Ky Thuat - Thiet Bi Phan Ung

1
MC LC
PHN I :K THUT PHN NG........................................................................................ 4
I PHN LOI CC PHN NG HO HC................................................................. 4
II CC KHI NIM C BN CA QU TRNH CHUYN HO HO HC......... 5
II.1 CC KHI NIM C BN.................................................................................... 5
II.1.a Phn loi h........................................................................................................ 5
II.1.b Phng trnh t lng......................................................................................... 5
II.1.c Bc phn ng ().............................................................................................. 6
II.1.d Hiu sut chuyn ho Xi..................................................................................... 6
II.1.e chn la (S
i
) ca cht tham gia phn ng A
i
chuyn ho thnh sn phm
A
i
7
II.1.f Hiu sut tnh cho tng sn phm (Ri)................................................................... 7
II.2 NG HO HC.................................................................................................. 11
II.2.a Vn tc phn ng ho hc................................................................................ 11
II.2.b Phng trnh ng hc..................................................................................... 12
II.2.c Mt s v d ...................................................................................................... 13
II.3 NHIT NG HA HC..................................................................................... 15
II.3.a Nhng nguyn l c bn ca nhit ng hc ................................................... 15
II.3.b Phng trnh trng thi.................................................................................... 15
II.3.c Nhit phn ng ................................................................................................. 16
II.3.d Cn bng ho hc............................................................................................. 17
PHN II : THIT B PHN NG....................................................................................... 20
I I CNG................................................................................................................... 20
I.1 PHN LOI THIT B PHN NG................................................................... 20
I.1.a Theo pha ca h.................................................................................................... 20
I.1.b iu kin tin hnh qu trnh............................................................................... 20
I.1.c Theo iu kin thy ng...................................................................................... 20
I.2 PHN LOI CC THIT B PHN NG THEO PHNG THC LM
VIC 21
I.2.a Thit b phn ng gin on : .............................................................................. 21
I.2.b Thit b phn ng lin tc : .................................................................................. 21
I.2.c Thit b phn ng bn lin tc : ........................................................................... 22
I.3 NHIM V THIT K THIT B PHN NG................................................. 22
I.4 CN BNG VT CHT V CN BNG NHIT TNG QUT..................... 22
I.4.a Cn bng vt cht................................................................................................. 22
I.4.b Cn bng nhit ..................................................................................................... 23
II M T MT S DNG THIT B PHN NG NG TH C BN............... 23
II.1 THIT B PHN NG LIN TC .................................................................................... 23
II.1.a Thit b phn ng dng ng : ........................................................................... 23
K thut - Thit b phn ng ThS. L th Nh
2
II.1.b Thit b phn ng dng khuy trn l tng.................................................... 26
II.1.c Thit b phn ng nhiu ngn (tag) .............................................................. 29
II.2 THIT B PHN NG GIN ON.................................................................................. 30
II.2.a Thit b phn ng khuy trn hot ng gin on :....................................... 30
III P DNG PHNG TRNH THIT K............................................................... 33
III.1 SO SNH CC THIT B PHN NG N..................................................... 33
III.1.a Thit b phn ng khuy trn hot ng n nh v thit b phn ng dng ng
vi phn ng bc mt v bc hai...................................................................................... 33
III.1.b nh hng ca s bin i t l nng ban u ca tc cht trong phn ng
bc hai 35
III.2 H NHIU THIT B PHN NG...................................................................... 38
III.2.a Thit b phn ng dng ng mc ni tip v / hoc mc song song ................ 38
III.2.b Thit b phn ng khuy trn bng nhau mc ni tip (thit b phn ng nhiu
ngn) 39
IV HIU NG NHIT ............................................................................................. 42
IV.1 KHI NIM V HIU NG NHIT ............................................................ 42
IV.2 THIT B PHN NG KHUY TRN HOT NG N NH................... 43
IV.3 THIT B PHN NG DNG NG.................................................................... 44
V THIT K H PHN NG D TH .......................................................................... 46
V.1 PHN LOI H PHN NG D TH................................................................. 46
V.1.a Phn ng kh - rn : ......................................................................................... 46
V.1.b Phn ng lng - rn : ....................................................................................... 46
V.1.c Phn ng kh - lng - rn ................................................................................. 46
V.1.d Phn ng lng - lng........................................................................................ 46
V.1.e Phn ng kh - lng .......................................................................................... 46
V.2 P DNG VO THIT K................................................................................... 46
V.3 PHN NG XC TC RN................................................................................. 47
V.3.a Khi nim v cht xc tc................................................................................. 47
V.3.b C ch ca phn ng h kh vi cht xc tc rn (2 pha)................................ 52
V.3.c Thit b phn ng xc tc rn mt pha lu th (kh hoc lng) ....................... 54
V.3.d Thit b phn ng xc tc rn nhiu pha.......................................................... 60
V.4 PHN NG RN - LU CHT KHONG XUC TAC ............................................................... 63
V.4.a i cng......................................................................................................... 63
V.4.b M hnh phn ng............................................................................................. 64
V.4.c Vn tc phn ng theo m hnh li cha chuyn ha ...................................... 65
3
M U

Thit b phn ng l cc thit b trng tm ca a s cc qu trnh bin i ha hc.
Ngi ta nh ngha thit b phn ng l thit b m trong xy ra cc phn ng ha
hc, ngha l cc thit b chuyn ha cc cht tham gia phn ng thnh cc sn phm ha
hc.
Ni dung ch yu ca gio trnh ny l i su vo c ch cc qu trnh phn ng, quy lut
v ng dng quy lut gii quyt mt s vn cng ngh, c bit l cc qu trnh phn
ng thng gp trong cng ngh ha hc cc hp cht v c v hu c. Sau , chng ta s
kho st cc loi thit b phn ng khc nhau c s dng trong lnh vc lc - ho du cng
nh s nghin cu nguyn l hot ng v phng php thit k cc loi thit b phn ng ny
(s a ra cc trng hp tnh ton c th) .
Nhng phn ng xy ra trong thit b phn ng khng ch l nhng phn ng ha hc
tun theo nhng nh lut v bin i cht thun tu m cn bao gm nhiu qu trnh khc
cng xy ra v tc ng qua li ln nhau. Mi qu trnh phn ng u c km theo qu trnh
thu nhit hoc to nhit (nhit ha hc). Nhit ha hc ny lm thay i nhit ca phn
ng, do nh hng n tc phn ng v cht lng sn phm. Do yu cu v cht
lng sn phm cng nh trnh sinh ra nhiu cc phn ng ph to ra cc sn phm khng
mong mun, mi phn ng cn thc hin mt ch nhit nht nh v nh vy i hi
phi c qu trnh trao i nhit. i vi nhng phn ng d th, qu trnh trao i vt cht
gia cc pha cng tun theo c ch ca qu trnh chuyn khi v do cng nh hng n
tc phn ng. Ngoi ra, ch thu ng lc trong thit b cng nh hng n qu trnh
phn ng.
Nh vy, cc qu trnh xy ra trong thit b phn ng l qu trnh tng hp bao gm qu
trnh thu lc, truyn nhit, chuyn khi v phn ng ha hc.
Gio trnh ny c ging dy sau mn ho l v ho cng. V vy, nm vng cc
kin thc cn thit ca mn hc, chng ta cn phi n li cc ni dung c lin quan v :
- Nhit ng ha hc
- ng ha hc
- Thu lc hc
- Cc qu trnh chuyn khi
- Cc qu trnh trao i nhit

4
PHN I :K THUT PHN NG
I PHN LOI CC PHN NG HO HC
Theo cc tiu chun sp xp khc nhau, c th c cc loi phn ng khc nhau.
Bng1 : Cc loi phn ng

Tiu chun phn loi Loi phn ng ha hc
- C ch phn ng

- S phn t tham
gia phn ng

- Bc phn ng

- iu kin thc
hin phn ng

- Trng thi pha
ca h phn ng
- phn ng mt chiu
- phn ng hai chiu (thun nghch)
- phn ng song song :
- phn ng ni tip
- phn ng n gin (qu trnh bin i ha hc ch xy ra theo
mt loi trao i nguyn t)
- phn ng phc tp (ng thi xy ra nhiu phn ng)

- phn ng n phn t
- phn ng hai, a phn t

- phn ng bc 1, bc 2 , ...
- phn ng bc s nguyn, bc phn s

- phn ng ng tch, ng nhit, ng p, on nhit, a bin
nhit (l phn ng c trao i nhit vi mi trng xung quanh
nhng khng t c ch ng nhit, nhit ca hn hp
phn ng thay i theo thi gian v khng gian)
- phn ng gin on, lin tc, bn lin tc

- phn ng ng th : phn ng xy ra trong h ng nht, cc
cu t tham gia trong h cng mt trng thi pha (kh, lng)
- phn ng d th : phn ng xy ra trong h khng ng nht,
cc cu t tham gia phn ng trng thi t hai pha tr ln (h
2 pha nh : kh-rn, lng-rn, kh-lng, h 3 pha : kh-lng-rn)

5
II CC KHI NIM C BN CA QU TRNH
CHUYN HO HO HC
II.1 CC KHI NIM C BN
II.1.a Phn loi h
Da vo phng thc trao i nhit v cht vi mi trng xung quanh m ngi ta phn
bit h phn ng l h kn, h m hay h c lp
H kn : l h trong qu trnh phn ng khng lin tc trao i vt cht vi mi trng
xung quanh. Qu trnh trao i cht xy ra theo chu k v l qu trnh ph trong thit b
phn ng (np nguyn liu v tho sn phm). Trong qu trnh bin i cht, khi lng
phn ng ca h khng i H kn gn lin vi qu trnh phn ng gin on. Trong h
kn lun lun tn ti qu trnh trao i nhit gia h vi mi trng xung quanh
H m : l h trong qu trnh bin i cht lin tc c qu trnh trao i cht vi mi
trng xung quanh, c th l mt hay nhiu dng vt cht theo cc hng khc nhau. Qu
trnh trao i cht ny lun lun gn vi qu trnh trao i nhit.
H c lp : l h khng trao i cht v khng trao i nhit vi mi trng xung quanh.
Nhng trong thc t, kh c th thc hin c phn ng h c lp v ngi ta khng
th bo n, cch nhit mt cch tuyt i
II.1.b Phng trnh t lng
Phng trnh t lng l phng trnh biu din quan h tng tc mang tnh nh lng
gia cc cu t tham gia phn ng trong h.
V d : Ta c phn ng n gin :
A
1
+ A
2
A
3
Trong : A
1
, A
2
: cht tham gia phn ng
A
3
: sn phm
Phng trnh t lng c biu din theo cng thc chung sau :
ij i
A
= 0 i = 1 S ; j = 1 R
vi : i- s th t ca cc cu t
j- s th t ca cc phn ng
S - Tng s cc cu t
R - Tng s cc phn ng

ij
- h s t lng ca cu t i phn ng th j (
ij
= , , ,)
Ngi ta qui c :
- i vi cc cht tham gia phn ng :
ij
< 0
- i vi cc sn phm :
ij
> 0
- i vi cc cht tr, dung mi, xc tc :
ij
= 0
6
Phng trnh t lng cng l mt dng ca phng trnh cn bng vt cht
V d : Phn ng to NH
3
xy ra theo c ch :
3H
2
+ N
2
2NH
3
M khi lng nguyn t : M
H
= 1, M
N
= 14, M
NH3
= 17
Phng trnh t lng cho phn ng ny c dng :
-3H
2
-1N
2
+ 2NH
3
= 0
Trong :
H2
= -3,
N2
= -1,
NH3
= 2
Vy : -3 (2 1) -1 (2 14) + 2 (2 17) = 0
II.1.c Bc phn ng ()
Bc phn ng l t s gia s mol thay i ca cu t bt k trong hn hp sn phm
ca phn ng v h s t lng tng ng ca cu t
Mi phn ng u c c trng bi bc phn ng
j
i vi h kn :
ij
i io
j
n n
= (mol)
Trong : n
io
: s mol u ca cu t i, mol
n
i
: s mol cui ca cu t i, mol
i vi h m :
ij
i io
j
F F
= (mol/h ou kmol/h)
Trong : F
io
: lu lng mol u ca cu t i, mol/h ou kmol/h
F
i
: lu lng mol cui ca cu t i, mol/h ou kmol/h
Vy ta c th biu din cn bng mol cho mi cu t A
i
nh sau :

= = + = R 1, j va S 1, i vi
j ij io i
n n
II.1.d Hiu sut chuyn ho Xi
Hiu sut chuyn ha tnh theo mt cu t no - thng cho nguyn liu, bng phn
trm lng cu t tham gia vo phn ng ha hc to sn phm (so vi lng ban
u).
i vi h kn : Ta c :
( ) % 100
n
n n
X
io
i io
i

=
i vi h h :
( ) % 100
F
F F
X
io
i io
i

=
7
Nu l phn ng thun nghch : phn ng s kt thc trng thi cn bng ha hc, khi
:
io
i io
i
n
n n
X

=
trong : ni* - s mol cu t Ai cn li sau khi phn ng t n cn bng

II.1.e chn la (S
i
) ca cht tham gia phn ng A
i
chuyn ho thnh sn
phm A
i

Chnh bng hiu sut chuyn ha ca Ai thnh Ai
'
' i
'
i
/
i mt A Lng
thanh tao A Lng
'
i
i
A A
i i
S
=
vi : h s t lng ca cht tham gia phn ng Ai
: h s t lng ca cht to thnh sau phn ng Ai

II.1.f Hiu sut tnh cho tng sn phm (Ri)
Hiu sut tnh cho tng sn phm chnh bng t s % gia lng sn phm ny thu c v
lng nguyn liu em x l.
Chng ta c mi lin h :
R
i
= S
i
X
i

V d 1 :
Xt qu trnh cracking nhit mt loi cn 550
o
C
+
sn xut xng
1- Hiu sut chuyn ha tnh u ra ca thit b phn ng :
cn liu nguyn cua lng khi lng Lu
ra san phm dong trong lai con cn Lng - cn liu nguyn cua lng khi lng Lu
= X
2- chn la ca qu trnh to ra sn phm xng :
ra san phm dong trong lai con cn Lng - cn liu nguyn cua lng khi lng Lu
san phm dong ong thanh tr tao xng lng khi lng Lu
= S
3- Hiu sut thu xng :
cn liu nguyn cua lng khi lng Lu
san phm dong ong thanh tr tao xng cua lng khi lng Lu
= R

V d 2 :
Cho 2 phn ng :
6
C
+
=
= =
3
7 4 3
2C
C C C
8
Nng ca cc cu t dng vo v dng ra ca thit b phn ng c xc nh theo bng
sau :
Dng vo (mol) Dng ra (mol)
C
3
=
C
4
=
C
6
C
7
A
1
A
2
A
3
A
4
100
100
10
5
20
80
40
25

1- Phng trnh t lng :
ij i
A
= 0
-A
1
- A
2
+ A
4
= 0
-2A
1
+ A
3
= 0
2- Bc phn ng : 20
1
5 25
1
=
= (mol)
2
40 10
1
30 =

= (mol)
3- Hiu sut chuyn ha :
Hiu sut chuyn ha ca C
3
=
: % 80
100
20 100
=

Hiu sut chuyn ha ca C
4
=
: % 20
100
80 100
=

4- chn la :
chn la chuyn ha t C
3
=
sang C
6
: % 75
1
2
20 100
10 40
=

chn la chuyn ha t C
3
=
sang C
7
: % 25
1
1
20 100
5 25
=

V d 3 :
Xt qu trnh chuyn ha ha hc mt nguyn liu nng :
vi 2 s cng ngh sau :
( ) ( ) (nhe bnh Trung nng
L M H
)
A. S vi qu trnh tch sn phm nh L v trung bnh M trc khi hi lu phn
ln lng nguyn liu nng khng chuyn ha :
9

H=100 H=129
Thit b
Phn ng
Thit b
tch
L=45
M=45
H=29
H=39
H=39
M=45
L=45
H=10
chuyn ha ring phn ca H :
X
p
= (129 - 39)/129 = 70%

chuyn ha ton phn ca H :
X
g
= (100 - 10)/100 = 90%
chn la chuyn ha t H sang M :
S
H/M
= 45/(129 - 29) = 45/(100 - 10) = 50%
chn la chuyn ha t H sang L :
S
H/L
= 45/(129 - 29) = 45/(100 - 10) = 50%
Hiu sut ring phn ca M so vi H :
R
p
= X
p
x S
H/M
= 70% x 50% = 35%
Hay : R
p
= 45/129 = 35%
Hiu sut ton phn ca M so vi H :
R
g
= Xg x S
H/M
= 90% x 50% = 45%
Hay : R
g
= 45/100 = 45%
Hiu sut ring phn ca L so vi H :
R
p
= Xp x S
H/L
= 70% x 50% = 35%
Hay : R
p
= 45/129 = 35%
Hiu sut ton phn ca L so vi H :
R
g
= Xg x S
H/L
= 90% x 50% = 45%
Hay : R
g
= 45/100 = 45%
B. S vi qu trnh tch sn phm nh L trc khi hi lu phn ln lng sn
phm trung bnh v nng khng chuyn ha
10

H=100
H=136
M=36
Thit b
Phn ng
Thit b
tch
L=92
H=36
M=36
H=40
M=40
H=40
M=40
L=92
H=4
M=4
chuyn ha ring phn ca H :
X
p
= (136 - 40)/136 = 70.6%

chuyn ha ton phn ca H :
X
g
= (100 - 4)/100 = 96%
chn la chuyn ha t H sang L :
S
H/L
= 92/(100 - 4) = 95.8%
chn la chuyn ha t H sang M :
S
H/M
= (40-36) /(136-40) = 4/96 = 4,2%
Hiu sut ring phn ca L so vi H :
R
p
= X
p
x S
H/L
= 70.6% x 95.8%= 67.6%
Hay : R
p
= 92/136 = 67.6%
Hiu sut ton phn ca L so vi H :
R
g
= X
g
x S
H/L
= 96% x 95.8% = 92%
Hay : R
g
= 92/100 = 92%
11
II.2 NG HO HC
II.2.a Vn tc phn ng ho hc
nh ngha chung : vn tc phn ng ha hc th hin s thay i v lng ca mt cu t
no tham gia phn ng theo thi gian.
Lu : Vn tc phn ng l mt i lng lun lun dng hoc bng khng, v vy :
- s mang du (-) nu l cht tham gia phn ng (tc cht) ;
- s mang du (+) nu l cht to thnh sau phn ng (sn phm)
Ta xt cc trng hp tng qut sau :
II.2.a.1 Trng hp phn ng tin hnh gin on :
- vi h ng nht : vn tc phn ng tnh theo cu t i bng bin thin v lng ca
cu t i, trong mt n v thi gian, trong mt n v th tch :
( )

=
h dt
dn
V
1
r
i
i
3
m
i kmol
: nguyn th
- vi h khng ng nht : (ngha l phn ng xy ra trn b mt phn chia pha vi
din tch tip xc S hoc vi khi lng W mt cu t no tham gia phn ng)
vn tc phn ng tnh theo cu t i bng bin thin v lng ca cu t i, trong mt
n v thi gian, trn mt n v din tch tip xc pha :
( )

=
h dt
dn
S
1
r
i
i
2
m
i kmol
: nguyn th
hoc mt n v khi lng ca cu t tham gia phn ng :
( )

=
h kg
i kmol
: nguyn th
dt
dn
W
1
r
i
i

II.2.a.2 Trng hp phn ng tin hnh trong dng chy lin tc :
Cng nh vy, nhng i vi mt n nguyn th tch dV, hoc din tch dS hoc khi lng
dW trong dng chy.
- vi h ng nht : vn tc phn ng tnh theo cu t i bng bin thin v tc lu
lng ca i Ni ng vi mt n nguyn th tch V
R
h phn ng:
( )

=
h dV
dN
r
R
i
i
3
m
i kmol
: nguyn th
- vi h khng ng nht : vn tc phn ng tnh theo cu t i bng bin thin v tc
lu lng ca i : Ni ng vi mt n v din tch tip xc pha S hoc mt n v
khi lng W ca i :
( )

=
h dS
dN
r
i
i
2
m
i kmol
: nguyn th
12
hoc : ( )

=
h dW
dN
r
i
i
kg
i kmol
: nguyn th
II.2.b Phng trnh ng hc
Vn tc phn ng chu nh hng ca nhiu yu t. c th phn thnh 2 loi :
- yu t nng ca cc cu t tham gia phn ng ;
- cc yu t khc nh : loi cht tham gia phn ng, c ch phn ng, nhit thc
hin phn ng, ...
Phng trnh ng hc xc nh mi lin h gia vn tc phn ng vi nng cc cu
t tham gia phn ng trong iu kin cc thng s khc l khng i thi im xc nh
vn tc phn ng.
Dng tng qut :
( ) ( ) ( ) s C k r
S 1 i
i j i
j i 3
,
mol/m
,
=

vi : j - s th t ca phn ng (j = 1 R)
R - tng s phn ng
i - s th t ca cu t
S - tng s cu t
C
i
- nng ca cu t i, mol/m
3
- bc phn ng theo cu t i
k - hng s vn tc phn ng
Theo nh lut Arrnius :
+ =
=

T
1
T
1
R
E
k k hay
e k k
0
0
T
1
T
1
R
E
0
0
ln ln :
.

Vi : E - nng lng hot ho ca phn ng, J/mol
R - hng s kh l tng, = 8,31 J/mol.K
T
o
, T - tnh bng K

Lu : C nhiu thng s c trng cho nng ca mt cu t trong h. C nhng
thng s trc tip th hin nng hoc cng c th c trng cho nng bng nhng
i lng t l thun vi nng cc cu t.
- Vi pha lng : c th tnh nng theo :
- Phn trm khi lng : m
i
% ;
- Phn trm th tch : v
i
% ;
- S mol trong mt n v th tch : Ci % (kmol/m3).
- vi pha kh : c th tnh nng theo :
13
- Phn trm th tch : y
i
% ;
- Phn trm mol : C
i
% ;
- p sut ring phn p
i
ca cu t i trong hn hp kh (i vi kh l tng) ;
- fugacit f
i
(f
i
= .p
i
) (i vi kh thc).

V d ta c mt phn ng ha hc vit di dng tng qut :
A
A +
B
B
C
C +
D
D
phng trnh ng hc tnh theo nng mol C
i
c dng :

' ' ' '
. . . . . . . .
d
D
c
C
b
B
a
A C
d
D
c
C
b
B
a
A C A
C C C C k C C C C k r
2 1
=
hoc tnh theo % th tch y
i
:

' ' ' '
. . . . . . . .
d
D
c
C
b
B
a
A y
d
D
c
C
b
B
a
A y A
y y y y k y y y y k r
2 1
=
Trong : a, b, c, d, a, b, c, d - bc ca phn ng ln lt theo cu t A, B, C, D i vi
cc phn ng thun v nghch. Chng khng nht thit l cc h s ca phng trnh t lng
v khng nht thit phi l s nguyn. Ch trong trng hp cc phn ng n gin, bc phn
ng mi trng vi h s t lng.
Tng i s cc bc phn ng theo cc cu t chnh l bc tng qut ca phn ng :
n = a + b + c + d
II.2.c Mt s v d
V d 1 :
Ta c phn ng mt chiu h kh ng nht :
A + B C
phng trnh ng hc c dng :
(-r
A
) = k.C
A
2
.C
B
Bit tc lu lng cc dng nguyn liu v sn phm : vi A l F
Ao
kmol/h, vi B
l F
Bo
kmol/h, F
Co
= 0. Hy vit phng trnh ng hc v dng hm ca hiu sut chuyn ha
theo A (x
A
) nu lu lng th tch ban u ca dng nguyn liu l V
o
m
3
/h, trong nng
ca A tnh theo th tch bng 50%.
V d 2 :
Thc hin phn ng h kh ng nht : A B + C 500
o
C v 10 atm, phng trnh ng
hc c dng : (-r
A
) = k.C
A
3/2
nu dng nguyn liu c 80% A v 20% kh tr (nng tnh
theo % th tch).
Hy vit phng trnh ng hc v dng hm ca x
A
.
V d 3 :
Cung cp mt dng nguyn liu A c nng C
Ao
= 100 mmol/l, dng kh vi tc lu
lng khc nhau vo mt thit b (xem bng) thc hin phn ng h kh ng nht trong
iu kin ng p, ng nhit :
14
2A R
Th tch thit b l 0,1 lt ; xc nh nng ca A u ra thit b phn ng ta c bng:

Tc lu lng N
A
, l/h 30 9 3,6 1,5
Nng C
Af
, mmol/l 85,7 66,7 50 33,1
Hy xc nh phng trnh ng hc.

15
II.3 NHIT NG HA HC
Nhit ng ha hc da trn nhng nguyn l c bn ca nhit ng hc i su vo hai
vn :
quan h gia bin i cht v bin i nng lng trong h phn ng
xc nh chiu ca phn ng v trng thi cn bng ca h
T cho php xc nh 2 vn cn thit cho vic thit k l nhit phn ng v mc
chuyn ha.
II.3.a Nhng nguyn l c bn ca nhit ng hc
II.3.a.1 Nguyn l I :
L trng hp ring ca nguyn l bo ton v chuyn ha nng lng : Nng lng
khng t nhin sinh ra hay mt i m ch chuyn ha t dng ny sang dng khc
i vi h kn : W Q U + =
Trong : U - ni nng ca h
Q - nhit sinh ra
W - Cng sinh ra
i vi h m : H = Q + W
Trong : H - Enthalpie ca h
Ch rng :
- i vi h kn s bin thin nng lng c tnh gia trng thi u v trng
thi cui ;
- i vi h m s bin thin nng lng c tnh gia trng thi vo v trng
thi ra ca h
II.3.a.2 Nguyn l II
T
Q
dS
e

=
Vi : S - Entropie v dS = dS
e
+ dS
i
Entropie c coi l thc o trng thi trt t ca h, h cng trt t th Entropie cng nh.
Trong trng thi vt l l tng nh trng thi vt rn dng tinh th khng c cng bc
nhit bt k im no th Entropie ca h t gi tr cc tiu bng 0.
II.3.b Phng trnh trng thi
II.3.b.1 i vi kh l tng
Kh l tng l kh m lc tc dng lin kt gia cc phn t bng khng
Phng trnh n gin c vit bi Claperon - Mendeleep cho mt mol cht :
Pv = RT
Trong : P - p sut tc dng
16
T - nhit , K
v - th tch ca mt mol kh iu kin P, T
R - hng s kh l tng
R = 8,314 J/mol.K = 1,9 Cal/mol.K = 83,145 bar.cm
2
/mol.K = 82,058 atm.cm
3
/mol.K
i vi hn hp kh l tng c m cu t :
=
=
m
1 i
i
n RT PV
Trong : V - th tch ca hn hp kh
n
i
- s mol ca cu t i
II.3.c Nhit phn ng
Nhit phn ng c nh ngha l lng nhit to ra hoc thu vo bi phn ng khi phn
ng c qui v nhit ca tc cht ;
Nu p sut khng i, nhit phn ng chnh bng tng bin thin enthalpie ring phn
ca tng cu t trong h.
Gi s cho phn ng c phng trnh t lng :

ij i
A
= 0
Nhit phn ng nhit T l :
( )
=
=
S 1 i
A T ij T R
i
h H
,
,

h
T A
i
( )
: enthalpie ring phn ca cu t A
i
nhit T
h
T A
i
( )
= ( ) H h h h
f
T
T T T T
P
T
M 0 0 0 0
0
0
+ + + + ( ) h
T
0
( ) H
f
T
0
0
: bin thin enthalpie tiu chun v cu to nhit T
o
;
h h
T
0
0
: bin thin enthalpie tiu chun v thay i nhit t To n T ;
T
0
: bin thin enthalpie tiu chun v thay i trng thi ; Trong iu kin phn
ng tng ng vi qu trnh ngng t (ho hi), nng chy th y chnh l nhit ngng t
(nhit ho hi) hay nhit nng chy.
h
T
P
: hiu chnh enthalpie theo p sut nu p sut khc vi p sut kh quyn.
h
T
M
: nhit ng gp ca cc cu t Ai vo nhit ca hn hp. Thng nhit ny rt b
v kh xc nh, v vy c th b qua.
V d 1 :
Tnh nhit phn ng chuyn ha isopropanol thnh acton (phn ng dhyhro ho
isopropanol) :
CH
3
-CHOH-CH
3
CH
3
-CO-CH
3
+ H
2
17
(Lng 298K) (Kh 433K) (Kh 433K)
Bit :
- Nhit ho hi ca isopropanol 298 K, p sut tuyt i 1 bar l : 45396 J/mol ;
- Nhit cu to ca actone v isopropanol 298 K ln lt l : -217150 v -
272295 J/mol
Bng gi tr ca C
p
thay i theo nhit
C
p
= a + bT + cT
2
+ dT
3
(tnh bng cal/mol K)

Cu t a b 10
2
c 10
5
d 10
8
CH
3
-CHOH-CH
3
CH
3
-CO-CH
3
H
2
+ 0,794
+1,625
+ 6,952
+ 8,502
+ 6,661
- 0,046
- 5,016
- 3,737
+ 0,096
+ 1,159
+ 0,831
- 0,021

V d 2 :
Oxyde thylne c sn xut bng cch oxy ha trc tip thylne vi cht xc tc (bc v
cht mang thch hp) trong dng khng kh. Gi s dng nhp liu vo thit b phn ng
200
o
C v cha 5% mol thylne, 95% mol khng kh. Nu nhit dng ra khng vt qu
260
o
C th hiu sut chuyn ha thylne thnh oxyde thylne l 50% v 40% thylne b
chy hon ton thnh dioxyde carbon.
Hi phi rt bt nhit ra mi trng ngoi l bao nhiu cho mi mol thylne nhit
khng vt qu nhit gii hn ?
Bit :
- Nhit dung ring mol trung bnh ca thylne l 18 cal/g mol
o
C nhit gia 25 v
200
o
C l 19 cal/g mol
o
C nhit gia 25 v 260
o
C, tng t cho oxyde thylne l
20 v 21 cal/g mol
o
C ;
- Nhit cu to 25
o
C ca thylne l 12496 cal / mol ;
ca oxyde thylne l 12190 cal / mol ;
ca nc l -57 798 cal / mol,
ca CO
2
l - 94 052 cal / mol
- Ap sut thc hin phn ng bng p sut kh quyn.
II.3.d Cn bng ho hc
Xt phn ng thun nghch n gin :
A + B C + D
Vn tc phn ng thun : (-r
th
) = k
1
C
A
C
B
Vn tc phn ng nghch : (r
ng
) = k
2
C
C
C
D
iu kin cn bng : (-r
th
) + (r
ng
) = 0
18
Hay :
B A
D C
2
1
C C
C C
k
k
=
V hng s cn bng K
C
c nh ngha l :
B A
D C
2
1
C
C C
C C
k
k
K
= =
Khi phn ng trng thi cn bng, nhit v p sut ca h s khng thay i v s bin
i nng lng t do bng khng. T , ta c mi lin h gia s bin i nng lng t do
chun F
o
v hng s cn bng K
C
:
F
o
= - RTlnK
C
S bin i nng lng t do chun F
o
l hiu s gia nng lng t do ca sn phm v
tc cht iu kin chun. trng thi chun c chn sao cho tnh nng lng t do n
gin nht
Phng trnh Vant Hoff biu din s bin thin ca hng s cn bng theo nhit :

( )
2
0
T r
RT
H
dT
K d
0
,
ln

=
vi : : bin thin enthalpie ca phn ng iu kin chun.
0
R
H
Qua phng trnh Vant Hoff, ta thy K gim theo s tng nhit ca phn ng to nhit,
cn i vi phn ng thu nhit, K gim khi nhit gim.
Khi H
o
r
c lp vi nhit trong khong nhit t T
1
n T
2
, ta c th vit phng trnh
Vant Hoff nh sau :

=
1 2
0
T R
T
T
T
1
T
1
R
H
K
K
0
1
2
,
ln
Hoc tnh theo cng thc : C T
R 6
c
T
R 2
b
T
R
a
RT
H
K
2 To R
T
+
= ln ln
,

vi : C l cc hng s v a, b, c l cc h s ca biu thc ca nhit dung ring ng
p C
p
:
C
p
= a + b.T + c.T
2

V d :
Hng s cn bng cho phn ng hydrat ho thylne thnh thanol trong pha hi 145
o
C l
K
C
= 6,8.10
-2
v 320
o
C l K
C
= 1,9.10
-3
. Tm biu thc tng qut tnh K
C
theo nhit .
Bit gi tr ca a, b, c trong cng thc tnh Cp ca thanol, thylne v nc l :

a b (10
-2
) c (10
-6
)
thanol 6,990 3,9741 11,926
thylne 2,830 2,8601 8,726
nc 7,256 0,2298 0,283
19

Ch :
R = 8,31 J/mol. K = 1,987 cal/mol.K = 0,082 at.l/mol.K
20
PHN II : THIT B PHN NG
I I CNG
I.1 PHN LOI THIT B PHN NG
Da vo cch phn loi cc phn ng ha hc m ngi ta phn loi cc thit b phn ng nh
sau :
I.1.a Theo pha ca h
Theo bn cht pha : thit b phn ng pha kh, lng hoc rn ;
Theo s pha :
- thit b phn ng mt pha (ng th) : pha kh hoc lng,
- thit b phn ng nhiu pha (d th) :
- thit b phn ng hai pha : kh-lng, lng-lng, kh-rn, lng-rn
- thit b phn ng ba pha : kh-lng-rn.
Theo trng thi pha : thit b phn ng pha lin tc hoc pha phn tn
I.1.b iu kin tin hnh qu trnh
Theo phng thc lm vic:
- thit b phn ng gin on
- lin tc
- bn lin tc
Theo iu kin nhit
- thit b phn ng ng nhit
- on nhit
I.1.c Theo iu kin thy ng
Theo chiu chuyn ng ca cc pha :
- thit b phn ng xui dng, ngc dng hoc dng cho nhau
- thit b phn ng dc trc hoc xuyn tm
Theo ch chuyn ng :
- thit b phn ng dng ng ;
- thit b phn ng khuy trn hon ton
- thit b phn ng nhiu ngn.
Theo trng thi tng xc tc :
- thit b phn ng tng xc tc c nh ;
- thit b phn ng tng xc tc di ng ;
21
- thit b phn ng tng si ;
- thit b phn ng tng xc tc ko theo
I.2 PHN LOI CC THIT B PHN NG THEO PHNG
THC LM VIC
Tu thuc vo phng thc lm vic, ngi ta chia thit b phn ng thnh 3 loi :
I.2.a Thit b phn ng gin on :
nh ngha : l thit b phn ng lm vic theo tng m, ngha l cc thnh phn tham gia
phn ng v cc cht ph gia (dung mi, cht tr) hoc cc cht xc tc c a tt c
vo thit b ngay t thi im u. Sau thi gian nht nh, khi phn ng t c
chuyn ha yu cu, ngi ta cho dng thit b v tho sn phm ra.
u im :
- Tnh linh ng cao : c th dng thit b thc hin cc phn ng khc nhau to
ra cc sn phm khc nhau
- t chuyn ha cao do c th khng ch thi gian phn ng theo yu cu
- Chi ph u t thp do t phi trang b cc thit b iu khin t ng
Nhc im :
- Nng sut thp do thi gian mt chu k lm vic di : i hi thi gian np liu, t
nng, lm ngui, tho sn phm v lm sch thit b
- Mc c gii ha v t ng ha thp
- Kh iu chnh v khng ch qu trnh do tnh bt n nh ca phng thc lm
vic gin on
- Mc gy c hi hoc nguy him i vi ngi sn xut cao hn do mc t
ng ha thp, ngi cng nhn phi tip xc nhiu hn vi cc ha cht
Phm vi ng dng :
- Ch thch hp vi cc phn xng nng sut nh
- Phc v cho mc ch sn xut nhiu loi sn phm khc nhau trong cng mt thit
b
I.2.b Thit b phn ng lin tc :
nh ngha : l thit b m trong cc cht tham gia phn ng c a lin tc vo thit
b v sn phm cng c ly ra lin tc. Sau thi gian khi ng th nhit , p sut, lu
lng v nng cc cht tham gia phn ng khng thay i theo thi gian, thit b lm
vic trng thi n nh
u im :
- C kh nng c gii ha v t ng ha cao
- nng sut cao do khng tn thi gian np liu v tho sn phm
- cht lng sn phm n nh do tnh n nh ca qu trnh
Nhc im :
22
- Chi ph u t cao, trc ht l do i hi phi trang b cc thit b t ng iu
khin m bo tnh n nh ca qu trnh
- Tnh linh ng thp, t c kh nng thc hin cc phn ng khc nhau, to cc sn
phm khc nhau
Phm vi ng dng : thit b phn ng lin tc c s dng thch hp cho cc qu trnh
sn xut vi nng sut ln, cht lng sn phm m bo
I.2.c Thit b phn ng bn lin tc :
nh ngha : l thit b m trong c thnh phn cht tham gia phn ng a vo gin
on cn cc cht khc a vo lin tc. Sn phm c th ly ra gin on hay lin tc
Phm vi ng dng : c thc hin i vi nhng qu trnh khng c kh nng thc hin
theo phng thc lin tc, cn nu thc hin theo phng thc gin on li cho nng
sut thp
Khi tnh ton thit k thit b phn ng phi da trn yu cu ca sn xut (nng sut
v cht lng sn phm). Trn c s cc phng trnh cn bng vt cht v cn bng nhit
- l nhng phng trnh ton hc m t quan h gia cc thng s ng hc, nhit ng v
cc iu kin thc hin qu trnh vi cc thng s c trng cho kch thc hnh hc ca
thit b nh th tch, chiu di thit b, thi gian lu, ... t c th tnh ton cc kch
thc c bn ca thit b.
I.3 NHIM V THIT K THIT B PHN NG
Thit k mt thit b phn ng l xc nh kch thc ca thit b t c hiu sut
thu sn phm mong mun, ng thi xc nh nhit , p sut v thnh phn ca hn hp
phn ng iu kin vn hnh ti cc phn khc nhau ca thit b.
Cc s liu cn thit hay cn gi l iu kin thit k bao gm :
- Cc d liu ban u ca dng nguyn liu nh : lu lng, nhit , p sut, thnh
phn cc cht tham gia phn ng, ...
- Ch vn hnh ca thit b : gin on hoc lin tc, on nhit hoc ng nhit,
...
- Yu cu v nng sut v cht lng sn phm.
Thit k ti u da trn nguyn liu, chi ph ban u, chi ph vn hnh v gi tr thng
mi ca sn phm cui cng
I.4 CN BNG VT CHT V CN BNG NHIT TNG
QUT
I.4.a Cn bng vt cht
Cn bng vt cht cho mt tc cht c vit di dng tng qut c th p dng cho bt
k mt dng thit b phn ng no.
Trong mt phn t th tch V v mt phn t thi gian t, cn bng vt cht dng tng
qut l :

23

Lng tc cht
nhp vo phn
t th tch
Lng tc cht
ri khi phn
t th tch
Lng tc cht
phn ng trong =
phn t th tch
Lng tc cht
cn li trong (III-1)
phn t th tch

Hai s hng u tin biu din khi lng tc cht vo v ra khi phn t th tch trong
khong thi gian t ;
S hng th ba ph thuc vo vn tc phn ng trong phn t th tch V v c dng
r.V.t vi r - phng trnh vn tc phn ng ha hc khi khng c tr lc vt l
(gradient nhit hoc nng )
S hng th t biu din lng tc cht cn li trong phn t th tch V sau khong thi
gian t phn ng ;
phng trnh (5-1) c th tnh theo khi lng hoc theo mol.
I.4.b Cn bng nhit
Cn bng nhit nhm mc ch xc nh nhit ti mi im trong thit b phn ng
(hay ti mi thi im nu thit b hot ng gin on) xc nh ng vn tc ti im
.
Trong mt phn t th tch V v mt phn t thi gian t, phng trnh cn bng nhit
tng qut cho thit b phn ng l :
Nhit do tc cht
mang vo phn
t th tch
Nhit do tc cht
mang ra khi +
phn t th tch
Nhit trao i
vi mi trng =
bn ngoi
Nhit tch t
li trong phn (III-2)
t th tch

Dng ca phng trnh (III-1) v (III-2) ph thuc vo loi thit b phn ng v phng
php vn hnh. Trong nhiu trng hp, mt hoc nhiu s hng ca phng trnh trn s
khng c. Quan trng hn l kh nng gii cc phng trnh cn ph thuc vo cc gi
thit v iu kin khuy trn hay khuych tn trong thit b phn ng. iu ny gii thch
ngha ca vic phn loi thit b phn ng thnh 2 dng chnh : dng khuy trn v dng
ng.

II M T MT S DNG THIT B PHN NG
NG TH C BN
II.1 Thit b phn ng lin tc
i vi dng thit b ny, ta phn thnh 2 loi c bn :
II.1.a Thit b phn ng dng ng :
Trong thit b phn ng dng ng, nguyn liu c nhp vo mt u ca ng hnh tr v
dng sn phm ra u kia ;
24
Do thit b dng ny thng hot ng trng thi n nh, khng c s khuy trn theo
phng dc trc nn tnh cht ca dng chy thay i t im ny n im khc ch do
qu trnh phn ng. V vy, ngi ta gi thit rng trong thit b dng ny, tnh cht ca
cc phn t trn cng mt tit din l nh nhau v khng thay i theo thi gian ;
Chng ta c s n gin ca thit b phn ng dng ng nh hnh v bn di. T
c th biu din s ph thuc ca nng tc cht c xt vo chiu di ca thit b
phn ng l mt ng cong lin tc v gim dn t u vo n u ra ca thit b.
S n gin ca thit b phn ng dng ng

u vo u ra Chiu di thit b
Sn phm Tc cht
x
Af
x
Ao

Thit b phn ng dng ny thng s dng 1 trong 3 loi tng xc tc sau : tng xc tc
c nh, di ng v ko theo.
V phng din ng hc, chng ta c th m t thit b phn ng dng ng theo s
sau :

C
Ao
F
Ao
x
Ao
= 0
v
o
C
Af
F
Af
x
Af
v
f

F
A
x
A
F
A
+dF
A
x
A
+ dx
A
V
d
x

dV
x
A
25
Phng trnh (III-1) v (III-2) c th c vit cho mt n nguyn th tch V :

Lng tc cht
nhp vo phn
t th tch
Lng tc cht
ri khi phn
t th tch
Lng tc cht
phn ng trong =
phn t th tch
Lng tc cht
cn li trong (III-1)
phn t th tch

i vi phng trnh (III-1) :
- S hng th nht l F
Ao
.(1 - x
A
).t ;
- Nu chuyn ha khi ra khi phn t th tch l x
A
+ x
A
th s hng th hai l :
F
Ao
.(1 - x
A
- x
A
).t ;
- S hng th ba l (- r
A
). V. t ;
- S hng th t bng 0 v qu trnh trng thi n nh.

Vy phng trnh (5-1) c vit l :
F
Ao
.(1 - x
A
).t F
Ao
.(1 - x
A
- x
A
).t (- r
A
). V. t = 0
Hay : F
Ao
. x
A
(- r
A
). V = 0

Chia 2 v cho V v ly gii hn khi cho V 0, ta c :

( )
0
A
A A
F
r
dV
dx
=
V F
Ao
l lu lng ban u ca tc cht nn khng i, ly tch phn theo x
A
t x
A1
n x
A2

ta c :

( )
( ) 1 - VI

=
2 A
1 A 0
x
x A
A
A
r
dx
F
V

V d 1 :
Phn ng phn hy pha kh ng th 650
o
C :
4PH
3
(k) P
4
(k) + 6H
2
(k)
y la phn ng bc mt vi phng trnh vn tc l : ( r
PH3
) = (10 h
-1
) C
PH3
Tm th tch bnh phn ng dng ng hot ng 650
o
C v 4,6 at t chuyn ha l
80% vi lu lng dng nguyn liu phosphin tinh cht ban u l 2 kmol/h.

V d 2 :
Xc nh th tch thit b phn ng dng ng sn xut 30 000 tn thylne/ nm t qu
trnh nhit phn (pyrolyse) tane nguyn cht. Bit :
26
- Phn ng bc mt, khng thun nghch ;
- chuyn ha t 80% ;
- Thit b phn ng ng nhit vn hnh 1100
o
C v 6 at ;
- 1000K, hng s vn tc k = 0,072 s
-1
v nng lng hot ho ca phn ng l 82
kcal/gmol.

II.1.b Thit b phn ng dng khuy trn l tng
C 3 cch vn hnh : lin tc (n nh) , gin on v bn lin tc.

a- Lin tc b- Gin on c- Bn lin tc

c c trng bng qu trnh khuy trn l hon ton, do hn hp phn ng ng
nht v nhit v thnh phn trong tt c cc phn ca thit b v ging dng ra ca sn
phm. iu ny c ngha l phn t th tch V trong cc phng trnh cn bng c th
c ly l th tch V ca ton thit b.
Ngi ta gi thit rng u vo ca thit b phn ng, nng ca tc cht gim mt
cch t ngt v ng bng nng ca mi im trong ton th tch ca thit b v nng
ca dng sn phm ra. Ta c th biu din s thay i nng ca tc cht t u vo
n u ra ca thit b l mt ng gp khc nh sau :

Nng ca tc cht
u vo u ra Th tch thit b
C
Ao

C
Af
27
II.1.b.1 Thit b phn ng khuy trn hot ng n nh :
Xt trng hp n gin ch c mt dng nhp liu v mt dng sn phm v tnh cht
ca cc dng ny khng thay i theo thi gian, nh vy :
- Hai s hng u trong phng trnh cn bng l khng i : Lng tc cht nhp
vo th tch V ca thit b phn ng l F
Ao
(1-x
Ao
).t v lng tc cht ra khi thit
b phn ng l F
Ao
(1-x
Af
).t ;
- V hn hp phn ng trong bnh c nhit v thnh phn ng nht, nn vn tc
phn ng l khng i v c xc nh vi nhit v thnh phn ca dng sn
phm v bng (-r
A
).V.t ;
- V thit b phn ng hot ng lin tc v n nh nn khng c s tch t tc cht
trong thit b, v vy s hng th t bng 0 ;

Vy phng trnh vt cht vit cho thit b phn ng khuy trn hot ng n nh trong
khong thi gian t l :
F
Ao
(1-x
Ao
).t F
Ao
(1-x
Af
).t (-r
A
).V.t = 0
Hay :
( )
( ) 2 - IV
f A
Ao Af
A A
r
x x
C
V
F
V
0 0

=
trong : x
Ao
v x
Af
- chuyn ha ca tc cht trc khi vo thit b v sau khi ra
khi thit b ;
v - lu lng ca dng nguyn liu (l/h)
Nu dng nguyn liu cha cu t A hon ton cha chuyn ha, ngha l x
Ao
= 0 th :

( )
( ) 3 - IV
f A
Af
A
r
x
F
V
0

=
xc nh nhit ca dng sn phm nhm tnh vn tc phn ng, ta tnh phng trnh
cn bng nhit cho ton th tch hn hp phn ng V. Mun vy, trc ht ta chn trng
thi chun (nhit , p sut, thnh phn) tnh enthalpie.
- Gi s enthalpie (J/kg) so vi trng thi chun ca dng nguyn liu l H
o
v ca
dng sn phm l H
f
. Gi m l tng lu lng ca dng nguyn liu (kg/s) (cng
chnh bng tng lu lng ca dng sn phm). Do vy, s hng th nht v th hai
ca phng trnh cn bng nhit s l m.H
o
.t v m.H
f
.t ;
- S hng th ba l nhit trao i vi mi trng bn ngoi c biu din theo nhit
mi trng ngoi T
n
, nhit ca hn hp phn ng T
f
, h s truyn nhit tng
qut K v din tch b mt truyn nhit S vi biu thc :
K.S (T
n
T
f
). t
- S hng th t bng 0.
Vy phng trnh cn bng nhit l :
m.H
o
.t m.H
f
.t + K.S (T
n
T
f
). t = 0
Hay : m (H
o
H
f
.) + K.S (T
n
T
f
) = 0 (IV-4)
28

Nhit phn ng H
R
v vn tc phn ng (- r
A
) khng xut hin trc tip trong (IV-4)
nhng nh hng ca cc i lng ny c phn nh trong s sai bit v enthalpie gia
dng nguyn liu v dng sn phm theo cng thc :
H
f
H
0
= C
p
(T
f
T
o
) + (x
Af
x
Ao
). H
R
. F
Ao
/ m , kJ/kg (IV-5)

Thay (x
Af
x
Ao
) t phng trnh (IV-2 ) vo (IV-5 ), ta c :
H
f
H
0
= C
p
(T
f
T
o
) + (- r
A
). H
R
. V / m (IV-6)
Kt hp (IV-4) v (IV-5), ta c :
m (T
o
T
f
.) C
p
(x
Af
x
Ao
). H
R
. F
Ao
+ K.S (T
n
T
f
) = 0 (IV-7)
Kt hp (IV-4) v (IV-6), ta c :
m (T
o
T
f
.) C
p
(- r
A
). H
R
. V + K.S (T
n
T
f
) = 0 (IV-8)
V d 1 :
2,8 mol A/l
Xt phn ng pha lng, thun nghch :
x
B
=
75%

1,6 mol
B/l
A + B R + S
vi k
1
= 7 lt/mol.ph v k
1
= 3 lt/mol.ph
c thc hin trong bnh phn ng dng
khuy trn hot ng n nh c th tch
120 lt.
Hai dng nguyn liu : mt dng
cha 2,8mol A/l, mt dng cha 1,6mol B/l
c a vo bnh phn ng vi lu lng
th tch bng nhau t chuyn ha ca
B gii hn l 75%. Xc nh lu lng ca
mi dng.

V d 2 :
T s liu thc nghim sau y, tm phng trnh vn tc ph hp cho phn ng phn hy
pha kh : A R + S xy ra ng nhit, ng p trong thit b phn ng khuy trn hot ng
n nh :

Th nghim s 1 2 3 4 5
ph ,
v
V
=
0,423 5,10 13,5 44,0 192
x
A
(vi C
Ao
= 0,002 mol/l) 0,22 0,63 0,75 0,88 0,96
vi l thi gian phn ng

29
II.1.c Thit b phn ng nhiu ngn (tag)
c im :
- vn hnh lin tc ;
- gm nhiu ngn, mi ngn c lp cnh khuy khuy trn lin tc v hn hp
phn ng s chuyn ng t ngn u n ngn cui nh chy trn. V vy c th
xem y l h nhiu bnh phn ng khuy trn lin tc mc ni tip v nng ca
tc cht trong mi ngn l nh nhau v gim dn t ngn u n ngn cui. Hay
ni mt cch khc chuyn ha ca tc cht trong mi ngn l nh nhau nhng
tng dn t ngn u n ngn cui.
Nu s ngn tng n v cc th th tch v
i
ca mi ngn s gim n ti thiu sao cho
tng th tch l khng i. Lc , s bin thin nng ca tc cht gia hai ngn lin
tip nhau l rt b v ta c th v mt ng lin tc thay cho ng gp khc biu
din s bin thin nng ca tc cht t ngn u n ngn cui. Do , dng thit b
phn ng ny c xem l dng trung gian gia thit b phn ng dng ng v dng khuy
trn lin tc.

S :

C
Ao

C
Af
C
Af
C
Ao
Ngn 1 Ngn 2 Ngn 3 Ngn 4
Ta s xt dng thit b phn ng ny trong phn nhiu bnh phn ng khuy trn lin tc.

30
II.2 Thit b phn ng gin on
II.2.a Thit b phn ng khuy trn hot ng gin on :
c im :
- Trong qu trnh hot ng gin on khng c dng vo v dng ra ;
- Cc tnh cht ca hn hp phn ng s thay i : nng ca tc cht gim dn v
chuyn ha tng dn theo thi gian .

Nng tc cht
x
Ao

x
Af
Thi gian phn ng
V vy, trong phng trnh cn bng vt cht :
- Hai s hng u tin bng khng ;
- Lng cht tham gia phn ng trong khong thi gian t l (-r
A
).V.t ;
- Gi N
A
l s mol A tch lu trong hn hp phn ng trong khong thi gian t ;
Vy phng trnh cn bng vt cht c vit l :
(-r
A
).V.t = N
A
Ta chia c hai v cho t v ly gii hn khi t 0 :
( )
dt
dN
V r
A
A
=
( )
( ) [ ]
dt
dx
N
dt
x 1 N d
V r
A
A
A A
A
0
0
=
=
( ) ( ) 9 - IV
dt
dx
N V r
A
A A
0
=
Sp xp li v ly tch phn, ta c :
( )
( ) 10 - IV

=
A
0
x
0 A
A
A
V r
dx
N t
y l phng trnh tng qut xc nh thi gian cn thit t chuyn ha ca
tc cht l x
A
trong qu trnh ng nhit hoc khng ng nhit. Th tch ca hn hp phn
31
ng v vn tc phn ng vn nm trong du tch phn bi v ni chung c hai i lng ny
thay i theo thi gian.
Nu th tch ca hn hp phn ng khng i ta c :

( ) ( ) ( )
( ) 11 - IV

=
=
A
Ao
A
0
A
0
C
C A
A
x
0 A
A
A
x
0 A
A
A
r
dC
r
dx
C
r
dx
V
N
t
Cn i vi cc phn ng trong hn hp phn ng thay i th tch t l vi
chuyn ha th :

( ) ( ) ( )( )
( ) 12 - IV

+
=
+
=
A
0
A
0
x
0 A A A
A
A
x
0 A A 0 A
A
A
x 1 r
dx
C
x 1 V r
dx
N t
Cc phng trnh (IV-9), (IV-10), (IV-11), (IV-12) u c th p dng cho c trng
hp ng nhit v khng ng nhit. Trong trng hp khng ng nhit, ta phi thit lp
phng trnh cn bng nhit.
Trong trng hp ny :
Hai s hng u ca phng trnh bng khng ;
Nhit trao i vi mi trng bn ngoi : K.S.(T
n
T
f
). t ;
Nhit tch t trong hn hp phn ng c biu din bng s bin i nng lng theo
thi gian do s bin i thnh phn v nhit ca hn hp :
- Nhit tch t t s bin i thnh phn l do nhit phn ng v c tnh bng :
(H
o
R
).(-r
A
).V.t ;
- Nhit tch t t s bin i nhit T (trong khong thi gian t ) l m.C
p
.T vi
m - khi lng ca hn hp phn ng
C
p
- nhit dung ring ca hn hp phn ng

Vy phng trnh cn bng nhit c vit l :
K.S.(T
n
T
f
).t = (H
o
R
).(-r
A
).V.t + m.C
p
.T
Ta chia c hai v cho t v ly gii hn khi t 0 , ta c :
( ) ( ) ( 13 - IV . . . . . .
f n
0
R A P
T T S K V H r
d
)
t
dT
C m + =
V d :
ng C.E. Lees v D.F.Othmer nghin cu phn ng to ester acetat butyl trong mt bnh
phn ng hot ng gin on 100
o
C vi cht xc tc l acide sulfuric. Dng nguyn liu
ban u cha 4,97 mol butanol / mol acide acetic. Phng trnh vn tc iu kin trn c
xc nh l : (-r
A
) = k C
A
2
vi : (-r
A
) - vn tc phn ng , mol/ml.ph
C
A
- nng ca acide acetic, mol/ml
Hng s vn tc phn ng iu kin trn l k =17,4 ml/mol.ph ;
Khi lng ring 100
o
C ca :
32
Acide acetic = 0,958 g/ml
Butanol = 0,742 g/ml
Ester acetat butyl = 0,796 g/ml
Mc du khi lng ring ca hn hp phn ng thay i theo chuyn ha nhng do s
dng lng tha butanol nn s thay i ny b. Do , gi s khi lng ring ca hn hp
phn ng khng i v bng 0,75 g/ml.
a- Tnh thi gian cn thit t chuyn ha ca tc cht gii hn l 50% ;
b- Xc nh khi lng hn hp nguyn liu ban u cn np vo bnh phn ng t nng
sut trung bnh thu ester l 100 kg/h v xc nh th tch bnh phn ng. Bit rng thi
gian gin on gia hai m l 30 pht.

33
III P DNG PHNG TRNH THIT K
thc hin mt phn ng theo nhng iu kin cho trc, chng ta c th dng nhiu
loi thit b phn ng khc nhau nh : thit b phn ng dng ng, thit b phn ng khuy
trn hot ng lin tc hoc gin on hoc h nhiu thit b phn ng mc ni tip hoc
song song.
Hai thng s thit k nh hng n tnh kinh t ca qu trnh l th tch ca thit b phn
ng v hiu sut thu cc sn phm. Vi mt thit b phn ng c kt cu v th tch thch
hp s cho hiu sut thu sn phm chnh cc i, ng thi hn ch lng sn phm ph
l cc tiu.
Trong chng ny, ta s so snh cc phng n thit k thit b phn ng khc nhau cho
thit b n hoc cho h nhiu thit b phn ng.
III.1 SO SNH CC THIT B PHN NG N
III.1.a Thit b phn ng khuy trn hot ng n nh v thit b phn
ng dng ng vi phn ng bc mt v bc hai
Dng phng trnh vn tc tng qut :
( )
n
A
A
A
kC
dt
dN
V
r = =
1

vi n bin i bt k t 0 3
Vi hai dng thit b phn ng ny, chuyn ha l hm ca lu lng nguyn liu,
thnh phn nguyn liu, bc phn ng v h s bin i th tch.
Ta tnh thi gian lu i vi thit b phn ng khuy trn hot ng n nh :
( )
( )
( )
n
A
n
A A
n
Ao A
A Ao
Ao
Ao
kh
x
x x
C k r
x C
F
V C
v
V
+
=
= = =

1
1 1
1
.
.
. .

i vi thit b phn ng dng ng :
( )
( )
( )
n
A
A
n
A
x
n
Ao
x
A
A
Ao
Ao
Ao
x
dx x
C k r
dx
C
F
V C
v
V
A A
+
=
= = =

1
1 1
0
1
0

.
.

Chia hai phng trnh, v theo v ta c :
( )
( )
( )
( )
( )
( )
( ) 1 - V

.
.
.
.
.
+
=
A
x
0
A n
A
n
A
kh
A
n
A
A
Ao
n
Ao
kh
Ao
n
Ao
1 n
Ao
kh
1 n
Ao
dx
x 1
x 1
x 1
x 1
x
F
V C
F
V C
C
C

Nu khi lng ring khng i, th tch s khng i v = 0, ta c :
34

( )
( )
( )
( )
.
.
A
x
0
A n
A
kh
n
A
A
1 n
Ao
kh
1 n
Ao
dx
x 1
1
x 1
x
C
C

( )
( )
( )
( ) [ ]
( ) 2 - V
.
.
: 1 n vi , tch phn Ly
1 n
A
kh
n
A
A
1 n
Ao
kh
1 n
Ao
x 1
n 1
1
x 1
x
C
C

( )
( ) ( )

ln .
.
: 1 n vi
A
kh
A
A
1 n
Ao
kh
1 n
Ao
x 1
x 1
x
C
C

Phng trnh (V-1) v (V-2) c biu din bng th trn hnh (4-1). Vi cng
nng nguyn liu ban u C
Ao
v lu lng nguyn liu F
Ao
, tung ca gin s cho ta
trc tip t s th tch ca hai dng thit b phn ng trn.
Hnh 4.1:
So snh hot ng ca TBPU khuy trn hot ng n nh v TBPU dng ng cho phn ng
bc n. Vi cng iu kin np liu, trc tung cho gi tr t s V
kh
/V

35

III.1.b nh hng ca s bin i t l nng ban u ca tc cht
trong phn ng bc hai
Vi phn ng bc hai loi : A + B sn phm , phng trnh vn tc l :
( ) ( )
B A B A
C C k r r . . = =
Hnh (4-1) cho php ta so snh th tch ca hai loi thit b khi nng ban u ca
hai tc cht bng nhau. Tuy nhin trong thc t, nng ban u ca hai tc cht thng
khng bng nhau. T l ti u ph thuc vo cc yu t nh : chi ph phn tch sn phm ra
khi tc cht cha phn ng, chi ph hi lu tc cht, ...
Vi M = C
Bo
/ C
Ao
> 1 v = 0 , thi gian lu ca tc cht trong thit b phn ng
dng ng l :
36
( ) ( )
A
A
Ao Ao
Ao
M
A
A
Ao Ao
Ao
M
x
x
kC F
V C
x M
x M
M kC F
V C
=
=
1
1
1 1
1
1
1
.
ln
.
.

Hnh (4-2 ) cho ta so snh s hot ng ca thit b phn ng dng ng vi cc gi tr
khc nhau ca C
Ao
, F
Ao
, M v x
A
vi = 0.

( )
( )
1 M Ao
1 M Ao
C
C
=
Hnh 4.2:
TBPU khuy trn hot ng gin on hoc TBPU dng ng. p dng cho phn ng bc 2:
A+BSn phm; (-r
A
)=kC
A
C
B
, =0, chu nh hng bi t s M=C
B
0
/C
A
0
.Vi cng C
A
0
,
N
A
0
, trc tung cho gi tr t s V
M1
/V
M=1
hay
M1
/
M=1

Vi thit b phn ng dng khuy trn, hot ng n nh :
( )( )
( )
2
1
1
1
1
Ao
A
Ao
Ao
M
A A Ao
A
Ao
Ao
M
x kC
x
F
V C
x M x kC
x
F
V C
=

=
=
=
.
.
.

37
Hnh (4-3 ) cho ta so snh s hot ng ca thit b phn ng dng khuy trn, hot
ng n nh vi cc gi tr khc nhau ca C
Ao
, F
Ao
, M v x
A
vi = 0. Vi cng iu kin
F
Ao
v C
Ao
, tung ca hai hnh (4-2) v (4-3) cho ta t s ca hai loi thit b.
Hnh 4.3:
TBPU khuy trn hot ng n nh - p dng cho phn ng bc 2: A + B Sn phm
(-r
A
)=kC
A
C
B
, =0 chu nh hng bi t s M=C
Bo
/C
Ao
. Vi cng C
Ao
, N
Ao
trc tung
cho gi tr t s V
M1
/V
M=1
hay
M1
/
M=1

V d :
Phn ng pha lng : A + B sn phm vi phng trnh vn tc l :
(-r
A
) = (500 l/mol.ph ) C
A
.C
B
c thc hin trong thit b phn ng dng ng vn hnh trong cc iu kin sau :
- th tch thit b : V = 0,1 l ;
- lu lng th tch ca nguyn liu : v = 0,05 l/ph ;
- nng ca tc cht trong nguyn liu : C
Bo
= C
Ao
= 0,01 mol/l
38
Hy :
a- Xc nh chuyn ha ca tc cht ?
b- Vi cng vn tc v chuyn ha, tm th tch ca thit b dng khuy trn, hot
ng n nh ?
c- Vi cng vn tc, tnh chuyn ha c th t c trong thit b b dng khuy trn c
cng th tch vi thit b dng ng ?
Khi thay i dng t l nng ban u ca tc cht trong nguyn liu : C
Bo
= 0,015
mol/l v C
Ao
= 0,010 mol/l, hy tnh :
d- Vi cng lu lng nguyn liu np vo, tm chuyn ha ca A trong thit b dng ng
ban u ?
e- Vi cng chuyn ha ban u, tm t l tng nng sut ng vi dng nguyn liu mi ?
f- Tm lu lng nguyn liu cn thit np vo cho thit b phn ng dng khuy trn, hot
ng n nh c V = 100 l, chuyn ha ca tc cht gii hn l 99% ?
III.2 H NHIU THIT B PHN NG
III.2.a Thit b phn ng dng ng mc ni tip v / hoc mc song
song
III.2.a.1 Mc ni tip
Xt j thit b phn ng dng ng mc ni tip v gi x
1
, x
2
, ...,x
j
l chuyn ha ca
tc cht A khi ri khi thit b phn ng 1, 2, ..., j.
T cn bng vt cht da trn lu lng mol ca A vo thit b phn ng u tin, ta
vit c cho thit b phn ng th i :

( )

=
i
A
i
A
x
x A
A
Ao
i
r
dx
F
V
1

Vi j thit b mc ni tip :

( ) ( ) ( )
( )
+ +
=
+ + +
= =
=
=
Aj
a
Aj
A
A
A
Ao
x
A
A
x
x A
A
x
x A
A
x
x A
A
Ao
j
j
i Ao
i
Ao
r
dx
r
dx
r
dx
r
dx
F
V V V
F
V
F
V
0
2 1
1
1
2
1
1
0

....
...

Nh vy, vi j thit b phn ng dng ng mc ni tip c tng th tch l V s cho chuyn
ha ng bng chuyn ha trong mt thit b phn ng dng ng c th tch V.

39
III.2.a.2 Mc song song
i vi cc thit b phn ng dng ng mc song song, s phn phi nguyn liu phi
m bo sao cho thnh phn ti mi nhnh l ging nhau, ngha l t s V/F hay thi gian lu
mi nhnh l bng nhau.
Nh vy, vi j thit b phn ng dng ng c th tch l Vi (i = 1 j ) mc song song
s cho chuyn ha ng bng chuyn ha trong mi thit b phn ng v lu lng ca
tc cht np vo h thit b phn ng s bng tng lu lng u vo ca cc tc cht ca j
thit b phn ng.

III.2.b Thit b phn ng khuy trn bng nhau mc ni tip (thit b
phn ng nhiu ngn)
Xt j bnh phn ng khuy trn bng nhau mc ni tip. Gi s = 0
III.2.b.1 i vi phn ng bc mt
Phng trnh cn bng vt cht cho bnh phn ng th i vit cho cu t A l :

( )
( )
i
Ai
Ai
Ai
Ai Ai
Ai
Ao
Ai
Ao
Ai
Ao
i
A
Ai Ai Ao i
Ao
i Ao
i
k
C
C
kC
C C
kC
C
C
C
C
C
hay
r
x x C
v
V
F
V C
+ =

= = =
1
1 1
1
1
1
1

.

Vi thi gian lu l ging nhau cho tt c j bnh phn ng khuy trn c th tch Vi bng
nhau. Do :
( )
j
i
Aj
Aj
A
A
A
Ao
Aj Aj
Ao
k
C
C
C
C
C
C
x C
C
+ = =
=

1 .....
1
1
1
2
1
1

Vit cho c h vi j bnh phn ng khuy trn :

= = 1 .
/ 1
,
j
Aj
Ao
i kh j
C
C
k
j
j
i vi h thit b phn ng dng ng :

A
Ao
C
C
k
ln
1
=
T cc phng trnh trn, ta c th so snh hiu qu hot ng ca j bnh phn ng khuy trn
mc ni tip vi mt thit b dng ng hoc mt bnh khuy trn ring l. Kt qu c trnh
by trn hnh (4-7) cho phn ng bc mt v khi lng ring ca h bin i khng ng k
( = 0 )

40
Hnh 4.7:
So snh s hot ng ca TBPU dng ng vi N bnh khuy trn bng nhau, mc ni tip cho
phn ng bc mt: A R, = 0. Vi cng iu kin np liu, tung cho V
Nkhtr
/V

III.2.b.2 i vi phn ng bc hai
Vi phn ng bc hai loi hai phn t (M = 1), chng minh tng t nh trn cho j bnh
khuy trn mc ni tip :

+ + + +
=
i Ao
i
Aj
k C 4 1 2 1 2 1 1
k 2
1
C
Vi thit b dng ng :
+ = k C
C
C
Ao
A
Ao
1
Kt qu c biu din trn hnh (4-8)
Hnh 4.8 :
So snh s hot ng ca TBPU dng ng vi N bnh khuy trn bng nhau, mc ni tip
cho phn ng bc hai: 2A R, A + B R, C
Ao
= C
Bo
.Vi cng iu kin np liu, tung
cho V
Nkhtr
/V

41

V d :
Mt bnh phn ng dng khuy trn c chuyn ha l 90% tc cht A thnh sn phm
theo phn ng bc hai. Ta d nh thay bnh ny bng hai bnh c tng th tch bng th tch
bnh trc.
a- Vi cng chuyn ha 90%, nng sut s tng bao nhiu ?
b- Nu gi nguyn nng sut nh trng hp mt bnh, chuyn ha s tng bao nhiu ?
c- Gi s ta mc ni tip bnh th nht vi mt bnh th hai c cng th tch. Vi cng
chuyn ha, nng sut s tng bao nhiu ?
d- Vi cng nng sut, chuyn ha tng bao nhiu ?
42
IV HIU NG NHIT
xc nh iu kin ti u cho vic thc hin mt phn ng, ta xt s nh hng
ca loi thit b v th tch thit b n chuyn ha. Sau y, ta s xt nh hng ca nhit
n qu trnh phn ng.
u tin, ta cn bit nhit nh hng nh th no n hiu sut, vn tc phn ng
v s phn phi sn phm. T gip ta xc nh khong bin thin nhit ti u :
- theo thi gian i vi thit b phn ng hot ng gin on
- theo chiu di i vi thit b phn ng dng ng
- hoc t thit b phn ng ny sang thit b phn ng khc trong h thng cc thit
b phn ng mc ni tip
IV.1 KHI NIM V HIU NG NHIT
Trong phn ng thu nhit : nhit gim khi chuyn ha tng tr khi ta thm vo h
thng mt lng nhit ln hn lng nhit do phn ng hp thu. Do vic gim nng
tc cht khi chuyn ha tng v gim nhit nn khin cho vn tc phn ng gim.
Nh vy, chuyn ha trong thit b phn ng hot ng khng ng nhit s nh hn
khi hot ng ng nhit. Khi thm nng lng vo s hn ch s gim nhit v do
hn ch s gim chuyn ha.

Trong phn ng to nhit : nhit tng khi chuyn ha tng. Khi chuyn ha cn
thp, s tng vn tc phn ng do tng nhit ln hn s gim vn tc phn ng do
gim nng tc cht. Thng thng chuyn ha s ln hn cho qu trnh ng nhit.
Tuy nhin, phn ng ph v cc yu t khc s gii hn nhit cho php.
S tng vn tc trong qu trnh phn ng to nhit b hn ch do gii hn ca chuyn
ha. Gii hn ca chuyn ha ca phn ng khng thun nghch l 100%. Khi gii hn
ny t c th nng tc cht v vn tc phn ng s bng khng bt k nhit
no. Nh vy, ng biu din vn tc theo chuyn ha cho phn ng to nhit hot
ng on nhit c im cc i nh hnh 6-1 di y.
Hnh 6-1 : S ph thuc ca vn tc phn ng theo chuyn ha trong iu kin on nhit

0 chuyn ho 1
a- Thu nhit
T

p
h
n
g

0 chuyn ho 1
a- To nhit
T

p
h
n
g

43

IV.2 THIT B PHN NG KHUY TRN HOT NG N
NH
Thit b phn ng khuy trn hot ng n nh nn nhit khng i vn tc
phn ng l hng s. Kt hp gii 3 phng trnh : vn tc phn ng, cn bng vt cht v cn
bng nhit, ta s xc nh c nhit v thnh phn ca hn hp phn ng khi ra khi thit
b phn ng.
iu kin hot ng n nh cho thit b phn ng khuy trn
Gi s ta xt mt phn ng khng thun nghch, to nhit, bc mt xy ra trong mt
thit b phn ng khuy trn on nhit. Nu khi lng ring ca hn hp phn ng khng
i, t phng trnh cn bng vt cht ta chng minh c :
+
=
k 1
k
x
A
(6-1)
vi
v
V
= l thi gian lu trung bnh
Nu biu din theo nhit , ta c :
RT E
0
RT E
0
A
e k 1
e k
x
/
/
= (6-2)
vi E - nng lng hot ho
Cn bng nhit cho qu trnh on nhit i vi thit b phn ng khuy trn :

( )
( )
r 0 A
p 0 f
Af
H F
C T T m
x

= (6-3)
Thng th nhit phn ng thay i rt t theo nhit nn phng trnh (6-3) gn nh
biu din mi quan h tuyn tnh gia x
A
v T
f
- T
0
.
Vi mt thit b phn ng v phn ng cho trc, nhit lm vic v chuyn ha
ca dng sn phm ra c xc nh bng cch gii ng thi cc phng trnh (6-2) v (6-3).
Li gii c th cho cng lc 3 giao im A, B, C nh trn hnh 6-2
Chng ta bit rng iu kin lm vic n nh khng th c nhng nhit khc
nhau. Gi s nhit u thp hn nhit ti A, T
1
chng hn. chuyn ha theo (6-2)
c xc nh l x
A1
. Nng lng to ra ti x
A1
s lm tng nhit n T
2
. chuyn ha
tng ng vi T
2
s l x
A2
theo (6-2). Qu trnh un nng hn hp ny xy ra cho n khi t
n im A.
Nu nhit ban u cao hn im A v nm gia A v B, vn tc phn ng qu nh
t n iu kin n nh, do hn hp phn ng s ngui v im A.
Nu nhit ban u cao hn im B v nm gia B v C, qu trnh s din bin
tng t nh trng hp nhit ban u thp hn im A hn hp t n im C.
Nu nhit ban u cao hn im C, hn hp phn ng s b lm ngui tr v
im C.
44
Nh vy, ta nhn thy rng im B khc vi im A v C. Mt sai lch nh ra khi B,
h thng s khng tr v B. Trong khi , mt sai lch nh ra khi A v C, h thng s t
iu chnh tr v hai im iu kin ti A v C l iu kin hot ng n nh bn,
iu kin ti B l iu kin hot ng khng bn.

ng cn
bng nhit
ng cn bng
vt cht
C
B
A
x
A1
x
A2
T
1
T
2
Nhit T
1.0

c
h
u
y
n

h
o

Hnh 6-2 : S thay i chuyn ha vo nhit trong thit b phn ng khuy trn hot
ng on nhit

V d : Cho phn ng pha lng ng th bc mt, thc hin trong mt thit b phn ng
khuy trn l tng. Nng ca tc cht trong dng nhp liu l 3 mol/l, lu lng l 60
cm
3
/s. Khi lng ring v nhit dung ring ca hn hp phn ng xem nh khng i v
ln lt l 1g/cm
3
v 1cal/g
o
C. Th tch thit b phn ng l 18 lt. Dng liu ban u khng
c sn phm v thit b phn ng hot ng on nhit. Nhit phn ng v vn tc phn ng
ln lt l : mol cal 50000 H
r
/ =
( ) s cm mol C e 10 48 4 r
3
A
RT 15000 6
A
. / . . . ,
/
=
Vi C
A
- nng tc cht, mol/cm3
T - nhit , K
Nu nhp liu ban u 25
o
C, tm chuyn ha v nhit ca dng sn phm ra iu
kin n nh

IV.3 THIT B PHN NG DNG NG
i vi thit b phn ng dng ng iu kin lm vic n nh, khng c gradient
nhit theo phng bn knh v s khuych tn nhit theo phng trc vi qu trnh on
nhit.
45
Vi phn ng to nhit thun nghch xy ra trong thit b phn ng dng ng : Khi tng
nhit s lm tng vn tc phn ng thun nhng ngc li s lm gim chuyn ha ti
a c th t c. Do vy, ti nhng im gn u vo thit b phn ng, chuyn ha
ca tc cht cn rt b so vi chuyn ha cn bng tng vn tc phn ng, ta s tin
hnh nhit cao. Ti nhng im gn u ra ca thit b phn ng, chuyn ha ca tc
cht gn t n gi tr ca chuyn ha cn bng s dng nhit thp t c
chuyn ha cao nht. Do , trong trng hp ny qu trnh c thc hin vi nhit
gim dn t u vo n u ra.
gii bi ton trong trng hp ny, ta kt hp gii phng trnh cn bng vt cht
v phng trnh cn bng nhit cho thit b phn ng dng ng.
Phng trnh cn bng vt cht :

( )

=
2 A
1 A
x
x A
A
Ao
r
dx
F
V

Phng trnh cn bng nng lng thu gn :
( )
A r Ao P
dx H F dT mC =
Nu (-H
r
) v C
p
khng i, ly tch phn ta c :

( )
( )
Ao A
P
Ao r
o
x x
mC
F H
T T

=

46
V THIT K H PHN NG D TH
V.1 PHN LOI H PHN NG D TH
Vi ba trng thi vt cht : kh, lng, rn - ta gp y trong cng nghip cc phn
ng kt hp gia cc trng thi ny :
V.1.a Phn ng kh - rn :
c th xem l loi phn ng quan trng nht trong cng nghip ho cht ;
Vi pha rn l cht xc tc thng gp trong cc qu trnh ch bin du m nh qu trnh :
cracking xc tc, isomer ha, reforming xc tc, ...
phn ng vi pha rn l tc cht nh phn ng nung qung FeS, ZnS, ...
V.1.b Phn ng lng - rn :
Vi pha rn l cht xc tc, ta c phn ng alkyle ha vi cht xc tc l AlCl
3
;
Trong h phn ng ny, cht xc tc thng to phc vi tc cht v/hay sn phm to
thnh hn hp lng - rn.
V.1.c Phn ng kh - lng - rn
Trong h phn ng ny, mt tc cht th kh, mt tc cht th lng v cht xc tc l
pha rn ;
Thng gp trong cc phn ng kh lu hunh (HDS) cho gasoil, phn ng hydrogen ha
du n vi cht xc tc rn, phn ng polymer ha (polymer ha C
2
H
4
bng cch cho ha
tan trong mt dung mi lng vi cht xc tc rn)
V.1.d Phn ng lng - lng
L loi phn ng thng dng trong lc du v tng hp hu c
V d nh phn ng alkyle ha hydrocarbon vi dung dch H
2
SO
4
hoc HF lm cht xc
tc to thnh xng alkylat c ch s octane cao hoc to cc hydrocarbon mch nhnh.
V.1.e Phn ng kh - lng
L qu trnh hp th cht kh vo cht lng c km theo phn ng ha hc trong cc thp
hp th ;
Thng gp trong qu trnh kh acide cho kh thin nhin bng cch hp th kh H
2
S v
CO
2
bng cc dung dch alkanolamine, hoc qu trnh hp th kh SO
2
trong khi thi
bng dung dch KOH
V.2 P DNG VO THIT K
Khi thit k thit b phn ng cho h phn ng d th, chng ta gp phi hai kh khn chnh
m trc y khng gp trong phn ng ng th :
a- S phc tp ca phng trnh vn tc phn ng :
47
Kh c mt biu thc vn tc no m t y qu trnh phn ng. V c nhiu
pha trong hn hp phn ng nn ta phi cp n s di chuyn vt cht t pha ny n pha
khc trong biu thc vn tc. Nh vy, ngoi nhng yu t ng ha hc, ta cn phi xt n
qu trnh chuyn khi gia cc pha v qu trnh ny thay i theo s pha c mt trong h v
bn cht ca pha.
b- Phng php tip xc gia cc pha :
Trong h ng th, ta cp n hai m hnh thit b c l tng ho : dng
ng v khuy trn. Trong h d th l tng, mi lu cht c th l dng chy khuy trn hoc
dng ng (lin tc) hoc dng rn, bt (khng lin tc). T , ta c nhiu cch tip xc pha
khc nhau phn ng xy ra. Kt qu l ta khng th c mt phng trnh thit k tng qut
c th p dng c cho tt c cc cch tip xc pha khc nhau.
V nhng kh khn trn m vn thit k thit b phn ng h d th vn cn mang
nhiu tnh kinh nghim da trn cc kt qu t phng th nghim hay ca cc nh my trong
thc t.
Trong nh my lc du, a s cc thit b phn ng u c s dng cht xc tc pha
rn. V vy, ta s tin hnh nghin cu cc h phn ng d th vi cht xc tc rn.
V.3 PHN NG XC TC RN
V.3.a Khi nim v cht xc tc
Cht xc tc cho vo h phn ng nhm mc ch tng nhanh vn tc cc phn ng mong
mun v gim n mc ti thiu vn tc cc phn ng khng mong mun. Hay ni mt
cch khc, cht xc tc c tc dng lm tng cht lng v hiu sut thu cc sn phm
mong mun.
Thc cht, theo thuyt trng thi chuyn tip, cht xc tc lm gim hng ro nng lng
lm cho phn ng ca cc tc cht to sn phm xy ra d dng hn v nhanh hn.
Cc tnh cht c bn ca cht xc tc : hot tnh , la chn v n nh ca n.
Ngoi ra, cht xc tc cn c mt s c im sau :
- Cc cht xc tc c cng thc ho hc ging nhau khng m bo l c tnh cht
ging nhau, m cn ph thuc vo cu trc vt l hoc tinh th ca chng.
- C din tch b mt ring kh ln do b mt cht xc tc quyt nh hot tnh ca
n ;

Hnh V-1 : Vai tr ca cht xc tc
48

C cht xc tc lm gim hng ro
nng lng v tng nhanh tc
phn ng
Khng c cht xc tc, phn ng c
nng lng hot ho cao v tc chm
Trng thi cui
Trng thi u
N
n
g

l
n
g

h
o
t

h
o
a

p
h
n
g

Tc cht Hp cht trung gian Sn phm
- cht xc tc khng tham gia trc tip vo phn ng ha hc m ch c tc dng lin
kt mt hoc nhiu cu t to hp cht trung gian khng bn nhng c tnh hot ha
cao, d phn ng vi cc cu t khc to sn phm. Sau phn ng, cht xc tc tr
li trng thi ban u.
Gi s ta xt phn ng : A + B C vi cht xc tc c tm hot ha l L, ta c 2
trng hp :

Nu cht xc tc ch lin kt vi mt cu t : (ch mt cu t b hp ph trn tm
hot ha) qu trnh phn ng trn xy ra vi s c mt ca cht xc tc qua 3
giai on :
- hot ha tm hot ha : A + L A
*

- phn ng : A
*
+ B C
*

- to sn phm v hon nguyn xc tc :C
*
C + L
Nu c 2 cu t cng b hp ph trn cht xc tc :
A + L A
*
B + L B
*
A
*
+ B
*
C
*
+ L
C
*
C + L
Vi A
*
, B
*
, C
*
l cc hp cht trung gian khng bn, trng thi hot ha
V vy, cc yu cu ca mt cht xc tc l :
- C hot tnh cao, chn la ln v n nh (bn c, bn nhit) ;
- C b mt ring ln ;
- D ti sinh ;
- C gi thnh r.
49
Hnh dng v kch thc ca ht xc tc :
- Ht xc tc c nhiu hnh dng vi nhiu kch thc khc nhau : dng bi cu, dng
tr v dng vin con nhng.
- Nu ht xc tc dng bi cu th s c c trng bng ng knh ca n ;
- Nu ht xc tc dng tr hoc dng vin nhng th s c c trng bng ng
knh v chiu cao H ca n ;
- Nu dng xc tc vi nhiu dng v kch c khc nhau th ng knh trung bnh
ca ht xc tc c nh ngha nh sau :

( )
= =
S
V
d
6
6
1
th mu trong tac xuc hat cac cua mt b din tch Tng
th mu trong tac xuc hat cac cua th tch Tng

- Ngi ta cng xc nh c d
1
t ng cong phn phi khi lng ht x
i
= f(t
i
),
vi x
i
l t s gia khi lng ca cc ht xc tc c kch thc t
i
v tng khi
lng ca cc ht xc tc. Ta c biu thc :
=
i
i
1
t
x
d
100

Vi x
i
l hiu s tung ca ng cong x
i
= f(t
i
) tnh t t
i-1
n t
i
.
Bi tp p dng 1 :
Dung ry xac nh kch thc cua mu cht xuc tac cua qua trnh FCC cho kt qua sau :
Kch thc nho hn, m % Khi lng tng
150
100
80
74
40
30
20
98
88
74
68
11
5
2
Hay xac nh ng knh trung bnh cua mu hat xuc tac.
Gii :

t
i
(m)
2
1 i i
i
t t
t
+
=

xi = % khi lng
20
30
40
74
(0 + 20 ) / 2 = 10
(20 + 30 ) / 2 = 25
(30 + 40 ) / 2 = 35
(40 + 74 ) / 2 = 57
2
3
6
57
50
80
100
150
> 150
(74 + 80 ) / 2 = 77
(80 + 100 ) / 2 = 90
(100 + 150 ) / 2 = 125
X
6
14
10
2

Tng cng 100
ng cong phn phi khi lng hat
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0 30 60 90 120 150
t
i
, m
x
i
,

%

Vy :
m 55
X
2
125
10
90
14
77
6
57
57
35
6
25
3
10
2
d
100
1
=
+ + + + + + + =
1
d
: c tnh ta cung, cui hang s qua bo Nu
Bi tp p dng 2 :
Hy xc nh ng knh trung bnh ca mu ht xc tc dng tr s dng cho qu trnh HDS
bit : = 1,2 mm ; H = 3,6 mm.
Gii :
Ta c :
=
S
V
d
6
1
M : H = 3
( )
= +

=
=

=
2
2
3
2
2
7
3
4
2
4
3
3
4

. . S
V

51
Vy : mm d 5 1 286 1
2
7
4
3
6
2
3
1
, , = =

Xc nh khi lng th tch ca tng xc tc theo cng thc :
( )
p g p p C
e e + = 1 . .

1 e
p
e
p
Vi :
p
: khi lng th tch ca ht xc tc (kg/m
3
)

g
: khi lng th tch ca pha kh
nm gia cc ht xc tc (kg/m
3
)
e
p
: phn th tch ca cc ht xc tc
1 e
p
: rng ca tng xc tc

M ht xc tc gm nhiu l xp (mao qun), nn khi lng ring ca ht xc tc c tnh
theo cng thc :
L xp
Xng ht
( ) q q
g S p
. . + = 1
Vi :
S
: khi lng ring ca xng ht (kg/m
3
)
q : xp ca ht

Nu ta b qua khi lng th tch ca pha kh nm
gia cc ht xc tc th :
p
C
p
e
=
V :
S
p
S
p
q
= = 1 1 q hay

Bi tp p dng :
Tnh khi lng th tch ca tng xc tc rn cho thit b kh lu hunh cho gasoil, c thnh
phn l CoO, Mo
2
O
3
trn cht mang l Alumine. Bit :
- khi lng ring ca xng ht
S
= 2231 (kg/m
3
) ;
- khi lng th tch ca pha kh nm gia cc ht xc tc :
g
= 1 (kg/m
3
)
- xp ca ht q = 0,5 ;
- rng ca tng xc tc 1 e
p
= 0,4
Gii :
Khi lng th tch ca ht xc tc :
p
= (1 - q )
S
+
g
.q = (1 - 0,5) 2231 + 1 0,5 = 1116 (kg/m
3
)
52
Khi lng th tch ca tng xc tc :
( ) ( )
3
670 4 0 1 6 0 1116 1 m kg e e
p g p p C
/ , , . . = + = + =
V.3.b C ch ca phn ng h kh vi cht xc tc rn (2 pha)

Qu trnh phn ng xy ra trn ht xc tc theo cc bc sau :
1. Qu trnh di chuyn cht tham gia phn ng qua lp bin thu lc do kt hp gia i lu
v khuych tn
2. Khuych tn vo mao qun ca ht xc tc n cc tm hot ha
3. Hp ph trn cc tm hot ha
4. Phn ng ha hc to sn phm
5. Nh sn phm
6. Khuych tn sn phm t tm hot ha ra khi mao qun n b mt ht xc tc
7. Di chuyn sn phm qua lp bin thu lc vo dng kh
Nh vy, qu trnh phn ng h kh-rn bao gm cc qu trnh chnh sau :
1. Qu trnh di chuyn cht qua lp bin thu lc do kt hp gia i lu v khuych tn
(bc 1 v 7). Qu trnh ny c gi l qu trnh cp khi ngoi
2. Qu trnh khuych tn vo mao qun (bc 2 v 6). V nguyn l c miu t bng nh
lut khuych tn (nh lut Fick II) v c gi l khuych tn trong
3. Qu trnh hp ph v nh hp ph (bc 3 v 5)
4. Qu trnh phn ng ha hc (bc 4)
Qu trnh hp ph, nh hp ph v phn ng ha hc u xy ra tm hot ha trong mao
qun
Hnh : C ch qu trnh phn ng vi cht xc tc rn xp

A- Dng kh
B- Lp bin
C- Ht xc tc
D- Mao qun trong ht xc tc

Qu trnh khuych tn trong tun theo nh lut Fick II, nu ch xt s khuych tn theo
trc honh x th bin thin nng ca cu t khuych tn j theo thi gian v chiu di
mao qun l :
2
j
2
j
j
x
C
D
t
C
.
A B C

D

53
Vi D
j
- h s khuych tn ca cu t j
Hnh : S thay i nng ca cu t A theo chiu di mao qun

C
A0
L, x
C
A
j

C
A
- nng ca cu t A trn b mt xc tc
L - chiu di mao qun
x - hng khuych tn theo chiu di mao qun

Qu trnh phn ng kh - rn trn gi l qu trnh hp ph ha hc, c nhng c im
sau :
- Lc hp ph l lc lin kt ha hc
- Nhit hp ph tng ng bng nhit ha hc (khong t 10
4
10
5
kcal/kmol) v
c nh hng ln n vn tc phn ng
- C tnh mt chiu cu t b hp ph trn b mt xc tc tr thnh cht hot ha
trung gian v tip tc tham gia vo phn ng ha hc
- lin kt trn b mt mnh
- hp ph ha hc xy ra vi tng cu t ring r
- khi nhit tng th tc qu trnh hp ph ha hc tng
- ch xy ra tm hot ha
Chng ta phn bit vi qu trnh hp ph vt l, c nhng c im sau :
- Lc hp ph l lc Van der Walls, ch gi li cc phn t b hp ph trn b mt ht
xc tc, cu trc phn t ca cc phn t b hp ph khng b thay i
- Nhit hp ph tng ng bng nhit ngng t v nh hng khng ng k n
tc ca qu trnh
- C tnh thun nghch
- lin kt trn b mt yu
54
- qu trnh hp ph hu nh khng ph thuc vo cu trc phn t m ch ph thuc
vo ln ca phn t
- khi nhit tng th tc qu trnh hp ph gim
- C kh nng hp ph trn ton b mt
V d : Xt qu trnh tng hp amoniac bng phng php hp ph : thng c thc
hin nhit v p sut cao c xc tc st. Amoniac c ngha rt ln trong cng
nghip ha cht sn xut phn m.

Ngi ta gi thit qu trnh trn c thc hin trong cc iu kin sau :
- H
2
v N
2
b hp ph di dng nguyn t
- Amoniac to ra do 2 hp cht trung gian khng bn trng thi hp ph
Nh vy, c ch phn ng c miu t nh sau : N
2
+ 2L 2N
*

H
2
+ 2L 2H
*
N
*
+ H
*
NH
*
+ L
NH
*
+ H
*
NH
2
*
+ L
NH
2
*
+ H
*
NH
3
+ 2L
V.3.c Thit b phn ng xc tc rn mt pha lu th (kh hoc lng)
V.3.c.1 Tng xc tc c nh
Kch thc ca ht xc tc khong 1 5 mm ;
Thng l tng xc tc c nh on nhit, c cu to n gin ;
S :

Tng xc tc
c nh on
nhit
Li tng xc tc
Sn phm
Nguyn liu
Hnh V-2 : S thit b phn ng 2
pha, tng xc tc c nh

55
Thit b phn ng on nhit c s dng ngay trong trng hp phn ng l thu nhit
hoc to nhit. Lc , tng xc tc s c chia thnh nhiu on d dng trong vic
iu chnh nhit ca lu th phn ng.
Chng hn, i vi mt phn ng to nhit, ngi ta c th lm gim nhit ca dng
lu th ra khi mi on xc tc bng cch cho qua mt thit b trao i nhit hoc cho
phun vo mt dng lu th lnh. Dng lu th lnh ny c th l dng lng hoc dng kh,
thng thng ngi ta s dng ngay mt trong nhng tc cht lm lnh.
Nu gi T
o
: nhit ca dng lu th i vo tng xc tc th nht
T
1
: nhit ca dng lu th ra khi tng xc tc th nht
T
2
: nhit ca dng lu th i vo tng xc tc th hai
T
3
: nhit ca dng lu th ra khi tng xc tc th hai
Nh vy, khi dng lu th i qua tng xc tc th nht th s t c chuyn ha
x
1
v nhit s tng t T
0
ln T
1
. Sau , nh dng lu th lnh hoc qua mt thit b trao
i nhit bn ngoi m nhit ca dng lu th s gim t T
1
n T
2
v i vo tng xc tc
th hai. Sau khi i qua tng xc tc th hai th s t c chuyn ha x
2
v nhit s
tng t T
2
ln T
3
. Nh vy, sau khi qua hai tng xc tc, chuyn ha t c s l :
x = x
1
+ x
2
ng thi chnh nhit gia u vo v u ra mi tng xc tc b hn, m
bo cho iu kin vn hnh on nhit ca thit b phn ng.
Hnh V-3 : Hai phng thc lm ngui tng xc tc
a- Dng lu th lnh b- Trao i nhit bn ngoi

T
o
T
1
T
2
T
3

T
o
T
3

cc tng
xc tc
T
1
T
2

Lu th lnh
Hnh V-4 : ng biu din s bin thin ca chuyn ha theo nhit ca tng
xc tc

56
T
0
T
2
T
3
T
1
nhit
x
A

x

x
1

i vi phn ng thu nhit, ngi ta phi tin hnh t nng li dng lu th gia cc
tng xc tc. Tu theo nhit vn hnh ca thit b phn ng m s s dng thit b trao
i nhit hoc l t nng li dng lu th. C th, trong qu trnh reforming xc tc,
ngi ta thng b tr 3 hoc 4 thit b phn ng mc ni tip, c cc l t xen k.
Trong trng hp phn ng thu nhit hoc to nhit mnh, ngi ta bt buc phi cp
nhit hoc loi bt nhit ngay trong tng xc tc. Cht xc tc s c nhi trong mt h
chm ng song song v h chm ng ny c t trong l t, c t trc tip bng
cc m t (trong trng hp phn ng thu nhit mnh) hoc chng s c nhng chm
trong mt dng lu th lnh (trong trng hp phn ng to nhit mnh). m bo qu
trnh trao i nhit bn ngoi ng v trong lng cht xc tc c tt, ngi ta thng
thit k h chm ng c 60 mm.
i vi phn ng bc 1 (A
1
A
2
), gi s h phn ng l on nhit, phng trnh cn
bng nhit c vit nh sau :
=
v
V A K
C
v
SH A K
C C
S 1
Ao
S 1
Ao Af
exp exp
Vi : C
Ao
- nng ca cu t A
1
u vo ca thit b phn ng (kmol/m
3
)
C
Af
- nng ca cu t A
1
u ra ca thit b phn ng (kmol/m
3
)
K
1
- hng s ng hc ca qu trnh khuych tn ca cu t A
1
n b mt ngoi ca
ht xc tc ;
A
S
- din tch b mt ring ca ht xc tc, bng t s gia tng din tch b mt ca
cc ht xc tc trn th tch ca tng xc tc (m
-1
)
v - lu lng th tch ca hn hp phn ng (m
3
/s)
S - tit din ngang ca tng xc tc (m
2
)
H - chiu cao ca tng xc tc (m)
V - th tch ca tng xc tc (m
3
)
57
Trong cng thc trn, thi gian tip xc ca cu t A
1
vi cht xc tc c tnh bng :
= V/v (s )
Ngi ta a ra mt khi nim mi l vn tc truyn th tch VVH hoc vn tc truyn khi
lng PPH :

( )
( )
( )
C
F
VVH PPH
h m
VVH
=
=
=
1 -
3
h
m tac xuc tng cua th tch
/ liu nguyn cu a th tch lng lu
3
1

Vi :
F
- khi lng th tch ca hn hp phn ng iu kin xc nh VVH

C
- khi lng th tch ca tng xc tc.
Thng thng, ngi ta xc nh VVH iu kin nhit v p sut u vo ca thit
b phn ng. Tuy nhin, trong mt s trng hp ngi ta xc nh VVH iu kin
chun 15
o
C.
Trong thc t, t s gia chiu cao H ca tng xc tc trn ng knh ca ht xc tc phi
ln hn 50 :
50 >
p
d
H

Trong trng hp lu th l pha lng th t s ny rt ln, khong 10
4
;
Tn tht p sut cho php trn mt n v chiu di ca tng xc tc phi < 2500 Pa/ m
m bo qu trnh vn hnh ca thit b phn ng. Gi tr ca tn tht p sut qua tng ht
xc tc c xc nh bng biu thc ca Ergun :
( ) ( )
p
SF F
p
p
p
SF F
p
p
d
V
B
d
V
A
H
P
2
3 2 3
2
1 1

Vi : e
p
: phn th tch ca cc ht xc tc ;
V
SF
: vn tc b mt ca lu th ; i vi pha lng : V
SF
1 cm/s

F
: nht ng hc ca lu th ;
A, B : cc h s ; i vi cc ht xc tc dng bi cu th : A = 150 ; B = 1,75
V.3.c.2 Tng xc tc di ng
Cc ht cht xc tc chuyn ng tnh tin trong thit b phn ng dng ng t trn xung
di tc dng ca lc trng trng ;
Theo chiu chuyn ng ca lu th, ngi ta phn bit :
- thit b phn ng xui dng : nu lu th chuyn ng t trn xung ;
- thit b phn ng ngc dng : nu lu th chuyn ng t di ln ;
- thit b phn ng cho dng : nu lu th chuyn ng theo phng ngang.

58
Ta xt ch yu thit b phn ng cho dng, thng c s dng trong qu trnh
reforming - xc tc c ti sinh lin tc (rgnratif) :
- Trong , cht xc tc chuyn ng gia 2 lp li tr ng tm. Nguyn liu s i
qua lp li ngoi, xuyn ngang tng xc tc v sn phm c ly ra qua lp li
trong.
- Tn tht p sut qua lp xc tc cng c th c xc nh qua biu thc ca Ergun.
Tuy nhin, trong trng hp ny phi xc nh gi tr (1 e
p
) : rng ca tng xc
tc di ng mt cch chnh xc bng thc nghim cho mi loi cht xc tc.
- S tun hon ca cht xc tc thng c m bo bng thit b nng kh ng
thng ng. Khi cht xc tc i xung pha di ca thit b phn ng hoc thit b
ti sinh (c mt st c : phase dense) s c a vo b phn nng kh ng
(Hnh 7.11). Lc , dng kh th cp s y cc ht xc tc vo ng nng chnh
gia, ti y, chng li c dng kh s cp ko ln (c mt long : phase
dilue) n bnh cha cht xc tc pha trn. T , chng li chuyn ng xung
thit b phn ng di tc dng ca lc trng trng. Nh vy, lu lng cht xc
tc tun hon lin tc trong h thng c iu khin bi nng sut ca thit b nng
kh ng.

V.3.c.3 Tng xc tc si
Trong trng hp ny, tng xc tc trng thi tng si do cc ht cht xc tc c ko
ln (bi mt hay nhiu lu th chuyn ng t di ln trn) ri li ri xung di tc
dng ca lc trng trng.
Theo bn cht ca cc lu th, ngi ta phn bit :
- Tng si kh - rn ;
- Tng si lng - rn ;
- Tng si kh - lng - rn ;
Chuyn ng tng si ca cc ht cht xc tc ch t c khi vn tc chuyn ng t
di ln ca lu th vt qu mt gii hn no v c gi l vn tc b mt ti thiu
ca lu th (V
SF
)
m
: vt qu vn tc ny, tng xc tc trng thi tng si ; b hn vn
tc ny, tng xc tc tr v trng thi c nh.
( )
( )
1
10 6 3
1
7 33
2 1
2
3 5

+ =

/
,
,
F
p F F P
F p
F
m SF
g d
d
V

Khi cho mt dng lu th i t di ln qua mt tng xc tc rn, ngi ta o tn tht
p sut ph thuc vo vn tc b mt V
SF
ca lu th v thu c mt ng cong nh
hnh 7.13.
Khi V
SF
< (V
SF
)
m
: Tn tht p sut tng khi V
SF
tng.
Khi V
SF
> (V
SF
)
m
: Tn tht p sut khng i khi V
SF
tng. Lc , khi lng biu kin
ca tng xc tc xem nh khng i
Khi V
SF
= u
T
: Tn tht p sut gim khi V
SF
tng, vi u
T
l vn tc ko theo cc ht xc
tc. Lc , lc ko ca lu th s thng lc trng trng v ht cht xc tc s b ko
theo dng lu th.
59
Chun s Reynolds :
( )
F
F m SF p
V d
Re

=
Khi Re < 1 : Xc nh u
T
theo nh lut Stokes :
( )
F
p F P
T
gd
u

18
2
=
Khi Re > 10
3
: Xc nh u
T
theo nh lut Newton :
( )
F
p F P
T
gd
u

= 1 3
2
,
Khi 1 < Re < 10
3
: Ap dng cng thc :
( ) 99 7
43 69
50 5
, ln
,
, ln
+
+ =
Re
C
D

Vi C
D
: h s ko theo ;
V tnh u
T
theo cng thc :
( )
F D
p F P
T
C
gd
u
=
3
4
2

T ng xc tc
ko theo
Tng xc
tc c nh

Tng xc tc si
U
T
V
SF
(m/s) (V
SF
)
m

P

t
n
g

c
a

t
n
g

x
c

trnh s ko theo nhiu ht xc tc theo cc dng lu th, ta chn vn tc b mt ca
dng lu th sao cho : ( )
T SF m SF
u V V < <
Tuy nhin, vn tc b mt ti thiu (V
SF
)
m
c tnh trn c s ng knh trung bnh
d
p
ca tng xc tc, trong khi , i vi u
T
th c tnh trn c s d
p
l ng knh trung
bnh ca cc ht b nht.
Trong trng hp thit b phn ng tng xc tc ko theo, ngi ta phi c gng to cho
dng lu th mt vn tc b mt V
SF
ti thiu bng u
T
tng ng vi ng knh ca cc
ht ln nht s c ko theo bi dng lu th.

60
V.3.d Thit b phn ng xc tc rn nhiu pha
V.3.d.1 Thit b phn ng ba pha vi tng xc tc c nh
Tu thuc vo chiu chuyn ng ca hai pha kh v lng m phn thnh 3 loi :
- H xui dng chuyn ng t trn xung ;
- H xui dng chuyn ng t di ln ;
- H ngc dng ;

A- H xui dng chuyn
ng t trn xung
Kh Lng
B- H xui dng chuyn
ng t di ln
Kh + Lng
Kh + Lng Kh Lng
Kh
Lng
C- H ngc dng
Tng xc
tc c nh
Lng
Kh
61
V.3.d.1.1 H xui dng chuyn ng t trn xung :
thng c s dng nht do d vn hnh ;
hiu sut ca thit b phn ng ph thuc vo hiu sut ca a phn phi lng pha trn
tng xc tc ;
Lng lng ti thiu thm t ton b tng xc tc :
5 3
5 1
47 0
/
/
,

=
g d
e
L
L L
p
p
m

Tn tht p sut trn mt n v chiu di ca tng xc tc c xc nh theo cng thc
sau :
( ) ( )
( )
( )
( ) ( )
nguyn th khng lng ai cac la u , , , , ,
. : Vi , , : Va
: tac xuc hat cua lc knh thuy ng la d Vi
Weber s chun
. .

. .

X 1,22 Vi
: thc biu tnh theo c va long hoa bao s H Vi
.
, , ,
/
h
, , 0,15 -
G L
L
LG L L G
L L G LG
p
p
p h
h
SG G
LG LG
p SL L
L
L
p SL L
L
L
G
SL
SG
G
L L
G L L L LG
LG
F We Re X
We Re X F
e
e
d d
d
V
F
d V
We
d V
Re
V
V
X
We Re
g
H
P
= + =

= =
= = =
= =
+ =

25 0 5 0 5 1
3 1
2
3
2
2
15 0 2 0
5 17 3 31
9
1 16
2
10 1
1

Ta cng tnh c phn th tch ca thit b phn ng b chim ch bi pha lng v pha
kh theo biu thc sau :
e
L
=
L
(1 e
p
) v e
G
= (1
L
) (1 e
p
)
V.3.d.1.2 H xui dng chuyn ng t di ln
Khng cn b phn phn phi lng m vn m bo pha lng thm t ton b cc ht
xc tc trong tng xc tc ;
Ch s dng trong trng hp nng sut nh, c bit i vi cc m hnh thit b phn
ng th nghim ;
Tn tht p sut cng c tnh nh trng hp trn vi gi thit rng tng xc tc l c
nh, cc ht xc tc khng b ko theo bi cc dng lu th i ln.
V.3.d.1.3 H ngc dng
c ng dng trong mt s qu trnh thc t, nht l i vi cc qu trnh phn ng cn
bng ;
c bit hiu qu i vi thit b chng ct - phn ng (distillation ractive) s dng
trong qu trnh tng hp MTBE. Cht xc tc trong trng hp ny l nha trao i ion
dng bi cu, ng knh khong 1 mm. y l thit b kt hp gia thp chng ct v thit
62
b phn ng, trong khu vc phn ng nm phn trn vi nhiu tng xc tc. Nh vy,
ngi ta thc hin ng thi qu trnh tch MTBE sn phm v qu trnh chuyn ha iso-
butne. Theo nguyn tc Le Chatellier, vi mt phn ng thun nghch, khi ta tin hnh
loi mt cu t no th cn bng s dch chuyn v pha to thnh cu t ny. y,
sn phm MTBE to thnh c tch ra lin tc nh chng ct nn cn bng ca phn ng
dch chuyn trit v pha to thnh MTBE nn hiu sut chuyn ha iso-butne rt cao.
V.3.d.2 Thit b phn ng ba pha vi tng xc tc si (A lit bouillonnant)
S :

Sn phm
Kh + Lng

Lng
Kh

Mc lp
xc tc si

Tng xc
tc si

Hai pha lng v kh vo thit b phn ng, i t di ln v to ra trng thi chuyn ng
si di dng huyn ph cho cc ht xc tc c ng knh khong 1 5 mm. Sau ,
hn hp sn phm kh - lng i ra t phn trn ca thit b phn ng m khng ko theo
cc ht xc tc.
Xc nh vn tc b mt ti thiu ca cc lu th : Ta p dng biu thc c cp
n trong phn thit b phn ng tng si xc tc rn 1 lu th, nhng y s bao gm
hai i lng tnh cho hai lu th lng v kh.
( )
( )
( )
( )
1
10 6 3
1
7 33
1
10 6 3
1
7 33
2 1
2
3 5
2 1
2
3 5

+ =

+ =
/
/
,
,
,
,
G
p G G P
G p
G
m SG
L
p L L P
L p
L
m SL
g d
d
V
g d
d
V

63
Tn tht p sut c tnh n gin da trn p sut tnh :
P = (
p
e
p
+
L
e
L
+
G
e
G
) Hg
Vi H - chiu cao ca tng xc tc si.
V e
L
c xc nh theo cng thc :
( ) ( ) ( ) ( )
092 0 082 0 234 0 086 0
504 1
, , , ,
, We Re Fr Fr e
L L G L

=
Vi Fr - chun s Froude : ( ) ( )
P
SL
L
P
SG
G
d g
V
Fr
d g
V
Fr
.
va
.
2 2
= =
We - chun s Weber :
L SG
V
We
.
=
Ta li c biu thc : ( ) ( ) ( )
P L G L
e We Fr e e = = + 1 40 1
078 0 17 0 , ,
,
T ta tnh c tn tht p sut P v nn cng thm gi tr tn tht p sut do a phn
phi lng kh.

V.4 Phn ng rn - lu cht khng xc tc
V.4.a i cng
Xt cc phn ng xy ra gia pha kh (hoc pha lng) vi pha rn khng phi l cht xc
tc :

A (lu cht) + bB (rn) sn phm pha lng (pha kh) /pha rn hoc c hai pha
Chia lm 2 loi :
Nhng phn ng trong ht rn khng thay i kch thc ng k nh :
- phn ng oxy ha hoc phn ng ngung qung cho oxyt kim loi :
2ZnS
(R)
+ 3O
2(K)
2ZnO
(R)
+ 2SO
2(K)

4FeS
(R)
+ 11O
2(K)
2Fe
2
O
3(R)
+ 8SO
2(K)

- phn ng iu ch kim loi t oxyt kim loi :
Fe
3
O
4(R)
+ 4H
2(K)
3Fe
(R)
+ 4H
2
O
(K)

- phn ng m kim loi bo v b mt kim loi :
2e- + Cu
2+
(L)
+ M
(R)
M + Cu
Nhng phn ng trong kch thc ht rn thay i ng k nh :
- phn ng chy ca than, ci :
C
(R)
+ O
2(K)
CO
2(K)

C
(R)
+ O
2(K)
2CO
(K)

C
(R)
+ CO
2(K)
2CO
(K)

- phn ng sn xut carbon disulfur :
64
C
(R)
+ 2S
(K)
CS
C 1000 750
0

2(K)

- sn xut cyanur natri t Natri amid :
NaNH
2(L)
+ C
(R)
NaCN
C 800
0
(L)
+ H
2(K)

Ht phn ng
mt phn
Ht phn ng
hon ton
Ht ban u

Ht cui cng kch
thc khng i
Thi gian Thi gian
Ht ban u
Ht co rt
theo thi gian
v cui cng
bin mt
Thi gian Thi gian
Tro hoc sn phm
kh lm ht co rt

Thi gian
V.4.b M hnh phn ng
thit lp biu thc vn tc phn ng rn - lu cht khng c cht xc tc, ta phi xc
nh r m hnh phn ng xy ra. Nu chn m hnh th phi chp nhn biu thc vn
tc tng ng v ngc li.
C 2 m hnh c l tng ha n gin l :
M hnh chuyn ha lin tc : tc cht kh (hoc lng) xm nhp vo cc ht cht
rn v phn ng xy ra khp ht rn, lin tc vi vn tc khc nhau trong ht rn.
Nh vy, tc cht rn tham gia phn ng lin tc trong ton b ht
M hnh li cha chuyn ha : tc cht kh ban u ch xm nhp vo lp v ngoi
ca ht rn v phn ng ch xy ra lp v ngoi ny. Vng phn ng sau tin dn
vo bn trong, b li bn ngoi lp vt cht hon ton chuyn ha v nhng cht
tr (tro). Nh vy, ti thi im bt k lun lun tn ti li vt cht cha chuyn ha
c ng knh gim dn theo thi gian phn ng

65
Thi
gian
R O R
N
n
g

c

c
h
t

r
n

Nng
ban u
R O R
Thi
gian
R O R
p chuyn ha cao chuyn ha th
Hnh : M hnh chuyn ha lin tc

Thc t cho thy : m hnh li cha chuyn ha phn nh c nhiu trng hp ca
phn ng lu cht - rn mt cch kh trung thc (ta thng quan st thy mt lp tro bao
bc li tc cht cha phn ng) dng m hnh ny thit lp phng trnh vn tc v
sau p dng vo thit k. thun li, ta xt lu th xung quanh cht rn l cht kh ,
vi cht lng chng minh hon ton tng t

Thi
gian
R O R
N
n
g

c

c
h
t

r
n

R O R
Thi
gian
R O R
p chuyn ha th chuyn ha cao

Tro Li cha
phn ng

Vng
phn
ng
Hnh : M hnh li cha chuyn ha
V.4.c Vn tc phn ng theo m hnh li cha chuyn ha
M hnh bao gm 5 giai on xy ra ni tip nhau :
1- Tc cht kh A khuych tn qua lp phim kh bao bc xung quanh ht rn (lp bin thu
lc) n b mt ngoi ht rn
2- Tc cht kh A tip tc khuych tn qua lp tro n b mt li cht rn cha phn ng
3- phn ng gia tc cht kh A v cht rn xy ra trn b mt li cht rn cha phn ng
66
4- Cc sn phm to thnh th kh s khuych tn qua lp tro n b mt ngoi ht rn
5- Cc sn phm to thnh th kh s tip tc khuych tn qua lp phim kh nhp vo
trong dng kh
M hnh trn y l m hnh tng qut, c nhiu trng hp s thiu mt hoc nhiu
giai on trn, chng hn sn phm khng sinh ra sn phm kh hoc phn ng khng thun
nghch th giai on 4 v 5 s khng to nn tr lc no cho phn ng. Ngoi ra, ta cn c th
n gin ha m hnh bng khi nim giai on kim sot vn tc v cc giai on xy ra lin
tip nhau v khng nht thit tr lc ca cc giai on trn u c cng ln.
Xt phn ng mt chiu :
( ) ( )
San phm +
R K
bB A
n gin vic phn tch m hnh li cha chuyn ha, ta xem ht rn l ht n
hnh cu v cc giai on thnh phn c th c xem nh thuc 3 dng tr lc chnh :
- tr lc do khuych tn qua lp phim kh
- tr lc do khuych tn qua lp tro
- tr lc do phn ng
V.4.c.1 Giai on khuych tn qua lp phim kh l giai on kim sot

R r
c
0 r
c
R
C
Ar
= C
Ac
C
AK
N
n
g

c

c
h
t

k
h

B mt li
cha phn ng

B mt ht

Li
Tro
Lp phim
kh
Gi : R - bn knh ca ht rn ban u
r
c
- bn knh li cha chuyn ha
C
Ak
, C
Ar
, C
Ac
- nng tc cht A trong dng kh, ti b mt ht ban u v ti b
mt li cha chuyn ha
67
Trong trng hp ny nng ca tc cht ti mt giao tip gia lp phim kh v lp tro lun
lun bng 0 : C
Ak
- C
Ar
= C
Ak
= const ti mi thi im
Vi phn ng khng thun nghch : C
Ar
= C
Ac
= 0
T phng trnh t lng, ta c : dN
B
= bdN
A
, nn biu thc vn tc c th vit l :

( )
( ) 1 k b k b
k k
const C C C
dt
dN
R 4
b
dt
dN
R 4
1
dt
dN
S
1
r
Ak Ar Ak
A
2
B
2
B
0
B
= = =
= =
( )

Vi : k
k
l h s truyn khi ca A trong pha kh, m/s
Nu gi
B
l khi lng mol ca B, ta c :
( ) 2 . .

= =
3
c B h B B
r
3
4
V N
Vi V
h
l th tch ca ht rn hnh cu. Ly vi phn phng trnh trn :
( ) 3
c
2
c B h B A B
dr r 4 dV dN b dN = = =
Thay (3) vo (1), ta c biu thc vn tc biu din s bin thin ca bn knh li cha
chuyn ha theo thi gian :
( ) ( ) 4 k b
.
k Ak
c
2
2
c B c
2
c B
2
B
0
B
C
dt
dr
R
r
dt
dr r 4
R 4
1
dt
dN
S
1
r =
= =
Sp xp li v ly tch phn :

=
t
0
Ak k
r
R
c
2
c
2
B
dt C k b dr r
R
c

T tnh c thi gian cn thit t n chuyn ha no :

=
3
c
Ak
B
R
r
1
C k b 3
R
t
Nu gi - thi gian ht rn phn ng hon ton r
c
= 0, ta c :
Ak k
B
C k b 3
R
=
3
c
R
r
1
t

V gi x
B
chuyn ha ca ht rn :
3
c
3
3
c
B
R
r
R
3
4
r
3
4
x 1
== =
hat cua u ban Th tch
a chuyn ho cha loi Th tch

Do :
B
3
c
x
R
r
1
t
=

68
V.4.c.2 Giai on khuych tn qua lp tro l giai on kim sot
Trong trng hp ny, vic phn tch thit lp phng trnh vn tc kh phc tp v li cha
chuyn ha cng lc cng co li lm cho b dy lp tro cng ngy cng tng thm, ngha l
tr lc ca lp tro tng theo thi gian. Ta chia giai on ny thnh 2 giai on nh :
Giai on 1 : trong giai on ny, c th xem kch thc li khng i, trong khi A
khuych tn qua lp tro vo bn trong. iu ny cng hp l v A c th di chuyn
qua lp tro vi vn tc gp c ngn ln vn tc li co rt (tng ng vi t s khi lng
ring ca cht rn v cht kh). Do gradient nng A qua lp tro khng i theo thi
gian. trng thi n nh ny, vn tc phn ng s tng ng vi vn tc khuych tn
qua bt k mt cu no ca lp tro. Ap dng nh lut Fick II :
( ) 5 .
dr
dC
D r 4
dt
dN
A
Ae
2 A
=
Trong , D
Ae
l h s khuych tn ca tc cht kh qua lp tro, m
2
/s. Thng rt kh
xc nh gi tr ca i lng ny v tnh cht ca lp tro rt nhy vi cc tp cht khng tinh
khit trong cht rn v s bin i mi trng xung quanh ht.
Ly tch phn qua lp tro vi r bin thin t R n r
c
:

=
=
=
0 C
C C
A Ae
r
R
2
A
Ac
Ar Ak
c
dC D 4
r
dr
dt
dN
.
( ) 6 .
Ak Ae
c
A
C D 4
R
1
r
1
dt
dN
=

Giai on 2 : trong giai on ny, ta cho kch thc li cha phn ng thay i theo thi
gian. Li cng lc cng gim dn kch thc trong khi b dy ca lp tro tng ln, lm
gim thng lng khuych tn ca A. Phng trnh vn tc by gi cha 3 bin s : t, N
A
,
r
c
, do phi kh bt 1 bin theo 2 bin kia trc khi ly tch phn.

Thay phng trnh (3) vo (6), tch bin s v ly tch phn ta c :

=

t
0
Ak Ae
r
R
c
2
c
c
B
dt C D b dr r
R
1
r
1
c
.
Hay thi gian cn thit t n chuyn ha no :

=
3
c
2
c
Ak A
2
B
R
r
2
R
r
3 1
C D b 6
R
t
Thi gian ht rn phn ng hon ton r
c
= 0, ta c : ( ) 7
Ak A
2
B
C D b 6
R
=

3
c
2
c
R
r
2
R
r
3 1
t

Hay tnh theo chuyn ha x
B
ca ht rn : ( ) ( )
B
3 2
B
x 1 2 x 1 3 1
t
+ =
/

69
V.4.c.3 Giai on phn ng ha hc l giai on kim sot
Trong trng hp ny, phn ng khng chu nh hng ca lp tro m ch ph thuc vo b
mt ngoi ca li : . Do , biu thc vn tc phn ng c cho bi cc phng
trnh (1), (2) v (3) :
2
c c
r 4 S =
( ) 8 k b
r Ak
A
2
c
B
2
c
C
dt
dN
r 4
b
dt
dN
r 4
1
=

Vi k
r
l hng s vn tc phn ng bc mt xy ra trn b mt li, s
-1
Kt hp (5) v (3), ta c : k b
r Ak
c
B
c
2
c B
2
c
C
dt
dr
dt
dr r 4
r 4
1
= =

Hay :

=
t
0
Ak r
r
R
c B
dt C k b dr
c
Suy ra, thi gian cn thit t n chuyn ha no : ( )
c
Ak r
B
r R
C k b
t
=
Thi gian ht rn phn ng hon ton r
c
= 0, ta c : ( ) 9
Ak r
B
C k b
R
=
( )
3 1
B
c
x 1 1
R
r
1
t
/
= =

V.4.c.4 Biu thc vn tc trong trng hp tng qut
Cc tr lc trrn xy ra ni tip nhau, do ta c th kt hp cc tr lc ny theo 2 cch :
Thi gian cn thit t n chuyn ha no l tng thi gian cn thit vt
qua tng tr lc ny :
loi
t t t t
tro phim
+ + =

Hay khi chuyn ha hon ton :
loi
+ + =
tro phim

Kt hp cc tr lc ring cho biu thc vn tc tng qut :
( )
( )
r
2
c
2
Ae c
c
k
A A
0
A
k r
R
D r
r R R
k
1
C b
dt
dN
S
1
r
+
+
= =

Hay
( )
( ) 9
r Ae
c c
k
2
2
c
B
B
c
k
1
D R
r r R
k R
r
C b
dt
dr
+
=
Ta thy rng tr lc thay i theo rc ngha l theo s tin trin ca phn ng. T lc ht rn
bt u phn ng cho n khi phn ng hon ton th tr lc trung bnh ca 3 giai on l :
70
( ) 7
r Ae r
A
A r
A
0
k
3
D 2
R
k
1
C
C k
dt
dN
S
1
+ +
= =
V d :
Nung qung ZnS :
1- Di dng cc ht hnh cu ng knh 2 mm trong mt dng kh cha 8% oxygen
900
o
C. Phn ng xy ra theo phng trnh sau :
2ZnS + 3O
2
2ZnO + 2SO
2
gi s phn ng xy ra theo m hnh li cha chuyn ha, tnh thi gian cn thit chuyn
ha ton b ht
2- Lp li qu trnh tnh ton trn vi ng knh ht l 0,2 mm
Bit : - khi lng ring ca ht rn : 4,13 kg/m
3
- hng s vn tc phn ng : k
r
= 2 cm/s
- p sut : 1 at
- h s khuych tn : D
Ae
= 0,08 cm
2
/s

Ky Thuat - Thiet Bi Phan Ung

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ky Thuat - Thiet Bi Phan Ung

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

: bin thin enthalpie tiu chun v thay i nhit t To n T ;

You might also like