Professional Documents
Culture Documents
Betonarme Yapılarda Deprem Hasarları Ve 6 Katlı Bir Yapının Guclendirilmasi
Betonarme Yapılarda Deprem Hasarları Ve 6 Katlı Bir Yapının Guclendirilmasi
Bu almada, 1999 Marmara depreminde hasar grm betonarme bir yap iin
hasar zellikleri belirlenmi, yap iin mevcut beton dayanm ve donat durumlar
ile zemin zellikleri elde edilerek glendirme projesi hazrlanm ve glendirme
projesinin uygulamasnda karlalan sorunlar ele alnmtr. Glendirme
almasnda, yap iin yatay kuvvetlerin oluturduu deplasmanlar "kolon
mantolama +perdeleme" sistemi ile yap rijitlii artrlarak snrlandrlmtr.
Glendirme projesi almasnda elde edilen genel sonular verilmitir.
Anahtar Kelimeler: Betonarme yaplarn onarm, mantolama,
glendirme, beton dayanm.
Engineering studies for the repair, strengthening, and retrofitting of a reinforcedconcrete (RC) building, which experienced considerable structural damage due
to the 1999 Marmara Earthquake, are performed in accordance with the pertinent
and recent regulations, codes, and modern developments in analysis and
application techniques. The lateral displacements incurred by the transverse
dynamic loading of the critical future earthquakes are confined by increasing
the rigidity of the structure with jacketting some RC columns and introducing
extra RC shear walls. The general results obtained from this study were reported.
Key Words: Repair of RC buildings, jacketing, strengthening, concrete
strength.
1. GR
Yapnn deprem etkisi altndaki davrannda; yap arl, tayc elemanlarn konumu, boyutlar,
zemin zellikleri, yap-zemin etkileimi gibi etkilerin yan sra mimari tasarmn da nemli etkileri
olmaktadr. Betonarme tayc elemanlarda, bu nedenlere bal olarak ve yatay kuvvet etkisiyle
310
hafif, orta veya ar hasarlar meydana gelmektedir. Bu hasarlarn giderilmesi ve yap gvenliinin
yeniden salanmas iin bu elemanlarn onarm ve/veya glendirilmesi gerekli olmaktadr (1, 2, 3).
Deprem ykleri etkisi altnda betonarme karkas yaplarn tayc elemanlarnda eitli ekillerde
yapsal hasarlar meydana gelmektedir. Yap gvenliini yeniden salamak iin, tm sistemin ve
hasar grm elemanlarn onarlmas ve glendirilmesi gerekebilmektedir. Depreme kar
glendirilmesine karar verilmi bir yapda dier bir nemli zellikte, glendirme dzeyinin tespit
edilmesidir. zellikle yeni deprem ynetmeliine uygun olmayan yaplarda hasar grmemi sistemlerin
de glendirilmesi, 1999 Marmara Depreminden sonra bu blgede gncel bir konu olup son iki yldr
zorunlu olarak uygulama alan bulmutur. Bunun temel nedeni ise, seilmi olan tayc sistemin
dzenli akslara sahip olmayan ereveli sistem olmas ve genelde yerinde lmler ile elde edilen
beton dayanmlarnn, proje dayanmnn ok altnda olmasdr.
Onarm ve takviye uygulamas, zmit ili, Krfez ilesinde ina edilmi olan S.S. Nee Konut Yap
Kooperatifi A ve B bloklarndan hasarl olan A blok iin yaplmtr. Yap, bodrum, zemin + drt
normal kattan ibaret olup katta iki daire olmak zere toplam on dairedir.
Bu almada, genel olarak betonarme karkas binann onarm ve depreme dayankllnn
artrlmas ile ilgili yaplan statik proje almas zetlenmitir. Hasarlarn ve oluum nedenlerinin
belirlenmesi ilk adm olarak verilmitir. Yerinde yaplan aratrmada, dikkat edilmesi gereken konular
aklanm, projeye uygunluk, beton kalitesinin tayini ve donat miktarnn belirlenmesi, deprem ykleri
etkisi altnda yap davranna etki eden yerel zemin koullarnn, yerinde yaplacak almalarla
gereki olarak belirlenmesi amalanmtr. Tm sistemin gvenilirliini salamak iin, yetersiz
elemanlar da kapsayan glendirme sisteminin belirlenmesi, mimari zellikleri ve glendirme
sisteminin yaplabilirlii n plana kartlarak verilmesi amalanmtr. Ayrca zemin zelliklerinin de,
mevcut proje zemin emniyet gerilmesine gre dk olmasndan dolay, yaplan temel takviyesi
zm verilmitir.
2. HASAR BELRLEME ALIMALARI
S.S. Nee Konut Yap Kooperatifi A blok bodrum kat kalp plan, ekil 1'de verilmitir.
Yap hasarlarnn incelenmesinde u bulgulara ulalmtr: Bodrum katta kolon, kiri ebatlar ve
aks lleri proje ile uymaktadr. Plan zerinde; 1-1 aksnda S101 ve S113, 4-4 aksnda S103, 5-5
aksnda S104 ve S122, 6-6 aksnda S105 ve S123, 7-7 aksnda S106 ve S124, 9-9 aksnda S108,
S117 ve S126 kolonlar dm noktasnda kesme atlaklar olumutur.
Kolon hasarlarnda, dm noktalar iinde veya yakn evresinde ince eilme ve kayma atlaklar
olumutur (ekil 2). Bu hasarn nedeni, kolon-kiri birleim blgesi iinde genellikle sarg donatsnn
yetersiz olmasdr (4).
Kiri hasarlar, bodrum kat kalp planndaki 2-2 ve 3-3 akslar arasndaki K137 kiriinde kesme
atla eklinde meydana gelmitir. Bunun dndaki kiri hasarlar, klcal atlak seviyesinde kalmtr.
Kuvvetli kiri-zayf kolon tasarm yznden hasarlar, kiri yerine daha ok kolonlarda meydana
gelmitir. Kiri ve kolon enine donatlar, projede 8/20 iken daha seyrek olarak konulduu tespit
edilmitir. Ayrca dm noktalarnda enine donat sklatrmasnn, yap genelinde yaplmad da
gzlenmitir. Zemin kat kalp plan, ekil 3 'de verilmitir.
Zemin katta kolon hasarlarnn, sadece S220 kolonu iin devam ettii gzlenmitir. Katta, kiri
311
312
hasarlar bulunmayp sadece birka kolon-kiri dm noktasnda klcal atlaklar olmutur. Normal
kat tayc elemanlarnda hasar gzlenmemitir.
Betonarme yap, ereveli bir sistem olarak imal edilmitir. Yap iin verilen kalp planlarna gre,
planda sadece dey ynde aks sreklilii mevcuttur. Planda yatay ynde ise, aks sreklilii
bulunmayp, tehlikeli olabilecek saplamalarn bulunmas ve rijitlik dzensizlii dikkat ekmektedir.
Yapnn temel sistemi, plan yatay dorultusunda srekli temel ile oluturulmu ve ba kirileri ile
birbirlerine planda dey dorultuda ekil 4 'de verildii gibi balanmtr. Zemin emniyet gerilmesinin,
hesaplarda z,em = 2.0 kgf/cm2 olarak alnd, ayrca bir zemin etd yaplmad belirlenmitir.
Yap yzeyinde ilk iki katta izlenen dey atlaklar tespit edilmitir. Bu atlaklarn, zemindeki
ksm kmelere bal olarak gelitii tahmin edilmektedir. Ayrca bodrum, zemin ve birinci (normal)
katta younlaan duvar hasarlar, yukar katlarda azalmaktadr. Baz duvarlarda yatay ve dey
atlaklar meydana gelmitir. Yatay atlaklar, rg yksekliince ve btn duvar uzunluunca
dalmtr. Dey atlaklar ise, boluk stleri ve boluk altlarnda duvar yksekliince devam etmitir.
Bu tr atlak ve betonarme karkas bir yapda oluma nedenleri, genel bir inceleme olarak verilmitir
(4). Binada toplam hasar durumu, orta hasarl olarak tespit edilmitir.
3. ZEMN ARATIRMALARI
Zemin aratrmalar iin yaplan almalarda, S.S. Nee Konut Yap Kooperatifi A ve B blok
arsasnda yaplan incelemelerden, jeofiziksel arazi almalar ve dinamik sonda deneyleri sonular
ile blgenin jeolojik gemiinden faydalanlmtr.
Yap parsel evresi topografik yaps dzdr. Blgede, Krfez Belediyesi tarafndan D-100
Karayolu gneyinde yaplan su sondajndan grlen genel tabakalama durumu aada
zetlenmitir (5):
0,00 - 10,00
metre
Kahverengi Kil
10,00 - 40,00
metre
40,00 - 70,00
metre
Yaplan dinamik sonda ve jeofiziksel almalarda, yer alt suyuna rastlanlmamtr. Kooperatif
arazisine ait temel zemini tama gc ve geoteknik parametrelerinin belirlenmesi amacyla, dinamik
rst
s
t
Dinamik sonda deneylerinden 1 No. lu Sonda 2,50 metre, 2 No. lu sonda ise 3,20 metre aklmtr.
Dinamik sonda deiimi ile ilgili grafik, yaplan 2 nolu dinamik sonda iin ekil 5 'de verilmitir.
Kocaeli ili, Kocaeli yarmadas zerinde yer almaktadr. Bu yarmada, paleozoik devri yal jeolojik
birimlerin yer yznde mostra verdii bir blgedir. Ordovisien arkozlar, Kocaeli yarmadasnn
karakteristik formasyonudur. Statigrafik kolon incelendiinde alttan ste doru sralama aada
313
314
Kretase kireta
Eosen kumta
1,5 kg/cm2
Zemin Grubu
(A 0)
Z3
0,15-0,60
0,40
Yaplan aratrmalar gstermektedir ki, deprem etkisiyle yaplarda oluan hasarlar, birka nemli
faktrn etkisiyle olmaktadr. Her bir yapda sz konusu atlak ve kopma karakterleri, yapnn
deprem ncesi alma durumuna baldr. Ayrca retim srasnda yaplan iilik hatalar, malzeme
ve zemin cinsi zellikleri de, yap dayanm ve davrann yatay yklere kar etkileyen nemli
etkenlerdir. Bu zelliklerin, yerinde ve laboratuvar artlarnda yaplacak deneylerle salkl bir ekilde
tespit edilmesi gerekmektedir.
Beton kalitesinin belirlenmesi iin, rastgele metodu ile bodrum ve zemin kattaki kolonlardan
karot numuneler alnmtr. Bu blgelerde, paometre ile gerekli ultrason okumalar da yaplmtr.
Ayrca rastgele seilen kolonlardan her katta beton ekici ile testler yaplmtr. S.S. Nee Konut
Yap Kooperatifi A blok iin proje beton dayanm, B160 olarak belirlenmi olmasna karlk, yaplan
deneyler sonucunda beton mukavemeti deeri yerinde B120 olarak bulunmutur.
Betonarme yaplarn retiminde dzensiz yap planlar tekil edilmekte ya da malzeme ile ilgili
iilik hatalar yaplmaktadr. Binalarda ortaya kan deprem kuvvetleri, yatay rijitliklerle karlanmas
gereken dinamik bir etkidir. Depreme dayankl yap yapmann nemli aamalarndan birisi de, srekli
ve dzenli yerletirilmi aks ve perdelerin bulunduu tayc sistemlerin oluturulmasdr.
Deprem perdeleri, yapnn yatay telenme rijitliini artrr, depremin yol at yatay telenme ve
rlatif kat deplasman miktarn azaltr, deprem kuvvetlerinin byk bir ksmn karlayarak kolonlara
etki eden yatay kesit tesirlerini azaltr. yi tasarlanm bir perde-ereve sisteminde deprem kuvvetleri,
perde ve ereveler tarafndan bir etkileim ierisinde tanrlar (8).
Yap malzeme zellikleri, hasarlar ve nedenleri, yerel zemin koullar belirlendikten sonra ikinci
aama olan onarm ve glendirme projesinin hazrlanmasna geilir. Bu aamada, ncelikle hasar
grm elemanlarn onarm proje zerinde gerekletirilir. Mevcut duruma ve hasar grm
elemanlarn takviye haline gre sistem zlr. Elde edilen statik sonulara gre, yetersiz kalan
kesitler tespit edilir. Tm sistemin gvenilirliini salamak iin, yetersiz elemanlar da kapsayan
glendirme sisteminin belirlenmesi almalar yaplr. Mevcut yap kullanm amac, mimari zellikleri
ve glendirme sisteminin yaplabilirlii n plana kartlarak glendirme sistemi seilmelidir.
Glendirme sistemi seiminde; yerel zemin koullar, mevcut ve glendirmede kullanlacak
olan malzeme zellikleri, yap iin sneklik katsays, kullanlan yapnn yap nem katsays, zemin
zelliklerine bal periyotlar, zemin emniyet gerilmesi ve yatak katsays, yeni deprem ynetmelii ile
yrrlkte olan dier ynetmelik kurallarna uygun olmaldr.
Mevcut durum, retimi yaplan projeye ve yerinde elde edilen rleve bilgilerine bal olarak
zlmtr. zmde betonarme elii mevcut projeden BI, beton mukavemeti teknik rapordan
B120 ve zemin emniyet gerilmesi 1,5 kg/cm2 alnmtr. Mevcut zmlerde; rlatif kat deplasman
0,0020, perde taban momentleri oran planda yatay ynde 0,17 ve planda dey ynde 0,28, ilk mod
iin yap periyotlar yatay ynde 0,346 s ve dey ynde 0,421 s, yap ktle ve rijitlik merkezleri
xg=13,70 m, xr=12,15 m, yg=6,23 m, yr=5,98 m olarak hesaplanmtr.
Glendirme almasnda, yap iin yatay kuvvetlerin oluturduu deplasmanlar "kolon mantolama
+perdeleme" yntemi ile yap rijitlii artrlarak, snrlandrlmtr. Hasarl yap iin farkl glendirme
sistemleri seilerek tekrarl analizler yaplm olup, bu ekilde en uygun glendirme projesi
belirlenmitir. Glendirme almasnda kullanlan perdeler, her iki ynde yeterli oranda (kat alan x
0,01) ve yapda yeterli rijitlik salayacak ekilde seilmitir. Glendirme projesi zm sonucunda
yap iin; rlatif kat deplasman 0,0006, perde taban momentleri oran planda yatay ynde 0,24 ve
planda dey ynde 0,23, ilk mod iin yap periyotlar yatay ynde 0,269 sn ve dey ynde 0,348 s,
yap ktle ve rijitlik merkezleri xg=13,97 m, xr=11,74 m, yg=6,23 m, yr=5,98 m olarak hesaplanmtr.
nerilen glendirme projesi sonu bodrum kat kalp plan ekil 6 'da verilmitir.
315
316
Hasarl kolonlar iin kolon mantolamas, her kenarda 15 cm. rt betonu imal edilerek yaplmtr.
Bu kolonlar bodrum katta, S101, S103, S104, S105, S106, S108, S113, S117, S120, S122, S123, S124
ve S126 kolonlar olup, zemin ve normal katlarda ise S120 kolon mantolamalar devam ettirilmitir.
S120 kolonu iin, herhangi bir hasar olmamakla birlikte statik hesap sonucunda her katta mantolama
yaplmtr. Kolon btnln tekrar salayan ve dey yk kapasitesini artran mantolama, eilme
dayanmn da artrmaktadr. Ancak bu arta fazla gvenmeyerek, kolonlarda kesme gerilmesi 0,20
x (fck)1/2 (N/mm2) deerini amayacak ekilde ve olas bir depremde yap gvenirliliini artrmak
iin ilave perde glendirmesi almasna gidilmitir. Bylece hasarl kolonlarn kesme kuvveti ve
eilme momenti deerleri drlm olmaktadr.
5.2. Betonarme Perde Takviyeleri
Betonarme perde yerleri, mimari kullanm etkilemeyecek ekilde l duvarlar dikkate alnarak
seilmitir. Perdeli sistem statik zm sonularnda, yap periyodu ve zemin zellikleri, rlatif kat
deplasmanlar ile arlk ve rijitlik merkezlerinin akmas gibi genel zelliklere dikkat edilmitir.
Ayrca, perde kesme gerilmeleri, 0,30x(fck)1/2(N/mm 2) deerini amayacak ekilde seilmitir.
Perdeler, katlar aras sreklilii salamak ve hasarsz olan st kat rijitlikleri de azalm olduu iin
son kat demesine kadar devam ettirilmitir.
5.3. Temel Takviyesi
Yap temel sistemi incelendiinde, plana gre yatay ynde bir sreklilik oluturulmutur. Buna
karn dier dorultuda balantlar zayf ba kirileri ile yaplmtr. zmlerde temel gerilmeleri,
zemin ettleri sonucunda elde edilen parametrelere gre yetersiz kalmtr. Ayrca, gerek kolon
genilemesine bal olarak temel gerilmelerinin artmas, gerekse st yapya ilave edilen betonarme
perde elemanlara yeni temel sistemi gerekliliinin olmas sonucu temel sistemine takviye yapma
zorunluluu ortaya kmtr. Glendirilmi st yap iin yaplan analizler sonucunda, kalp plan
ekil 7 'de verilen temel sistemi takviye sonucuna ulalmtr.
Yerinde temel glendirilmesi yaplrken u esaslara uyulmutur. ncelikli olarak mtemadi temeller
arasndaki malzemeler, temel kirii ve ampatman yksekliine kadar el ile kazlmtr. Radye temele
ait alt ve st zgara donats filizleri (ankraj ubuklar), mevcut temele epoxy ile ankrajlanmtr.
Radye temel zgara donatlar altta ve stte bu filizlere ayr ayr balanmtr. Ayrca, alt - st zgara
donatlarna sehpalarda monte edilerek donat sehimleri nlenmitir. Bu almalar takiben beton
dklmtr.
6. SONULAR
Bu almada, 1999 Marmara Depremi sonucunda orta hasarl ve 6 katl betonarme karkas bir
yapda, yaplan glendirme almas aamalar verilmitir. almada, hasar noktalar tespit edilmi,
mevcut projenin yerinde ve laboratuarda elde edilen zemin ve beton dayanm deney sonular ile
donat dzeni bilgilerine gre, statik zm yaplmtr. zm sonucunda, statik sistemin rlatif kat
deplasmanlarnn ok yksek oluu nedeniyle, rijitlik artrlarak oluan rlatif kat deplasmanlarnn
azaltlmas iin "kolon mantolama +perdeleme" sistemi ile takviye almasna gidilmitir. Bu zm
yntemi ile rlatif kat deplasmanlar azalm ve kolonlara gelen kesme kuvvetleri de byk oranda
perdeler tarafndan aktarld iin, yap gvenlii yeniden salanabilmitir.
Yaplacak glendirme almalarnda, yaplarn tekrar depreme maruz kalaca dncesi ile
mevcut ereve sistemi ile uyumlu betonarme perdeler nerilmelidir. Yaplacak proje almalarnda
ise, perdeler mimari kullanm fazla etkilemeyecek ekilde ve yapda burulma kuvvetleri meydana
getirmeyecek yerlerde olmaldr.
Doal felaketlerin en korkuncu olan deprem, mhendislik yaplar zerinde hasarlara yol amaktadr.
Bu hasarlarn, yap gvenliini etkilemeyecek ekilde onarlmas, gerekli durumlarda tm sistemin
glendirilmesi kanlmazdr. Bu yaplarn projelendirilmesinin ve uygulanmasnn yrrlkte olan
ynetmeliklere uygun olarak yaplmas gerekmektedir. Yaplacak proje almalarnda, mhendislik
deneyimi ve malzeme bilgisi son derece nemlidir.
Proje almasnn salkl olmas, yerinde detay imalatlarnn zelliklerine de baldr. Onarm
almalar, ynetmeliklere uygun ve kontrolln bilgisi dahilinde yaplmaldr.
KAYNAKLAR
1. Baylke, N., Depremlerde hasar gren yaplarn onarm ve glendirilmesi, TMMOB naat Mhendisleri
Odas, 8. Bask, zmir, 1-150 (1999).
2. Altun, F., Kara, H.B., Haktanr, T., S.S. Nee konut yap kooperatifi A ve B blok hakknda teknik rapor, E..
Mh. Mim. Fak. Dner Sermaye letmesi, Kayseri,1-42 (2000).
3. Tbitak, "Betonarme binalarn onarm ve glendirilmesi", Kurs Notlar, MO, 1-80 (1999).
4. Eyyubov, C., Ylmaz, C., Altun, F., "Binalarn onarm ve depreme dayankllnn takviye yntemlerinin
incelenmesi", naat Mhendisliindeki Gelimeler, III. Teknik Kongre, ODT, Ankara, 417-426 (1997).
5. Krfez Belediyesi Fen leri Mdrl, Teknik Rapor, Ariv (2000).
6. MTA Genel Mdrl, Jeoloji Ettleri Dairesi, "Kocaeli ilinin evre jeolojisi ve doal kaynaklar",
Ankara, 1-155 (1999).
7. Ketin, ., Trkiye genel jeolojisi, T yaynlar, stanbul,1-442 (1983).
8. Bac, M., Atmtay, E., "Depreme maruz karma sistemlerin bilgisayar modeli", Trkiye naat Mhendislii
XV. Teknik Kongre ve Sergisi, ODT, Ankara, 321-330 (1999).
Geli Tarihi:12.02.2002
Kabul Tarihi:21.03.2003
317
318