Προαιρετική Εργασία στη Στιγμιαία Ταχύτητα

(με βάση τη διάσημη σειρά The Feynman Lectures on Physics

του νομπελίστα φυσικού Richard Feynman)

Υλικό σημείο κινείται πάνω σε άξονα χ’χ. Με x συμβολίζουμε τη θέση του

υλικού σημείου και με t τη χρονική στιγμή. Θεωρούμε πως ισχύει η σχέση
x=6.t2, σύμφωνα με την οποία μπορούμε να υπολογίσουμε τη θέση x του
σημείου μία οποιαδήποτε χρονική στιγμή t, όπου το t μετριέται σε
δευτερόλεπτα (sec) και το x σε μέτρα (m).
Π.χ. τη στιγμή t=10 sec η θέση του σημείου (αν βέβαια έχετε τη διάθεση
να την υπολογίσετε), θα είναι x=6.(10)2=6.100=600 m. Το ίδιο βέβαια
μπορείτε να κάνετε για μία οποιαδήποτε χρονική στιγμή.

Πρώτη εργασία
Με βάση λοιπόν αυτό το πολύ βολικό δεδομένο, θα μπορούσατε να
υπολογίσετε τη μέση (διανυσματική) ταχύτητα του κινητού για τα
παρακάτω χρονικά διαστήματα;
α) από 0 sec έως 1 sec β) από 1 sec έως 2 sec γ) από 0 sec έως 2 sec

Δεύτερη εργασία
Μας ενδιαφέρει τώρα να υπολογίσουμε προσεγγιστικά τη στιγμιαία
ταχύτητα (διανυσματική) του κινητού τη χρονική στιγμή t=1 sec. Αυτό
μπορεί να γίνει υπολογίζοντας τη μέση ταχύτητα του σώματος σε χρονικά
διαστήματα Δt τα οποία είναι ολοένα και μικρότερα και είναι «γύρω» από
τη χρονική στιγμή 1 sec.
Π.χ. υπολογίστε τη μέση ταχύτητα το χρονικό διάστημα 1 sec – 1,5 sec,
έπειτα το διάστημα π.χ. 1 sec – 1,1 sec, έπειτα το διάστημα 1 sec – 1,01
sec, κλπ (με το Δt ολοένα και μικρότερο και πάντοτε «γύρω» από τη
χρονική στιγμή που μας ενδιαφέρει, δηλ. την t=1 sec)
Αυτές οι μέσες ταχύτητες θα αποτελούν (διαδοχικές, ολοένα και
καλύτερες) προσεγγίσεις της στιγμιαίας ταχύτητας που έχει το σώμα
τη στιγμή t=1 sec.

Τρίτη εργασία (προαιρετική)

Θα μπορούσατε να υπολογίσετε ακριβώς τη στιγμιαία ταχύτητα του
κινητού τη στιγμή t=1 sec;
Δεν μπορείτε να «χρησιμοποιήσετε» έννοιες όπως αυτές της παραγώγου
ή του ορίου, μια που άλλωστε τις αγνοείτε στην τάξη σας (αν και η έννοια
του ορίου είναι διαισθητικά σχετικά απλή)
Θα χρησιμοποιήσετε μονάχα ότι γνωρίζουμε για την ταχύτητα (τη μέση),
δηλ. ότι U=Δx/Δt, όπου Δx=xτελ – xαρχ και Δt=tτελ – tαρχ , καθώς και το ότι η
στιγμιαία ταχύτητα υπολογίζεται ολοένα και καλύτερα (μέσω της μέσης)
όσο το χρονικό διάστημα μειώνεται και μειώνεται (δηλ. όσο το χρονικό
διάστημα «τείνει», όπως λέμε, στο μηδέν, δηλ. όσο Δt 0 τόσο
UμέσηUστιγμιαία)
Ιδανικά λοιπόν αν μπορούσα να αντικαθιστούσα Δt=0 στη σχέση U=Δx/Δt,
θα υπολόγιζα ακριβώς τη στιγμιαία ταχύτητα (τη στιγμή που με
ενδιαφέρει). Αυτό όμως δεν μπορεί να γίνει άμεσα γιατί θα είχα μηδέν
στον παρονομαστή (σωστά;). Μήπως όμως μπορεί να γίνει … έμμεσα (με
κάποιο σχετικά απλό τρικ);
Σκεφτείτε το (έχει πολύ ενδιαφέρον και ναι μπορείτε να το καταλάβετε
ακόμα και στη Β’ Γυμνασίου) (αν όχι τουλάχιστον θα προσπαθήσετε)

X
Κυπριωτάκης Νίκος
Καθηγητής Φυσικής, 1ο Γυμνάσιο Μαρκόπουλου