtovanjei
oteenja);
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
85 86
Izolovatiniezaradijatoreikutijezaroletne;
Redukovatigubitketoplotekrozprozoreugradnjomroletni,
postavljanjemzavjesaisl.;
7amijenitiprozoreispoljanjavratatoplotnimkvalitetnijim
prozorima(preporukaU<i,oV/m
a
K)
Ispravna montaa prozora
estoseznaajpravilneugradnjeprozoraidrugihstaklenih
povrinazanemarujeupraksi.Dabiugradnjaprozorabilapravilna
trebalobi,izmeuostalog,izrazlogagraevinskezikepostaviti
dvanivoaizolacije,ito:
Spoljni-radiosiguranjazaptivenostinakiu,i
Unutranji-kakobiseizbjeglodavlaanvazduhizprostorije
dospijedohladnihspojevakonstrukcije
Iotrebnojevoditiraunaotomedaspojeviizmeuprozora
igraevinebuduizolovaniizaptiveninavjetar,kaoida
termoizolacijaprelazinajmanje,cmprekotokaprozora.
Spoljna vrata
Ulaznavratapredstavljajudioomotaazgrade,testoga,pored
zatiteodprovaleibuke,morajudazadovoljeizahtjevekojisetiu
zatiteodatmosferskihpadavinaitoplote.Toplotnazatita,kojase
moepostiikodulaznihvrata,zavisiunajveojmjeriodmaterijala
kojijekorienzaizraduokviraiispune,njihovedebljine,kaoi
zaptivenostispojevaipokretnihdjelova.Kodvratakojasenalaze
navjetrovitimmjestimamoeseplaniratiilinaknadnodograditi
odgovarajuazatitaodvjetra.Iodnizaptivai(upljegilietkastog
prola),kaoiizolacionetrakeilajsneistotakopruajumogunost
dasenaknadnosmanjineeljenostrujanjevazduhaitoplotnigubici.
///Preporuene vrijednost toplotnih dobitaka
stakla
Veliina povrine okvira
, (%) , (%)
jednostruko o,o, o,,,
dvostruko o,,s o,,o
dvostrokoniskoemisionostaklo o,; o,i
trostruko o,,o o,
///Opis postojeeg stanja
Uopisupostojeegstanjaprozoraispoljanjihvratatrebalobidase
nalazesljedeipodaci:
Vrsteitipovipostojeihprozora,materijalokvira,brojstakalai
sl.;
Uvrijednostpostojeihprozorapotipovima;
Opisstanjaprozorasanavedenimorijentacijama;
Nabrojanaoteenjaprozora;
Ostalespecinostikojemogubitiznaajnepriodabirui
denisanjumjere
Slika 27: Slika
pravilno toplotno
izolovane kutije za
roletnu
Tabela 7: Toplotni
dobici od prozora sa
razliitim vrstama
zastakljenja, ako je
faktor zasjenenja 1
(bez prepreka, kao
to su drvee, druge
izgrade, itd. izmeu
sunca i prozora)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
87 88
isijavanjetoploteljudskihtijela,raunarailiosvjetljenja),kaoiod
kapacitetaakumuliranjatoplotekorienihgraevinskihmaterijala
(unutranjiispoljnizidovi,tavanice,izolacionimaterijalukrovnim
konstrukcijama).
Zatita od sunca kod prozora
Gotovousvimsegmentimazatiteodsuncatehnikajeusavrena.
Danasseskorozasvakioblikprozorailizimskebatemoedobiti
zatitazasunce,kakozaspoljnotakoizaunutranjepostavljanje.
Svimvrstamazatitemoeserukovatirunoiliautomatski.
Spoljna zatita od sunca
Ovavrstazatiteodsuncastvarahladovinuinatajnain,spolja,
titiobjekatodsunca.Takoseprocespromjenetoploteprenosi
naspoljnustranugraevine,gdjepostojimogunostnjegove
regulacijebezveihproblema.Spoljnazatitaodsuncapredstavlja
najdjelotvornijuvrstuzatite,ukolikojemoguedaseprenos
toploteveimdijelomizbjegnekonvekcijom-npr.pozadinskim
provjetravanjem.Iritomese,meutim,nesmijeizgubitiizvida
niproblematikaprljanjaiveihinvesticionihtrokovaitrokova
odravanja.
Uspoljanjuzatituodsuncaspadaju:
Prozorski kapci.Kapcizazatituodsvjetlosti,najee
nainjenioddrvetasalamelama,kojisestavljajuispredprozora.
Roletne.Iorizontalnelamele,najeeodplastike,kojese
namotavaju,azatimsepoinamasabonestranesputaju
ispredprozora.
Markize, tende sutekstilnazatitaodsunca.
Spolja postavljene aluzine.Iorizontalnetrakaste
konstrukcijekojemogudasesputajuipodiu.Vertikalne
lameleodmetalailidrveta,kojenajeemogudaseokreu.
Balkoni.Akosudobrodimenzionisani,balkonitokomljetatite
odsunca,dokzimiomoguavajudasuncesijakrozprozore.
Listopadno drvee.Irednostlistopadnogdrveajetatolieu
hladnimperiodimagodineopadne,omoguavajuinatajnain
dasuncedirektnosijakrozprozore.
///Opis mjere
Opismjerezamjeneilipopravkeprozorasadri:
Opisnovihtipovaprozorakojiseugrauju,sanavedenim
materijalomokvira,brojemstakala,debljinamastakalaiirinom
meuprostora;
U-vijednostimaprozora;
Vrijednostgsolarnihdobitaka;
Nainotvaranja;
Irocjenainvesticije
Ugradnja roletni, aluzina i sl. elemenata zatite od
sunevog zraenja
Uukupnomenergetskombilansuobjektavanuuloguigrajui
toplotni dobici od sunca.Sajednestrane,energijadobijenaod
suncapredstavljatoplotnedobitke,ali,sadrugestrane,prijeti
dadovededopretjeranogzagrijavanjaobjekta.7atoovojtemi
trebaposvetitipunopanjeprilikomanalizekakoobjektatakoi
predloenihmjerazapostizanjeenergetskeekasnosti.
Ukolikosusistemizatiteodsuncausklaenisaspoljanjim
uslovima,sapozicijomiorijentacijomobjekta,kaoidobrom
unutranjomfunkcionalnomemom,tadaoniuznatnojmjeri
doprinosenesamodobrimenergetskimkarakteristikamavei
komforuiambijentalnimkarakterstikamaobjekta.
Osnovniuslovikojebidobrisistemizatiteodsuncatrebaloda
posjedujujesu:
7atitaodprekomjernogzagrijevanjaljeti;
Omoguavanjedodatnihtoplotnihdobitakazimi
7atitaodsuncatokomljetnjihmjesecisluidasezagrijevanje
prostorija,uzrokovanosunevimzracimakojiuprvomredu
dopirukrozprozore,ograniidotemjeredaseosiguraprijatna
klimauprostorijama.Toplotnazatitauljetnjimmjesecima
zavisioddimenzijaprostorije,veliineprozora,vrstestakalai
zatiteodsunca,provjetravanja,internihizvoratoplote(npr.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
89 90
///ENSI
Relevantniparametriusoftverusuvrijednostikoecijentaprolaza
toplotezida-U,faktoraukupnihsolarnihdobitaka-g,iinltracije,
kojeseizraunavaju/procjenjujuzadatitipprozoraprijeinakon
primjenemjere.
7atiteodsuncakojaseugraujeuprozorsu:aluzineu
izolacionomstaklu,roloiuizolacionomstaklu,zatitnostaklood
sunca-staklosareektujuim,interferencijskimiapsorpcionim
svojstvima,presvuenastakla,itd.
Saunutranjestraneprozoraugraujuse:
aluzine-horizontalnetrakastekonstrukcijekojemogudase
sputajuipodiu;
Roloi-tekstilnezavjeseifolijekojisenamotavajuiznad
prozora;
Plisirane zavjese-tekstilnezavesekojeseskupljajuufalte
iznadprozora;
Trakaste zavjese;
Rolo-folija-tzv.rolo-folijapredstavlja,meutim,najbolje
rjeenjezaunutranjepostavljanjezatiteodsunca.Narolo-
folijejesaspoljnestranenanijetaaluminijumskapara,tako
daonereektujuidososunevesvjetlosti,spreavajui
dasunevizraciuopteidospijuuunutranjostprostorije.
Istraivanjasupokazalada,uporeenjusakomplikovanimi
skupimspoljnimzatitamaodsunca,postojesamominimalne
razlikeupogledunjihoveekasnosti.Dodatnavelikaprednost
rolo-folijajetatosekodnjihgotovoneometanomoegledati
krozprozor.Onenatajnainusvimtakamaispunjavaju
SmjerniceEUozatitinaradu.
///Potencijali uteda
io-i,
///ivotni vijek mjere
aogodina
Mjere Cijena [/m

]
7amjenapostojeihnovimIVCprozorimai
vratima;IVCproliodnerecikliranogIVC-a,U
vrijednostokviradoi,V/m
a
/K,beztoplotnih
mostova,najmanjepetvazdunihkomora,ojaani
Umetalnimprolimapresvuenimslojemplastike;
staklodvostrukolowemissionstaklo,prostorod
iommizmeustakala,+io+mmkonstrukcija,
ispunjenaargonomilinekimdrugiminertnim
gasom.UkupnaU-vrijednostprozoradoi,V/
m
a
/K;propustljivostsuneveenergijestaklasolarna
g-vrijednostnajmanjeo,;tehnikeifredenisaneu
tehnikomopisu
i,o

7augradnjuprozoraivratasaaluminijumskimprolomsa
svimprateimradovimaraunatajecijenaoda,o/m
a
.
Ovojeprocjenainvesticijakoritenihprilikomizrade
DetaljnihenergetskihpregledauokviruprojektaIrogram
energetskeekasnostiujavnimzgradama(EEIIB)
uperioduaoia-aoikojejesprovodiloMinistarstvo
ekonomije,Sektorzaenergetskuekasnost.
PRIMJER PROCJENE INVESTICIJE
Ukolikojeupitanju
objekatznaajneistorijskei
stilskevrijednosti,izolacija
njegovihzidovatraidaleko
paljivijipristup.Ovdjese
mislinaobjektekojinisu
podzatitom,aliimaju
estilskihilinekihdrugih
elemenatanafasadikao
tosurecimookvirioko
prozoraisl.
Tabela 8: Pregled
trkova mjera
zamjene prozora (sa
PDV)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
91 92
vrsta kotla kotla energent
konvencionalni(stari) o,;a vrstogorivo
konvencionalni(kombinovani) ;o;, vrstogorivo/loulje
konvencionalni(jedanenergent)
so,o vrstogorivo
so,o loulje,gas
niskotemperaturni ,o,, loulje,gas
kondenzacioni iooios loulje,gas
Izbor energenta
Iriizboruenergentatrebarazmotritisljedeeaspekte:
Cijene;
Snabdjevenosttritaenergentima;
Tendencijasnabdjevenostitritaenergentimaunarednihio
godina;
Skladitenje;
Ekolokiuticaj(aerozagaenje);
Energentiprisutninacrnogorskomtritu(fosilnagoriva).
Teko lo ulje mazut
Netotoplotnavrijednost:ii,o,ii,ikVh/kg
COaemisija:,o,i,i;,g/kg
Sadrajsumpora:i
Viakvazduha:ioao
Nedostaci:nijepreporuljivaupotrebaugradovima
Lako lo ulje
Netotoplotnavrijednost:ii,soikVh/kg
COaemisija:,iag/kg
Sadrajsumpora:doo,a
Viakvazduha:;i,
Nedostaci:nestabilnotrite,svestroijipropisioko
skladitenjairukovanja,ekolokinepovoljno
TNG - Teni naftni gas (propan/butan)
Netotoplotnavrijednost:ia,;,kVh/kg
COaemisija:,o,og/kg
Sadrajsumpora:o
Viakvazduha:,io
Nedostaci:visokacijena
Mjera 4: Zamjena starih konvencionalnih
kotlova niskotemperaturnim i
kondenzacionim kotlovima
7amjenastarogkonvencionalnogkotlaniskotemperaturnim
ilikondenzacionimuvijekdonosienergetskeutedezbogvee
ekasnostinovogkotla.
Kriterijumi za procjenu i sprovoenje zamjene starih
konvencionalnih kotlova
Upitanjusukotlovizavievrstagorivailikotlovisa
mogunouprelaskanadruguvrstugoriva,sakonstantno
visokomtemperaturomkotlovskevode(iznad;oC)
Kotlovisupredimenzionisani,tojeposljedica
predimenzionisanjasistemagrijanjaufaziprojektovanja
iugradnje(estopogreanstavdaetoomoguitiveu
eksibilnostubudunosti)ilinaknadnosprovedenihmjerana
izolacijitoplotnogomotaazgrade
Kotaojenedovoljnotoplotnoizolovanidolazidozagrijavanja
kotlarniceusljedvisokihpovrinskihgubitaka
Kotlovipokazujuvisokegubitkeudimnimgasovima
(temperaturedimnihgasovasuestoiznadaooC)
Slika 28: Poreenje
stepena iskorienja
niskotemperaturnih i
kondezacionih
kotlova sa starim
konvencionalnim
(Izvor: Tomislav
Toth tedljivo
grijanje (MAJSTOR))
Tabela 9: Stepen
efkasnosti za
razliite tipove
kotlova
Tabela 10: Pregled
karakteristika fosilnih
goriva prisutnih na
crnogorskom tritu
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
93 94
Ugalj
Netotoplotnavrijednost:,,oikVh/kg
COaemisija:,o,i,i;,g/kg
Viakvazduha:aoooilivie
Nedostaci:velikozagaenjevazduhausljedizgaranja,prostor
zaskladitenje
Energent
Potrebna
godinja
koliina goriva
Cijena
goriva
Godinja
potronja
goriva []
Cijena
goriva
po kWh []
Loulje ,o.oool o,,/l ,.ooo o,o,
TNG ;s.ia,l o,;/l ,.oss o,ii
Ielet ioi,ot i,o/t i,.ao o,o,
El.energija ,oo.oookVh o,ia/kVh oo.ooo o,ia
Energent Jedinica
Kalorina
vrijednost [kWh]
Loulje im,=ioool ioooo
TNG im,=ioool ooo
Ielet im,=o,okg ,aoo

Toplotni kapacitet (snaga kotla)
Sobziromdaniskotemperaturniilikondenzacionikotao
zamjenjujepostojeikotaouzgradi,podacioprethodnojpotronji
gorivasunajboljaosnovazaproraunbuduepotronjegorivai
nominalnogkapacitetanovogpostrojenja.
Ukolikojezadatiobjekatdostupanprojekatpostojeegsistema
grijanja,ondasetoplotnikapacitet(snagakotla)moeodreditiiz
zbirapotrebnetoplotenaosnovuproraunatoplotnihgubitaka
objektaitoplotepotrebnezapripremusanitarnetoplevode
(ukolikopostoji).Naovotrebadodatitoplotnegubitkekotla(i-,),
kaoidodatakzatoplotnegubitkerazvodnemreeusluajudase
radioduimcjevovodima(,-i,).
Akosenadatomobjektuporedmodernizacijegrijanjasprovode
imjeretoplotneizolacijeomotaazgrade,trebalobiprocijeniti
procentualnosmanjenjetoplotnihgubitakaobjektanakonprimjene
mjerenaomotau.Naprimjer,odabratinekekarakteristine
prostorijeuobjektuizanjihuradititoplotniproraunsanovim
U-vrijednostimaelemenataomotaa.Ioreenjemdobijenih
vrijednostitoplotnihgubitakasastarimvrijednostima,tj.
procentomsmanjenjaistih,moemoorjentacionoopredijeliti
toplotnikapacitetnovogkotla.
Posebnu panju treba obratt na:
i. Usklaenost sa ostalim komponentama sistema:
Regulacijska tehnika:zaniskotemperaturniikondenzacionipogon
koristisesavremenaregulacijakojanabazispoljanjetemperature
ipodeenevrijednostiunutranjetemperatureregulieoptimalnu
temperaturupolaznogvoda.
Uporedni pregled cijene energenata
Godinjapotronjagorivazagrijanjeobjektaipripremu
sanitarnetoplevodezajednuposlovnuzgraduiznosi
,oo.oookVh.Uraenajeanalizazarazliitevrste
energenatairezultatisuprikazaniusljedeojtabeli.Analiza
jebazirananaekvivalentnimstepenimaekasnostisistema
iistomnominalnomoptereenjusatinadanzasvevrste
energenata.
PRIMJER
Cijene goriva u /kWh
Tabela 11: Uporedni
pregled cijena
energenata po kWh
Tabela 12:
Kalorijske
vrijednosti pojedinih
energenatat
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
95 96
bisemodernizacijainstalacijegrijanjamoglasprovestiibezsanacije
dimnjaka,jednaodmogunostijeiprimjenakombinovanogureaja
zadodatnivazduh.
Grejna tijela:nia
temperaturavodeu
razvodnomsistemuzahtijeva
veupovrinugrejnihtijela,pa
biradijatoretrebalopojaati
dodatnimrebrimailimanje
radijatorezamijenitiveim.
Eventualna instalacija
solarnog sistema:usluajuda
esezazagrijavanjesanitarne
toplevodekoristitisolarni
termalnisistem,apredvieninovikotaozagrijanjejeplaniranda
budedodatniizvorenergije,uproraunpotrebnetoplotneenergije,
poredgrejnogkapaciteta,ukljuitiitoplotnikapacitetzazagrijavanje
sanitarnetoplevode,inatajnainodreditipotrebnikapacitet
kotlova.
a. Kotlarnica:
Irocijenitidalieveliinapostojeekotlarnicebitidovoljnaza
smjetajplaniraneopreme(novihkotlovaiostalihelemenata,
eventualnoiopremezagrijanjesanitarnetoplevode).Usluajuda
postojeukotlarnicutrebaproiritiiliodabratinekunovulokaciju
nakojojesedograditi/izgraditinovatehnikaprostorijakojae
predstavljatinovukotlarnicu,imatiuvidunekeinjenicekojesu
bitnepriodabirupozicijekotlarnicekaotosupoloajdimnjaka,
mogunostdopremanjagorivaitd.
Usluajudasevriodabirnovepozicijezasmjetajkotlarnice,
najpovoljnijipoloajpredstavljasredinidioobjekta(akoje
mogue).Naovajnainrazvodnivodovisukrai,imesepostie
datemperaturagrejnoguidauinstalacijamagrijanjapostane
ujednaenija.
Takoe,kotlarnicabitrebalaimatinajmanjejedanspoljanjizidzbog
mogunostipouzdaneventilacije.
Dimnjaci:postojeidimnjaciestoimajuprevelikepresjekeza
savremeneniskotemperturnekotlove,azbogslabetoplotneizolacije
dimnjakausljedniihtemperaturaizduvnihgasovadolazido
kondenzacijedimnihgasovanaunutranjojstranidimnjaka.Kako
Iravilanredosljedmjera:zamjenastarihkotlovailitoplotna
izolacijaomotaazgrade:
Najveautedasepostieakoseistovremenosazamjenom
kotlovapoboljaitoplotnaizolacija.Akoseiznansijskih
razlogamoesprovestisamojednaodmjera,ondabiprvo
trebalozamijenitistarekotlove.
Sluaj : Irvoseunapreujetoplotnaizolacijazgrade
Uovomsluajusmanjujeseoptereenjepostojeihstarih
kotlovaimeseumanjujeionakonizakstepennjihovog
iskorienja.Timeeseidioutedeenergijekojisepostie
poboljanomtoplotnomizolacijomumanjitikrozsmanjenje
stepenaiskorienjastarihkotlova.
Sluaj :Irvosevrizamjenastarihkotlova
Savremeniniskotemperaturniikondenzacionikotloviimaju
konstantnovisokstepeniskorienjauirokompodruju
optereenja.Stogasevisokstepeniskorienjaovihkotlova
moeodratiinakonsprovoenjanaknadnihmjeratoplotne
izolacijekojedovodedotogadasuinstaliranikotlovi
predimenzionisani.
Slika 29: Koristi i
gubici u zavisnosti
od optereenja kotla
za jedan stari i
jedan savremeni
kotao (Viessman:
Modernizacija
grijanja)
Slika 30: Zavisnost
povrine grejnih
tijela od temperature
vode u razvodnom
sistemu
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
97 98
Informacija o reimu rada sistema za grijanje(dnevni,nedjeljni)
Naznaitikadasesistemzagrijanjeukljuujedaradina
podeenojvrijednostiunutranjetemperaturetokomdana,i
kadaseiskljuujeilipodeavanaset-backreim.
Informacija o trajanju grejne sezone
Naznaitipoetakikrajgrejnesezone,kaoieventualneprekide.
///Opis mjere
Navestiimeproizvoaa,tipiukupninazivnikapacitetpredloenog
niskotemperaturnog/kondenzacionogkotla,vrstuenergentakoji
koristiinainskladitenjaenergenta.
Navestiisveostaleizmjenekojejepotrebnoizvritinaostalim
djelovimapostojeegsistemazagrijanjeuciljupostizanja
kompatibilnostisanovimkotlovima.
Usluajudajeneophodnoproirenjepostojeekotlarniceili
eventualnoizgradnjanoveprostorijezasmjetajkotlovskog
postrojenja,naznaitipredloenulokaciju,ipredvidjetisve
graevinskeielektrineradoveneophodnezaizgradnjuiputanjeu
pogonnovogsistema.
///Procjena investcije
7aloulje:,o-aoo/kV(jedininacijenapokVsnagekotla)
7aTNG:so-aao/kV(jedininacijenapokVsnagekotla)
ViacijenapokVseodnosinakotlovemanjihsnaga(do,okV),a
smanjujesekagornjojgraniciopsegasnaga(,ookV).
///Potencijali uteda
i,-,osmanjenjepotronjetoplotneenergije
///Opis postojeeg stanja
Opis postojeeg sistema za grijanje
Izvortoplotneenergijenavestiimeproizvoaa,tip,
starost,nosiocatoplote,ukupninazivnitoplotnikapacitet
izvoratoplote(nalazisenanatpisnojploicikotlaodnosno
utehnikojdokumentaciji),vrstuenergentakojisekoristi
inainsnabdijevanja,naznaitidalipostojisistemza
hemijskupripremuvode,opisatipostojeukotlarnicunjene
karakteristikeipozicijuuobjektu,navestitehnikeosobinei
pozicijudimnjakaukolikopostoji;
Sistemdistribucijeigrejnatijelaopisatinainprenosatoplote,
naznaitivrstugrejnihtijelauprostorijama,navestiukupno
instaliranikapacitetgrejnihtijela(odreditigasabiranjem
pojedinihkapacitetasvihgrejnihtijelailinaipodataku
tehnikojdokumentaciji);
Nainregulacijeopisatiregulacijusistemagrijanjasasvim
karakteristikama,itoposebnocentralnuregulaciju(regulacija
izvoratoplote,npr.voenjetemperaturepolaznogvodaprema
spoljanjojiliunutranjojtemperaturi),iposebnolokalnu
regulaciju(regulacijagrejnihtijela,npr.termostatskiventili);
Sigurnosniureajiiopremanavestiopremukojiimafunkciju
zatitekotlovaisistemaodprekomjernogpoveanjapritiskai
temperature(sigurnosniventil,ekspanzionaposuda);
Irocijenitioptestanjesistemavizuelnimpregledom,kaoina
osnovueventualnihmjerenja(npr.ispitivanjedimnihgasovau
ciljuocjenjivanjaekasnostikotla);
Usluajudasekoristepojedinaniureajizadopunskogrijanje
navestinjihovtip,kapacitet,nainivrijemekorienja.
Informacija o unutranjim temperaturnim uslovima
Rezultatiobavljenihmjerenjadatalogerimanakarakteristinim
pozicijamaunutarobjekta,oitavanjasakontrolnihpodeavanja
uprostorijamailisubjektivniutisakkorisnikazgrade;
Navestidaliuobjektupostojideurnatemperatura(set-back
temperatura)i,usluajudapostoji,naznaitiukomperioduje
nasnaziinakojinainsepostie(runo,automatski);
Navestigrijanepovrineuobjektu;
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
99 100 Postojei Nakon mjera
Realno stanje El.energija Lo-ulje
Emisionaekasnost s, ,s
Ekasnostrazvodnogsistema ,o ,o
Automatskaregulacija ,o ,s
TBM/EM , ,s
Ekasnostizvoraenergije ioo ,a

Ukupna ekasnost sistema . % . %

Postojei Nakon mjera
Model El.energija Lo-ulje
Emisionaekasnost ioo.o ioo.o
Ekasnostrazvodnogsistema ioo.o ioo.o
Automatskaregulacija ioo.o ioo.o
TBM/EM ioo.o ioo.o
Ekasnostizvoraenergije ;a., s,.i

Ukupna ekasnost sistema . % . %
Vrijednostiemisioneekasnosti,ekasnostirazvodnogsistema,
ekasnostiregulacijeiTBM/EMsupostavljenenaioo,dokse
vrijednostiekasnostiizvoratoplotepodeavajutakodaukupna
ekasnostsistemaumodelubudeistakaourealnomstanju.
Naravno,usluajuzamjenestarihkonvencionalnihkotlovanovim
ekasnijimmodelima,nansijskeutedesudominantneuodnosu
naenergetske.Oveutedetrebaposebnoizraunatiimajuiuvidu
razlikucijenaenergenata.
///Postupak i period odravanja
Ireporuujesedaovlaeniserviserjednomgodinjeobavipregledi
servisinstalacije(kontrolagorionika,ienjeloita,kontrolarada
automatike).
Takoesejednomgodinjepreporuujeobavljanjepregleda
instalacijezaodvoddimnihgasova.
///Vrijeme povrata investcije
a-,godina(uzavisnostiodpotronje)
///ivotni vijek mjere
i,-aogodina
///ENSI
RelevantanparametarusoftverujeEkasnostizvoratoplote.
Usluajuzamjenestarogkotlanovimekasnijim,bezpromjene
energenta,vrijednostparametranakonprimjenemjerejenova,vea
vrijednostekasnostiizvoratoplote.
Usluajudaimamopromjenuenergenta,estosemoedesitida
jevrijednostekasnostiizvoratoplotenakonprimjenemjerenia
negotojebilaranije(npr.zamjenomkotlovanaelektrinuenergiju
kotlovimanalo-uljeiliTNG),tonijeprihvatljivozaENSI
softver.
Jedanodmoguihnainadaseprevazieovajproblemjeprikazanu
Tabelii,.Ekasnostisvihkomponentnihsistemausistemugrijanja
jepotrebnomodeliratinanaindanakrajuukupnaekasnost
sistemaprijeinakonprimjenemjerabudeidentinakaoiprije
modeliranja(realnostanje),adajepritomvrijednostekasnosti
izvoratoplotenakonprimjenemjereveaodvrijednostiprije
primjenemjere.
Tabela 13: Jedan od
naina modeliranja
efkasnosti sistema u
sluaju promjene
energenata
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
101 102
Iotrebnojenapravitisljedeeprocjene:
i. daliesekotaonapeletuklopitisadimenzijamauprostor
postojeekotlarniceiliebitineophodnonjenoproirenjeili
eventualnoizgradnjanovekotlarnice,
a. daliporediliublizinikotlarnicepostojiprostorkojibise
adaptiraoiliizgradioikoristiokaoskladitezapelet,
,. dalipostojipristupzacistijernu.
Korak
Utvrditi dostupnost energenta prisutnost peleta na tritu
Irijedonoenjaodlukeistraitipotencijalnedobavljaepeletai
provjeritikvalitetpeleta.
DIN,i;,idenieosnovnekarakteristikepeleta:dimenzije,
gustinu,sadrajvlageipraine,itd.
Bitanuticajnacijenugrijanjapeletamaimaudaljenostodmjesta
snabdijevanja.Iremanekimpreporukama,nesavjetujesekorienje
peletaumjestimakojasuudaljenaprekoi,okmodmjestanabavke
peleta.
Korak
Utvrditi da li je omoguen pristup cistijerni
Razmotritimogunostprilazazanamjenskosilosvozilo
(cistijernu).Uprincipuirinaprilaznogputaodnajmanje,metrai
visinaprolazaodnajmanjemetarasuneophodnipreduslovi.Iri
punjenjuskladitatrebavoditiraunadatrasaneprekoraiduinu
crijevaod,ometara.
Mjera 5: Zamjena starih konvencionalnih
kotlova kotlovima na biomasu - pelet
Iostojeisistemcentralnoggrijanjastarimkonvencionalnim
kotlovimanafosilnagorivamijenjasekotlomnabiomasupelet.
Natajnainseostvarujeviestrukakorist:poveanjeenergetske
ekasnostisistemagrijanja,znaajnosmanjenjetrokovagrijanja,
kaoismanjenjezagaenjaivotnesredine.
Investicionitrokovisistemazagrijanjenapeletsugeneralnovei
uodnosunakonvencionalnesistemezagrijanje,doksuoperativni
trokovinii.Usvakomsluaju,zaoekivatijebrzpovratinvesticije
sobziromnaniskucijenugoriva.Takoe,nestabilnecijene
elektrineenergijeifosilnihgorivaiduuprilogkorienjupeleta
kaoenergenta.
Iostupakprocjenemogunostiuvoenjaovemjeremoeseopisati
u,koraka.
KORAKi
Napravitipreliminarnuprocjenudaliima
prostorazasmjetajkotlovskogpostrojenjai
skladitapeleta
KORAKa Utvrditidostupnostenergenta-peleta
KORAK,
Utvrditidalijeomoguenpristupcistijerni
(namjenskosilosvozilo)
KORAK Odreditikapacitetkotla
KORAK,
Odreditiveliinupotrebnogprostoraza
skladitenjepeleta
Korak
Napraviti preliminarnu procjenu da li ima prostora za smjetaj
kotlovskog postrojenja i skladita peleta
Kotaonapeletzahtijevanetovieprostorazakotlovsko
postrojenjeiskladitenjegorivanegotojetosluajsauljnimi
gasnimkotlom.Samkotaonapeletjemnogoveihdimenzijaod
kotlanafosilnogorivoodgovarajuegkapaciteta,aporedtoga
zahtijevamnogoveiprostorzapristupuciljuienjaiodravanja.
Slika 31: Osnova
prostora za smjetaj
peleta i mogunost
prilaza cistjerni
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
103 104
Korak - Odrediti kapacitet kotla
Ireduslovzaoptimalanradkotlovskogpostrojenjanapeletje
pravilanizborkotla.
Kapacitetkotlaseodreujenasliannainkaoizamjeru
7amjenastarihkonvencionalnihkotlovaniskotemperaturnimi
kondenzacionimkotlovima.
Korak - Odrediti veliinu potrebnog prostora za skladitenje
peleta
Veliinaskladinogprostorazavisiodpotrebnetoplotneenergije.
Ukolikopostojimogunostizgradnjeveegskladinogprostoraza
peleteondaseorganizovanjenabavkevrisamojednomzaitavu
grejnusezonu.Usuprotnom,nabavkasemoraorganizovativie
putautokugrejnesezone.Svakako,zapostrojenjaupostojeim
zgradamaisplativijejeprilagoditiisporukugorivapostojeem
prostorunegoizgraditinovoskladite.
Gruba procjena skladinog prostora koji je potreban za
denisane godinje potrebe
zaikVtoplotneenergije=o,,m,prostora
koristanskladiniprostor=a/,ukupnezapremine
im,peleta=o,okg
im,peleta=,aookVh
TEORIJA
Objekatkolezahtijeva kWtoplotneenergije.
i,okVtoplotneenergijexo,,m,/kVprostora=i,,m
,

skladinogprostora(ukupnog)
Koristanskladiniprostor:i,,m,xa/,=,om
,
Koliinapeleta:,om,xo,okg/m,=,s.,ookg-oot
Iovrinaskladinogprostora:,om,:a,om(visina
prostorije)=,,om
a
(npr.,mx;m)
Energetskavrijednost:,s.,ookgx,,kVh/kg=
aso.o,okVh(ekvivalentcca,o.ooolloulja)
PRIMJER
Lagerovanje sa transportom do kotla preko vakuumskog
usisnog sistema
Varijantasavakuumskimusisnimsistemomjenajeau
sluajevimakadasesobazalagernenalaziporedkotlarnice.
Sausisnimsistemommogujetransportpeletana
rastojanjudoi,metara.Usisnisistemsemoeadaptiratii
povezatinapuizlagersobeilinasiloszapelet.
Lagerovanje sa transportom do kotla preko eksibilnog
pua
Usluajudasesobazalagerilisiloszapeletnalazeublizini
kotlarnice,mogujedirektandovodpeletaukotaopreko
eksibilnogpua.Saovimsistemommoeseizbeidnevni
rezevoarpeletanakotlu.Iogonskajedinicazaeksibilnipu
sedirektnoprikljuujenakotao.
Varijante skladitenja peleta:
a)skladitepeletaitransportdokotlaprekoeksibilnog
pua
b)skladitepeletaitransportdokotlaprekousisnogsistema
c)siloszapeletitransportdokotlaprekousisnogsistema
d)podzemnirezervoarsausisnomcijevi
TEORIJA
Slika 32: Varijante
skladitenja (DETAIL-
Hegger, Fuchs,
Stark, Zeumer:
Energy Manuel)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
105 106
Obratt panju na:
Iogodnojekadaprostorijazalagerpeletaimajedanspoljnizid.
Iotrebnojeobezbijeditinapajanjeoda,oVzausisniventilator
isporuiocapeleta,kaoiprekidazaiskljuivanjekotlanapelet.
Ieletnetrpidugotrajnoskladitenjeinepreporuujeseskladitenje
vangrejnesezone,jerusljedstajanjaigravitacionesilemoedadoe
doraspadanjapeletaistvaranjapraine.
Ieletkojisekoristikaogorivoukotlovimamoraodgovarati
zahtjevimakojenavodiproizvoakotlova,atuseprvenstvenomisli
nasadrajvlageidimenzije.
Skladitenjedrvnihpeletapostavljaposebnezahtjevebezbjednosti
(peletkaokrajnjiproizvodjevrloosjetljivnavlagutakodaskladite
moradabudesuvo,vrataizidoviskladitamorajubitivatrootporna,
uskladitunesmijebitielektrinihinstalacija).
///Opis postojeeg stanja
Opiskaoizamjeru7amjenastarihkonvencionalnihkotlova
niskotemperaturnimikondenzacionimkotlovima
///Opis mjere
Navestiimeproizvoaa,tipiukupninazivnikapacitetpredloenog
kotlanapelet.Datiopiskompletnogpostrojenjazasagorijevanje
peleta:gorionika,digitalneregulacije(automatizovanproces),
skladitazapelet,transportera.
Opisatiprostorijuzasmjetajkotlovskogpostrojenja,kaoiprostora
kojiepredstavljatiskladitezapelet.Naznaitinjihovulokacijuu
objektu,kaoinakojinainseostvarujedopremanjepeleta(pristupni
putzacistijernu).
Navestiisveostaleizmjenekojejepotrebnoizvritinaostalim
djelovimapostojeegsistemazagrijanjeuciljupostizanja
kompatibilnostisanovimkotlovimakaoiumjeri7amjenastarih
konvencionalnihkotlovaniskotemperaturnimikondenzacionim
kotlovima.
///Procjena investcije
ioo-,,o/kV(jedininacijenapokVsnagekotla)
Investicijomjeobuhvaenademontaapostojeegkotla,nabavka
imontaanovogkotlanapeletsagorionikom,transporterom,
skladitemzapelet,digitalnomregulacijom.
///Potencijali uteda
o-oosmanjenjetrokovagrijanja
///Postupak i period odravanja
Kotaonapeletzahtijevavieradasamogkorisnikaokodopremanja
goriva,ienjaiodvozaprodukatasagorijevanjanegotojetosluaj
sakotlomnalouljeiligas.Svakih,-iodanapotrebnojeprovjeriti
koliinupepelaiispraznitiga.Dvaputagodinjepotrebnojeoistiti
gorionik,reetkuiventilator,ispraznitiioistitirezervoarzapelete,
provjeritieksibilnuspojnucijev,provjeritielektrinekablove.
Ireporuujesedasegodinjeodravanjepovjeriovlaenomservisu
proizvoaa.Jednomgodinjepreporuujeseipregledinstalacijeza
odvoddima.
///Vrijeme povrata investcije
a,,-,godina(uzavisnostiodpotronje)
///ivotni vijek mjere
i,-aogodina
///ENSI
Kaoizamjeru7amjenastarihkonvencionalnihkotlova
niskotemperaturnimikondenzacionimkotlovima
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
107 108
Mjera 6: Zamjena starih konvencionalnih
kotlova toplotnim pumpama koje koriste kao
izvor toplote vazduh, zemlju ili podzemnu
vodu
7amjenomstarogkonvencionalnogkotlatoplotnompumpom
ostvarujemoviestrukukorist:poveanjeenergetskeekasnosti
sistemagrijanja,smanjenjepotronjeenergentazaproizvodnjuiste
koliinetoplotneenergije,znaajnosmanjenjetrokovagrijanja,kao
ismanjenjenegativnoguticajanaivotnusredinu.
Ireprekuuprimjenitoplotnihpumpipredstavljajuveiinvesticioni
trokoviuodnosunakonvencionalnesistemegrijanja.Meutim,
ukupnitrokovipogonasumnogomanji.Trokoviulaganjazavise
odprimijenjenogizvoratoplotneenergijeiekasnostitoplotne
pumpe,doktrokovipogonanajviezaviseodcijeneelektrine
energije.
Osnovnepretpostavkekojetrebajubitiispunjenezaekasnu
primjenutoplotnihpumpisu:
Dovoljnovisokairelativnokonstantnatemperaturaizvora
toploteduevrijeme(npr.cijelugrejnusezonu);
Malaudaljenosttoplotnogizvoraiponora;
Toplotniponorumjerenogtemperaturnognivoa;
Velikibrojsatiupotrebetokomgodine(veaisplativost);
Visokecijenedrugihizvoraenergije(uciljupostizanjaveih
uteda).
Izbor izvora toplote
Vazduh,vodaizemlja,kaoizvoritoplotezaprimjenutoplotnih
pumpi,imajusvojeprednostiinedostatke(tabelai,),ikojiese
odovihizvoratoplotekoristiti,odreujeseizmeuostalog,prema
lokalnimuslovimaitrokovimapovezivanja.Usvakomsluaju
prednosttrebadationommedijumukojiuzminimalnetrokove
povezivanjanudinajviutemperaturuizvoratoplote.
Kaopomopridonoenjuodlukemoedaposluitabelai.
Cijevni
kolektori u tlu
Dubinske sonde
u buotinama
Podzemne
vode Vazduh
Dostupnost
/mogunost
ugradnje
pomogunosti
slobodne
povrine bilogdje
zavisiod
lokalne
dostupnosti bilogdje
Iotrebaza
prostorom velika mala mala mala
Irosjena
temperature
zimi -,do+,C odoioC sdoiaC
-a,do
+i,C
Iotrebaza
dozvolomza
korienje ne skorouvijek uvijek ne
Tipiniodnos
energetske
ekasnosti
toplotnepumpe
(EER) .o ., ., ,.,
Trokovi
povezivanja visoki vrlovisoki vrlovisoki mali
Vazduh Voda Zemlja
I
R
E
D
N
O
S
T
I
Dostupanjeu
neogranienim
koliinamaiusvako
doba
Podzemne i
bunarske vode
Konstantna
temperaturatokom
godine
Povrinske vode
(rijeke, jezera, mora)
Temperaturemorske
vodeunaim
uslovimasuvieod
rijenihijezerskih
Relativnokonstantna
temperaturatokom
godine
Tabela 14: Poreenje
razliitih izvora
toplote za primjenu
toplotne pumpe
(DETAIL-Hegger,
Fuchs, Stark,
Zeumer: Energy
Manuel)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
109 110
N
E
D
O
S
T
A
C
I
7naajnednevnei
sezonskevarijacije
temperature
Koniktnapriroda
spoljnihtemperatura
izahtjevazagrijanjem
tokomgodine
Naniim
temperaturamamoe
doidoobrazovanja
leda,kaoistvaranja
velikebukevibracijom
Podzemne i
bunarske vode
Iodlijeedobijanju
dozvole
Vreseprethodna
istraivanjau
ciljuutvrivanja
nivoa,izdanosti,
temperatureisastava
vode
Povrinske vode
(rijeke, jezera, mora)
Velikokorienje
moedovestido
termikogzagaenja
Morasepredvidjeti
grubopreiavanje
voda
Uzetiuobzir
agresivnostmorske
vodepriodabiru
materijalaza
cjevovodeiarmature
7ahtijevajuveliki
prostorusluaju
cijevnihkolektora
(horizontalnamrea)
Investicionosu
skupljipojedinici
snageodsistema
kojikoristevoduili
vazduh
I
R
I
M
J
E
N
A
Ugradnjau
podnebljimasa
umjerenomklimom
(primorskiiumjereno-
kontinentalnikrajevi)
Irimjenau
bivalentnomsistemu
grijanja(kadase
dopunskiizvortoplote
koristiunepovoljnijim
vremenskimuslovima)
Podzemne i
bunarske vode
Iogodnesuza
toplotnepumpe
malihisrednjih
uinaka
Irimjenau
monovalentnom
sistemugrijanja
Povrinske vode
(rijeke, jezera, mora)
Ekonomski
opravdanokorienje
akoseobjektinalaze
uneposrednoj
bliziniikodspoljnih
temperaturaiznad
oC
Irimjenau
monovalentnom
sistemugrijanja
Preporuke za grubu procjenu kapaciteta izvora
toplote
Kapacitet izvora toplote
izvora =kapacitet[kV]
i=standardnotoplotnooptereenje[kV]
=faktorhlaenja(EER)

Gruba procjena po kW
izvora

Cijevnikolektoriutlu ,om
a
Dubinskesondeubuotinama aom
Spoljanjivazduh ,oom,/h
Iodzemnevode o.i,m,/h
Dimenzionisanje sistema grijanja
Toplotnooptereenjeobjektaseodreujenasliannain
kaoizamjeru7amjenastarihkonvencionalnihkotlova
niskotemperaturnimikondenzacionimkotlovima.
Ogromnuveinupostojeihinstalacijazagrijanjeineonesa
radijatorima,kojekoristevodusatemperaturom,oC/;oC,dok
jebrojonihsanapojnomvodomijajetemperaturaniaod;oC
mnogomanji.Usistemimaradijatorskoggrijanjasatemperaturom
vode,oC/;oC,toplotnapumpasemoekoristitiubivalentnom
reimurada.
Upostojeimobjektimatoplotniponornamdeniestara
instalacija.Nakonizboravrstepogonaitipatoplotnepumpe
(sobziromnatoplotniizvor),azatimiodreivanjatoplotnog
optereenjaobjekta,potrebnojedaodredimoudiotoplotne
pumpekaoglavnogizvoratoplotneenergije,kaoiudio
postojeegdopunskogizvora,kojijedorekonstrukcijebio
jedini.Iriodluivanjuoueutoplotnepumpeuparalelnomili
alternativnomradu,denisalismoinjenuveliinu.Izovihpodataka
dolazisedoodnosaudjelaenergijekojudajutoplotnapumpai
dopunskiizvor.
Tabela 13: Prednosti
i nedostaci razliitih
izvora toplote
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
111 112
Toplotnapumparadisaniimtemperaturamaodonihsakojima
radekonvencionalnikotlovinafosilnagoriva,idabiseobezbijedila
potrebnakoliinatoplotezadatiobjekattrebapoveatipostojee
povrineemisionihtijela.
Toplotnapumpajedizajniranadaradisatemperaturnomrazlikom
od,Cdo;C,dokpostojeisistemradisai,CdoaoC.Stoga
jeneophodnoinstaliratipufertakodastrujnikrugovimogubiti
razdvojeni.
Ugradnjatoplotnepumpemoedovestidopromjeneelektrine
snageilipromjeneukonekciji(,-faznaumjestoi-fazne).
Toplotnapumpagdjejetoplotniizvorvazduhjenajeekorien
tipikoristiseukombinacijisabackupsistemomgrijanja.
///Opis postojeeg stanja
Opiskaoizamjeru7amjenastarihkonvencionalnihkotlova
niskotemperaturnimikondenzacionimkotlovima
///Opis mjere
Iredloitigrijanjeobjektaputemtoplotnepumpekojakoristi
toplotnuenergijuokolinesadranuuspoljanjemvazduhu/tlu/
podzemnimvodama.Naznaititoplotnikapacitettoplotnepumpe
ukVinjeneosnovneparametre(koecijentuinkaCOI,
godinjikoecijentekasnostiISIF).Naznaitinjenulokaciju
uobjektu.
Tipini koncepti instalacije sistema grijanja sa toplotnom
pumpom
Toplotnapumpasezagrijanjeobjekatamoeprimijenitiu
dvaosnovnasistemagrijanja:monovalentnomibivalentom
sistemu.
Monovalentni sistem
Umonovalentnomsistemutoplotnapumpajejedini
toplotniizvor,takodaseenergijapotrebnazagrijanje
objektadobijasamoiznjeutokucijelegrejnesezone,
nezavisnoodspoljnihuslova.Osnovnakarakteristika
monovalentnihsistemasatoplotnompumpomjedasuto
niskotemperaturnisistemi.7bogtogasemoraprimijeniti
podno,panelnoiliniskotemperaturnoradijatorskogrijanje.
Bivalentni sistem
Bivalentnisistemgrijanjapodrazumijevadausistemu
grijanjaporedtoplotnepumpepostojijonekiizvortoplote
(safosilnimilinekimdrugimgorivom).Bivalentnisistem
grijanjaomoguavadobijanjevietemperaturevodeu
razvodnomsistemu,atimeiprimjenuvisokotemperaturnog
radijatorskoggrijanja.
Ubivalentnomsistemugrijanjamoguisubivalentno-
alternativniibivalentno-paralelnisistemgrijanja.
TEORIJA
Slika 33: Poloaj
toplotne pumpe kao
izvora toplote u
sistemu
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
113 114
Opisatipredvienikonceptinstalacijegrijanjasatoplotnom
pumpom:monovalentni/bivalentni.Usluajubivalentnog
nainarada,naznaitidodatniizvorenergijeinavestinjegove
karakteristike.Takoe,naznaitiudiotoplotnepumpekaoglavnog
izvoraenergije,kaoiudiododatnogizvora.
Usluajuizboratlakaoizvoratoplote,navestipotrebnupovrinu
cijevnihkolektoraum
a
,odnosnoukupnudubinusondizasluaj
vertikalnihbuotina.
Usluajuizborapodzemnevodekaoizvoratoplote,naznaiti
daliseradiosistemusa
jednimilidvabunaravezano
zauzimanjeivraanje
iskorienevode.
Naznaitidalijepotrebno
prethodnopribavitidozvolu
odnadlenihinstitucijaza
korienjepredloenogizvora
toplote(podzemnevode,
buotineuzemlji).
Navestiisveostaleizmjenekojejepotrebnoizvritinaostalim
djelovimapostojeegsistemazagrijanjeuciljupostizanja
kompatibilnostisatoplotnimpumpama.
Sobziromnasloenostinstalacijepreporuitiizraduprojektne
dokumentacije.
Iredvidjetisvepotrebnegraevinskeradoveiradovena
elektroinstalacijama,kaoiputanjeupogonnoveinstalacije.
///Procjena investcije
;ao-i.aooEUR/kVkapacitetatoplotnepumpe(zaureaji
montau),uzdodatnitroakodi,oEUR/kVzapovrinskiiskop
ili;aoEUR/kVzabuenjesonde.
a) Bivalentno-alternativni sistem grijanja
Bivalentno-alternativnisistemgrijanjapodrazumijevada
toplotnapumpaikotaoneradeistovremeno,veposebno
(alternativno).Toplotnapumpasluizapokrivanje
osnovnogoptereenja,akotaozapokrivanjevrnog
toplotnogoptereenja.
b) Bivalentno-paralelni sistem grijanja
Ubivalentno-paralelnomsistemugrijanja,toplotnapumpa
radiutokucijelegrejnesezone.Kotaoseukljuujeupogon
daradizajedno(paralelno)satoplotnompumpomu
uslovimaniskihspoljnihtemperatura,itonanaindakotao
temperaturupolaznevodedogrijavadovoljnovisokoza
potrebevisokotemperaturnihsistemagrijanja,potoseona
prethodnodoizvjesnegranicezagrijeutoplotnojpumpi.
Monovalentnetoplotnepumpemogusamedaispune
potrebezagrijanjem/hlaenjem,doksubivalentnetoplotne
pumpedimenzionisanenaao-oomaksimalnogtoplotnog
optereenjaioko,o-,,godinjegzahtjevazagrijanjem.
Umonovalentnomsistemugrijanjaelektrinigrejnielement
moebitidodatniizvorenergijeuuslovimaniskihspoljnih
temperatura.Kakoobaizvoratoploteradesajednom
vrstomenergentaelektrinomenergijom,ovajsluaj
Velikuulogunaekasnost
sistemagrijanjapomou
toplotnepumpeimatoplotna
izolacijaobjekta.
Uloeizolovanimzgradama
upotrebatoplotnihpumpiza
grijanjesenepreporuuje.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
115 116
///Potencijali uteda
,o-oosmanjenjetrokovagrijanja
Utedezaviseodviefaktorakaotosulokalniklimatskiuslovi,
ekasnostpostojeegsistemagrijanja,cijenefosilnihgorivai
elektrineenergije,kaoiveliineiparametara(COI,ISIF)toplotne
pumpekojaeseinstalirati.
///Postupak i period odravanja
Ireporuujeseservisodovlaenogserviserajednomgodinje.
///Vrijeme povrata investcije
io-aogodina(uzavisnostisistemagrijanjaitipatoplotnepumpe)
///ivotni vijek mjere
i,-aogodinazatoplotnepumpekojekoristevazduhkaoizvortoplote
ao-a,godinazatoplotnepumpekojekoristepodzemnuvoduili
zemljukaoizvortoplote
///ENSI
RelevantanparametarusoftverujeEkasnostizvoratoplote,kojise
nakonprimjenemjereuveavaonolikoputakolikoiznosiparametar
toplotnepumpe(npr.zaCOIpumpea,ovrijednostekasnostiizvora
toploteenakonmjereiznositiaoo).
Mjera 7: Ugradnja sistema rekuperacije toplote
iz otpadnog vazduha u sistemima ventlacije
Umjestodasezapredgrijavanjesvjeegvazduhauventilacionom
sistemukoristitoplavodaizkotlarnice,atimetroiiprimarnogorivo,
moesekoristititoplotasadranauotpadnomvazduhuventilacionog
sistema.Naovajnainsedirektnoostvarujeutedaprimarnoggoriva,
kojajeekvivalentnarekuperisanojtoplotiizotpadnogvazduha,a
takoesedoprinosiiouvanjuivotnesredine.
Kada i kako koristt sisteme rekuperacije toplote u
postojeim objektma?
Odgovornaovopitanjezavisiodnizafaktora,izasvakisluaj
pojedinanojepotrebnosprovestianalizunjegoveekonomske
opravdanosti:
potrebaizraenihuzikomprostoruirastojanjuizmeu
elemenatasistema,
temperatureikoliineotpadnetoplotneenergije,
protokavazduha,
ekasnostiopremezarekuperacijuenergije,
dodatneenergijepotrebnezafunkcionisanjesistemaza
rekuperacijuenergije,i
mogunostiprilagoavanjapostojeihsistema.
Ekonominost primjene sistema za rekuperaciju
toplote u ventlacionim sistemima
Irianaliziekonominostisistemazarekuperacijutoplote,potrebno
jepreietirivanakoraka:
i.odrediti radne parametre za protok i temperaturu vazduha
(svjeegiotpadnog),vrijemeradasistema,vrstuicijenugorivakoje
ventilacionisistemkoristiiekasnostodabraneopreme;
a.odabrati tip sistema za rekuperaciju energije,utvrditinjegovu
ekasnostikoliinurekuperisaneenergije;
,.proraunati koliinu uteenog gorivauodreenomperiodu
vremena(godinudana);
.odrediti trokoveuvoenjasistema.
Usluajevimadatoplotnupumpukoristimoizapripremu
STVi/ilizahlaenje,njenaprimjenljivostiekonominost
dolazedoposebnogizraaja.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
117 118
Najveistepenizmjenetoplotenemorauvijekdabudenajpovoljniji.
tojestepenrekuperacijetoplotevei,tosuiinvesticioniipogonski
trokovivei.Iogonskitrokovisepoveavajujerjekoliina
potrebneenergijezaventilatore,pumpeilikompresorevea.
///Opis postojeeg stanja
Opispostojeegsistemaventilacije:
opisiveliinaprostorakojiseventiliraju,kaoizahtjeviza
izmjenomvazduha;
ukupnainstaliranasnaga[kV]ikapacitet[m,/h]sistema
ventilacije,brojitipklima/ventilacionihkomora;
projektnakoliinavazduhau[m,/h]usisnog(svjeeg)i
otpadnog(podataknaiutehnikojdokumentacijiukoliko
postoji);
izmjerenakoliinavazduhau[m,/h]usisnog(svjeeg)i
otpadnog,ukolikosuvrenamjerenja;
izvortoplotneenergijenavestiimeproizvoaa,tip,starost,
nosiocatoplote,ukupninazivnikapacitetizvorakojitoplotom
napajaventilacionisistem,kaoivrstuenergentakojikoristi;
grejnabaterijazagrijanjesvjeegvazduhanavestitip
(elektrinailitoplovodna)ikapacitet[kV];
ventilatoriusisniipotisni,navestitip,starostiinstalirani
kapacitet[kV]ventilatora;
ovlaivai,lteri,hladnjaciukolikopostojenavestitipi
kapacitet[kV]hladnjaka;
kanalskirazvodopisatisistemkanalazadovoenje
pripremljenogvazduhauprostorijeiodvoenjeotpadnog
vazduhauokolinu,kaoistanjetoplotneizolacijekanala;
elementizadistribucijuvazduhaistrujniiodsisniotvori
(reetke,difuzoriidr),navestibrojitipelemenata;
ulazni,odnosnoizlazniotvorzauzimanjesvjeeg,odnosnoza
izbacivanjeotpadnogvazduhauokolinuinjihovapozicijau
objektu;
nainautomatskekontroleregulacijeventilacijeopisati
regulacijusistemaventilacijesasvimkarakteristikama;
procijenitioptestanjesistemavizuelnimpregledom,kaoina
osnovueventualnihmjerenja.
Nekeinformacijekojemogubitiodpomoipriodreivanju
prethodnonavedenihparametarauciljuprocjeneodgovarajueg
sistemazapovrattoplote,datesuusljedeojtabeli.
D
o
v
o
d
n
i

i

o
d
v
o
d
n
i

v
a
z
d
u
h

v
o
d
e

s
e

z
a
j
e
d
n
o
I
z
m
j
e
n
a

m
a
t
e
r
i
j
e

j
e

m
o
g
u

a
P
o
s
t
o
j
e

p
o
k
r
e
t
n
i

m
e
h
a
n
i

k
i

d
j
e
l
o
v
i
S
t
e
p
e
n

r
e
k
u
p
e
r
a
c
i
j
e

t
o
p
l
o
t
e
U
k
u
p
n
i

t
r
o

k
o
v
i

u
k
l
j
u

u
j
u

i

i
n
s
t
a
l
a
c
i
j
u

u

E
U
R

p
o

m

/
h
S
p
e
c
i

n
a

z
a
p
r
e
m
i
n
a

i
z
m
j
e
n
j
i
v
a

a

u

m

p
o

/
h

v
a
z
d
u
h
a
Ploasti izmjenjiva
saunakrsnimprotokom
sasuprotnosmjernim
strujanjem

da ne ne ,-o, o,,,-o,o, i,oo-i,so
Sistem cirkulacijevode
ne ne da o-;o o,;o-i,o o,so-i,o
Rotacioni izmjenjiva
bezhigroskopske
slojevitosti
da
da
(malo)
da o,-so o,,o-o,so i,oo-i,oo
sahigroskopskom
slojevitou
da
da
(dobro)
da o,-so o,oo-o,,o i,io-i,oo
Toplotna cijev
da ne ne ,,-;o o,;o-i,ao o,so-i,o
Tabela 16: Poreenje
razliitih sistema za
povrat toplote (izvor:
Recknagel: Grijanje i
klimatizacija)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
119 120
Informacijaoreimuradasistemazaventilaciju:
Naznaitikadasesistemzaventilacijuukljuujedaradina
podeenojvrijednostiunutranjetemperaturetokomsedmice
(radnimdanimaivikendom).
///Opis mjere
Navestitipiosnovnekarakteristike(stepenrekuperacije)
predloenogureajazarekuperacijutoploteizotpadnogvazduha.
Navestiisveostaleizmjene/pripremekojejepotrebnoizvritina
ostalimdjelovimapostojeegsistemauciljuugradnjeureajaza
rekuperacijutoplote.
Izraunatiinvesticionaulaganjaibudueeksploatacionetrokove
zaprimjenupredloenogrekuperatoratoplote.Obratitipanju
nadodatnepotroaeelektrineenergije(veinaporpostojeih
ventilatora,novacirkulacionapumpa).
Izraunatimogueutedetoploteugradnjomrekuperatora,kaoi
vrijemepovratainvesticije.
///Procjena investcije
o,,,-i,oEUR/m,/h,zavisnoodtipasistemazapovrattoplote
(ukljuenamontaa)
///Potencijali uteda
o-soutroeneenergijezaventilaciju
TEORIJA
7aocjenuekasnostisistemazapovratotpadnetoplote
koristeseveliine:stepenpovratatoplote,stepenpovrata
vlageipadpritiska.
Koecijentpovratatoploteseodnosinapovratosjetne
toploteiizraennastranispoljanjegvazduhajejednak:

Koecijentpovratavlageseodnosinapovratlatentne
toploteiizraennastranispoljanjegvazduhajejednak:

priemusu:
iitemperaturaotpadnogvazduhanaulazuuureaj[C]
aitemperaturaspoljanjegvazduhanaulazuuureaj
[C]
aatemperaturaspoljanjegvazduhanaizlazuizureaja
[C]
xiisadrajvlageuotpadnomvazduhunaulazuuureaj
[kgw/kgsz]
xaisadrajvlageuspoljanjemvazduhunaulazuuureaj
[kgw/kgsz]
xaasadrajvlageuspoljanjemvazduhunaizlazuiz
ureaja[kgw/kgsz]
Oviizrazivaezajednakemaseneprotokestruja.

7avisnoodvrsteureaja,moguajerazmjenasamoosjetne
toplote,priemudolazidopromjenetemperaturestruja,
ilirazmjeneosjetneilatentnetoplote,priemudolazido
promjenetemperatureivlagestrujavazduha.Ureajza
povratosjetnetoplotenazivaserekuperator,aureajza
povratukupnetoplote(osjetneilatentne)regenerator.
Osimrekuperativnogiregenerativnogpostupkarazmjene
energije,postojiipostupaksatoplotnompumpom.Ovaj
nainrekuperacijetoplotenetojeskupljiibirasesamo
kadanijemoguaprimjenadrugihtipovaizmjenjivaa,
kaoipriuveanojekonominosti(visokimtrokovima
goriva,povoljnimtarifamastruje,velikombrojugodinjih
pogonskihasovasagrijanjemzimiihlaenjemljeti).
TEORIJA
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
121 122
Mjera 8: Zamjena individualnih elektrinih
bojlera za pripremu sanitarne tople vode
solarnim termalnim sistemima
Jedanodnajekonominijihnainazagrijavanjasanitarnetople
vode(STV)tokomcijelegodinejekombinovanisolarnisistemsa
dodatnimtoplovodnimielektrinimgrijaem.7imi,uperiodima
nedovoljneinsolacijeilipoveanepotronje,kaodopunskiizvor
koristiseizmjenjivatoplotekrozkojistrujitoplavodaizpostojeeg
kotlazagrijanjeobjekta(naloulje,gas,elektrinuenergijuili
biomasu).Tokomljetnjegperioda,kadasistemcentralnoggrijanja
neradi,zadogrijavanjesekoristielektrinigrijaugraenu
rezervoartoplevode.
Osnovni parametri dimenzionisanja solarnih sistema

Ufaziauditatrebadenisatitipsolarnogsistemaipriblino
izraunatipotrebnukolektorskupovrinuizapreminurezervoara
vodezazagrijavanje,kaoiodreditinjihovepozicijeuobjektu.
Detaljnijiproraunsolarnogsistema(ponovniproraunkolektorske
povrineirezervoara,kaoidimenzionisanjeizmjenjivaatoplote,
pumpe,ekspanzioneposudeicijevnogsistema)rjeavaseufazi
projektovanja.
///Postupak i period odravanja
Ieriodino(najmanjejednomuagodine)ienjepovrine
izmjenjivaatoplotedpraineiprljavtine
///Vrijeme povrata investcije
i-,godina(vrijemejekraetosusistemivei,vrijemepogonadue
iklimahladnija)
///ivotni vijek mjere
i,godina
///ENSI
RelevantanparametarusoftverujeRekuperacijatoplote.Nakon
primjenemjerevrijednostparametrajejednakaekasnosti
predloenejedinicezarekuperaciju.Obratitipanjunabilansnu
stavkuVentilatoriipumpesobziromnaizmjenekojenastaju
primjenomovemjere(veinaporpostojeihventilatora,nova
cirkulacionapumpa).
Slika 34:
Kombinovani solarni
sistem
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
123 124
kolektor bez
zastakljenja
vazduni
kolektor
ploasti
kolektor
kolektor
sa vakuum
cijevima
poprenipresjek
tokradnog
uida
stepenkorisnog
dejstva o oo-o, o,-;o so-s,
radne
temperature ,o-oC o-,oC oo-,oC ;o-i,oC
primjena
zagrijavanje
otvorenih
bazena,
toplotne
pumpe
grijanjetoplim
vazduhom,
solarnohlaenje
zagrijavanje
STV,grijanje,
solarno
hlaenje
zagrijavanje
STV,grijanje,
solarno
hlaenje,
procesna
toplota
Korak .
7apravilanproraunsolarne
instalacijezaodreenoklimatsko
podrujeveomajevanoznati
dnevnozraenjesuncaizraenou
Vh/m
a
dan.
UknjiziEnergetskaekasnost
zgrada(str.,a;i,as)datisuklimatskipodacizaCrnuGoru
-Iodaciosrednjemmjesenomglobalnomsunevomzraenju(iz
softveraMeteonorm).
Korak .
Odreditistepensolarnepokrivenostiprocenatenergijeza
zagrijavanjeSTVkojasedobijaizsolarnogsistema.
Irojektovanjeoptimalnogsolarnogsistemauvijekpredstavlja
pronalaenjedobrogkompromisaizmeukoliinedobijenetoplote
(prinosa)isolarnepokrivenosti,toznaiikompromisizmeu
Korak .
Iregledomlokacijeplaniraneinstalacijeutvrditisljedee:
Krov:
tipkrova(ravankrov/krovsanagibom);
stanjekrovaimogunostpristupa;
raspoloivamontanapovrina(duina,irina)um
a
;
nagibkrovaustepenima(preporuka:a,do,o);
orjentacija,tj.odstupanjeodpravcajugaupravcuistoka/zapada
ustepenima(preporuka:ao,max,);
postojanjezaklona/zasjenenja.
Moguulokacijuzasmjetajrezervoaraakumulatoratoplevode
Iodatkeosistemugrijanja:
kotao(starost,snagaukV)iostalekomponente
energent(loulje,TNG,elektrinaenergija,biomasa)
Korak .
Ukolikojemogueodtehnikogosobljadobitidnevni,nedjeljni
imjeseniprolpotronjeSTV,kaoiinformacijeoeventualnim
prekidimauradusistemazapripremuSTV.
AkonepostojeinformacijeopotronjiSTV,izraunatipotrebeza
toplomvodomnaosnovupreporukaoprocjenipotrebnekoliine
vodezarazliiteobjekteuzavisnostiodnjihovenamjene,datimu
tabelamauaneksu;.
Uzpodatakodnevnojpotronjitoplevodenaznaitiinjenu
temperaturu(,C,ooC).
Takoe,obezbijeditiipodatakotemperaturihladnevode(vodeiz
gradskevodovodnemree).
Korak .
Odabratiodgovarajuitipkolektorainavestinjegovkoecijent
korisnosnogdejstva.
Energetskaekonomija
rekuperacijetoplote
zahtijevazaptivenomota
zgrade.
ENSI
Slika 34:Tipovi
kolektora i njihova
primjena (Izvor:
DETAIL-Hegger,
Fuchs, Stark,
Zeumer: Energy
Manuel)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
125 126
Ovakoizraunatakolektorskapovrinaodnosisenakolektore
instaliranepoduglomod,Ciusmjerenepremajugu,priemu
dobijenakoliinaenergijepredstavljaenergijupotrebnudabisevoda
zagrijalasaioCnaooC.
7apreminarezervoaraakumulatoravodezazagrijavanjemoe
seodreditinaosnovupreporukedakolektorskapovrinaodim
a

zahtijevazapreminuod,olusluajuploastogkolektora,odnosno;o
lusluajucijevnihvakuumkolektora.
///Opis postojeeg stanja
Opisatipostojeinaindecentralizovanoggrijanjapotrone
vode.Navestibrojisnagukorienihindividualnihelektrinih
bojlera.Takoe,navestiinjihovepozicijeuobjektu,kaoinamjenu
pripremljenetoplevode.
///Opis mjere
IredloitiuvoenjepripremeSTVsolarnimtermalnimsistemom.
Naznaititipiukupnuapsorberskupovrinupredloenihsolarnih
kolektora,kaoinjihovpoloajilokacijunaodabranojkrovnoj
povrini.
Naznaititipizapreminurezervoaraakumulatoratoplevode,kaoi
njegovulokacijuuobjektu.
Navestiiostaledjelovesolarnogsistemakojiesebliedenisati
ufaziprojektovanja(izmjenjivaitoplote,cirkulacionepumpe,
ekspanzionaposuda,cijevnisistem,sigurnosnairegulacionaoprema
idr).
Navestistepensolarnepokrivenosti(procenatenergijezazagrijavanje
STVkojasedobijaizsolarnogsistema).
Opisatinaindodatnogzagrijavanjatoplevodeuperiodima
nedovoljneinsolacijeilipoveanepotronje,kaoitokomperiodakada
sistemcentralnoggrijanjaneradi.
investicijeusolarnisistemiutedaukonvencionalnojenergiji.
Ireporuujesevrijednostizmeu,oiozaveesisteme.

Dimenzionisanje kolektorske povrine i zapremine
rezervoara tople vode
Ukolikosunaraspolaganjunekiodsoftverskihmodelakojise
koristezaproraunsolarnihsistema(T*Sol,Transol,Iolysuni
dr),topredstavljanajboljinaindaseispitauticajsvihparametarai
ponaanjakorisnikapopitanjukorienjaSTVnaoperativnostanje
solarnogsistema,pogotovokadasuupitanjuveisolarnisistemi.
Irvagrubaprocjenapotrebnekolektorskepovrinemoesedobitina
osnovunomogramazadimenzionisanje.
Dijagram 1: Solarna
pokrivenost i koliina
dobijene toplote
- projektovanje
optimalnog solarnog
sistema (Viessmann:
Solar Thermal
system - Technical
Guide)
Dijagram 2:
Nomogram za
dimenzionisanje
potrebne kolektorske
povrine (Viessmann:
Solar Thermal system
- Technical Guide)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
127 128
Navestipretpostavkekojesukorienezaproraunenergetskih
potreba:koliinupotronevode,temperaturutoplevode,
temperaturuhladnevode.
Ukratkoopisatimetodproraunaidatiosnovnepodatkedobijene
proraunompotrebnakolektorskapovrina,zapremina
rezervoara,izraunateutede,investicionetrokoveivrijeme
povratainvesticije,kaoiekonomskivijektrajanja.Iriloitiemu
predloenogsistemagrijanjaSTV.
///Procjena investcije
Trokovisistemazaviseodvrsteproizvodaiiznoseizmeuoo
ii,ooEUR/m
a
kolektorskepovrine.Uukupnimtrokovima
sistemapriblinojesljedeiodnos:kolektorskimodul,o,montaa
ai,rezervoarsaizmjenjivaemtoploteao,solarnastanica
ukljuujuiregulacijusiostalo,.
///Potencijali uteda
oopotronjeelektrineenergijezazagrijavanjeSTV
///Postupak i period odravanja
Ireporuujesegodinjiserviskojiukljuuje:kontroluiienje
rezervoaratoplevodeodkamenca(nakoni-,godina),kontrolu/
zamjenuMg-anode(zamjenanakoni-,godine),dopunjavanje
glikola,kontrolapritiskaekspanzioneposude(zamjenanakonio-i,
godina),kontrolaizolacije(zamjenaspoljneUVotporneizolacije
nakoniogodina),zamjenapumpinakoncca.i,godina
///Vrijeme povrata investcije
,-iogodina
Pojednostavljeni proraun kolektorske povrine
potrebne za zagrijevanje sanitarne tople vode (STV)
Iotrebnaenergijazazagrijavanjesanitarnetoplevode[kVh,dan]:
gdjesu:
t[C]razlikatemperaturatopleihladnevode,V[m
,
,dan]
koliinaprosjenednevnepotronjetoplevodekojutrebazagrijati
zat,[kg/m,]gustinavodenasrednjojtemperaturivode,c
w
=
,isaKJ/kgKtoplotnikapacitetvode.
Iotrebnaenergijaupadnogsunevogzraenja[kVh,dan]:

priemuje:kekasnostkolektora(odnoskorisneenergije
predatevodiienergijeupadnogsunevogzraenja).
Iodatkeoprosjenomsolarnomuksunahorizontalnupovrinu
[kVh/m
a
]uklimatskojzonigdjesepostavljasolarnisistem
preuzetiizprirunikaEnergetskaekasnostzgrada(Klimatski
podacizaCrnuGoruIodaciosrednjemmjesenomglobalnom
sunevomzraenju,izsoftveraMeteonorm).Ukupansolarniuks
izraunatikaozbirsrednjihmjesenihvrijednostizamjeseceu
kojimaesesolarnisistemkoristiti(G
sol
).
Naosnovusrednjegmjesenogsolarnoguksaodreditidnevniuks
[kVh/m
a
,dan],imajuiuvidubrojdanaperiodaukomsesistem
koristi(n):

IotrebnapovrinakolektorazazagrijavanjeSTV[m
a
]:

Uzetiuobzirstepensolarnepokrivenosti,tj.procenatenergijeza
zagrijavanjeSTVkojasedobijaizsolarnogsistema(x[]).

ENSI
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
129 130
///ivotni vijek mjere
a,godina
///ENSI
RelevantanparametarusoftverujepotronjaSTV,kojasenakon
primjenemjereumanjujezaprocenatenergijezazagrijavanjeSTV
kojasedobijaizsolarnogsistema.
Mjera 9: Ugradnja termostatskih ventla na
postojea grejna tjela
Uobjektunepostojilokalna
regulacijatemperatureve
sezgradajednakogrijebez
obziranastvarnopotrebnu
temperaturuupojedinim
prostorijama.Iosljedicatakvog
sistemagrijanjajepregrijavanje
pojedinihprostorija,azbog
nemogunostijednostavnog
regulisanjatemperatureosim
provjetravanjemprisutnisuvelikigubicitopote.
Jednoodnajjednostavnijihrjeenjajepostavljanjetermostatskih
ventilastermostatskomglavomkojizajednoinetermostatskiset
kojiregulietemperaturuprostorijenanaintoupravljaprotokom
toplevodekrozradijator.
Vrlojevanoobratitipanjukojasevrstatermostatskihglava
predlaezapojediniobjekat.
Iostojedvijeosnovnevrstetermostatskihglava:klasine,kojesu
namijenjenezastambeneobjekte,izatienatermostatskaglava
zajavneprostore,tj.modelkojijepredvienzaugradnjuujavnim
objektima.
Ovapodjelajevrlovanaprimjeramazanestambeneobjekte,
jerpostavljeneklasinetermostatskeglaveutakvimobjektima
nisuotpornenadevastacijuineovlatenokorienje,pastogane
ostvarujunikakvuregulacijutemperature.Termostatskaglavaza
javne(nestambene)objekteimamogunostpostavljanjatemperature
nazadatuvrijednostsamouzpomoposebnogalatakojieimati
ovlaenaosoba.
Preporuene vrijednosti temperatura prostorija:
Uliteraturiistandardimapostojepodaciipreporukezaizbor
unutranjeprojektnetemperaturezaprostorijeraznihnamjena
(bolnice,kole,vrtii,pozorita,bioskopi,hoteli...).Izborstandardnih
unutranjihtemperaturajedatiuankesu.
///Opis postojeeg stanja
Opisatiunutranjetemperaturneusloveuobjektu.
Ukolikosuvrenamjerenjadatalogerimanakarakteristinim
pozicijamaunutarobjekta,uporeditiihsapreporuenim
vrijednostimatemperaturezavisnoodnamjeneprostorija.
Navestiisubjektivniutisakkorisnikazgrade.
///Opis mjere
Ireporuitiugradnjutermostatskihventilanapostojeeradijatoreu
ciljuostvarivanjaregulacijetemperatureunutarprostorija,asamim
timeismanjenjepotronjetoplotneenergije.
Naznaitikojavarijantatermostatskihglavasepredlaeuzavisnosti
odnamjeneobjekta,tj.dalijeupitanjuklasinavarijantailidodatno
zatienimodelzaugradnjuukoleijavneprostore.
Slika 35:
Termostatski
radijatorski ventil
Slika 36: Sistem
grijanja u sluaju
nepostojanja lokalne
regulacije i sistem
grijanja u kom
postoje ugraeni
termostatski ventili
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
131 132
Datipreporukezatemperaturekojebitrebalopodesitina
termostatimazavisnoodnamjeneprostorija.
Ukolikoseprocijenidajepotrebno,predloitiugradnjuventilaza
hidraulikobalansiranje.
Ukratkoopisatipostupakmontaekojisesastojiod:pranjenja
sistemagrijanja(isputanjevodeizsistema),zamjene/ugradnje
termostatskihventila,punjenjasistema,odzraivanjaipopotrebi
hidraulikogbalansiranjasistemagrijanja.
///Procjena investcije
i,-aoEUR/komklasinavarijanta,a,-oEUR/komtzv.anti
vandalvarijanta(ukljuenademontaaimontaa)
///Potencijali uteda
,-i,potronjeenergenta
///Postupak i period odravanja
Sistemnetraiposebnoodravanje
///Vrijeme povrata investcije
Oko,godine
///ivotni vijek mjere
i,godina(usluaju
kvalitetnihproizvoda)
///ENSI
UknjiziEnergetskaekasnostzgradaupoglavlju,.Referentna
potrebnaenergijaBaselineobjanjenajeimplementacijaovemjere
uEABsoftver.
Obratiti panju:Kako
bisepostiglamaksimalna
ekasnosttermostatskog
seta,potrebnojeprovjeritiili
osiguratioptimalanhidrauliki
balanscijevnemreekojise
postieugradnjomventilaza
hidraulikobalansiranje.
Termostatskiradijatorskiventilisekoristezaindividualnu
regulacijutemperatureuprostorijama.7asvojradne
zahtijevajuenergiju,vesenjihovofunkcionisanjezasnivana
rastezanju,odnosnoekspandiranjutermostatskogpunjenja
usljedpromjenatemperature.Iunjenjemoebititenou
iligasom.Utedaseostvarujenanaindatermostatski
radijatorskiventilsamreguliezadatutemperaturuu
prostorijikoristeisveraspoloiveizvoretoplote(sunce,
ljude,kuneaparate...).Termostatskiventiliseneugrauju
naradijatoreuprostorijigdjejeugraensobnitermostat.
TEORIJA
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
133 134
Korienjem laganog ubrzavanja i usporavanja, izbjegavaju se
naprezanja i nagli udari u mainskim sklopovima;
Smanjuju se trokovi odravanja.
Mjera 10: Frekventna kontrola ventlatora
Ventilatori, pumpe i kompresori se esto koriste bez kontrole
brzine. U tom sluaju protok se regulie sa ventilima ili
priguivanjem na druge naine. Kada se protok kontrolie bez
regulacije brzine, motor radi sa punom brzinom. Sistemi grijanja,
hlaenja i ventilacije (IVAC) rijetko zahtijevaju maksimalan
protok, ve on zavisi od brojnih faktora, kao to su npr. spoljna
temperatura, itd.
Upotrebom ventila i priguivaa priguuje se protok, i sistem tokom
najveeg dijela vremena bespotrebno troi energiju.
U poreenju sa mehanikim nainima upravljanja po protoku
frekventni regulator ima velike prednosti i donosi velike utede
energije, naroito u ventilatorskim i pumpnim postrojenjima.
Irotok je direktno proporcionalan sa brzinom, dok je pritisak
proporcionalan kvadratu brzine. Sa stanovita utede energije,
najznaajnije je to to je snaga koja se troi proporcionalna treem
stepenu brzine. Na primjer, pogon koji radi sa polovinom brzine
troi samo ia., nominalne snage.
Iored ostvarivanja
velikih uteda u energiji,
korienje frekventnog
regulatora nudi i brojne
druge prednosti:
Broj startovanja i
zaustavljanja maine
moe se punom
kontrolom brzine
drastino smanjiti;
Frekventni regulatori su elektronski ureaji koji
omoguavaju upravljanje brzinom asinhronih i sinhronih
motora pretvarajui mreni napon i frekvenciju, koji su
ksirane vrijednosti, u promjenljive veliine. Mnogo toga
se promijenilo od pojave prvog frekventnog regulatora,
koji je sadravao u sebi tiristore, do pojave dananjeg
mikroprocesorski upravljanog, ali je osnovni princip ostao
isti.
Frekventni regulator se sastoji od etiri glavne komponente,
kao to je prikazano na slici.
Ispravlja je spojen s mono/trofaznim naizmjeninim
napajanjem i generie pulsirajui jednosmjerni napon.
Meukolo zavisno od tipa stabilie pulsirajui jednosmjerni
napon ili konvertuje jednosmjeni napon ispravljaa u
promjenljiv naizmjenini napon.
Invertor na izlazu generie naizmjenini napon potrebne
(promjenljive) frekvencije za napajanje motora.
Upravljako kolo alje i prima signale iz ispravljaa,
meukola i invertora.
TEORIJA
Slika 37: Odnosi
izmeu pritiska,
protoka, snage i
brzine obrtanja
osovine
Slika 39:
Principijelna blok
ema frekventnog
regulatora
Slika 38: Prednosti
frekventne regulacije
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
135 136
/// Opis postojeeg stanja
Iotrebno je detaljno se upoznati sa raspoloivom projektnom
dokumentacijom objekta, sa posebnim osvrtom na mainski i
elektro dio instalacija.
Upoznati se na licu mjesta sa sistemima grijanja, hlaenja i
ventilacije, ali i sa drugim elektromotornim pogonima ukoliko
postoje u objektu (npr. pumpna postrojenja, proizvodni pogoni i sl).
Irecizno utvrditi da li postoji i da li ispravno funkcionie frekventna
regulacija kompresora, pumpi, ventilatora i generalno svih
asinhronih i sinhronih motora u pomenutim sisitemima.
///Opis mjere
Cjelokupan sistem grijanja, hlaenja i ventilacije (IVAC sistem) se
dimenzionie prema najveim zahtijevanim vrijednostima procesnih
promjenljivih (protok,
pritisak, temperatura)
to znai da su pumpe,
ventilatori i kompresori
predimenzionisani tokom
najveeg dijela radnog
vremena. Na slici i prikazan
je tipian radni ciklus pumpe
ili ventilatora. Tokom ,o
radnog vremena zahtijevani
protok je ispod ;o.
Osnovni tipovi sistema na bazi frekventnih regulatora
Jedan motor jedan frekventni regulator
Najjednostavniji sistem sadri jedan motor regulisan
jednim frekventnim regulatorom, pri emu se podeavanje
brzine obavlja sa lokalnog potenciometra. Alternativno
podeavanje brzine moe da se izvede iz udaljenog izvora sa,
pretpostavimo, potenciometrom za no podeavanje brzine.
Vie motora jedan frekventni regulator
Vie motora vie frekventnih regulatora
Odreene aplikacije zahtijevaju da se odreeni broj motora
obre istom brzinom ili da im brzine stoje u nekom
podeenom odnosu.
Ovakav master/
slave sistem
je uobiajen u
aplikacijama sa
veim brojem
transportera bez
mehanike sprege.
TEORIJA
Slika 41: Uteda
energije upotrebom
frekventne regulacije
Slika 40: Noviji tipovi
frekventih regulatora
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
137 138
///Procjena investcije
Uteda u utroenoj elektrinoj energiji u navedenom primjeru iznosi
i.o;,, kVh. Ako je cijena elektrine energije o,i /kVh, onda su
godinje utede io,; .
Irocjena vrijednosti investicije:
i. Kupovina frekventnog regulatora: ,ooo
a. Cijena dodatne opreme: ,oo
,. Trokovi povezivanja i instalacije: ooo
______________________________________________
Ukupno: ioo
///Vrijeme povrata investcije
Irost period povrata investicije iznosi ioo/io,; = a,;, godine.
Napomena:
Na primjeru je analiziran proraun izveden na osnovu mjerenja
potronje energije u toku ah. Meutim, u praksi je preporuljivo
napraviti analizu na nivou jedne kalendarske godine, ili jedne sezone
grijanja kako bi se dobili pouzdaniji podaci.
Vrijeme povrata investicije kree se u rasponu od jedne do nekoliko
godina zavisno od konkretnog sluaja, obino ne vie od ,- godine,
tako da spada u veoma isplative EE mjere.
///Potencijali utede
Korienjem frekventnog regulatora za kontrolisanje brzine motora
moe se utedjeti i do ;o energije.

///Postupak i period odravanja
Frekventni regulatori ne zahtijevaju posebno odravanje.
Kontrolisanjem brzine motora pumpe ili ventilatora mogu se postii
znaajne utede energije.
Izmjerena potronja elektrine energije postojeeg sistema (bez
frekventne regulacije) u toku ah iznosi i,,, kVh.
Nakon ugradnje sistema sa frekventnom regulacijom izmjerena
potronja elektrine energije u toku ah iznosi ;,s, kVh.
Ako se sistem koristi samo u zimskoj sezoni i ako je ukupan broj
dana korienja i,o, tada je godinja potronja energije za pogon
ovog sistema iznosi:
E = i,,,xi,o = ai.sa, kVh/god
U sluaju primjene frekventne regulacije, godinja potronja e
iznositi:
Evsd = ;,s,xi,o = ;.i;;,, kVh/god.
U vie paralelno povezanih prostorija koristi se
ventilator za ubacivanje pripremljenog vazduha.
Nominalna snaga ventilatora je ao kV.
7adata je temeperatura i nadpritisak u u prostorijama.
Mjerenjem je ustanovljeno da je protok zagrijanog
vazduha za zadovoljenje potreba grijanja znatno manji
od maksimalnog.
Iromjena protoka vazduha se vri priguivanjem.
Ustanovljeno je da sistem radi u prosjeku io sati dnevno.
PRIMJER
Slika 42: : ema
regulacije sa
frekventnim
regulatorom (VSD)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
139 140
///ivotni vijek mjere
ivotni vijek svodi se na radni vijek frekventih regulatora, to
zavisno od kvaliteta ureaja moe biti od , do i, ili vie godina.
///ENSI
Generalne EE mjere, parametar TBM/EM.
Mjera 11: Kompenzacija reaktvne energije
Reaktvna energija
Reaktivna energija je dio utroene energije koji se ne pretvara
u koristan rad, ve je potreban za stvaranje magnetnog polja
elektrinih ureaja. Kod jednosmjerne struje nema faznog pomaka
izmeu napona i struje pa postoji samo aktivna snaga. Meutim,
kod naizmenine struje ukoliko postoji fazni pomak izmeu napona
i struje, osim aktivne postoji i reaktivna komponenta snage.
Aktivna snaga - I (kV)
Reaktivna snaga - Q (kVAr)
Irividna snaga - S (kVA)
Fazni ugao -
Induktivni potroai
(jednofazni i trofazni asinhroni
motori, transformatori,
prigunice, uo rasvjeta,...) u
toku rada, iz mree povlae,
pored aktivne snage koja se pretvara u koristan rad (obrtanje
osovine motora, svjetlost), i reaktivnu snagu koja se koristi za
stvaranje magnetnog polja. 7a razliku od aktivne energije koja se
trajno troi u potroau,
reaktivna energija osciluje
izmeu izvora i potroaa.
Irisustvo reaktivne energije
u sistemu ima negativne
posljedice iako ne vri
koristan rad, reaktivna energija
optereuje prenosne vodove.
Irividna snaga nekog sistema
je vektorski zbir aktivne i
reaktivne snage sistema.
to je manja reaktivna snaga
potroaa, manja je i prividna
snaga, a samim tim je manja
Slika 43: Sluaj kada
postoji fazni pomak
izmedju struje i
napona
Slika 44: Aktivna i
reaktivna
komponenta snage
Slika 45: Reaktivna
energija osciluje
izmeu izvora i
potroaa
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
141 142
reaktivne energije i reaktivne energije koja odgovara faktoru snage
cos =o,,,.
Ukoliko je faktor snage cos <o,,,, potroa je duan da ugradi
ureaje za kompenzaciju reaktivne energije.
Iotroai koji dobijaju energiju sa faktorom snage cos o,,, ne
plaaju reaktivnu energiju, pa tada nije potrebno vriti ugradju
ureaja za kompenzaciju reaktivne energije.
Mjeseni troak za reaktivnu energiju moe biti znatan u zavisnosti
od broja i veliine potroaa reaktivne energije u pogonu, odnosno
od broja i snage asinhronih motora u pogonu, jer su to najei
potroai u pogonu.
Kompenzacijom reaktivne energije ne postie se samo ekonomski
efekat umanjenja rauna za utroenu energiju, ve se postiu i
mnogi drugi efekti:
poveanje raspoloive snage;
smanjenje gubitaka u prenosnim vodovima;
smanjenje padova napona;
poveanje vijeka trajanja opreme.
Kompenzacija reaktvne energije primjenom
kondenzatora
Iaralelnim prikljuivanjem kondenzatora potroaima smanjuje
se vrijednost prenesene reaktivne energije. Ovo povoljno utie na
smanjenje padova napona i gubitaka aktivne energije i snage u
prenosu.
Iostoje etiri mogua naina za izvoenje kompenzacije:
pojedinana kompenzacija;
grupna kompenzacija;
centralna kompenzacija;
mjeovita kompenzacija.
i struja koja tee prikljunim kablovima. Kao rezultat toga, poveava
se prenosna mo kabla, odnosno istim presjekom kabla se moe
prenijeti vea aktivna snaga, smanjuje se zagrijavanje kabla i time
produava ivotni vijek izolacije, usled manje struje manji su padovi
napona, to direktno utie na pouzdan rad ureaja.
Kao mjera prisustva reaktivne energije u sistemu koristi se faktor
snage (cos ). Faktor snage se denie kao odnos aktivne i prividne
snage nekog potroaa:
cos =

Maksimalna vrijednost faktora snage iznosi cos =i, to znaci
da je prividna snaga jednaka aktivnoj, odnosno da potroa ne
zahtijeva reaktivnu energiju. Faktor snage cos =i imaju isto
omski (rezistivni, otporniki) potroai, razne vrste grijaca i sijalice
sa uarenim vlaknom. Svi ostali potroai pri svom radu povlae i
reaktivnu energiju.
Reaktivna energija ima dva karaktera
induktivni i kapacitivni. Induktivni
karakter imaju ureaji koji u sebi
sadre razliite namotaje. U najveem
broju to su svakako asinhroni motori
koji predstavljaju i najee potroae
elektrine energije u industrijskim
pogonima. Kapacitivni karakter
imaju potroai koji predstavljaju
kondenzatore razliitih namjena. Nepovoljno je prisustvo, bilo
induktivnih bilo kapacitivnih potroaa. Iotroai induktivnog i
kapacitivnog karaktera su suprotnog znaka, tj. uticaj potroaa
induktivnog karaktera ponitava se dodavanjem potroaa
kapacitivnog karaktera.
Kada je potrebno vrit kompenzaciju reaktvne
energije?
Elektroprivreda Crne Gore, naplauje potronju prekomjerno
preuzete reaktivne energije, odnosno razliku izmeu stvarno preuzete
Slika 46: Induktivni i
kapacitativni
karakter reaktivne
snage
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
143 144
Iriloiti fotograje i IC izvjetaje (sa termokamere). Iriloiti
jednopolnu emu razvoda i opisati princip razvoda energije.
Formirati tabelu elektrinih potroaa sa karakteristikama
(instalisana snaga, faktor snage ukoliko je informacija dostupna i sl).
Kod pojedinane kompenzacije ureaji za kompenzaciju
(kondenzatori) se prikljuuju direktno na krajeve potroaa, i
ukljuuju se i iskljuuju zajedno sa potroaem. Mana ovakvog
naina kompenzacije je ta, to kada se potroa na koji je
kondenzator vezan iskljui, iskljuuje se i kondenzator pa ne moe
da kompenzuje reaktivnu energiju nekog drugog potroaa.
Grupna kompenzacija donekle umanjuje nedostatke pojedinane
kompenzacije. Kondenzatori za kompenzaciju se vezuju paralelno
grupi potroaa, koji najee ne rade istovremeno. Na taj nain se
kompenzuje srednja vrijednost reaktivne energije grupe.
Najcee primenjivan nain kompenzacije je centralna
kompenzacija. Kod ovakvog naina kompenzacije primjenjuje
se jedan sistem za kompenzaciju koji se sastoji od nekoliko
kondenzatora i regulatora reaktivne energije.
Ovaj ureaj mjeri trenutni zahtjev potroaa za reaktivnom
energijom i na osnovu toga ukljuuje manje ili vie kondenzatora.
Ovaj sistem se postavlja najee pored glavnog razvodnog ormana,
na koji se i prikljuuje i tako kompenzuje reaktivnu energiju cijelog
postrojenja ili objekta.
Mjeovita kompenzacija objedinjuje sva tri prethodno navedena
naina kompenzacije. Irimenjuje se kod izuzetno velikih pogona
sa velikim brojem motora, pa se za odreene pogone sa specinim
karakteristikama primenjuje odgovarajui vid kompenzacije.
Na osnovu navedenog treba se opredijeliti za nain kompenzacije.
///Opis postojeeg stanja
Opisati postojee stanje objekta u kojem se planira kompenzacija
rekativne energije.
Na osnovu uvida u projektnu dokumentaciju, kao i snimanjem
na licu mjesta, navesti osnovne karakteristike elektroenergetskog
razvoda i stanje elektrinih instalacija, kao i sistem mjerenja.
Mjera centralne kompenzacije reaktivne energije
- primjer prorauna snage kondenzatora za
kompenzaciju reaktivne energije
Ioto se u praksi najee primjenjuje mjera centralne
kompenzacije na glavnom razvodu objekta, kao najisplativija,
to e biti prikazan proraun snage kondenzatora, na osnovu
podataka sa mjeenog rauna za elektrinu energiju, na
primjeru jednog hotela:
Stanje brojila: Staro Novo Konstanta Potronja
Aktivna energija VT o;a ;ai oo i,ooo
Aktivna energija MT io , oo i,aoo
Ireuzeta reaktivna energija
VT
,io ,, oo i,aoo
Ireuzeta reaktivna energija
MT
ao, asi oo ;aoo
Obraunata reaktivna
energija VT *
* * s;,a
Obraunata reaktivna
energija MT *
* * as
Obraunska snaga ,i
*obraunava se razlika izmeu stvarno preuzete reaktivne energije i
reaktivne energije koja odgovara faktoru snage cos o,,,
Na osnovu navedenih podataka proizilazi da je:

Ukupna aktivna energija Ea= ,a.soo,oo kVh
Ukupna reaktivna energija Er= aa.oo,oo kVArh
Angaovana (obraunska) snaga I= s,,oo kV
PRIMJER
Tabela 17: Analiza
mjesenog rauna za
utroenu elektrinu
energiju na primjeru
jednog hotela
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
145 146
///Opis mjere
Iotrebna snaga moe se odrediti na nekoliko naina:
poznavanjem parametara potroaa u pogonu moe se izraunati
njihova reaktivna snaga na osnovu koje se odreuje snaga
kondenzatorskih baterija, primjenom specijalnih mjernih ureaja,
mrenih analizatora, moe se u toku rada pogona izmjeriti
reaktivna energija koju povlai pogon, odnosno objekat, pa se na
osnovu mjerenja moe odrediti potrebna snaga kondenzatorskih
baterija, i na osnovu mjesenog rauna za utroenu elektrinu
energiju (na osnovu obraunatog utroka aktivne i reaktivne
energije, kao i angaovane snage moe se odrediti potrebna snaga
kondenzatorskih baterija za kompenzaciju reaktivne energije).
///Procjena investcije za navedeni primjer
i.Isporuka ormara sa opremom za kompenzaciju reaktivne energije:
i;oo
a. Montaa, testiranje, ispitivanje, instalacioni kablovi i sitan
instalacioni materijal: oo
Ukupno: aioo (bez IDV)
///Vrijeme povrata investcije za navedeni primjer
Ako se uzme da je cijena reaktivne energije:
VTR o,oi,o,o /kVArh (bez IDV)
NTR o,ooo,a, /kVArh (bez IDV)
Mjeseni troak za reaktivnu energiju iznosi: i,a,, (bez IDV)
Irost period otplate iznosi i,,, mjeseci.
///Postupak i period odravanja
U toku radnog vijeka nije potrebno posebno odravanje, ve samo
povremena kontrola. Nakon isteka ivotnog vijeka neophodna je
zamjena kondenzatora ukoliko se eli produiti funkcija.
Temperaturni opseg radnog ambijenta od -o do ,, C, vlaga max
,,.
///ivotni vijek mjere
ia-ao godina, zavisno od
kvaliteta kondenzatora.
///ENSI
Generalne EE mjere,
parametar TBM/EM
Slika 47: Izgled
kompenzacijskog
ureaja snage 62,5
kVAr
Irocijenjena reaktivna snaga pogona Q= oo,, kVAr
Faktor snage cos = o,sao
Iotrebna snaga
kondenzatorskih baterija
potrebnih za kompenzaciju
do cos =i je:
Qk= oo,, kVAr
Usvaja se prva vea
standardna jedinica za
automatsku kompenzaciju
reaktivne energije od oa,,
kVAr.
Na primjeru je analiziran
proraun na osnovu mjesenog
rauna. Meutim, u praksi je
preporuljivo napraviti analizu
rauna na nivou najmanje jedne
kalendarske godine, kako bi se
dobili pouzdaniji podaci.
Vrijeme povrata investicije
kree se u rasponu od nekoliko
mjeseci do nekoliko godina
zavisno od konkretnog sluaja,
obino ne vie od ,- godine, pa
spada u veoma isplative mjere
energetske ekasnosti.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
147 148
uz magnetsku prigunicu, nii su trokovi odravanja, a dodatno se
popravlja i cos .
///Opis postojeeg stanja
Iotrebno je detaljno obii sve prostorije u objektu i evidentirati
broj i stanje svih rasvjetnih tijela, sa tipom lampi, tipom i snagom
svjetiljki. Uvrditi da li se kod uo lampi koriste magnetne ili
elektronske prigunice, i da li postoje senzori nivoa osvjetljaja i
senzori prisustva.
Uvrditi nain kontrole rasvjete, kao i reim upotrebe, odnosno
prosjeno dnevno korienje rasvjetnih tijela.
Izmjeriti luksmetrom intezitet osvjetljenja u vie prostorija (po
mogunosti u svima) i izvriti uporeenje sa standardima. Ukoliko
je osvjetljenje nedovoljno ili prejako, i to treba uzeti u obzir u okviru
predloenih mjera korigovanja sistema rasvjete.
///Opis mjere dat je na primjeru jednog poslovnog objekta
Iostojea situacija sistema rasvjete u poslovnom objektu data je u
sljedeoj tabeli.
Postojea rasvjetna
tijela kom
kW/
kom kW
Sati
dnevno
Dana
godinje
kWh/
god
Inkadescentne (obine
arulje) a o,i ,a o as oa,,o
Fluo ax,sV (magnetna
prigunica) io o,i ao,io o as a,,,s,os
,
Fluo lampe su sa opalnim poklopcem sa po dvije uo cijevi od ,sV,
sa magnetnom prigunicom.
Mjerom je predviena zamjena svih postojeih uo lampi sa
uo lampama ax,,V tipa T,, sa elektronskim prigunicama i
senzorima za detekciju dnevne svjetlosti kako bi se optimizovala
Mjera 12: Zamjena klasinih rasvjetnih tjela
Danas se ;o rasvjete zasniva na uorescentnim cijevima, odnosno
veoma je velika zastupljenost ove tehnologije, posebno u poslovnim
objektima, pa tu postoji i veliki potencijal za utede zamjenom
postojeih rasvjetnih tijela sa novim energetski ekasnijim.
Razvojem tehnologije proizvodnje uo rasvjete, prenik uo cijevi
se smanjuje, ime se postie vea iskoristivost svjetlosnog sistema
(izvor svjetlosti je blii takastom). Danas se najee koriste cijevi
prenika ao mm (Ts s/s), a cijevi nove generacije imaju prenik
od io mm (T,). Iostoje i ,s mm (Tia) i ; mm (Ta) cijevi.
Fluorescentne cijevi se ne mogu prikljuiti direktno na mreni
napon, ve im treba prigunica, a kod starije generacije prigunica i
starter (pri paljenju im treba vii napon nego u pogonu koristi se
samo uz magnetske prigunice).
Magnetske prigunice su induktivni potrai koji se spajaju u seriju
s izvorom svjetlosti. Savremeni rasvjetni sistemi sve vie koriste
elektronske prigunice. Irimjenom modernih tehnologija i metoda,
mogunosti za utede energije su dosta velike.
Dakle, uorescentne cijevi predstavljaju znaajan potencijal za
utede elektrine energije. Irimjera radi, samo se zamjenom
magnetske prigunice elektronskom moe ostvariti i do a, uteda
elektrine energije, a uz to se dodatno produava radni vijek
uorescentne cijevi, zatim se dobija rad bez treperenja koje se javlja
Slika 48: Mogunost
utede korienjem
savremene rasvjete
Tabela 18: Analiza
potronje energije
sistema rasvjete u
poslovnom objektu
prije mjera
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
149 150
///Vrijeme povrata investcije na primjeru jednog
poslovnog objekta
U navedenom primjeru na osnovu tabela is i ao proizilazi da se na
godinjem nivou postie uteda energije od i,,,, kVh/godinje.
Ako je cijena elektrine energije o,i /kVh, onda su godinje
utede i,,,,, .
///Procjene investcije na primjeru jednog poslovnog
objekta
7amjena a obine svjetiljke: a * , = iao
Demontaa postojeih i montaa io novih uo lampi sa
senzorima: io* ;, = io,oo
Ukupno: io,ao
Na osnovu toga prost period povrata investicije iznosi ,,,s godina.
Vrijeme povrata investicije prilikom zamjene rasvjetnog sistema
varira od nekoliko mjeseci (prosta zamjena inkadescentnih svjetiljki
sa uo kompakt) do io i vie godina kod veih investicionih zahvata.
///Postupak i period odravanja
Vano je obezbijediti redovno odravanje i zamjenu oteenih cijevi
i prigunica, kao i redovno ienje kako bi se odrao projektovani
nivo osvjetljenja.
///ENSI
Iomenute mjere odraavaju se na sljedee parametre: Lighting:
Average power, Operation period.
upotreba, na nain da
je zadovoljen potreban
intenzitet osvjetljenja, ime
e se oekivana prosjena
dnevna upotreba po
lampi u prosjeku smanjiti
za oko ah.Instalirana
snaga nove lampe iznosi
iioV. Fotometrijskim
proraunom utvreno je da je ispunjena norma, odnosno da je
postignut prosjean intenzitet osvjetljenja od oko ,oo lux.
Lampe sa inkadescentnim
svjetiljkama od iooV nalaze
se u sanitarnim, pomonim i
zajednikim prostorijama, i kao
mjera je predviena jednostavna
zamjena sa kompakt uo
svjetiljkama od a,V, koje daju
ao vei intezitet osvjetljenja.
Nakon primjene navedenih mjera dobijamo sljedeu tabelu:
Nova rasvjetna
tijela kom kW/ kom kW
Sati
dnevno
(prosjek)
Dana
godinje kWh/god
Inkadescentne
(obine arulje) a o,oa, o,,oo o as i,;,
Fluo ax,,V
T, (elektronska
prigunica) io o,ii i,, as i,a;o,s
io;i,a
Tabela 20 Analiza
potonje energije
sistema rasvjete u
poslovnom objektu
nakon primjene
mjera
Slika 49: Fluo lampe
sa magnetnom
prigunicom
Slika 50:
fotometrijski
proraun
Tabela 19: Analiza
potronje energije
sistema rasvjete u
objektu
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
151 152
///Opis mjere
Upravljanje vrnim optereenjem se ostvaruje kontrolisanjem
radnih reima najveih potroaa. Cilj je izbjei istovremeni rad, tj.
rasporediti periode punog optereenja razliitih potroaa tako da
se ne poklapaju.
///Implementacija
U prvoj fazi se vri instalacija mrenih analizatora na kljunim
energetskim takama u objektu (fabrika, pogon, trni centar i drugi
vei potroai). Umreavanjem analizatora svi podaci se dovode na
centralni raunar za nadzor i upravljanje potronjom. Na taj nain
trenutno pratimo sve parametre potronje ukljuujui i trenutnu
i vrnu snagu. Ve u ovoj fazi dobijamo korisne informacije kao
to su npr. utroak elektrine energije po sektorima proizvodnje ili
po jedinici proizvoda, preoptereenost kablova i transformatora,
neuravnoteen rad i sl.
U drugoj fazi se implementira upravljanje pojedinim potroaima,
njihovim rasporedom ukljuenja ili privremenim kratkotrajnim
iskljuenjem potroaa koji nee naruiti proces proizvodnje, npr.
klima-ureaji.
Mjera 13: Upravljanje vrnom energijom
Vrna snaga
U kategoriji velikih potroaa, osim aktivne i reaktivne energije,
mjeri se i vrna snaga. Upravljanje vrnom snagom, odnosno vrnom
energijom kod ovakvih potroaa je veoma interesantna, odnosno
isplativa mjera energetske ekasnosti.
Obraunska snaga ili vrna snaga je maksimalana izmjerena srednja
vrijednost aktivne snage u vremenu od i, minuta u toku mjeseca i
mjeri se maksimetrom.
U praksi trokovi vrne snage su u prosjeku izmeu ,o - ,o
ukupnog rauna za utroenu elektrinu energiju, a moe se desiti
da cijena koju platimo za obraunsku snagu premauje iznos za
utroenu aktivnu snagu.
Opravdanje za ovako visoke cijene, elektrodistribuciona preduzea
vide iz razloga to mora da se ostvari stabilnost sistema i optimalni
reim rada elektroenergetskog sistema, a glavni nain da se to
ostvari je da kupci elektrine energije budu u okvirima ugovorene
potronje.
Iz ranije navedenog jasno je da je potrebno analizirati mogunost
smanjenja trokova koje dobijamo na osnovu obraunske snage.
Slika 51: Primjer
upravljanja vrnom
energijom
Slika 52: Primjer
eme centralizovanog
upravljanja vrnom
energijom
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
153 154
///Potencijal za utede
U praksi se pokazalo da se se primjenom ovakvih sistema trokovi
vrnog optereenja mogu smanjiti za preko ,o.
///Vrijeme povrata investcije
Ieriod isplativosti investije u najveem broju sluajeva je ispod jedne
godine, a raspon je od nekoliko mjeseci do nekoliko godina.
///ENSI
Generalne EE mjere, parametar TBM/EM.
Slika 53: Efekat
primjene mjere
upravljanja vrnom
energijom
Aneksi
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
155 156 Aneksi
Aneks 1: Preliminarni upitnik za naruioca
energetskog pregleda

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
157 158




Aneks 2: Kontrolne liste
Spoljanji omota objekta

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
159 160

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
161 162

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
163 164

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
165 166















Sistem grijanja
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
167 168

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
169 170

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
171 172

Sistem hlaenja/klimatzacije
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
173 174

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
175 176

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
177 178

Priprema sanitarne tople vode (STV)
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
179 180









Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
181 182

Ventlacioni sistem
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
183 184

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
185 186


Ventlatori i pumpe



Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
187 188





Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
189 190

Elektrine instalacije
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
191 192

Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
193 194
Aneks 3: Tabela tpskih slojeva zida u
zavisnost od perioda gradnje objekta
Obratiti panju da je isplativije poveavati debljinu termoizolacije
jer su tom prilikom utede najvee a period otplate investicije
najkrae. Iraktino ostali trokovi ugradnje ostaju isti samo se
menja cijena samog materijala.
Poreenje smanjenja
toplotnih gubitaka
poveanjem
termoizolacije
karakteristinog
spoljanjeg zida, te
prikaz uteda u
potronji energije/
izvor EIHP
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
195 196
Poreenje smanjenja
toplotnih gubitaka
poveanjem
termoizolacije
izolacije
karakteristinog
spoljneg zida, te
prikaz uteda u
potronji energije/
izvor EIHP
Aneks 4: Najvee doputene vrijednost
koefcijenta prolaza toplote U

Najvee doputene
vrijednosti
koefcijenta prolaza
toplote, U [W/
(mK)],
gradjevinskih
djelova novih
zgrada, malih
zgrada (AK < 50 m)
i nakon zahvata na
postojeim
zgradama
1) Kod podova na tlu zahtjev vrijedi do dubine poda prostorije 5 m od spoljnjeg zida, zida
prema tlu ili negrijanog prostora.
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
197 198
podova i stropova. Konoplja je isto kao i lan po prirodi otporna na
tetoine.
Pluta
Iluta se nalazi pr svega u umama hrasta plutnjaka u Sredozemlju.
Kora hrasta plutnjaka se moe guliti svakih ,-io godine, a da pri
tome ne doe do oteenja drveta. Iluta se proizvodi mlevenjem
oljutene kore u granulat koji se zatim tretira vrelom parom. Usled
ekspanzije granulata i njegovog vezivanja pomou smola koje su
sadrane u samoj pluti nastaju blokovi plute, koji se nakon perioda
vetrenja seku u ploe.
Slama
Slama posjeduje odlian kvalitet termoizolacije, dok se trokovi
ugradnje ve unapred pripremljenog materijala mogu porediti sa
postavljanjem konvencionalnih izolacionih materijala. Slama pored
toga regionalno stoji na raspolaganju i ima povoljnu cenu. Iri
strunom postavljanju ne dolazi do pojave plesni. Kada su u pitanju
zapaljivost, kao i postavljanje u delove graevine, slama se moe
porediti sa drugim izolacionim materijalima.
Izolacione ploe od drvenih vlakana
Izolacione ploe od drvenih vlakana proizvode se od tankog
drveta ili ostataka smreke ili bora. Drvo i radni materijal od drveta
predstavljaju u graevinsko-zikom smislu kvalitetne proizvode
koji uz adekvatno korienje stoje na raspolaganju u gotovo
neogranienim koliinama. Mogunosti primjene izolacionih ploa
od drvenih vlakana su arolike, te se mogu koristiti za izolaciju
podova, termoizolaciju itavog objekta ili izolaciju konstrukcije
od letava. 7ahvaljujui dobrom akumuliranju toplote izolacione
ploe od drvenih vlakana pruaju i odlinu zatitu od preteranog
zagrevanja tokom leta.
Celuloza
Celuloza je stara hartija pomeana sa sredstvom za zatitu od
paljenja, a koristi se tako to se nasipa u rinfuznom stanju ili se,
pak, uduvava u meuprostore. Celuloza se uglavnom koristi za
izolovanje krovnih kosina i zidnih ploa. Irilikom uduvavanja
obavezno treba voditi rauna o tome da se materijal unese i u
Aneks 5: Ekoloki izolacioni materijali
7a proizvodnju ekolokih izolacionih materijala koriste se
obnovljive sirovine. Iostoji itav niz izolacionih materijala koji
ispunjavaju ekoloke kriterijume, tj. kod kojih su optereenje ivotne
sredine tetnim materijama i potronja energije prilikom procesa
proizvodnje minimalni, koji ne tete zdravlju prilikom korienja,
odn. ije je trajno uklanjanje neproblematino, odn. kod kojih
postoji mogunost ponovne upotrebe
Ovija vuna
Usled prirodnog uvijanja, velike elastinosti i dinaminog ponaanja
po pitanju vlage, vuna se razlikuje od ostalih vlaknastih izolacionih
materijala. Ovija vuna prima u sebe vlagu, poveavajui svoju
ukupno teinu i za ,o procenata, a da se pri tome istovremeno
ne smanji njena provodljivost toplote. Taka paljenja iznosi ,oo-
oooC, pri emu se vuna ne topi, ve se jedino pretvara u pepeo.
Ovija vuna se moe koristiti za toplotnu izolaciju zidova, krovova
ili tavanica, kao i za ventilacione kanale i cevi za grijanje. Njena
provodljivost toplote kree se u rasponu od o,o,s, do o,oo V/
mK.
Lan
Izolacioni materijali napravljeni od lana (i od kudelje) ne menjaju
svoj oblik i ne skupljaju se nakon ugradnje. 7ahvaljujui injenici
da sadre prirodne gorke supstance ovi izolacioni materijali su
rezistentni na tetoine poput raznih insekata ili glodara. Kratka
vlakna lana se mehanikim putem pretvaraju u lc. Korienjem
lepila (npr. skroba) ili sredstava za pravljenje izelina (plastinih
vlakana) kratka vlakna se slojevito reaju i prerauju u izolacione
ploe razliite debljine. Lan se koristi za izolaciju zidova, tavanica i
krovova.
Konoplja
Kod proizvodnje izolacionih ploa i lca vlakna kudelje i lana
se delom meusobno meaju. Slama konoplje se deli na vlakna i
pozder (djelovi kore stabljike). Vlakna se koriste za proizvodnju
izolacionog izelina koji se koristi za izolaciju zidova, tavanica
i krovova. Iozder se uglavnom koristi za izolaciju i nivelisanje
Izvor: Energetski
efkasna gradnja i
sanacija graevinskih
objekata. Publikaciju
objavio: Holzcluester,
fnanirano od strane
Austrian Development
Agency
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
199 200
najudaljenije uglove. Iosebno se kod krovnih povrina sa mnotvom
uglova preporuuje da se putem kontrolnih otvora proveri da li je
punjenje izvreno u potpunosti. Celuloza se isporuuje i u obliku
ploa, a kod vertikalnih oplata se moe ak i brizgati. Iostavljanje
bi obavezno trebalo prepustiti licenciranom preduzeu poto je
propisan postupak uduvavanja presudan za postizanje valjanog
izolacionog dejstva.
Graevinska biologija i graevinska ekologija
Graevinska biologija se bavi uzronim vezama izmeu graevina
i zdravlja ljudi. Bitan segment graevinske biologije je graevinska
ekologija koja se bavi odrivim korienjem sirovina i energije
tokom procesa gradnje. 7naajni kriterijumi za donoenje ocena
graevinske biologije su:
Stambena klima
Izbor graevinskog materijala umnogome utie na oseaj ugodnosti,
te se npr. prostorija sa toplim povrinama poput onih od drveta
smatra prijatnijom za boravak u njoj od onih sa hladnim
povrinama kao to su keramike ploice ili metal. Osim izbora
pravog materijala treba voditi rauna o zdravstveno prihvatljivom
nainu obrade povrina (boje, lakovi), kao i korienju ekolokih
sredstava za ienje.
Potronja sirovina i energije
Korienje domaih materijala koji na raspolaganju stoji u
velikim koliinama, kao i obnovljive sirovine (drvo) je ekoloki
daleko racionalnije od korienja materijala koji se proizvode uz
veliki utroak energije i koji se transportuju iz udaljenih mesta.
7ahvaljujui mogunosti ponovnog korienja materijala stvara
se zatvoreni tok njihovog kruenja, te se i na taj nain smanjuje
potronja sirovina.
Aneks 6: Ocjena efkasnost raznih energetskih
sistema u objektu
Grijanje
Izvor: DETAIL-Hegger,
Fuchs, Stark, Zeumer:
Energy Manuel
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
201 202
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
203 204
Hladjenje
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
205 206
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
207 208
Ventlacija
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
209 210
Aneks 7: Korisne tabele vezano za razne
energetske sisteme u objektma
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
211 212
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
213 214
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
215 216
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
Prirunik za
sprovoenje
energetskih
pregleda zgrada
217 218
Literatura
Dr. eljko Novinc: Kvaliteta elektrine energije Prirunik,
Osijek, aooo.
Energetski institut Irvoje Ioar, IEI toplinarstvo doo
7agreb: Energetska uinkovitost u zgradarstvu/Vodi za sudionike
u projektiranju, gradnji, rekonstrukciji i odravanju zgrada,
7agreb, aoo;.
Iegger M., Fuchs M., Stark T., 7eumer M., Energy Manual
Sustainable Architecture, Detail, aoos
GI7, Direktorat za razvoj malih i srednjih preduzea Crne
Gore: Informativni prirunik - Energetska ekasnost Program
uspostavljanja EE infrastrukture za graane
GT7, Regionalna energetska agencija Sjeverozapadne
Irvatske: Prirunik za pripremu i nanciranje projekata odrivog
koritenja energije u lokalnim zajednicama, 7agreb, aoio.
Ministarstvo zatite okolia, prostornog ureenja i graditeljstva:
Metodologija provoenja energetskog pregleda zgrada, 7agreb,
aoo,.
Recknagel, prenger, ramek, eperkovi: Grejanje i
klimatizacija, Interklima, Vrnjaka Banja, aoo.
SNV: Drvna goriva: vrste, karakteristike i pogodnosti za grijanje,
Iodgorica, aoia.
Tomislav Toth: tedljivije grijanje, Majstor, Veernji list, 7agreb,
aoos
UNDI: Prirunik za energetske savjetnike, 7agreb, aoos.
UNDI: Prirunik za provedbu energetskih pregleda zgrada,
7agreb, aoio.
UNDI: Prirunik za energetsko certiciranje zgrada, 7agreb,
aoio.
Viessmann: Modernizacija grijanja, Serija strunih publikacija,
7agreb, aoo,
Viessmann: Solar thermal system - Technical guide, aoos
dipl. Iorst Kberl: Energetski ekasna gradnja i sanacija
graevinskih objekata, Iolzcluester, nanirano od strane
Austrian Development Agency, aoos