1º Auxilios GALEGO - 20130118 - 092648 - 6631

Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias de Galicia-061
Normas de actuacin
os auxilios Manual de primeir
Normas de actuacin
Manual de primeiros auxilios
Edita
Deseo e maquetacin
Mabel Aguayo, CB
Ilustracins
Mabel Aguayo, CB
Jos Toms Daz Teijo
ISBN (concurso de mritos)
978-84-695-4384-9
COORDINACIN
MARA LUISA CHAYN ZAS
MARA VICTORIA BARREIRO DAZ
JOS ANTONIO IGLESIAS VZQUEZ
SECRETARA DE REDACCIN
ARANTZA BRIEGAS ARENAS
Responsable de Publicacins
da Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias de Galicia-061.
GRUPO DE TRABALLO
Mara Victoria Barreiro Daz. Mdica. Directora asistencial da Fundacin Pblica Urxen-
cias Sanitarias de Galicia-061
ngel Chayn Zas. DUE. Central de Coordinacin. Fundacin Pblica Urxencias Sani-
tarias de Galicia-061.
Mara Luisa Chayn Zas. Mdica. Xefa de Servizo de Docencia da Fundacin Pblica
Urxencias Sanitarias de Galicia-061.
Marta Dorribo Masid. Mdica. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias
de Galicia-061.
scar Estraviz Paz. DUE. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias
de Galicia-061.
Viviane Ferreira Leite. DUE. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias Sani-
Beatriz Garca Gutirrez. DUE. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias Sa-
nitarias de Galicia-061.
Antonia Gonzlez Araujo. Mdica. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias
Sanitarias de Galicia-061.
Jos Antonio Iglesias Vzquez. Mdico. Director da Fundacin Pblica Urxencias
Francisco Martnez Lores. DUE. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias Sani-
Natalia Rodrguez Arias. DUE. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias Sanita-
rias de Galicia-061.
Susana Rodrguez Barreiro. DUE. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxencias
Estefana Salgado Gonzlez. Mdica. Base de Ourense. Fundacin Pblica Urxen-
cias Sanitarias de Galicia-061.
David Snchez Campos. Mdico. Xefe de base de Ourense. Fundacin Pblica Ur-
xencias Sanitarias de Galicia-061.
PRESENTACIN
Durante os ltimos anos asistimos a unha importante sensibilizacin da poboacin
cara aos mtodos e s tcnicas de atencin inicial s situacins de urxencia. Xa non
son soamente os servizos sanitarios, os bombeiros ou os corpos de seguridade os
que teen que realizar manobras de primeiros auxilios ou reanimacin. Tamn o
resto da cidadana foi, pouco a pouco, implicndose na asistencia, cos seus coe-
cementos e cos medios dos que dispoa nese momento.
Esta actitude permitiu que se diminan os tempos de asistencia, xa que a alerta aos
servizos de emerxencia se realiza de forma inmediata, e tamn, que se realicen ma-
nobras rpidas e sinxelas que conseguen manter o accidentado en condicins ade-
cuadas ata a chegada do persoal sanitario.
Tamn a inclusin deste tipo de ensinanzas dentro das escolas e institutos permite
formar unha poboacin vida de asumir coecementos, cunha gran capacidade de
retencin destes e cunhas actitudes envexables para a colaboracin e atencin aos
demais.
O presente manual de primeiros auxilios incle as situacins mis frecuentes s que
calquera poida ter que enfrontarse no da a da. Os autores, aos que felicito efusiva-
mente, conseguiron sintetizar ao mximo os aspectos mis relevantes de cada pro-
blema e indicar con claridade o que se debe facer e o que temos que evitar en cada
un deles.
unha honra para min presentar esta obra realizada integramente por profesionais
da Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias de Galicia-061, que contribuir, sen nin-
gn xnero de dbidas, por unha parte a consolidarse como o libro gua de todos
aqueles que poidan ser nalgn momento os primeiros intervenientes nunha urxencia,
e por outro, a manter actualizados e de acordo coas evidencias cientficas os coe-
cementos de atencin urxente inmediata.
O papel de todos ante unha situacin urxente primordial e saber actuar contribuir
ao xito da atencin. A satisfaccin dunha actuacin ben feita ser a nosa maior re-
compensa e neste manual atopar o que precise para saber o que ten que facer con
sinxeleza, rapidez e eficacia.
Jos Antonio Iglesias Vzquez
Director da Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias de Galicia-061
Reanimacin cardiopulmonar bsica ............................
Obstrucin da va area (atragoamento).......................
Afogamento (inmersin en auga) .................................
Accidentes de trfico.....................................................
Traumatismos.................................................................
Feridas ............................................................................
Amputacin traumtica de membros...........................
Hemorraxias....................................................................
Epistaxe ou hemorraxia nasal ........................................
Avulsin dental ...............................................................
Lesins ambientais (por fro e por calor).......................
Reaccins alrxicas.........................................................
Queimaduras ..................................................................
Intoxicacins: inxestin de substancias txicas ............
Picaduras ........................................................................
Mordeduras ....................................................................
Lesins oculares .............................................................
Urxencias tocoxinecolxicas ..........................................
Perda de coecemento.................................................
Dor torcica ....................................................................
Dor abdominal................................................................
Crise asmtica.................................................................
Crise de ansiedade .........................................................
Convulsins ....................................................................
Diabetes descompensada..............................................
Bibliografa......................................................................
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
NDICE
11
23
33
37
43
53
59
65
71
75
79
89
95
103
109
121
127
133
141
145
151
155
159
163
169
177
Px.
1
Reanimacin
cardiopulmonar bsica
Viviane Ferreira Leite
Marta Dorribo Masid
1
1
Reanimacin cardiopulmonar bsica
Conceptos xerais
A parada cardiorrespiratoria (PCR) defnese como a interrupcin do funcionamento
do corazn e os pulmns, que se produce de forma BRUSCA e INESPERADA, que
fai que o sangue e o osxeno non cheguen ao resto do corpo, co que se danan as
os rganos. Se non tratada canto antes, a persoa morrer ou quedar con graves
secuelas neurolxicas.
O Soporte Vital Bsico (SVB) un conxunto de tcnicas encamiadas a substitur
as funcins respiratorias e circulatorias que toda a poboacin debera coecer. Non
fai falta material, soamente as nosas mans e boca.
O soporte vital avanzado un conxunto de tcnicas e coecementos encamiados
a restablecer e manter as funcins respiratoria e circulatoria. Necesita persoal cua-
lificado, medicacin e material.
Soporte vital bsico de adultos
13
Cadea de supervivencia
Para que o soporte vital bsico sexa efectivo teremos que actuar de forma coordi-
nada, coma se fsemos unha cadea en que todos os elos teen que ser igualmente
fortes.
Durante o tempo de resposta do 061 a supervivencia da vtima depende do inicio precoz
por parte das testemuas dos tres primeiros elos da cadea de supervivencia. As vtimas
de PCR necesitan unha reanimacin cardiopulmonar (RCP) inmediata, que proporcione
un fluxo sanguneo pequeno, pero crtico para o corazn e o cerebro.
Os DESA son desfibriladores semiautomticos que permiten analizar o ritmo car-
daco e descargar un choque se est indicado. Estes aparatos deberanse atopar
en espazos pblicos con moita afluencia como aeroportos, campos de ftbol, metro,
estacins de tren etc.
Os elos desta cadea son:
1. Deteccin da emerxencia e chamada ao sistema de emerxencias (061).
2. Inicio inmediato do SVB.
3. Desfibrilacin precoz (DESA).
4. Soporte vital avanzado precoz.
5. Coidados posreanimacin.
1
14
1
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
SVB en adultos
Non pense que non se pode facer nada: a nosa actuacin, que debe ser precoz
e axeitada, pode duplicar as posibilidades de supervivencia fronte a vtimas coas
que non se intentou o SVB.
Non perda o tempo, cada minuto que pasa precioso, polo que a valoracin
inicial e o aviso o 061 deben ser o mis rpidos posible tras comprobar que o
paciente non respira normalmente.
Non intente reanimalo antes de pedir axuda o 061, cando estea s coa vtima.
Non pare as manobras ante a dbida de equivocarse nalgn paso. preferible
continuar coa masaxe que non facer nada por dubidar.
O SVB consiste na seguinte secuencia de accins:
Seguridade da vtima e reanimador:
Pense na nosa seguridade, a da vtima e a de calquera outra persoa presente
para non aumentar o nmero de afectados.
Comprobe a consciencia:
Axite os seus ombros suavemente e pregunte en voz alta: Atpase ben?
Se responde, a vtima est consciente, polo que conserva a sa respiracin e
circulacin (anda que poden estar ameazadas). Polo tanto:
15
1
Normas de actuacin
Dixeo na posicin en que se atopou, salvo que estea
en perigo.
Busque posibles lesins.
Chame o 061 para solicitar axuda mdica.
Se non responde, berre pedindo axuda, poa a vtima
sobre as sas costas e abra a va area mediante a exten-
sin da cabeza e elevacin do queixo (manobra fronte-
queixo):
Poa a man sobre a fronte da vtima e coidadosamente incline a sa cabeza
cara a atrs.
16
Grite pedindo axuda
Abra a va area Comprobe a respiracin
Coas xemas dos dedos baixo o rebordo do queixo da vtima, eleve este para
abrir a va area.
Mantendo a va area aberta, mire, escoite e sinta se hai unha respiracin
normal, non mis de 10 segundos (comprobe a respiracin):
- Mire se hai movemento torcico.
- Escoite se hai sons respiratorios.
- Sinta se nota aire expirado na sa meixela.
Nos primeiros minutos dunha parada cardaca, a vtima pode estar a respirar in-
suficientemente ou dando ruidosas bafaradas pouco frecuentes. Non hai que con-
fundir isto coa respiracin normal. Se ten algunha dbida de se a respiracin
normal, acte como se non o fose.
Se non responde pero respira normalmente, colocaremos a vtima en posicin
lateral de seguridade para protexer a permeabilidade da va area pola cada da
1
Normas de actuacin
lingua ou do padal brando e, ao mesmo tempo, previrase a aspiracin do vmito,
se este se producise. Para iso, seguiremos os seguintes pasos:
Alie o paciente boca arriba. Retire lentes ou outros obxectos que poidan da-
nalo.
Situndose a un lado da vtima, coloque o brazo mis prximo ao reanimador
en ngulo recto, coa palma da man cara a arriba.
Coloque a outra man sobre o ombro mis prximo ao reanimador, coa palma
da man cara a abaixo.
Dobre a perna mis afastada e saque dos petos mbiles, chaves ou outros
obxectos que poidan facer dano.
Cunha man na cadeira e outra no ombro, xire a vtima cara ao reanimador.
Estenda a cabeza da vtima e site a meixela sobre a man.
Mantea a perna que queda por arriba flexionada, de tal forma que a cadeira
e o xeonllo formen un ngulo recto.
17
Se non responde e non est a respirar normalmente, enve a algun por axuda
ou, se est s, deixe a vtima e alerte o 061. Volva e inicie as compresins torcicas
como segue:
Axenllese ao lado da vtima.
Poa o taln dunha man no centro do trax da vtima.
Poa o taln da outra man enriba da primeira.
Entrelace os dedos das sas mans e asegrese de que a presin non apli-
cada sobre as costelas da vtima. Non aplique a presin sobre a parte superior
do abdome ou o extremo inferior do esterno.
Colquese verticalmente, enriba do trax da vtima e cos seus brazos rectos
prema sobre o esterno, afundndoo polo menos 5 cm.
Tras cada compresin deixe de facer presin sobre o trax sen perder o con-
tacto entre as sas mans e o esterno; reptao cunha frecuencia de polo menos
100 por minuto.
A compresin e a descompresin deben ter a mesma duracin de tempo.
Comprima forte, rpido e evite as interrupcins.
1
Normas de actuacin
18
Entrelace os dedos da sa man
A vtima debe estar sobre unha superficie dura e boca arriba.
As compresins xeran un fluxo sanguneo vital e permiten que chegue osxeno e
enerxa ao corazn e ao cerebro.
Combine as compresins torcicas con ventilacins.
Tras 30 compresins, abra a va area outra vez mediante a extensin da ca-
beza e elevacin do queixo.
Pinzar a parte branda do nariz, pechndoa cos dedos polgar e ndice da man
que est sobre a fronte.
Permita que abra a boca, pero mantendo a elevacin do queixo.
Faga unha respiracin normal e poa os seus labios arredor da boca, asegu-
rndose de facer un bo selado.
Sopre de xeito constante dentro da boca mentres observa a elevacin do
trax, durante aproximadamente 1 segundo como nunha respiracin normal;
esta unha respiracin de rescate efectiva.
Mantendo a cabeza estendida e a elevacin do queixo, retire a sa boca da
da vtima e observe o descenso do trax, mentres vai sando o aire.
Faga outra respiracin normal e sopre dentro da boca da vtima outra vez
para alcanzar un total de das respiracins de rescate efectivas. Entn volva
poer as sas mans sobre o trax e dea 30 compresins mis.
Contine con compresins torcicas e respiracins de rescate cunha relacin
de 30:2.
Poa o taln da outra man
enriba da primera man
Presione sobre o
esterno afundndoo polo
menos 5 cm (non mis de 6 cm)
1
Normas de actuacin
Unicamente se a vtima comeza a respirar normalmente, debe parar para re-
valorala. Doutro modo, non interrompa a reanimacin.
19
Tras 30 compresins, abra a
va area outra vez mediante
a extensin da cabeza e
elevacin do queixo
Sopre de xeito constante
dentro da boca mentres
observa a elevacin do trax
Retire a sa boca da da vtima e
observe o descenso do trax,
mentres vai sando o aire
Se non est s, inicie as compresins e que a outra persoa abra a va area e
estea preparada para ventilar.
Mentres se fan as das ventilacins deixe de comprimir o centro do peito, pero
non retire as mans para non perder tempo.
preferible que os reanimadores estean en lados opostos. Debemos cambiar o
reanimador das compresins cada 2 minutos aproximadamente para previr o es-
gotamento e manter unha calidade de compresins boa, tanto en frecuencia coma
en profundidade.
A RCP s con compresins torcicas pode ser utilizada do seguinte xeito:
Se non capaz, non ten formacin ou non desexa dar respiracins de rescate,
dea unicamente compresins torcicas.
Se s se dan compresins torcicas, estas deben ser continuas, a unha fre-
cuencia de 100 por minuto.
Pare para revalorizar a vtima s se empeza a respirar normalmente. Doutro
modo, non interrompa a reanimacin.
Contine a reanimacin ata que:
Chegue axuda cualificada e se faga cargo.
A vtima empece a respirar normalmente.
Vostede estea esgotado.
1
Normas de actuacin
Soporte vital bsico peditrico
A reanimacin cardiopulmonar bsica o conxunto de manobras que permiten identificar
se un neno est en situacin de parada cardiorrespiratoria e realizar unha substitucin
das funcins respiratoria e circulatoria, sen ningn equipamento especfico, ata que a
vtima poida recibir un tratamento mis cualificado. Hai caractersticas distintas entre a
PCR predominantemente cardaca nos adultos e a PCR asfctica mis comn en nenos,
pero para facilitar a retencin de coecementos recomndase a mesma secuencia que
en adultos, cunha mnima informacin adicional.
O que se debe facer
O que se debe facer
Non abandone o neno inicialmente para pedir axuda.
Non pense que non pode facer nada. Inicie inmediatamente o SVB.
A apertura da va area ser idntica
do adulto. Non obstante, en lactantes
(nenos ata 1 ano de idade) buscaremos
unha posicin neutra do colo e en nenos
(a partir do ano de idade) unha extensin
lixeira-moderada.
Para realizar as compresins torcicas
debe colocar o neno sobre un plano duro.
Acabados de nacer e lactantes: a com-
presin torcica pdese realizar con
dous dedos: coloque os dedos medio e
anular no terzo inferior do esterno. Coa
20
1
Normas de actuacin
punta dos dedos de-
prima o esterno aproxi-
madamente un terzo
da profundidade do
trax.
Nenos: a masaxe car-
daca pdese realizar
co taln dunha man ou,
se o neno moi grande
ou o reanimador non
ten suficiente forza f-
sica, coas das mans
entrelazadas. Dbense
colocar o/os brazo/s,
en posicin vertical
sobre o trax do neno
para premer con mis
facilidade e deprimir
aproximadamente un
terzo da profundidade
do trax. Levantar a
punta dos dedos para
asegurar que a presin
non se aplica sobre as
costelas.
Frecuencia de masaxe:
a frecuencia da masaxe
cardaca ser entre 100
e 120 compresins por
minuto.
Relacin da masaxe e
a ventilacin: 30 com-
presins torcicas/2
ventilacins, tanto no
lactante coma no neno.
21
1
Normas de actuacin
22
Soporte vital bsico peditrico
para persoal non sanitario
2
Obstrucin da va area
(atragoamento)
Susana Rodrguez Barreiro
25
Conceptos
xerais
Cando un obxecto (slido ou lquido) pasa
va area, o organismo reacciona rapi-
damente e intenta expulsalo coa tose. o
que xeralmente chamamos atragoamento.
Aqu chamaremos OVACE o que tecnica-
mente se denomina Obstrucin da Va
Area por Corpo Estrao.
En ocasins, un obxecto slido (xeral-
mente anacos de alimentos, froitos secos,
globos, secrecins etc.) entra na va area
e obstrea, impide a entrada e sada do
aire e produce asfixia. Se esta situacin de
obstrucin da va area non se resolve in-
mediatamente, a persoa acabar sufrindo
unha parada cardiorrespiratoria.
Por iso, fundamental que aprendamos a
sospeitar se se produciu un atragoamento
e que debemos facer para solucionalo.
Os atragoamentos acontecen mis fre-
cuentemente en nenos, sobre todo nos
menores de 5 anos, persoas discapacita-
das e ancins, polo que debemos intentar
previlos ao ofrecerlles as comidas adecua-
das segundo as sas caractersticas, utili-
zar xoguetes recomendados para a idade
do neno e non deixar ao seu alcance ob-
xectos pequenos etc.
Dbese sospeitar que unha persoa
pode ter unha obstrucin da va area
por un corpo estrao cando, de forma re-
pentina, presenta gran dificultade para res-
pirar, tose ou ten respiracin ruidosa, con
coloracin morada da cara e os labios.
Obstrucin da va area (atragoamento)
2
O que se debe facer
2
O que se debe facer
Normas de actuacin
Non deixe ao alcance dos nenos obxectos perigosos: como xa dixemos, a
prevencin a mellor medida contra os atragoamentos. Os xoguetes deben se-
guir as normas de seguridade; os globos teen un risco moi importante de as-
piracin, polo que non se deben deixar ao alcance de menores de 6 anos; evite
deixar nas mesas medicamentos e obxectos pequenos; ofreza comidas axeita-
das idade do neno, non se lles debe dar froitos secos, nin gomas de mascar
a menores de 4 anos.
Non impida que a persoa tusa: a tose o mecanismo mis efectivo para de-
sobstrur a va area, polo que se debe animar sempre a que a persoa tusa.
Non intente extraer o corpo estrao manualmente: salvo que o obxecto se
vexa moi doadamente dende fra, non se debe intentar extraer co dedo, xa que
corremos o risco de agravar a obstrucin.
26
Recoecemento da OVACE
Cando un corpo estrao se introduce na va area, a reaccin inmediatamente
tusir nun intento por expulsalo. A tose espontnea posiblemente a manobra mis
efectiva e segura para a desobstrucin da va area. Non obstante, se a tose est
ausente ou inefectiva e o obxecto obstre completamente a va area, a persoa
asfixiarase rapidamente. As intervencins activas para solucionar a OVACE son
s necesarias cando a tose se fai inefectiva, pero nese momento deben iniciarse
rpida e correctamente.
Signos xerais da OVACE
Episodio presenciado
Tose/atragoamento
Inicio sbito
Antecedentes recentes de estar a comer ou xogando con obxectos pequenos
Normas de actuacin
2
27
Tose inefectiva Tose efectiva
Incapaz de vocalizar Chora ou resposta verbal a preguntas
Tose silente ou non tose Tose ruidosa
Incapaz de respirar Capaz de coller aire antes de tusir
Cianose Consciente
Descenso do nivel de consciencia
A maiora dos atragoamentos en lactantes e nenos suceden mentres xogan ou
comen cando o coidador habitualmente est presente; polo tanto, estes sucesos
frecuentemente son presenciados e as intervencins incianse cando o neno est
consciente.
A obstrucin da va area por corpo estrao caracterzase polo inicio sbito da difi-
cultade respiratoria asociada con tose, arcadas ou estridor. Sospeite OVACE se o
inicio moi repentino, non hai outros signos de enfermidade e hai pistas que alertan
o rescatador, por exemplo: antecedentes de estar a comer ou xogando con cousas
pequenas inmediatamente antes do inicio dos sntomas.
Existen pequenas diferenzas entre os adultos e os nenos hora de actuar ante un
atragoamento, polo que imos explicar as normas de actuacin por separado.
Desobstrucin no adulto:
Algoritmo da obstrucin da va area por corpo estrao
Solucin da OVACE
1. Se a vtima mostra signos de obstrucin lixeira da va area
Animalo a que contine tusindo.
2. Se a vtima mostra signos de obstru-
cin severa da va area e est cons-
ciente
Dalle ata cinco golpes nas costas do se-
guinte xeito:
Pase ao lado e lixeiramente detrs da
vtima.
Sostea o trax cunha man e incline a v-
tima cara a diante para que resulte mis
doada a expulsin do corpo estrao.
Dea ata cinco golpes secos entre as
omoplatas co taln da outra man.
Comprobe se cada golpe nas costas solu-
cionou a obstrucin da va area. A inten-
cin solucionar a obstrucin con cada
palmada e non necesariamente dar as
cinco.
Se os cinco golpes nas costas fallan en so-
lucionar a obstrucin da va area, dea ata
cinco compresins abdominais como se in-
dica:
Pase detrs da vtima e rodee con
ambos os dous brazos a parte superior do seu abdome.
Incline a vtima cara a diante.
Peche o puo e pao entre o embigo e o final do esterno.
Colla o puo coa sa outra man e empurre secamente cara a dentro e cara a
arriba.
Reptao ata cinco veces.
Se a obstrucin anda non se solucionou, contine alternando os cinco golpes
nas costas coas cinco compresins abdominais.
2
Normas de actuacin
28
2
Normas de actuacin
29
3. Se a vtima en calquera momento queda inconsciente
Poa a vtima coidadosamente no chan boca arriba e sobre
un plano duro.
Chame o 061.
Inicie a RCP coa secuencia de 30/2.
Non se recomenda unha verificacin rutineira da presenza na boca do corpo es-
trao durante as manobras.
Desobstrucin peditrica:
Algoritmo da obstrucin da va area por corpo estrao
Solucin da OVACE
1. Se o neno mostra signos de obstrucin lixeira da va area.
Se o neno est a tusir de xeito efectivo, non son necesarias
manobras externas. Anime o neno a tusir e vixeo continua-
mente.
Cando a tose se faga inefectiva, pida axuda inmediatamente
chamando o 061.
2. Se o neno mostra signos de obstrucin severa da va area e est cons-
ciente
Se o neno est anda consciente pero a tose est ausente ou inefectiva, dalle
5 golpes nas costas.
Se os golpes nas costas non solucionan a OVACE, dalles 5 compresins tor-
cicas aos lactantes ou 5 compresins abdominais aos nenos. Estas manobras
crean un golpe de tose artificial ao aumentar a presin intratorcica e desaloxar
o corpo estrao.
Golpes nas costas:
Os golpes nas costas en lactantes real-
zanse da seguinte xeito:
Suxeite o lactante coa cabeza cara
a abaixo, en posicin prona (boca
abaixo) para permitir que a gravi-
dade axude a sacar o corpo estrao.
Un rescatador sentado ou axeonllado
debera poder suxeitar o lactante de
xeito seguro sobre o seu regazo.
Suxeite a cabeza do lactante, po-
endo o polgar dunha man no n-
gulo da mandbula e un ou dous
dedos da mesma man no ngulo
contrario da mandbula.
Non comprima os tecidos brandos
baixo a mandbula do lactante por-
que podera empeorar a obstrucin
da va area.
Dea ata cinco golpes secos co taln da outra man no medio das costas entre
as omoplatas.
A intencin solucionar a obstrucin con cada golpe, mis que dar os cinco
golpes.
2
Normas de actuacin
30
Golpes nas costas en lactante
2
Normas de actuacin
Os golpes nas costas no neno de mis de 1 ano realzanse do seguinte xeito:
Os golpes nas costas son mis efectivos se o neno se pon coa cabeza cara
a abaixo.
Un neno pequeno pode poerse no regazo do rescatador, como o lactante.
Se isto non posible, poa o neno nunha posicin inclinada cara a diante e
dea os golpes nas costas dende atrs.
Se os golpes nas costas non poden expulsar o obxecto e o neno anda est cons-
ciente, use as compresins torcicas en lactantes ou as compresins abdominais nos
nenos. Non use as compresins abdominais (manobra de Heimlich) en lactantes.
Compresins torcicas para lactantes
Poa o lactante nunha posicin
coa cabeza mis baixa e boca
arriba. Isto consguese de xeito
seguro poendo o antebrazo libre
ao longo das costas do lactante e
suxeitando o seu occipucio coa
man.
Coloque o lactante sobre o seu an-
tebrazo, apoiado sobre a sa coxa.
Identifique o punto de compresins torcicas (parte inferior do esterno).
Dea cinco compresins torcicas similares s compresins torcicas da RCP
no lactante, pero mis secas e cunha frecuencia menor.
Compresins abdominais para nenos maiores de 1 ano
De p ou axeonllado ao lado do neno, poa os seus brazos baixo os do neno
e abrace o seu torso.
Peche o seu puo e pao entre o embigo e o esterno.
31
Suxeite o puo coa outra man e empurre secamente cara a dentro e cara a arriba.
Reptao ata cinco veces.
Asegrese de que a presin non se aplica sobre a apfise xifoides nin sobre as
costelas; isto podera causar traumatismo abdominal.
Tras as compresins torcicas ou abdominais volva valorar o neno. Se o obxecto non
foi expulsado e a vtima anda est consciente, contine a secuencia de golpes nas
costas e compresins torcicas (lactante) ou abdominais (neno). Chame ou enve a
buscar axuda se anda non est dispoible. Non abandone o neno neste momento.
Se o obxecto foi expulsado con xito, valore o estado clnico do neno. posible que
parte do obxecto poida permanecer anda no tracto respiratorio e produza complica-
cins. Se hai algunha dbida, busque asistencia mdica. As compresins abdominais
poden producir lesins internas e todas as vtimas tratadas con elas deberan ser exa-
minadas por un mdico.
3. Se o neno en calquera momento queda inconsciente
Se o neno con OVACE est ou queda inconsciente, pao sobre unha superficie
lisa e dura. Chame ou enve a algun por axuda se anda non est dispoible.
Non deixe o neno neste momento, proceda como se indica a continuacin:
bralle a boca e busque calquera obxecto visible. Se se ve un obxecto, intente
quitalo cun nico varrido dixital. Non intente varridos dixitais s cegas ou repetidos
estes poden impactar o obxecto mis profundamente e causar danos.
Abra a va area realizando unha extensin da cabeza e elevacin do queixo e
intente cinco respiracins de rescate. Valore a efectividade de cada respiracin;
se unha respiracin non fai que o trax se eleve, reposicione a cabeza antes de
dar a seguinte.
Se non hai resposta (movemento, tose, respiracin espontnea) inicie a RCP (30
compresins e 2 ventilacins) durante un minuto antes de chamar o 061 (se non
o fixo xa algun).
Unha vez avisado o 061 contine coa RCP ata que chegue
a asistencia ou o neno se recupere.
2
Normas de actuacin
32
3
Afogamento
(inmersin en auga)
Francisco Martnez Lores
Conceptos xerais
Trtase dun incidente debido inmersin ou submersin dunha vtima nun medio
lquido que produce asfixia porque se impide a entrada de aire nos pulmns. Inde-
pendentemente de que sobreviva ou morra considrase un incidente de afoga-
mento.
Lugares mis frecuentes: ros, lagos, mar e piscinas.
A baeira toma especial significacin no caso de nenos e epilpticos.
Tipos
1. Inmersin: polo menos a cara e a va area estn rodeadas de lquido e produ-
cen afogamento.
2. Submersin: o corpo enteiro, includa a va area, estn baixo o lquido.
Factores predispoentes
Os factores predispoentes relacionados co afogamento comprenden:
A xuventude.
A incapacidade para nadar (mis da metade das vtimas non saben nadar e son
persoas que adoitan estar sas).
O consumo de drogas e medicamentos.
O barotraumatismo (na prctica do submarinismo).
Os traumatismos de cabeza e colo.
A perda de consciencia asociada con epilepsia, diabetes, sncope ou arritmias.
Prevencin
Valar zonas de bao, como piscinas, prevn accidentes por afogamento.
Peculiaridades
Se se produce unha parada cardaca por afogamento, a auga fra pode diminur
rapidamente a temperatura corporal e nesta situacin pode lograrse unha reani-
macin exitosa, anda que pasara bastante tempo ata o inicio da reanimacin
(mesmo unha hora). As manobras de reanimacin tamn se deben prolongar en
caso de hipotermia.
Afogamento (inmersin en auga)
3
35
4
3
Afogamento (inmersin en auga)
O que se debe facer
O que se debe facer
Non arrisque a sa vida: primordial rescatar a vtima, pero s se se est capa-
citado para iso, xa que de nada servira aumentar o nmero de vtimas.
Non trate de eliminar a auga inxerida: as manobras de Heimlich ou de drenaxe
postural non estn recomendadas, pois non melloran os resultados da resucitacin
e, non obstante, poden producir vmitos e aspiracin. S se realizarn se sospei-
tamos obstrucin da va area por un corpo estrao slido.
Non pense que non hai nada que facer: a hipotermia no afogado un mecanismo
de proteccin para o seu cerebro, polo que as manobras de RCP deben ser mis
prolongadas.
Se se observan golpes importantes na ca-
beza ou colo, manipule a cabeza con coidado.
Isto non debe atrasar de ningn modo a reani-
macin se a persoa est en parada cardaca.
Inicie canto antes as manobras de RCP (dea
5 respiracins de rescate antes das compre-
sins). Ver captulo de reanimacin cardiopulmo-
nar bsica.
Chame o 061 para solicitar
axuda mdica urxente.
36
Normas de actuacin
4
Accidentes de trfico
David Snchez Campos
Antonia Gonzlez Arajo
Conceptos xerais
Os accidentes de trfico constiten a terceira causa de morte en todos os grupos de
idade, ags nos nenos que a primeira. parte das mortes que orixina, provoca
mltiples lesins que poden deixar secuelas moi graves, e supoen, ademais, uns
gastos sanitarios moi importantes.
Tipos
O mis importante ante os acci-
dentes de trfico a PREVEN-
CIN. Para iso fundamental:
A educacin viaria, respectar
as normas de trfico en todo mo-
mento.
Non consumir bebidas alco-
hlicas nin medicamentos se
se vai conducir posteriormente.
Utilizar as medidas de seguri-
dade pasiva axeitadas. Isto
fundamental no caso dos nenos,
que deben utilizar sempre os me-
canismos de seguridade apropia-
dos como cadeiras de tamaos e
caractersticas adaptadas ao
peso e talla, ou elevadores para
nenos maiores correctamente fi-
xados s estruturas do vehculo e
co certificado de homologacin
correspondente.
4
39
O que se debe facer
4
Normas de actuacin
Ante o accidente
Unha vez producido o accidente fundamental actuar correctamente para intentar
NON AUMENTAR O NMERO DE VTIMAS.
40
Non poa a propia vida en perigo: antes de proceder a atender os accidenta-
dos hai que adoptar as medidas de seguridade apropiadas, xa que de nada ser-
vira aumentar o nmero de vtimas.
Non mova os feridos: salvo que haxa perigo de incendio ou novas colisins,
non se debe mover a ningn ferido, xa que podera agravar as sas lesins.
Non intervea se non sabe como: se non ten experiencia, o mellor non actuar
e sempre AVISAR CANTO ANTES, para que acudan os servizos de emerxencia.
Non fume nas proximidades do lugar do accidente.
4
Normas de actuacin
O que se debe facer
41
O que se debe facer
Evite provocar novos accidentes:
Aparque o coche nun sitio seguro, apartado do accidente, e acenda as luces
de emerxencia.
Sinalice o accidente 200 m antes e despois.
A ser posible, poa roupa rechamante ou mesmo reflectante, nunca escura.
Considere a existencia de perigos engadidos, como desprendemento de
gases, incendios, cables elctricos, etc.
Apague as luces e retire as chaves do vehculo sinistrado.
Evite que se formen aglomeracins de vehculos e xente.
Chame o 061 e informe sobre:
Localizacin do accidente, o mis exacta posible.
Tipo de accidente e vehculos implicados.
Nmero de vtimas e posibles lesins.
Se hai nenos afectados.
Se hai persoas atrapadas.
Riscos especiais (gases, vertidos na calzada...).
Siga en todo momento as indicacins da Central de Coor-
dinacin do 061.
Ante o accidentado
Unha vez valorada a situacin do accidente e informado o 061 hai algunhas normas
que podemos seguir con respecto aos accidentados.
Non se deixe impresionar pola situacin sen facer nada por mellorala.
Non trate de levantar o lesionado.
O que se debe facer
Non lle dea de beber.
Non meta o ferido no primeiro coche dispoible, con espazo reducido e pos-
tura forzada.
Achguese e acte mantendo as medidas de seguridade: dbese empezar
por un mesmo se a situacin o require (accidentes en sitios perigosos, incendios,
rotura de tendido elctrico...).
Comprobe o nivel de consciencia e orientacin (como se chama, de onde ,
se ten dor...).
Comprobe que respira: debe ver se move o trax (peito) e se entra e sae aire
pola boca/nariz. En caso negativo, inicie manobras de reanimacin (ver captulo
de Reanimacin cardiopulmonar bsica).
En caso de hemorraxia: comprima fortemente sobre a zona (ver captulo de
feridas).
Mobilice o menos posible o accidentado ata que chegue o persoal sanita-
rio: salvo que corra algn perigo, non se debe mobilizar o ferido.
En caso de fracturas de extremidades, non intente reducilas: como moito,
pdese intentar inmobilizalas con material improvisado (tboas, varas, o propio
corpo...).
Mantea o accidentado en posicin cmoda e abrigado.
Tranquilceo.
En caso de varios socorristas, deixe actuar o mis capacitado
(s debe mandar un).
Chame o 061 e informe de todos os cambios que se produzan.
4
Normas de actuacin
42
5
Traumatismos
scar Estraviz Paz
5
Traumatismos
Conceptos xerais
Como traumatismo entndese toda aquela lesin en rganos e/ou tecidos a conse-
cuencia de accins mecnicas externas.
Neste captulo aprenderemos a diferenciar os distintos tipos de traumatismo que po-
demos atopar nunha urxencia e como debemos actuar ante o paciente, xa que de-
pendendo da sa intensidade e do lugar do corpo onde se produzan van constitur
dende pequenas lesins sen importancia ata lesins que poden poer en perigo a
vida.
Tipos
En xeral, en funcin da lesin que se produce, podemos clasificalos en:
1. Contusins: son golpes que non producen ferida nin rotura da pel e non parecen
implicar rotura do so. Dependendo da zona lesionada e da intensidade do golpe
poden ser dende leves ata moi graves.
2. Fracturas: consisten na rotura dun so, que pode ter os fragmentos desviados
ou non. Adoitan manifestarse con impotencia funcional, edema e dor na zona da
lesin.
3. Escordaduras e luxacins: cando o golpe se produce nalgunha articulacin p-
dese producir unha lesin dos ligamentos desta (escordadura) ou o desgarro dos li-
gamentos acompaado de separacin das superficies articulares (luxacin).
4. Feridas: perda da solucin de continuidade da pel, polo que se produce a sada
de sangue ao exterior, que pode infectarse pola entrada de xermes. Dada a impor-
tancia de coecer o tratamento axeitado das feridas, explicarmolo nun tema parte.
5. Amputacin de extremidades: en ocasins, o traumatismo pode ser tan impor-
tante que produce a separacin dalgn fragmento dunha extremidade. importante
coecer as normas de actuacin porque, en ocasins, do que ns fagamos vai de-
pender a posibilidade de reimplantacin do membro. Tamn ser tratado nun tema
parte.
45
O que se debe facer
O que se debe facer
Para explicar estas lesins imos dividir os traumatismos segundo a sa localizacin,
xa que as normas que hai que seguir varan en funcin desta.
1. Traumatismos de cabeza
Son os provocados por un golpe na cabeza e a sa gravidade depender da inten-
sidade do dito golpe. fundamental coecer os sntomas que poden implicar gra-
vidade, que son os seguintes:
Perda de coecemento ou somnolencia.
Confusin ou alteracins do comportamento.
Nuseas ou vmitos.
Sangrado por odos ou cabeza.
Dor de cabeza persistente.
Ante calquera destes sntomas deberemos seguir as seguintes recomendacins:
Non intente mover a cabeza e o colo, xa que con iso poderiamos agravar as
lesins que puidesen existir.
Non lle dea de comer ou beber persoa.
Mantea o paciente tombado.
Chame o 061 sempre que se sospeite gravidade.
5
Traumatismos
Normas de actuacin
46
5
Traumatismos
Normas de actuacin
O que se debe facer
2. Traumatismos en costas e colo
A importancia destes
traumatismos reside en
que, se o traumatismo
suficientemente intenso,
se podera producir unha
lesin medular. En caso
de sospeita desta (dor
moi intensa, formigos ou
perda de forza) acte
con sumo coidado para
evitar producir ou au-
mentar a posible lesin.
Non mobilice inadecuadamente o paciente: unha inadecuada mobilizacin
podera producir ou agravar unha lesin medular, polo que se non sabemos
como facela, o mellor non trasladar nin mover o paciente, salvo que sexa es-
tritamente necesario (que a permanencia no lugar sexa perigosa).
Non traslade a vtima nun medio non adecuado: baixo ningn concepto se
debe trasladar a estes pacientes nun vehculo particular. Sempre debe esperar
chegada de axuda mdica cualificada.
Avise o 061: ante a sospeita dunha lesin importante d-
bese avisar inmediatamente o 061, para que enve a asis-
tencia mdica axeitada para trasladar o paciente.
47
O que se debe facer
5
Traumatismos
Normas de actuacin
Mova o paciente en bloque: se preciso mobilizar o paciente, farase coidado-
samente, levantndoo entre varios (3 persoas), en bloque ou en prancha (como
unha soa peza) e evitar movementos bruscos.
Mantea o colo inmobilizado: ante calquera traumatismo por riba do nivel da
clavcula (cada de cabalo, dende unha escaleira, mergullada na auga con golpe
contra as rochas ou o fondo da piscina, accidentes de trfico...) hai que sospeitar
Inmovilizacin
da columna
cervical
Distribucin
de rescatadores
ao longo da
vctima
Izado do corpo
48
5
Traumatismos
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
3. Traumatismo costal
Os traumatismos costais poden provocar dende lesins sen importancia (contusins
leves) ata lesins importantes con fracturas a nivel das costelas, que en ocasins
poden lesionar o pulmn. En xeral, todas elas se van caracterizar pola aparicin de
dor, o cal nos guiar cara gravidade do cadro.
Non coloque vendaxes arredor do trax: as vendaxes poden dificultar os mo-
vementos respiratorios, provocando a aparicin doutras complicacins (acumu-
lacin de secrecins, infeccins...).
Non aguante a dor: ante a aparicin de dor, que o mis frecuente, reaccio-
naremos realizando unha respiracin mis superficial, para non ter que mover
moito o trax. Isto pode ser prexudicial, e producir a aparicin de complicacins,
como dixemos antes, polo que se deben tomar analxsicos, para intentar que
os movementos respiratorios sexan os normais.
Tome analxsicos: moi importante calmar a dor, por todo
o exposto anteriormente.
En caso de dificultade respiratoria ou dor moi intensa, avise
o 061.
49
unha posible lesin de columna cervical, polo que debe MANTER O COLO IN-
MOBILIZADO. O ideal utilizar un colar ortopdico ou sacos de area a ambos os
dous lados do colo e cabeza ou axeonllarnos detrs da cabeza do paciente apri-
sionando a sa cabeza contra os nosos xeonllos, pero, no seu defecto, realizarase
coas mans, suxeitando con ambas as das a cabeza da vtima para evitar que se
mova.
5
Traumatismos
Normas de actuacin
4. Traumatismos de extremidades
Dependendo da intensidade do traumatismo, as posibles lesins sern distintas.
Contusins
Aparecen como resultado dun golpe, cando a pel non resulta danada e aparentemente
non hai fractura do so. Manifstanse con inchazo da zona e hematomas.
Normas de actuacin:
Aplique fro local. Dbese aplicar xeo, envolvido nun pano, e aplicar compre-
sin sobre a zona.
Permaneza en repouso.
Escordaduras
Prodcense cando o golpe lle afecta articulacin e se produce desgarro ou disten-
sin dos seus ligamentos. Manifstase por dor e inchazo, e son posibles os move-
mentos.
Normas de actuacin:
Aplique fro mediante compresas ou bolsas de xeo.
Eleve a zona lesionada.
Repouso absoluto ao principio e empezar a camiar con axuda tan pronto se
poida.
Consulte o mdico. Dbese consultar se a dor moi intensa ou aparece in-
chazo importante.
Luxacins
Consiste no desgarro dos ligamentos da articulacin, acompaado de separacin
das superficies articulares. Manifstanse por deformidade, inchazo e imposibilidade
de mobilizacin.
Normas de actuacin:
Non intente reducir a luxacin, xa que con iso poderiamos
agravar a lesin.
Inmobilice a articulacin na posicin en que se atope.
Traslade o paciente para que reciba asistencia mdica ou
avise o 061 se isto non posible.
50
5
Traumatismos
Normas de actuacin
Fracturas
Consiste na rotura dun so, que pode ter os fragmentos desviados ou non. Se a pel
permanece intacta, teremos unha fractura pechada. Cando hai unha ferida que per-
mite a comunicacin entre o so e o exterior, e que facilita a entrada de xermes que
provocaran unha infeccin, teremos unha fractura aberta. A fractura de calquera so
adoita ir acompaada de dor, que aumenta presin ou ante calquera intento de
mobilizacin.
51
Xeralmente manifstanse con imposibilidade de movementos da parte afectada, de-
formidade e inchazo e dor no punto de lesin.
Normas de actuacin:
Fractura de brazo
Inmobilceo: dbese inmobilizar contra o propio corpo do paciente ou sobre un
pano en estribeira.
Traslade o paciente para valoracin mdica.
Fractura de perna
1. TIBIA E PERON (entre xeonllo e nocello).
Inmobilice a perna: dbese realizar con frulas improvisadas
(paus, cartns, peridicos...) e unhas vendas, abranguendo
dende o xeonllo ata o nocello, ambos os dous includos. Outra
opcin inmobilizar unha perna contra outra.
Traslade o paciente se posible ou avise o 061.
5
Traumatismos
Normas de actuacin
2. CADEIRA E FMUR (entre cadeira e xeonllo).
Cadas de pouca importancia aparente poden ser suficientes en persoas maiores
para provocar unha fractura de cadeira e sufrir dor de inmediato ante calquera
mobilizacin e incapacidade para poerse en p.
Avise o 061.
Inmobilice a coxa contra a outra perna, utilizando vendas
ou unha manta e evitando movementos bruscos.
52
6
Feridas
Oscar Estraviz Paz
Natalia Rodrguez Arias
Conceptos xerais
Unha ferida consiste na perda da solucin de continuidade da pel, polo que se pro-
duce a sada de sangue ao exterior e queda aberta unha va de entrada para os xer-
mes co que se pode producir unha infeccin.
Tipos
Segundo o mecanismo de
producin, as feridas clasi-
fcanse en:
1 Abrasins: a ferida
menos profunda e consiste
unicamente no desprende-
mento superficial da pel.
2 Ferida incisa: son corta-
duras lineais con bordos lim-
pos, como as que produce
un coitelo. En ocasins
poden ser moi profundas e
tenden a sangrar moito.
3 Ferida lacerante ou es-
gazada: a causada por un
obxecto romo, pero co fo
suficiente para esgazar os
tecidos. A hemorraxia adoita
ser menor, anda que tardan
mis en curar e adoitan dei-
xar cicatrices.
4 Feridas punzantes: son
as causadas por un obxecto
punzante que penetra a pel.
Poden ser moi graves por le-
sin de rganos internos.
Feridas
6
55
5 Feridas contusas: produci-
das pola resistencia que
exerce o so ante un golpe
(pedras, puos, paus etc.) que
se produce lesin de tecidos
brandos. Hematoma e dor son
as consecuencias mis direc-
tas deste tipo de feridas.
6 Avulsins: cursan con des-
garro, separacin e destrucin
do tecido, adoitan presentar he-
morraxia abundante. Un exem-
plo claro a ferida producida por
unha mordedura de can.
6
Feridas
Normas de actuacin
Normas de actuacin ante unha ferida leve
Consideramos feridas leves os pequenos cortes e erosins superficiais.
Non manipule a ferida sen
as debidas medidas hixi-
nicas: todas as feridas
deben ser lavadas conve-
nientemente e manipuladas o
menos posible, sempre coas
mans limpas.
Non subestime o alcance
da ferida: anda que se trate
de pequenas feridas, ante a
dbida de posible infeccin
ou da profundidade, debe
consultar co seu mdico.
O que se debe facer
56
O que se debe facer
Limpe axeitadamente a ferida: dbese lavar con auga e xabn abundante.
Quite os corpos estraos: intentarase se son accesibles e poden extraerse
con facilidade.
Desinfecte a zona con auga
osixenada ou antisptico se
se ten man, sempre dende
o centro da ferida cara a
fra, para evitar introducir
xermes nesta.
Comprima a zona cun pano
limpo (toalla, gasas, pano...)
en caso de sangrado.
Cubra a ferida con material estril ou, polo menos, limpo (gasas, vendas, ap-
sitos...) e posteriormente proceda sa limpeza e desinfeccin todos os das.
Se a ferida non foi importante, en 2 ou 3 das pdella deixar ao aire.
Verifique vacinacin antitetnica: ante unha ferida sucia (traballos no campo,
con terra, fertilizante, malas condicins hixinicas...), as como picadas con fe-
rros, cravos oxidados ou estela, NUNCA ESQUEZA se se est correctamente
vacinado contra o ttano e cando recibiu a ltima dose. CONSULTE O SEU M-
DICO.
6
Feridas
Normas de actuacin
57
O que se debe facer
O que se debe facer
6
Feridas
Normas de actuacin
Normas de actuacin ante unha ferida grave
Consideramos que unha ferida grave cando ten algunha das caractersticas se-
guintes:
extensa.
profunda.
Contn corpos estraos.
Est infectada (quente, vermella, inchada).
contusa (cos tecidos machucados) ou punzante.
Non perda tempo: ante unha ferida profunda, que sangra moito, deberase acu-
dir a un centro sanitario para a sa valoracin. Non se debe envolver e apertar
a ferida cun pano que non estea limpo e, deixar pasar o tempo espera de que
cure, pois existe risco de infeccin e cicatrizacin inadecuada.
Non intente extraer os corpos estraos: en feridas sucias, con moitos corpos
estraos e pouco accesibles, o mellor non intentar extraelos.
Intente deter a hemorraxia: comprima a zona cun pano limpo (toalla, gasas,
pano...) en caso de sangrado. Recorde que para que unha ferida deixe de san-
grar se debe comprimir e elevar o membro afectado se posible (co que o san-
grado tender a diminur e se facilitar o seu control).
Deite o paciente: en caso de feridas graves mellor deitar o paciente para di-
minur o sangrado e evitar que se maree.
Valore a gravidade: avale a profundidade, hemorraxia ou sangrado da ferida
e se est afectada a mobilidade dalgn dedo ou extremidade, para decidir o
traslado a un centro sanitario.
Verifique a vacinacin antitetnica: NUNCA ESQUEZA se se est co-
rrectamente vacinado contra o ttano e cando recibiu a ltima dose.
Chame o 061 para solicitar axuda mdica urxente.
58
7
Amputacin traumtica
de membros
David Snchez Campos
Beatriz Garca Gutirrez
7
Amputacin traumtica de membros
Conceptos
xerais
A amputacin traumtica a separacin dun mem-
bro, ou parte deste, a causa dun accidente. Pode
ser completa, cando a separacin total, ou in-
completa cando hai algunha estrutura que mantn
a conexin entre os segmentos.
61
7
Normas de actuacin
O que se debe facer
Non asuste o paciente. fundamental manter unha actitude serena, para que
o paciente estea tranquilo.
Non o traslade de calquera xeito: dbese solicitar asistencia mdica para o
traslado.
Non poa tratamento na zona ferida. Non se debe aplicar nada sobre a ferida,
pois dificultara a sa posterior reimplantacin se esta posible.
Non poa torniquetes, salvo que sexa imprescindible para cortar a hemorraxia. En
xeral, non adoitan ser necesarios. Se a hemorraxia imposible de deter por com-
presin (ver tema de Hemorraxias), sera o nico caso en que se poderan realizar.
Non perda tempo. Canto antes actuemos e solicitemos asistencia mdica, ha-
ber maiores posibilidades de reimplantacin do membro.
Tranquilice o ferido.
Detea a hemorraxia: coloque unha vendaxe compresiva. Se a pesar de todo per-
siste a hemorraxia e se descoecen os puntos de compresin arterial (ver tema de
Hemorraxias), realizarase un torniquete. Para realizalo nunca utilice corda ou
arame, xa que se lesionaran os tecidos. Envolva cunha banda ancha (pano, gra-
vata, compresa) e dalle das voltas extremidade (coxa ou brazo) e faga un n.
Coloque un pau, un lapis ou obxecto similar sobre o n e ate os extremos do torni-
quete sobre este. Xire a ferida ata apertar o torniquete e que deixe de sangrar, ase-
greo nesta posicin. Anote a hora en que se colocou.
Cada 15-30 minutos afrouxe lentamente o torniquete para que chegue sangue
ao membro viable e volva apertar en caso de que persista a hemorraxia.
62
O que se debe facer
Avise o 061 para solicitar asistencia mdica urxente.
FUNDAMENTAL AVISAR CANTO ANTES.
Inmobilice a zona: se o segmento amputado non est de todo separado, in-
mobilice a extremidade lesionada e respecte as conexins existentes.
Prepare a zona amputada: se o segmento amputado est completamente se-
parado, envolverase en gasas estriles (ou un pano limpo no seu defecto), e in-
troducirase nunha bolsa de plstico, que sa vez se colocar nun recipiente
con auga e xeo, sen que se molle ou toque o xeo directamente.
7
Normas de actuacin
63
Hemorraxias
Oscar Estraviz Paz
Estefana Salgado Gonzlez
8
8
Hemorraxias
Conceptos xerais
Unha hemorraxia a sada de sangue ao exterior pola rotura accidental ou espon-
tnea dalgn vaso sanguneo.
Tipos
As hemorraxias pdense clasificar basendose en diferentes parmetros:
Segundo o tempo en que se producen:
-AGUDA: sangue moi abundante e rpida no tempo.
-CRNICA: perda de sangue que dura mis ou menos 15 das.
Segundo o vaso afectado:
-ARTERIAL: sangue de cor vermella brillante que sae ao exterior a presin coinci-
dindo co latexo do corazn.
-VENOSA: sangue mis escuro que xermola de forma continua.
-CAPILAR: caracterzase polo goteo xeneralizado de forma continua, zumegando
e de forma mis lenta que as das anteriores, chamado sangrado en saba.
Segundo a sa localizacin:
-EXTERNA: o sangue sae ao exterior, o que facilita a valoracin da gravidade e
conta da hemorraxia.
-INTERNA: o sangue acumlase no interior do corpo.
-EXTERIORIZADA: hemorraxia inicialmente de orixe interna cuxo contido se acaba
vertendo ao exterior por algn orificio natural (ex.: hemorraxia dixestiva).
Sntomas
A sintomatoloxa e a gravidade da hemorraxia van depender de varios factores:
-Idade.
-Constitucin do paciente.
-Cantidade e rapidez da perda de sangue.
Considranse sntomas de gravidade, que requiren actuacin inmediata, os seguintes:
-Palidez.
-Suor fra e pegaenta.
-Respiracin rpida e superficial.
-Pulso dbil e rpido.
-Aumento da frecuencia cardaca.
-Tensin arterial baixa.
67
O que se debe facer
O que se debe facer
Hemorraxias externas
Non perda a calma: ante unha hemorraxia externa intensa fundamental unha
actuacin rpida e adecuada para evitar unha perda de sangue excesiva.
Non aplique torniquetes: a pesar da difusin do seu uso durante uns anos, ac-
tualmente s estn indicados en caso de amputacin traumtica con hemorraxia
abundante ou no caso de que sexa imposible parar a hemorraxia doutro xeito.
Aplicar presin directa sobre a ferida: cubrir a ferida cun apsito estril (ou
no seu defecto un pano, unha saba limpa etc.) con presin firme e directa sobre
a rea sangrante.
Deite o paciente:
pao en posicin ho-
rizontal e afrouxe a
roupa. Se se marea,
elvelle as pernas.
Eleve a zona danada
para que cese a hemo-
rraxia se a ferida est
situada nun membro.
Se a hemorraxia
cedeu: se tras premer uns 5 minutos, a hemorraxia cesa, dbense fixar os ap-
sitos mediante unha vendaxe compresiva, sen apertar demasiado.
Se a hemorraxia non cede: siga comprimindo e coloque un
novo apsito por riba sen retirar o anterior e avise o 061.
8
Hemorraxias
Normas de actuacin
68
8
Hemorraxias
Normas de actuacin
Mentres chega a asistencia, pdese intentar aplicar presin externa sobre uns
puntos determinados para colapsar a arteria principal a distancia, entre o corazn
e a ferida, e as conseguir diminur a velocidade de sangrado:
-Arteria CARTIDA (irriga a cabeza):
no colo, xunto traquea e exerza pre-
sin contra a columna vertebral.
-Arteria SUBCLAVIA (en hemorraxias
do ombro): por detrs e no centro do
extremo interno da clavcula.
-Arteria UMERAL (en hemorraxias do
membro superior): no brazo, na parte
interna media contra o so mero.
-Arteria FEMORAL (en hemorraxias do
membro inferior): na ingua contra o so
ilaco.
69
O que se debe facer
O que se debe facer
Hemorraxias internas
As hemorraxias internas poden producirse por un golpe contra o trax, abdome ou
costas, feridas de arma branca, fracturas en extremidades etc. Dbese sospeitar
ante calquera paciente que sufrira algunha destas lesins e presente os sntomas
de gravidade antes descritos.
Non perda tempo: fundamental que reciba asistencia sanitaria o mis rapi-
damente posible.
Non lle dea de comer ou beber: non se lle debe administrar nada ao paciente,
anda que o pida.
Tranquilice o paciente.
Abrgueo con mantas.
Valore o nivel de consciencia mentres chega a asistencia
e inicie a reanimacin se preciso (ver tema de Reanima-
cin Cardiopulmonar).
Solicite axuda mdica urxente chamando o 061.
8
Hemorraxias
Normas de actuacin
70
9
Epistaxe ou
hemorraxia nasal
Conceptos
xerais
Epistaxe todo sangrado
orixinado nas foxas nasais;
poden sangrar unha ou as
das.
O sangrado nasal moi
frecuente, sobre todo na
idade infantil, adolescencia
e ancins.
As causas poden ser ml-
tiples: traumatismos, cor-
pos estraos, rinites
alrxicas, tumores, hiper-
tensin arterial, alteracins
da coagulacin, toma de
medicamentos etc.
Xeralmente os sangrados
orixnanse no tabique
nasal e son doados de
parar. Algns sangrados
mis posteriores son difci-
les de controlar.
Epistaxe ou hemorraxia nasal
9
73
O que se debe facer
Quede de p ou sentado para diminur o
fluxo dos vasos do nariz.
Prema o nariz cos dedos polgar e n-
dice durante 5-10 minutos, habitual-
mente suficiente.
Coloque un taponamento nasal cun al-
godn empapado en auga osixenada; in-
trodcese na foxa nasal que sangra e
comprmense con dous dedos ambas as
das foxas nasais 10-15 minutos. O
tapn dixase posto varias horas.
Se tras estes procede-
mentos non cesa o san-
grado, chame o 061 para
solicitar axuda.
Non bote a cabeza cara a atrs (non dimine o sangrado).
Non se soe, porque se eliminan os cogulos.
O que se debe facer
Normas de actuacin
Epistaxe ou hemorraxia nasal
9
74
Avulsin dental
M Luisa Chayn Zas
ngel Chayn Zas
10
Conceptos
xerais
A avulsin dentaria dse
cando un dente, conser-
vando a sa integridade,
sae do seu aloxamento
no so debido a un trau-
matismo, dicir, o dente
salgue completamente
do seu alvolo.
Avulsin dental
10
77
10
Avulsin dental
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
78
Non toque o oco do dente, non o raspe e non o cepille.
Non toque a raz do dente, non raspe nin a enxaboe.
Non somerxa o dente nalgunha solucin antisptica.
Non intente reimplantalo se no oco quedan restos do dente. S se reimplan-
tarn os dentes definitivos. En nenos, se son dentes temporais, non os reim-
plante.
Reimplantar est contraindicado nos seguintes casos: dentes con caries
extensas e profundas, enfermidade periodontal avanzada, fracturas alveolares
mltiples, patoloxa sistmica grave, toma de inmunosupresores ou cando o
dente estivo nun ambiente seco durante moito tempo.
Recolla o dente collndoo pola coroa NUNCA
pola raz.
Intente reimplantalo de forma suave e constante se o dente
e o seu oco estn limpos. Se est sucio, lveo en auga da billa e dixea correr
durante 10 segundos antes de colocalo. Se pode recolocar o dente no alvolo,
mantao no seu sitio mordendo un pano de mesa ou un pano.
Mantea o dente hmido en todo momento. Se o dente e o seu oco non estn
limpos, colqueo nun recipiente con leite ou auga, as pdese conservar ata 3
horas. Se non hai un medio hmido de conservacin en paciente adulto sen d-
ficit de consciencia, pdese colocar debaixo da lingua.
Chame o 061 en caso de atragoamento co dente, dor intensa ou hemorraxia
(tea precaucin coa toma de anticoagulantes porque favo-
recen o aumento de sangrado).
Acuda de urxencia ao dentista, para tratamento dental.
11
Lesins
ambientais
(por fro e por calor)
Antonia Gonzlez Araujo
Oscar Estraviz Paz
11
Lesins ambientais (por fro e por calor)
Conceptos
xerais
O noso organismo en condicins normais
capaz de manter, por diversos mecanismos,
unha temperatura constante. Pode acontecer
que en situacins ambientais extremas e en de-
terminadas persoas, estes mecanismos non
sexan suficientes e aumente ou dimina a tem-
peratura corporal, de forma que lle afecte ao nor-
mal funcionamento do organismo. Estas
alteracins poderan estar relacionadas cunha
exposicin excesiva calor ambiental ou ao fro.
81
11
Normas de actuacin
O que se debe facer
Lesins por calor
O esgotamento por calor prodcese pola perda de lquidos e sales minerais pola
profusa suor e se non se corrixe, pode evolucionar cara ao golpe de calor. Caracte-
rzase por sensacin de cansazo, flaccidez e desmaio; con dor de cabeza, nuseas
e vmitos.
O golpe de calor ou insolacin prodcese por unha exposicin de longa duracin
calor ou por realizar exercicio fsico intenso en ambiente caloroso e hmido. O pa-
ciente ten aumento de temperatura, ata 40C, pel seca, arrubiada e quente, con dor
de cabeza, nuseas e somnolencia. Pode levar un estado de confusin, convulsins
e perda de consciencia. Require tratamento inmediato, xa que pode levar morte
ou producir graves secuelas.
Persoas con maior risco de sufrir un golpe de calor:
Ancins e nenos, por peor tolerancia aos cambios trmicos.
Persoas cun nivel de consciencia reducido ou unha deterioracin das sas fun-
cins cognitivas.
Persoas que sofren alcoholismo ou outros hbitos txicos.
Persoas desnutridas ou con procesos crnicos debilitantes.
1. Na vivenda:
Permaneza dentro da casa o maior tempo posible.
O uso de ventiladores pode facer baixar algo a temperatura.
Cubra as vents que reciben o sol pola ma ou pola tarde, con cortinas,
celosas, toldos ou persianas. Os toldos ou as persianas exteriores poden re-
ducir a calor que entra casa mis dun 80%.
Abra as vents durante a noite.
Vstase con roupa solta, lixeira (algodn, lio) e cmoda, de cores claras.
82
11
Normas de actuacin
83
Refrsquese cunha ducha ou mollndose con auga fresca nos momentos
de mis calor.
Se a sa vivenda non ten aire acondicionado, utilice os edificios pblicos,
tales como bibliotecas, cines, centros comerciais e outras instalacins da co-
munidade durante a parte mis quente do da.
Comprobe que o frigorfico est en perfecto estado de funcionamento para
asegurarse bebidas frescas e a correcta conservacin dos alimentos.
2. Na ra:
Vstase con roupa lixeira e de cores claras, que reflicte a calor e a luz do
sol e axuda a manter a temperatura do corpo.
Protxase cun sombreiro de ancha e molle lixeiramente a cara e a roupa
de cando en vez.
Evite os traxectos en coche durante as horas de mis sol. Non deixe os
nenos ou os animais domsticos ss en vehculos pechados.
Evite tomar demasiado o sol. As queimaduras do sol diminen a capacidade
da pel de manter a humidade e temperatura.
Busque a sombra ao andar pola ra e evite sar de casa ao medioda.
3. Alimentacin:
Prepare comidas equilibradas, lixeiras e regulares. Evite as comidas quen-
tes e copiosas. Aumente o consumo de froitas e verduras que lle achegan ao
organismo lquidos e sales minerais.
Beba bastante auga, zumes ou lquidos con sales minerais, regularmente
anda que non tea sede.
Evite a inxestin de bebidas alcohlicas. Anda que a cervexa e as bebidas
alcohlicas parecen calmar a sede, en realidade facilitan a deshidratacin.
Evite as bebidas con cafena porque aumentan a eliminacin de lquidos
ou as moi azucradas que lle producen mis sede.
Lesins por fro
1. Conxelacins
Son lesins locais provocadas polo fro. Normalmente afectan a zonas distais como
mans, ps, orellas e nariz.
Mecanismos de accin:
1. O fro, en principio, provoca unha fase de vasoconstricin (os vasos pchanse)
como mecanismo de defensa para diminur a perda de calor.
2. Prodcese unha anoxia (falta de osxeno) nos tecidos.
3. Isto conduce a unha reaccin hipermica (avermellamento da zona) e existe unha
vasodilatacin. Deseguido provcase edema (inchazo) e poden aparecer ampolas
(flictenas).
Clasificacin das conxelacins:
Primeiro grao: palidez extrema sen dor ao principio, mis adiante aparece aver-
mellamento con sensacin de mltiples picadas.
Segundo grao: a zona empzase a poer morada con ampolas ou flictenas cun
lquido no seu interior que contn hemacias e plasma. Estas conxelacins son dolo-
rosas e a dor aumenta coa calor.
Terceiro grao: son profundas con destrucin dos tecidos e aparece unha zona
negra e ben delimitada chamada escara.
11
Normas de actuacin
84
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
85
11
Non retire o calzado se a lesin est nos ps.
Non realice masaxes, friccionamentos con neve ou exposicin ao lume ou
outras fontes de calor.
Retire a vtima rapidamente da exposicin ao fro.
Quite con moito coidado todo o que poida comprimir a zona afectada.
Anime a vtima a que mobilice por si mesma a zona comprometida.
Se est consciente, dalle de beber lquidos azucrados e quentes, infusins,
caldo, auga con azucre...
Envolva a zona conxelada, despois de secala con gasas estriles secas.
Eleve o membro para evitar o edema.
Se se produce parada cardiorrespiratoria, realice a RCP(ver captulo de Reani-
macin cardiopulmonar bsica).
Prevencin das conxelacins:
Abrguese ben sobre todo en mans, ps e cabeza.
Cambie calcetns e luvas sempre que estean hmidos.
Non use pezas de roupa que impidan a boa circulacin.
Non abuse do tabaco e o alcohol.
Protxase do vento.
Loite contra a inmobilidade e a fatiga.
Ao menor sntoma de entumecemento ou formigo, quente as extremidades me-
diante movemento.
2. Hipotermia
A exposicin durante un determinado tempo a un ambiente fro pode dar lugar a
unha perda de calor que podera non ser compensada polos mecanismos normais
de producin e conservacin deste.
Defnese a hipotermia como o descenso da temperatura corporal por debaixo dos
35C.
Divdese en:
Hipotermia leve: con temperatura rectal entre 35 e 32C.
Hipotermia moderada: con temperatura entre 32 e 28C.
Hipotermia severa: se a temperatura rectal est por debaixo dos 28C.
Estas das ltimas requiren do medio hospitalario para o seu tratamento.
Os primeiros sntomas da exposicin ao fro consisten na aparicin de calafros,
a pel arrefra, aumenta a frecuencia cardaca, a tensin arterial e a frecuencia res-
piratoria. Conforme vai diminundo a temperatura, o fluxo de sangue ao cerebro des-
cende. A medida que a temperatura se achega aos 32C o nivel de consciencia
comeza a deteriorarse e o paciente mstrase preguiceiro e coa fala tremente. Pode
sufrir alucinacins e delirios. Sobre os 30C diminen os movementos musculares.
Pode mostrar estupor e ausencia de resposta dor. Se a exposicin ao fro contina,
prodcese a parada cardiorrespiratoria.
11
Normas de actuacin
86
11
Normas de actuacin
O que se debe facer
87
Chame o 061.
Traslade a persoa a un lugar quente.
Qutelle as roupas molladas e efecte un requentamento progresivo, se se
lle d un bao de auga, que sexa morna (non quente).
Envlvao con mantas ou abrigos, palle un gorro na cabeza e luvas nas
mans. Outra forma de darlle calor co seu propio corpo, deitndose ao seu
lado.
Adminstrelle algunha bebida quente (non dar alcohol) e algn alimento
enerxtico (chocolate etc.).
Valore o estado de consciencia.
Valore as constantes vitais, se hai parada cardiorrespiratoria, inicie a secuen-
cia de reanimacin cardiopulmonar.
Reaccins alrxicas
Mara Victoria Barreiro Daz
Mara Luisa Chayn Zas
12
Conceptos xerais
As reaccins alrxicas son respostas do noso sistema inmunitario a substancias que
recoece como estraas. Estas substancias denomnanse alrxenos e entran en
contacto co noso organismo a travs da pel, o nariz, os ollos, as vas respiratorias e
o tubo dixestivo e poden ser inhaladas cara aos pulmns, inxeridas ou inxectadas.
A maiora das reaccins presntanse pouco despois do contacto co alrxeno. A res-
posta inmunitaria que ocasiona unha reaccin alrxica pode ser moi variable, afectan
a unha zona limitada do corpo ou a todo o organismo, as como a sa gravidade,
que vai dende leve ata moi grave e chega, mesmo, a ser mortal. A forma de presen-
tacin mis severa denomnase anafilaxia ou shock anafilctico.
As reaccins alrxicas acontecen con mis frecuencia en persoas con antecedentes
familiares de alerxias e adoitan repetir episodios na mesma persoa. Substancias que
noutras persoas non producen ningn efecto, ou mnimo, tales como o veleno dos
insectos, diversos alimentos, medicamentos ou pole, en determinadas persoas pro-
ducen reaccins alrxicas.
A primeira exposicin a un alrxeno adoita producir unha reaccin leve, pero sensi-
biliza a persoa, polo que a exposicin repetitiva, anda que sexa a unha cantidade
moi pequena do alrxeno, pode producir reaccins moito mis graves.
Na maior parte dos casos, as reaccins alrxicas graves acontecen en minutos, ou
mesmo, segundos, despois da exposicin ao alrxeno. Con menor frecuencia, de-
senvlvese en horas, especialmente se o alrxeno foi inxerido. Excepcionalmente
desenvlvense despois de 24 horas.
A anafilaxia o cadro mis severo dunha reaccin alrxica, que acontece de forma
repentina, minutos despois da exposicin, e necesita atencin mdica inmediata, xa
que en cuestin de minutos pode empeorar rapidamente e levar a persoa morte.
Reaccins alrxicas
12
91
Reaccins alrxicas
12
As substancias que con maior frecuencia poden provocar reaccins alrxicas son:
Picaduras de abellas ou outros insectos.
Alimentos, en especial, pescados, mariscos e froitos secos.
Medicamentos.
Plantas.
Pole.
Pelos de animais.
Sntomas
Reaccin alrxica leve: os sntomas da reaccin dependen fundamentalmente da
forma de contacto do alrxeno e poden manifestarse fundamentalmente na pel, con
avermellamento, inflamacin e comechn, dunha zona ou xeneralizada; conxestin
nasal e esbirros; ollos vermellos e chorosos; ou sntomas abdominais leves.
Reaccin alrxica grave
ou anafilaxia: as reac-
cins alrxicas de mode-
radas a graves pdense
presentar con dor abdomi-
nal, calafros, urticaria,
malestar ou opresin no
peito, vmitos, diarrea, in-
chazo de rostro, ollos ou
lingua, dificultade para tra-
gar e/ou respirar, des-
censo da tensin arterial e
alteracins do ritmo car-
daco e a consciencia. As
reaccins alrxicas graves
requiren tratamento m-
dico urxente, xa que evo-
lucionan moi rapidamente
cara a shock e posibili-
dade de morte.
92
Non demore a solicitude de asistencia mdica en caso de que a persoa
presentara algunha reaccin alrxica previa e/ou presente sntomas de
moderados a graves.
Non lle administre nada pola boca persoa se ten dificultade para tragar e/ou
respirar.
Tranquilice o paciente, xa que a ansiedade pode empeorar os sntomas.
En caso de que observe algn signo de moderado a grave,
chame o 061, para solicitar axuda mdica urxente, especial-
mente se presenta inchazo na garganta, voz rouca, dificultade
para respirar ou xa sufriu reaccins alrxicas previas graves.
En caso de mareo con hipotensin, deite o paciente de costas, coas pernas
elevadas, de forma que a sa cabeza permaneza mis baixa que o resto do
corpo.
Vixe o paciente, prstelle especial atencin va area, respiracin e
circulacin e inicie reanimacin cardiopulmonar bsica en caso necesario.
En caso de que a persoa tea un medicamento de emerxencia dispoible por
sufrir episodios previos, axdelle a tomalo ou inxectarse o medicamento. Evite
medicamentos orais se o paciente ten dificultade para respirar.
O que se debe facer
O que se debe facer
Normas de actuacin
Reaccins alrxicas
12
93
13
Queimaduras
David Snchez Campos
Marta Dorribo Masid
Conceptos xerais
Consiste na lesin dalgunha ou varias partes do corpo producida pola calor en cal-
quera das sas formas (lume, produtos qumicos, electricidade...). A sa gravidade
vn determinada por unha serie de factores:
1. Extensin: canto mis extensa, maior a gravidade.
2. Profundidade: vai condicionar a cicatrizacin.
3. Idade: mis grave en idades extremas (nenos e ancins).
4. Localizacin: mis grave en cara, xenitais e mans.
5. Afectacin das vas respiratorias.
Para cuantificar a extensin dunha queimadura existen numerosas regras, utiliza-
remos unha doada de recordar que consiste en calcular a superficie queimada en
funcin da palma da man do paciente (supn o 1% da sa superficie corporal)
por simple superposicin. Se a queimadura moi extensa, pode ser mis exacto
calcular a superficie non queimada.
Tipos
A clasificacin mis esten-
dida a derivada da profun-
didade. Segundo a capa da
pel afectada establcense
tres graos:
1 1 grao: a capa da pel
afectada a epiderme e a sa
caracterstica fundamental o
avermellamento da pel. A
queimadura est seca, sen
ampolas. Son dolorosas e
adoitan curar entre 3 e 7 das.
2 2 grao: afecta epiderme
e parcialmente derme, po-
dendo ser superficiais (anda
existe ampola e son dolorosas
e os pelos, se existen, estn
agarrados e doen ao sacalos)
e profundas (a ampola est
destruda e non adoitan ser
13
Queimaduras
1 2 3
97
13
Queimaduras
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
dolorosos, anda que polos bordos pode doer algo, os pelos se existen, salguen sen dor
e sen dificultade).
3 3 grao: afecta epiderme, derme e hipoderme. A lesin fundamental a escara,
que pode ser de cor branca perla ou moura carboncea. Frmanse bostelas secas e in-
doloras e son as queimaduras de maior gravidade.
Non aplique cremas, pomadas ou outros produtos ou medicamentos.
Non lle quite a roupa vtima se est adherida pel. S a quitaremos en caso
de que estea impregnada de produtos custicos ou ferventes.
Non lle dea bebidas alcohlicas.
Non pique as ampolas.
Non use extintores de produtos qumicos.
Non poa vendaxes compresivas.
Valore o estado xeral da vtima.
Apague as lapas da roupa, cubrindo con mantas que non sexan de fibra o ac-
cidentado ou facndolle rodar no chan e impedindo que corra.
Arrefre a queimadura inmediatamente, aplicando auga fra de forma suave
sobre a zona afectada durante 10 minutos. En caso de queimadura qumica apli-
car un chorro de auga abundante durante 20 minutos, ags nas queimaduras
por cido clorhdrico e cido sulfrico nas que a limpeza con auga produce
mis calor.
98
13
Queimaduras
Normas de actuacin
Lave as mans con auga e xabn se posible e cubra a zona afectada con
apsitos estriles ou, no seu defecto, moi limpos e humedecidos.
Retire aneis, reloxos, pulseiras...
Chame o 061 e solicite asistencia mdica urxente.
Queimaduras por electricidade
A electricidade un elemento
de uso comn que provoca ac-
cidentes domsticos e laborais
de gravidade considerable.
Fundamentalmente produce
lesins de tres tipos:
1. Marca elctrica: hai marca
de entrada e de sada, e ao
longo do traxecto da corrente
dentro do organismo prod-
cese destrucin muscular, as
como de vasos e nervios.
2. Lesin por arco voltaico:
prodcese ao contactar con
correntes de alta tensin.
Aqu debemos considerar as
lesins traumticas asocia-
das.
3. A lesin trmica tamn se
produce internamente ao pre-
sentar os tecidos do corpo dife-
rente resistencia ao paso da
electricidade. Quntanse mis
os que ofrecen mis resistencia
como os sos.
99
O que se debe facer
O que se debe facer
Normas de actuacin ante un electrocutado:
O mellor a prevencin dos accidentes, polo que debemos tomar unha serie de
medidas:
Instale o diferencial no cadro elctrico (obrigatorio) e tomas de terra.
Mantea os cables en bo estado.
Use enchufes de seguridade, sobre todo se hai nenos.
Dedquelle unha atencin especial ao manexo dos aparatos elctricos en lugares
hmidos (bao, lavadora...).
Realice a desconexin xeral do cadro se vai traballar na instalacin.
Non toque a vtima en contacto coa electricidade sen estar axeitadamente
illado.
Non se deixe impresionar polo estado externo do paciente.
Non use auga para apagar as queimaduras dun electrocutado, xa que
condutora de electricidade e podera producirse electrocucin.
Mantea a calma.
DESCONECTE a corrente elctrica ANTES de tocar o accidentado e se non
posible, RETIRE o accidentado do fluxo elctrico utilizando obxectos illantes
13
Queimaduras
Normas de actuacin
100
13
Queimaduras
Normas de actuacin
(por exemplo: madeira), illndonos ns do chan (por exemplo: subndonos a
unha cadeira de madeira).
Apague as lapas da roupa se as houbese, de forma inmediata, tras a desco-
nexin elctrica.
Comprobe as constantes vitais e inicie RCP se necesario.
Tea en conta as posibles lesins asociadas, que adoitan
acompaar os accidentes por alta voltaxe.
Chame o 061 e solicite asistencia mdica urxente.
101
14
Intoxicacins: inxestin
de substancias txicas
Marta Dorribo Masid
Oscar Estraviz Paz
Conceptos
xerais
A intoxicacin a manifestacin
que experimenta unha persoa
ante a inxestin, inhalacin, ab-
sorcin transcutnea ou ocular de
substancias txicas, tanto de
forma voluntaria coma de forma
accidental.
A maiora das intoxicacins pro-
dcense no mbito domstico e
adoitan estar provocadas por pro-
dutos de limpeza, medicamentos,
herbicidas, cosmticos, matarra-
tos etc. que mantemos almacena-
dos nos nosos fogares.
Os sntomas son moi variables
dependendo do txico e poden ir
dende nuseas, vmitos, dor de
cabeza, dor abdominal, visin
dobre e erupcins cutneas ata
convulsins, dor torcica, dificul-
tade respiratoria e perda de coe-
cemento.
Intoxicacins: inxestin de substancias txicas
14
105
O que se debe facer
Medidas preventivas:
Mantea os medicamentos nun lugar seguro fra do alcance dos nenos.
Almacene os produtos txicos de limpeza no seu envase orixinal dentro de ar-
marios pechados con chave ou estantes pouco accesibles.
Familiarcese coas plantas no fogar, xardn e a vecianza e mantea os nenos
igualmente informados. Elimine calquera planta nociva. Nunca coma bagas, ra-
ces, fungos nin plantas silvestres, a non ser que estea moi familiarizado con elas.
Ensnelles aos nenos os perigos das substancias que conteen velenos ou txi-
cos. Todos os produtos txicos se deben marcar con etiquetas.
Cando manipule produtos txicos protxase con luvas, mscaras, lentes, roupa
e calzados axeitados.
Non lle dea bebidas persoa que inxeriu o txico: non se deben dar lquidos,
xa que pode acelerar a absorcin do txico ou dificultar exploracins posteriores.
Non provoque o vmito tras a inxestin de substancias txicas a non ser que
llo indique o mdico: en xeral, ante a inxestin de substancias txicas NON se
debe provocar o vmito, xa que, en moitos casos, se poden agravar as lesins pro-
ducidas por este. Un txico forte que produza queimaduras na garganta ao entrar
tamn far dano ao devolverse.
Non espere a que se presenten os sntomas cando cremos que unha persoa se
intoxicou.
Non lles diga aos nenos que un medicamento un caramelo, pois podera in-
citalos a collelo e tomalo pola sa conta.
Non acumule medicamentos que non necesita.
Non garde os produtos txicos noutros envases que non sexan os orixinais.
14
Normas de actuacin
106
14
Normas de actuacin
O que se debe facer
Medidas especficas segundo o mecanismo de entrada:
1. Intoxicacin tras inxestin:
Retire os restos da boca.
Se a persoa vomita, despexe as vas areas. Envolva un anaco de tea nos
dedos da man antes de limpar a boca e a garganta. Se a persoa estivo enferma
debido inxestin de parte dunha planta, garde o vmito. Isto pdelles axudar
aos expertos a identificar o tipo de medicamento que se pode utilizar para neu-
tralizar o txico.
Non lle dea nada de beber.
Conserve o envase do produto (botella, caixa etc.) impres-
cindible para coecer a composicin.
Chame o 061 e siga as indicacins do mdico.
2. Intoxicacin por inhalacin:
Retire a persoa (se seguro facelo) do lugar do suceso, abrindo as vents e
portas para airear o recinto. Coloque un anaco de tea sobre o nariz e sobre a
boca. Camie agachado preto polo chan, gateando sobre as sas mans e xeon-
llos.
Non acenda fsforos nin utilice acendedores, pois algns
gases poden facer combustin.
Mantea a vtima respirando ao aire libre.
107
3. Intoxicacin cutnea:
Lave en arrastre con auga durante 5-10 minutos.
Se se trata de cal seco, non lave. Retreo cun pano seco.
Se non existen queimaduras, retire as roupas expostas
substancia txica.
4. Intoxicacin por contacto ocular:
Non fregue o ollo.
Lveo continuamente con auga abundante a presin mode-
rada e mantea as plpebras abertas e separadas.
14
Normas de actuacin
108
O telfono de emerxencias para informacin toxicolxica do
Instituto Nacional de Toxicologa y Ciencias Forenses
915 620 420
15
Picaduras
Oscar Estraviz Paz
15
Picaduras
Conceptos generales
As picaduras mis frecuentes son as producidas por: abellas e avespas; araas; ca-
rrachas e pulgas; tabns e mosquitos; escorpins; augamares e fanecas; escarapo-
tes e araas de mar.
Abellas e avespas
As picaduras mis frecuentes
na pennsula ibrica son as pro-
ducidas por himenpteros,
(abellas e avespas). As formi-
gas atpanse dentro deste x-
nero e poden dar sintomatoloxa
similar, pero actualmente non
temos especies agresivas no
noso medio.
Estes insectos cusanlle mis
picaduras ao home que ningn
outro grupo de animais veleno-
sos. Os efectos graves e as
mortes por picadura son raros,
dbense mis s reaccins
alrxicas graves que aos efec-
tos txicos directos do veleno.
Todos os insectos conservan o
seu aguilln e poden picar rei-
teradas veces, ags a abella,
que ao picar deixa o seu agui-
lln e parte dos seus intestinos
e morren posteriormente.
111
O que se debe facer
O que se debe facer
Sntomas
Locais: dor intensa, avermellamento e inflamacin da zona que van desaparecendo
nunhas horas.
Sntomas xerais: a reaccin do home s picaduras de insectos moi variable: as
producidas na cabeza, cara e colo poden ter efectos mis graves e, en caso de pi-
caduras mltiples, pode aparecer un cadro grave con diarrea, vmitos, dificultade
para tragar, febre, coloracin azulada da pel, dor de cabeza, contractura muscular
ou convulsins e perda de consciencia que pode levar morte.
Shock anafilctico: en pacientes alrxicos posible a sa aparicin, presentando
calafros, urticaria, vmitos, dor abdominal, dificultade para respirar, descenso da
tensin arterial e alteracins do ritmo cardaco. Require tratamento urxente, xa que
a sa evolucin moi rpida.
Non esprema manualmente o lugar da picadura, xa que provoca a acelera-
cin da sada do veleno do aguilln incrustado.
Non subministre calor local.
Non aplique barro ou outros ungentos.
Non reste importancia se existen picaduras mltiples na cabeza ou colo ou
historia de picaduras antigas con reaccins locais fortes.
Tranquilice ao paciente e snteo.
Extraia con pinzas e agullas o aguilln, se posible, en caso de que este
quedase retido. Lave a ferida con auga e xabn. Pdese aplicar un antisptico
local.
15
Picaduras
112
15
Picaduras
Normas de actuacin
Aplique xeo envolvido nun pano ou toalla no lugar da picadura, retire aneis e
pulseiras se a picadura en extremidades pola sa posible inflamacin.
Se a picadura na lingua, chupe un xeo de xeo e chame o
061, xa que a posterior inflamacin pode comprometer a res-
piracin.
Chame o 061 para solicitar axuda mdica urxente no caso de
observar sntomas xerais.
A prevencin resulta fundamental para evitar as picaduras:
Non xogue nin manipule en lugares con moitos insectos (avesporeiros, colmeas,
etc) e use proteccin axeitada en caso de ter que facelo.
Todos os suxeitos con antecedentes de reaccin grave a picaduras de insectos
deben incrementar a proteccin (roupa forte etc.) e levar consigo unha botica de
primeiros auxilios que contea o necesario en caso de picadura.
Araas
As araas son pouco perigosas en toda Europa, anda que todas posen veleno que
inoculan ao morder a sa presa para paralizala. Polo xeral, s xeran sntomas locais,
pero en persoas sensibles ou alrxicas ao seu veleno hai sntomas xerais que poden
chegar a ser graves.
Sntomas:
No lugar da picadura producen aver-
mellamento, dor, inflamacin e am-
pola hemorrxica que ao romper
deixa unha zona de tecido morto aos
poucos das.
A estes sntomas locais poden se-
guirlles: sudacin profusa, nuseas,
salivacin, dores nas articulacins,
dor abdominal, febrcula, contractura
muscular e convulsins.
113
O que se debe facer
Tranquilice o paciente e mantao en repouso.
Retire aneis, pulseiras... e lave a lesin con auga e xabn. Pdese aplicar un
antisptico local.
Aplique fro local moderado, nunca intenso porque pode favorecer a necrose.
Busque axuda mdica se o paciente mostra sintomatoloxa
xeral ou grave. Chame o 061.
Se non hai sintomatoloxa xeral, recomendable que con-
sulte cun mdico outros tratamentos locais para a dor ou se
aparece necrose.
Carrachas e pulgas
As picaduras acontecen en luga-
res frecuentados por animais
(gando, cans, safaris...), anda
que non raro que poidan apare-
cer na casa trados do exterior na
roupa ou nos nosos animais de
compaa.
A carracha produce unha picadura
indolora e queda fixada na pel du-
rante uns das mentres se alimenta;
logo desprndese deixando unha
lesin indurada da pel, rodeada dun
avermellamento e seguida, s
veces, da morte do tecido.
15
Picaduras
Normas de actuacin
114
15
Picaduras
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
As pulgas provocan unha pequena lesin avermellada e gran comechn durante va-
rios das. caracterstico ver grupos de tres picaduras xuntas e pican mis usual-
mente nas pernas, anda que poden facelo noutras zonas.
Non arranque a carracha. Con iso o aparato chupador queda cravado na pel
e pode infectarse con posterioridade.
Non rasque as lesins pola sa comechn.
Extraia a carracha sen romper o aparato chupador, usando unhas gotas de
aceite para afogar a carracha que se soltar soa nun anaco. Tamn podemos
usar gasolina.
Lave a ferida con auga e xabn e aplique un antisptico.
recomendable que consulte o seu mdico, pois pulgas e carrachas trans-
miten varias enfermidades e pode recomendarlle algunha pomada contra a co-
mechn.
Tabns e mosquitos
Os tabns producen picaduras moi dolorosas que orixinan unha reaccin local in-
tensa con inflamacin persistente e hematoma local. Raras veces provocan sntomas
xerais.
Os mosquitos comns provocan unha lesin pequena, unha roncha avermellada e
comechn. Pero poden ser transmisores de enfermidades e provocar sntomas xe-
rais se o paciente sensible ou recibe mltiples picaduras. Pican as femias e son
de hbitos nocturnos.
115
O que se debe facer
Actualmente na pennsula ibrica temos a presenza dun mosquito importado doutros
pases que provoca xa situacins de praga nalgunhas comunidades e prevese a sa
instauracin ao longo de toda a nosa xeografa. o mosquito alcumado tigre polo
seu raiado branco no abdome e patas, de maior tamao, hbitos dirnos e provoca
sintomatoloxa mis intensa, e pica, mesmo, a travs da roupa. Pode provocar unha
lesin con ampolas, gran dor e inflamacin local e, mesmo, unha pequena zona de
tecido morto.
Estas picaduras, polo xeral, requiren tratamento en contadas ocasins. Se
son picaduras mltiples, consulte co mdico para administrar pomadas ou fr-
macos; ademais, poden transmitir algunhas enfermidades.
Pdese aplicar fro local para calmar a comechn e reducir a inflamacin. Sem-
pre moderado.
No caso de picadura de mosquito tigre, se se producen reaccins locais
moi intensas, con dor, comechn intensa e grandes ampolas, solicite sem-
pre consulta mdica.
Prevea en zonas de alta poboacin destes insectos: use mosquiteiras, re-
pelentes e roupa axeitada.
Escorpins
En Espaa hai sete especies de
alacrn ou escorpin, pero s un
ten un veleno relativamente po-
tente para producir problemas, o
escorpin campestre amarelo,
Buthus occitanus, que xeralmente
habita en rexins moi secas. Este
exemplar pode provocar necrose
cutnea, nuseas, babeo abun-
15
Picaduras
Normas de actuacin
116
15
Picaduras
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
117
dante, taquicardia, alteracins hemorrxicas e pancreticas e, en raras ocasins, a
morte ao cabo de 24-48 horas.
O resto produce unha picadura similar de abellas e avespas.
Non faga cortes ou succins na picadura.
Non use torniquetes.
Tranquilice o paciente e mantao en repouso.
De aparecer sntomas xerais, chame o 061 para o seu tras-
lado urxente.
Pdese colocar unha ligadura cun compresor de goma ou unha vendaxe com-
presiva por riba da picadura, nunca un torniquete.
Aplique fro local, pero moderado con compresas fras, non con xeo.
Limpe a picadura con auga e xabn e aplique un antisptico.
Augamares
Son picaduras bastante dolorosas que provocan avermellamento, urticaria, ardenta
e, en raras ocasins, sntomas xerais.
O que se debe facer
O que se debe facer
Non lave con auga doce a primeira vez, xa que, se hai restos de augamar
sobre a pel, aumentan os efectos da picadura.
Non coloque inmobilizacins ou torniquetes.
Lave a zona afectada con auga salgada, do mar preferentemente, a primeira vez.
Retire con pinzas se hai restos de augamar sobre a pel.
Pdese aplicar despois un lavado con auga e vinagre, e despois somerxer a
zona afectada en auga quente sobre os 40-45C, ou o que se poida tolerar, du-
rante uns 20 minutos. Ambas as das cousas inactivan o veleno.
Se hai sntomas xerais (dispnea, malestar, mareo...), chame o
061.
Prevea a sa picadura, atendendo s recomendacins de
socorristas e non se bae se hai praga de augamares. Non
xogue con elas, nin as toque se as vai na beira varadas, tea
coidado cos nenos.
Fanecas, escarapotes, araas de mar
Estes peixes entrranse na area hmida da beira da praia. Teen unhas espias con
veleno na zona dorsal que levantan cando senten movemento. Adoitan picar nos
ps ao camiar descalzos na area. Provocan unha dor moi intensa e inflamacin e,
en raras ocasins, sintomatoloxa xeneralizada.
15
Picaduras
Normas de actuacin
118
15
Picaduras
Normas de actuacin
O que se debe facer
Somerxa o p nun barreo con auga quente sobre 40-45C, ou o que poida to-
lerar, durante uns 20 minutos. Isto destre o veleno que termolbil.
Inspeccione a picadura e, con pinzas, retire os restos se os hai.
Lave a picadura.
Poden camiar pola area quente polo sol da praia para axili-
zar a neutralizacin do veleno e a diminucin da dor.
Se se observa malestar, dificultade respiratoria ou urticaria...,
chame o 061 para solicitar axuda e mantea o paciente en re-
pouso.
119
Mordeduras
16
16
Mordeduras
Conceptos
xerais
As mordeduras poden ser
lesins perigosas polo
risco de transmitir enfer-
midades como a rabia ou
a ttano. parte, as le-
sins producidas poden
ser importantes.
Toda mordedura deber
ser tratada por persoal
mdico.
Imos diferenciar as mor-
deduras de mamferos
das mordeduras de ser-
pes, xa que a actuacin
ante estas ser distinta.
123
16
Mordeduras
Normas de actuacin
O que se debe facer
Mordeduras de mamferos
Neste grupo, inclumos mordeduras de
animais e de humanos.
As lesins poden ser de gravidade moi di-
ferente, dependendo da sa localizacin,
tamao e profundidade e poden provocar:
Desgarro de diversa consideracin,
hematomas, fracturas, esmagamentos
e mesmo a amputacin de partes do
corpo.
Hemorraxias, que poden ser importan-
tes.
Dor e risco importante de infeccin. No
caso de mordeduras humanas solicite
sempre tratamento mdico, xa que
mis frecuente que se infecten que no
caso doutros animais.
Tranquilice o paciente, diteo.
Chame o 061 se se ven lesins importantes ou en zonas vitais
como o colo ou a cara e siga as sas indicacins.
Se hai hemorraxias importantes, trate de cortalas aplicando compresin directa
cunhas compresas estriles. Podemos premer nos puntos arteriais para axu-
dar a cortala, pero o mis eficaz a presin directa sobre a ferida.
Se a lesin pequena, limpe a ferida con auga e xabn moi ben e aplique un
antisptico local.
Se son lesins importantes, cbraas con apsitos estriles ou, no seu defecto,
un pano moi limpo e traslade o paciente a un centro mdico.
124
16
Mordeduras
Normas de actuacin
Inmobilice a extremidade afectada.
Se posible, garde o animal causante da agresin para o seu estudio ve-
terinario, xa que poden ser transmisores de enfermidades.
Sempre revise o estado de vacinacin e acuda a un centro mdico se non se
est correctamente vacinado contra o ttano.
Mordeduras de serpe
En Espaa, temos unhas trece
especies de serpes entre cobras
e vboras. S tres especies de
vbora son velenosas, anda que
todas morden para cazar.
O veleno inoculado por unha v-
bora introdcese na presa me-
diante dous cairos ocos por
onde inxectan o veleno, e estn-
dese rapidamente polo orga-
nismo. Nalgunhas ocasins non
conseguen chegar a inocular
veleno.
No punto da mordedura deixan
dous orificios evidentes ocasio-
nados polos cairos, separados
por 1 cm, de aspecto arrubiado
que provocan ademais unha dor
inmediata moi intensa.
A mordedura pode ser mis ou menos grave dependendo da cantidade de veleno
que conseguira inocular e doutros factores como a idade do paciente (nenos e an-
cins son mis vulnerables) ou a localizacin da picadura (cara ou colo son mis
graves).
125
O que se debe facer
O que se debe facer
Poden producir os sntomas seguintes:
Dor na zona afectada.
Edema ou inchazo da extremidade.
Hematoma.
Necrose de tecido no lugar da mordedura.
Nuseas, vmitos, mareos, formigos...
Dificultade para respirar.
Pulso rpido e dbil.
O estado do paciente pode empeorar con rapidez e pode chegar parada respi-
ratoria ou mesmo cardiorrespiratoria.
Non use torniquetes.
Non faga cortes na mordedura nin succione o seu veleno. Non se consegue
extraer apenas cantidade e pode intoxicarse a persoa que o succiona. Ademais,
aumntase a absorcin de veleno co corte.
Tranquilice o paciente, dbese manter en repouso.
Chame o 061 e siga as sas indicacins, vixiando a aparicin
de sntomas xeneralizados.
importante coecer a variedade de vbora; se a puidemos apresar, levar-
mola para identificala.
Limpe a ferida con auga e xabn, pode aplicar un antisptico local.
Aplique unha vendaxe compresiva (sen perder os pulsos perifricos no pulso
ou dorso do p) xusta por riba da lesin. Eleve a extremidade.
Aplique fro local pero moderado, con compresas fras pero non con xeo, xa
que pode aumentar a necrose local.
16
Mordeduras
Normas de actuacin
126
17
Lesins oculares
Conceptos
xerais
Consideramos corpo estrao nun ollo a calquera material
que poidamos atopar sobre o globo ocular ou debaixo da
plpebra: area, partculas de madeira ou metal, insectos,
pestanas...
Lesins oculares
17
129
O que se debe facer
Non utilice calquera tipo de colirio sobre o ollo.
Non fregue o ollo.
Non manipule sobre o ollo para intentar sacar o corpo estrao.
Limpe coidadosamente o ollo cun
chorro de auga e mantea as plpe-
bras abertas durante o lavado. O la-
vado do ollo debe ser dende o bordo
exterior ata o bordo nasal, tal e como
percorre a bgoa o ollo.
Se non se produciu a expulsin do
corpo estrao, tpeo con gasas
humedecidas.
Chame o 061 para solicitar
17
Lesins oculares
Normas de actuacin
O que se debe facer
130
17
Lesins oculares
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
131
Queimaduras qumicas
Unha das lesins mis habituais nos ollos son as queimaduras qumicas producidas
por mltiples causas: salpicaduras de lixivia, produtos de limpeza...
Non use axentes neutralizantes xunto coa auga do lavado.
Non fregue os ollos.
Lave os ollos baixo un chorro de auga durante uns 15 ou 20 minutos.
Tape o ollo cunhas gasas humedecidas.
Urxencias
tocoxinecolxicas
David Snchez Campos
18
18
Urxencias tocoxinecolxicas
Conceptos
xerais
A maiora dos partos son normais e a duracin
en case todos o suficientemente prolongada
como para permitir a chegada ao hospital.
O parto un fenmeno natural que require
atencin por persoal cualificado debido ao risco
de complicacins.
As fases do parto son:
Fase I: dende o inicio das contraccins ata a di-
latacin completa do colo do tero.
Fase II: dende a dilatacin completa do colo do
tero ata o nacemento do neno.
Fase III: dende o nacemento do neno ata a ex-
pulsin da placenta (nacemento).
135
Posicin genupectoral
O que se debe facer
O que se debe facer
Chame o 061 e siga as indicacins do mdico da Central de
Coordinacin.
Aconsllelle nai que respire tranquila, collendo aire polo nariz
e expulsndoo pola boca lentamente e que non empurre.
Vixe a sada de lquido abundante pola vaxina (sospeita de rotura de membranas).
Coloque a nai en posicin xenupeitoral se tras a rotura de membranas se observa
sar pola vaxina o cordn umbilical.
Controle a frecuencia das contraccins.
Non se poa nervioso.
Non tire do neno.
Non manipule o cordn tras o nacemento.
Non lave o neno.
Non tire a placenta.
Chame o 061 e siga as instrucins do mdico da Central de Coordinacin.
Use material o mis limpo posible, se puidese ser desinfec-
tado.
Coloque a nai deitada sobre o lado esquerdo (decbito lateral
esquerdo).
18
Normas de actuacin
136
Normas de actuacin
Se a nai ten ganas de empurrar, s o debe de facer se se visualiza a cabeza
do neno na vaxina; entn, colcase deitada de costas cos xeonllos flexionados e
as pernas separadas.
Consiga toallas e sabas limpas.
Lave as mans.
Cando empece a sar a cabeza, faga unha lixeira presin sobre ela coa man
para que non saia o neno bruscamente. Non tire do neno.
Tras o nacemento, limpe a boca do neno cun dedo envolvido nun pano limpo.
Non lave o neno, envlvao nunha manta e pao sobre a sa nai.
Se non chora tras estimulalo, inicie a ventilacin boca/boca-nariz.
Ligue o cordn en dous puntos con fo previamente empapado en alcohol;
corte entre as das ligaduras cunha tesoira estril (se non hai material estril,
pospoa o corte do cordn). Coloque gasas empapadas en povidona iodada nos
extremos cortados do cordn.
18
137
O que se debe facer
Normalmente a expulsin da
placenta (nacemento) atr-
sase ata despois do parto;
non manipule o cordn
nin traccione del. Se se
produce a expulsin,
garde a placenta nunha
bolsa para levala ao hos-
pital.
Tras o nacemento do neno,
coloque a nai deitada coas
pernas cruzadas, tapada e
vixiando o nivel de cons-
ciencia.
Aborto
Conceptos xerais
O aborto a interrupcin do embarazo ata a 16 semana de xestacin. Pode deberse
a moitas causas. O mis frecuente o aborto espontneo.
Pode presentarse como:
Sangrado vaxinal e/ou
Dor abdominal e/ou
Expulsin de material embrionario.
Non mobilice innecesariamente a paciente.
Non tire o material expulsado.
18
Normas de actuacin
138
18
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
Mantea a calma.
Chame o 061 para pedir axuda.
Deite a paciente na posicin na que estea mis cmoda.
Coloque compresas ou toallas na zona xenital; se se cambian, gardalas
nunha bolsa para controlar a perda de sangue e conservar todo o material ex-
pulsado.
Metrorraxias
Conceptos xerais
A metrorraxia un sangrado vaxinal que non se corresponde coa menstruacin.
Hai varias causas que a poden orixinar:
Embarazo, aborto.
Traumatismo.
Alteracins hormonais.
Tumores.
Dispositivos intrauterinos.
Complicacins despois dunha cirurxa etc.
Non espere a que o sangrado sexa moi abundante, sobre todo se se sospeita
embarazo ou en mulleres posmenopusicas.
Non tome medicacin sen control.
139
O que se debe facer
Consulte co seu mdico se aumenta o volume de sangrado nas menstrua-
cins e se hai sangrado, anda que sexa escaso, en mulleres posmenopusicas.
Consulte urxentemente co seu mdico se se sospeita un embarazo.
Se o sangrado moi abundante, chame o 061 para solicitar
axuda urxente. Deite a paciente e garde nunha bolsa as com-
presas ou toallas para controlar o volume de sangue perdido.
18
Normas de actuacin
140
19
Perda de
coecemento
Conceptos xerais
Consiste nunha diminucin brusca do nivel de consciencia que se traduce na au-
sencia de funcionamento consciente dos cinco sentidos e do ton muscular.
Dentro da diminucin do nivel de consciencia podemos distinguir:
Lipotimia ou presncope: sensacin de desmaio inminente que se describe
como mareo con sntomas de malestar xeral caracterizado por suores fros, pa-
lidez, nuseas e vertixes. Non chega a producirse a perda de consciencia. Re-
corda o sucedido.
SNCOPE: prodcese o desmaio ou perda brusca de consciencia, de duracin
breve (xeralmente menor de dous minutos), que se recupera totalmente de forma
espontnea. A vtima chega a quedar inconsciente. Non recorda parte do suce-
dido.
As causas da diminucin do nivel de consciencia son moi variadas.
As mis frecuentes son: descenso da tensin arterial producido ao tusir, mexar ou
defecar, estar de p moito tempo ou levantarse bruscamente, deshidratacin tras
exercicio...
Outras causas frecuentes son situacins emocionais intensas como estrs, medo,
ansiedade...
Outras menos frecuentes pero mis graves: problemas cardacos ou accidentes ce-
rebro-vasculares.
Perda de coecemento
19
143
O que se debe facer
O que se debe facer
Non incorpore o enfermo.
Non lle dea bebida ou comida (ags ante a sospeita de hipoglicemia nun en-
fermo diabtico).
Non lle dea ao paciente bebidas alcohlicas.
Non lle coloque unha almofada baixo a cabeza.
Verifique a inconsciencia: sacuda suavemente polos ombros e pregntelle en
voz alta: Atpase ben?
Se a persoa non responde (est inconsciente), pdalle axuda xente que se
atope presente e comprobe se respira con normalidade: colqueo boca arriba e
abra a va area (escoite, sinta e vexa se a respiracin normal).
Se a persoa est inconsciente e respira con normalidade, colquea en po-
sicin lateral de seguridade (ver tema de Reanimacin cardiopulmonar bsica)
e vixe que segue respirando, ata que recupere a consciencia.
Se a persoa non respira con normalidade, avise o 061 e inicie manobras de
reanimacin cardiopulmonar.
Cando comece a recobrar a consciencia:
Diteo de costas, coas pernas elevadas, de maneira que a sa cabeza perma-
neza mis baixa que o resto do seu corpo.
Evite aglomeracins.
Se presenta nuseas ou vmitos, xrelle a cabeza cara a un lado.
19
Perda de coecemento
Normas de actuacin
144
20
Dor torcica
Natalia Rodrguez Arias
David Snchez Campos
Conceptos xerais
A dor torcica constite un motivo frecuente de consulta e de angustia para o en-
fermo.
Pode ser debida a varias causas, dende enfermidades sen importancia a urxencias
vitais difciles de diferenciar sen recorrer a exploracins especiais. Anda as, o inte-
rrogatorio segue sendo a tcnica mis importante para distinguir entre as sas ml-
tiples causas. Preguntarlle ao enfermo que, como, onde e cando desencadea a sa
dor, intentaremos encadrala dentro dos tres tipos de dor no peito mis frecuentes.
Tipos
1. Anxinosa ou coronaria:
Trtase dunha dor con lmi-
tes imprecisos e intensidade
variable, descrita como opre-
siva, esmagadora, sufo-
cante, compresiva, explosiva
e que queima, e mesmo, s
veces, como unha banda
que cruza o peito ou un peso
no centro do peito.
O paciente, a mido, descr-
bea apoiando toda a sa
man sobre o centro do
peito, nunca a punta de
dedo (que se poida localizar
nun punto concreto do peito).
A dor pdese irradiar a colo,
mandbula, ombros, brazos,
costas ou estmago.
A duracin variable dende
minutos ata horas, depen-
dendo de se unha anxina
ou un infarto. Ante a mnima
dbida, chame o 061 para
solicitar axuda.
20
Dor torcica
147
A dor non cambia con tose, respiracin, movementos ou se prememos sobre a zona.
Pode comezar en repouso ou despois de esforzos fsicos, emocins, fro ou comidas
copiosas.
2. Pleurtica:
unha dor intensa, como a
punta de pual, localizada na
parede do peito, que au-
menta ao respirar e que a
persoa xeralmente localiza
sinalndoa coa punta do
dedo.
desencadeada por esbi-
rros, tose, respiracin pro-
funda e movementos do
peito. Adoita durar mis que
a dor anxinosa (minutos, das
ou semanas) e pode acom-
paarse de febre, tose e
moco, dependendo da
causa.
3. Musculoesqueltica:
Ten caractersticas mecni-
cas, dicir, doe co move-
mento e cede co repouso.
de orixe superficial e local-
zase, como a pleurtica, a
punta de dedo. Tamn au-
menta coa tose e a inspira-
cin profunda, pero non
dificulta a respiracin normal.
A presin na zona produce
ou agrava esta dor. Pode
durar dende segundos a se-
manas. Se dura mis dunha
semana, dbese consultar o
mdico.
20
Dor torcica
148
20
Dor torcica
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
Nunca se debe tomar alcohol, comida ou medicamentos ante unha dor to-
rcica, salvo a nitroglicerina, no caso de que o paciente fose un enfermo co-
ronario xa coecido. A nitroglicerina debe ser colocada rapidamente, xa sexa
en comprimido ou spray, debaixo da lingua, nunca co paciente de p e repetirase
cada 5 minutos, ata que ceda a dor ou sexa atendido por un mdico, sen exce-
der, en ningn caso, as tres aplicacins.
Se o enfermo toma algunha medicacin, sempre tea a man o seu nome e
a dose que est a tomar.
No caso de que a dor sexa claramente de tipo musculoes-
queltica, acuda a unha consulta mdica habitual.
Chame o 061 para solicitar axuda mdica urxente se a dor
anxinosa ou coronaria ou se se teen dbidas.
149
Dor abdominal
David Snchez Campos
21
21
Dor abdominal
Conceptos xerais
A dor abdominal un sntoma inespecfico comn a multitude de procesos tanto ab-
dominais como extraabdominais ou sistmicos. Se a dor abdominal forte e de ins-
tauracin brusca, denomnase abdome agudo e require un diagnstico e tratamento
axeitados de forma precoz.
Sntomas do abdome agudo
Dor no ventre que se presenta de forma inesperada e pode ir acompaado ou non
de taquicardia, hipotensin, palidez da pel e das mucosas, nuseas, vmitos, diarrea,
febre etc.
O ventre atpase duro e rxido e est moi sensible ao tocalo.
A dor tamn pode aparecer despois dun traumatismo abdominal (abdome agudo
traumtico).
Causas de dor abdominal
Entre as causas mis fre-
cuentes de dor abdominal
destacan os gases, o clico
renal, clico biliar, apendicite,
traumatismos e obstrucin
intestinal entre outros.
Temos que considerar unha
actuacin urxente ante todo
cadro de dor abdominal
aguda que presente:
Modificacin da dor de
discontinua a continua.
Aumento dos latexos do
corazn.
Palidez de pel e mucosas.
Hipotensin.
Aparicin despois dun trau-
matismo.
153
21
Dor abdominal
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
Non lle dea de comer ou beber ao paciente. Hai que mantelo a dieta absoluta
mentres se descoeza o motivo da dor.
Non administre calmantes para a dor. A administracin de analxsicos est
contraindicada ata saber a causa da dor, xa que se suprimira o sntoma principal
e se dificultara o seu diagnstico etiolxico.
Sospeite abdome agudo ante unha dor abdominal despois dun traumatismo
ou acompaado dos sntomas antes indicados.
Deixe o paciente na posicin que lle resulte mis cmoda.
Se aparecen vmitos, fxese no seu aspecto: con sangue ver-
mello ou negro, en pousos de caf, con restos de feces, olor ftido...
Chame o 061 para comentar o estado do paciente e solicitar
154
22
Crise asmtica
Conceptos
xerais
A asma bronquial unha
enfermidade inflamatoria
crnica das vas areas
que se caracteriza por unha
obstrucin bronquial debida
a distintas causas, como in-
feccins, exposicin a alr-
xenos, estrs etc., que
provocan un aumento da
reactividade dos bronquios.
unha enfermidade crnica
que se manifesta en episo-
dios de duracin e intensi-
dade variables. O proceso
garda relacin cos cambios
estacionais e aumenta na
primavera e no outono.
Sntomas
Os sntomas poden aparecer gradualmente ou de forma brusca. O principal a fa-
tiga, con sensacin de non poder introducir aire nos pulmns. Xunto coa dificultade
para respirar omos uns sons tpicos chamados sibilancias (pitos).
O paciente prefire estar de p ou sentado. Podemos observar o movemento das pa-
redes do nariz e dos msculos accesorios da respiracin.
Tamn podemos ver avermellamento da cara, suor intensa, fala entrecortada, au-
mento dos latexos do corazn e o paciente pode estar angustiado.
Son sntomas de risco vital: alteracin da consciencia, axitacin, cianose, diminucin
dos latexos do corazn e esgotamento.
Crise asmtica
22
157
O que se debe facer
O que se debe facer
Non nos expoer aos desencadeantes das crises: animais, fume de tabaco,
aire acondicionado intenso, plantas en primavera...
Non tome cido acetilsaliclico ou antiinflamatorios sen consultar o mdico.
O analxsico de eleccin o paracetamol.
Non abandone o tratamento para a asma sen orde mdica.
Advirta o mdico da condicin de asmtico hora da prescricin dun novo
medicamento.
Somtase a control regular polo mdico de familia e tome a medicacin pau-
tada entre as crises.
Use os broncodilatadores en aerosol indicados polo mdico en caso de co-
mezar a notar os sntomas das crises. Non espere a que a crise reverta de forma
espontnea.
Mantea o paciente tranquilo e acompaado.
Administre os corticoides inhalados pautados polo mdico se o paciente
non mellora.
Acuda ao Servizo de Urxencias se non nota mellora ou o
paciente est moi angustiado. Administrarselle osxeno e
medicacin intravenosa e nebulizada para unha axeitada ven-
tilacin.
Chame o 061 se a dificultade respiratoria intensa.
22
Crise asmtica
Normas de actuacin
158
23
Crise de ansiedade
Mara Victoria Barreiro Daz
Jos Antonio Iglesias Vzquez
Conceptos xerais
A ansiedade unha resposta fisiolxica do organismo ante determinadas situacins
que identifica como perigosas para este. Anda que a ansiedade pode ser unha res-
posta fisiolxica de alarma, que favorece a resposta ante estmulos externos, au-
menta o nivel de alerta, ou a tensin muscular, necesarios en caso de ter que
escapar dun perigo, en xeral refermonos a ansiedade cando falamos dun estado
emocional similar ao medo, pero que aparece como consecuencia dun estmulo in-
terior, e no que o paciente ten sensacins de perigo inmediato, aprehensin e temor,
e habitualmente acompaado de sntomas fsicos como taquicardia, respiracin axi-
tada, tremor e sudacin.
Cando esta reaccin moi esaxerada transfrmase nunha crise de ansiedade, que
consiste nunha resposta repentina de medo ou malestar intenso, que se desenvolve
xeralmente en cuestin de minutos. Son episodios de aparicin sbita, caracteriza-
dos por intensa angustia, temor a morrer ou a perder a razn, que se acompaan
de taquicardia, respiracin rpida e fatigosa, intenso tremor e sudacin. A duracin
destes episodios non adoita ser maior de 15 minutos e ao finalizar adoita persistir
unha sensacin de debilidade.
Existen moitas situacins que poden producir ansiedade, anda que as mis frecuen-
tes estn relacionadas co medo a sar ra, lugares con grandes aglomeracins,
viaxar en avin, autobs ou coche, utilizar ascensores, permanecer en lugares pe-
chados ou falar en pblico.
Sntomas
A ansiedade manifstase pola aparicin de palpitacins ou taquicardia, sudacin
profusa, sensacin de afogo, sensacin de dificultade para tragar, opresin ou ma-
lestar no peito, nuseas ou molestias abdominais, inestabilidade, mareos ou perda
de coecemento, calafros ou sufocacin, medo a morrer ou volverse tolo.
En xeral, a ansiedade pode presentarse como calquera patoloxa orgnica, o cal
debe manternos alerta para diferenciar un cadro ansioso puro doutros cadros mis
graves (infarto agudo de miocardio, tromboembolismo pulmonar, reaccins alrxicas
etc.), que se presentan habitualmente acompaados de ansiedade.
Crise de ansiedade
23
161
23
Crise de ansiedade
Normas de actuacin
162
O que se debe facer
O que se debe facer
Non menosprece os cadros que se presen-
tan con ansiedade, xa que a sintomatoloxa
inespecfica e poden aparecer sntomas si-
milares en cadros orgnicos graves.
Non tome drogas, alimentos ou bebidas ex-
citantes, tales como o caf, as bebidas de cola,
o chocolate, o t ou as bebidas enerxticas.
Intente tranquilizar o paciente verbalmente,
falando devagar, con serenidade e intentando
transmitir sensacin de seguridade.
Intente distraer o paciente, fgalle preguntas sobre o seu nome, idade... In-
tente que enumere os obxectos do cuarto ou calquera outro tema que non estea
relacionado coa situacin que lle provoca a ansiedade.
Pode ofrecerlle ao paciente respirar o aire expirado (respirar nunha bolsa,
rodeando o nariz e os labios, nunca abarcando toda a cabeza), intentando que
respire lenta e profundamente.
Mantea a calma, xa que adoitan ser breves, anda que en
caso de que non cedan ou existan sntomas que poidan
alertar sobre un cadro orgnico (dor torcica, dificultade
para respirar que non ceden), chame o 061, para solicitar
asistencia mdica urxente.
24
Convulsins
Marta Dorribo Masid
24
Convulsins
Conceptos xerais
En primeiro lugar hai que aclarar que non toda convulsin unha crise epilptica e
non todas as crises epilpticas se manifestan con convulsins.
As convulsins son o resultado dunha actividade elctrica brusca e desordenada
nas neuronas cerebrais, o que provoca alteracins involuntarias e episdicas do nivel
de consciencia ou trastornos sensitivos, motores ou da conduta.
A epilepsia un proceso crnico que se caracteriza por convulsins recorrentes que
se repiten ao longo do tempo. Isto significa que unha persoa que sufriu unha soa
convulsin ou convulsins secundarias a causas corrixibles ou evitables non ten ne-
cesariamente epilepsia.
Convulsin febril
Se un neno ten unha perda de consciencia, queda rxido, cos ollos en branco, os la-
bios morados, parece que non respira, o corazn lle latexa moi prsa e ten sacu-
didas dos brazos e as pernas, o mis probable que se trate dunha convulsin. Se
esta se produce nun neno previamente san que ten entre 6 meses e 5 anos e coin-
cide con febre de mis de 38C, falamos de convulsin febril.
Nalgunhas ocasins, non hai sacudidas dos brazos e as pernas, senn que o neno
permanece rxido ou, pola contra, queda como sen forza, como un boneco de trapo.
Sexa cal sexa o tipo de convulsin, este episodio tan angustioso para a persoa ou
persoas que o presencian, habitualmente os pais, que moitos inician manobras de
resucitacin, por exemplo o boca a boca, porque teen a sensacin de que o seu
fillo morre.
165
24
Convulsins
Afortunadamente, non adoita durar mis al duns minutos, -que se fan eternos-,
tras os cales o neno recobra o coecemento e recuprase por completo de xeito
paulatino, de modo que durante algns minutos pode estar algo confuso e ador-
mecido.
Formas das crises epilpticas
Segundo a alteracin da consciencia que produzan:
Crises epilpticas simples: aquelas que non lle afectan consciencia, anda
que si provocan sntomas e signos de movementos, sensacins ou fenmenos
psquicos.
Crises epilpticas complexas: nestas afctase a consciencia e durante un
tempo o paciente permanece desconectado do medio que o rodea.
Segundo onde se orixinen podemos distinguir:
Crises epilpticas parciais: orixnanse nunha parte do cerebro e afectan a
unha parte do corpo (un brazo, a cara etc.).
Crises epilpticas xeneralizadas: orixnanse en amplas rexins do cerebro
polo que adoitan afectar a todo o corpo. Dentro destas, as mis tpicas son as
crises xeneralizadas tnico-clnicas ou gran mal. Son as mis frecuentes, co-
mezan habitualmente de forma brusca e sen aviso previo, con perda de cons-
ciencia, cada ao chan, rixidez de todo o corpo (fase tnica) e un pequeno
gruido ou berro, ausencia de respiracin e coloracin azulada da cara. Despois
duns segundos prodcense as convulsins de todo o corpo (fase clnica) e es-
cuma pola boca polo aumento de producin de saliva, esta fase dura uns 2 ou 3
minutos. Finalmente, o enfermo relxase e esperta, sen acordarse do sucedido
e permanece confuso e somnolento durante un tempo (minutos a horas).
166
24
Convulsins
Normas de actuacin
O que se debe facer
Status epilptico
O status epilptico aquela situacin na que a actividade convulsiva continua durante
30 minutos ou as convulsins se repiten nun curto espazo de tempo (minutos, horas),
sen que o paciente se recupere totalmente entre elas. unha situacin grave.
Medidas preventivas
As persoas con epilepsia non deben:
Deixar de tomar a medicacin.
Inxerir bebidas alcohlicas, pois poden desencadear unha crise.
Realizar actividades perigosas: aqueles pacientes que tean crises frecuentes, polo
menos ata que controlen estas co seu tratamento non deben conducir, nadar, subir
a lugares elevados, manexar maquinaria perigosa, practicar deportes de risco...
Ter horarios irregulares: importante respectar os perodos de descanso, porque
a falta destes pode ser outro desencadeante que podemos evitar.
Non poa algo duro na sa boca (nin sequera os dedos) para evitar que morda
a lingua.
Non intente abrirlle a boca forza cando a ten pechada e aperta os dentes,
nin introduza os dedos ou obxectos nesa circunstancia.
Non mova a persoa, a non ser que se atope nunha situacin de perigo ou preto
dalgn risco.
Non intente suxeitalo (s sostea a sa cabeza).
Non intente darlle medicinas, auga nin alimentos pola boca durante a crise
nin no perodo posterior de somnolencia.
Non intente parar a convulsin botndolle auga fra, zarandeando a persoa
nin dndolle palmadas para que se recupere. A persoa que est a convulsio-
nar non ten control sobre a crise e non consciente do que est a suceder no
momento. Vostede non pode parar a crise con eses mtodos.
167
24
Convulsins
Normas de actuacin
O que se debe facer
Mantea a calma.
Evite que caia ao chan bruscamente. Se o paciente se decata de que vai con-
vulsionar, axdelle a tombarse e protexerse de golpes. Despexe a rea de mo-
bles ou outros obxectos cortantes.
O mellor colocalo tombado de lado nun sitio seguro, por exemplo: o chan.
Esta posicin fai que se se presentan vmitos, non se produza unha broncoas-
piracin.
Poa unha almofada ou roupa debaixo da cabeza para que non se dane.
Afrouxe a roupa do paciente, sobre todo a de arredor do colo.
Pida axuda, chame o 061 e siga as indicacins do mdico:
axudaralle dando as instrucins necesarias e enviando a
axuda mis axeitada.
Mire o reloxo e anote mentalmente a hora: a duracin im-
portante.
Memorice todos os detalles: situacin que a desencadeou, tipo de movemen-
tos, duracin, se hai perda de coecemento... Sern fundamentais para facer
un diagnstico correcto.
Recorde que se se detn a respiracin durante uns segundos ou presenta
palidez ou cianose (cor azulada) non significa que se atope en perigo. Pode
acontecer nalgunhas crises.
Espere a que pase a crise (o que case sempre acontece en menos de cinco
minutos).
Permaneza ao lado da persoa ata que a crise remate e volva recuperar a
consciencia.
168
25
Diabetes
descompensada
M Luisa Chayn Zas
ngel Chayn Zas
Conceptos xerais
A diabetes unha enfermidade crnica, caracterizada polo aumento de glicosa (azu-
cre) no sangue por enriba dos valores normais. Isto dbese carencia ou diminucin
de insulina (hormona segregada polo pncreas). Nesta situacin, o azucre prove-
niente dos alimentos non pode ser asimilado polo que se acumula no sangue. Este
estado de hiperglicemia e as complicacins que se van producir constiten a enfer-
midade que chamamos diabetes.
Tipos
Existen dous tipos principais de diabetes:
Diabetes tipo 1: aparece principalmente en nenos e novos, menores de 30 anos.
O comezo adoita ser brusco, con sntomas moi rechamantes (cansazo, ourios abun-
dantes, adelgazamento e aumento de apetito). Representa un 10-15% de todas as
formas de diabetes. O pncreas non produce insulina, polo que necesario admi-
nistrala para sobrevivir.
Diabetes tipo 2: aparece xeralmente en persoas maiores de 40 anos. O comezo
lento e gradual, con sntomas pouco rechamantes e pode pasar inadvertida. Cursa
xeralmente con obesidade. a forma mis frecuente de diabetes, representa mis
do 85% de todos os casos. O pncreas segue producindo insulina, anda que dun
xeito insuficiente, e pdese tratar en principio con dieta e pastillas antidiabticas.
25
Diabetes descompensada
171
Nestes pacientes o ob-
xectivo manter uns ni-
veis de azucre en
sangue dentro dos lmi-
tes normais. Para iso,
dbese seguir un maior
control da dieta, exerci-
cio fsico regular e, se
se precisa, tratamento
mdico.
Cando os niveis de
azucre saen dos lmites
normais e aparecen
complicacins falamos
de descompensacin,
podendo tratarse de:
Hipoglicemia: a gli-
cosa est dema-
siado baixa.
Hiperglicemia: a
glicosa est dema-
siado alta.
25
172
25
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
Ante unha hipoglicemia
O descenso importante de azucre no sangue ou hipoglicemia un proceso de ins-
tauracin rpida, doada de corrixir, pero que precisa medidas urxentes.
Os sntomas mis frecuentes son: sensacin de mareo, suor fra, palidez, visin bo-
rrosa, dor de cabeza e mesmo perda de coecemento. Algunhas persoas poden non
manifestar estes sntomas, en cuxos casos se sospeitar a hipoglicemia ante un com-
portamento anmalo (agresividade, irritabilidade, decaemento, desorientacin etc.).
Non incumpra a dieta: o diabtico non debe alterar o seu plan de alimentacin.
Refermonos tanto aos alimentos coma aos horarios.
Non aumente o exercicio fsico sen aumentar a comida: cando se vai realizar
algn exercicio extra hai que tomar algn alimento extra.
Non vare a dose de insulina ou antidiabticos orais sen prescricin mdica.
Non perda tempo: en canto aparecen os primeiros sntomas
de hipoglicemia hai que administrar azucre ou algn alimento
sen demora, xa que canto mis tempo pase, a hipoglicemia
ser maior e o tratamento mis difcil.
Non administre azucre se o paciente est inconsciente:
nese caso, non se debe dar nada; haber que solicitar asis-
tencia sanitaria canto antes, chamando o 061.
Aprenda a recoecer os sntomas: fundamental que, tanto o paciente como
a xente do seu mbito, aprenda a recoecer os sntomas de hipoglicemia para
tratala canto antes.
173
25
Normas de actuacin
Siga estritamente a dieta: canto mellor sigamos a dieta, menos posibilidades
teremos de sufrir descompensacins.
Administre un alimento rico en azucre: en canto se sospeite unha hipoglice-
mia hai que administrar azucre ou un alimento rico neste.
Se a persoa perde o coece-
mento:
Non lle dea nada pola boca.
Colquelo en posicin lateral de
seguridade (ver tema de Reani-
macin cardiopulmonar bsica).
Avise o 061, que enviar a
asistencia sanitaria mis con-
veniente.
Ante unha hiperglicemia
A hiperglicemia unha situacin de instauracin moito mis lenta que a hipoglicemia.
Pode presentarse como: sede intensa, necesidade de mexar con mis frecuencia
do habitual, cansazo, dor abdominal ou vmitos, provocando, se a situacin se pro-
longa, alteracins do nivel de consciencia.
Neste caso, o fundamental a PREVENCIN e a DETECCIN PRECOZ, xa que,
unha vez instaurada pouco podemos facer, mis que solicitar asistencia mdica.
174
25
Normas de actuacin
O que se debe facer
O que se debe facer
Non incumpra a dieta: fundamental para un bo control da diabetes e debe
de seguirse do xeito mis estrito posible.
Non dimina o exercicio fsico: outro dos piares fundamentais para un bo
control da diabetes, polo que debe practicarse de xeito regular.
Non vare a dose de insulina ou antidiabticos orais sen prescricin m-
dica.
Siga estritamente a dieta.
Practique exercicio regularmente.
Consulte o mdico ante a presenza de infeccins, vmitos ou a realizacin
de intervencins cirrxicas: estas situacins poden provocar o aumento dos
niveis de glicosa e levar a unha descompensacin, polo que se debe acudir e
consultar o mdico por se resultase necesario aumentar o tratamento.
Solicite asistencia mdica en canto comecen os snto-
mas: ante a sospeita dunha hiperglicemia, avise o 061 para
que recomende a asistencia sanitaria mis axeitada.
175
Bibliografa
B
B
Biliografa
Chung, Jonathan Epstein, Louis Gonzales, Rita Ann Herrington, Jeffrey L. Pelle-
grino, David Markenson, Jeffrey D. Ferguson, Leon Chameides, Pascal Cassan, Kin-
Lai, Norda Ratcliff and Adam Singer. First Aid: 2010 American Heart Association and
American Rede Cross Guidelines for First Aid, part 17. Circulation 2010;122;S934-
S946. ISSN: 1524-4539.
De Caen AR, Kleinman ME, Chameides L, et al. Part 10: Pediatric basic and ad-
vanced life support 2010 International Consensus on Cardiopulmonary Rescucitation
and Cardiovascular Care Science with Treatment Recommendations. Resuscitation
2010; 81s:e213-259.
Gua de actuacin en urgencias prehospitalarias. Santiago de Compostela 2003.
ISBN: 84-453-3640-1.
Judith Tintinalli, Gabor D. Kelen, J. Stephan Stapczynsi. Medicina de urgencias,
Vol. II. Editorial Mc-Graw Hill. 2006. ISBN 970-10-5134-3.
Luis Jimnez Murillo, F. Javier Montero Prez. Medicina de urgencias y emergen-
cias, Gua diagnstica y protocolos de actuacin. 4. edicin, 2009. Editorial Elsevier.
ISBN: 978-84-8086-469-5.
Manual de primeros auxilios del 061 de Galicia. Fundacin Pblica Urxencias Sa-
nitarias de Galicia-061. Santiago de Compostela 2002. ISBN: 84-453-3385-2.
Manual del tcnico en transporte sanitario. Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias
de Galicia-061. Santiago de Compostela 2004. ISBN: 84-453-3749-1.
Nolan JP, Soar J, Zideman D, Biarent D, Bossaert L, Deakin C, Koster RW, Wyllie
J, Bttigeri B. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010
Section 1. Executive summary. Resuscitation 81 (2010) 1219-1276.
Vzquez Lima MJ, Casal Codesido JR. Gua de atencin en urgencias. 3. edicin.
Santiago de Compostela 2007. ISBN: 978-84-689-0882-3.
179

1º Auxilios GALEGO - 20130118 - 092648 - 6631

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1º Auxilios GALEGO - 20130118 - 092648 - 6631

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Fundacin Pblica Urxencias Sanitarias de Galicia-061

You might also like