C mt thc t l th ny: Rt nhiu thy c gio khi dy tc phm

"Rng x nu" ca Nguyn Ngc ... khng bit cy x nu l cy g,

k c mt s ngi Ty Nguyn. Trong on lm phim ca bo
Mc Tm do nh th Nguyn Thi Dng "cm u" cng c vi
ngi khng bit, m on lm phim ny i lm phim trong chng
trnh T tc phm ra cuc i, nhng l v "Ai t tn cho dng
sng" ca Hong Ph Ngc Tng, "n ghi ta ca Lorca" ca
Thanh Tho, "Rng x nu" ca Nguyn Ngc...
T th t bit, nhng cha c dp ni, nay nghe anh Nguyn Thi
Dng gi mt pht, th l hm h i h tng cc bc ngay...
-----------------------


"Chng ti" y, ang trn ng ln k Glei- VCH, NGuyn Thi
Dng, T Vn S, V Hng


Chng ti tr li k Glei trong tm trng va thc thm,
va hi hp. M khng hi hp sao c khi ci tn vng t
ni ting nh th m n my chc nm ri mi tr li. Thc
ra t hi ng H Ch Minh thng thng th ci s i qua
k Glei l thng xuyn. Nhng i qua vi dng li n khc
nhau nh nc vi la, nh ru vi... nc lc. k Glei
ni ting bi n c "Rng x nu" lng X Man, v l ni
nh vn Nguyn Ngc tc nn mt nhn vt vn hc va
k v va c v hoang ng b n l c Mt. M, iu k v
y cng hp dn l bi c Mt l mt nhn vt c tht.
C mt s tht l th ny, rt nhiu thy c gio dy vn
cp ba, bit ti Ty Nguyn v c tm ti mt cht v mnh
t ny, vn hay hi ti rng x nu l loi cy nh th no, n
c tht khng, hay li cng do nh vn Nguyn Ngc "sng
to" ra nh ci tn lng Kng Hoa v X Man ni ting. Lng
Kng Hoa th ti nhiu ln vit trn bo ri, tn tht ca n
l lng S't, thuc x T Tung, huyn K'bang, Gia Lai. Lng
X Man th t na ni, trc ht "gii trnh" v cy x nu .
C nhiu khi s tht n n gin v cng. Khi ln Ty
Nguyn ti tm hiu v cy K nia v bit n l cy cy
(hoc l cy) ng bng, tm hiu cy P lang th bit n l
cy hoa go, mc min min Bc... s tht ni ra nhiu khi
n mt i s thing ling v c ci b n dn d s m tng
ca con ngi, khin n khng cn lung linh huyn o, nhng
bit lm sao c, ch l li c gi mi ri thin h lao
xao hi nhau, n l cy g.
Th ci cy x nu y n chnh l cy... thng y .
Thng c 2 loi, thng 3 l v thng 2 l. Thng hai l mi l
thng ly nha, n c th cho 6kg nha/1 cy/1 nm, t
nha y ngi ta lm ra colophan, cn gi l tng hng v
du thng ngi ta hay dng quang nn cho bng. Cn
ci cy x nu ta ang ni y n l thng ba l, nha rt t,
ch yu ly g v g n nh, ph bin l lm v thng n.
Ngi dn tc Ty Nguyn, c bit vng ngi D Tring
k Glei ch s dng ca x nu mt th, mt th duy nht, y
l nha ca n thp sng ban m. H tc nhng mnh
nha, t thay n. V iu y l gii ti sao da ngi D
Tring lun m khi m hng. Cn chng ta, ch ng mt m
lng, sng mai ra, l mi, vnh tai, cc np nhn, cc gc
khut... u y mui nha thng. Ti nhiu ln i v cc
lng ngi dn tc, cha bao gi thy h s dng g cy x
nu lm nh hoc s dng vo i sng thng nht, k c
ci, c l do thi y rng cn nhiu loi g tt hn cy thng
nhiu m li khng c nha, khi, khng b hng... M c
iu ny chng ti mi pht hin trong chuyn v k Glei k
ny, y l ngi D Tring y khng gi cy thng ba l
ny l x nu, m n li l loong nuhkia, th tc l, c khi,
ngay c tn gi x nu cng l ca nh vn khai sinh cho
n?...
Hi y, trong "Rng x nu" ca Nguyn Ngc, x nu cn
l rng, xum xu v c th. Ti nh ln u tin ln k Glei
l nm 1982, t Pleiku ln phi i ba ngy bng xe zin ba
cu, x nu vn cn l rng, cy no cy y to c hai ngi
m, cao vi vi, trn ngn sc, kh chuyn cnh... n ni
ch bit ai tham mu, nh nc cho lm hn mt nh my
ch bin nha thng y. Nhng sau y th nh my b
hoang v... x nu tc thng ba l ny khng phi l loi ly
nha. By gi v li, ch thy x nu c th u na, ch ton
l thng non, m n cng li ln tt trn ni cao, cn lng tr
tri cy, lp ngi v tn, phau phau nng. V bi, v kh
khc, v hoang d...

By gi tr li, rng x nu nh th ny?...

Khong cui nhng nm tm mi ca th k trc, ci
hi ng T nh vi ci cng ty cng nng lm nghip k
Glei ang cn ni nh ni m, ng T nh c t chc cho
mt tp nh vn ln thm cng ty. Sng nht l trong s
khch mi c nh vn Nguyn Ngc. Ti thp tng ng i
chuyn y. ng T nh b tr mt xe U ot mi tinh, hai
cu, mt cu li xe tn Ngc Anh, vo loi gii nht trong i
ng li xe ca cng ty v gn nh ca c tnh khi y. V Ngc
Anh chng t l mt tay li la tht s khi a chng ti
leo ln tn nh Ngc Linh, ln Mng Hoong, k Choong,
k Nhoong... gia ma ma m mt, cch my mt khng
nhn thy pha trc, ng t, nhiu on st l, c on
ch c th tin hoc li, khng th quay u, nhiu lc xe r
t chnh vnh trn b vc... Tay la nh vi ng tc
xoay v lng nhoay nhoy nh ma, chn Ngc Anh cng
nh mt v cng khi thon thot v lin tc lc phanh lc cn
lc ga, c lc bn chn nm ngang, cng lc c thng c
cn... ng Nguyn Ngc ngi gh trn, mt khng bin sc,
mt o lin tc va d ng, va tm ng.
Vng, ng ang tm ng v lng X Man ca ng.
Lng X Man chnh l ci lng trong tc phm "Rng x
nu", ni c gi Mt, c T'n, c Mai, c b Heng, c l lng
ca ng vi tinh thn qut cng v lng dng cm v song,
vi nhng tri tim nhn hu v tnh yu va m thm va
dung d ca nhng con ngi tp trung v tiu biu ca kh
phch Ty Nguyn, tm hn Ty Nguyn, do Nguyn Ngc
sinh ra, t tn cho n, ging nh ng khai sinh ra lng
Kng Hoa t ci lng thc c tn l S't ca anh hng Np...
Ci lng y tng tn ti cch y gn trm nm, v
n tip tc hin din trong vn hc, hin din mi trong tm
thc ngi c, trong lng hc sinh bao th h, bi "Rng x
nu" c a vo ging dy trong sch gio khoa.
Nhng ln y ng Nguyn Ngc v chng ti khng
tm ra lng. n gin l v ci lng c th cch ni by gi
70 cy s, vo lng mi th cu b gy, xe khng vo c.
Chng ti xung xe i v vn di tn rng thng c th v
nghe nh vn Nguyn Ngc k chuyn. ng k v c Mt, v
ng Np, v vn ha Ty nguyn, v nhng ngy ng sng
vi h, ha trn mnh vo vi i sng ca ng bo
trc ht l chin u, tn ti, v vit c hai tc phm
i l "t nc ng ln" v "Rng x nu", sau na l ng
tr thnh mt nh vn ha am hiu Ty Nguyn su sc...
ng Nguyn Ngc c bit ti bin nhng nhn vt c tht
trong cuc i nh Np, nh Mt, nh Tho M... thnh
nhng nhn vt vn chng lung linh k o, y hp dn v
cng y thc thm xen ln t tin chn tht, cao vt tnh trng
ca m cng thm thm tr tnh, tht y o y, lm thn
thc v cng vt v bao th h ngi c v thy tr nc
Vit ta...
Ln ny i cng bo Mc Tm trong mt chng trnh v
cng l th l lm nhng b phim v nhng tc phm c
trong sch gio khoa, t cuc i vo trang vit v t trang
vit tr li cuc i. Chng ti tm v c lng X Man
xa ca c Mt.



Lng X Man hin ti, pha sau, rt cao l x nu non

Nh rng ca lng, gin d nh lng v cng... nh b nh lng

Trng hc v... b

Theo anh inh Nh Rn, con trai c ca c Mt, ngi
c a ra bc t nm 3 tui, sau cng v tr v k
Glei theo li khuyn ca b th tnh y thi y l S Ly Tng
rng v chng my v phc v qu hng 10 nm ri tao cho
chuyn v tnh, th m ri y t thu u xanh n nay
v hu, th l lng X Man c c th tn tht l X on
thuc Tu Dp cch lng by gi n 70 cy s, v hnh nh
n ln u vo rng gi m nghe u ngay c khi cn
sng th c Mt cng cha bao gi tr li c ni y k t
sau nm 75. Nguyn do l ngi Ty nguyn bnh thng
thng xuyn du canh du c, thay i ni v ni canh tc,
th m li cn chin tranh, gic gi, cn bao yu t khch
quan ch quan khc xy ra trong gn mt th k bin ng
kia. Lng mi X Man by gi m chng ti vo ln ny,
cch th trn huyn 30 cy s, nhng ng i rt kh, chng
ti phi xung xe i b kh xa, c tn l lng Xp Nght, x
Xp, y cn ba ngi con ca ngi v th 2 ca c Mt,
c chu du v c cht ni ngoi. H sng kh cht vt... Anh
Rn con trai c c Mt nguyn l gim c trung tm y t
huyn, c v lm cng c quan l ngi Thi Bnh, ci
nhau t hi ngoi Bc ri a nhau v qu chng, sinh c
ba con, con trai c ang l trng phng kinh t huyn, c v
l hiu ph trng dn tc ni tr tnh, con trai th hai ang
hc bc s ti Hu, c v ngi H Tnh l gio vin mm
non v con trai t l cng an x, cng c v con.


Di nh c Mt, chp li t nh th trn bn th nh anh inh Nh
Rn

Con trai c c Mt, anh inh Nh Rn, ngi con ca b v th
nht, hin v hu ti th trn k Glei, nguyn gim c trung
tm y t huyn


V v ng, ngi Thi Bnh, hc Trung cp Lm Nghip Lng
Sn, ly ng ri cng v k Glei, ri cng i hc trung cp y Gia
Lai- Kon Tum, ri cng v trung tm y t huyn-






Cht c Mt, con ca con ca con b v 2 ca ng, ang lng X
Man, tc Xp Nght. Chim c honh trng pht, hehe...

on trc nh c Mt ti nh anh Rn th trn k Glei


A Phim v Y Hanh, 2 ngi con ca c Mt vi b th 2 ti lng Xp
Nght. Cn mt ngi con trai na, nhng anh ang... say ru,
nm ng. Cc ngi con ca b hai (u c gia nh) bo:ng
b c xong ri i, nh gic ,ri... cht, ch bit a no l con,
a no sng a no cht... Ni thng ra l hin nay h ang sng
di mc ngho kh...
C Mt tn tht l inh Mn. Mt nm 2000. T thi
chin tranh, ng ni ting n mc Php tng mi v giao
chc v phong hm thiu tng nhng ng khng v. t
ngi bit rng ng khng bit ch, l trung i trng tuyn
truyn v trang khi c Php mi v phong thiu tng.
Sau ny lm n ch tch Mt trn Huyn, ng ch bit mi
mt ch Mt khi k vo vn bn, cn tt c ng ch truyn t
bng... ni. C nhiu d bn v vic ti sao ng khng c
phong anh hng t thi cng vi ng Np d ng l ngi
tham gia b i trc, c uy tn hn, v thc s l ngi trc
tip git c gic Php ch khng ch "bn Php chy mu"
nh ng Np. By gi th theo anh Rn, tnh Kon Tum ang
lm h s ngh nh nc phong anh hng cho ng. Thi,
mun cn hn khng, mong rng ng cng khng ly th lm
v, cng nh ng sng mt cuc i bnh d v lng l cho
n khi Ging gi d nhc n tn ng, gn nh con dn
nc Vit ai cng phi bit bi s chp cnh ca nh vn
Nguyn Ngc...
Chuyn v c Mt, c h v thc, th tc phm "Rng
x nu" trnh by, ni thm nhng chuyn "ngoi bin"
y s khng c t, thi dnh mt dp khc...
Pleiku 17/4/2010
V.C.H