KOMPENDIJ FIZIKE (Fizika 1 i Fizika 2) ZA FER U FORMULAMA

Razredbeni ispit za upis na diplomski studij FER-a

KINEMATIKA SITNOG TIJELA
Gibanje po pravcu
t
s
v
d
d

=
,

a
s
t
=
d
d
2
2
,
s v t t
t
t
=
}
( ) d
1
2
,
v a t
t
t
=
}
d
1
2

Jednoliko gibanje

s v t s = +
0

Jednoliko ubrzano gibanje

s a t v t s = + +
1
2
2
0 0
v
2
= 2as + v
0
2


v v a t = +
0

Gibanje po krunici
e

=
d
dt

o

=
d
d
2
2
t


v r = e

a v
r
= e

a r
t
= o
Jednoliko gibanje po krunici
= et +
0

Jednoliko ubrzano gibanje
=
1
2
ot
2
+ e
0
t +
o
e
2
= 2o + e
0
2

e = ot + e
0

Kosi hitac
v
x
= v
0x
= v
0
coso v
y
= v
0y
gt = v
0
sino gt
x = v
0
t coso y = v
0
t sino
1
2
gt
2

y x
gx
v
= tan
cos
o
o
2
0
2 2
2

t
v
g
H
=
0
sino
,
H
v
g
=
0
2 2
2
sin o

X
v
g
=
0
2
2 sin o


DINAMIKA ESTICE
Newtonovi zakoni gibanja

p m v =

F
m v
t
p
t
=

=
d( )
d
d
d

F ma = (m = konst.)

G m g =
F
TR
= N,


I F t p p
t
t
= =
}
d
1
2
2 1

Centar mase

r
mr
m
i i
i
n
i
i
n CM
=
=
=

1
1

r
r m
m
CM
=
}
d

Centripetalna sila

F m r
CP
= e
2
,

F m r m
v
r
CP
= = e
2
2


RAD I ENERGIJA. SUDARI
W F s =
}


d
P
W
t
=

P
W
t
F v = =
d
d



E
mv
k
=
2
2
E
p
= mgh
E ks
p
=
1
2
2

q =
W
W
D
U

Elastini sraz
mv m v mv m v
1 1 2 2 1 1 2 2

+ = ' + '
m v m v m v m v
1 1
2
2 2
2
1 1
2
2 2
2
2 2 2 2
+ =
'
+
'

' =
+
+
v
m m v m v
m m
1
1 2 1 2 2
1 2
2 ( )

' =
+
+
v
m m v m v
m m
2
2 1 2 1 1
1 2
2 ( )

Neelastini sraz
m v m v m m v
1 1 2 2 1 2

+ = + ' ( )

' =
+
+
v
m v m v
m m
2 2 1 1
1 2


v v v v
1 2 1 2
= ' ' ( )
q
m m
m m
v v =

+

1
2
1 2
1 2
1 2
2
( )


Koeficijent restitucije:
k
v v
v v
=
' '

1 2
2 1


VRTNJA KRUTOG TIJELA

M r F = I r m =
}
2
d I = I
CM
+ md
2

L r p r mv = =

M
L
t
=
d
d

Vrtnja oko glavnih osi inercije

L I = e

M I = o (I = konst.)
Snaga i energija pri vrtnji
W M =
}
d

0
W = M (M = konst.)
P = Me
E I
k
=
1
2
2
e

E m v I
k CM CM
= +
1
2
1
2
2 2
e



Tijelo I Poloaj osi
tanki prsten mr
2
na ravninu
prstena
okrugla ploa (mr
2
)/2 na ravninu
ploe
puni valjak (mr
2
)/2 uzduna os
valjka
tanki uplji
valjak
mr
2
uzduna os
valjka
uplji valjak
m r r + ( )
1
2
2
2
2
uzduna os
valjka
kugla (2mr
2
)/5 kroz sredite
kugle
tanka uplja
kugla
(2mr
2
)/3 kroz sredite
kugle
unj (stoac) (3mr
2
)/10 uzduna os
stoca
tanki tap
duljine l
(ml
2
)/12 na sredite
tapa

ZVRK
Slobodni zvrk: e

I L
dt
L d
M = = = 0
unj nutacije:
1 1 0 0
e e

I I L
A
+ =
Precesija:
L
M
dt
d
L M = = O O =



INERCIJSKI I NEINERCIJSKI SUSTAVI
Galilejeve transformacije
x = x + vt y = y z = z t = t
v v v
x
= ' +
0
v v
y y
= ' v v
z z
= ' a = a
Inercijalne sile
i
F F a m

+ = '
0
a m F
i

F m r
CF
= ' e
2

F m v
COR
= ' 2 e

KLASINA GRAVITACIJA

F G
m m
r
r =

1 2
2 0


= G
m
r
r
2 0

E G
m m
r
=

1 2

= G
m
r

) ( ) ( ) ( r E r E
r d
d
r F
p p

V = =
RELATIVISTIKA MEHANIKA
Lorentzove transformacije
' =

x
x vt
1
2
|
y = y z = z
' =

t
t
v
c
x
2
2
1 |

l l =
0
2
1 |
A
A
t
t
=

0
2
1 |

| =
v
c

Slaganje brzina
' =


u
u v
v
c
u
x
x
x
1
2

' =


u
u
v
c
u
y
y
x
1
1
2
2
|

' =


u
u
v
c
u
z
z
x
1
1
2
2
|

Energija
p
mv
=
1
2
|

E
mc
=

2
2
1 |

E E mc mc
k
= =

|
\

|
.
|
|
2 2
2
1
1
1
|


v
c
E
p =
2

E c p m c = +
2 2 2
pc E mc E = +
k k
2 2
2

STATIKA TEKUINA
p
F
S
=
d
d
p = p
0
+ gh F
u
=
t
gV
Povrinska napetost:
2
F
S
W
=
A
A
= o

Laplaceova formula: )
1 1
(
2 1
R R
p + = A o
Kapilarne pojave:
gr
h

0 o cos 2
=

Barometarska formula
p p
p
gh
=

0
0
0
e

, T = konst., p
0
= 101325 Pa,

0
= 1,225 kg/m
3
A
A
T
h
= 6 5 ,
K
km

p p
h
=

|
\

|
.
|
0
5 255
1
0 0065
288
,
,
m


DINAMIKA (STRUJANJE) TEKUINA
Q = Sv =konst.
p gh
v
+ +

=

2
2
konst.

F S
v
z
TR
= q
d
d

Re =

q
v l

Poiseuilleov zakon:
( ) v
p p
l
R r =

1 2 2 2
4q

Q
p p
l
R =
t
q 8
1 2 4

F lv
TR
= 8tq
Stokesov zakon: F
TR
= 6tqRv

Turbulentno strujanje:
F C S v
OT
=
1
2
0
2

TOPLINA I TEMPERATURA
Rastezanje vrstih tijela
l
t
= l
0
(1 + oAT)
o =

=
l l
l t l
l
T
t 0
0 0
1 A
A

V
t
= V
0
(1 + AT)
o =

= =
V V
V t V
V
T
0
0 0
1
3
A
A

Jednadba stanja idealnog plina
pV nRT
m
M
RT = =

pV = konst. T = konst.
V V
T
T
=
0
0
p = konst.
p p
T
T
=
0
0
V = konst.
irenje topline
Q = mcAT
Q
T
x
St =
A
A

R
T
=
A
u

R
x
S
=
A

q = h
c
(T
p
T
f
)

TERMODINAMIKA
Prvi zakon termodinamike
d Q U W = +
U n
i
RT =
2

Molarni toplinski kapaciteti
C
n
Q
T
V
V
konst
=
|
\

|
.
|
=
1 d
d
.

C
n
Q
T
p
p
konst
=
|
\

|
.
|
=
1 d
d
.

C
p
C
V
= R
k =
C
C
p
V

Specifini toplinski kapaciteti
c
C
M
p
p
=

c
C
M
V
V
=

Rad plina:
W p V
V
V
=
}
d
1
2

Poissonove jednadbe (Q = 0)
p
p
V
V
1
2
2
1
=
|
\

|
.
|
k
,
T
T
V
V
1
2
2
1
1
=
|
\

|
.
|
k
,
T
T
p
p
1
2
1
2
1
=
|
\

|
.
|
k
k

Rad plina pri adijabatskoj promjeni
( ) W
nR
T T
nRT T
T
pV T
T
=

|
\

|
.
| =

|
\

|
.
|
k k k 1 1
1
1
1
1 2
1 2
1
2
1

T = konst.:
W nRT
V
V
nRT
p
p
= = ln ln
2
1
2
1

Toplinski (Carnotov) stroj
W Q Q Q Q Q
T
T
= + = =
|
\

|
.
|
1 2 1 2 1
2
1
1

q = =

W
Q
Q Q
Q
1
1 2
1

c =
Q
W
2
,
Entropija
P k S
T
Q
S S ln

2
1
1 2
= =
}


KINETIKO-MOLEKULARNA TEORIJA
TOPLINE
p
N
V
mv v = =
1
3
1
3
2 2

ef

v v
pV
m
RT
M
ef
= = =
2
3 3
pV = NkT
E kT
k
=
3
2

U
i
NkT
i
nRT = =
2 2

Maxwellova razdioba
N
N
v
N m
kT
v
mv
kT
v
= =
|
\

|
.
|
|
\

|
.
|
d
d
exp
4
2 2
3
2
2
2
t

v
kT
m
RT
M
max
= =
2 2

v
kT
m
RT
m
=

8 8
t t

Maxwell-Boltzmannova razdioba
N
N
E
N
k T
E
E
kT
E
= =

|
\

|
.
|
d
d
exp
2
3 3
t

E
kT
max
=
2

E kT =
3
2

Molarni toplinski kapaciteti
C
i
R
V
=
2

C
i
R
p
=
+ 2
2

Van der Waalsova jednadba
( ) p n
a
V
V nb nRT +
|
\

|
.
| =
2
2

a
R T
p
=
27
64
2 2
c
c

b
RT
p
=
c
c
8

Frekvencija sudara molekule u plinu:
z nd v =
4
3
2


TITRANJE
Elastinost materijala
F
S
E
x
x
=
A
M = D0
D
r
l
G =
t
2
4


Harmoniki oscilator
m
s
t
ks
d
d
2
2
0 + =
s = A sin(et +
o
)
T
m
k
= 2t

E kA =
1
2
2

Matematiko njihalo
d
d
2
2
0
0
t
g
l
=

T
l
g
= 2t

)
2
sin
4
1
1 (
2
0
0
+ = T T

Fiziko njihalo
I
t
mgL
d
d
2
2
0
0
0 + =
,
T
I
mgL
= 2t
,
l
I
mL
r
=


Prigueno titranje
d
d
d
d
2
2 0
2
2 0
s
t
s
t
s + + = o e

s(t) = Ae
ot
sin(et + ), e e o =
0
2 2
, o = T
Prisilno titranje
d
d
d
d
sin
2
2 0
2
0
2
s
t
s
t
s A t + + = o e e
,
A
F
m
0
=

s(t) = A(e) sin(et + ),
( )
A
A
( ) e
e e o e
=
+
0
0
2 2
2
2 2
4
,
tan
oe
e e
=

2
0
2 2
,
e e o
r
=
0
2 2
2
Frekvencija udara
e
e e
=
+
1 2
2

f =
e e
t
1 2
2


MEHANIKI VALOVI
v = f,
c
c
c
c


2 2
2 2
0
s
x F
s
t
=

s = A sin(et kx),
k =
2t

,
P
A
k F =
2
2
e

Transverzalni stojni valovi na uetu
v
F
=

, s
n
= 2A sin(k
n
x)cos(e
n
t),

n
l
n
=
2

Rub:
vrst-vrst:
n
= 2L/n
vrst-slobodan:

n
L
n
=

4
2 1

slobodan-slobodan:
n
= 2L/n, n = 1, 2, 3,
Longitudinalni valovi
u vrstom tijelu:
v
E
=

u kapljevini:
v
K
=
1

u plinovima:
v
p RT
M
=

=
k

k

Zvuk. Dopplerova pojava
( )
L
I
I
P
P
= = 10 20
0
0
log log
max
max
A
A
, I
0
= 10
12
Wm
2

f f
v r v
v r v
p i
p
i
=




0
0

Optiki Dopplerov efekt
c v
c v
f f
c v
c v
T T
/ 1
/ 1
'
/ 1
/ 1
'
+

+
=
relativni pomak z:
0 0
0

A
=

= z
z = v/c = | (za male brzine)
1
/ 1
/ 1

+
=
c v
c v
z (relativistiki)
ELEKTRICITET I MAGNETIZAM
Coulombov zakon
1. Sila izmeu dva tokasta naboja:

F k
q q
r
r
2
1 2
21
2 21
=
,
gdje je
k =
1
4
0
tc
~ 910
9
Nm
2
C
2
,

r
21
jedinini
vektor usmjeren od naboja 1 prema naboju 2, a

F
2

sila koja djeluje na naboj 2. Elektrini naboji q
1
i q
2

su skalarne veliine s predznakom i jedinicom
naboja.
2. Ukupna sila n tokastih naboja koji djeluju na
naboj q
n
, kojem poznajemo poloaj (koordinate x, y
i z):
( )

F kq
q
r
r kq
q
r r
r r
i
i i
n
i
i
i
i
i
n
0 0
0
2
1
0 0
0
3 0
1
= =

= =

, gdje je

r
i 0
vektor od itog naboja sustava do toke (x, y, z),
a r
i 0
pripadni jedinini vektor. (

r r r
i i i 0 0 0
2
= ).
Jakost elektrinog polja

E
F
Q
=


Jakost elektrinog polja na udaljenosti r od naboja
Q:

E
Q
r
r =
1
4
2 0
tc
. Izraz vrijedi i za polje nabijene kugle
polumjera R, u podruju r > R. Dielektrina
konstanta iznosi c = c
0
c
r
, , gdje je c
r
relativna
dielektrina konstanta.
Elektrino polje sustava naboja:

E
q
r
i
i i
n
i
=
=

1
4
0
2
1
0
tc
r
, gdje je

r
i 0
vektor od itog naboja
sustava do toke (x, y, z), a r
0i
pripadni jedinini
vektor.
Polje vrlo dugog ravnog vodia:

E
r
r =

tc 2
0

, linijska gustoa naboja;

r
0

jedinini vektor
Polje ravnomjerno nabijene beskonane ravnine:

E x =
o
c 2
0
; o plona gustoa naboja na ravnini,

x
0
jedinini vektor okomit na ravninu. Izraz
vrijedi i za sluaj ravnomjerno rasporeenog
naboja po zamiljenoj ravnini, koji stvara elektrino
polje s obje strane.
Polje ravnomjerno nabijene beskonane metalne
ploe:

E x =
o
c
0
; o plona gustoa naboja na jednoj
strani ploe,

x
0
jedinini vektor okomit na
nabijenu plou i okrenut prema dielektriku. Izraz
vrijedi i za polje u neposrednoj blizini metalne
elektrode proizvoljnog oblika, ali tada za o, koja se
sada mijenja po elektrodi, treba uzeti vrijednost na
mjestu elektrode tik uz promatranu toku u
dielektriku.
Polje izmeu dviju ravnomjerno i suprotno
nabijenih paralelnih ravnina:

E x =
o
c
0
.
Proporcionalnost izmeu vektora elektrinog
pomaka i jakosti elektrinog polja:

D E = c .
Elektrini dipolni moment:

p d Q =
Moment para sila na dipol u homogenom
elektrinom polju:

M p E =
Potencijalna energija dipola: U p E =

Gaussov zakon

D S q
S
i
i
S
=
|
\

|
.
|
}}

d
, odnosno tok vektora
elektrinog pomaka

D kroz bilo koju zatvorenu

plohu, tj integral

D S
}}
d po toj plohi, jednak je
ukupnom elektrinom naboju obuhvaenom tom
plohom.
Elektrini potencijal
Definicija:
( ) V P
E P
q
E s V P
P
P
( )
( )
d = = +
}
p


0
0
; gdje
je P
0
referentna toka, a P toka u kojoj raunamo
potencijal.
Razlika potencijala izmeu dvije toke P
1
i P
2
:
( ) ( ) V P V P E s
P
P
2 1
1
2
=
}


d

Potencijal tokastog naboja:
V
q
r
=
1
4
0
tc

Elektrino polje je gradijent potencijala:


E V
V
x
i
V
y
j
V
z
k = = + +
|
\

|
.
| grad
c
c
c
c
c
c
, ( , , )


i j k
jedinini vektori
Potencijal izolirane metalne kugle polumjera R:
V
Q
R
=
1
4
0
tc

Potencijalna energija sustava naboja:
E E V
P
cijeli prostor
=
}
c
0 2
2
d

Gustoa energije u elektrinom polju:
u E =
1
2
0
2
c

Kapacitet vodia: C = Q/AV
Kapacitet ploastog kondenzatora:
C
S
d
r
= c c
0

Kapacitet cilindrinog kondenzatora:
C
l
r r
=
2
0
2 1
tc
ln( / )
; l duljina cilindra, r radius
cilindra, r
2
> r
1

Kapacitet kuglastog kondenzatora:
C
r r
r r
=

4
0
1 2
2
tc
;
r radius kugle, r
2
> r
1

Paralelni spoj: C = C
1
+ C
2
+ C
3
+
Serijski spoj: 1/C = 1/C
1
+ 1/C
2
+ 1/C
3
+
Elektrino polje u dielektriku izmeu paralelnih
ploa:

E E
r
=
1
0
c

Energija kondenzatora:
W
C U Q
C
Q U
=

= =

2 2
2 2 2

Gustoa energije u dielektriku:
w E
r
=
1
2
0
2
c c

Elektrina struja, Ohmov zakon:
Ohmov zakon:
I
U
R
=

Pad napona: U = RI
Elektrina struja:
I
q
t
=
d
d

Gustoa struje:
j
I
S
=

Serijski spoj otpora: R = R
1
+ R
2
+ R
3
+

Paralelni spoj otpora: 1/R = 1/R
1
+ 1/R
2
+ 1/R
3
+
Elektrini otpor:
R
l
S
=

Ovisnost otpora o temperaturi: R
2
= R
1
(1 + oAT)
Veza izmeu vodljivosti i otpornosti:
o

= =
1 1
;G
R

Elektrino polje u homogenoj ici: E = U/l
Napon na stezaljkama izvora: U = E R
u
I
Snaga elektrine struje: P = UI
Snaga na omskome vodiu: P = I
2
R
Kirchhoffova pravila:
I. Zbroj jakosti struja koje ulaze u vorite jednak
je zbroju jakosti struja koje izlaze iz vorita.
II. U svakoj zatvorenoj petlji zbroj svih
elektromotornih sila jednak je zbroju svih
padova napona na otpornicima:
E R I
i
i
i
i
i

=

Istosmjerna struja
RC strujni krug s baterijom:
I
E
R
t RC
=

e

Izbijanje kondenzatora preko otpornika R:
I
dQ
dt
E
R
t RC
= =

e

Vremenska konstanta RC kruga: T = RC
Izmjenine struje
Efektivna vrijednost periodiki promjenjive veliine,
npr. struje i(t), definirana je kao
I
T
i t t
T
ef
=
}
1
2
0
( ) d

Efektivna vrijednost sinusoidalnog napona i struje:
U
U
ef
=
max
2
;
I
I
ef
=
max
2

Induktivni otpor: R
L
= eL
Kapacitivni otpor:
R
C
C
=
1
e

Impedancija:
( ) Z R R R
L C
= +
2
2

Admitancija:
Y G
L
C = +
|
\

|
.
|
2
2
1
e
e



Ohmov zakon za izmjeninu struju:
I
U
Z
U Y = =

Radna snaga izmjenine struje: P = UI cos
J alova snaga: Q = UI sin
Prividna snaga: S P Q = +
2 2

Faktor snage:
cos =
R
Z

Rezonantna frekvencija:
f
LC
=
1
2t

Transformatorski omjer: U
1
: U
2
= I
2
: I
1
= N
1
: N
2

Trofazni sustav
Trofazni napon:
( )
( )
U U t
U U t
U U t
R R
S S
T T
=
= +
= +
max
max
max
sin
sin
sin
e
e t
e t
2 3
4 3

Trofazna struja:
( )
( )
I I t
I I t
I I t
R R
S S
T T
=
= +
= +
max
max
max
sin
sin
sin
e
e t
e t
2 3
4 3

Simetrini trofazni sustav u spoju zvijezda
Linijski napon (napon izmeu dvije faze, npr. R i S):
( ) U U t
RS R
= 3 6
max
sin e t
Odnos faznih i linijskih napona:
U U U U
RS RT ST
= = = 3 , gdje je
U = U
OR
= U
OS
= U
OT
fazni napon. Za trokutni spoj
vrijedi: U
RS
= U
RT
= U
ST
= U
Snaga trofaznih sustava jednaka je zbroju snaga
pojedinih faza, a u sluaju simetrinog sustava
vrijedi P = 3UI, gdje su s U i I oznaeni fazni
napon i fazna struja.

MAGNETIZAM
Magnetsko polje
Magnetska sila izmeu dva naboja koji se gibaju:
( )

F
q q
r
v v r =
'
'

t
0
2
4

Magnetsko polje tokastog naboja:
( )

B
q
r
v r =
'
'

t
0
2
4

Gaussov zakon za magnetizam:

B S =
}
d 0
Biot-Savartov zakon:
2
d
4
1
d
r
r
r
l I
H

=
t

Jakost magnetskog polja na osi prstena
postavljenog u xy ravnini:
( )
H
b I
b z
z
=
+
2
2 2
3 2
2
, gdje
je b polumjer prstena. Jakost polja u sreditu
prstena dobije se uvrtavajui z=0 u gornju
jednadbu.
Jakost magnetskog polja cilindrine zavojnice -
solenoida:
( ) H
I n
z
=

2
1 2
cos cos u u
, gdje je n broj
zavoja po jedinici duljine du zavojnice.
Jakost magnetskog polja na udaljenosti a od ravnog
vodia:
H
I
a
=
2t

Sile po jedinici duljine izmeu dvaju paralelnih
vodia kroz koje teku struje I
1
i I
2
udaljenih za a:
F
I I
a
=
|
\

|
.
|
|
\

|
.
|

t
0 1 2
4
2


Ampereov zakon:

H l I =
}

d
Kruna staza u magnetskom polju:
r
p
qB
=

Ciklotronska frekvencija:
f
qB
m
=
2t

Lorentzova sila:



F qE qv B = +
Sila na segment vodia: d d

F I l B =
Veza izmeu jakosti magnetskog polja i magnetske
indukcije:
H
B
=

, gdje je
( ) _ = +
0
1
m

magnetska permeabilnost.
Elektromagnetska indukcija
Inducirana EMS u vodljivom tapu duljine l koji se
giba u magnetskom polju B brzinom v okomitom i
na B i na l: U
ind
= vBl
Faradayev zakon:
U
t
B
ind
=
d
d
u
, integralni oblik

E s
t
B
=
}
d
d
d
u
zatvoreni put

Magnetski tok: u
B
B S =
}

d
Meuvodika indukcija:
U M
I
t
21 21
1
=
d
d

Samoindukcija:
U L
I
t
s
=
d
d

Samoinduktivitet zavojnice po jedinici duljine:

0
n
2
tb
2
, gdje je n broj zavoja po jedinici duljine, a
b radius solenoida.
Samoinduktivitet toroidalne zavojnice:
L N h
b
a
=
|
\

|
.
|

t
0 2
2
ln

Samoinduktivitet ravnog vodia:
( ) ( ) L l l r = 2 2 0 75 ln , ; r radius vodia, l
duljina vodia, l r
Samoinduktivitet koaksijalnog kabela:
( ) ( ) L l r r = 2 0 25 ln ,
v u
; r
v
vanjski radius, r
u

unutarnji radius, l duljina kabela
Magnetska energija u zavojnici: W LI
L
=
1
2
2

Gustoa magnetske energije:
w B
B
=
1
2
0
2

Istosmjerni RL strujni krug
Ukljuivanje:
I
E
R
R
L
t
=
|
\

|
.
|

1 e

Iskljuivanje:
I
E
R
R
L
t
=

e

Vremenska konstanta RL kruga: T = L/R

MAXWELLOVE JEDNADBE

D S V
V S
d d =
}}} }}



B S
S
d =
}}
0

E s
t
B S
K S
d d
} }}
=
c
c

H s J S
t
D S
K S S
d d
} }} }}
= +
c
c
d

div

D=
div

B = 0
rot


E
B
t
=
c
c



rot


H J
D
t
= +
c
c

w E
el
=
1
2
2
c
,
w H
m
=
1
2
2

ELEKTROMAGNETSKI VALOVI
Valna jednadba za elektrino polje

E :
A

E
c
E
t
=
1
0
2
2
2
c
c

( )E E

2
V = A je Laplaceov operaror koji djeluje na
vektor

E :
A A A A

E E i E j E k
E
x
E
y
E
z
i
E
x
E
y
E
z
j
E
x
E
y
E
z
k
x y z
x x x
y y y
z z z
= + +
= + +
|
\

|
.
| +
+ + +
|
\

|
.
|
|
+
+ + +
|
\

|
.
|
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
c
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
.

v =
1
c
,
c =
1
0 0
c

( )


E E t k r =
0
sin e ,
( )


B B t k r =
0
sin e ,
E vB
0 0
= ,
( )


E B u =
1
c
,
E
H
r
0
0
377
=
O
c

Ukupna gustoa energije:
w E B = +
1
2
1
2
2 2
c

Poytingov vektor:

S E H =

GEOMETRIJSKA OPTIKA
Zakon loma
sin
sin
u
l
n
n
=
2
1
,
n
c
v
=
,
sinu
n
n
g
=
2
1


Sferno zrcalo. Poveanje
1 1 2 1
a b r f
+ = =
,
m
b
a
=

Planparalelna ploa
A =

(
d u
u
n u
sin
cos
sin
1
2 2

Prizma
o = u
1
l
1
+ u
2
l
2
, A = l
1
+ l
2
,
n
A
A
=
+
|
\

|
.
| sin
sin
min
o
2
2

Sferni dioptar. Tanka lea
n
a
n
b
n n
r
1 2 2 1
+ =

,
m
n
n
b
a
=
1
2
,
1
2
n
n
f
f
r f f
a
b
a b
= =
1 1 1 1 1
2 1
1 1 2
a b
n n
n r r f
J + =


|
\

|
.
| = =


FIZIKALNA OPTIKA
Interferencija
Uvjet za konstruktivnu interferenciju:
optika razlika puta = m, m = 1, 2, 3,
Uvjet za destruktivnu interferenciju:
optika razlika puta = ( ) 2 1
2
m

, m = 1, 2, 3,
Youngov pokus:
ay
d
m =

Tanka ploa: ( ) 2 2 1
2
2 2
d n u m = + sin


Newtonovi kolobari
R
r
d
2
2
=

n
R
r
d =
2
2
(sredstvo n u klinu)
Svijetli kolobar (reflektirana svjetlost):
2
) 1 2 (
s

= m R r
, m = 1, 2, 3,
Tamni kolobar (reflektirana svjetlost):
Rm r
t
= , m = 0, 1, 2, 3,
Uvjeti (formule) su obratni za transmitiranu
svjetlost.
Ogib (Difrakcija)
Jedna pukotina
I I
y
y
( )
sin
o =
0
2
2
,
y
d
=
t

o sin

uvjet za minimum: d sino = n, n = 1, 2, 3,
Dvije pukotine
I I
d
d
D
D
D
( )
sin sin
sin
sin sin
sin sin
o
t

o
t

o
t

o
t

o
=
|
\

|
.
|

(
(
(
(
|
\

|
.
|
|
\

|
.
|

(
(
(
(
0
2 2
2




Optika reetka
I I
b
b
N d
d
( )
sin sin
sin
sin sin
sin sin
o
t

o
t

o
t

o
t

o
=
|
\

|
.
|

(
(
(
(
|
\

|
.
|
|
\

|
.
|

(
(
(
(
0
2 2





uvjet za maksimum: d sino = m, m = 0, 1, 2,
mo razluivanja reeteke, disperzija spektra:
A

=
1
mN
,
d
d cos
o
o
=
m
d

Polarizacija
Brewsterov zakon: tan u
B
= (n
2
/n
1
)
Malusov zakon: I = I
0
cos
2

Polaroid:
0
2
1
I I =

FOTOMETRIJA
du = I de,
E
S
I
r
= =
d
d
cos
u
2
|

2
2
'
'
r
r
d d u = u
o o cos cos
0
2
I LdA
d
d
dI = =
O
u
=
2 2
, sin
r
S
d d
r
dS
d
A
= AO = = O o o
o cos
2
dA d
d
L
O
u
=
dA
d
R
u
=

dJ K dI d J dP = O = ) ( ,
KVANTNA PRIRODA SVJETLOSTI
Stefan-Boltzmannov zakon
( ) I f T =

}
, d
0
, I = oT
4

Wienov zakon:
m
T = 2,89810
3
mK
Planckov zakon zraenja
( ) f ,
exp

T
hc
hc
kT
=
|
\

|
.
|
2 1
1
2
5

( ) f ,
exp
f T
h
c
f
h f
kT
=
|
\

|
.
|
2
1
2
3
t



1
=
kT
hf
e
hf
E
Fotoelektrini efekt
E = hf,
mv
hf W
i
2
2
s

gr
gr i
c
h f h W

= =
Comptonov efekt
hf + mc
2
= hf + mc
2
,
( ) 0

2
mv
h f
c
h f
c
h f f
c
2
2 2
2
2
=
|
\

|
.
| +
' |
\

|
.
|
'
cos

( ) =

1
2 2
1
2
v c
2
sin
2
'
2
0

mc
h
= = A
,
h
mc
= 2,42 10 m
-12


STRUKTURA ATOMA
Bohrov model
1 1 1
2 2

=
|
\

|
.
| R
k n
,
r
h
mZe
n
n
=
c
t
0
2
2
2

za n = 1, 2, 3,
E
Z me
h n
n
=
2 4
2
0
2 2
8
1
c
, hv = E
n
E
k

Magnetski dipolni moment elektrona s
orbitalnim kutnim momentom koliine
gibanja
) 1 (
2 2
+ = =

m
e
L
m
e
L

Magnetski spinski moment elektrona sa
spinskim kutnim momentom koliine
gibanja
) 1 ( + = = s s
m
e
L
m
e
s s

Zeemanov efekt
B m
n h
me Z
E
B m l n
+ =
c
2 2
0
2
4 2
, ,
1
8

za m = 0, 1, 2,

Moseleyev zakon
)
1 1
( ) ( 6 , 13
2 2
2
n k
a Z E E hf
k n
= = [eV]
Kserija a ~ 1
( ) f cR
n
Z a =
|
\

|
.
| 1
1
2
2

Lserija a ~ 7,4
( ) f cR
n
Z a =
|
\

|
.
|
1
2
1
2 2
2

Braggov zakon
2d sin 0 = n, n = 1, 2, 3,
De Broglieve relacije
mc
2
= hf,
p mv
h
= =

ATOMSKA JEZGRA
Defekt mase
Am = Zm
p
+ Nm
n
m
A

Energija vezanja
E
b
= [Zm
p
+ (A Z)m
n
m
A
]c
2

E
b
= [Zm
H
+ (A Z)m
n
m
X
]c
2

Zakon radioaktivnog raspada
A
N
t
N = =
d
d

, N = N
0
exp(t),
=
ln2
1 2
T
,

1
= T

Svojstva jezgre
m fm r A r R
15
0
3 / 1
0
10 1

= ~ =
A=(Z+N) broj nukleona (bariona) u jezgri
Nuklearne reakcije (a +X Y + b). Udarni
presjek
Q = (m
X
+ m
a
)c
2
(m
Y
+ m
b
)c
2
,
o =
A
A
N
nN x

o raspad:
o
4
2
4
2
+

Y X
A
Z
A
Z

|

raspad:
) (
1
1
1
0 1 e e
A
Z
A
Z
e p n Y X u u | + + + +

+

) (
1
0
1
1 1 e e
A
Z
A
Z
e n p Y X u u | + + + +
+ +

raspad:
+ X X
A
Z
A
Z
*
Rutherfordov diferencijalni udarni presjek
za rasprenje estice (bez spina) mase m i
naboja q = ze na jezgri (naboj Q = Ze)
( )
( )
2
sin
1
4 4 d
d
4
4 2 2
0
4 2 2
0

tc
=
O
o
= 0 o
v m
e Z z


TABLICA ELEMENATA

Z X A Z X A Z X A Z X A Z X A
1. H 1,0079 23. V 50,9415 45. Rh 102,9055 67. Ho 164,9303 89. Ac 227,0278

Z X A Z X A Z X A Z X A Z X A
2. He 4,0026 24. Cr 51,9961 46. Pd 106,42 68. Er 167,26 90. Th 232,0381
3. Li 6,941 25. Mn 54,9381 47. Ag 107,8682 69. Tm 168,9342 91. Pa 231,0359
4. Be 9,0122 26. Fe 55,847 48. Cd 112,411 70. Yb 173,04 92. U 238,0289
5. B 10,811 27. Co 58,9332 49. In 114,82 71. Lu 174,967 93. Np 237,0482
6. C 12,011 28. Ni 58,69 50. Sn 118,710 72. Hf 178,49 94. Pu (244)
7. N 14,0067 29. Cu 63,546 51. Sb 121,75 73. Ta 180,9479 95. Am (243)
8. O 15,9994 30. Zn 65,39 52. Te 127,60 74. W 183,85 96. Cm (247)
9. F 18,9984 31. Ga 69,723 53. I 126,9045 75. Re 186,207 97. Bq (247)
10. Ne 20,1797 32. Ge 72,61 54. Xe 131,29 76. Os 190,2 98. Cf (251)
11. Na 22,9898 33. As 74,9216 55. Cs 132,9054 77. Ir 192,22 99. Es (252)
12. Mg 24,3050 34. Se 78,96 56. Ba 137,327 78. Pt 195,08 100. Fm (257)
13. Al 26,9815 35. Br 79,904 57. La 138,9055 79. Au 196,9665 101. Md (258)
14. Si 28,0855 36. Kr 83,80 58. Ce 140,115 80. Hg 200,59 102. No (259)
15. P 30,9738 37. Rb 85,4678 59. Pr 140,9077 81. Tl 204,3833 103. Lr (260)
16. S 32,066 38. Sr 87,62 60. Nd 144,24 82. Pb 207,2 104. Rf (261)
17. Cl 35,4527 39. Y 88,9059 61. Pm (145) 83. Bi 208,9804 105. Ha (262)
18. Ar 39,948 40. Zr 91,224 62. Sm 150,36 84. Po (209) 106. (263)
19. K 39,0983 41. Nb 92,9064 63. Eu 151,965 85. At (210) 107. (262)
20. Ca 40,078 42. Mo 95,94 64. Gd 157,25 86. Rn (222) 108. (265)
21. Sc 44,9559 43. Tc (98) 65. Tb 158,9253 87. Fr (223) 109. (266)
22. Ti 47,88 44. Ru 101,07 66. Dy 165,50 88. Ra 226,0254

Z redni broj
X simbol kemijskog elementa
A atomska masa


VANIJE FIZIKALNE KONSTANTE

brzina svjetlosti u vakuumu .......................................... c = 2,9979245810
8
m/s
elementarni elektrini naboj .......................................... e = 1,60210
19
C
dielektrina konstanta vakuuma .................................... c
0
= 8,85410
12
F/m
permeabilnost vakuuma ................................................
0
= 4t10
7
H/m
gravitacijska konstanta .................................................. G = 6,674210
11
Nm
2
kg
2

Planckova konstanta...................................................... h = 6,62606910
34
Js
reducirana Planckova konstanta .................................... = 1,05457110
34
Js
Boltzmannova konstanta ............................................... k = 1,3806510
23
J/k
plinska konstanta ........................................................... R = 8,314 Jmol
1
K
1
Avogadrov broj ............................................................. N
A
= 6,0221410
23
mol
1

normirani molarni volumen plina ................................. V
mo
= 22,410
3
m
3
mol
1

Loschmidtov broj .......................................................... n
L
= 2,68710
25
m
3

Stefan-Boltzmannova konstanta ................................... o = 5,6710
8
Wm
2
K
4

Rydbergova konstanta ................................................... R

= 1,097410
7
m
1

Rydbergova energija...................................................... hcR

= 13,605 eV
masa mirovanja elektrona ............................................. m
e
= 9,109410
31
kg
masa mirovanja protona ................................................ m
p
= 1,672610
27
kg
masa mirovanja neutrona .............................................. m
n
= 1,674910
27
kg
atomska masena konstanta ............................................ m
u
= 1,6605410
27
kg
energijski ekvivalent atomske masene konstante ......... AE
u
= 931,494 MeV
pretvorbena konstanta.................................................... c = 197,327 MeVfm
standardna akceleracija slobodnog pada ....................... g = 9,80665 ms
2

Faradayeva konstanta .................................................... F = 96485,31 C/mol
Comptonova valna duljina elektrona ............................
C
= 2,426310
12
m
Bohrov polumjer ........................................................... r
0
= 0,52917710
10
m
konstanta fine strukture ................................................. o = 7,29735310
3
= 1/137
srednji polumjer Zemlje ................................................ 6,3710
6
m
masa Zemlje .................................................................. 5,9610
24
kg
polumjer Sunca ............................................................. 6,9510
8
m
masa Sunca.................................................................... 1,9810
30
kg
polumjer Mjeseca .......................................................... 1,7410
6
m
masa Mjeseca ................................................................ 7,3310
22
kg
srednja udaljenost sredita Zemlje i Sunca ................... 1,4910
11
m
srednja udaljenost sredita Zemlje i Mjeseca................ 3,8410
8
m
ophodno vrijeme Zemlje oko Sunca ............................. 365,25 dana
ophodno vrijeme Mjeseca oko Zemlje .......................... 27,32 dana = 2,3610
6
s
kutna brzina vrtnje Zemlje oko svoje osi ...................... 7,27210
5
rads
1




Priredio: prof. dr. sc. Tomislav Petkovi, Zpf, FER
(lipnja, 2010.)