OSNOVE EKONOMIJE

Dr. Svetislav Polovina

EKONOMIJA VS EKONOMIKA
Ekonomija i ekonomika nisu identini
pojmovi. Ekonomija je iri a ekonomika ui
pojam.
EKONOMIJA
Termin ekonomija potjee od grkih rijei
oikos (kua, domainstvo) i nomos (zakon,
pravilo o upravljanju). Iz tih rijei nastala je
starogrka rije oikonomos to bi u
slobodnom prijevodu znailo skup pravila i
vjetina upravljanja domainstvom.
Suprotno oikonomji postojala je hrematistika
koja je oznaavala vjetinu trgovanja i
bogaenja
POLITIKA EKONOMIJA
Termin je izveden iz rijei oikos, nomos i polis
(grad) . Kako su u staroj Grkoj gradovi bili politike
organizacije i tvorili samostalne drave to je politika
ekonomija oznaavala skup pravila o ekonomskoj
aktivnosti u nekoj dravi.
U tom znaenju se politika ekonomija prvi puta
pojavljuje 1615. u knjizi Rasprava o politikoj
ekonomiji francuskog merkantiliste Antoina
Montchretiena.
Kao posebna disciplina poela se predavati na europskim
sveuilitima u 18.stoljeu
ONA PORED ZAKONA MATERIJALNE PROIZVODNJE
PROUAVA I DRUTVENE ODNOSE
DEFINICIJA EKONOMIJE KAO
ZNANOSTI
Ekonomija je podruje drutvene znanosti
koja prouava 1. proizvodnju i ponudu, 2.
raspodjelu, 3. razmjenu, 4. razmjenu i
potronju materijalnih dobara i usluga u 5.
odreenom vremenu, 6. prostoru i 7.
drutvu.
NE BRKATI JU S POLITIKOM
EKONOMIJOM I EKONOMIKOM
EKONOMIJA KAO VJETINA
Ekonomija je takoer vjetina pomou koje
gospodarski subjekti - pojedinci, kuanstva,
poduzea ili drava proizvode, pribavljaju i troe
materijalna dobra i usluge.
Promatra se ekonomija kao znanost tada je rije
teorijskoj ekonomiji, a kada se promatra kao
vjetina tada je rije o primjenjenoj ekonomiji.
POZITIVNA EKONOMIJA
Pozitivna ekonomija istrauje funkcionalne
i kauzalne odnose izmeu ekonomskih
varijabli bez vrijednosnih sudova o njima.
Ona prouava ekonomske pojave
onakvima kakve one jesu.
Primjer: Nezaposlenost u Hrvatskoj je
2003. iznosila preko 17 % radne snage
NORMATIVNA EKONOMIJA
Normativna ekonomija sadri prosudbe o
ekonomskoj stvarnosti ocjenjujui ih s odreenih
etikih pozicija. Ona govori kakvim bi
ekonomske pojave trebale biti.
Primjer: Visoka nezaposlenost u Hrvatskoj je
ekonomski i politiki neprihvatljiva pa politika
zapoljavanja mora biti jedan od prioriteta
ekonomske politike
EKONOMIKA
Ekonomika prouava kako ljudi alociraju i
koriste rijetke resurse u svrhu proizvodnje
dobara kojima zadovoljavaju svoje potrebe
Iz definicije ekonomike izvode se dva
glavna zakljuka : 1. dobra su rijetka, 2.
drutvo svoja dobra mora efikasno koristiti
Rijetkost i efikasnost su temelji ekonomike
PODJELA EKONOMIKE
Ekonomika se dijeli na mikroekonomiku i
na makroekonomiku
MIKROEKONOMIKA
Mikroekonomika je grana ekonomike
koja prouava ponaanje i
funkcioniranje mikroekonomskih
subjekata pojedinaca, kuanstava,
poduzea i privrednih grana.
Osniva mikroekonomike je Adam
Smith (1723 1790) koji je 1776.
objavio Bogatstvo naroda,
svojevrsnu ekonomsku Bibliju u
kojoj je objasnio funkcioniranje
trine ekonomije.
MAKROEKONOMIKA
Makroekonomika je grana ekonomike koja prouava
ponaanje i funkcioniranje privrede kao cjeline.
Osniva makroekonomike je John Maynard Keynes (1883
1946) koji je 1936. objavio djelo Opa teorija zaposlenosti,
kamate i novca gdje su dani temelji makroekonomike.
Za razliku od mikroekonomike koja se zasniva na djelovanju
trita makroekonomika se zasniva na dravnoj regulativi
privrede.
JEDINSTVO MIKRO I
MAKROEKONOMIKE
Mikroekonomika i makroekonomika nisu
meusobno razdvojene ekonomske
discpline. One se meusobno
nadopunjavaju jer se djelovanje
mikroekonomskih subjekata dogaa u
makroekonomskom okruenju.
Mikroekonomika pretpostavlja
makroekonomiku kao i obrnuto
RIJETKOST
Rijetkost je stanje u kojem postoji nesrazmjer
izmeu elja i potreba s jedne strane i
mogunosti njihovog zadovoljenja s druge.
Dobra koja su rijetka nazivaju se ekonomskim
dobrima. Dobra kojih ima u izobilju nazivaju se
neekonomskim ili slobodnim dobrima.
Ekonomska dobra imaju cijenu za razliku od
slobodnih dobara koja su besplatna
Ekonomika prouava samo ekonomska dobra


RIJETKOST VS SIROMATVO
Ne smiju se brkati rijetkost i siromatvo. I
bogati mogu eljeti vie no to imaju.
Isto tako i mala koliina neeg ne znai da
je ono rijetko. Dobro mora biti i eljeno
IZBOR
Rijetkost prisiljava ljude da ine izbor.
Kada je dobro rijetko ljudi moraju initi
izbor izmeu korisnog i manje
korisnog.Oni se suoavaju s trade-offom:
da li zadovoljiti vie jednu potrebu
odnosno zadovoljiti manje drugu potrebu
OPORTUNITETNI TROKOVI
Izabravi jednu od dvaju mogunosti
rtvovali smo onu proputenu. Vrijednost
rtvovanog dobra ili usluge naziva se
oportunitetnim trokom.
PRIMJER OPORTUNITETNOG
TROKA (1)
Trokovi studija u USA 1993. su iznosili 12000 $
godinje ukljuujui izdatke na kolarinu, knjige i
putovanje. U ovaj iznos nisu ukljueni
oportunitetni trokovi jer je student radeu na
poslovima SSS umjesto studiranja mogao
zaraditi 16000 $. Proputena zarada od 16000 $
je oportunitetni troak studiranja.
Stvarni trokovi studija jedne godine iznose ne
12 ve 28 tisua $ ako se ukljue i oportunitetni
trokovi.
PRIMJER OPORTUNITETNOG
TROKA (2)
Problem: Vlasnik tvrtke treba zaposliti nekoliko
menadera. Pretpostavimo da svaski menader
ima vremena za samo jedan zadatak. Vrijednost
zadatka A je 100000$, zadatka B 75000 $ i
zadatka C 50000 $. Vlasnik tvrtke zapoljava
dvojicu menadera na poslovima A i B. Koliki je
oportunitetni troak zadatka B ?
Odgovor: Radei posao B menader je rtvovao
posao C ija je vrijednost 50000 $. Toliki su i
oportunitetni trokovi posla B.
TEMELJNA PITANJA EKONOMSKE
ORGANIZACIJE
Tko, to i koliko proizvoditi ?
Kako proizvoditi ?
Za koga proizvoditi ?
Gdje proizvoditi?
Kada proizvoditi ?
Iz kojih motiva proizvoditi?
Kakav je pravni, ekonomski i politiki sustav ?
Koliki su trokovi proizvodnje, prodajna cijena i
profit ?
NEKI TEORIJSKI I POLITIKI
PROBLEMI (1)
problem ekonomiziranja i optimalizacije
proizvodnje unutar danih tehnolokih i
institucionalnih okvira
problem uspostavljanja parcijalne i ope
ravnotee
problem izbora kriterija raspodjele
problem izbora ciljeva ekonomskog razvoja i
sredstava njihovog ostvarivanja
problem upravljanja ekonomskim sustavom
NEKI TEORIJSKI I POLITIKI
PROBLEMI (2)
problem izbora temeljne proizvodne
jedinice i oblika ekonomske organizacije
drutva
problem objanjenja vrijednosti i cijena
pojedinih dobara i usluga
problem nesklada izmeu oskudnosti
resursa i ljudskih potreba
problem alokacije rijetkih resursa
NEKI TEORIJSKI I POLITIKI
PROBLEMI (3)
Problemi odnosa izmeu realnog i monetarnog
sektora ekonomije
problem ekonomskih odnosa izmeu pojedinih
drava
problem poveanja proizvodnje, zaposlenosti i
ivotnog standarda
problem odnosa trita i dravne regulacije
problem odnosa irih drutvenih vrednota prema
ekonomskim vrednotama
EKONOMSKI SUSTAVI
TRINI
NAREDBODAVNI
MJEOVITI
TRINI SUSTAV
Sustav temeljen na privatnom vlasnitvu i
privatnom poduzetnitvu
Sustav u kojem pojedinci slobodno donose
odluke to e proizvoditi ili kupovati
Sustav slobodne oscilacije cijena u kojem se
dobiva i gubi
Sustav zasnovan na naelu laissez faire (lese
fer)
NAREDBODAVNI SUSTAV
Drava donosi sve vanije odluke o
proizvodnji i potronji
Sustav zasnovan na dravnom vlasnitvu,
dravnom poduzetnitvu, centralizaciji
odluivanja, subordinaciji i planiranju.
MJEOVITI SUSTAV
Svaki od prethodnih privrednih sustava ima svoje
nedostatke pa se kombiniranjem obaju sustava nastoji
stvoriti optimalni sustav koji bi u sebi ukljuivao pozitivne
elemente i jednog i drugog
Mjeoviti sustav je takav sustav u kojem djeluje trini
mehanizam unutar institucionalnog okvira kojeg
odreuje drava
Mjeoviti sustav privreivanja je dominantan sustav
privreivanja danas u svijetu jer isti modeli
privreivanja bilo trini bilo naredbodavni ne postoje ni
u jednoj zemlji.


FAKTORI PROIZVODNJE
Da bi se moglo proizvoditi moraju prethodno
postojati pretpostavke proizvodnje. One se
nazivaju faktorima proizvodnje ili inputima.
Inputi se koriste za proizvodnju outputa.
Faktori proizvodnje su :
a) rad
b) kapital
c) zemlja
GRANICA PROIZVODNIH
MOGUNOSTI (1)
Budui su proizvodni faktori ogranieni drutvo
se suoava sa svojom granicom proizvodnih
mogunosti (PPF).
PPF predstavlja maksimalnu kombinaciju dobara
koju privreda nekog drutva moe proizvesti s
postojeim proizvodnim kapacitetima
Kada je privreda na PPF tada ona efikasno
alocira svoje resurse to znai da je poveanje
proizvodnje jednog dobra mogue na utrb
drugog dobra

GRANICA PROIZVODNIH
MOGUNOSTI (2)
Kada se privreda nalazi na PPF suoava se s
dvojbom : kojeg proizvoda proizvesti vie a
kojeg manje
Navedenu dvojbu pokazuje slijedea tablica
Mogunosti Potrona dobra Kapitalna dobra
A 0 60
B 10 50
C 20 35
D 30 20
E 40 0
GRAF PPF
POGREKE EKONOMSKOG
ZAKLJUIVANJA
nesposobnost da se ostale varijable dre
nepromijenjenim greka ceteris paribus
post hoc pogreka
greka poopavanja - greka pars pro
toto
greka subjektivnosti