OCUKLARIN DL EDNM, GELM VE

DLE KATKILARI
Yrd. Do. Dr. Nadir LHAN
Frat niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi retim yesi
Giri
Hayatla temel balarmzdan biri olan dil, bilindii zere insanlar aras ilikiyi,
iletiimi salayan eitli zellikleri dolaysyla pek ok farkl tarifi yaplabilen bir
aratr. nsan dndaki dier canllar arasnda da eitli ekillerde bir iletiim-
etkileimin olduu kabul edilirse de bu daha ok igdsel olarak ortaya kan ve
deimeyen bir etkileim eklinde grlmektedir.
Bu durum Hall ve arkadalarndan aktarmyla Karacann yazsnda da Hayvan
trleri de sesler ve beden hareketlerinin yardmyla birbirleri ile iletiim kurarlar
ancak insan dndaki hibir tr kard sesleri insan dilinde olduu gibi ak ve i
tutarl olan, reten ve yaratc bir sistem durumuna getirememitir. (Karacan, 2000:
263) demek suretiyle ifade edilmitir.
Farkllamalar ve zellikleri belli bir zamana kadar takip edilebilmelerine karlk,
dil veya diller temeli bilinmeyen zamanlarda ortaya km, kendine zg kurallar olan
sistemlerdir. lk insan Hz. Ademden beri insanlar tarafndan iletiim ve etkileim arac
olarak kullanlmaktadr. Diller, ortaya klar ve farkllamalarnn temeli
bilinmemekle birlikte uzun bir sre ierisinde milli dil olma zelliini kazanm, kendi
dil mant ve kurallarn oluturmulardr.
ocuklarda dil geliim basamaklar
Bebekler dil geliimi ve renimine donanml olarak doarlar. Dnyaya geldikleri
andan itibaren de insan sesini, insan sesleri ierisinde de annelerinin seslerini ayrt
edebilirler. (De Casper ve Fifer 1980, 1175)
Yaratl gerei, bir eksiklik olmad srece btn ocuklarn fiziksel ve dilsel
geliiminde belli bir dzen vardr. Ancak bazen bu geliim dzenin btn ocuklarda
ayn olmad da gzlenmektedir. ocuun geliimi ile ilgili olarak dris Karaku da
ocuk tabi bir sra ve intizama gre inkiaf eder. Fakat, btn ocuklarn geliim
oran ve sreci ayn deildir; kimi daha hzl, kimi daha yava bir gelime gsterir.
Hatta bir milletin ayn ya gurubundaki ocuklarnn biyo-psiko-sosyolojik gelimeleri
de farkldr. (Karaku 1997, 373-374) demektedir.
Fiziksel ve dilsel geliimin btn ocuklarda ayn olmadn, bu geliimin
ocuktan ocua farkllk gstereceini Genishi de Gelimenin dier grnlerinde
olduu gibi dil yetenei de (btn ocuklarda) ayn deildir. Bir ocuk ilk kelimeyi 10.
ayda dier biri 20. ayda syleyebilir. Bir ocuk kompleks cmleleri 5,5 yanda dieri 3
yanda kullanabilir. (Genishi, www.) diyerek aklamtr.
ocuklarda dil geliiminde bazen farkllklar olmakla birlikte btn dnya
ocuklarnda ortalama ortak geliim zellikleri de grlebilmektedir. Irk, rengi,
yaad sosyal evre, tabiat artlar ne olursa olsun yaratl gerei ortak zelliklere
sahip insanolunun ocuklar da dil reniminde/ediniminde ortak bir takm zellikler
gstermektedir. Konuyla ilgili olarak Mehmet ahin de a) Dnyann tm
OCUKLARIN DL EDNM, GELM VE DLE KATKILARI 156
kltrlerindeki ocuklar, ilk ylda tm kltrlere zg sesleri karabilirler. b)
Dnyadaki kltrlerin hepsinde, ocuklar 2-4 yalar arasnda konumay renirler.
(ahin 1995, 65) demektedir.
Ayrca ocuklar zerinde yaplan dil geliimi almalar sonunda, konumay
renmenin ilk dnemlerinde yaklak olarak tm dnya ocuklarnn temelde ayn
gramer kurallarn kullandklar saptanmtr. (Clifford 1980, 57) gr bizi
ocuklarn doutan ayn dil mantna ve yeteneine sahip olduklarn, ancak iinde
bulunduklar toplumun dil sistemini renmek ve kullanmak suretiyle topluma
uyduklarn da gstermektedir.
ocuklarda dil edinimi ile ilgili farkl grler olmakla birlikte bunlar be temel
gr erevesinde kmelenmektedir. Bunlar Psikolinguistic Gr, Davran
Gr, Anlamsal-Bilisel Gr, Sosyolinguistik Gr, Etkileimci Grtr. Bu
grler ocuklarn dil kurallarn uygulamaya doutan eilimleri olduunu; szel
davranlar, evrelerinde gze arpan baka kimselerce dllendirildii iin dil
rendiini; ocuklarn duygusal deneyimlerden sz etmek amacyla; sosyallemek ve
bakalarnn davranlarn ynlendirmek amacyla dil rendiini ve bebeklerin
konumaya hazr olarak dnyaya geldiini ve evrenin onlara dil rettiini (Dnmez,
Ar 1987, 37) savunmaktadr. Bu grler lkemizde yaymlanan baz dier alma ve
yazlarda da dile getirilmitir. (Karaku 1997, ahin 1995, Karacan 2000, zbay
2001)
Bebek ve ocuklarn dil geliim dnemlerini Karacan yle ifade etmektedir.
Sonu olarak tm bebekler dili renmeye ncelikle kullanlan dildeki sesleri
renmekle balar. Dil geliimi ile beyin matrasyonunun yakn ilikisi olup beyin
matrasyonunun 2/3nn kazanld 3 yanda belirgin dil kazanm beklenir.
Doumdan sonraki ilk 3 ayda ekspresifik dil geliimi fonem dzeyde deimeler ile
kendini gsterirken, 3-9. aylar morfemik, 9-18. aylar sentaks (cmle) dzeyinde, 18-36.
aylarda ise semantik (anlam) dzeyinde dil kazanm salanr (Paul ve ark. 1996, Bzoch
ve League1991). Dil geliimindeki bu sralama deimezken bu gliimin hz fizyolojik
ve genetik zellikler, cinsiyet sosyal evre ve sosyokltrel etmenlerden
etkilenebilmektedir. (Karacan 2000, 267-268)
ocuklarn kulland ilk dil
Bebekler doutan dili kullanmaya ve konumaya hazr olarak dnyaya gelir, dil
kurallarn da uygulamaya doutan eilimleri vardr. Ancak, konuma kabiliyet ve
organlarna sahip olmasna ramen ocuun yannda konuulmad zaman, ocuk -
ncelikle taklit yoluyla renmeye dayal olan -konuma yeteneini doal olarak
kullanamayacaktr.
lk insann konutuu dilin hangisi olduu bilinmemektedir. Bunun tespiti iin
tarihte bir takm deneyler yaplm, eitli grler ileri srlmtr. Konu ile ilgili
olarak Doan Aksan u bilgileri kaydetmektedir. .. VII. yzylda Msr hkmdar
Psammetik, yeni domu iki ocuu, yanlarnda hi bir sz syletmeden byttrm,
iki yl sonra ocuklarn ilk szc duyulmutur: bekos. Aratrlnca, bu szcn
Frigya dilinde ekmek anlamna geldii bulunmutur. Buna benzer deneyler
bakalarnca (Alman mparatoru II. Fredrik (1194-1250), sko kral IV. Jack) da
yaplmtr.(Aksan 1987, 95)
nsann dnya hayatnn balangcnn bir milyon yl (Bakan 1968, 143) kadar
nce olduu dnlr ve gnmzde yazl kaynaklarn ancak M..7-8. yz yllara
kadar takip edilebildii gz nne alnrsa insanlarn ilk kulland dil sisteminin
SOSYAL BLMLER DERGS 157
belirlenmesi doal olarak imkansz olacaktr. Bu sebeple yukarda belirtildii gibi
ocuklarla yaplacak deneylerle de ilk dilin tespiti mmkn olmayacaktr.
ocuk, dnyaya geldii andan itibaren grme, dinleme ve taklit yoluyla evresini
tanr, ilk bilgilerini renmeye balar. Buna bal olarak da dil sistemi geliir. Murat
zbay da ocuk, doduu andan itibaren dinleme yoluyla ilk eitimini almaya
balar. Bydke, dinleyerek rendii kelimelerle konumay gerekletirir.
Dnrken, fikir retirken, trl bilgi ve fikirleri yorumlarken, hayal kurarken yine
dilini kullanr. (zbay 2001, 102) demek suretiyle dil geliiminin nasl olduuna
deinmektedir.
ocuun dili iinde bulunduu aile, okul ksaca toplumdan rendiini ve
gelitirdiini Grkan da u cmlelerle ifade etmektedir. Yaamn ilk birka ylnda tm
ocuklar, insanolunun rendii eylerin belki de en karmak olann -konumay ve
ana dillerini kullanmay- renirler. Genellikle ilkokula balamadan nce de ana
dillerinin temel kurallarn renirler. lkretim srasnda ise, daha ok, dili deiik
durumlarda nasl kullanacaklar konusunda ustalarlar. (Grkan 1986, 27)
ocuk tarafndan ilk renilecek ve kullanlacak dilin mensup olduu rkla veya
milletle kesin bir bants yoktur. nk ocuk iinde doduu toplumun dilini
renecek ve onu kullanacaktr. Eer ocuk kendi millet dilinin kullanld bir toplum
ierisinde domusa kendi milli dilini kullanacaktr. Trk bir anne babadan domasna
karn bir ocuk eer Trkenin kullanlmad bir yerde rnein Almanyada domu
ise; anne baba da Almanca kullanyorlarsa, ocuklarnn da renecei ve kullanaca
dil elbette ki Almanca olacaktr. Bu da bize gsteriyor ki ocuun ilk kullanaca dili
belirleyen, iinde bulunduu - iletiim kurduu- toplumdur, tbi olduu millet deildir.
Bu konuda Bruce D Perry de Genetik kodlar yoktur, dil renilir. ngilizce,
spanyolca yahut Japonca konuan bir ocua genetik kodlar nclk etmez. Biz 40 sesi
karabilecek kapasiteyle douruluruz. lk yllarda ocuklar dinler, pratik yapar ve
renir. Yetikinler onlarla konuarak ocuklarn dili renmesinde onlara yardm
ederler. Anne ocuuyla bebekliinde konuarak, baba onun yandaki konudan
konuya atlayan, nefes nefese hikyelerini dinleyerek onun dil geliiminde ona yardmc
olur. (Perry, www) demek suretiyle ocuklarn dili sonradan iinde bulunduklar
topluma bal olarak rendiklerini ifade etmektedir.
ocuklarn dili kavray ve dile katklar
Kald ki ayn millete mensup insanlar ve ayn milletin farkl blge ve sahalara
yerlemi kollar da birbirine tamamen benzeyen tek bir dil sistemini kullanmamaktadr.
Ortak tarih gemie gidildike ayn kkene bal olan tek yaz dili rnekleri, gnmze
gelindike bir aacn dallar, kollar gibi dallanmalara uramakta lehe, ive, az
farkllklarn ortaya karmaktadr. ocuklar ncelikle iinde bulunduu toplumun,
milletin ses zelliklerini ve syleyi ekillerini renmektedir. Farkl ses ve ekil
zellikleri tayan boylarn ocuklar da ncelikle kendi boylarnn dil zelliklerini
kavrar ve kullanrlar. Car kop. Cmlesi Elaz yresi insanna / ocuklarna bir ey
artrmazken, Ayahcahdan kortige mozik kimin gndllanim. cmlesi de Kayseride
yetien bir ocuk tarafndan anlalmayacaktr.
Yine, zbek Trkesiyle sylenen Babam ark, kikine gevdesini devarga suyab,
okkayan; hissesini tizzeleri arasige kadagan cmlesi, Uygur Trkesiyle Yilana
ssq tp tirilip qapdu. U eslige keli bilenla dhanni ekivaptu., Krgz Trkesiyle
sylenen -Keiresiz, keigip keldim go dep oulap yatam. Men erte kelsem dep arakat
casasam de g bolbodu (Buran 2001, 292, 303, 337) gibi syleyiler de Trkiye
OCUKLARIN DL EDNM, GELM VE DLE KATKILARI 158
Trkesini kullanan, ancak bu lehelerle kendi lehesi arasndaki farkllklar bilmeyen
ocuklar /insanlar tarafndan anlalmayacaktr.
ocuk dili kelimeleri genellikle ayn hecenin tekrarna dayal olarak ortaya
karlan kelimelerdir. cici, mama, meme, ninni, nine, kaka, coco...vb. ocuk dili
kelimeleri dilin z kelimeleridir. Yani alnt olmayan, tabii yollarla ocuklarn
ihtiyalar ve dilin doal geliim zelliine bal olarak rettikleri / trettikleri milli dil
rnleri kabul edilmektedir.
ocuklar evreyi tanma ve kendilerini ifade etmenin sihirli arac olan dili
kullanmnda olduka titiz davranrlar. evrelerinde kullanlan dil yanllarn hemen
fark eder ve onlar dzeltmeyi hedeflerler. Sz gelimi, henz yandayken Gzde,
Elaz azn kullanan, kendi yat arkadann konumalarn kendince dzeltme ve
ona kendi dil mantn kavratmaya almaktayd. Elaz azyla sylenen ellerim
gohi ellerim kokuyor, bahan ver bana ver, yuhum geli uykum geliyor gibi
syleyilerin kendisinin rendii standart dilin syleyi zellikleriyle uyumadn
fark etmekteydi.
ocuklarn dili kullanmdaki titizlii ile ilgili olarak Nermi Uygur unlar dile
getirmitir. Nasl aklamal Pnarn bu titizliini ? Salt Pnara zg bir tutum gzyle
baklamaz buna... nsan akl engetir yenilii sevmez, ocuklar bile gelenekidir
eidinden kestirip atmalar, gereklie hakszlk etmektir bence. Tam tersine bebekle,
tala, amurla oynar gibi seve seve dille oynuyor, szckleri birbirine atarak yepyeni
birleimler kuruyor ocuklar. Bunu da zor bir i yaparm gibi deil kolayca
gerekletiriveriyorlar. Kurala sarlmalarysa renci tutumlarndan ok oynama
olanaklarn snama zgrlkleriyle aydnlatlabilir. (Uygur 1988, 96)
Konuma yeti ve yetenei ile dnyaya gelen ocuk evresini, dnyay iine
doduu toplumun dil sistemi ile alglar. Kendisini de mensup olduu toplumun diliyle
ifade eder. Kendini ifade edi esnasnda da renmi olduu anadilinin dil mantn en
saf ve retici bir ekilde kullanr.
rnein Gzdenin, boyna taklan nesneye (kravat) takma adn vermesi, su gibi
iilebilen bir sv olmas dolaysyla, kola isteini ifade iin kolasadm demesi, kolann
kprerek tamas veya stn kaynarken tamas srasnda ortaya kan olayla balantl
olarak kprck gibi bir kelimeyi kullanmas, anadilin kelime tretme ve kelimeleri
kullanmadaki dil mant ve gcnn ocuk saflyla birleen bir gstergesidir.
Yine Gzdenin, oyunda kaybetmi, yenik veya yenilmi yerine kaybedik, souk
yenmesi gereken bir yiyecein snm halini, ben bu scamlar yemem. diye
reddetmesi srasnda kulland scam kelimeleri ocuk mantyla retilmi
kelimelerdir. Souk isminin de tretildii sou- fiilinden tretilen soumu sfat fiiline
benzetme yoluyla, scak isminin sonundaki k atlarak sca- fiili dnlm ve sou-
fiilinin sonuna eklenen m eki getirilerek scam ekli ortaya karlmtr. Yen-
fiilinden yenik tretildii gibi kaybet- birleik fiilinden de kaybedik oluturulmutur.
Benzer kullanmlardan ve ifadelerden Recep Nas da eserinde bahsetmektedir.
Drt- be yalarndaki ocuk Elektirii sndr diyordu ama, sndrden yola
karak yak yerine yandr diyordu. Oysa evresinden yandr szcn hi
duymamt. Ayn ocuk hepsini yerine hepleri diyordu. (Nas 2003, 25)
Mehmet ahin de yazsnda ocuklar, kullandklar dil ne olursa olsun,
yetikinlerinkine benzemeyen belli kurallar retir. (ahin 1995, 65) demek suretiyle
ocuklarn standart dilin kurallar dna kan bir takm kullanmlar, ekilleri
tretebildiklerini belirtmektedir.
SOSYAL BLMLER DERGS 159
ocuklarn standart dilde olmayan mantkl dil hatalaryla ilgili olarak ocuk
Geliimi ve Psikolojisi adl kitapta da u bilgiler yer almaktadr. Ayrca ocuun
yapt ok mantkl dil hatalar da, dili kazanma srecinde sadece konuulanlarn taklit
edilmesi deil, ocuun dnme ve yaratclnn nemli bir gstergesidir. rnein;
meslek bildirmek iin szce taklan c eki ayakkabc gibi ar genellenerek
manavc bakkalc gibi szckler de tretilir. Bu durum, ocuklar dnme ve
yaratcln ve kurallar ar genellemesinin bir gstergesidir. (Can 2000, 134)
Bu ekilde standart dilde olmayan baz syleyileri kullanmak yalnzca bizim
toplumumuzun ocuklarna ait bir zellik deildir. Bu durum, ocuun geliimi ve dil
edinim mantna uygun olarak btn toplumlarda, milletlerde grlebilecek bir
zelliktir. ngilizceyi renen ocuklarda da standart d kullanmlarla ilgili olarak
Clifford u bilgileri aktarmaktadr. Yaklak 4 yalarnda, doru olan himself yerine
tipik olarak hisself terimini kullanrlar. Hatta hisself kullanan hi kimseyi
duymadklar halde bile bu kelimeyi kullanrlar. Bylece kendi bildikleri kurallardan
doru olmasa da bir kelime tretirler. My, your ve her kelimelerini self ile
bir araya getirerek myself, yourself ve herself gibi kelimeleri yapmay
renmilerdir. Daha sonra ngilizcenin burada bir istisna olarak dzenli kuraldan
ayrldn renene kadar kural uygularlar ve hisself kelimesini tretip
kullanrlar. (Clifford 1980, 181)
Celia Genishi de Gen ocuklarn Dil Geliimi adl makalesinde konuyla ilgili
unlar kaydetmektedir: Bununla birlikte ocuklar etraflarnda olan eyleri yalnzca
taklit yoluyla renmezler. Biz biliriz ki ocuklar kendilerince dil kurallar zerinde
alrlar, nk onlar yetikinlerin asla kullanmadklar ekilleri kullanrlar. rnein
I goed there before yahut I see your feets derler. Ama ocuklar sonuta went ve
feet gibi geleneksel ekilleri renirler. (Genishi www)
Yukardaki rnekte de olduu gibi ngilizce go fiilinin gemi halleri went ve
gone olmasna karlk, ngilizceyi kullanan ocuk dzenli fiillerde olduu gibi fiilin
sonuna ed ekini getirmek suretiyle btn fiillerin kullanlabileceini dnmekte ve
goed eklini ortaya karmaktadr. Foot kelimesinin oulu olan feet ekline de
ngilizcede isimlerin oul eklini oluturmak iin kullanlan s taksn getirerek
standart dile uymayan bir kullanm ortaya karmaktadr.
Yine ana snfna giden ocuunun yanan bir mum zerine bardak kapatlmas
sonucu mumun sndnn gsterilerek sebebinin sorulmas zerine mum nefessiz
kald. demesi de ocuun alglay ve ifade tarzn gstermektedir.
Sonu
Doutan konuma yeteneine ve organlarna sahip olarak dnyaya gelen ocuk,
iinde bulunduu toplumun dilini taklit yoluyla renir ve toplumla da bu dille iletiim
kurar. Bu iletiim srasnda bazen kulland dilin kelimeleriyle kendi kavray ve
retim gcne bal olarak oynar. Bir ksm farkl kullanmlar- ifadeler katmak suretiyle
dili kullanr, standart dilin kullanm ekillerinden baz sapmalar gsterebilir. Ancak
zaman ierisinde, ocuk mantyla retilen bu saf kullanmlar, dilin standart kurallar
ocua retildike ocuun dil dnyasndan karlmakta, ocuk da evrenin standart
dilini kullanma mecburiyetinde braklmaktadr.
ocuun dil geliimi, balangta onun ile ilk iletiimde bulunan ailesinin diliyle
paralellik gsterecektir. Bu nedenle ocuun salam bir dil yapsna sahip olabilmesi
iin onunla konuurken, ocuk gibi konumak yerine kelime ve cmleleri dilin
kurallarna uygun olarak kullanmak gerekir.
OCUKLARIN DL EDNM, GELM VE DLE KATKILARI 160
ocuun kiilii, duygu dnyas bu ilk rendii dilin malzemesiyle geliip
olgunlaacaktr. Bu sebeple ocuklar iin anadili retimi nemlidir. Bir milletin
geleceinin temel teminatlarndan ikisi, olmazsa olmaz ikilisi dili ve ocuklardr. Mill
gelecein devamlln garantiye almak iin her ikisinin de korunmas ve gelitirilmesi
ailelerin, eitimcilerin, devletin ksaca toplumun temel grevidir.
KAYNAKLAR
AKSAN, Prof. Dr. Doan (1987), Her Ynyle Dil, Ana izgileriyle Dilbilim 1, TDK
Yayn, Ankara.
BAKAN, zcan (1968), nsan Dilinin Douu Trk Dili Aratrmalar Yll
Belleten, s.143
BURAN, Prof.Dr. AHMET, Aklaya, Ar. Gr. Ercan (2001), ada Trk Leheleri,
Aka Yay. Ankara.
CAN, Prof. Dr. Grban ve dierleri (2000), ocuk Geliimi ve Psikolojisi 1, Anadolu
niv. Yay., Eskiehir.
CLFFORD, T. Morgan (1980), (ev. Hsn Arc ve dierleri) Psikolojiye Giri,
Meteksan Ltd.ti. Yay., Ankara.
DECASPER, Aj. - Fifer, WP. (1980), Of human bonding : Newborns prefer their
mothers voice Science, 208, s.1174-1176.
GENSH, Celia, Young Childrens Oral Language Development,
http://www.childrensdisabilities.info/speech/young-children.html
GRKAN, Yrd. Do. Dr. Tanju (1986), ocuun Dil Geliimi ve Eitiminde
Ailenin Rol Trk Dilinin retimi Toplants, A EBF Yay. Ankara,
s.27-41.
KARACAN, Elvan (2000), Bebeklerde ve ocuklarda Dil Geliimi Klinik
Psikiyatri Dergisi C.3, S.4, s.263-268.
KARAKU, Dr. dris (1997) ocukta Dil Geliimi Trk Dili Dergisi S.544, Nisan,
s.372-379.
NAS, Recep, (2003), Trke retimi, Ezgi Kitabevi Yay., Bursa.
ZBAY, Murat (2001), 0-6 Ya Grubu ocuklarndaki Dil Geliiminin Trke
retimi Asndan nemi Bilig Trk Dnyas Sosyal Bilimler
Dergisi, 17/Bahar Ankara, s.97-103.
PERRY, Bruce D. MD., PhD., How Young Children Learn Language, Early Childhood
Today Magazine, http://teacher.scholastic.com/products/learn_language.htm
AHN, Mehmet (1995), ocukta Dil Geliimi Dil Dergisi S.30, s.64-70.
UYGUR, Mermi (1988), Pnarn Trkesi Dil Yazlar II, TDK Yayn, Ankara.