VISOKA KOLA "CEPS - CENTAR ZA POSLOVNE STUDIJE"

Student:
Adi Mei

Predmet:

EKOLOGIJA U PROMETU

Tema:

BIOSFERA

Profesor:
Dr.sci.Esad Muanovi,dipl.ing.saob

KISELJAK, 2014

BIOSFERA
Jedinstvo ive i neive prirode ne ograniava se na ekosisteme, ve se protee i na itavu planetu
Zemlju. Svi ekosistemi Zemlje ine funkcionalnu cjelinu nazvanu biosfera [sfera ivota].
Biosferu sainjavaju djelovi ostalih Zemljinih sfera:
Atmosfera [sloj vazduha koji ini perifernu oblogu nae planete],
Hidrosfera [vodeni omota Zemlje]
Litosfera [spoljanji, povrinski, tvrdi pokriva Zemlje],
ATMOSFERA, HIDROSFERA I LITOSFERA SU NASELJENE IVIM BIIMA.
U biosferi se objedinjuju svi stupnjevi organizacije ivog svjeta tako da biosfera predstavlja
vrhunski bioloki sistem.

Biosfera se odlikuje specifinom strukturom, koja se ogleda u odreenom prostornom rasporedu

bioma:
Horizontalnom i
Vertikalnom.
Horizontalan raspored bioma odreen je, prije svega, klimatskim uslovima. Idui od ekvatora ka
polovima, moe se uoiti izvjesna pravilnost u rasporedu razliitih bioma na obje Zemljine
polulopte.
Vertikalni raspored ekosistema na kopnu u skladu je sa horizontalnim rasporedom
nadmorskom visinom bioma od ekvatora ka polovima. Od podnoja do planinskih vrhova
temperatura opada i mjenja se klima pa se u skladu sa tim smjenjuju i ekosistemi. Tako se
liarske i etinarske ume smjenjuju livadama i panjacima, a planinske tundre i zona vjenog
leda nalaze se na vrhovima planina.

Slika 1. Raspored bioma u svijetu

BIOGEOHEMIJSKI CIKLUSI
Funkcionisanje biosfere ogleda se u uzajamnoj povezanosti njenih razliitih ekosistema na
principima kruenja materije i jednosmernom proticanju energije u globalnim razmjerama.
Osnovne elemente [C, O, H, N i dr.] organizmi ugrauju u organska jedinjenja u svom tjelu.
Organska materija prolazi kroz lance ishrane i na kraju se razlae i mineralizuje. Tako se osnovni
elementi vraaju u spoljanju sredinu, odakle ponovo mogu da se iskoriste.
Ovaj put osnovnih elemenata predstavlja biogeohemijske cikluse materije na Zemlji, koji se
mogu utvrditi za svaki element posebno.

UGLJENIK [C]
Nalazi se u atmosferi u obliku CO2 i u hidrosferi, rastvoren u vodi. U procesima fotosinteze se kao
ugljene kiselina vezuje i gradi organska jedinjenja.
Jedan dio ugljenika vraa se u atmosferu i vodu u toku disanja organizama. Najvei dio ugljenika
vraa se u spoljanju sredinu procesima truljenja i vrenja, koje vre gljive i bakterije. Meutim,
znatna koliina ugljenika ostaje due ili krae vreme van kruenja.
Ponekad ostaci uginulih organizama, zbog posebnih uslova u kojima se nau [na dnu okeana,
duboko pod zemljom, u uslovima niskih temperatura gdje su procesi raspadanja usporeni] ne
mogu biti potpuno razloeni. Od takvih ostataka nastaju treset, lignit, kameni ugalj i nafta. Njih
ovek koristi kao gorivo pa ih tako ponovo ukljuuje u kruenje na neodriv nain.

KISEONIK [O]
Nalazi se u atmosferi [ima ga oko 21%] i rastvoren u vodi. Koristi se za procese disanja
organizama, a vraa se u spoljanju sredinu procesom fotosinteze.

Slika 2. Proces fotosinteze

AZOT [N]
Nalazi se u atmosferi, ali ga veina organizama ne uzima direktno iz atmosfere. Samo su neki
organizmi [bakterije azotofiksatori koje ive u simbiozi sa korjenom biljaka leguminoza] u stanju
da veu atmosferski azot u organska jedinjenja.
Truljenjem i razlaganjem ovih bakterija jedinjenja azota prelaze u neorganski oblik [nitrati] I
dospjevaju u zemljite, odakle biljke mogu da ih koriste. Tako se azot ugrauje u organska
jedinjenja [aminokiseline, proteini, nukleinske kiseline, pigmenti] prvo u tjelu proizvoaa, a
zatim potroaa i razlagaa. Razlaganjem uginulih organizama ponovo se u spoljanju sredinu
oslobaaju razliite neorganske soli azota.

Kruenje vode
Poinje njenim isparavanjem sa povrine mora i okeana, koji predstavljaju rezervoare vode na
Zemlji. Time nastaju mase oblaka koji odlaze prema kopnu gde u obliku padavina voda stie do
povrine Zemlje. Sa te povrine ona se razliitim vodotokovima ponovo vraa u mora i okeane.
Dio vode sa povrine zemlje ulazi u sastav ivih bia, a zatim, isparavanjem i izluivanjem,
ponovo naputa ove organizme. Sva voda se na kraju vraa u mora i okeane.

Slika 3. Kruenje vode

NA PRINCIPIMA KRUENJA MATERIJE I PROTICANJA ENERGIJE ZASNIVA SE IVOT!

Aktivno uee organizama omoguuje tok biogeohemijskih procesa u biosferi. Kruenje materije
znaajno je zbog toga to se jedna te ista koliina materije moe koristiti bezbroj puta. Osim
toga, u biosferi jedan oblik jedinjenja se neprestano smjenjuje drugim na raun energije koja
neprekidno jednosmjerno protie.

IVOTNA ZAJEDNICA [BICENOZA] KAO SISTEM

Kao to jedinke jedne vrste ne ive izolovano, ve u populacijama, tako i populacije razliitih vrsta
na istom stanitu ne ive izolovano ve u zajednicama. Biocenoza predstavlja bioloki sistem
obrazovan od populacija razliitih vrsta biljaka, ivotinja, gljiva i mikroorganizama. Izmeu
lanova biocenoze uspostavlja se itav splet razliitih odnosa. Sastav populacija razliitih vrsta u
ivotnoj zajednici veoma je specifian.
Svaka biocenoza se odlikuje odreenim grupnim osobinama:
Kvalitativan i kvantitativan sastav,
Odreeni odnosi ishrane,
Prostorni i vremenski raspored populacija.
Kvalitativni sastav biocenoze predstavlja prisustvo I kombinaciju zastupljenih vrsta. Tako se, npr.,
ivi svjet kamenjara razlikuje po sastavu od od onog u umi. ivotni uslovi u stanitu [biotopu]
uslovljavaju odgovarajuu brojnost [kvantitet] populacija u biocenozi. Populacije koje su u
biocenozi posebno brojne nazivaju se dominantne. One daju peat zajednici i najbolje su
prilagoene datim uslovima stanita. U bukovoj umi dominantna vrsta je bukva, a u hrastovoj
hrast.

Slika 4. Biosfera i biocenoza

VREMENSKE PROMJENE
U strukturi ivotnih zajednica vremenske promjene mogu biti:
Periodine i
Sukcesivne.
Periodine su one koje prate ritam dnevno-nonih i sezonskih kolebanja uslova u stanitu. Zato
se javlja periodizam u ivotnim aktivnostima organizama: veina biljaka i ivotinja se razmnoava
u isto godinje doba; neke ivotinje su aktivne nou, a druge danju; biljke vre fotosintezu samo
danju itd.
Periodine promjene se deavaju neprestano svake sezone i one ne remete odnose u biocenozi.
Nasuprot ovako kratkotrajnim promjenama, u prirodi se deavaju korjenite promjene i uslova
sredine i biocenoza.
Sukcesije [ili vjekovne promene] su smjenjivanje jedne populacije drugom u okviru jedne
biocenoze, kao i smjenjivanje itavih biocenoza na jednom biotopu. U prirodnim uslovima
sukcesije se javljaju isuivanjem bara, jezera i movara, dizanjem i sputanjem morske obale,
promjenom rijenog toka itd.

Odnosi ishrane [trofika struktura]

Osnovni nain uzajamnog povezivanja lanova jedne ivotne zajednice predstavlja metabolizam
biocenoze. On ini osnovu organizacije njenog ivota, tj. njenu trofiku strukturu. Odnosi ishrane
vrsto povezuju sve vrste lanova biocenoze.
Autotrofni lanovi biocenoza su proizvoai organskih materija, koji neposredno ili posredno
slue kao hrana za potroae.
Postoji vie kategorija potroaa:
Biljojedi [koji se hrane neposredno biljkama],
Mesojedi [posredni potroai jer se hrane ivotinjama] i
Svatojedi [hrane se i biljkama i mesom]

Postoje i razliiti saprofiti koji se hrane ostacima uginulih organizama. Posebnu grupu saprofita
ine heterotrofne bakterije i gljive koje razlau ostatke organskih supstanci do neorganskih
sastojaka [vre mineralizaciju], vraajui ih na taj nain u prirodu u obliku koji je upotrebljiv za
biljke. Od tih materija biljke, fotosintezom, ponovo stvaraju organske materije bogate energijom.
Svi saprofiti ine grupu razlagaa.
Proizvoai, potroai i razlagai predstavljaju tri osnovna nivoa ishrane [trofika nivoa] u prirodi
kroz koje materija krui, a energija jednosmjerno protie od jednog do drugog nivoa. Pri tome se
oblik materije [organska u neorgansku i obrnuto] I energije mjenja [svetlosna, hemijska, toplotna
energija]. U toku proticanja energija se djelimino gubi u vidu toplote [oko 10% energije se gubi
pri prelasku sa jednog na naredni trofiki stupanj].
Organsku materiju koju proizvode zelene biljke fotosintezom, koriste itavi nizovi potroaa.
Zajedno sa proizvoaem koji se nalazi u osnovi niza, serija potroaa obrazuje lanac ishrane.
Prva karika u lancu je najee proizvoa, ali mogu biti i organski otpaci. Posljednju kariku u
lancu ini potroa koji u ivotnoj zajednici nema direktnih prirodnih neprijatelja.
ivotinje potroai su obino istovremeno lanovi vie lanaca ishrane jer se rijetko hrane samo
jednom vrstom biljne ili ivotinjske hrane. Isto tako, biljka proizvoa skoro redovno predstavlja
poetnu kariku za vei broj lanaca ishrane. To znai da razliiti lanci ishrane imaju zajednike
karike pomou kojih se meusobno ukrtaju i ine splet lanaca ishrane.

Lanci ishrane pokazuju jednu optu pravilnost:

Brojnost [biomasa] pojedinih vrsta [karika u lancu], opada u smjeru od proizvoaa ka
krajnjem potroau!
Od ovog pravila odstupaju parazitski lanci ishrane poto siuan parazit moe da ima mnogo
krupnijeg domaina. uma ima veliku biomasu [osnova piramide] i u njoj ivi veliki broj biljnih
insekata.
Takoe, brojni, ali manje od prethodnih, su insekti mesojedi. U odnosu na njih, daleko je manje
ptica koje se hrane insektima. itava uma moe biti stanite samo jednom paru ptica grabljivica
[vrh piramide]. Grafiki se to predstavlja pomou trofikih piramida.

Slika 5. Piramida ishrane u prirodi

EKOSISTEM - JEDINSTVO BIOTOPA I BIOCENOZE

ivotna zajednica u prirodi mora zauzimati neki prostor u kome lanovi te zajednice
zadovoljavaju svoje potrebe:
kreu se, uzimaju hranu, diu, nalaze zaklon i zatitu itd. Taj prostor se naziva biotop i njega
naseljavaju pripadnici odgovarajue biocenoze. Oni uspostavljaju vrlo sloene meusobne
odnose i istovremeno se, odreenim odnosima, povezuju sa okolinom u kojoj ive. Na taj nain
biocenoza I biotop zajedno ine ekoloki sistem vieg reda - ekosistem. Jedinstvo ekosistema
poiva na interakcijama ivih bia I neive okoline:
Zemljita,
Vode,
Vazduha,
Temperature,
Vlanosti,

Ekosistemi su vrlo sloeni i dinamini sistemi. Svaka promena u sastavnim djelovima ekosistema
odraava se na sistem u celini. U svakom ekosistemu razlikuju se tri tipa odnosa izmeu njegovih
sastavnih delova:
Akcije koje predstavljaju uticaje biotopa [neive prirode] na iva bia koja ga naseljavaju;
Reakcije - uticaji ivih bia na biotop; iva bia se prilagoavaju na promene uslova u biotopu I
istovremeno mjenjaju tu sredinu
Koakcije - uzajamni uticaji izmeu samih organizama; njima pripadaju svi odnosi ishrane u
biocenozi i itav niz konkurentskih odnosa [za prostor, za hranu idr.].

Biocenoza i biotop predstavljaju zajedno ekoloki sistem u kome energija protie, a materija
kruiizmeu obje komponente sistema i unutar svake od njih.
Proizvoai uzimaju neorganske materije iz biotopa i od njih sintetiu organske materije. Na
raun tih materija ive potroai. Razlagai razlau uginule organizme ili njihove delove do
neorganskih elemenata pa proizvoai mogu ponovo da ih koriste. Tokom ovog kruenja
materije, energija protie kroz ekosistem. Ona prelazi iz jednog oblika u drugi, koristi se za
obavljanje ivotnih procesa i na svakom trofikom nivou dio energije se oslobaa i lagano, u vidu
toplote, naputa sistem. Zato se u ekosistem neprestano moraju unositi nove koliine energije.

ORGANSKA PRODUKTIVNOST EKOSISTEMA predstavlja ukupnu koliinu obrazovane organske

materije koju svi organizmi, na razliitim trofikim nivoima, proizvode u odreenom
vremenskom periodu na jedinicu povrine ili zapremine.
Primarna produktivnost - ukupna koliina organske materije koju stvore proizvoai;
[najveu primarnu produkciju imaju tropske kine ume, vlane livade i plitka jezera, a najmanju
imaju pustinje i otvorene morske puine, gde ima malo mineralnih elemenata;]
Sekundarna produktivnost - ukupna koliina organske materije koju stvaraju potroai ili
razlagai.

GRUPISANJE EKOSISTEMA - BIOMI

Razliiti ekosistemi u jednoj klimatskoj zoni grupiu se u vee cjeline - biome [velike zajednice].
U biomu je vei broj ekosistema povezan sloenijim odnosima akcije, reakcije, koakcije i lancima
ishrane. Biomi se grupiu u tri osnovne oblasti ivota:
-OBLAST MORA I OKEANA
-OBLAST KOPNENIH VODA [STAJAE I TEKUE]
-SUHOZEMNA OBLAST IVOTA
Tropske vlane ume [dungle] - najvee bogatstvo I raznovrsnosti ivog svijeta; na ekvatoru
Listopadne ume umjerenih oblasti - smjenjivanje ljeta I zime
Tajge [sjeverne etinarske ume] - sjeverni djelovi Evrope, Azije i Amerike
Tundre - najjsevernija oblast vegetacije; niske temperature I siromano zemljite pa je i ivi svijet
siromaan
Stepe - prostrane travnate zajednice bez umskog drvea; stepe su u Sjevernoj Aziji i Rusiji;
savane su u centralnoj Africi, a prerije u Sev. Americi
Pustinje - male koliine padavina, visoke prosjene temperature i velika kolebanja temperature;
slaba zastupljenost ivog svijeta
Uvijekzelene ume i ikare - u primorskim podrujima raznih kontinenata; dugo suno ljeto i
blage zime sa dosta padavina; osiromaenjem uma, pod uticajem oveka, nastaju ibljacipoznati
kao makija [Sredozemlje] i aparal [Kalifornija]

Slika 6. Pustinja Sahara

ZAKLJUAK
Svakodnevno potrebe ovjeka su sve vee. On od svojih poljoprivrednih povrina vie ne dobija
samo hranu za sebe i stoku ve i razliite sirovine za industriju koja je danas vrlo razvijena.
Postojee ume, obzirom na njihov relativno nizak godinji prirataj organske materije, nisu u
stanju da zadovolje potrebe u drvetu, naroito u industriji hartije, pa se u mnogim zemljama
istie u prvi plan podizanje plantanih uma od brzorastuih vrsta drvea (pre svega topole).
Na taj nain pretvarajui ranije prirodne stepske, prerijske, umske i druge ekosisteme u njive,
panjake, livade i plantane ume, ovjek je bitno izmenio izgled i karakter oblasti u kojima ivi. U
naseljenjim oblastima istie se karakteristian izgled kulturnog predjela, nasuprot izgledu
prirodnih predjela u zabaenim, malo pristupanim i slabo naseljenim oblastima.
Oigledno, na Zemlji je sve manje oblasti na kojima ovek nije stavio svoj peat. Ostale su tropske
praume June Amerike i Afrike i Jugoistone Azije, teritorije u Kanadi i Sibirske tajge ali naalost
i tu je prisustvo ovjeka svakim danom sve vee.
Kruenje vode u biosferi predstavlja jedan od najznaajnijih bio-geohemijskih ciklusa. U tom
kruenju neobino vanu ulogu ima vegetacija.
Drvee i mnoge zeljaste biljke upijaju vodu iz zemljita korjenovim sistemom, naroito podzemnu
vodu i odaju je u atmosferu transpiracijom, a kada doe do padavina ta voda se vraa kiom,
snegom ili se prenosi vazdunim strujama i u druge oblasti gde je prirodno nema.
Voda iz mora i okeana se preko padavina takoe vraa zemljitu i tako se nadoknauju rezerve
podzemne vode.
Prouavanjem je dokazano da je u Sahari nekad bilo mnogo vie kie, samim tim i vegetacije
sredozemnog tipa (bunje i livade), danas je Sahara ogromna pustinja oskudne vegetacije i
nezamislivo je da je nekada (otprilike pre 5000 godina) bila poljoprivredna i mesto gde se gajila
stoka. Danas klima postaje suvlja, kie su uglavnom slabije (postoje periodi kada su padavine
poveane ali te promene nisu izazvane direktnim procesima promene klime). Biljni svet se
takoe menja. Produktivnost ovih ekosistema je smanjena usled loih uslova.

LITERATURA

www.hr.wikipedia.org/wiki/Biosfera
http://www.bionet-skola.com/w/Biosfera
http://botanicaserbica.bio.bg.ac.rs/arhiva/pdf/1972_7_1-4_135.pdf
Milorad Jankovi ovjek i biosfera
http://ekospark.com/info/08_voda/uticaj_coveka_na_biosferu/osiromasenje_vodenih_resurs
a.html