ELKLERE UYGULANAN SUVERME, SERTLETRME VE

MENEVLEME LEM
Suvererek sertletirme ve menevilemeyle en ok dayanm deerlerinin salanabilecei,
menevilenmi martensitik yapy oluturan bu ilem: eliin stenitik yapya sahip olmas iin
gerekli tav derecesine kadar tavlamak, martensitik yapy oluturmak iin suvermek ve
menevileme eklinde uygulanr.
eliklere stenen Yapy stenitik Kazandran Tavlama lemi
eliin stenitik bir yapya sahip olabilmesi iin gerekli ekilde tavlanmasdr. stenitik dnm
salayacak gerek scaklk, eliin bnyesindeki karbr tamamnn erimesini salayacak kadar
yksek olan scaklktr. Bu sayede eliin bnyesindeki alam elementlerinin sertlemeye olan
yararl etkilerinin tamamndan istifade edilebilir. Baz hallerde; takm elikleri ve yksek karbonlu
eliklerde olduu gibi anmaya kar dayanm salamak amacyla, erimemi halde bir miktar
karbrn bulunmas istenebilir. Bu takdirde stenit scakl hibir zaman eliin tane iriliinin
arttracak bir seviyede yksek tutmamaldr.
Tavlanacak parann her tarafnn eit homojen bir ekilde tavlamasn salayacak bir sre
iinde, ocakta kalmas salanmaldr. Yaklak olarak her 25 mm kalnlk iin bir saat. Tav
sresinin ksa olmas, yani hzl tavlama ilemi, yksek gerilimler meydana getirdiinden,
arplmalara ve atlamalara neden olur. Tavlama hz, tavlanacak parann byklne,
tavlanaca oca s iletme karakteristiine, tav ortamyla tavlanan para arasndaki scaklk
farkna baldr. Genellikle bu fark, bydke snma hz artarak, stma sresi ve tavlanan para
apnn karesiyle orantl olarak deiir. Baz kontini frnlar, tuz banyolar ve radyasyonlu tav
frnlar, ok yksek bir tavlama hzna sahip olduklarndan, - yksek retim gc nedeniyle bahse
deer bir ekonomi salamaktadr Bu tip tav ocaklar kullanlyorsa, parann arplma veya
atlamaya meydan vermemek iin, bir n stma gerekebilir.
zel nlemler alnmadka, tavlama ilemleri oksidasyon veya tufal hatta karbon azalmasyla
sonulanabilir. Gerek kabuklama gerekse dekarbrize, istenmiyen durumlardr. Kabuklama
gere eksilmesini, para yznn bozulmasn ve suverme annda s iletimini eksi ynde etkiler.
Dekarbrize olma; yumuak yz meydana gelmesine ve gere olarak eliin kullanma mrnn
ksalmasna neden olur. Kabuklama ve karbonsuzlama olaylarnn istenmedii durumlarda
tavlama ilemi, kontroll atmosfere sahip ocaklarda yaplmaldr. Bu tip ocaklarda paslanmaya
oksidasyona mani olma ve karbon verici zellii olan gaz veya gaz karmlar kullanlr. Uygun
bir sv likid tav banyosu, kabuklamay ve karbonsuzlamay en aza indirir.
eliklere Uygulanan Suverme lemi
elie suvermekte ama, belli scakla kadar tavlanm bir parann soutularak martensitik bir
yap salanmasdr. Bu ama iin gerekli soutma hz, suverilecek parann byklne, eliin
sertleebilme elimine ve suverme ortamna bal olarak deiir.
Suverilmekte olan parann bnyesinde atlamalara veya arplmalara neden olacak, anormal
dnm gerilmelerine meydan vermemek iin soutma hz, gereinden daha yksek
olmamaldr. Eer soutma hz ok dkse, uygun sertlik elde edilemez, soutma hz ok
yksek ise: genellikle arplmalar ve atlamalar meydana gelir. En fazla arzu edilen suverme hz,
en uygun sertlii salamaya yarayan, en ar soutma hzdr.
eliklere Uygulanan Suverme Ortam
En uygun suverme ortam; yksek scaklk aralklarnda, iyi soutma zellii olan ve elikte
istenen sertlemenin olduu dnm scaklklar aralklarnda, atlamalara meydan vermeyecek
kadar ar bir soutma hz salanm olandr.
Uygulanan soutma ortam: genelliklesu, ya veya tuz banyolardr. elik trleri iin bu ortamlarn
herbirinin, kendine has soutma hzlar ve eitli deiik yararlar varsa da, bir soutma ortamnn
pompa, pervane veya pskrtc gibi yardmc donatmlarla hareketlendirilmesi, elie olumlu
zellikler salar.
rnein; uygun ekilde hareketlendirilmi bir ya banyosunda suverme ilemi,hareketsiz bir sudaki
suvermeden daha yararldr. Ayn ekilde suyun yksek soutma hz zelliinden tam anlamyla
yararlanabilmek iin , suyu uygun bir ekilde hareketli hale getirmek gereklidir.
Soutma ortamnn istenen bir ekilde hareketli hale getirilmesi, sadece soutma hznn
ykseltilmesi ynnden deil, ayn zamanda homojen bir soutma sonucu, parada et bir sertlik
elde edilmesini salar.
Suverme koullarnn devamlln salamak iin, soutma ortam scaklnn sabit tutulmas
gereklidir. Bu da soutma ortam iine uygun soutucular konmasyla salanabilir. Suverme
ilemine tabi tutulmakta olan para yapsnn tamamen martensitik dnmn salamak
amacyla, soutma ortamnn iinde kalaca sre, kesin olarak tayin edilmelidir. atlamalara
meydan vermemek iin, suverilmi parann derhal menevi ocana alnmas kesinlikle
gereklidir.
eliklere Uygulanan Menevileme lemi
Menevi; suverilmi bir elie iki amala yaplr.
Suverme sonunda soutma ve dnmden ileri gelen gerginlikleri gidermek.
eliin sahip olduu martensitik yapnn zllk yaounluunu ve dayanmn
arttrmaktr.
Menevileme ilemi; eliin alt kritik scaklnn altnda 700C scakla kadar tavlanp, istenilen
belirli bir scakla kadar soutulmasdr. Deneyler gstermitir ki; karbonlu elik meneviinde, tav
scaklnn uygun seimi salanrsa , gerginlikler de o oranda azalmaktadr. atlamalar en aza
indirebilmek iin menevi ileminin, suverme ileminden hemen sonra yaplmas gereklidir.
Suverilmi bir elii kendi kendine soumaya brakmak daha sonra da, menevilemeye tabi
tutmak, atlamalarn nedenidir. Bu zellik gereklikle %30dan daha yksek karbonlu eliklerde
ak ekilde grlr. Suverme ilemine tabi tutulmu bir eliin menevileme ilemine tabi
tutulmas, zel bir itina ister. Eer para eit homojen bir ekilde tavlanmazsa, blgesel
gerilmeler olur. Bu durum arplmalara hatta atlamalara neden olabileceinden menevi tavnn
ok hzl yaplmas gereklidir.
Atmosferleri iinde bir akm sirklasyon olan tav ocaklar bu i iin idealdir.
eliin sertlii ile ekme dayanm arasnda belirli bir iliki bulunduundan, menevi tavna tabi
tutulan bir elik, istenen ekme dayanmna gelinceye kadar menevilenebilir. Menevileme
ileminin salad zellikler u ekilde etlenebilir.
Ayn sertlikleri elde edecek ekilde su verilmi ve menevilenmi elikler, genellikle
hemen hemen ayn ekme dayanm kazanrlar.
Ayn karbon oranna ve tamamen martensitik bir yapdaki elikler, suverilmi durumda
ayn sertlik ve ekme dayanm kazanrlar.
Ayn oramda karbonlu deiik alam elementi elikler, deiik sertlik ve ekme
dayanm kazanrlar.
eliklere Uygulanan Normalize lemleri
Genellikle elik kritik scaklnn 40 - 60Cn stnde tavlanp havada soutulmasdr.
Normalize ileminin iki amac vardr.
Haddelenmi bir eliin tane yapsn daha ince bir hale getirmek.
Sonraki s ileminde karbrn uygun bir biimde meydana gelerek dalmasn
salamak.
Haddelenmi veya dvme elik yapsnn tane irilii, son ekillendirmedeki scakla baldr. Bu
ilem, ok geni scaklk aralklarnda yapldndan tane irilii de ona gre ok deiiktir. Scak
ekillendirme ileminden sonra zellikle, yava soutulmu alaml eliklerde, gere bnyesinde
bulunan karbrler, daha byk ve aralkl bir ekilde dizili bulunurlar.
Normalize ilemi; scak ekillendirme ilemi sonunda meydana gelen iri tane yapsnn, daha
homojen daha ince karbr yapsna dnmesine neden olur. Bir eliin normalize ilemine tabi
tutulmas, fiziksel nitelik gelitirimesinin ve daha sonra s ilemlerine tabi tutulmas halinde ise,
daha olumlu sonu salamaktadr.
Yumuatma tav, her ne kadar elikten tala kaldrma ilemi zel niteliinin gelitirilmesi
uygulansa da, dk alaml ve %0,25den daha az karbonlu elikler in normalize ilemi daha
yararldr.
eliklere Uygulanan Yumuak Tavlama lemi
Yumuak tavlamann balca amac; eliin soutulmas veya souk ekilmesi sonunda meydana
gelen gerginlikleri gidermek, kristal yapsn deitirmek, belirli bir tane yaps elde etmek veya
ekillendirme ve ilenebilme yetenei gibi nitelikleri gelitirmektir.
Yumuak tavlama, eliin kritik scakl altnda 650 - 700C stlp, belirli bir sre bekletildikten
sonra ocak iinde yava yava soutularak yaplmaldr.
Yumuak tavlama ileminin uygulanaca scaklk, stma ve soutma hz; sl ileme tabi tutulan
eliin kimyasal bileimine, ekline, lsne ve sl ilem sonunda elie kazandrlmas
ngrlen zel niteliklere bal olarak deimektedir.

Kaynak: MKE Normu zel Nitelikte elik Trleri Katalou - MKE Yaynlar, 1978