Pazar na kapital

`
Univerzitet na Jugoisto~na Evropa
Fakultet za
!"
# $%&'%&()*+,* F*,(,-**


)E.(# '(/(& ,( $('*)(0
# #
121 ,anevski 3lago4a 555657
Jovanoska -vetlana 555578
96::8
SODR@INA
+ove;111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111116
'azar na kapital11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111<
Funk=ii na pazarot na kapital111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111>
U~esni=i na pazarot na kapital11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111?
%rganiza=i4a na pazarot na kapital i ;olgoro~ni @artii o; vre;nost111111111111111111A
'riBaren pazar111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111118
1
Pazar na kapital
.eto;i na pro;a`Ca na @artii o; vre;nost1111111111111111111111111111111111111111111111111111111D
-ekun;aren pazar1111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111155
'azar na @artii o; vre;nost111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111155
'azar preku Ealter 11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111115<
/aklu~ok11111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111115?
51 +%+EF
0uGeto i koBpaniite koi sakaat ;a poza4Bat pari9 kako i onie koi iBaat neanga`irani sre;stva
i koi sakaat ;a investiraat9 se sreHavaat na Iinansiskite pazari1 'osto4at razli~ni vi;ovi na
pazari9 koi se sosto4at o; razli~ni Iinansiski institu=ii1
-eko4 pazar JraCotiK so razli~ni vi;ovi instruBenti9 vo o;nos na nivniot rok na ;ospeanost
LBaturitMN i so razli~ni sre;stva1 *sto taka9 razli~nite pazari slu`at na razli~ni vi;ovi na
kupuva~i1
E;en o; tie Iinansiski pazari pretstavuva i pazarot na kapital1'o; 'azar na kapital se
po;razCira povrzuvaOeto na ponu;ata i poCaruva~kata na ;olgoro~ni kre;iti i ;olgoro~ni
@artii o; vre;nost koi proizleguvaat o; neko4 o;nos na sopstvenost ili kre;iten o;nos1%;
2
Pazar na kapital
o;nosite koi proizleguvaat so anga`iraOe na kapital proizleguvaat nekolku vi;ovi na @artii o;
vre;nost o; ;olgoro~en karakter9kako Eto se ak=iite9;olgoro~ni oCvrzni=i9 ;olgoro~ni
sertiIikati9varanti i sl1/a pazarot na kapital e karakteristi~no relativno Balo vli4anie na
;r`avata1)aa ne prestavuva pozna~aen ponu;uva~ na kapital1,e4zinoto vli4anie se sve;uva na
pravnoto reguliraOe na IinansiraOeto na pazarot na kapital9preku o;re;uvaOe na uslovite Eto
treCa ;a gi ispolnat neposre;nite akteri i posre;ni=i koi se 4avuvaat na nego1
61 '(/(& ,( $('*)(0
'azarot na kapital9 o; institu=ionalna gle;na to~ka9 pretstavuva integralen ;el na Iinansiskiot
pazar9 o;nosno9 to4 vsuEnost pretstavuva organizirano sretnuvaOe na ponu;ata i
poCaruva~kata na sloCo;ni ;olgoro~ni Iinansiski sre;stva1
5
,a ovo4 pazar pre;Bet na
kupuvaOe i pro;avaOe se ;olgoro~nite sloCo;ni pari~ni sre;stva i ;olgoro~nite @artii o;
vre;nost LeIektiN1 %; aspekt na pre;Betot9 vo seko4a na=ionalna ekonoBi4a9 pazarot na kapital
Bo`e ;a se razgle;uva vo potesna i vo poEiroka sBisla1 +o potesna sBisla na zCorot to4 opIaHa
eBisi4a i proBet na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost i toa ak=ii i oCvrzni=i na korpora=iite i
oCvrzni=i na =entralnite i lokalnite organi i institu=ii1 +o poEiroka sBisla na zCorot to4 go
opIaHa ;olgoro~noto IinansiraOe na investi=iite9 o;nosno go opIaHa i klasi~noto Cankarsko
;olgoro~no kre;itiraOe Lza4Boven kapitalN1 'azarot na kapital9 kako organizirana IorBa na
sretnuvaOe na ponu;ata i poCaruva~kata na ;olgoro~ni sloCo;ni Iinansiski sre;stva se sostoi
o; ;va segBenta#
2 pazar na ;olgoro~ni pari~ni sre;stva i
2 pazar na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost L-e=urities BarketN1
'azarot na ;olgoro~ni pari~ni sre;stva9 pretstavuva vsuEnost9 ;olgoro~no kre;itiraOe na
investi=iite i to4 se ostvaruva po pat na kontakti BeGu ekonoBskite suC4ekti9 ;elovnite Canki9
Iinansiskite institu=ii9 investi=ionite Ion;ovi i ;rugi1 %vo4 pazar opIaHa pazar na ;olgoro~ni 2
investi=ioni kre;iti i pazar na @ipotekarni kre;iti1'azarot na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost
opIaHa eBisi4a i proBet na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost LeIektiN1 )o4 se ;eli na#
2'riBaren pazar9
2-ekun;aren pazar L3erzaN9
2)er=i4aren pazar i
2$vartalen pazar na kapital1
'rinosite na pazarot na kapital Bo`at ;a Ci;at vo nekolku vi;ovi i toa9 kako#
2Fivi;en;a9 Eto 4a ;oCivaat sopstveni=ite na ak=iiteP
2$aBata9 Eto 4a ;oCivaat sopstveni=ite na oCvrzni=ite i
1
D-r.Spasov,Sini[a,Finansiski Menaxment,2004 god,str.210
3
Pazar na kapital
2$apitalna ;oCivka9 ko4a Eto o;govara na razlikata BeGu pro;a`nata i kupovnata =ena na
kapitalot9 o;nosno BeGu pro;a`nata i kupovnata =ena na @artiite o; vre;nost1
<1 FU,$Q** ,( '(/(&%) ,( $('*)(0
'azarot na kapital ovozBo`uva BoCiliza=i4a LpriCiraOeN i aloka=i4a LrazBestuvaOeN na
sloCo;niot pari~en kapital9 ko4 nataBu slu`i za ;olgoro~no IinansiraOe na raCoteOeto na
pretpri4etieto1 %vo4 na~in na priCiraOe na pari~niot kapital pretstavuva na~in na ;oCrovolna
=entraliza=i4a na kapital i negovo proizvo;stveno orientiraOe1 $orpora=iite na to4 na~in
;oaGaat ;o kapital9 ko4 pretstavuva niven RsopstvenR kapital9 Ci;e4Hi ne se oCvrzuvaat na
investitorite ;a iB gi vratat vlo`enite pari~ni sre;stva9 tuku saBo ;a iB platat na;oBest
L;ivi;en;a9 kaBataN1 'reku utvr;uvaOe na =enite na ak=iite i oCvrzni=ite Lna CerziteN9 spore;
toa i na =enata na kapitalot9 se vrEi i tekovno vre;nuvaOe na saBoto pretpri4ati4e9 Eto gi
eBitiralo @artiite o; vre;nost1 (ko pretpri4atieto raCoti uspeEno9 =enite na iz;a;enite @artii o;
vre;nost Se Ci;at povisoki i oCratno pretpri4atieto ako raCoti neuspeEno1'azarot na kapital
ovozBo`uva Iinansisko9 sopstveni~ko i upravuva~ko prestruktuiraOe na pretpri4ati4ata i
;e4stvuva vrz zgoleBuvaOeto na vkupnata eIikasnost na stopanisuvaOeto na na=ionalnata
ekonoBi4a vo =elost1(ko pretpri4atieto raCoti neuspeEno9 ~esto ;oaGa ;o prezeBaOe na
pretpri4atieto o; grupa na ;rugi sopstveni=i9 koi postavuvaat svo4 upravuva~ki ka;ar9 a tie pak9
vrEat ;rugi prestruktuiraOa pri raCoteOeto vo pretpri4atieto1 'azarot na kapital 4a oCezCe;uva
likvi;nosta na sre;stvata na poten=i4alnite investitori i iB ovozBo`uva niB Lna privatnite i
institu=ionalnite investitoriN ;a vrEat optiBiza=i4a na sopstvenoto portIolio1 0ikvi;nosta na
sre;stvata e osigurana so saBiot Iakt Eto na Cerzata9 @artiite o; vre;nost Bo`at relativno lesno
;a se pro;a;at i ;a se pretvorat vo pari~en kapital9 ko4 Bo`e ;a se prenaso~i vo ;rugi
investi=ii1'azarot na kapital pretstavuva Be@anizaB za IinansiraOe na ;r`avata1'reku razvien
pazar na kapital ;r`avata Bo`e ;a BoCilizira Iinansiski Ion;ovi za IinansiraOe na svo4ata
aktivnost1 %va poseCno se o;nesuva na pazarot na ;r`avni oCvrzni=i9 kako ;el o; pazarot na
kapital1 FinansiraOeto na 4avnite ras@o;i preku pazarot na kapital se sBeta ;eka ovozBo`uva
neinIlatoren na~in na IinansiraOe9 za razlika o; IinansiraOeto preku ;irektno za;ol`uvaOe na
;r`avata ka4 Qentralnata Canka1 'azarot na kapital pretstavuva Be@anizaB za kontrola
L;is=ipliniraOeN na BenaTerite na koBpaniite1 %vaa Iunk=i4a na pazarot na kapital proizleguva
o; o;voenosta na sopstvenosta 2 o; upravuvaOeto vo Bo;ernite korpora=ii1 +akvata
o;voenost soz;ava prostor9 BenaTerite vo IirBata ;a ;onesuvaat o;luki koi ne sekogaE i ne
soseBa se vo interes za sopstveni=ite Lak=ioneriteN1 .e@anizBot9 preku ko4 pazarot na kapital
vrEi kontrola vrz BenaTerite e sle;niot# ;okolku BenaTBentot vo e;na koBpani4a e ne;ovolno
uspeEen9 toa He ;ove;e ;o paGaOe na =enata na ak=iite na taa koBpani4a9 Ci;e4ki neza;ovolnite
ak=ioneri He gi pro;avaat svoite ak=ii1-o paGaOeto na pazarnata =ena na ak=i4ata9 koBpani4ata
stanuva atraktivna =el za prezeBaOe o; strana na neko4a ;ruga koBpani4a ili ;ruga grupa
investitori Lseto toa pretstavuva strateEko investiraOeN1 -o ;oaGaOe na noviot strateEki
investitor vo koBpani4ata9 postoi Bo`nost i za sBena na posto4nite BenaTeri1 %va e taka9
Ci;e4ki prezeBaOata oCi~no se prosle;eni so poteBelno prestruktuiraOe na koBpani4ata9 so
=el zgoleBuvaOe na ne4zinata eIikasnost1
6
'azarot na kapital iBa Iunk=i4a ;a privlekuva stranski investitori vo na=ionalnata
ekonoBi4a. %vaa Iunk=i4a se o;nesuva i za stranskite ;irektni investi=ii i za stranskite
portIolio investi=ii1 'ostoeOeto na ;oCro organiziran pazar na kapital9 pretstavuva Iaktor9 ko4
2
Petkovski,Miail,Finanski pazari i instit!"ii,2004 god,str.1#4

Pazar na kapital
pozitivno vli4ae vrz o;lukite na poten=i4alnite stranski investitori ;a vlo`uvaat vo ;oBaEnata
ekonoBi4a1
$ako vtoro9 ;oCro organiziran pazar zna~i ;oCro reguliran pazar9 Eto e9 isto taka9 va`no za
stranskite investitori1 /na~eOeto na stranskite investi=ii e osoCeno goleBo za tranzi=ionite
ekonoBii i zeB4ite vo razvo49 so ogle; na ne;ostigot na ;oBaEno Ete;eOe za ostvaruvaOe na
povisoki stapki na rast1 -transka ;irektna investi=i4a e koga stranskiot investitor kupuva na;
5:U o; vkupniot kapital na koBpani4ata9 ;o;eka po; 5:U se stranski portIolio investi=ii.
Vlavna razlika e Eto ka4 ;irektnite investi=ii9 stranskiot investitor iBa za =el ;a 4a z;oCie
kontrolata9 o;nosno upravuvaOeto so koBpani4ata9 ;o;eka ka4 portIolio investi=iite e ;a se
oCezCe;i Iinansiska ;oCivka1 'azarot na kapital Bo`e ;a oCezCe;i eIikasna aloka=i4a na
Iinansiskiot kapital1 +o uslovi koga postoi sovrEen pazar na kapital Lkoga ne posto4at pazarni
neuspesi i transak=ioni troEo=iN9 pazarot na kapital ovozBo`uva Iinansiskiot kapital ;a se
alo=ira ka4 onie proekti9 koi ovozBo`uvaat na4visoka stapka na prinos1
'azarot na kapital 4a onevozBo`uva Bonopoliza=i4ata na tekovite na Iinansiskiot kapital1
Fokolku pazarot na kapital se karakterizira so relativno sloCo;en vlez i izlez9 na strana na
ponu;ata i na strana na poCaruva~kata9 togaE se onevozBo`uva z;oCivaOe so Bonopolska BoH
na posto4nite institu=ii vo Iinansiskiot sisteB1 ,a priBer9 vo zeB4ite ka;e Eto Cankarskiot
sisteB go pretstavuva na4goleBiot ;el o; Iinansiskiot sisteB9 vospostavuvaOeto i razvo4ot na
pazarot na @artii o; vre;nost Bo`e ;a vli4ae ;a se ograni~i Lre;u=iraN Bonopolskata BoH na
Cankite pri integra=i4ata poBeGu Ete;a~ite i zaeBoCaratelite1
>1 UWE-,*Q* ,( '(/(&%) ,( $('*)(0
5N 'ro;ava~i na kapital LsuC4ekti Eto iBaat viEok na kapitalN9 koi vsuEnost 4a so~inuvaat
ponu;ata na kapital 2 sopstveni=i na kapital1 %vie He gi vlo`at svoite sre;stva vo @artii o;
vre;nost9 saBo ;okolku iBaat ;overCa ;eka He zaraCotuvaat L;ivi;en;a ili kaBataN i ako
postoi praven sisteB9 ko4 He go otstrani rizikot pre;izvikan o; Epekula=iite9 koi Bo`at ;a
nastanat na pazarot1 +o ovo4 slu~a4 vsuEnost se raCoti za investitori Lvlo`uva~iN na kapital i toa
privatni ili institu=ionalni investitori1
6N $upuva~i na kapital LsuC4ekti Eto iBaat potreCa o; kapitalN9 koi vsuEnost 4a so~inuvaat
poCaruva~kata na kapital 2 korisni=i na kapital1 %vie istovreBeno se i ;ol`ni=i ili novi
Rsopstveni=iR na kapital9 Ci;e4Hi Iakti~ki tie raspolagat so kapitalot i za negovata upotreCa se
oCvrzuvaat ;a iB isplatat na;oBest na sopstveni=ite na kapitalot LinvestitoriteN i toa vo vi; na
;ivi;en;a Lza ak=iiteN i vo vi; na kaBata Lza oCvrzni=iteN1
<N 'osre;ni=i na pazarot na kapital se tie9 koi suEtinski ;eluvaat vrz oCeBot i kvalitetot na
transak=iite na pazarot na kapital1 $ako posre;ni=i na pazarot na kapital Bo`at ;a se 4avat#
Canki9 Ete;ilni=i i Ete;no2kre;itni za;rugi9 investi=ioni Ion;ovi9 spe=i4alizirani Iinansiski
institu=ii i Cerzite1
>N Fr`avata kako u~esnik na pazarot na kapital Bo`e ;a se 4avi vo e;na o; sle;nite ulogi#
investitor9 korisnik na kapital9 regulator i kontrolor1
71 %&V(,*/(Q*J( ,( '(/(& ,( $('*)(0 * F%0V%&%W,*
X(&)** %F +&EF,%-)
'azarot na kapital za razlika o; pazarot na pari vo site razvieni pazarni ekonoBii
iBa institu=ionalen karakter1 )o4 pretstavuva institu=i4a9 preku ko4a i po pat na ko4a9
!
Pazar na kapital
na=ionalnata ekonoBi4a gi ostvaruva svoite =eli i za;a~i1 )o4 vsuYnost pretstavuva
alternativen i konkurenten oClik na IinansiraOe na stopanstvoto vo o;nos na Iinansiskite
institu=ii9 pre; se9 ;elovnite Canki1 -o toa se soz;ava Bo`nost9 Iinansiskite investitori ;a
Bo`at ;a izCerat BeZu vlo`uvaOe na Iinansiskite sre;stva ka4 Cankite ili za ;irektno plasiraOe
na tie sre;stva po pat na kupuvaOe na @artii o; vre;nost9 eBituvani o; z;ravi pretpri4ati4a1
're;nosta na pazarot na kapital e vo o;nos na likvi;nosta na sre;stvata na poten=i4alnite
investitori i nivna pogoleBa Bo`nost za oplo;uvaOe na kapitalot Lvo o;nos na kaBatnata
stapka na ;eponiranite pari~ni sre;stva ka4 CankiteN9 a isto taka ne treCa ;a se zaneBari
rizikot9 ko4 Bo`e ;a nastane za investitorite1
7151 '&*.(&E, '(/(&
'riBarniot pazar na kapital gi opIaHa institu=iite9 instruBentite i Be@anizBite9 preku koi se
vrEat koBpleksnite raCoti vrzani za po;gotovkata i realiza=i4ata na eBisiite na ;olgoro~ni
@artii o; vre;nost1 'o; ovo4 poiB se po;razCira nova eBisi4a na @artii o; vre;nost2 prvo
pro;avaOe1 ,a ovo4 pazar se vrEi BoCiliza=i4a LpriCiraOeN na sloCo;en pari~en kapital9 so =el
za ;olgoro~no IinansiraOe na korpora=iite9 ko4a se vrEi preku nova eBisi4a na ak=ii i
oCvrzni=i1 /na~i =elta e priCiraOe na nov kapital1
<
-tanuva zCor za ;oCrovolna =entraliza=i4a
na kapitalot9 preku ko4a korpora=iite9 ;oaGaat ;o Iinansiskite sre;stva1 ,a priBer9 ;a
pretpostaviBe ;eka e;na korpora=i4a o;i na eBisi4a na 7::1::: oCi~ni ak=ii9 naBeneti za
Eirokata puClika9 pri Eto noBinalnata vre;nost na e;na ak=i4a e [6:1 -o nivnata pro;a`Ca
korpora=i4ata He priCere [5:1:::1:::9 koi za korpora=i4ata pretstavuvaat sopstven kapital
Ci;e4Hi taa ne se oCvrzuva na iBatelite na oCi~nite ak=ii ;a iB go vrat kapitalot9 tuku saBo toa
;eka He iB plati ;ivi;en;a Lno ako iBatelite na ak=iite sakaat ;a Rgi vratatR ak=iite9 tie Bo`at
;a gi pro;avaat na sekun;arniot pazar na kapitalN1 FinansiraOeto na pretpri4ati4ata preku
eBisi4a na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost se vrEi na < osnovni na~ina# ;irektna9 in;irektna i
interna eBisi4a1$a4 ;irektnata eBisi4a ekonoBskite suC4ekti ;irektno koBuni=iraat so
Iinansiskite investitori Cez posre;uvaOe na t1n1 Iinansiski interBe;ieri1 Firektna eBisi4a
na4~esto vrEat goleBi i poznati IirBi9 koi se o;lu~uvaat za privatna eBisi4a t1z1 privaten
plasBan Lprivate pla=eBentN9 o;nosno9 koi ;irektno gi plasiraat ak=iite i oCvrzni=ite ;o
kra4nite kupuva~i1 'okra4 goleBite IirBi9 za ;irektna eBisi4a na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost
se o;lu~uvaat i Bali IaBili4arni IirBi9 so =el ;a gi izCegnat troEo=ite okolu posre;uvaOeto1 $a4
in;irektnata eBisi4a, =entralna9 klu~na uloga iBaat Iinansiskite posre;ni=i LinterBe;ieriN1
$ako interBe;ieri vo anglosaksonskite sisteBi se investi=ionite Canki9 ;o;eka ka4 zapa;no 2
evropskite sisteBi se univerzalnite Canki1 %v;e vsuEnost stanuva zCor za t1n1 4avna ponu;a
LpuCli= oIIeringN na @artiite na pazarot na kapital1
7161 .E)%F* ,( '&%F(\3( ,( X(&)** %F +&EF,%-)
-Javna pro;a`Ca Lponu;a na @artii o; vre;nost preku Croker9 iz;avaOe na prospekt9
garant na eBisi4ata2investi=iona CankaNP
2)en;er LQenata na eBisi4ata na @artii o; vre;nost ne se oC4avuva9 inves
titorite nu;at =ena ko4a se spreBni ;a 4a platat i istiot e prepora~liv za likvi;ni pazariNP
2'lasBan L,ovata eBisi4a na @artii o; vre;nost se nu;i na institu=iona lni
investitori9 se priBenuva koga iBa poCaruva~ka za @artii o; vre;nost i istiot e prepora~liv za
likvi;ni pazariNP
3
Pro$.D-r Fiti,%aki,Mikroekonomi&a,2004 god.str.2'(
"
Pazar na kapital
2(uk=i4a L'ro;a`Ca na =eli paketi na ak=ii9 priBenuvan na~in vo priva
tiza=i4ata na ;r`aven kapital]vau~erska privatiza=i4a vo zeB4ite na Qentralno2isto~na
EvropaN1$a4 internata eBisi4a @artiite o; vre;nost se eBituvaat vrz osnova na raspre;elCa na
ostvarenata ;oCivka na pretpri4ati4eto1 +o to4 slu~a4 ;ivi;en;ite ne se plaHaat vo gotovo9 tuku
za iznosot na ;ivi;en;ite se eBituvaat t1n1 ";ivi;en;ni ak=iiR i so toa se nasto4uva ;a se o;r`i
neproBeneto u~estvoto na posto4nite ak=ioneri vo kapitalot na pretpri4ati4eto1 EBituvanite
@artii o; vre;nost Lak=iiN so ovo4 na~in na eBisi4a9 se raspre;eluvaat na vraCotenite vo
pretpri4ati4eto BenaTerite i raCotni=ite9 pri Eto ne se pre;Bet na kupopro;a`nite transak=ii na
pazarot na kapital1
,a4priBenuvan e in;irektniot na~in na eBisi4a na ;olgoro~ni @artii o; vre;nost1 $ako
interBe;ieri se 4avuvaat# investi=ionite Canki Lka4 anglosaksonskiot siseBN 2 koi se
spe=i4alizirani Canki za prezeBaOe i plasBan na novi @artii o; vre;nost i univerzalni Canki
Lka4 zapa;no2 evropkiot sisteBN 2 koi osven prezeBaOe i plasBan na @artiite o; vre;nost se
zaniBavaat i so tra;i=ionalnite Cankarski raCoti9 ;epozitni i kre;itni raCoti1 )uka ne treCa ;a
se zaCoravi Iaktot9 Eto Cankite se e;en vi; Rtrgov=i na goleBoR na @artii o; vre;nost9 koi
zaraCotuvaat o; razlikata poBeGu =enata po ko4a gi kupuvaat i po ko4a gi pro;avaat @artiite
o; vre;nost Lak=iite ili oCvrzni=iteN1
+o razvienite pazarni stopanstva9 =elokupnata pro=e;ura na eBisi4a9 /apiEuvaOe i plasBan na
;olgoro~nite @artii o; vre;nost e BoEne koBpleksna i pretstavuva izvrEuvaOe na
BnoguCro4ni opera=ii9 o; koi na4zna~a4ni se#
5N *zCor na investi=iona ili univerzalna Canka1 .o`e ;a se priBeni Beto;ot na pregovori poBeGu
eBitentot i Cankata LeBisi4a na ak=ii o; strana na pretpri4ati4eN ili pak konkurentniot Beto;
LeBisi4a na oCvrzni=i za potreCite na ;r`avnite organi i institu=iiN1
6N 'regovori poBeGu eBitentot i Cankata za uslovite na eBisi4ata1 +o prv re;9 stanuva zCor za
=enata po ko4a Cankata He gi prezeBe ak=iite ili oCvrzni=ite o; eBitentot Lpretpri4ati4e ili
;r`aven organN i na~inot na po;nesuvaOe na rizikot o; eventualniot pa; na =enite1 &ezultatite
o; pregovorite9 vo kra4na lini4a zavisat o; pregovora~kata BoH na partnerite1 (ko se raCoti za
Balo i neaIirBirano pretpri4ati4e9 togaE uslovite na eBisi4ata gi ;iktira Cankata9 a soseBa
sprotivna situa=i4a e ako se raCoti za goleBo i aIirBirano pretpri4atie1
<N ForBiraOena konzor=iuB Lsin;ikatN na Cankite1 %va se vrEi so =el ;a se raz;eli rizikot na
plasBanot na eBisi4ata i ;a se naBalat troEo=ite na plasBanot1 *Beno investi=ionata Canka9
organizator na plasBanot9 novata eBisi4a na @artii o; vre;nost 4a raz;eluva na poveHe ;rugi
investi=ioni Canki i taka nastanuva konzor=iuBot Lsin;ikatN na Cankite1
&azlikuvaBe#
aN R~ist konzor=iuBR na Canki9 koga Cankite Eto go so~inuvaat9 =elosno 4a otkupuvaat
eBisi4ata i koBpletno go prezeBaat rizikot na plasBanot i
CN RkoBisionen konzor=iuBR9 ka;e rizikot o; neBo`nosta ;a se plasiraat @artiite o; vre;nost
ili o; paGaOeto na nivnite =eni go prezeBa saBiot eBitent1
>N ForBiraOe na grupa pro;ava~i na @artii o; vre;nosti i nivna ;istriCu=i4a ;o kra4nite kupuva~i.
*nvesti=ionite Canki sklu~uvaat ;ogovor so spe=i4alizirani IirBi za pro;a`Ca na @artiite o;
vre;nost ;o kra4nite kupuva~i9 o;nosno so Crokerski i ;ilerski IirBi 2 Rtrgov=i na BaloR na
;olgoro~nite @artii o; vre;nost i niv gi pro;avaat na kra4nite kupuva~i LEirokata puClikaN1
71<1 -E$U,F(&E, '(/(&
-ekun;aren pazar na kapital gi opIaHa institu=iite i Be@anizBite9 preku koi se vrEi proBetot
LkupuvaOe i pro;avaOeN na e;naE veHe eBitirani @artii o; vre;nost1 )uka9 treCa ;a se iBa previ;9
#
Pazar na kapital
toa ;eka kupuva~ite na @artiite o; vre;nost neBaat Bo`nost taka vlo`enite pari ;a gi povratat o;
saBoto pretpri4ati4e9 tuku e;instvena Bo`nost iB e niv ;a gi pro;a;at na spe=i4aliziranite pazari 2
eIektni Cerzi Lkoi vsuEnost pretstavuvaat sekun;aren pazar na kapitalN1 ,a ovo4 pazar9 @artiite
o; vre;nost saBo go Benuvaat svo4ot sopstvenik9 zna~i se ostvaruva Iunk=ii4ata na likvi;nost na
vlo`enite sre;stva9 Eto go ovozBo`uva ovo4 pazar1 'ora;i ova treCa ;a se ovozBo`i
kontinuiranost na pazarot1
-ekun;arniot pazar na kapital se sostoi o; ;va segBenta#
2organiziran Lslu`CenN pazar na @artii o; vre;nost L-to=k BarketN
2 eIektni Cerzi L-to=k eT=@angeN9
2neorganiziran Lneslu`CenN pazar na @artii o; vre;nost 2 Rpazar preku EalterR9o; angl1 Rover t@e
=ounter BarketR1
71> '(/(& ,( X(&)** %F +&EF,%-)
'osto4at ;va osnovni vi;a na pazari na @artii o; vre;nost#
)1* organizirani Cerzi (-to=k ET=@ange)9 kako Eto se ,eO ^ork -to=k ET=@ange L,^-EN9
(Beri=an -to=k ET=@ange L(.E_N i ;rugi9 i
)2* poBalku IorBalni9 %ver2t@e2=ounter Barket OTC LEalterski CerziN1
%rganiziranite Cerzi se realni9 konkretni Iizi~ki entiteti1 -eko4a o; pogoleBite Cerzi iBa svo4a
zgra;a9 spe=i4alno izCrani ~lenovi i iBa izCorno upravuva~ko telo 2 svo4 Cor; na BenaTeri
L;irektori9guverneri1/a ~lenovite na Cerzata se ka`uva ;eka JiBaat se;iEta2BestaK na Cerza iako
site sto4at13erzite raCotat kako auk=iski pazar Lau=tion BarketsN -li~no e i ;enes9 iako na Cerzata
sega iBa ~lenovi poznati kako spe=i4 alisti Lspe=ialistN9 koi go olesnuvaat trguvaOeto so ;r`eOeto
na zali@i na ak=ii9 za koi se spe=i4alizirani1 (ko kupovniot nalog stigne vo vreBe koga neBa
trguvaOa9 pro;a`niot spe=i4alist He pro;a;e o; svoite zali@i1 *sto taka9 ako nara~kata za pro;avaOe
stigne9 spe=i4alistot He gi kupi i ;o;a;e na svoite zali@i1-pe=i4alistot 4a kreira kupovnata =ena LCi;
pri=eN9 =ena po ko4a He 4a kupi ak=i4ata9 kako i pro;a`nat =ena Lask pri=eN9 =ena po ko4a He Ci;at
pro;a;eni ak=ii o; negovite zali@i1 $upovnata i pro;a`nata =ena se IorBiraat taka9 za ;a se o;r`i
Calansot na rezervite LinventorMN1 Fokolku se slu~at Bnogu kupovni nara~ki9 kako rezultat na
povolen razvo4 na nastanite ili Bnogu pro;a`ni nara~ki9 kako rezultat na nepovolni nastani9
spe=i4alistot He 4a zgoleBi ili naBali =enata9 za ;a 4a o;r`i ponu;ata i poCaruva~kata vo Calans1
$upovnata =ena na4~esto e poniska o; pro;a`nata za ;a se ostvari razlika9 poznata kako Bargina
Lsprea;N i 4a pretstavuva proIitnata Bargina na spe=i4alistot1EIektnata Cerza pretstavuva posto4ano
Besto9 na koeEto vo o;re;eno vreBe se sretnuvaat kupuva~ite i posre;ni=ite zara;i proBet so
;olgoro~ni @artii o; vre;nost1 E;na o; na4zna~a4nite Cerzi vo -(F9 a i vo svetot9 e pret@o;no
spoBenatata `u4orEka Cerza 2 ,^-E L,eO ^ork -to=k ET=@angeN9 IorBirana uEte 5AD6 go;ina9
na ko4a se kotiraat @artiite o; vre;nost na preku >17:: IirBi1 `u4orEkata Cerza9 kako institu=i4a
vsuEnost pretstavuva korpora=i 4a9 ko4a 4a so~inuvaat t1n1 ~lenovi na Cerzata9 a toa se Crokerski
kuHi LIirBiN t1e1 IirBi spe=i4alizirani za proBet so @artii o; vre;nost1 -eko4a IirBa u~estvuva vo
upravuvaOeto so Cerzata9 so otkupuvaOe na o;re;en Cro4 na se;iEta1-o Cerzata IorBalno upravuva
%;Corot na ;irektorite L3oar; oI VovernorsN9 kogo go izCiraat ~lenovite na Cerzata i to4 gi
reprezentira interesite na ~lenovite9 no i na puClikata LinvestitoriteN1 /a ;a Iunk=ionira norBalno
eIektnata Cerza9 treCa ;a iBa ;ovolna i staCilna ponu;a i poCaruva~ka na @artiite o; vre;no st1
&aCoteOeto na Cerzata e regulirano so strogi zakonski propisi9 koi treCa ;a oCezCe;uvaat Ier
trguvaOe so @artiite o; vre;nost1 )rgovi4ata na eIektivnite Cerzi ;e Ia=to 4a izvrEuvaat posre;ni=i
Crokerite LCrokerski kuHiN i ;ilerite13rokerite se ~isti posre;ni=i koi raCotat za provizi4a po nalog
na koBitentot i za negova sBetkaP nara~kite o; klientite i gi prepraHa at na neposre;nite izvrEiteli
t1n1 BeEetari na parketot1 Filerite za razlika o; Crokerite raCotat za svo4a sBetka i na sopstven
$
Pazar na kapital
rizik1Frug vi; na u~esni=i na ovo4 pazar se spe=i4alistite, koi se gri`at za staCilnosta na ponu;ata i
poCaruva~kata na opre;eleni vi;ovi @artii o; vre;nost1 /a ;a u~estvuva e;en stopanski suC4ekt vo
Cerzata9 treCa ;a ispolnuva opre;eleni uslovi1 )aka na `u4orEkata Cerza Bo`at ;a kotiraat ak=ii na
korpora=ii koi# ostvaruvaat na4Balku 617 Bilioni [ vkupen go;iEen pri@o; pre; o;ano~uvaOeto9
na; e;en Bilion ak=ii pro;a;eni na Eirokata L4avnaN puClika i taka nataBu1 +o posle;no vreBe se
poevi;entno e u~estvoto na institu=ionalnite investitori vo eIektnite Cerzi1 -tanuva zCor za
penziskite9 osigurutelnite9 so=i4alnite i ;r1 Ion;ovi9 vo koi se slivaat ogroBni pari~ni sre;stva 2
nivna =el e ;a gi kapitaliziraat sre;stvata L;a go oplo;uvaat svo4ot kapitalN1/na~i se naBaluva
u~estvoto na poe;in=iteLoCi~nite Ete;a~iN9 koi vo posle;no vreBe nasto4uvaat ;a gi vlo`at svoite
pari~ni sre;stva kolektivno preku spe=i4aliziranite Iinansiski institu=ii Linvesti=ioni trustovi9 4unit
trustovi i ;r1N1 %Ci~niot Ete;a~ Bo`e# ;a go ovlasti trustot ;a Bu kupi o;re;en vi; @artii o;
vre;nost ili e;nostavno ;a gi investira sre;stvata vo trustot i za toa ;a ;oCie opre;elena Iiksna
kaBata9 no se razCira povisoka o; onaa Eto 4a nu;i Cankata1
>
717 '(/(& '&E$U Y(0)E&
$oga so @arti4ata ne se trguva na organizirana Cerza9 takviot vi; na trgovi4a se narekuva trgovi4a
preku Ealter1-protivno na organiziranite Cerzi na @artii o; vre;nost, %ver2t@e =ounter
BarketL%)Q)ne prestavuva konkreten9 realen pazar9 tuku organiza=i4a9 ko4a e sostavena o; Bre`a
na Crokeri i ;ileri niz zeB4ata. 3erzata raCoti na auk=iski prin=ip9 kako auk=iski pazar Lkupuva i
pro;ava pora~kiN re~isi istovreBeno9a ~lenovite na Cerzata gi vrstuva takvite pora~ki1 Fokolku
so neko4a ak=i4a se trguva poBalku Irekventno9 Bo`eCi zara;i Iaktot Eto stanuva zCor za ak=i4a na
poBala IirBa9He iBa Balku kupovni i pro;a`ni nalozi9 taka Eto nivnoJspo4uvaOeKvo razuBen
vreBenski perio; o;i Bnogu teEko1 /a ;a se izCegne vakviot proCleB9 o;re;eni Crokerski kuHi
o;r`uvaat zali@i na takvi ak=ii 2 tie kupuvaat koga in;ivi;ualnite investitori sakaat ;a pro;a;at i
pro;avaat koga investitorite sakaat ;a kupuvaat1 )oa zna~i ;eka vo o;re;en vreBenski perio;
zali@ite na @artii o; vre;nost se ~uvaat vo seIot2Lin a saIeN9a vo BoBentot koga ak=iite se
pro;avaat ili kupuvaat9 Cukvalno se puEtaat preku Ealter1
Fenes9%ver2t@e =ounter Barket se ;eIinira i gi opIaHa site neop@o;ni sre;stva i oC4ekti9 koi se
neop@o;ni za ;a se rakovo;i so transak=iite so @artiite o; vre;nost9 so koi ne se trguva na
organiziranite Cerzi1 )akvata Bre`a opIaHa#prvo9relativno Bal Cro4 ;ileri koi gi ;r`at zali@ite na
%)Q @artii o; vre;nost9 za koi se veli ;eka go pravat pazarot LJBake a BarketK ili JBarket
BakerKN na tie @artii o; vre;nost9 vtoro9 il4a;ni=i Crokeri koi raCotat kako agenti9 za ;a gi spo4at
;ilerite so in;ivi;ualnite investitori i treto9koBp4uterite9 terBinalite i elektronskata Bre`a9 ko4a
oCezCe;uva koBunika=iski link9 poBeGu ;ilerite i Crokerite1 Filerite koi go pravat pazarot na
poseCna @arti4a o; vre;nost perBanentno gi kotiraat =enite po ko4a tie sakaat ;a gi kupat ak=iite
LCi; pri=eN i =enata po ko4a Ci gi pro;ale ak=iite Laske; pri=eN1 -ite ;ilerski =eni9 koi ;eIinitivno
zavisat o; ponu;ata i poCaruva~kata9 Bo`at ;a se ~itaat na koBp4uterskite ekrani9 na sa4tovite na
Cerzite1 &azlikata Lsprea;N poBeGu ;vete =eni pretstavuva ;ilerski proIit LBarkupN9 a se narekuva i
kurta`a 3rokerite i ;ilerite vo -(F koi go so~inuvaat %)Q pazarot ~lenuvaat vo saBoregulira~ko
telo9 poznato kako ,ational (sso=iations oI -e=uritM Fealers L,(-FN9 koe iz;ava li=en=i za
raCota na Cerza na Crokeri te1 $oBp4uteriziranata trgovska Bre`a9 ko4a ,(-F 4a koristi9 se na
ekuva ,(-F (utoBate; auotation -MsteBLskrateno ,(-F(aN1 ,(-F(a pretstavuva =elosno
elektronska Cerza1)o4 pretstavuva ;aleku na4va`en priBer za Ealterski pazar9 vsuEnost sisteB na
avtoBatska kota=i4a na na=ionalnata aso=i4a=i4a na ;ileri na @artii o; vre;nost1%vo4 pazar e
;ilerski9 za razlika o; klasi~nite9 koi se Crokerski Llon;onskata Cerza e ;ilerskaN1 R'azarot preku

Podato"i do+ieni prek! pre+ar!va,e na internet

%
Pazar na kapital
EalterR9 iBeno poteknuva o; vreBeto na po~eto=ite na trgovi4ata so ak=ii i oCvrzni=i9koga vo
Iunk=i4a na trgov=i se 4avuvale Cankite9a investitorite kupuvale i pro;avaleRpreku EalteriRna
Cankite 2 ;enes ovo4 naziv iBa saBo siBColi~ko zna~eOe1 %Ci~no se trguva so @artii o; vre;nost
koi ne kotiraat na Cerzite2 na4~esto oCvrzni=i na korpora=ii i ;r`avni organi9a Bnogu poBalku
ak=ii i toa glavno privilegirani ak=ii1U~esni=ite na ovo4 pazar se povrzani so teleIonska9telegraIska
i koBp4uterska Bre`a9koi ;irektno se spogo;uvaat za =enata na @artiite o; vre;nost9 Eto se pre;Bet
na kupopro;a`Ca1$upopro;a`Cata se osvaruva e;nostavno so pritiskaOe na kop~eto na
koBp4uterot9so toa se poe;nostavuvaat transakiite na pazarot9pora;i toa9ovo4 vi; na pazar vo
posle;no vreBe e vistinska konkuren=i4a na eIektnata Cerza1%sven ovie vi;ovi na regulirani pazari
na @artii o; vre;nost postoi i Rnereguliran sloCo;en pazarR9ko4 4a opIaHa trgovi4ata na @artii o;
vre;nost9ko4a ne se o;viva na slu`Cenite prostoriite na Cerzata9 tuku na spore;nite9o;nosno pokra4
Cerzata1/a ovo4 pazar ne va`at Cerzanskite pravila i propisi1*Beto9pazar preku Ealter ;oaGa o; ono4
;el o; pazarot na @artii o; vre;nost ko4 se vrEel porano preku Ealterite na Cankite1+akvata trgovi4a
preku Ealterite vo Canki ;enes e Bnogu poretka1+o ovo4 terBin ponekogaE se priklu~uva i
BeGuCankarski pazar na @artii o; vre;nost1Fenes na4~esto po; terBinot Ealterski pazar se
po;razCira trguvaOe so @artii o; vre;nost koe ne se vrEi na Cerzata1 'ostoi neEto Eto se narekuva
tret i ~etvrt pazar1,a Ealterskiot pazar se trguva so @artii o; vre;nost koi se na listing na Cerzata no
i so @artii o; vre;nost koi ne se na listing1%no4 ;el ko4 se o;nesuva na @artii o; vre;nost koi ne se
na listing na Cerzite se narekuva tret pazar1 'ostoi i ~etvrt pazar9 ~ieEto zna~eOe posle vtorata
polovina na A:2te go;ini e Bnogu naBaleno1)o4 se o;nesuva na transak=iite9 koi gi izvrEuvaat
;irektno BeGu seCe institu=ionalnite investitori i ;r1 goleBi institu=ii. /a niv e karakteristi~no Eto
vo niv ne se vklu~eni proIesionalni pazarni posre;ni=i L;ileri i CrokeriN1 Filerite trguvaat za svoe
iBe i za svo4a sBetka9;o;eka Crokerite trguvaat vo svoe iBe i za tuGa sBetka1 0ogikata na ovo4
pazar e ;a se izCegne t1n1 ;ilerski rasponLkoga se raCoti za ;ilerski pazarNP o;nosno ;a se o;Cegnat
Crokerskite proviziiLkoga se raCoti za Crokerski pazarN1 Fo 5DA7 go;1 postoel sisteB na Iiksni
provizii9 a potoa zapo~na sisteB na ;ogovorni9 o;nosno IleksiCilni provizii i ova e pri~ina pora;i
ko4a Eto pre; 5DA7 go;1 postoel zna~aen ~etvrti pazar na @artii o; vre;nost1 Filerski raspon
Lsprea;N e razlikata BeGu =enata po ko4a ;ilerite gi nu;at L(skN i gi kupuvaat @artiite o; vre;nost
L3i;N1 +o .ake;oni4a postoi neEto Eto se narekuva tret pazar1 )o4 e ;el o; Cerzata na ;olgoro~ni
@artii o; vre;nost1 ,a ovo4 pazar se trguva so @artii o; vre;nost koi ne se na listing na t1n1
oIi=i4alen pazar9 ko4 go so~inuvaat prviot i vtoriot pazar na Cerzata1 Unliste;9 se narekuvaat @artii
o; vre;nost Cez listing1 FoaGa o; e;en segBent na 0on;onskata Cerza ko4 se narekuva U-.
LUnliste; -e=urities .arketN1 ,a ovo4 pazar se koriraat ak=ii na sre;ni IirBi koi ne gi
ispolnuvaat uslovite za ;a Ci;at priIateni na listing na oIi=i4alniot pazar1 VoleBite koBpanii
oCi~no sre;stvata gi priCiraat i 4avno i privatno $a4 4avnata eBisi4a9 @artiite o;
vre;nost se pro;avaat na stotini ~esto i il4a;ni=i vlo`uva~i9 so IorBalen ;ogovor ko4 go kontrolira
4avnata vlast9 ;o;eka ka4 privatnata pro;a`Ca9 iBa ograni~en Cro4 na vlo`uva~i9ponekogaE saBo
e;en i so Bnogu poBalku kontrola1 'riBer na privatna eBisi4a Ci Cil zaeB na grupa na osiguritelni
koBpanii na neko4a korpora=i4a1
/($0UW%$
+rz osnova na seto ova Bo`eBe ;a ka`eBe ;eka pazarot na kapital pretstavuva osnoven uslov
i aBCient za o;vivaOe na ;olgoro~noto IinansiraOe vo uslovi na pazarno
stopanisuvaOe1$ako ponu;uva~i na ;olgoro~ni pari~ni sre;tsva se naselenieto9organiza=iite
vo stopanstvoto9Cankite1-re;stvata koi se nu;at na ovo4 pazar na4~esto poteknuvaat o;
1&
Pazar na kapital
o;lo`ena potroEuva~ka na naselenieto na ;olg rok1t1e nivnite zaEte;i9o; akuBulirana ;oCivka
na organiza=iite vo stopanstvoto9o; transIorBa=ii na kratkoro~nite pari~ni sre;stva vo
;olgoro~ni preku Cankite kako i kapitalot Eto se oCezCe;uva o; stranstvo1,aselenieto iBa
potreCa o; ;olgoro~ni sre;stva za oCezCe;uvaOe na tra4ni ;oCra za
;oBaHistvoto1'retpri4ati4ata ~ustvuvaat potreCa o; ;olgoro~ni sre;stva za soz;avaOe tra4ni
uslovi za stopanisuvaOe13ankite i ;r1Iinansiski organiza=ii iBaat potreCa za kapital za
nataBoEno plasiraOe vo ;r1organiza=ii koi iBaat potreCa za nego1%; o;nosite koi nastanuvaat
so anga`iraOe na kapitalot proizleguvaat nekolku vi;ovi na @artii o; vre;nost ~ieEto prvo
izlagaOe pre;stavuva priBaren pazar na @artii o; vre;nost 1-o pro;a`Ca na ovie @artii o;
vre;nost izvori na ;olgoro~ni sre;stva9a kupuva~ot ostvaruva Iinansiski plasBan o; ko4
o~ekuva prinos vo vi; na ;ivi;en;a ili kaBata1/a nataBoEniot razvo4 na pazarot na @artii o;
vre;nost potreCno e soz;avaOe na uslovi za o;r`liv razvo4 i staCilna BakroekonoBska
politika1

$%&*-)E,( 0*)E&()U&(
51Finansiski .enaTBent9'roI1F2r1-iniEa -pasov9-kop4e96::> go;1
61Finansiski pazari i institu=ii9'roI1F2r1'etkovski .i@ail9 -kop4e96::> go;1
<1'reCaruvaOa na *nternet9Voogle1
11