IŞIK Bazı ışık ışınları gözle görülmezler.

Röntgen ışınları,
telefonlardaki kızıl ötesi ışınları buna örnek olarak
verebiliriz.
Karanlıkta görebilir miyiz? ÇEVREMİZDEKİ IŞIK KAYNAKLARI
Etrafımızdaki cisimleri görmemizi, renkleri ayırt
Etrafına ışık yayan
etmemizi sağlayan enerjiye ışık denir.
cisimlere ışık kaynağı denir.
Etrafımızdaki varlıkları
Dünyanın en büyük ışık kaynağı
duyu organımızla algılarız.
Güneş’tir.Güneş, dünyamızı hem
Duyu organlarımızdan biri
aydınlatır hem de ısı verir.
olan gözümüz sayesinde
Işık
etrafımızdaki varlıkları,
yayarak etrafını
olayları görürüz.
aydınlatan her şeye ışık
Görme olayının
kaynağıdır. Güneş, fener, ampul,
gerçekleşebilmesi için
mum gibi.
baktığımız varlıkların bir
Işık kaynakları kendiliğinden
ışık kaynağı tarafından
görünür.Diğer cisimler ise ışık kaynaklarından
aydınlatılması ve bu varlıklardan gözümüze ışık
gelen ışığı yansıttıkları için görünür.
gelmesi gerekir.Dolayısıyla karanlıkta görme olayı
Işık kaynakları doğal ışık kaynakları ve
gerçekleşmez. Çevremizde ışık olmasaydı hiçbir şeyi
yapay ışık kaynakları olmak üzere ikiye ayrılır.
göremez., hiçbir cismi bulamazdık. Çünkü bütün
cisimler ancak ışık sayesinde görülürler.
Yeterince ışık olan ortamlarda varlıkları rahatlıkla Işık Kaynakları
görürüz. Işık miktarı az ise cisimleri görmemiz zorlaşır.
Çok fazla ışık gözümüzü rahatsız eder, göz sağlığımıza
zarar verir. Doğrudan gözümüze gelen güçlü ışık
görmemizi zorlaştırır. Bu Doğal Işık Kaynakları Yapay Işık Kaynakları
nedenle Güneş’e çıplak
gözle bakmak
1. Doğal Işık Kaynakları:
sakıncalıdır.
Kendiliğinden ışık üretip, etrafına sürekli ışık
Az veya çok fazla ışık,
yayabilen, ışık yaymak için başka bir kaynağa
görme olayını zorlaştırır.
ihtiyaç duymayan varlıklara doğal ışık kaynakları
O halde;
denir.
 Işık, ısı ve ses gibi
bir enerjidir.
 Işık enerji olduğu için başka enerjilere
dönüşebilir.
 Doğrular halinde yayılan ışınlardan oluşur.
 Cisimleri aydınlatarak görülmesini sağlar.
 Işık aynı zamanda tüm evrenin ve dünyanın bir
enerji kaynağıdır.
İçinde hiç ışık kaynağı bulunmayan ortamlara karanlık
oda denir. Gözlerimiz açık olsa a karanlık ortamlarda
hiçbir şey göremeyiz.

1
Güneş, yıldızlar, şimşek, ateşböceği, yıldırım ve deniz
diplerinde yaşayan bazı balıklar doğal ışık
kaynaklarıdır.
2. Yapay Işık Kaynakları:
İnsanlar tarafından çevreye ışık yaymak, aydınlatmak
için yapılan ışık kaynaklarına yapay ışık kaynakları
denir.Yapay ışık kaynaklarını geceleri çevremizi
aydınlatmak için kullanırız.
Ampul, floresan lambası, mum, gaz lambası, el feneri,
meşale, arabaların farlarını yapay ışık kaynaklarına
örnek verebiliriz.
Ay ışık kaynağı değildir. Güneşten aldığı ışınları
etrafına yansıtır.
Enerjisi çok olan ışık kaynakları çevresine daha çok
ışık yayar.
Aydınlatılmış Cisimler:
Çevremizdeki bazı varlıklar ortamda
bulunan ışık kaynakları sayesinde ışık
kaynağı gibi görünürler. Kaynağından
aldığı ışığı yansıtırlar. Böyle cisimlere
kendini aydınlatan cisimler denir.
Ay, gezegenler, trafik levhaları,
reflektörler, bazı giyeceklere dikilen
parlak kumaşları aydınlatılmış
cisimlere örnek olarak verebiliriz.
Kendini aydınlatan cisimler hiç ışık
alamayan ortamda görünmez, ışık
aldıklarında parlak görünür.
Bazı ışık kaynakları çevresine hem ışık hem de ısı
verirken bazıları ise çevresine, sadece ışık verirler.
Hem ısı hem ışık yayan ışık kaynaklarına sıcak ışık
kaynakları denir.
Güneş, mum, ampul, meşale çevresine hem ışık hem
de ısı verirler.
Yalnızca ışık oluşturan ışık kaynaklarına soğuk ışık
kaynakları denir. Floresan ve halojen ampuller
çevresine sadece ışık yayarlar, ısı yaymazlar.
AMPUL NASIL IŞIK VERİR?
Ampulün içinde ince bir tel
vardır.Ampulü yakmak için elektrik
düğmesine bastığımızda telden
elektrik geçer.Tel, elektrik
sobasındaki teller gibi ısınır ve ışık
yayar.Bu nedenle ampuller, elektrik
enerjisinin büyük bir kısmını ısıya
dönüştürür.
Enerji kaynaklarının bilinçli
kullanılması ve enerjide
tasarruf yapmak için insanlar
floresan lambaları
geliştirdiler. Floresan
lambasının içindeki gaz,
elektrik enerjisinin etkisiyle ışık yayar. Floresan
lambaları enerjinin büyük bir kısmını ısıya değil
ışığa dönüştürür.
Ampul, ışıkla beraberinde ısı
da yayar.Çok enerji
harcar.Maliyeti düşüktür ama
çok enerji harcadığı için
ekonomik değildir.Pillerle
çalışabilir.
Floresanlı lamba pahalı
olmasına rağmen daha uzun
ömürlü ve daha verimlidir.Isı yaymaz ve ampule
göre daha az enerji harcar.Enerjinin büyük bir
bölümünü ışığa dönüştürdüğü için daha ekonomiktir.
Şarjlı olanları vardır.
2
 Günümüzde de kullanılan tungsten flaman icat
edildi.
• 1927 yılında daha az enerji
tüketip, daha fazla
ışık veren floresan lambalar icat edildi.
• 1980 yılında ampulden daha
parlak ışık verip,
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE IŞIK KAYNAKLARI daha az enerji tüketen halojen lambalar icat edildi.
Teknolojik gelişmeler devam ettikçe
• İlk insanlar geceleri ay ışığı aydınlatma ürünlerimizde de yeni icatlar
olduğunda, ay ışığından yapılacaktır.Ancak ampulün icadı aydınlatmada
faydalanarak işlerini çok önemli bir yer tutar.
yapabiliyorlardı. Gündüz
Güneş’ten gece Ay ışığından
faydalanıyorlardı.

• Sonra ateşi keşfettiler.

Ateşi aydınlanmada ve
ısınmada kullanmaya başladılar.
Ateş Meşale Yağ lambası Kandil
• İnsanlar ağaç reçinelerinden
meşale yaparak aydınlanmada
kullanmaya başladılar.

• Daha sonra Sümerliler yağ

lambaları ve kandillerle etraflarını
aydınlatmaya başlamışlar.
Mum Gaz Ampul Floresan Halojen
• İçine ince uzun fitil lambası Lamba Lamba
yerleştirilmiş balmumundan
yapılan mumlar uzun yıllar aydınlatmada
kullanılmış. ♦ Yukarıdaki resimlerde geçmişten
günümüze ışık kaynaklarını görüyorsunuz.
• Daha sonraları İngiltere’de ve
Almanya’da evlerin aydınlatmasında gaz IŞIĞIN YAŞAMIMIZA ETKİSİ
lambaları kullanılmaya başlanmış.Gaz Işık, canlılığın temel gereksinimidir. Bitkiler
lambaları daha sonra sadece evlerde değil, ışık enerjisini kullanarak besin yapar. Oksijen
sokak lambası olarak da kullanılmaya üretebilmek için güneş ışığına ihtiyaç duyar.
başlanmıştır. Işık insanlar, hayvanlar ve bakteriler içinde yaşam
kaynağıdır.
• Lambalarda balina yağı kullanılmaya başlandı. Güneş ışığında uzun süre kalan giysilerimiz
solar. Güneş ışığı mikropları
• 1879 Thomas Edison ampulü icat öldürür. Kemik gelişimimizi
etti. olumlu etkiler.Bitkilerin
besin yapmasına yardımcı
• Lewis Howard ampullerde olur.
kullanmak üzere karbon Flamanlı Işık çevremizdeki
(ampulün içindeki ince tel) ampulü icat etti. maddelerin renklerini

3
algılamamızı sağlar.Üzerine düşen ışığın hepsini
yansıtan maddeler beyaz gözükür.
Yiyecekleri güneş ışığına maruz bırakırsak
bozulmasına neden olmaktadır.
Geceleyin iş yapabilmemiz, ders
çalışabilmemiz, kitap okuyabilmemiz için ışığa ihtiyaç
vardır.Işık olmasaydı hastanelerde ameliyatlar
olmazdı.Fabrikalar çalışmazdı.
Hayatımıza büyük kolaylıklar getiren elektrikli
ev aletleri, eşyalarını kullanamazdık.
Aydınlatma teknolojileri sayesinde araçları geceleri
rahat bir şekilde
kullanabiliyoruz.
Deniz fenerinden
yayılan ışık gemilerin
kayalıklara çarpmasını
ve karaya oturmasını
engellemektedir.
Yer altında çalışan madenciler kafalarına
taktıkları baretler sayesinde etraflarını
görebilmektedirler. Kısacası evde, hastanelerde,
havaalanlarında, otoyollarda, marketlerde ve iş
yerlerinde aydınlatma teknolojisini kullanmaktayız.
Ayrıca göz sağlığımızın bozulmaması
için, okuduğumuz kitapla gözümüz arasındaki
mesafenin 35-40 cm arasında olması gerekir.
Cadde, sokak ve parkların
aydınlatılmasında kullanılan
lambaların üzeri ışığı gökyüzüne
dağıtmamaları için opak bir
madde ile kapatılmalıdır.Lambalar
doğru yere konulmalı ve
aydınlatacak bölgeye
çevrilmelidir.
Güneşli havalarda güneş
gözlüğü kullanmak göz sağlığı açısından önemlidir.
Ancak gözümüzde güneş gözlüğü olsa bile güneşe
bakmak sakıncalıdır.
Uzun süre televizyon ve bilgisayar karşısında
kalmamaya, bu araçları kullandığımız zaman
yakından izlememeye dikkat etmeliyiz.
Aydınlatma araçlarının tasarruflu kullanılması aile
ve ülke ekonomisi bakımından çok önemlidir.
Sokak Aydınlatmaları Nasıl Olmalıdır?

IŞIĞIN DOĞRU KULLANIMI

Bulunduğumuz bir
ortamların gereğinden fazla ya
da az aydınlatılması görmemizi
zorlaştıracağından, gözlerimizin
yorulmasına yol açar.
Gözümüze doğrudan gelen
ışıklar, bizi rahatsız eder. Ders
çalışırken ya da kitap okurken
masa lambası kullanmak göz
sağlığı açısından gereklidir.
Işığı önden ve arkadan gelmemelidir.Eğer ışık
arkadan gelirse ışık gölge yapar.
Bu da doğru aydınlatma
değildir.
Bulunduğumuz ortamın
büyüklüğüne uygun ampul
kullanmalıyız.Küçük odalarda
gücü az olan ampuller, büyük
odalarda gücü fazla olan ampuller IŞIK KİRLİLİĞİ
kullanmalıyız. Bu durum Işığı istenmeyen ya da gerekli olmayan
sağlığımızı koruduğu gibi enerji tasarrufu da yerleri aydınlatması ışık kirliliğidir.
yapmamızı sağlar.

4
 Işığın kullanım ♦ Maddelerin titreşmesi ile meydana gelen
yeri, miktarı, yönü ve olaya ses denir.
zamanı yanlış ise ışık Kulağımıza gelen her sesin bir kaynağı vardır.
kirliliği oluşturur. Kalabalık bir ortamda aynı anda birçok sesi
Aşırı aydınlatma algılarız.Ancak hangisine dikkat edersek onu daha
geceleri gökyüzündeki iyi anlarız.
yıldızların ve gök İnsanlar birbirleriyle
cisimlerinin bir çoğunun iletişim kurabilmek için
gözlenmesini engeller. seslerini
Son yıllarda yerleşim yerleri gelişigüzel ve aşırı kullanırlar.Bazı seslere
şekilde aydınlatılmaktadır.Örneğin; caddelerden, sözle, bazı seslere
sokaklardan, binalardan, eğlence merkezlerinden hareketle tepki veririz.Bazı durumlarda ise sese, hem
yayılan fazla ışık, çevrenin fazla aydınlatılmasına neden söz hem de hareket ile tepki veririz.
olur.Bu durum gökyüzünü inceleyen insanları olumsuz Şiddeti yüksek olan bazı sesler insanları rahatsız
yönde tekiler.Bu nedenle gözlemevleri şehirlerin dışına ederken, bazı sesler insanları mutlu edebilir.
ve İnsanlar sevinçlerini, üzüntülerini, heyecanını,
yüksek yerlere kurulur. tepkilerini sesleri ile ifade ederler.
Aşırı ışığın diğer canlılar
üzerinde de olumsuz etkileri
vardır.Örneğin Caretta Caretta
Ses Kaynakları
Titreşerek sesi oluşturan cisim veya maddeye ses
türü deniz kaplumbağalarının
kaynağı denir.
yavruları aşırı aydınlatmadan
Ses kaynaklarının çıkardıkları sesler birbirinden
dolayı yönlerini kaybederek
farklıdır. Bazı sesler doğaldır. Bazıları ise insanlar
denize ulaşmadan ölmesine
tarafından üretildikleri için yapaydır.
neden olur.Bu
kaplumbağaların üreme
dönemlerinde gürültü ve ışık Ses Kaynakları
kirliliği olduğu zamanlarda yumurtalarını kumsallar
yerine denize bırakmaktadırlar.
Bazı göçmen kuşlar ise yüksek binaların ve
kulelerin ışıklarından etkilenip bu yapılara çarparak
ölmesine sebep olmaktadır. Doğal Ses Yapay Ses
Işık kirliliği yollarda sürücülerin gözlerini kamaştırarak Kaynakları Kaynakları
kazalara neden olabilir.
Kısacası her şeyde olduğu gibi ışık
kullanımındaki aşırılıkların da insana ve çevreye
zarar verdiği unutulmayarak, ışığın doğru ve 1. Doğal Ses Kaynakları:
yerinde kullanılması için tedbirler alınmalıdır. Dışarıdan her hangi bir müdahale
olmadan ses çıkaran, ses
kaynaklarına doğal ses kaynakları
denir.
İnsanlar ve hayvanların çıkardıkları
sesler, rüzgâr sesi, su sesi, gök
gürültüsü, deniz dalgalarının sesini

SES doğal ses kaynaklarına örnek olarak verebiliriz.

Her Sesin Bir Kaynağı Vardır 2. Yapay Ses Kaynakları:

İnsanların ürettikleri araçların çıkardıkları sesler ise
yapay ses kaynaklarıdır.
5
Müzik aletlerinin ve makinelerin çıkardıkları sesler,
hoparlörün, televizyonun, radyonun çıkardıkları
sesleri ses kaynaklarına örnek olarak verebiliriz.
Titreşim Sonucu Ses
Sesin oluşabilmesi için titreşim hareketi gereklidir.
Titreşim yapan ses kaynakları havayı titreştirir.Titreşen
hava yayılarak kulağımıza gelerek kulak tarafından
duyulmasını sağlar.
Konuşurken elimiz boğazımıza dokundurduğumuzda
gırtlağımızda bir titreşim olduğunu fark ederiz.
Gırtlağımızda bulunan ses telleri hızla titreşir ve sesi
oluşturur. Ses tellerimiz ne kadar hızla titreşirse sesimiz
o kadar yüksek çıkar.
Saz, gitar, mandolin, keman, davul gibi birçok müzik
aletlerinde ses çıkarırken titreşim hareketini
görürüz.Ancak kaval, ney,flüt gibi bazı müzik
aletlerinde titreşim hareketi
görülmez.
Sesin titremesi sonucu
oluştuğunu gözlemlemek
için diyapazon kullanılır.
Sesin Yayılması:
Sesin yayılabilmesi için ortam gereklidir.Ses boşlukta
yayılmaz. Ses çevremizdeki maddelerin titreşmesi
sonucunda dalgalar halinde
yayılır.
♦ Ses dalgalar halinde
her yöne yayılır.
♦ Zilin çıkarmış
olduğu ses bütün
yönlere doğru hızla
yaylıyor. Kaynaktan
uzaklaşan ses
dalgaları yavaş yavaş etkisini kaybeder.
♦ Ses bir madde üzerinde yayılır.Boşlukta
(havasız ortamda) ses yayılmaz.Sesin yayılması
katı, sıvı ve gaz maddeler üzerinde olur.
♦ Ses en hızlı katılarda, sonra sıvılarda daha sonra
da gazlarda yayılır.
♦ Dalgaların etkisi kaynaktan uzaklaştıkça
azalır.Suda oluşan dalgalar oluştuğu yerden
uzaklaştıkça seyrekleşir.
♦ Ortamın sıcaklığı arttıkça sesin yayılma hızı da
artar.
Ses Farklı Ortamlarda Nasıl Yayılır?
Ses katı maddelerde daha hızlı yayılır.Katı
maddelerin tanecikli yapısı daha sıkı olduğu için sesi
birbirine daha çabuk iletirler. Ses katı maddelerin
yapısına göre farklı hızlarda yayılır.
Ses boşlukta, yani havasız ortamda yayılmaz.
Çünkü ses dalgalarını iletecek madde yoktur.
♦ Ses dalgaları havada bir saniyede 340 m
yol alır.
♦ Ses dalgaları suda bir saniyede 1435 m yol
alır.
Sesin Şiddeti:
Sesleri kuvvetli ve zayıf olarak ayıran özelliğe sesin
şiddeti denir.
Sesin İşitmedeki Önemi:
Kaynağından çıkan bütün sesler havayı
titreştirir. Kulağımıza kadar gelen
sesler kulak kepçesi tarafından
toplanır. Kulak yolundan geçerek
kulak zarını titreştirir. Ses daha
sonra işitme sinirleri ile beyine
iletilir. Beynimiz sesleri anlamış
oluruz.
Ses kaynağı bizden uzaklaştıkça ya da biz
uzaklaştıkça sesin şiddeti azalır.Böylelikle sesi
duyamayız.
Her Sesi Duyamayız
İnsan kulağı her sesi
duyamaz.Yarasa ve
balinalar insanların
duyamayacağı özel sesler
çıkarırlar.
Yarasaların gözleri olduğu
halde iyi görmez.
Avlanmak ve yönlerini bulmak için ses çıkarırlar.
Ses nesnelere çarparak geri döner.Böylece
çevresindeki varlıkların yerlerini öğrenir.
Hafif şiddetteki depremlerin sesini de duyamayız.
Ancak tavuk ve köpekler işitme duyuları çok
geliştiği için bu sesleri duyarlar.
Kulağımızla Duyamadığımız
Sesler Nerelerde Kullanılır?
6
 ♦ Doktorlar, kalp ve akciğerlerimizin sağlığı
hakkında bilgi edinmek için stetoskopu kullanırlar. SES KİRLİLİĞİ
♦ Ultrasonografi, insanların işitmediği İnsanları rahatsız eden
titreşimlerle çalışan bir aygıttır. Doktorlar ve hoşumuza gitmeyen
ultrasonografiyi kullanarak organlarımızın ya da anne seslere gürültü denir.
karnındaki bebeğin durumu hakkında bilgi verirler. Taşıtların ve iş
Radarlarda insanların duyamadığı titreşimlerle çalışır. makinelerinin sesleri,
korna sesleri gürültüye
neden oldukları için
insanları rahatsız eder.
Şehirlerin büyümesi ve
Sesin Şiddetini Artırabilir miyiz? teknolojik gelişmeler gürültüyü artırıcı
♦ İşitme problemi olan insanlar için sesin şiddetini etkenlerdendir.
artırıp azaltılabilen cihazlar yapılmıştır.Bu işitme Sürekli gürültülü ortamlarda
cihazları ile sesin şiddetini uygun şekilde ayarlayarak bulunmak geçici veya
duyma problemi olan kişinin sorunu çözümlenebilir. kalıcı işitme kaybına
neden olabilir.Bu yüzde bu
♦ Ses yayılınca gittikçe tür ortamlarda çalışanlar
enerjisi azalır. Sesin kulaklık takmalıdır.
şiddetini artırmak için megafon adı Çok yüksek sesle uzun süre kulaklıkla müzik
verilen bir alet kullanırız. Megafon dinlemek de kulak zarımıza zara verebilir.
sesin şiddetini uzaktan duyuracak Gürültülü ortamlarda çalışanların dikkatleri
kadar artıracağından belirli bir dağıldığından iş verimliliği düşer.İşlerini
uzaklıkta bulanan insanlara yapmakta zorlanırlar.Bunu için gürültüyü azaltıcı
sesimizi rahatlıkla iletebiliriz. kulaklık kullanmalıdır.
♦ Sesin şiddetini artırmaya yarayan diğer bir alette Aşırı gürültü,
mikrofondur.Mikrofonlar insanlarda işitme
sesin şiddetini en az 100 bozukluklarına,
kat artıracağından baş ağrısına,
kalabalık bir topluluğa dikkat
yapılacak bir konuşmayı, dağınıklığına,
ya da söylenecek bir strese, mide
şarkıyı rahatlıkla hastalıklarına
duyurabiliriz. neden olabilir.
♦ Uzaktaki birine sesimizi duyurmak için Sesin zararından korunmak için baş vurulan
ellerimizi ağzımızın etrafını kapatırız.Böylece sesin çeşitli yöntemler vardır.Gürültülerden
dağılmasını önleyerek, bir doğrultuda yayılmasını etkilenmemek için binalara ses yalıtımı yapılır.
sağlamış oluruz. Sesin bulunduğu ortamdan geçişini
engellemek amacıyla mekânın yalıtım
YANKI maddeleriyle kaplanmasına ses yalıtımı denir.
Dağlık bir alanda ya da boş bir Plastik, köpük, elyaf, keçe, halı, çift cam
odanın içerisinde taktırmak gibi yöntemleri kullanırız.Günümüzde
bağırdığımızda ses dalgaları bir yeni yapılan binalarda gürültüyü azaltmak için
engele çarparak yansır. ses emici duvarlar ve zeminler yapılamaktadır.
Yansıyan seslerin bir
bölümünü kendimiz yeniden
işitebiliriz. Bu olaya yankı
denir.