TEHNIKI FAKULTET BIHA

ODSJEK: GRAEVINSKI
SMJER: OPI /VANREDNI STUDIJ-PRELAZ SA VI STEPENA/

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA: NOVI MATERIJALI

TEMA RADA: KOMPOZITNI MATERIJALI KOMPOZITI

(Definicija,sastojci,podjela,primjena)

Profesor: Prof.dr. Fuad atovi

Asistent: Mr. Husein Roi
Biha,april 2010.godine

Student:Zekovi Mersa
Broj indeksa:401

SADRAJ:

1.Uvod.........................................................................................................strana 1
2.Kompozitni materijali kroz istoriju......................................................strana 2
3.Definicija I sastojci..............................................................strana 2
4,Podjela kompozita................................................................................strana 4
4.1.Prema rasporedu strukturnih masa............................................strana 4
4.2.Prema rasporedu sastojaka........................................................strana 4
4.2.1.Vlaknima ojaani kompoziti...........................................strana 4
4.2.2.Kompoziti sa esticama.................................................strana 8
4.2.3.Ljuskasti kompoziti........................................................strana 8
4.2.4.Kermeti..........................................................................strana 9
4.2.5.Punjeni kompoziti..........................................................strana10
4.2.6.Lisnati kompoziti...........................................................strana10
4.3.Vrste matrica u kompozitima......................................................strana12
4.3.1.Kompoziti sa metalnom matricom.............................strana12
4.3.2.Kompoziti sa matricomod Al legura .............................strana13
4.3.3.Kompoziti sa keramikom matricom ......strana13
4.3.3.1.Kompoziti sa SiC matricom..... strana14
4.3.3.2.Kompoziti sa Al2O3 matricom...strana15
5.Primjena kompozita.............................................................................................strana16
6.Zakljuak..............................................................................................................strana19
7.Literatura..............................................................................................................strana20

1.UVOD:

Predmet obrade teme o kompozitnim materijalima- kompozitima je vrlo zanimljiv sa

stanovita da se prikae ta su u stvari kompozitni materijali I kako je iroka njihova
upotreba u svakodnevnom ivotu.
Svakodnevno se susreemo sa takvim materijalima. Primjenjujemo ih u svim granama
privrede , kao dijelovi maina ,strojeva,aparata,namjetaja kao dijelove odjevnih
predmeta, za objekte u kojima boravimo I ivimo ,sredstvima prevoza i slino.
ta su to kompozitni materijali,od ega se sastoje , koliko je iroka upotreba kompozitnih
materijala i kakva je budunost tih materijala, zadatak je obrade ovog seminarskog rada.
Ovim radom nije tretiran nain proizvodnje I nain ispitivanja istih
Za obradu ove teme sluila sam se raspoloivom knjigom predavaa nastavnog predmeta
Prof.dr. Fuada atovia i podacima sa Interneta.
Sadraj I struktura rada sastoji se od upoznavanja sa najranijim kompozitnim
materijalima,definicije I opisa istih,prikazom grae,podjele po vrstama kompozitnih
materijala ,po vrstama matrice od kojih se prave sa prikazom njihove strukture I primjene ,

2. KOMPOZITNI MATERIJALI KROZ ISTORIJU

Da bi smo napravili bilo koji potrebni oblik za isti nam je potreban materijal.Zavisno od
vrsta osnovnih komponenti materijala dobivamo produkt-materijal razliitog kvaliteta.
Kvalitet tog materijala svakako zavisi i od naina prerade,proizvodnje,oblikovanja I
skladitenja materijala.
Zavisno od potreba,naina I uslova koritenja I primjene materijala , parametri koje taj
materijal mora zadovoljiti ,su razliiti.
Kompozitni materijali su se koristili I u dalekoj prolosti. To su najstariji sloeni
konstruktivni materijali.
Malo je poznato da drvo predstavlja prirodni kompozit u kome lignin povezuje duga
vlakna celuloze.
U ovu vrstu materijala spadaju nama dobro poznati cigla, koju su stari Egipani
pravili od slame itarica koju su mijeali sa glinom,oblikovali u kalupe I suili.
Beton je kompozitni materijal sastavljen od estica pijeska ili ljunka, meusobno
povezanih cementom uz prisustvo vode.
Prvi savremeni kompozitni materijali su oni sa staklenim vlaknima, proizvedeni
kasnih etrdesetih godina prolog veka. Oni su jo uvek najee korieni i ine 65 %
svih kompozita koji se danas proizvode.
Sa razliitim potrebama u izradi i primjeni materijala se razvijala Nauka o materijalima
zajedno sa Naukom o tehnologiji proizvodnje materijala.
Razvoj ovih nauka bio je uslovljen uporednim razvojem kompjuterske tehnologije koja je
pratila nain proizvodnje,nain ispitivanja i nain kontrole materijala .
Danas se u proizvodnji materijala dostigao visok stepen tako da je dolo do proizvodnje
neogranienog broja materijala sa poboljanim osobinama.Stvaranjem takve raznolikosti
materijala i razvojem tehnologije , mogunost napretka u ovoj oblasti je neograniena.
3.DEFINICIJA I SASTOJCI:
Kompozitni materijali nastaju sjedinjavanjem dva ili vie razliitih materijala. Polazni
materijali po svojim osobinama se razlikuju, dok njihov spoj daje potpuno nov materijal.
On ima jedinstvena, sasvim nova i drugaija svojstva u odnosu na sastavne komponente.
Cilj izrade kompozitnih materijala je da se tom materijalu poboljaju strukturne, termike,
hemijske ili neke druge karakteristike u odnosu na osnovne komponente materijala.
Dakle,kompoziti predstavljaju vrstu vezu dva ili vie elemenata koji su sjedinjeni u
makroskopskoj veliini bez razaranja u vrstoj vezi,a u cilju dobivanja boljih karakteristika
nego ih posjeduju osnovni elementi.
Komponente se meusobno ne meaju niti rastvaraju pa se unutar kompozita jasno
2
razlikuju dvije ili vie faza. Jedna faza nazvana ojaivaem, daje jainu i tvrdou. Druga se

naziva matricom ili vezivom i ona okruuje i dri zajedno grupe vlakana ili fragmente
ojaivaa..
Konstituenti kompozita mogu biti raznorodni materijali: nemetali, keramike, metali,
polimeri. Od njihovih osobina, zastupljenosti, raspodele i vezivanja zavisie svojstva
novonastalog materijala. Sve kompozite karakteriu neke zajednike odlike koje ih ine
posebnim i izdvajaju od drugih materijala: velika jaina i krutost - mogu biti jai od elika,
mala gustina i masa, otpornost na koroziju i visoke temperature, hemijska inertnost,
mogunost obrade i oblikovanja u raznovrsne oblike, izdrljivost i postojanost.
Ranija podjela materijala je bila na:
1. Metali
2. Polimeri
3. Keramiki materijali
kojima je razvojem Nuke o materijalima dodan vrlo znaajan materijal
4.Kompozitni materijal-Kompoziti.
Kompoziti su materijal koji se danas koristi u kombinaciji sa sve tri grupe
materijala(metali,polimeri,keramiki materijali) I kombinovanjem istih ostvaren je izuzetan
napredak u razvoju nauke.
Kompoziti se sastoje od matrice I ojaala.
Matrica moe biti:
-Metalna
-Keramika
-Polimerna (polimer, ugljik)
Ojaalo prema obliku moe biti:
-estice
-Vlakna
-Strukturni kompoziti,(slojeviti kompoziti ploe ili slojevi,ljuskice ,sendvi
konstrukcije)

Ukupno ponaanje kompozita ovisi o:

-osobinama matrice i ojaala,
-veliini i rasporedu (raspodjeli) strukturnih masa,
-zapreminskom udjelu strukturnih masa,
-obliku strukturnih masa,
-prirodi i jakosti veze meu strukturnih masa.

4.PODJELA KOMPOZITA:
4.1.PREMA RASPOREDU STRUKTURNIH MASA:
-homogen tip(kada su strukturni elementi pravilno I ponovljivo rasporeeni );
-stepenasti tip(kada su strukturni elementi promjenjivo rasporeeni-lisnati
materijali sastavljeni od nekoliko slojeva).
Kod obje vrste kompozita, strukturni elementi (vlakna,ljuspice) mogu biti u
-orijentisanom;
-proizvoljnom rasporedu
4.2.PREMA VRSTI SASTOJAKA :
1- vlaknima ojaani kompoziti,
2-kompoziti sa esticama
3- ljuskasti kompoziti
3-kermeti
4-punjeni kompoziti
5-lisnati kompoziti (laminati)

4.2.1.VLAKNIMA OJAANI KOMPOZIT

Vlaknasto-matrini kompoziti su probudili najvee interesovanje kod inenjera koji se bave
primjenom kompozita. Sada se pravac razvoja ove vrste kompozita odvija u smjeru
mijeanja sa keramikim,metalnim I upljim vlaknima I kombinovanjem kalupa koji su
jai,vri I otporniji na visoke temperature.
Danas se zbog kvalite materijala upotrebljavaju sintetiki materijali (plastika, guma,
keramika I metal) svi ojaani sa vlaknima. Kod izbora vlakana jedno se bira zbog svojih
mehanikih osobina, a drugo zbog drugih potrebnih osobina(npr. Zbog toplotne
otpornosti).
Vlaknima ojaani kompoziti imaju poboljanu vrstou, ilavost, krutost, te poveanja
omjera vrstoa/gustoa uslijed ugradnje vrstih, krutih i krhkih vlakana u mekaniju,
duktilniju matricu.
Dva znaajna svojstva vlakana su visoka toplinska stabilnost i kontrolirana rastezljivost pri
povienim temperaturama.
4

-Orjentacija vlakana u matrici

Od svih faktora koji utiu na kvalitet materijala,najznaajniji je ovaj faktor.
Razlikujemo tri vrste orijentacije vlakana:

a)jednodimenzionalno
ojaanje

Sl.1 Prikaz orijentacije vlakana

b,c)planarno(dvodimenzionalno)
ojaanje

d)trodimenzionalno
ojaanje

Vlaknima ojaani kompoziti spadaju u skupinu anizotropnih materijala jer imaju znatno
bolja svojstva u smjeru vlakana
-Vlakna se razlikuju prema:
-vrsti,
- duini,
-promjeru,
-orijentaciji
Prema duini vlakana:
Vlakna se mogu koristiti kao kontinualna ili kao kratka vlakna.Upotrebom kontinualnih
vlakana primljeno optereenje se prenosi od take djelovanja optereenja, pa cijelom
duinom vlakna.Kompoziti napravljeni od kraih vlakana ,kod kojih su vlakna pravilno
orjentisana pokazali su se znaajno snaniji nego oni sa kontinualnim vlaknima,a to se
naroito odnosi na dlakastavlakna.

Prema obliku vlakana:

Danas se veinom koriste vlakna krunog poprenog presjeka I kao kontinualna I kao
kratka vlakna.Upotreba ostalih oblika vlakana (pravougaona,heksagonalna,prstenasta
poligonalna I sl.) obeavaju kompozite sa boljim karakteristikama I mehanikim
osobinama.
Debljina prenika znatno utie na kvalitet I osobine materijala.to su vlakna tanja,vea je
vrstoa materijala ,a to je uzrokovano eliminisanjem povrinskih pukotina na vlaknu.
Pored orijentacije,duine I oblika vlakana veoma znaajan faktor koji utie na kvalitet
materijala je sastojak,kalup,faza vezivanja I dr.

Sl.2 Prikaz orjentacije I oblika vlakana

Prema promjeru i karakteru vlakna su svrstana u dvije skupine: viskeri i vlakna

Viskeri su siuni monokristali koji imaju ekstremno velik omjer duljina/promjer. Viskeri
mogu biti od grafita (ugljika), silicijeva karbida, silicijeva nitrida i aluminijeva oksida.
Proizvode se ili sintetiki ili pod strogo kontrolisanim uvjetima.

Sl.3. TiB viskeri

Vlakna su ili polikristalna ili amorfna te imaju mali promjer; vlaknasti materijali mogu op
enito biti polimerni ili keramiki (npr. polimer aramid, staklo, ugljik, bor, aluminijev oksid
i silicijev karbid).
Aramidna vlakna (aromatski poliaramid s benzenskim prstenom) imaju veliku toplinsku
stabilnost, vrlo visoku zateznu vrstou, te otpornost na umor i udarna optereenja, iako
su niskog talita. "Kevlar" ili "Nomex" su komercijalni nazivi za najee koritene aroma
tske poliaramide.

Sl.4 Grafikoni o svojstvu vlakana:

(a) krivulja naprezanjeistezanje
(b) usporedba specifine vrstoe i specifinog modula
elastinosti nekih metala i vlakana

Prva vrsta su tzv. diskontinuirana ojaanja. U ovu skupinu spadaju estice, viskeri,
sjeeni komadii vlakana itd. Neka najrairenija ojaanja jesu: SiC, Si3 N4 , BC, TiB2 ,
AlN itd. Smatra se kako ova ojaanja imaju neto nia mehanika svojstva, no dobra im je
strana to se kompoziti mogu proizvoditi nekim od klasinih postupaka proizvodnje mono
litne keramike, to znatno pojeftinjuje konanu cijenu materijala.
U novije vrijeme za ojaanje keramike matrice koriste se kontinuirana vlakna.
Ona imaju bolja mehanika svojstva, no dobivaju se sloenijim proizvodnim postu
pcima to poskupljuje konanu cijenu materijala. Vlakna se najee izrauju od
sljedeih materijala: Al2 O3 , mulit (Al2 O3 /SiO2 ), ugljik, SiC (najee se primje
njuje zbog visoke vrstoe, krutosti i toplinske stabilnosti).
7

4.2.2 KOMPOZITI SA ESTICAMA:

Kompoziti koji se sastoje od diskretno jednolino rasporeenih estica tvrd i krhak
materijal, obavijene mekanijom i duktilnijom matricom.
estice su najee od oksida, nitrida i karbida, kao npr.: Al2O3, SiC, BN, ZrO2, TiC,
ThO2, SiO2, WC, B4C itd .

Sl.5 Cu kompozit ojaan dispergiranim esticamaB4C

Sl.6 Prikaz uveanih estica

. U materijalu matrice se dispergirane estice ne smiju otapati niti s njom kemijski reagirati.
S druge strane male estice moraju biti vrsto povezane s materijalom matrice.
Pri optereivanju kompozita se jednako deformiraju matrica i dodane estice ali se u
matrici i dodanim esticama javljaju razliita naprezanja
Vrlo poznat kompozit sa esticama je beton .
Matrica koja u kalupu povezuje estice naziva se cementom (portland-cement), a kao
dodatak se koriste pijesak i ljunak. Za postizanje optimalne vrstoe i oblikovanja smjesa
mora sadrati odgovarajue udjele dodatka, u pravilu, 60 80 %. Gusto pakirana struktura
i dobri uzajamni kontakti postiu se s dvije dimenzije dodatka sitnije estice pijeska
popunjavaju prostore izmeu krupnijih estica ljunka. Formiranoj smjesi se dodaje
odgovarajua koliina vode. Vezivanje je nepotpuno ako je koliina dodane vode premala,
a ako je preveli-ka, formira se prekomjerno porozan
4.2.3 LJUSKASTI KOMPOZITI:
Ljuskasti kompozitni materijali sastoje se od ljuskica nekog materijala koje gusto sljubljene
u materijalu paralelno postavljene u ravni , daju dvodimenzionalno ojeanje. Prilikom
sljubljivanja one se preklapaju I daju veliko ojaenje za popreni presjek materijala I daju
veliku otpornost na prolaz pare I tenosti,visok modul savijanja ,veu snagu.Ovo je
najmanje poznat kompozitni material za koji je vezana problematika malog broja vrsta
materijala koji se mogu proizvoditi u obliku ljuskica.
Ljuskice od stakla I liskuna daju materijalu elektroizolacione karakteristike I otpornost na
toplotu, takoe se koriste za dekorativne efekte kod autoboja I sl.
Vie koritene su ljuskice od aluminija I srebra.
Uspjeno je proizveden novi vjetaki ljuskaszi material aluminij di borid AlB2,koji ima
krutust veu od elika,dobru oksidacionu I termiku otpornost.
Postupak proizvodnje ljuskica je znatno jeftiniji od vlakana,ali je sloeniji postupak slaganja
8

ljuskica u kalupu tako da budu postavljene paralelno u ravni materiala,ime bi se postigle

traene osobine materijala.

Sl.7 Razlika izmeu ljuske I vlakna

4.2.4 KERMETI:
Kermeti su komrozitni materijali koji predstavljaju mjeavinu keramike I
metala.Kombinovanjem ova dva materijala kombinuju se karakteristike I svojstva osnovnih
materijala- elemenata.

Sl.8 Prikaz kermeta

Keramika je material postojan na visoke temperature ,ali joj nedostaje savitljivost. Metali
su materijali koji imaju dobru karakteristiku rastegljivosti,pa dodavanjem estica keramike
u metal dobivamo kompozit koji ima bolju rastegljivost nego sama keramika,a koji je
ujedno otporan na visoke temperature.
Imamo vie vrsta kermeta:
Kermet sa bazom oksida
U ovim kermetima I metal I keramika mogu biti I estica I matrica.Koriste se za izradu
materijala otpornih na troenje,abraziju,na eroziju od plamena I sl.
Kermet sa bazom karbida
Osnovne tri familije su
- volframov karbid(za materijal za sjeenje sa velikom tvrdoom
,kompresijom ,otpornou na abraziju)
-hrom karbid(za ventile,rotore,ispuste goriva sa velikom otpornou na koroziju,
visokom termikom ekspanzijom I najniom takom topljenja)
- titan karbid(za turbinske lopatice, ispuste sa dobrom oksidacionom otpornou,
Otpornou na termiki ok, visokim modulo elastinosti)
9

Ostali kermeti
Najznaajniji su oni koji se koriste pri proizvodnji nuklearne energije.
4.2.5 PUNJENI KOMPOZITI:
Najjednostavnija struktura je od trodimenzionalnih matrica infiltriranih ili impregniranih
materijalom za popunjavanje.Popunjiva ima trodimenzionalni oblik koji je odreen
prazninama u matrici.
Matrica moe biti:
1.estougaona struktura(pelinje sae)
-metal keramika,(metalna estougaona struktura punjena keramikom);
-nemetalna struktura-keramika(nemetalna matrica,parir,vosak punjen keramikom);
-metali-nemetalne strukture(metali punjeni nemetalnom strukturom)
2.grupa elija
3.sunerasta-sluajna mrea otvorenih pora
-metal-metal(metalna matrica se puni drugim metalom razliitih karakteristika,metal
sa niom takom topljenja ,dobivamo porozan material koji se bre hladi kroz te pore npr.
Kod ispusta za raketna motore);
-metal-nemetalne strukture(metalna matrica se puni nemetalom, dobiva se porozna
struktura metala punjena npr plastikom,poboljana otpornost na koroziju,a metal otporniji
na pritisak);
-nemetalne strukture-nemetalne strukture(npr.toplotni tit za svemirska vozila)
-nemetalne strukture-metal
4.2.6 LISNATI KOMPOZITI:
Lisnati kompoziti su najstariji od svih kompozita.Od ostalih se razlikuju zbog razmjetaja I
dimenziono su veeg reda.Oni se tako mogu praviti I od samih kompozita.Njihova
prednost je to se lagano mogu konstruisati,proizvesti,standardizovati I
kontrolisati,naroito ako su napravljeni od filmova ili limova.
Oni se sastoje od dva ili vie razliitih slojeva spojenih zajedno.Velika je razliitost
moguih kombinacija pa ih je teko svrstati u grupe.
Laminarni kompoziti mogu se podijeliti na ploaste I sendviaste kompozite.
-Ploasti(lisnati) su kompozitni materijali koji se sastoje od dva ili vie preklopljenih I
I meusobno vezanih slojeva.Oni se prave tako da se sem karakteristike masa-snaga
obezbijedie druge potrebne karakteristike npr. Nesavitljivost,otpornost na koroziju,manja
debljina,nia cijena,termike osobine itd.

Sl.9 Laminati

10

Laminati su nama poznati materijali u naoj svakodnevnici.Mogunost

kombinovanja vrsta materijala je neograniena,a slojevi mogu biti I sami kompoziti.
Osnovna podjela ovih materijala moe biti prema materijalu: metal I nemetal(organski I
neorganski materijal),pa slijedi podjela na:
-metal-metal
-Metal-organski material
-Metal-neorganski material
-Organski-organski material
-Organski-neorganski material
-Neorganski-neorganski materijal
-Sendvii su posebna vrsta ploastih kompozita koji predstavljaju moda najvei
domet lisnatog principa.Oni se sastoje od debele sri manje gustine kao to je
estougaona struktura ili pjenasti material izmeu tankih slojeva ,kao to je vidljivo iz
prikaza na sljedeoj slici.Osnovni cilj je poveanje strukturnih karakteristika I odnosa
snaga I masa.

Sl.10. Prikaz estougaone strukture(pelinje sae)

Sl.11. Prikaz strukture(pjenasti materjial izmeu tankih slojeva)

11

4.3.VRSTE MATRICA U KOMPOZITIMA:

Matrice mogu biti metalne (MMC), polimerne (PMC) ili keramike (CMC).
Iz svake od tih skupina opisat e se samo neki karakteristini materijali koji se ee
koriste kao matrice:
metali : Al, Ti, Cu, Mg legure, superlegure itd.
polimeri : poliesterske smole, vinilesterske smole, epoksidne smole, PA, PP, ABS,
PPS, PEEK, PEI itd.
keramika : Al2 O3 , SiC, ZrO2 itd.
U novije vrijeme se proizvode i tzv. ugljik-ugljik kompoziti. Ovi materijali mogu
podnijeti vrlo visoke temperature. Bez ikakvih problema mogu biti izloeni temperaturi
od 1700 C, a kratkotrajno mogu funkcionirati i do 2700 C.

Sl.12 Usporedba specifinog modula elastinosti i specifine vrstoe nekih metala i kompozita

4.3.1.KOMPOZITI S METALNOM MATRICOM MMC

Dobra svojstva:
vrlo visoka vrstoa i krutost uz vrlo malu gustou,
visoka toplinska i elektrina vodljivost i niska toplinska rastezljivost,
vrlo dobra otpornost na troenje,
vrlo dobra svojstva na visokim temperaturama.
Loe strane:
komplicirana proizvodnja,
vrlo visoka cijena - cijena e padati sa irenjem primjene,
nedovoljno podataka o svojstvima materijala,

12

jo uvijek nema dovoljno smjernica za konstruiranje s ovom vrstom materijala,

loa reciklinost.
Ovi materijali su postali vrlo zanimljivi budui da se postupcima njihove proizvodnje
mogu vrlo uspjeno kombinirati Al, Cu, Mg i Ti legure s karbidnim, oksidnim ili nitridnim
fazama ime se znaajno poboljavaju svojstva matrice

4.3.2..KOMPOZITI S MATRICOM OD ALUMINIJEVIH LEGURA

Moe se rei kako najvei udio na tritu MMC materijala zauzimaju kompoziti s
aluminijevom matricom. Poznati su po kratici AMC . Udio ojaanja u matrici ove vrste
kompozita moe iznositi i do 70 %. Aluminijeva matrica moe biti ojaana esticama ,
viskerima ili kratkim vlaknima , kontinuiranim vlaknima ili pak neto debljim nitima .
Dodavanjem ojaanja znaajno se poveava modul elastinosti (s 70 GPa do ak 240
GPa), vrstoa, krutost, otpornost na troenje, snizuje se toplinska rastezljivost i do 70 %.
PAMC materijali se najee ojaavaju keramikim esticama oksida, karbida ili borida
(Al2 O3 , SiC ili TiB2 ).

Sl.13 Aluminij ojaan TiB2 esticama

4.3.3.KOMPOZITI S KERAMIKOM MATRICOM (CMC)

Kada usporeujemo keramike materijale s metalima, moemo rei kako oni imaju
nekoliko prednosti od kojih su najznaajnija iznimna otpornost na visoke temperature, te
vrlo visoka otpornost na koroziju. Glavi nedostatak, koji jo uvijek sprjeava iru upotrebu
keramike je sklonost krhkom lomu.
Rjeenje lei u primjeni CMC keramika matrica + keramika ojaanja.
Svojstva:
stabilnost na ekstremno visokim temperaturama,
otpornost na toplinski ok,
13
iznimna otpornost na koroziju,

velika tvrdoa,
mala masa.

Sl .14 Usporedba krivulja naprezanje-istezanje

keramikih kompozita s monolitnom keramikom

Osnovna podjela matrica:

-oksidna keramika; u ovu skupinu spadaju Al2 O3 , SiO2 , mulit (Al2 O3
/SiO2 ), Ba-, Li- i Ca-aluminoslikati. Oksidna keramika ima neto bolju toplinsku i
kemijsku stabilnost.
-neoksidna keramika; u ovu skupinu spadaju SiC, Si 3 N4 , BC, AlN itd.
Neoksidna keramika ima neto bolja mehanika svojstva.

4.3.3.1.KOMPOZITI SA SIC MATRICOM

Kompoziti sa SiC matricom su vrlo esti u industrijskoj primjeni. Najei oblik ojaanja
koja se pritom koriste su kontinuirana vlakna. Neka od znaajnih svojstava ovih kompozita
su: visoka toplinska vodljivost, mala toplinska rastezljivost, mala masa, vrlo dobra
otpornost na koroziju i troenje. Jo jedno vrlo vano svojstvo koje se pripisuje ovoj vrsti
kompoziti je otpornost na ekstremno visoke temperature (1500 C). Do toga dolazi zbog
stvaranja tankog sloja oksida na povrini.

Sl.15 Mikrostruktura kompozita sa SiC matricom ojaanog s kontinuiranim SiC vlaknima

14

Za ojaanje SiC matrice se vrlo esto koriste i kontinuirana ugljina vlakna. U novije
vrijeme je razvijeno nekoliko relativno jednostavnih proizvodnih postupaka koji
sniavaju cijenu ovog, jo uvijek prilino skupog, materijala. Najtetniji dio ovih
procesa je kontakt taljevine i ugljinih vlakana pri emu moe doi do znaajnog
snienja vrstoe i poveanja krhkosti kompozitnog materijala.
4.3.3.2.KOMPOZITI S AL2O3 MATRICOM
Neka od najistaknutijih svojstava jesu: visoka vrstoa i tvrdoa, temperaturna stabilnost,
otpornost na troenje, otpornost na koroziju na povienim temperaturama, poviena
lomna ilavost itd.
Vrlo esto se za ojaanje Al2 O3 matrice koriste vlakna od istog keramikog materijala.
Prevlake na vlaknima su vrlo vane prilikom proizvodnje ove vrste keramikih materijala.
Smatra se kako se primjenom odgovarajuih prevlaka znatno smanjuje krhkost materijala.
Neke od prevlaka koje se koriste: ugljine prevlake, BN, CeO2 , ZrO2 , LaPO4 , BaZrO3
itd.

Sl.16 Mikrostruktura kompozita koji ima matricu od

aluminijeva oksida koja je ojaana sa SiC esticam

Sl.17 Mikrostruktura kompozita s Al2O3 matricom i

Al2O3 ojaanjima

Sl.18 Mikrostruktura kompozita s matricom od Al2O3 i

ugljinim vlaknima s Ni prevlakom

15

5.PRIMJENA KOMPOZITA
.
Najvie se koriste kompoziti s duromernom (polimernom) matricom, a jo iru primjenu im
ograniavaju potekoe uz automatizaciju proizvodnje dijelova. Razvoj tehnologije oblikovanja prahova potie ire koritenje kompozita s metalnom matricom. Primjena
kompozita s keramikom matricom najmanje je rairena.
Primjeri su esto koritenih kompozita:
s dodatkom velikih estica beton, smjesa cementa i ljunak (keramika matrica i
keramiki dodatak);
s dodatkom dugim vlaknima staklom ojaana plastika, smjesa EP smole i staklenih
vlakana (polimerna matrica i keramiki dodatak);
strukturni slojeviti "perploa", izmjenini slojevi: (a) tanka ploa od drveta (smjer
vlakana susjednih slojeva je u pravilu 90 ili 45), (b) ljepilo za drvo (polimer).
Elektrotehnika:
-elektrina izolacija dijelova, izolacija od utjecaja elektromagnetnih valova, podloge
sklopki, podloge tiskanih kola, oklopi, kuita, poklopci, satelitske antene, radarske antene,
kupole, vrhovi TV tornjeva, kanali za kab-love, vjetrenjae .
Graevinarstvo:
-stambene jedinice, dimnjaci, betonske konstrukcije, razliiti pokrovi (kupole, prozori),
bazeni za plivanje, proelja zgrada, profili, unutarnji zidovi, vrata, namjetaj, kupaone,
telefonske kabine .
Transport cestama:
-dijelovi karoserije, kompletne karoserije, volani, branici, reetke hladnjaka, vratila
transmisije, opruge ogibljenja, spremnici za plin, asije, zglobovi ogibljenja, navlake,
kabine, sjedita, autocisterne, hladnjae, prikolice.
Transport eljeznicom:
-eoni dijelovi lokomotiva, konstrukcijski dijelovi vagoni, vrata, sjedita i unutarnje pregrade
putnikih vagona, kuita ventilatora, kabine iara.
Transport morem:
-brodovi lebdjelice (hoverkrafti), brodovi za spaavanje, patrolni brodovi, male ribarice,
ribarski brodovi, op-rema za iskrcaj, minolovci, regatne brodice, brodice za zabavu, kanui
Zrani transport:
-konstrukcijski dijelovi putnikih zrakoplova, jedrilice, kupole, usmjerivai zraka, krilca,
vertikalni stabilizatori, krakovi elise helikoptera, propeleri, vratila transmisije, diskovi
konica aviona, svemirske letjelice .

16

Svemirski transport:
-startne rakete, spremnici, sapnice, oplate za ulazak u atmosferu ,zupanici, leajevi,
zatitni pokrovi, tijela dizalica, ruke robota, naplatci, letve za tkanje, cijevi, dijelovi ploe za
crtanje, boce za komprimirani plin, cijevi za morske platforme, radijalni pneumatici
Sport i rekreacija:
-reketi za tenis i skvo, tapovi za pecanje, skije, tapovi za skok preko motke, jedrilice,
daske za jedrenje, daske za surfanje, daske za koturanje, lukovi i strijele, atletska koplja,
zatitne kacige, okvir bicikla, oprema za golf, oprema za sportsko veslanje.
Poboljane osobine kompozitnih materijala pruaju mogunost njihove iroke primene. U
poslednjim decenijama napravljeno je mnotvo novih sa nekim izuzetno korisnim
osobinama. Paljivim izborom materijala ojaivaa i matrice i proizvodnog procesa kojim
se oni spajaju, mogu se dobiti kompoziti sa svojstvima potrebnim za specijalne primene.
Koriste se u avionskoj, automobilskoj i elektronskoj industriji, medicini, graevinarstvu itd.
Kompoziti metal - keramika, ili metal - karbon, su pogodni za primenu u medicini jer
u biokompatibilni, otporni na koroziju, hemijski inertni i dobro podnose naprezanje
na istezanje. Oni se koriste za izradu vetakih implanta, poput sranih zalizaka,
kukova, implanta kolena i dr. Srani zalisci se prave od pirolitikog karbona, a
kukovi od karbon -polimer ili karbon - karbon kompozita. Dodatna prednost je to pri
ugradnji karbon -karbon kukova nije potrebna upotreba cementnog veziva. Karbon polimer kompozitni materijali slue i za ploe za tzv. osteosintezu, kojima se delovi
kosti privruju jedan za drugi. Mehanike osobine kompozita moraju odgovarati
kostima, ime se spreava degradacija kostiju do koje esto dolazi kada se koriste
metalne ploe.Osim toga, kompozitna ploa moe trajno da ostane u organizmu, jer
posle nekog vremena tkivo obrasta oko nje.
Kompozitni materijali su nali primenu i u avioindustriji za izradu spoljanjih delova
aviona, komponenti motora kao i delova koji su izloeni visokim temperaturama.
Spoljanji delovi aviona se prave od aramid - aluminij um kompozita koji poseduje
neobinu kombinaciju jaine, krutosti, otpornosti na koroziju i male teine. Uz to je
poboljana i otpornost na zamor. Za izradu komponenti avionskih motora koriste se
kompoziti sa metalnom matricom. Oni su otporni na visoke temperature koje se
razvijaju pri radu motora, ali su, na alost, mnogo tei od onih sa polimernom
osnovom. Za delove izloene visokim temperaturama, upotrebljavaju se karbon karbon kompoziti. Oni mogu da izdre temperature do 3000C i zapravo su jai na
visokim nego na niskim temperaturama.
Elise helikoptera se takode izrauju od kompozita.
Kompoziti imaju iroku primenu i za izradu dijelova automobila. Jedna od primena
je ojaanje automobilskih guma. Gume ojaane najlon, aramid ili elinim vlaknima
imaju veu jainu, izdrljivost i postojanost. Sigurnosno staklo je kompozit kod kog
plastino vezivo sjedinjuje delie stakla. Vezivo spreava letenje paria stakla
kada se ono slomi.
Elektrini kontakti u prekidaima se prave od kompozitnih materijala. Materijali koji
se koriste za elektrine kontakte moraju istovremeno imati veliku elektrinu
17
provodljivost i otpornost na habanje. Kompoziti sa estinim ojaanjem poput

volfram - srebro kompozita zadovoljavaju ove uslove.Kompozitni materijali se

koriste i za izradu slojeva za zatitu od interferencije elektromagnetnih talasa.
Elektromagnetno zraenje, posebno visokih frekvencija, moe se mijeati sa
elektronskim aparatima kao to su kompjuteri, ureaji u avionima itd. Stoga je
potrebna zatita i izvora zraenja i elektronskih uraaja. Zatitni slojevi mogu
odbijati ili adsorbovati zraenje.
Kompozitni materijali tite ureaje od mijeanja elektromagnetnih talasa po principu
viestruke refleksije. U ove svrhe se koriste kompoziti sa polimernim, cementnim ili
karbonskim matricama. Karbonske matrice imaju najveu efikasnost u zatiti ali su
najskuplje.
Jedan od najpoznatijih i najee korienih kompozita je beton sa esticama
pijeska ili ljunka povezanih cementom. Koristi se i ojaan beton, tj. beton ojaan
elinim ipkama koje poboljavaju jainu i spreavaju ruenje konstrukcije ukoliko
doe do pucanja samog betona.
Kompoziti sa aramid ili karbonskim vlaknima se zbog velike krutosti i male teine
koriste se za izradu sportske opreme, tj. rekvizita, kao to su skije, tapovi za golf,
tapovi za pecanje, teniski reketi, vesla itd. Ovakvi rekviziti omoguavaju postizanje
najboljih sportskih rezultata, pa se koriste dosta bez obzira na visoku cenu.
Glavni ograniavajui faktor masovnije primene kompozitnih materijala je njihova
relativno visoka cijena.

18
6.ZAKLJUAK:

Neke od opih prednosti kompozitnih materijala pred konvencionalnim materijalima jesu

sljedee:
-mogunost izrade vrlo sloenih oblika;
-smanjenje trokova naknadne obrade dijelova;
-mogunost spajanja dijelova tokom samog postupka proizvodnje;
-dimenzijska stabilnost pri ekstremnim radnim uvjetima;
-otpornost na koroziju;
-mogunost definisanja potrebnih karakteristika materijala.
Razvoj ovih materijala direktno ovisi o razvoju Nauke o proizvodnji,Nauke o ispitivanju tih
materijala I razvoju kompjuterske tehnologije .
Iz gore izloenog vidljiv je veliki napredak u ovoj oblasti kao I irina upotrebe ovih
materijala.
Dananji stepen razvoja medicine,elektrotehnike,graevinarstva,avioindustije,mainske
industrije , automobilske industrije I ostalih grana privrede I nauka je direktno zavisan od
ovih materijala,jer bez njih ne bi dostigli dananji stepen razvoja.
Napredak ovjeanstva je usko povezan sa razvojem ovih materijala u emu je ve
postignut veliki napredak,a ono to slijedi mislim da ima neograniene mogunosti.
U smislu odrivog razvoja , napretka I ivota na ovoj planeti potrebno je u ovoj oblasti
posvetiti dunu panju u smislu istraivanja, primjene I proizvodnje materijala koji e biti
biorazgradivi I nee tetno djelovati na ivot na naoj planeti.

19

7. LITERATURA
1.Prof.dr. F.atoviNauka o materijalima-Novi materijali,Mostar-Biha,2001.g.
2.Podaci sa Interneta

20