GE2253 KAEDAH SAINS

Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains

7 PENGURUSAN MAKMAL SAINS
7.0 Objektif Bab
Bab ini menberi pengea!uan kepa"a an"a enang:
#$ Kepeningan pengurusan "an pen%elenggaraan makmal sains$
2$ Bagaimana meran&ang belan'a(an makmal sains) k!ususn%a %ang melibakan
pembelian ba!an "an ala sains$
3$ *ara %ang beul men%impan ba!an "an peralaan sains "i "alam makmal$
+$ ,enis ba!an "an in"ak balas %ang berba!a%a "i "alam makmal$
5$ ,enis "an pun&a kemalangan sera langka!-langka! men&ega! berlakun%a
kemalangan "i "alam makmal sains$
.$ *ara-&ara mera(a ke&e"eraan ringan "i "alam makmal sains$
7$ *ara-&ara pembuangan ba!an sisa "aripa"a makmal sains$
7.1 Pengenalan
Seba!agian besar "aripa"a penga'aran "an pembela'aran Sains "i sek/la! berlangsung "i
"alam makmal sains$ Ini bermakna para pela'ar) sama a"a %ang mengikui aliran sasera
ma!upun aliran sains menggunakan malmal sains sekurang-kurangn%a 01 mini seiap
mingggu$ Pengea!uan "an kema!iran enang pengurusan "an pen%elenggaraan makmal
sains merupakan "ua aspek pening %ang perlu "ipela'ari /le! seiap guru sains bagi
memasikan seiap makmal sains "apa "iman2aakan sepenu!n%a$ Di samping iu
pengea!uan "an kema!iran mengurus "an men%elenggara makmal sains a"ala! pening
bagi men'amin kelan&aran pr/ses penga'aran "an pembela'aran sains sera mengelak
berlakun%a sebarang ke&elakaan$
Bab ini akan membin&angkan enang beberapa aspek pening pengurusan makmal sains
sek/la!$ Aspek-aspek berkenaan iala! : Belan'a(an makmal sains) Pen%impanan ba!an
"an peralaan sains) ,enis ba!an "an in"ak balas %ang berba!a%a) Keselamaan "i "alam
makmal) Per/l/ngan &emas "alam makmal "an Pelupusan ba!an sisa$

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
7.2 Keentingan Peng!"!#an $an Pen%elengga"aan Mak&al Sain#
Seiap makmal sains "i sek/la! perlula! "iurus "an "iselenggarakan "engan baik $
Malaman%a iala! :
Men'amin kelan&aran "an keberkesanan pr/ses penga'aran "an pembela'aran "i
"alam makmal$
Mengelak sebarang ke&elakaan semasa beker'a "i "alam makmal$
Mengelak pemba3iran$
Memu"a!kan pen&arian ba!an "an ala %ang "iperlukan unuk penga'aran$
Meran&ang penggunaan perunukan se&ara berkesan$
7.' Pe"!nt!kan Mak&al Sain#
Makmal sains men"apa perunukan ke(angan "ari beberapa sumber$
PERUN(UKAN
SUBSI)I )ARI
KERA*AAN SEKOLA+


PERUN(UKAN
SAINS
,I-IK KIMIA BIOLOGI SAINS

7.. Belanja/an Mak&al Sain#

Suau pr/ses %ang melibakan peran&angan %ang sisemaik enang perbelan'aan
se'umla! (ang %ang "iperunukkan$ Pr/ses ini memerlukan kebi'aksanaan
peran&angan supa%a 2ae"a! %ang maksimum "iper/le!i "aripa"a perunukan
ersebu$
7...1 Bagai&ana &e&b!at belanja/an
Peran&angan "ibua "ua aau iga bulan sebelum ak!ir a!un$ Ini memb/le!kan
perimbangan enang apa %ang perlu "ibeli "an membua pesanan a(al$
2

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Peran&angan a"ala! anggung'a(ab Keua ,abaan Sains "an gurru-guru kanan
maa pela'aran sains$ Namun "emikian) kepuusan ak!ir "ibua /le! Pengeua$
7...2 Sa"anan &e&b!at belanja/an &ak&al
#$ Semak semua s/k "alam seiap makmal unuk menenukan kuanii iem-iem$
2$ Keua ,abaan Sains enukan:
4a5 Kegunaan a!unan iem-iem pakai !abis$
4b5 Bilaka! "alam sesuau a!un iem-iem pakai !abis "iperlukan$
4&5 ,enis-'enis peralaan %ang sanga kurang$
4"5 Peralaan baru %ang "iperlukan pa"a a!un !a"apan$
4e5 Iem-iem peralaan %ang r/sak "an ke&urian$
3$ 6enukan un'uran 'umla! pela'ar unuk a!un !a"apan$
+$ Periksa kemu"a!an "alam seiap makmal 7 bekalan air) elekrik) gas )perab/) "ll$
5$ Semak !arga semasa iem "alam makmal "an bua pelun'uran !arga unuk a!un
!a"apan$
.$ Daripa"a langka! #-5) seiap Guru Kanan maa pela'aran sains !en"akla!
men%e"iakan sau senarai keperluan unuk a!un !a"apan$ ,elaskan 'enis) m/"el
"an kuanii iem %ang "iperlukan$Senarai berkenaan melipui: 4a5 ba!an-ba!an
pakai !abis8 4b5 ba!an-ba!an a!an lama8 4&5 ba!an-ba!an ka&a) plasik "an l/gam8
4"5 spesimen bi/l/gi "an slai"-slai"8 4e5 bekalan gas) air) elekrik8 425 peralaan
pe'aba8 4g5 perab/8 4!5 buku-buku sains8 4i5 peralaan-peralaan bengkel8 "ll$
7$ A"akan mes%uara pen%elarasan 4Pengeua) Keua ,abaan "an Guru Kanan5 unuk
menenukan apa %ang perlu "ibeli ber"asarkan perunukan$
Ga"i# an$!an &en%e$iakan #ena"ai kee"l!an
#$ Apaka! iem-iem %ang:
sanga "iperlukan9
b/le! "iuba!suaikan9
b/le! "ibeli "engan mura!9
b/le! "igani "engan ba!an-ba!an erpakai "ari ruma!) sek/la!)
sekiaran9
3

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
b/le! "ibua /le! Kelab Sains sek/la!9
2$ Apaka! 'enis perk!i"maan %ang b/le! "ilakukan /le! pela'ar-pela'ar9
7...' Pe#anan $an e&belian
Pembelian keperluan makmal "ilakukan /le! sama a"a Pengeua aau Keua
,abaan$ Segala urusan sura-men%ura "an an"a angan "ilakukan /le!
Pengeua$
Pe"ti&bangan #ebel!& e&belian0
#$ Iem i"ak "alam k/nrak kera'aan$ Pembelian melalui pembekal %ang "ilanik
/le! kera'aan biasan%a lamba "i!anar ke sek/la!$
2$ Pembelian "alam kuanii ban%ak aau se"iki pa"a sesuau masa:
. Kuanii ban%ak) lebi! mura!$
. Ba!an kimia) 'angan beli ban%ak$
3$ Masa pembelian:
. Ba!an kimia %ang "iperlukan "alam kea"aan :segar;$
. Ba!an kimia %ang i"ak a!an lama "ibeli apabila s/k minimum$
+$ *ari pembekal %ang mura!:
. Harga ma!al "ari pembekal alaan sains$
. Beli "ari s%arika %ang belum erkenal$
. Beli "ari ke"ai biasa$
7.... P"1#e$!" e&belian
,ika anggaran !arga melebi!i <M51)111 pembelian mesila! melalui &ara en"er$
Bagi pembelian kurang "aripa"a <M51)111 ) pembelian a"ala! melalui sebu !arga$
Pembelian melalui sebu !arga merangkumi u'u! langka!) iaiu:
1. Me&inta Seb!t 2a"ga
. Sek/la! meng!anar sura kepa"a sekurang-kurangn%a lima 455 pembekal
memina sebu !arga$
. N%aakan spesi2ikasi iem "an kuanii %ang "iperlukan$
. N%aakan arik! uup sebu !arga$
+

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
. Simpan salinan sura$
2. Pe&ili2an e&bekal
Pi!ak sek/la! memili! pembekal ber"asarkan sebu !arga$
. Krieria uama iala! !arga iem$ Krieria lain : muu barangan) saus pembekal)
perk!i"maan selepas 'ualan$
. Ka"ang kala perlu mina sampel unuk "iperiksa "a!ulu$
'. B1"ang e#anan
. Sek/la! menganar b/rang pesanan kepa"a pembekal %ang ber'a%a$
. Simpan salinan pesanan
.. S!"at3n1ta tan$a te"i&a
. Pembekal meng!anar n/a akuan penerimaan pesanan$
. =ailkan bersama-sama "engan b/rang pesanan$
4. N1ta 2anta"an
. Pembekal meng!anar n/a !anaran ) men%aakan arik! "an masa barangan akan
"i!anar ke sek/la!
seperi "in%aakan "alam b/rang pesanan$
. Sura men%aakan 'enis "an kuanii barangan %ang akan "i!anar$
. Keua ,abaan membua persiapan menerima !anaran$
. =ailkan n/a bersama-sama "/kumen lain$
5. Pene"i&aan ba"angan
. Pembekal meng!anar barangan$
. 6iga salinan n/a !anaran "iserakan$ Sebelum menan"aangani n/a !anaran)
semak barangan %ang "i!anar$ Dua salinan n/a %ang ela! "ian"aangani
"ikembalikan kepa"a pembekal$ Sau lagi "isimpan /le! sek/la!$
7. In61i#
. Pembekal meng!anar in>/is bersama-sama sau salinan n/a !anaran %ang ela!
"ian"aangani$
. Keua ,abaan semak in>/is supa%a sesuai "engan sebu !arga %ang "ibua$
. Hanar in>/is ke pe'aba sek/la! unuk urusan pemba%aran
5

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
7.4 Pen%i&anan Ba2an3Ra$a# Sain#
7.4.1 *eni# #t1"
Di sek/la!) er"apa "ua 'enis s/r) iaiu s/r uama "an s/r agi!an$
S(OR U(AMA S(OR AGI+AN
Men%impan semua ala "an ba!an
penga'aran sains$
Ba!an?ala "ari s/r ini i"ak
"iagi!kan kepa"a in"i>i"u$
Ba!an?ala "iagi!ka kepa"a s/r "i
seiap makmal$
Di seiap makmal$
Agi!an?pengeluaran ba!an?ala kepa"a
pela'ar "i makmal berkenaan$
7i"i89i"i #t1" !ta&a
Biasan%a "i ba!agian belakang bangunan) "i ingka ba(a! unuk
memu"a!kan !anaran ba!an?ala$
*ukup besar "an a"a ruang unuk pergerakan r/li$
Pen&a!a%aan %ang baik$ Sumber &a!a%a "ari aas$*ukup &a!a%a "i l/r/ng)
anara l/r/ng "an anara rak$
7.4.2 Si#te& en%i&anan ite&8ite& #ain#
Di s/r "an makmal) er"apa ruang-ruang simpanan) iaiu la&i) almari) kabine)
rak "an sebagain%a$ Seiap ruang mesila! $ilabel mengiku apa %ang "isimpan
pa"an%a$ Selain label) ruang simpanan "iberi k1$ %ang sesuai supa%a mu"a!
men&ari ba!an?iem semasa pemeriksaan s/k$
71nt120
6er"apa lima 455 kabine "i "alam makmal =i3ik I "an lima 455 kabine "alam
makmal =i3ik II$
K/" kabine "i "alam makmal =i3ik I : =#K#) =#K2) =#K3) =#K+ "an =#K5$
K/" kabine "i "alam makmal =i3ik II : =2K#) =2K2) =2K3) =2K+ "an =2K5$
.

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
*ara ini memu"a!kan pemeriksaan s/k "an pen&arian ba!an?ala$Ka"-ka" s/k
biasan%a "isimpan mengiku ab'a" "an mengan"ungi makluma enang seiap
iem "alam benuk k/"$
71nt120
B//l spesimen b/le! "i"apai "i B1K'$ Ini bermakna b//l spesimen "isimpan
"i makmal Bi/l/gi I) "alam kabine n/mb/r 3$
,enis "an ragam k/" %ang "igunakan !en"akla! mu"a! "an i"ak mengelirukan$ Pasikan
seiap iem %ang "iambil "ikembalikan ke empa asaln%a$
7.4.' )1k!&en8$1k!&en enting $i $ala& &ak&al
Di2ailkan "engan rapi "an "isimpan "alam kabine %ang berkun&i$
Han%a kakiangan makmal b/le! meli!a "/kumen$ @rang lain mesi erlebi!
"a!ulu men"apa kebenaran "ari Keua ,abaan Sains$
,angan "iba(a keluar "ari makmal$
Anara "/kumen pening %ang "isimpan "i "alam makmal iala! Sebu !arga) N/a
pesanan) N/a perakuan) N/a !anaran) In>/is) Manual ara!an) Kaal/g) <isala! "an
Ka"-ka" s/k$
Ka$8ka$ St1k
D/kumen erpening kerana mengan"ungi makluma enang seiap iem %ang
"isimpan "i "alam s/r$
Mesi mengan"ungi makluma se&ukupn%a enang seiap iem) unuk
memu"a!kan pemeriksaan s/k$
Disusun mengiku ab'a"$ Ka"-ka" s/k ba!an kimia 4iaiu iem-iem pakai
!abis5 "ipisa!kan "ari ka"-ka" s/k peralaan 4iem-iem a!an lama5$
7

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
*/n/! ka" s/k:
:a; Ite&8ite& ta2an la&a.
4Nama sek/la!5
Iem: Kelalang)>/lumerik 511ml
A/kasi : K0
(a"ik2 St1k
Ma#!k
(a"ik2 K!antiti
)ibeli
+a"ga *!&la2
St1k
(a"ik2 )iinja&<
R1#ak< $ll.
Baki (an$a
tangan
#BB.
25?3
5
2.?+ 2

<M#2
5
.
# pe&a! +
.
:b; Ba2an akai 2abi#.
S6@K
MAKSIMCM
2 kg
4Nama sek/la!5
S6@K
MINIMCM
1$5kg
Nama ba!an: Kuprum sul2a 4 !ablur5
A/kasi : K3
(a"ik2 St1k
Ma#!k
(a"ik2 K!antiti
)ite"&a
+a"ga Pe&bekal *!&la2
St1k
)ig!nakan Baki (an$a
tangan
#BB.
#B?3
#$5kg
2.?+ 1$5kg <M31 <D< 2$1kg 1$5kg
#$5kg
7.4.. Pen%i&anan Ba2an3Ra$a#
A. 7a"a &en%i&an ba2an8ba2an Ki&ia
Ba!an-ba!an kimia 4 sama a"a /rganik aaupun ak /rganik5 !en"akla!
"ipisa!kan "ari ba!an "an peralaan %ang lain kerana a"a ba!an kimia %ang
bera&un) !igr/sk/pik ) mu"a! erbakar)mengkakis "an sebagain%a$
Perlu selalu semak s/k kerana ba!an mu"a! r/sak 'ika "isimpan lama$
0

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Gunakan s/k %ang lama "a!ulu$
6arik! penerimaan seiap b//l mesila! "iulis "engan erang$
Simpan s/k baru "i belakang s/k %ang lama pa"a rak$
:a; Ba2an ki&ia tak 1"ganik
Simpan berasingan "aripa"a ba!an kimia /rganik$
Aabel pa"a b//l mengiku nama l/gam$
B//l-b//l ba!an kimia ak /rganik "isusun mengiku ab'a" "i "alam
almari beruup$
,angan "isusun pa"a rak %ang er"e"a! kerana mu"a! "i!inggapi !abuk$
Penamba!an di, tri, ortho "an meta "iabaikan "an "isimpan mengiku nama
l/gam$
*/n/!: 6riamm/nium /r!/p!/sp!ae "isimpan "i ba(a! nama sebaian amm/nium$
Asingkan ba!an-ba!an kimia %ang b/le! men%erap air "ari u"ara "engan
%ang b/le! meng!ilangkan air !abluran ke u"ara$
Ba!an-ba!an kimia %ang b/le! men%erap air "ari u"ara : asi" sul2urik peka)
barium kl/ri"a) barium nira) 2erum 4III5 kl/ri"a) kalium !i"r/ksi"a) kalium
karb/na) kalium i/siana) kalsium kl/ri"a) kalsium /ksi"a) kalsium nira)
k/balum 4II5 kl/ri"a) k/balum 4II5 nira) kr/mium 4II5 sul2a) kuprum 4II5
kl/ri"a) kuprum 4II5 nira) magnesium kl/ri"a) narium br/mi"a) narium
!i"r/ksi"a) narium i/"i"a) narium nira) sanum 4II5 kl/ri"a) 3ink kl/ri"a)
3ink nira$
Ba!an-ba!an %ang b/le! ke!ilangan air !abluran ke u"ara : amm/nium
karb/na) b/raks 4"inarium erab/ra5) kalium !eksasian/2era 4II5)
magnesium sul2a) narium asea) narium karb/na) narium sul2a$
:b; Ba2an ki&ia 1"ganik
Disimpan mengiku ab'a" "iempa %ang berasingan "ari ba!an-ba!an lain$
Abaikan penamba!an ortho, para, di, tri.
B

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Ban%ak ba!an kimia /rganik a"ala! &e&air %ang meruap) bera&un "an
mu"a! erbakar$ @le! iu) bilik s/r mesila! mempun%ai pengu"araan %ang
baik "an penggunaan api "ilarang$
:9; Ba2an ki&ia 9e9ai" %ang &engkaki#
Asi" "an alkali peka sanga mengkakis$ ,angan leak "i aas rak %ang
inggi$ Sebalikn%a) leak "i aas lanai aau rak-rak %ang !ampir "engan
lanai$
:$; L1ga& alkali
Sanga aki2 "an mu"a! er/ksi"a 'ika bersenu!an "engan u"ara$
Disimpan eren"am "alam min%ak para2in$ ,ika !en"ak "ikeluarkan)
gunakan pen%epi "an p//ng "engan pisau %ang a'am$ ,angan senu!
"engan angan$
:e; ,1#f1"!# k!ning :!ti2;
Sanga berba!a%a "an sanga aki2 $
Disimpan "i "alam air se'uk$
:f; Ba2an ki&ia %ang te"!"ai 1le2 9a2a%a
*/n/!) argenum nira "an asi" nirik peka$
Disimpan "i "alam b//l ka&a ber(arna gelap$
:g; Ba2an ki&ia %ang &!$a2 "1#ak 1le2 ana#
*/n/! : >iamin * 4asi" ask/rbik5 "an !i"r/gen per/ksi"a$
Disimpan "i "alam pei se'uk$
:2; Ba2an ki&ia %ang #angat be"ba2a%a
*/n/! : sebaian arsenik "an garam siani"a$ B/le! memba(a mau sera7
mera 'ika erelan$
Simpan "i "alam almari k!as %ang berkun&i "an rek/"kan kuaniin%a$
#1

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
B. 7a"a &en%i&an e"alatan
:a; Ba2an ka9a
Disimpan mengiku sai3$ ,angan "isimpan erlalu inggi aau bersama-sama
ben"a-ben"a %ang bera aau l/gam$
Ala %ang ma!al seperi :KippEs Apparaus; !en"akla! "isimpan "alam
bungkusan "an k/ak asal$ Aabelkan k/ak 'engan 'elas$
Ba!an-ba!an ka&a "isimpan mengiku sai3 "an 'enis$
. Kelalang 7 mengiku sai3 "an "alam k/ak %ang berbe3a$
. Bure 7 "isimpan ber"iri aau "alam la&i %ang pan'ang %ang "ialas
"engan kapas$
. Ba!an-ba!an ka&a %ang ke&il 4slai" mikr/sk/p) piring peri) iub
spesimen5 7 "isimpan "i "alam alam "i rak aaupun "alam
la&i$ Aabelkan seiap la&i "engan 'elas$
. 6erm/meer 7 "isimpan "alam k/ak asal mengiku 'enis "an 'ula$
. 6iub "an baang ka&a 7 "isimpan egak "an "iberi s/k/ngan "i
ba!agian enga!$ 6iub ka&a %ang bergaris pusa besar
"isumba ke"ua-"ua !u'ung unuk mengelak !abuk?"ebu$
Ba!an 7ba!an ini mesi "isimpan mengiku :bera;
4ber"in"ing nipis) se"er!ana aau ebal5$ Seiap kaeg/ri
"isimpan mengiku garis pusa luar$ ,ika belun "igunakan)
simpan "alam pembalu asal$
. Ala ka&a %ang pan'ang 4&/n/! : bure "an pipe5 "isimpan
"er"iri egak pa"a rak k!usus$
:b; Ba2an3alat la#tik
,au!kan "ari pun&a panas$
,angan simpan "engan?bersama-sama ala %ang bera$
:9; Ba2an8ba2an l1ga&
6rip/") penunu Bunsen) kaki re/ "isimpan bersama "an perlu "iperiksa
"ari semasa ke semasa$
:$; Ba2an bant! &engaja"
Disimpan "alam almari :beringkap; &ermin$
*ara 7 "iuup "engan !elaian plasik lusinar$
:e; Pelbagai ite& ke9il
##

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
*/n/! : ma&is) gabus) paku) pen%epi abung u'i "an spaula$
Disimpan "alam k/ak ka%u %ang mempun%ai ban%ak peak ke&il$
:f; M1$el8&1$el %ang be#a"
Dileakkan "i aas me'a-me'a %ang k!usus "an "iuup "engan plasik
unuk mengelak "ebu$
:g; Mik"1#k1
Disimpan "alam almari %ang "ipasangkan "engan beberapa bua!
men/l 25 (a sepan'ang masa$ Ba!agian "alam almari "ilapik "engan
beberapa keping 3ink aau aluminium unuk memasikan u"ara "i
"alamn%a panas "an kering$ 6u'uann%a a"ala! unuk mengelak
per&amba!an kula$ Din"ing almari "iebuk beberapa lubang ke&il
supa%a u"ara bergerak "engan bebas$
7.5 Ke#ela&atan )i )ala& Mak&al Sain#
Para pela'ar memang ser/n/k men'alankan aki>ii makmal) eruaman%a eksperimen$
Namun "emikian mereka mesila! men%e"ari enang kemungkinan berlakun%a
kemalangan 'ika langka!-langka! keselamaan i"ak "ipau!i$ @le! %ang "emikian) guru
baranggung'a(ab menerangkan kepa"a pela'ar enang aspek keselamaan "an langka!-
langka! keselamaan sera memasikan seiap pengguna makmal sains memau!i
perauran "an langka!-langka! keselamaan$

GURU PELA*AR
MES(ILA+ MENGAMBIL LANGKA+ PERLU SE)AR (EN(ANG BA+A=A
SUPA=A SEGALA AK(I>I(I )APA( =ANG MUNGKIN BERLAKU SUPA=A
)ILAKSANAKAN (ANPA SEBARANG )I SAMPING MEN)APA( ,AE)A+
KEMALANGAN )ARIPA)A AK(I>I(I< KEMALANGAN
)APA( )I+IN)ARI
7.5.1 Mengaa ke&alangan be"lak!
Ka'ian-ka'ian menun'ukkan ba!a(a seba!agian besar kemalangan "i "alam makmal
sains berlaku anaran%a kerana:
Kurang ke2a!aman enang ba!an) pr/ses "an peralaan %ang "igunakan$
Guru gagal memberi ara!an "an men%elia se&ukupn%a$
Guru i"ak meran&ang aki>ii "engan baik$
#2

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Peralaan perlin"ungan?peralaan %ang beul i"ak "igunakan$
6i"ak memau!i ara!an-ara!an?perauran-perauran$
Guru meninggalkan makmal semasa pela'ar men'alankan amali$
6ergesa-gesa "alam melakukan amali$
Sikap :i"ak apa; pengguna makmal$
7.5.2 Ke#ela&atan &ak&al ? tangg!ngja/ab #iaa@
SEKOLA+ )AN KAKI(ANGAN MAKMAL
Men%e"iakan kemu"a!an peralaan "an pen%elenggaraan supa%a (u'u" suasana ker'a
%ang selama$
GURU
Meran&ang aki>ii makmal "engan baik$ Memberi ara!an %ang 'elas ermasuk
langka! keselamaan "an memasikan pela'ar seniasa memau!i ara!an "an
perauran$
PELA*AR
Mempela'ari ba!a%a er!a"ap kesi!aan "an keselamaan %ang berpun&a "ari ba!an
kimia) peralaan) "an eknik %ang "igunakan supa%a ba!a%a a"ala! minimum$
Se"ar ba!a(a ia beranggung'a(ab "alam men'aga keselamaan "iri "an rakan-rakan
semasa "i makmal
7.5.' A#ek8a#ek ke#ela&atan $i $ala& &ak&al

1. RUANG 2. PERALA(AN '. PENGGUNA .. LANGKA+
. S(OR .. API . GURU . PERA(URAN AM
. MAKMAL . SPESIMEN . PELA*AR . ARA+AN
. ELEK(RIK . PEMBAN(U KESELAMA(AN
. KA7A MAKMAL . PROSE)UR
. BA+AN KE7EMASAN
KIMIA . RAAA(AN
#3

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
. PELUPUSAN
. PERALA(AN
K+USUS
. PERSE)IAAN GURU
4. *ENIS KEMALANGAN . LUKA . KE*U(AN . BA+AN BERA7UN
. BA+AN KIMIA . KEBAKARAN
7.5.' Langka28langka2 ke#ela&atan $ala& &ak&al
Pe"at!"an &ak&al ? Sau senarai enang apa %ang pela'ar pau pau!i semasa
beara"a "an beker'a "i "alam makmal sains$ Pasikan seiap pela'ar mema!ami
perauran berkenaan Penerangan enang perauran "iberi semasa pela'ar
perama kali mengunakan makmal$ 6ampalkan perauran makmal "iempa %ang
mu"a! "ili!a /le! pela'ar$
Ke&a2i"an &ani!latif ? Pasikan pela'ar a!u menggunakan eknik %ang
beul semasa mengen"alikan ala ra"as "an ba!an kimia sera seniasa memau!i
ara!an guru enang pr/se"ur amali$
K1tak e"t1l1ngan 9e&a# ? Pasikan k/ak per/l/ngan &emas i"ak berkun&i
"an mengan"ungi peralaan unuk ra(aan ke&emasan$
Pe"alatan ke#ela&atan ? Pasikan semua peralaan keselamaan) misaln%a ala
pema"am kebakaran bera"a "alam kea"aan baik "an ber2ungsi sera "ileakkan
"i empa %ang mu"a! "iambil$ Pasikan 'uga semua pela'ar a!u menggunakan
peralaan berkenaan$
Pet!nj!k 7 Pamerkan peun'uk *AGALA+ KESELAMA(AN AN)A "i
empa %ang mu"a! "ili!a "alam seiap mmakmal$
Kebe"#i2an 7 Makmal !en"akla! seniasa bersi! "an i"ak li&in$ Bekas sampa!
!en"akla! "ise"iakan$
Ran9angan !nt!k kea$aan ke9e&a#an 7 Pasikan pela'ar a!u pr/se"ur
men%elamakan "iri 'ika berlaku kebakaran$
#+

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Pen9a2a%aan $an eng!$a"aan 7 Pasikan &ukup pen&a!a%aan "an
pengu"araan "i "alam makmal$
Pan$!an ke#ela&atan 7 Se"iakan pan"uan keselamaan makmal "an pasikan
guru "an kakiangan makmal mema!ami isi kan"ungann%a sera "apa
mengambil langka!-langka! keselamaan bila perlu$
Pe"alatan- Pasikan semua peralaan) ermasuk pen"a(aian "an palam elekrik
bera"a "alam kea"aan baik$
Pel!!#an ba2an #i#a 7 Pasikan ba!an sisa makmal "ilupuskan "engan &ara
%ang beul$
Ra/atan ke9e&a#an 7 Pasikan guru "an kakiangan makmal a!u enang
&ara-&ara memberi ra(aan ke&emasan apabila "iperlukan$
Selain memasikan aki>ii "i makmal ber'alan lan&ar) guru mempun%ai
anggung'a(ab amba!an) iaiu:
Pengea!uan enang per/l/ngan &emas8 "an)
<an&angan in"akan unuk kea"aan &emas$
7.7 Ra/atan Ke9e&a#an
Pengea!uan enang ra(aan ke&emasan sanga pening "alam langka! memberi ra(aan
a(al sebelum mangsa men"apa ra(aan pr/2esi/nal$ Empa perkara asas "alam ra(aan
ke&emasan iala!:
AMALKAN LANGKA+ KESELAMA(AN.
*ANGAN 7EMAS.
(A+U PUN7A KEMALANGAN.
(A+U BAGAIMANA MEMBERI RAAA(AN AAAL
*eni# $an !n9a ke&alangan
*ENIS PUN7A
#5

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
K
E
M
A
L
A
N
G
A
N
KEBAKARAN
PENCNC BCNSEN
AI6A< PIN6AS
CNSC<-CNSC<
A@GAM AK6I=
KERA7UNAN
BAHAN KIMIA
GAS
SPESIMEN BI@A@GI
LUKA
AAA6AN KA*A
<ADAS
KE*U(AN
AAA6 EAEK6<IK
PENDAFAIAN)
PCN*A KCASA)
PAAAM
Pengea!uan enang 'enis "an pun&a kemalangan %ang berlaku "i "alam makmal "apa
membanu guru mengenal pasi langka! "an &ara ra(aan %ang bersesuaian$
7.7.1 P"1#e$!" e"t1l1ngan 9e&a#
(ERBAKAR
. Meng!"angkan ke#an 2aba .Meng!"angkan ke#akitan . Meng!"angkan
bengkak . Me&a#tikan &ang#a &en$aat 9!k! &in!&an
.Mentente"a&kan &ang#a .Meng!"angkan kej!tan
Kae$a2 "a/atan kebaka"an
API
<en"amkan ba!agian %ang erbakar
"alam air se'uk 4ais5 "engan segera
unuk mengurangkan kesakian$
,ika luka) balukan "engan pembalu
%ang seril unuk mengelakkan in2eksi$
Dapakan ra(aan pr/2esi/nal$
BA+AN
KIMIA
6anggalkan pakaian "an barang-barang
%ang erkena ba!an $ Basu! "engan air
mengalir selama #5 mini$
Dapakan ra(aan pr/2esi/nal$ ,ika
mele&ur ringan) beri ra(aan a(al$
#.

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains

KEBAKARAN RINGAN
ASI)
Basu! "engan air$
Sapukan laruan narium bikarb/na # G$
Basu! "engan air$
ALKALI
Basu! "engan air$
Sapukan asi" aseik # G$
Basu! "engan air$

BROMIN
Basu! "engan air$
Sapukan laruan amm/nia &air
4# ba!agian amm/nia : #5 ba!agian air5
NA(RIUM
$an
KALIUM
Buang l/gam "engan menggunakan
pen%epi$
<en"am "alam air selama 21 mini$
Keringkan "an balu "engan pembalu
%ang seril$
,OS,ORUS
Basu! "engan air$
Basu! "engan laruan kuprum sul2a #G$
Balu "engan pembalu %ang lembap$
7.7.2 Me"a/at ke9e$e"aan "ingan
LUKA
RINGAN )AN SE)IKI( BER)ARA+
Buang kek//ran ? ka&a$
Basu! "engan air$
Balu "engan pembalu %ang bersi! "an seril$
Dapakan ra(aan "/k/r$ Sunikan aniea "iberiakn 'ika perlu$
#7

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
*IKA BAN=AK )ARA+
Henikan pen"ara!an "engan
menekan empa %ang luka$
,ika luka pa"a angan aau kaki)
ekan pa"a iik ekanan$ 4li!a <a'a!5

. 6iik ekanan
PA(A+
,angan gerakkan pesaki ke&uali 'ika er"apa (asap aau
kebakaran$
Berikan ra(aan unuk luka "an ke'uan$
Dapakan ra(aan pr/2esi/nal$
KE*U(AN

GE*ALA 0 Pu&a) kuli "ingin "an lembap) berpelu! pa"a kuli "an apak
angan) muna!) menggigil) susa! berna2as$
RAAA(AN 0
Baringkan pesaki "engan kepalan%a lebi! ren"a! "aripa"a ba"an$
,angan gerakkan pesaki$
Pasikan ba"ann%a panas) iaiu "engan men%elimukann%a$
Pasikan saluran perna2asan erbuka$
,ika se"ar) berikan k/pi aau e! unuk memuli!kan pere"aran "ara!$
KE*U(AN ELEK(RIK
6uup pun&a arus "an berikan ra(aan unuk ke'uan$
#0

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Cnuk menarik mangsa "ari pun&a arus elekrik:
Ber"iri aas ba!an peneba) misaln%a kasu gea!$
Gunakan sarung angan gea!?ka%u
Aakukan perna2asan buaan "engan segera) 'ika perlu$
Panaskan ba"an mangsa "engan selimu$
Panggil "/k/r$
KERA7UNAN
)ALAM
MULU(
Keluarkan "engan segera "an basu!kan
"engan air %ang ban%ak$
Dapakan ra(aan "/k/r$
(ERLELAN
,ika se"ar) berikan 2 7 + gelas air?susu
"engan segera$
Panaskan ba"an mangsa$
Panggil "/k/r "engan segera$
(ER+I)U
Ba(a mangsa ke empa %ang lapang$
Berikan /ksigen 4'ika a"a ala5$
Panaskan ba"an mangsa$
Dapakan banuan "/k/r$
,ika b/le!) kenal pasi 'enis ba!an
/ksik$
,ika perna2asan ber!eni) berikan
perna2asan buaan.
7.B Ba2an8ba2an =ang Be"ba2a%a
#B

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Seiap bekas aau b//l ba!an kimia %ang berba!a%a mesila! "ian"akan
"engan simb/l %ang k!usus) misaln%a ba!an mengkakis) ba!an bera&un "an
ba!an mu"a! erbakar$
Guru mesila! mengea!ui sama a"a sesuau ba!an iu berba!a%a "an
kesann%a ke aas kesi!aan supa%a langka! ber'aga-'aga "apa "iambil "an
penggunaan ba!an berkenaan "apa "ielak aau "ikurangkan$
6er"apa pelbagai si2a "an kesan ba!an kimia$ A"a %ang sanga bera&un)
sanga mengkakis) meruap) b/le! meleup) membebaskan gas bera&un) "an
sebagain%a$ Kesann%a pula) a"a %ang men%ebabkan kemaian) karsin/genik)
mer/sakkan /rgan-/rgan "i "alam ba"an) "an sebagain%a$
*/n/!-&/n/! beriku menun'ukkan beapa ba!a%an%a ba!an-ba!an kimia
erenu er!a"ap kesi!aan:
A"#enik 0 Be"a9!nC b1le2 &e%ebab &a!t.
A#be#t1# 0 )eb!n%a &en%ebabkan ba"a2 a"!8a"!.
A#i$ 2i$"1kl1"ik ekat 0 Me"!aC be"a9!n.
A#i$ #!lf!"ik ekat 0 A&at &engkaki#.
BenDena 0 Sangat be"a9!nC b1le2 &e"e#a &elal!i k!litC &e"1#akkan
2ati< ginjal $an #!&8#!& t!langC &en%ebabkan ba"a2.
Kali!& 0 Melet! bila $i9a&!"kan $engan ai".
Kal#i!& kl1"i$a 0 )eb!n%a &e"1#akkan &ata.
Nat"i!& #iani$a 0 Be"a9!nC b1le2 &en%ebabkan &a!t $engan #ege"a.
Pi"i$ina 0 A&at be"a9!nC &e"!aC &en%ebabkan ke&an$!lan a$a
lelaki.
Me"k!"i 0 Aan%a #angat be"a9!nC &e"1#akkan 2ati $an ginjalC
&e"e#a &elal!i k!lit.
("ikl1"1etana 0 Me"1#akkan &ata $an 2ati.
7.E (in$ak Bala# Ki&ia =ang Be"ba2a%a
6in"ak balas kimia 'uga merupakan sala! sau pun&a kemalangan "i "alam makmal$
71nt120 #$ Gas !i"r/gen - b/le! men%ebabkan leupan 'ika sesuau in"ak balas
membebaskan erlalu ban%ak !i"r/gen$
2$ Men&ampurkan alkali kua "engan asi" kua akan meng!asilkan in"ak balas
%ang !eba "an sanga berba!a%a$
3$Aeupan 'uga b/le! "isebabkan /le! in"ak balas anara agen peng/ksi"a %ang
21

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
kua seperi kalium kl/ra "engan agen penurun %ang kua seperi serbuk
l/gam sul2ur$
+ +$ Pen&airan asi" peka 'uga b/le! men%ebabkan leupan %ang berba!a%a$ *ara
men&airkan asi" peka iala!:
7AMPURKAN ASI) PEKA( KE )ALAM AIR PERLA+AN8LA+AN SAMBIL
MENGA7AUN=A. *ANGAN SEKALI8KALI MEN7AMPURKAN AIR KEPA)A
ASI) KUA(.
Beberapa &/n/! in"ak balas %ang berba!a%a iala!:
Ba2an Ba2a%a jika $i9a&!"kan $engan Ke#an
#$ Air Kalium) narium) asi" peka) kalsium
karbi"a
Meleup
2$ Asi" nirik Ean/l) mean/l) selul/sa Meleup
peka
3$ Kl/rin Hi"r/gen) amm/nia) ben3ena Meleup
+$ Asi" sul2urik Asi" /ksalik) asi" 2/rmik) Membebaskan
peka 2/rma) /ksala gas karb/n
m/n/ksi"a %ang
bera&un
7.10 Pel!!#an Ba2an Si#a
Elakkan membuang ba!an sisa ke "alam sisem saliran aau l/ngkang$ Ba!an-
ba!an /ksik b/le! men%ebabkan pelbagai masala!) eruaman%a pen&emaran
alam sekiar$ Sebelum menuang sesuau laruan ke "alam sisem saliran)
perimbangkan "a!ulu perkara-perkara beriku:
A"aka! laruan iu mengan&am ke!i"upan !ai(an "an umbu!an9
B/le!ka! "i&airkan "engan sempurna9
A"aka! ba!an iu ela! "ira(a supa%a b/le! "i&airkan9
2#

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
A"aka! ba!an iu b/le! laru "alam air9
7a"a89a"a el!!#an %ang #e#!ai0
4a5 Pen&airan 7 merupakan &ara paling baik bagi pelupusan &e&air "an gas$
Ba!an %ang laru "alam air b/le! "ibuang erus ke "alam sisem saliran
"engan air %ang ban%ak$
Ba!an-ba!an /rganik %ang i"ak laru "alam air !en"akla! "ikumpulkan "i
"alam b//l "an "ilabellkan$ ,angan buang ba!an-ba!an iu ke "alam
sisem saliran$
4b5 <a(aan se&ara kimia 7 Keban%akan ba!an sisa makmal b/le! "i'a"ikan i"ak
berba!a%a melalui ra(aan se&ara kimia$ A"a %ang b/le! "imusna!kan melalui
in"ak balas erenu "an a"a pula %ang b/le! "ineuralkan "an "i&airkan
sebelum "ibuang$
Garam-garam l/gam) eruaman%a merkuri "an ka"mium !en"akla!
"imen"akkan erlebi! "a!ulu$ Merkuri iala! l/gam %ang paling berba!a%a
"i "alam makmal$ Aangka! keselamaan mesila! "iuamakan semasa
mengguna "an membuang ba!an ini$
4&5 Pembuangan bersama-sama sampa! 7 Ba!an-ba!an pepe'al %ang i"ak berba!a%a
b/le! "ibuang se&ara ini$ Ba!an-ba!an ka&a "an l/gam !en"akla! "iasingkan$
,angan buang ba!an-ba!an %ang b/le! "iguna semula$
4"5 Penanaman 7 Na'is) bangkai !ai(an sera sisa umbu!an b/le! "ianam "i empa
%ang sesuai$ Pasikan lubangn%a agak "alam$ Ba!an-ba!an kimia i"ak sesuai
"ilupuskan melalui &ara ini kerana b/le! men&emarkan sumber air ba(a! ana!
%ang ber"ekaan
(UGASAN
An"a "ike!en"aki men&ari makluma "ari pelbagai sumber unuk melaksanakan ugas
beriku$
#$ Bagaimanak! &ara %ang beul unuk:
22

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
4a5 Men%alakan penunu Bunsen "engan menggunakan man&is9
4b5 Memanaskan laruan "i "alam abung u'i9
4&5 Meng!i"u gas %ang "i!asilkan "alam sesuau eksperimen9
4"5 Men%impan l/gam-l/gam %ang mu"a! erbakar seperi kalium) narium "an
kalsium9
2$ Dapakan "ua senarai perauran makmal) sama a"a "aripa"a buku aaupun "ari
sek/la! %ang berlainan$ Ka'i ke"ua-"ua senarai berkenaan "an kemu"ian berikan
!uraian enang isi kan"ungan seiap saun%a$ A"aka! kan"ungan ke"ua-"uan%a
sama9 Dari segi apaka! ke"ua-"uan%a berbe3a9 *a"angkan perkara-perkara lain
%ang an"a 2ikirkan perlu "iamba! pa"a senarai berkenaan$
3$ Simb/l-simb/l %ang beriku menun'ukkan pelbagai an"a amaran ba!a%a ba!an
kimia$ Berikan makna bagi seiap simb/l berkenaan$
Ba9aan A#a#
Kemenerian Pela'aran Mala%sia$ #B70$ Panduan keselamatan makmal sains$ Kuala
Aumpur : De(an Ba!asa "an Pusaka$
@/i *!/ng Beng D M/!" K!airu""i Ha!a%a$ #B02$ Panduan makmal sains$ Kuala
Aumpur : De(an Ba!asa "an Pusaka$
<E*SAM$ #B70$ Laboratory management and techniques for schools and colleges$
23

GE2253 KAEDAH SAINS
Bab 7 : Pengurusan Makmal Sains
Kuala Aumpur : An!/nian S/re S"n$ B!"$
R!j!kan !nt!k (!ga#an 1<2 $an '0
Ab"ul <a!man Kurais) Ma Iakaria) <as!i"i A3i3an) 6a'ul Ari22in N//r"in D 6amb%
Suba!an M/!" Meeran$ #BB#$ Sains tingkatan I, KBSM$ Pealing ,a%a: De(an
Pusaka Islam$
4Aau mana-mana buku eks rasmi sains KBSM ingkaan I5
2+