28}

4ALEIJ= *H=IEAEH= @A 0EIJHE=. So Pau|o, v. 19, n 38, p. 283-310. 1999

EnIIC ICII3ICS C C3U3vCICS: 3
fCICQI3fI3 n3 CuCII3 UC P3I3Qu3I
AuJr Amurul Je Torul
Doutor em HIstrIu SocIul elu FFICH ~ USP
RESUMO
O regIstro fotogrfIco Ju guerru Jo
PuruguuI coutru u TrIlIce AlIuuu
(1864-1870) foI, em termos geruIs,
umu coutIuuIJuJe Jo tIo Je foto-
grufIu que se fuzIu uu ocu. Mus
foI, tumhm, muIs Jo que Isso. A
coherturu Iu loco e u foru Jo us-
suuto trouxerum muueIrus Iuotu-
Jorus Je se rereseutur o couflIto,
o que coluhorou uru u coustItuI-
uo Je umu lIuguugem fotogrfIcu
com curucterIstIcus rrIus em re-
luuo u Iuturu ou gruturu Jo erI-
oJo JeJIcuJus u guerru.
Pulutrus-chute: Guerru Ju TrIlIce
AlIuuu; Guerru Jo PuruguuI; Fotogru-
fIu Jo sculo XIX; Foto-joruulIsmo.
ABSTRACT
PhotogruhIc regIsters of the
TrIle AllIuuce wur (1864-1870),
uhIch IutolteJ BruzIl, ArgeutIuu
uuJ Uruguuy uguIust Puruguuy,
uere, Iu u geuerul seuse, urt of
the sume geure of commercIul
hotogruhy from the erIoJ. But
It uere, ulso, more thuu thIs. The
uorh ut the fIelJ, umoug urmIes
uuJ corses, hrought ueu muu-
uers of seeIug the uur uuJ Jetelo-
eJ the hotogruhy us uutouo-
mous tIsuul luuguuge, uIth muuy
JIffereuces comurIug uIth uIut-
Iug or eugrutIug.
KeyuorJs: TrIle AllIuuce wur;
Puruguuy`s wur; XIX ceutury ho-
togruhy; Photo-jouruulIsm.
A TRANSCENDNCIA AO AICANCE DE TODOS
A urtIr Ju Iuteuuo Jo JuguerretIo em 18}9, Imressuo Ju
Imugem em metul, u fotogrufIu JeIxou Je ser ueuus exerImeutu-
uo e toruou-se utItIJuJe rofIssIouul. f u urtIr Je 1842, Juguerreo-
tIIstus uorte-umerIcuuos uuuucIutum seus sertIos uo BrusIl; em
1847, o Almuuuque Iuemmert uuuucIou trs ofIcIuus esecIulIzuJus
uo RIo Je fuueIro
1
.
O JuguerretIo, que s ermItIu um orIgIuul moutuJo como
jIu em estojos esecIuIs, tete, uo eutuuto, cIrculuuo restrItu. A
284
tcuIcu que ermItIu u exuusuo Ju fotogrufIu uus JcuJus Je
1860 e 1870 foI u JohruJIuhu, uegutIto Je colJIo mIJo e
cIu sohre uel ulhumIuuJo
2
. A eluhoruuo Je um uegutIto u
huse Je colJIo sohre chuus Je tIJro ou metul e u ossIhIlIJuJe
Je roJuuo Je mltIlus umlIues sohre uel ugIlIzou u ro-
Juuo e reroJuuo Je regIstros fotogrfIcos, ossIhIlItuuJo um
reuttel uroteItumeuto comercIul.
A reroJuuo Je suu rrIu Imugem, uutes rItIlgIo Jos
que oJIum fuzer-se retrutur or um urtIstu, umlIu-se uru um
hlIco muIs umlo. A urtIr Je 1854, oulurIzum-se equeuos
retrutos, chumuJos curte-Je-tIsIte or terem o tumuuho Je um
curtuo Je tIsItu. Erum JestIuuJos u serem oferecIJos u umIgos e
ureutes com IuJefectIteIs JeJIcutrIus escrItus uo terso ouJe
uurecIu como rotu Je umIzuJe, JeseJIJu, suuJuuo ou sImles-
meute uru murcur um comromIsso.
O costume, comum uos JIus Je hoje, Je se trocur retrutos
com essous sIguIfIcutItus, ou Je colecIou-los, umu tez que uuo
hutIu uhlIcuuo Je fotogrufIus, formou-se exlosItumeute eutre
1850 e 1870. A Jescohertu Ju JIsouIhIlIJuJe Ju rrIu Imu-
gem, uru um hlIco que uuucu tIuhu tIJo ucesso u um retruto,
eru umu coIsu quuse mgIcu, que Iu ulm JuquIlo que se cousIJeru-
tu ossItel. Por IutermJIo Ju fotogrufIu, cuJu fumIlIu tIuhu ossIhI-
lIJuJe Je coustruIr umu cruIcu Je sI mesmu, coleuo orttIl
Je Imugeus que testemuuhu suu coesuo
}
.
BorIs Kossoy ufIrmu que o retruto ureseutuJo Jessu formu
toruou-se u moJu muIs oulur que u fotogrufIu ussIstIu em toJo
o sculo ussuJo. Seu umlo cousumo trurIu u uJrouIzuuo Jo
roJuto fotogrfIco e Je seu couteJo, estereotIuuJo ceurIos
e oses Jos retrutuJos
4
.
A trocu Je curtes e o rohlemu Je como ucouJIcIou-los
JurIu IuIcIo uos lhuus Je fotogrufIus, JestIuuJos uos temus muIs
JItersos como fumIlIu, umIgos, uutorIJuJes e ersouulIJuJes, uI-
sugeus, tIos humuuos Itorescos, guerru, ertIco etc.
Como resultuJo Ju oulurIJuJe Jos curte- Je-tIsIte, multI-
lIcutum-se os estJIos uu muIorIu Jus cuItuIs euroIus e, rIucI-
ulmeute, uos EstuJos UuIJos. Puru se ter umu IJIu Ju ruIJez Jo
rocesso, uesse ltImo uIs, o totul Je fotgrufos ussu Je 9}8 em
285
1851 uru 7.558 em 1870. Em IouJres, os 66 fotgrufos Je 1855
uumeuturum uru 284 em 1866. Em PurIs, em 1861, }} mIl essous
tItIum Ju roJuuo Je fotogrufIus
5
. CheguuJo u um tul gruu Je
JeseutoltImeuto Jo mercuJo roJutor Je fotogrufIus, eru Je se
eserur que elo meuos umu urte Jesse gruuJe umero Je rofIs-
sIouuIs se toltusse u exloruuo Je mercuJos uIuJu uuo suturuJos.
ToJus us cuItuIs Jos uIses eutoltIJos uu guerru Jo PuruguuI,
e hou urte Je suus rotIucIus, receherum u tIsItu Jesses rofIssIo-
uuIs ItIueruutes tIuJos Ju Eurou e Jos EstuJos UuIJos, que se
uuuucIutum elu Imreusu e urtIum JeoIs Je fuzer u ruu.
Ao mesmo temo que execututum seus retrutos, rocurutum regIs-
trur costumes ou lugures, uru uroteItumeuto futuro, como mu-
terIul Je guero Itoresco, teuJIJus em lhuus ou foto or foto,
uo seu retoruo uos seus uIses Je orIgem.
O RIo Je fuueIro, emhoru em urmetros muIs moJestos,
tumhm exerImeutou um crescImeuto uo seu umero Je fotgru-
fos: 11 em 1857 e }0 em 1864
6
. Em 1869, o rImeIro ceuso uucIo-
uul Ju ArgeutIuu regIstrou 190 fotgrufos uo uIs, 1}0 Jos quuIs
couceutruJos em Bueuos AIres
7
. MoutetIJeo, que lucrutu com os
foruecImeutos uru u guerru, tumhm utruIu um hom umero Je
fotgrufos eutre 186} e 1870. O PuruguuI, muIs IsoluJo, receheu,
eutre 1846 e 1870, cercu Je sete fotgrufos ItIueruutes: uorte-
umerIcuuos, fruuceses, ItulIuuos e Iugleses. Aeuus um Jeles, PeJro
BeruuJet, uo que se suhe, chegou u estuhelecer estJIo em
AsuucIu, eutre 1865 e 70
8
.
Dos muItos estJIos utuuutes uo BrusIl uu seguuJu metuJe
Jo sculo ussuJo, tule Jestucur, utIlIzuuJo-se os letuutumeutos
Je BrIs Kossoy, em Suo Puulo, o Je MIlItuo Augusto Je AzeteJo,
Reuouleuu, Curlos Hoeueu; uo RIo, cuItul Ju fotogrufIu uo Im-
rIo, os Je fos FerreIru GuImurues, fouquIm Iusley Pucheco, Cur-
ueIro G Gusur, Alherto Heuschel G CIu.; em SultuJor, IIuJemuuu,
wIlhelm Gueusly, fouo Gostou; uo RecIfe, Augusto Stuhl, fouo
FerreIru vIllelu, IuhuJIe; em Porto Alegre, IuIz Terruguo, vIrgIlIo
CulegurI, eutre outros
9
.
MoteuJo-se eutre us cuItuIs Je rotIucIus Jo BrusIl e Ju
ArgeutIuu, esses fotgrufos, cujo truhulho em hou urte ermuue-
ce uuuImo, roJuzIrum cousIJertel quuutIJuJe Je retrutos Je
286
uutorIJuJes, tIos humuuos utIlIzuJos uru fotogrufIus Je guero
Itoresco (muIto rxImus Jus Iuturus e Jeseuhos Je mesmo g-
uero) como IuJIos e uegros, solJuJos e rIucIulmeute Je ho-
meus e mulheres Je clusses mJIus urhuuus. Nu ArgeutIuu, uo Uru-
guuI e uo BrusIl, os estJIos eucoutrutum-se, em suu muIorIu, uus
muos Je estruugeIros, rIucIulmeute uorte-umerIcuuos, ulemues,
ortugueses e fruuceses.
Alm Jos retrutos, uo muuJo IuteIro, um outro guero Je
fotogrufIus Je uIsugeus urhuuus e Ju uuturezu, uuorumus, tIos e
lugures Itorescos, teuJIJus uuIturIumeute ou em tIrugeus moutu-
Jus como lhuus tumhm tIterum gruuJe uceItuuo. Seu formuto
oJIu ser o Je curte-Je-tIsIte ou o cuhIuet sIze, um ouco muIor.
A fotogrufIu Jeseutolteu-se como utItIJuJe comercIul urtIcu-
lur, seuJo muIto oucos os cusos em que foI suhteucIouuJu or
goteruuutes. O uIco truhulho que receheu uoIo ofIcIul, emhoru
ueuhumu suhteuuo, foI uo UruguuI, ouJe umu fIrmu uorte-ume-
rIcuuu tete uoIo uru Jocumeutuuo Ju guerru Jo PuruguuI.
SurreeuJeutemeute, mesmo uo BrusIl, ouJe o ImeruJor
eru fotgrufo umuJor e colecIouuJor, u fotogrufIu receheu ouco
uoIo ofIcIul. D. PeJro II couhecIu os truhulhos Jos rofIssIouuIs
muIs reuomuJos estuhelecIJos uo RIo Je fuueIro ou que tIsItu-
tum u cIJuJe. Fez-se retrutur or hou urte Jeles. CouceJeu o
tItulo fotgrufo Ju Cusu ImerIul u muIs Je Juus Jezeuus Je
fotgrufos eutre 1851 e 1889
10
. ToJu suu coleuo urtIculur, IutI-
tuluJu Coleuo Teresu CrIstIuu, com muIs Je tIute mIl fotos, foI
JouJu, us u roclumuuo Ju RehlIcu e o exIlIo, u BIhlIotecu
NucIouul e uo Museu NucIouul rIucIulmeute.
Fulu-se muIto uo meceuuto Jo ImeruJor
11
mus, ulm Je
colecIouuJor e eutusIustu couhece-se ueuus um fotgrufo que
D. PeJro II terIu uoIuJo efetItumeute como meceuus. Eutre
1857 e 1862, gustou cercu Je 12 coutos e 27 mIl rIs or um
truhulho Je vIctor FrouJ, um fruucs que tIuhu o rojeto Je foto-
grufur os cuutos muIs lougIuquos Jo ImrIo. At hoje, uuo se
couhece ueuhum orIgIuul Jo truhulho, ueuus us lItogrufIus feItus
u urtIr Jus fotos que se eucoutrum uo lhum BrusIl PIttoresco,
Imresso em PurIs.
287
O CARTE-DE-vISITE vAI GUERRA
uesse quuJro Je crescImeuto Ju ImortucIu comercIul Ju
fotogrufIu que se Jete ser huscur us orIgeus Jo tIo Je coherturu
JuJu u guerru Jo PuruguuI. Como se JeJuz fucIlmeute, u muIor
urte Ju Jocumeutuuo fotogrfIcu Ju guerru rereseutuJu e-
los mIlhures Je curte-Je-tIsIte Je solJuJos u geueruIs feItos eutre
1864 e 1870. As melhores colees Je muterIul fotogrfIco sohre
u guerru suo os lhuus, formuJos Je curte-Je-tIsIte JeJIcuJos uo
temu, que se sulturum uo temo.
De uotemhro Je 1864 ut o fIuul Jo uuo seguIute, us Jecluru-
es Je guerru Jo PuruguuI, seguIJus Je Iutuses uo BrusIl e u
ArgeutIuu, cuusurum umu ouJu Je IuJIguuuo uu oIuIuo hlIcu
Jesses JoIs uIses. ExIgIu-se umu resostu mIlItur. MItre e D. PeJro
II exerImeuturum um efmero momeuto Je gruuJe oulurIJu-
Je, como Jefeusores Je seus resectItos uIses, umeuuJos or
um utuque truIoeIro, emhoru erfeItumeute eseruJo.
Os fotgrufos uroteItutum esse clImu Je utrIotIsmo IuIcIul
que Imerutu uus cuItuIs Jos uIses que formurIum u TrIlIce
AlIuuu. Em rutIcumeute toJus us cIJuJes hutIu muItu rocuru
Je retrutos Jos solJuJos que urtIum uru u guerru ou que j se
eucoutrutum em cumuuhu.
DItersos estJIos oferecIum retrutos Jos goteruuutes que
formutum u AlIuuu, ou curte-Je-tIsIte Je ersouugeus olItIcos
ou comuuJuutes mIlItures, teuJIJos seuruJumeute. Nos joruuIs
Jo BrusIl e Ju ArgeutIuu, uuuucIutum-se Jescoutos esecIuIs uru
retrutos Je solJuJos.
Esse clImu coutugIou ut o setero D. PeJro II que, como
muItos outros solJuJos, fez-se retrutur em trujes mIlItures, uuIfor-
me Je gulu e truje Je cumuuhu, em JoIs curte-Je-tIsIte feItos
or IuIz Terruguo, em 1865, rotutelmeute em Porto Alegre. Pro-
curuuJo Jur o exemlo como rImeIro toluutrIo Ju trIu, o
ImeruJor hrusIleIro teututu se IJeutIfIcur com o cotIJIuuo Je
solJuJos e ofIcIuIs, uo meuos uos seus sIuuIs exterIores, como
testIr uuIforme e tIrur fotogrufIus.
A guerru, etIJeutemeute, eru um gruuJe uegcIo uru os fot-
grufos. E uuquele momeuto, eru u melhor coIsu uurecIJu JesJe u
Iuteuuo Jo curte-Je-tIsIte. O couflIto Iuuugurou umu cometI-
288
uo feroz
12
eutre os fotgrufos que JIsututum o euorme mercu-
Jo, rereseutuJo elos mIlhures Je solJuJos. Duruute toJo o
erIoJo Je mohIlIzuuo Je trous, esses rofIssIouuIs fIzerum ex-
celeutes uegcIos, fotogrufuuJo os joteus solJuJos em seus flu-
muutes uuIformes.
A quuutIJuJe Je curte-Je-tIsIte retrutuuJo mIlItures uo muu-
Jo IuteIro, u urtIr Je 1860, foI tuo gruuJe que chegou u murcur,
seguuJo ulguus uutores, o surgImeuto Ju fotogrufIu mIlItur. Nes-
se usecto, u guerru Jo PuruguuI foI u muIs fotogrufuJu Ju AmrI-
cu, Je formu sImIlur u guerru Ju Secessuo uos EstuJos UuIJos
1}
.
A guerru, Je resto, j sertIu como temu u fotogrufIu h hustuute
temo. A roJuuo Je retrutos e Je uIsugeus, ceuus Jo frout e
outros temus mIlItures IuIcIou-se rotutelmeute com os Juguer-
retIos sohre u guerru eutre MxIco e EstuJos UuIJos (1846-
48), rosseguIuJo JeoIs com us guerrus SIhh (1848-49) uu IuJIu
Iuglesu, guerru Ju BIrmuIu (1852), guerru Ju CrImIu (1854-56),
ouJe Iugluterru, Fruuu e TurquIu luturum coutru u RssIu, rehelIuo
Jos CIuIos ou IuJIuu MutIuy uu IuJIu Iuglesu (1857-59) e fIuul-
meute, u guerru cItIl uorte-umerIcuuu (1860-65)
14
. CorresouJeu-
tes fotogrfIcos Jo The TImes e Jo IllustruteJ IouJou Neus ucom-
uuhurum Iu loco us oerues mIlItures Ju guerru Ju CrImIu, que
tete u muIor quuutIJuJe Je Imugeus. Os retrutos, JuJu u ImossIhI-
lIJuJe tcuIcu Je serem reroJuzIJos elu Imreusu uu ocu, erum
coIuJos utruts Je lItogrufIus e uhlIcuJos.
O Iuteresse uu roJuuo e JItulguuo Je muterIul sohre guer-
ru, em gerul, foI Jescoherto elos fotgrufos e elu Imreusu Ilus-
truJu uo BrusIl em fuuuo Jo couflIto com o PuruguuI. TermIuuJu u
guerru, os joruuIs comeurum, ImeJIutumeute, u JItulgur Imugeus
sohre o couflIto fruuco-russIuuo que eutuo se IuIcIutu. Em termos
Je Imugeus, como se ter melhor uu urte JeJIcuJu u Imreusu
IlustruJu, hutIu uecessIJuJe Je umu guerru, quulquer umu.
O regIstro Ju guerru Jo PuruguuI foI Je equeuo Iuteresse uru
os uur corresousuls euroeus e uorte-umerIcuuos. Aeuus umu
fIrmu uorte- umerIcuuu seJIuJu em MoutetIJeo muuJou corres-
ouJeutes uru regIstrur u guerru, e uuo s uru tIrur retrutos como
toJos os outros fotogrufos que fIzerum u cumuuhu Jo PuruguuI.
Isso uuo quer JIzer que uuo hutIu Iuteresse em Imugeus Jo couflI-
289
to uu Eurou. Ao coutrrIo. RetIstus fruucesus, como I`IllustrutIou,
Tour Je MouJe, eutre outrus, reroJuzIrum em lItogrufIus, eutre
1864 e 1870, uhuuJuute muterIul u urtIr Je fotos sohre u guerru. A
Imreusu Iuglesu e uorte-umerIcuuu uhlIcutu, JesIguul e esoru-
JIcumeute, lItogrufIus feItus sohre fotos.
EM TENDAS E BARRACOS: OS FOTGRAFOS NO TEATRO DE OPERAES
Os fotgrufos seguIrum os exrcItos ulIuJos elos seIs uuos que
Jurou o couflIto, Je 1864 e 1870, uo BrusIl, uu ArgeutIuu e IuterIor
Jo PuruguuI. Duruute toJo esse temo, fotgrufos que estIterum uo
teutro Je oerues mIlItures utuurum u urtIr Je UruguuIuuu,
CorrIeutes e RosrIo, uu fuse IuIcIul Ju guerru; JeoIs, uo extremo
sul Jo terrItrIo uruguuIo, TuIutI, Puso Ju PtrIu e TuIu-cu, ucumuu-
Jo juuto uos exrcItos ulIuJos; estIterum em HumuIt sItIuJu e ocuu-
Ju e, fIuulmeute, em AsuucIu uu ltImu fuse.
DetIJo u ItIuerucIu Jos fotgrufos e us JIfIculJuJes Je re-
gIstro Je suus ussugeus, uuucu se suher uo certo quuutos e quuIs
rofIssIouuIs estIterum uu guerru Jo PuruguuI. A IJeutIfIcuuo Jo
muterIul que chegou uos uossos JIus tumhm rohlemtIcu. Umu
hou urte Jos curte-Je-tIsIte ermuuece com uutorIu uuuImu.
Autores Jos muIs couhecIJos, como Estehuu GurcIu e suu equIe
eutIuJos or Bute G CIu., tm JItersus utrIhuIes JutIJosus.
Euquuuto u guerru Jeseurolou-se uo RIo GruuJe Jo Sul, ut
u reuJIuo Ju coluuu Iutusoru Je EstIgurrIhIu em UruguuIuuu, em
setemhro Je 1865, muItos fotgrufos guchos e uruguuIos forum
futorecIJos elu roxImIJuJe com o frout. o cuso, eutre ou-
tros, Je IuIz Terruguo que retrutou o ImeruJor em Porto Alegre;
e, em MoutetIJeo, Je SuturuIuo MusouI, que eJItou umu srIe
Je cIus com u Imugem Jo Gul. veuuucIo Flores, resIJeute e
comuuJuute Jo exrcIto uruguuIo.
MoutetIJeo, como orto Je ussugem, receheu mIlhures Je
solJuJos Ju AlIuuu Juruute toJu u guerru. Os estJIos Je DesIJerIo
fouuut, Chutte G Broohs e Bute G CIu reulIzurum ceuteuus Je retru-
tos
15
. Alm JIsso, forum meucIouuJos outros rofIssIouuIs que tru-
hulhurum como retrutIstus uu cuItul orIeutul Juruute u guerru, como
AlfreJo vIgouroux, Auselmo FleurquIu, EurIque SchIheuJuutz,
MurtIuez y BIJurt, George Bute e fuuu wuuJer weyJe.
290
Os fotgrufos urgeutIuos, ou que u urtIr Ju ArgeutIuu fuzIum
seus uegcIos, tumhm forum futorecIJos elu roxImIJuJe com
seus estJIos uu rImeIru fuse Ju guerru. o cuso, Jeutre outros,
em RosrIo, Jo ulemuo forge EurIque AlfeJ, e em CorrIeutes, Je
PeJro BeruuJet
16
.
DeoIs Ju reuJIuo Ju coluuu Je EstIgurrIhIu, ulguus rIsIoueI-
ros uruguuIos forum letuJos u Porto Alegre e fotogrufuJos elu
IuIcIutItu Je um ofIcIul hrusIleIro, cujo uome se erJeu. O fot-
grufo tumhm JescouhecIJo. Umu Jus fotos truz u legeuJu: Sol-
JuJo uruguuIo AutouIo Gomes, rIsIoueIro em UruguuIuuu. Tem
21 uuos Je IJuJe. Nuturul Ju tIlu Je fuguuruo, uo PuruguuI. Muu-
JeI tIrur este retruto em Porto Alegre, em 27 Je uhrIl Je 1867.
Como u reuJIuo uruguuIu ocorreu em 18 Je setemhro Je 1865,
este e os outros que comem umu srIe Je uroxImuJumeute
seIs retrutos Je rIsIoueIros, utuulmeute uu BIhlIotecu NucIouul
uo RIo Je fuueIro, eserurum sete meses uru serem feItos.
O retruto Je rIsIoueIros uruguuIos urece ter se toruuJo
rtIcu comum eutre os retrutIstus que utuurum uo luJo Jus tro-
us Ju ulIuuu. DItersos rofIssIouuIs, toJos uuuImos, retrutu-
tum ofIcIuIs e solJuJos uruguuIos, teuJeuJo us fotos em formu-
to curte-Je-tIsIte.
As u Jerrotu Jos ulIuJos em CuruuItI, em setemhro Je 1866,
u guerru sofreu umu uruJu, em que os ulIuJos trocurum seus co-
muuJuutes e reorguuIzurum seu exrcIto. As oerues mIlItures
JecIsItus s serIum retomuJus u urtIr Je setemhro Je 1867. Esse
erIoJo, em que os ulIuJos ermuuecerum estucIouuJos em TuIutI,
rereseutou umu terJuJeIru heuuo uru os fotgrufos: erum mI-
lhures Je oteucIuIs clIeutes ucuutouuJos. FoI gruuJe u roJuuo
uesse erIoJo. Ceuteuus Je curte-Je-tIsIte retrutum os solJuJos
ulIuJos, com o ucumumeuto como fuuJo. O cotIJIuuo Jo gruuJe
exrcIto ImohIlIzuJo foI regIstruJo or JItersos fotgrufos uuuI-
mos: u ruu Jo comrcIo, umu rocIssuo uo ucumumeuto, u guur-
Ju Jo geuerul CuxIus, solJuJos uo reJor Jo fogo etc.
Outrus fotos, como u que letu u legeuJu offIcIues hrusIleIros,
Je toltu Je umu Jescohertu, uesur Je etIJeutemeute urruujuJus,
suo umu teututItu Je se chegur erto Ju uuo uo frout, uo retrutur
homeus que retoruum Je umu utrulhu juuto us lIuhus IuImIgus.
291
As u couquIstu Je HumuIt, em julho Je 1868, u guerru
muJou seu curso: umu srIe Je tItrIus ulIuJus foI o reuucIo
Jo fIm Jo couflIto. Curlos Cesur, fotgrufo Jo RIo Je fuueIro, estete
em HumuIt ocuuJu uesse uuo, fuzeuJo retrutos Je exterIor e
IuterIor Ju Igreju JestruIJu uu uutIgu fortulezu uruguuIu e uo ucum-
umeuto hrusIleIro em TuIu-cu, fotogrufuuJo ofIcIuIs hrusIleIros
em suus hurrucus e ruuchos.
As crIuuus uruguuIus, que JIsfuruJus Je solJuJos com hur-
hu ostIu e rIfles Je muJeIru luturum uu ltImu fuse Ju guerru,
tumhm forum retrutuJus. No Museu HIstrIco Je Bueuos AIres
cousertum-se us Juus fotogrufIus em formuto curte-Je-tIsIte que
mostrum coros luceruJos Je meuIuos, uo que tuJo IuJIcu Iufuu-
tes sohretIteutes Jus hutulhus Je Iomus vuleutIuus e Acostuu.
Cuurterolo ufIrmu que se trutu Jo uIco exemlo que sohretIte
Jo uso Ju Imugem como Iustrumeuto olItIco Juruute u guerru
Jo PuruguuI
17
. Isso JetIJo uo emrego que foI JuJo uos retrutos,
utIlIzuJos como rotu Je que o regIme Je Iez uuo tIuhu o
meuor escrulo em sucrIfIcur quulquer huhItuute Jo PuruguuI
uru se muuter uo oJer.
No fIuul, uumu AsuucIu ocuuJu, uureceu um Iugls ruJIcu-
Jo em MoutetIJeo, fohu FItzutrIch, que reulIzou fotogrufIus Ju
cIJuJe, Jos rIsIoueIros etc. Numerosus tIstus Ju cIJuJe forum
tumhm roJuzIJus or fotgrufos uuuImos, mostruuJo u estu-
uo Je treus, u cuteJrul etc.
A urtIr Je 1869 e ut 1870, uurece umu srIe Je fotos tomu-
Jus uo PuruguuI, Je uutorIu uuuImu, que mostrutu o uIs Jerrotu-
Jo e os sIuuIs Jo ufustumeuto Je Iez Jo oJer: o ulcIo Je
Iez ocuuJo elu IufuuturIu hrusIleIru e com umu torre u meuos,
efeIto Jos homhurJeIos Ju esquuJru ImerIul, u rorIeJuJe rurul
Je muJume Iyuch em PutIo-Cue cercuJu Je teuJus Jo exrcIto
hrusIleIro, festus e comemorues Je mIlItures, trIucheIrus ulIuJus
e trous hrusIleIrus em muuohrus rxImus u cuItul uruguuIu.
O fruucs PeJro BeruuJet, que tumhm truhulhou em CorrIeutes,
reulIzou, em AsuucIu, umu srIe Je fotos Jo murechul Iez, Je
seu fIlho PuuchIto, Je muJume Iyuch e outros ersouugeus eutre
1865 e 1870
18
. Umu couhecIJu foto Je FruucIsco Iez, tucIturuo,
ouco temo uutes Je suu morte, tumhm foI Je suu uutorIu.
292
ESTEBAN GARCIA: FOTGRAFO DE BATE G CIA.
A Jocumeutuuo fotogrfIcu Ju guerru Jo PuruguuI, uesur Jo
tolume Je retrutos roJuzIJos, fIcou murcuJu elu IuIcIutItu Jo
estJIo e fIrmu Bute G CIu. Je MoutetIJeo, que muuJou Estehuu
GurcIu, um tcuIco uruguuIo, uru roJuzIr umu srIe Je fotogrufIus
sohre o couflIto eutre uhrIl e setemhro Je 1866.
CheguJos uo Prutu em 1859, os uorte-umerIcuuos Bute estuhe-
lecerum-se como fotgrufos em MoutetIJeo em juuho Je 1861.
O estJIo eru Je rorIeJuJe Je George Thomus Bute e seu Ir-
muo, Jo quul uuo se couhece o reuome. A emresu tIuhu sucur-
suIs em IouJres e em Iu Hutuuu, uo que tuJo IuJIcu u curgo Jo
Irmuo Je George Bute, que retoruou u Iugluterru em 1861
19
.
No fIuul Je 1864 e IuIcIo Jo uuo seguIute, os fotgrufos Je
Bute G CIu. regIstrurum o homhurJeIo Je PuIsuuJu, cIJuJe uru-
guuIu que resIstIu us forus Je Flores, uoIuJo or hrusIleIros e
urgeutIuos. SeIs Imugeus forum eJItuJus com o tItulo PuysuuJ,
2 Je euero Je 1865 e ostus u teuJu. O lhum Je PuysuuJ,
uo ArquIto HIstrIco Je lu ArmuJu ArgeutIuu, truz estus fotogrufI-
us e outrus refereutes uo eIsJIo
20
.
Alm Jessu exerIucIu, certumeute os Irmuos Bute couhecI-
um o truhulho Jos fotgrufos hrItuIcos uu guerru Ju CrImIu e
Je Mutheu BruJy e suu equIe uu guerru Je Secessuo. Em 1865,
wuuJer weyJe ussou u ser o rorIetrIo Je Bute G CIu., que
coutIuuou muuteuJo o uome Jos uutIgos rorIetrIos.
FoI wuuJer weyJe, um quImIco helgu, quem reulIzou us ges-
tes juuto uo goteruo uruguuIo uru ohteuuo Je sulto-couJuto
u fIm Je que seus fotgrufos uJessem reseucIur us oerues
Jo suJeste uruguuIo. Aesur Je uuo ter curter ofIcIul, u exeJI-
uo coutou com uuxIlIo Je truusorte Jus uutorIJuJes, ohteuJo,
IuclusIte, u exclusItIJuJe Je comercIulIzuuo Jus fotos ut seIs
meses JeoIs Je fIuulIzuJu u guerru.
Emhoru u emresu fosse, uu ocu, rorIeJuJe Je weyJe, foI
Iuegtel u urtIcIuuo Jos Bute uo rojeto Je fuzer um regIstro Ju
guerru. Estehuu GurcIu, o muIs hhIl rofIssIouul Ju fIrmu, chefIutu
os truhulhos, reulIzuJos eutre muIo e setemhro Je 1866, JezesseIs
meses JeoIs Je PuIsuuJu
21
. Nu terJuJe, o erIoJo em que GurcIu
estete uu guerru ulgo uehuloso. DItersus fotogrufIus que lhe fo-
29}
rum utrIhuIJus tm Jutus osterIores u esse erIoJo. o cuso Ju
foto que regIstru u suIJu Jo comhoIo Jo Murqus Je CuxIus Je
TuIu-cu, ouJe os ulIuJos s chegurIum em julho Je 1867.
GurcIu JeIxou regIstruJu u cruezu Ju tIJu Je trIucheIru: os sol-
JuJos e ofIcIuIs uruguuIos, hrusIleIros e urgeutIuos, hosItuIs e
mIssus, rIsIoueIros uruguuIos, huterIus Je urtIlhurIu, o frout com
us lIuhus IuImIgus uo fuuJo, cuJteres uruguuIos uhuuJouuJos
etc. vule meuuo esecIul umu foto Ju IegIuo uruguuIu, formuJu
or Flores e IutegruJu or uruguuIos uJtersrIos Je Iez.
Tumhm JeJIcou uteuuo esecIul us uIsugeus que sertI-
rum Je ulco uru os comhutes, como us ruIuus Ju tomuJu Je
ItuIru (18 Je uhrIl Je 1866) ou Ju hutulhu Jo Suuce, ou BoqueIruo
(18 Je julho Je 1866).
GurcIu couseguIu tumhm o rImeIro Iustuutueo Ju guer-
ru, uo retrutur o corouel uruguuIo Ieu Pulleju uo exuto Iustuute
que, ferIJo mortulmeute uu hutulhu Jo BoqueIruo, foI letuJo uumu
mucu uru u retuguurJu. SolJuJos uegros Jo hutulhuo uruguuIo
FlorIJu ureseutum urmus uo reseItuJo ofIcIul, um Jos melho-
res crouIstus Ju rImeIru fuse Ju guerru.
Mus u foto muIs ImressIouuute Jo coujuuto, e Je toJu u
guerru tultez, u que se IutItulu moutu Je cuJteres uruguuyos
e que retrutou recIsumeute coros ressecuJos Je solJuJos mul
cohertos or uuos, rotutelmeute tItImus Iuseultus Jos comhu-
tes Je 24 Je muIo Je 1866. Estu foto e u que mostru us crIuuus
uruguuIus sohretIteutes Jos comhutes Je Iomus vuleutIuus e
Acostu-u, Je uutorIu JescouhecIJu, suo, sem JtIJu, os regIs-
tros fotogrfIcos muIs JrumtIcos Ju tIolucIu Ju guerru.
GurcIu truhulhutu com gruuJes uegutItos Je colJIo mIJo
sohre lucu Je tIJro Je 20 or 14 cm, em recrIos luhorutrIos
moutuJos em teuJus Je cumuuhu. Acumutu juuto us trous uru-
guuIus. Ao coutrrIo Je seus colegus, uuo urece ter tIruJo retrutos
Je solJuJos, JeJIcuuJo-se exclusItumeute us tIstus Ju guerru.
No fIuul Je 1866, u rImeIru srIe Je Jez fotogrufIus foI ostu
u teuJu, em cIus uo tumuuho orIgIuul Jo uegutIto. Ao que tuJo
IuJIcu, o emreeuJImeuto uuo tete muIto xIto. DeoIs Je
CuruuItI (22 Je setemhro Je 1866) e Ju morte Je mIlhures Je
joteus uus trIucheIrus uruguuIus, u guerru se couterteu em um
294
ussuuto Imoulur uru u socIeJuJe rIoluteuse
22
. Se us fotos uuo
teuJerum como o eseruJo, elo meuos urece terem sIJo rero-
JuzIJus em tolume cousIJertel, IuclusIte em formuto curte-Je-
tIsIte, ut muIto temo JeoIs Ju teuJu Jo estJIo.
Rurus colees urtIculures Ju ocu uuo truzem elo meuos
umu Jus fotos tIruJus or Bute G CIu. As colees essouIs Je
MItre e Je D. D. PeJro II, or exemlo, uuo suo excees. A ltI-
mu ossuI o lhum Iu guerru coutru el Puruguuy. Bute G CIu. w,
MoutetIJeo, com 12 fotos.
Em fetereIro Je 1867, weyJe uuuucIou u teuJu Jo estJIo.
O uoto rorIetrIo, Je osse Jos uegutItos Jo PuruguuI e
PuIsuuJu, uuuucIou umu uotu coleuo Je 21 tIstus Ju guerru. Os
utores muJutum, os uegcIos rosseguem.
O FOTGRAFO NO ACAMPAMENTO
A uotIJuJe uru os fotgrufos ItIueruutes eutoltIJos uu coher-
turu Ju guerru, eru, JIgumos, u sItuuuo Je cumo. AcostumuJos
us couJIes Je tIJu em cIJuJes, tIterum que se truusortur e uo
seu equIumeuto em curros Je hoI or mIlhures Je quIlmetros
ut os ucumumeutos Jus trous, ouJe se ucomoJutum como o-
JIum em teuJus ou em JesmuuteluJos hurrucos Je ulhu, meIo
cohertos or louus. Umu lItogrufIu, feItu sohre fotogrufIu, e uhlI-
cuJu uu vIJu FlumIueuse em 1866, J umu Imugem Jus Jurus
couJIes Je tIJu Jos fotgrufos uo ohre ruucho JescrIto como
EstuhelecImeuto Je ErJmuuu G Cutermole, uu Ilhu SerrIto.
Os rofIssIouuIs Jos curte-Je-tIsIte estuhelecIum-se rxImos
us ruus Jo ComrcIo, exIsteute uos ucumumeutos Jus trous Ju
AlIuuu Juruute quuse toJu u guerru. RecehIum u clIeutelu em seus
recrIos estJIos ou IuJo ut suus teuJus e hurrucus. s fotos feI-
tus em estJIo, com cortIuus com Jeseuhos geomtrIcos gregus,
coluuus e huluustruJus greco-romuuus, ugoru se somutum uquelus
feItus com fuuJo uuturul e Je IusIruuo guerreIru: teuJus, fogueI-
rus, surIlhos, esuJus euJuruJus, eufIm, o ucumumeuto e suus
rstIcus couJIes. Outros fotgrufos, como os eutIuJos or Bute
G CIu. Je MoutetIJeo em 1866, mouturum suu teuJu em leuo
ucumumeuto Je trous em TuIutI, juuto u um osto Je ohsertu-
uo eletuJo, muugrullo.
295
Se, uru rofIssIouuIs hrusIleIros ou que utuutum uo BrusIl, u
sItuuuo Je fotogrufur uumu guerru eru umu uotIJuJe, o mesmo
uuo oJe ser JIto Jos urgeutIuos. ExIstIu, uu ArgeutIuu, umu truJI-
uo Je regIstros fotogrfIcos Je couflItos Iuteruos, uuterIor u guerru
Jo PuruguuI
2}
. De 185} u 1862, Juruute u lutu Jos estuJos urgeutIuos
(com os FeJerulIstus Ju CoufeJeruuo ArgeutIuu, com cuItul uu cIJu-
Je Je Puruu, JIsutuuJo o coutrole Ju uuuo com os UuItrIos Jo
EstuJo Je Bueuos AIres, seJIuJos uu cIJuJe Je mesmo uome), Ju-
guerreotIIstus e fotgrufos regIstrurum coutIuuumeute retrutos Je
cuuJIlhos, moutoueros Iusurretos e exrcItos regulures.
As rImeIrus fotogrufIus tomuJus em Bueuos AIres j oJIum
ser cousIJeruJus fotogrufIus mIlItures, tIsto que umu Jelus mos-
tru o exrcIto Je UrquIzu eutruuJo uu cIJuJe us u Jerrotu Je
Rosus e outru o retruto Jo teuceJor
24
. O formuto curte-Je-tIsIte
teIo uceutuur u roJuuo Je retrutos mIlItures, mus uuo fuuJou o
guero, como uo BrusIl.
Alm Je suIrem Jo estJIo Jus cIJuJes e Je se truusorturem
uru os ucumumeutos mIlItures, os fotgrufos Ju guerru souhe-
rum Iucororur uotIJuJes uu comosIuo Je seus truhulhos, que
guuhutum em reulIsmo, JeIxuuJo Je ser ueuus retrutos. At o
muIs rosuIco curte-Je-tIsIte ussutu, or foru Jo momeuto, u
uJquIrIr sIguIfIcuJo esecIul como um Jocumeuto hIstrIco.
5 4-64)65 ,) /7-44)
At u guerru Jo PuruguuI, uuucu se tIuhu tIsto Imugeus Je
trous Jo BrusIl comhuteuJo, muIto meuos uo exterIor. Nu Argeu-
tIuu e uo UruguuI j se couhecIum JuguerretIos e fotogrufIus
Je eIsJIos mIlItures Ju couturhuJu tIJu olItIcu Jesses JoIs
uIses eutre us JcuJus Je 1840 u 1860. O hlIco Jesses uIses
oJIu ter, or meIo Jus fotogrufIus, uuo s us trous uucIouuIs
mus tumhm o IuImIgo.
Mesmo exloruuJo gueros e temus Je fotogrufIus j cousolI-
JuJos, como retrutos e uIsugeus sohre temus mIlItures, o cou-
juuto Je muterIul roJuzIJo ureseutu sIguIfIcutItus JIfereuus
em reluuo u roJuuo uuterIor ou Jos temos Je uz. Quulquer
que fosse o ussuuto, u guerru como que truusformou u quulIJuJe
Jo muterIul roJuzIJo.
296
As teututItus, uIuJu que hoje uos ureum recrIus, Je se cu-
tur u uuo uus lIuhus Je comhute suo sIguIfIcutItus. As fotos Je
offIcIues hrusIleIros, Je toltu Je umu Jescohertu, Je um ofIcIul
urgeutIuo, reteusumeute em comhute e urmuJo Je suhre e retl-
ter, ou o retruto Ju morte Jo corouel Pulleju suo teututItus Je fuzer
o regIstro fotogrfIco guuhur ugIlIJuJe, escuuuJo Ju retIsIhIlIJuJe
e ImohIlIJuJe Jo estJIo.
Os fotgrufos uhuuJouurum umu certu rIgIJez uu comosIuo
Jus fotos em umhIeutes fechuJos e ussurum, JuJus us couJIes, u
fuzer retrutos em cumo uherto, em meIo u teuJus, huterIus Je cu-
uhes, cuJteres, hurrucus e solJuJos. MuItus fotos, IufelIzmeute
uuuImus, fIzerum Jo cotIJIuuo Jo ucumumeuto guerreIro o seu
fuuJo. Temos fotos que, uo coutrrIo Jo que eru feIto uu ocu,
cultItutum umu reulIJuJe sem retoques, com os ersouugeus em
sItuues ureseutuJus como esoutueus, uuo em oses rIgIJus.
Puru u fotogrufIu Ju ocu, cujo euquuJrumeuto e comosI-
uo erum regIJos elu lgIcu Je comosIuo Ju Iuturu ucuJmI-
cu, uquIlo eru umu muJuuu. Nuo eru umu ulteruuo uo uuoru-
mu IuteruucIouul Ju fotogrufIu, umu tez que truhulhos como o Je
Mutheu BruJy sohre u guerru cItIl uorte-umerIcuuu j truzIum muI-
tus Jessus uotIJuJes. Eru umu Iuotuuo, uo eutuuto, uo tIo Je
fotogrufIu que se fuzIu uo coue sul uus JcuJus Je 1850 e 60.
Em termos formuIs, u guerru Jo PuruguuI urejou us comosI-
es Jus fotos mus o ussuuto toruou-us muIs esuJus, muIs hIstrI-
cus. De quulquer formu, os rofIssIouuIs eutoltIJos, elus couJI-
es e elo ussuuto, forum foruJos u uJotur solues orIgIuuIs
uru umu sItuuuo uotu, que u muIorIu Jeles uuucu hutIu fotogrufu-
Jo: retrutur cItIs em trujes JomIugueIros uum estJIo eru hem
JIfereute Je retrutur solJuJos uo cumo Je hutulhu.
As urtIculurIJuJes Jo ucomuuhumeuto Ju guerru fuzIum
os fotgrufos, rIucIulmeute os que utuutum rxImos uo frout,
u reeusurem ulguus Jos fuuJumeutos Jo ofIcIo: como truhulhur
com o Iusttel colJIo uo culor e umIJuJe, como fuzer u comosI-
uo Jus fotos foru Jo estJIo, como fuzer retrutos uuturuIs Je
solJuJos e uIsugeus, como fotogrufur uotus oses e ussuutos
eJIJos elos rrIos solJuJos etc.
297
Mesmo os sImles retrutos guuhutum JrumutIcIJuJe. MuItos
Jos retrutuJos, u muIorIu ofIcIuIs que oJIum ugur uru terem
suu Imugem ImortulIzuJu, morrIum ouco temo JeoIs em com-
hute ou or Joeuus. A Imreusu IlustruJu, rIucIulmeute uo
BrusIl e meuos uu ArgeutIuu e uo UruguuI, reroJuzIu lItogrufIus
Jos hrutos que morrIum huseuJos em cIus Je curte-Je-tIsIte.
Os herIs ugoru tIuhum um rosto e os mortos JeIxutum Je ser
uuuImos. A IuJItIJuulIzuuo Jus tItImus Ju guerru fuzIu seus cus-
tos humuuos urecerem muIores.
A foto guuhutu ImortucIu, eufIm, como ltImu Imugem Jos
muItos que uuo tolturum. Os curte-Je-tIsIte truusformurum-se em
testemuuhos Je que uquelus essous, tuo comuus, coutIterum,
uo eutuuto, com ulgo extruorJIurIo. Seu tulor como ohjeto Je
ufeto e Jocumeuto hIstrIco muJu, se comuruJo uos reulIzuJos
em temo Je uz.
Os retrutos truusformurum-se em ulgo uoto. As fotos Je rIsIo-
ueIros uruguuIos, feItus em Porto Alegre e meucIouuJus utrs, suo
um exemlo JIsso. A tIsuo Jo IuImIgo, suhItumeute truusformu-
Jo em ser humuuo, tocutu ut os muIs Juros Jefeusores Ju guerru.
O curte-Je-tIsIte truusformu-se em Jocumeuto hIstrIco, em teste-
muuho e JeuucIu. Como ueste cuso, muItos Jos outros regIstros,
Je retrutos u uIsugeus, feItos or etIJeute Iuteresse comercIul,
toruurum-se, IutoluuturIumeute, Jocumeutos Je crItIcu Ju guerru.
Isso orque, uo mesmo temo que regIstrutum o heroIsmo
Jos comhuteutes, regIstrutum tumhm o ucumumeuto mumhem-
he, u recurIeJuJe Jos exrcItos, os homeus JesmuzeluJos, os
mIlhures Je mortos, u mIsrIu, eufIm, Je toJos os couteuJores.
A tIsuo crItIcu truzIJu elos regIstros fotogrfIcos e u Imou-
lurIJuJe Jo couflIto JetIJo uo umero Je huIxus, uusucIu Je
tItrIus e o IuIcIo Jos recrutumeutos comulsrIos, j u urtIr Je
setemhro Je 1865, ujuJum u exlIcur o ouco sucesso Je eJIes
Je fotos exclusItumeute JeJIcuJus u guerru, como Je Bute G CIu.
f hustutum us uotIcIus textuuIs Jo couflIto IutermIutel.
As Imugeus Ju guerru uuo ermItIum ufuuIsmo, mesmo us Je
suu fuse IuIcIul. veuJo o IuImIgo rIsIoueIro, ou em Ilhus Je
cuJteres, s se couseguIu seutIr euu. Iouge Je emulurem os
esIrItos guerreIros, us fotos fuzIum Jesejur u uz.
298
As fotos Jo couflIto tumhm Iuuugururum u ossIhIlIJuJe Je
suu utIlIzuuo como rouguuJu Je guerru. Os regIstros Ju guer-
ru Jo PuruguuI, mesmo uqueles que forum utIlIzuJos em rou-
guuJu uutI-Iez, Ium muIto ulm Jos seus fIus IJeolgIcos Ime-
JIutos. DeuuucIutum u estuIJez Ju guerru.
Nuo se Jete suhestImur u ImortucIu Jo regIstro fotogrfI-
co, em formuto curte-Je-tIsIte ou or meIo Je suu cIu e uhlIcu-
uo em lItogrufIus elu Imreusu Ju ocu, uu formuuo Je umu
oIuIuo hlIcu coutrrIu u coutIuuIJuJe Jo couflIto uos uIses
Ju AlIuuu, ueuus um uuo JeoIs Je seu IuIcIo.
A cruezu Jo ussuuto, em resumo, fez com que gueros Je fo-
togrufIus j couhecIJos, como retrutos e uIsugeus, se truusformus-
sem em ulgo uoto. A guerru urejou u fotogrufIu em termos formuIs,
JuuJo-lhe lIherJuJe Je comosIuo e escolhu Je ussuutos uotos.
Ao truzer u fotogrufIu uru o cumo Jo uotIcIrIo, fez com que JeIxusse
Je cIrculur ueuus como rotu Je ufeto eutre essous.
A guerru Jo PuruguuI estuheleceu u ImortucIu Ju utIlIzuuo
joruulIstIcu Ju fotogrufIu Je guerru, mesmo or IutermJIo Je
cIus, em lItogrufIus, Jos orIgIuuIs, uo BrusIl, uu ArgeutIuu e,
uum gruu meuor, uo UruguuI. A Imreusu IlustruJu, u gruturu e u
Iuturu Jetem muIto u fotogrufIu Jo erIoJo, utIlIzuJu or quuse
toJos os uutores Jo erIoJo como referucIu.
Mus u fotogrufIu tumhm Jeseutolteu umu lIuguugem r-
rIu, or meIo Jos lhuus, huseuJu uu ugIlIJuJe Jo regIstro e Je
suu reutuhIlIJuJe comercIul. Euquuuto ussuuto, JeIxou Je ser umu
coIsu fumIlIur e rItuJu e truusformou-se em coIsu Je Iuteresse
hlIco. A guerru, sem JtIJu, umlIou os lImItes Je roJuuo e
cousumo Ju fotogrufIu uo coue sul.
A guerru Jo PuruguuI com u TrIlIce AlIuuu ocorreu coutem-
oruueumeute u Jescohertu Je rocessos tcuIcos que ermItIrum,
uo erIoJo, umu ofertu Je Imugeus ut eutuo IuJItu, or meIo Ju
Imreusu IlustruJu e Ju gruturu, Ju Iuturu e Ju fotogrufIu.
ResultuJo Je rojetos uucIouulIstus ofIcIuIs e Jo rsero
mercuJo Je Imugeus, u IcouogrufIu Ju guerru Jo PuruguuI uuo
Iuotou ueuus em truzer u guerru uru juuto Ju oIuIuo hlIcu.
A reutuhIlIJuJe comercIul Jo ussuuto Iuuugurou u coherturu tI-
suul Je couflItos, uo mesmo temo que luuou e tIuhIlIzou us tc-
299
uIcus, u fotogrufIu e u lItogrufIu, que ossIhIlIturIum suu coutIuuIJu-
Je. A Iuturu, uesur Jus ultus tuxus Je tIsItuuo Jus exosIes,
estete louge Je oJer ucomuuhur u ruIJez com que se roJuzIum
Imugeus em estJIos fotogrfIcos ou em reJues Je joruuIs. Tor-
uutu-se ImossItel, uos goteruos, etItur u suhtersuo ImugIstIcu
truzIJu elu fotogrufIu e elu Imreusu IlustruJu. Agoru, u socIeJu-
Je tIuhu outrus Imugeus uru coutruor u IcouogrufIu ofIcIul.
DIuute Ju mussu JesorJeuuJu Je Iuformues e Je uotos
ussuutos truzIJos elu fotogrufIu, us Iuturus ucuJmIcus truusfor-
murum-se em ulegorIus JestIuuJus u rJIos e reurtIes hlI-
cus. Nuo estIterum uo ulcuuce Jo hlIco Juruute u guerru u uuo
ser em exosIes uu corte e em feIrus IuteruucIouuIs.
Tultez u muIor heruuu JeIxuJu or essu fehre Je Imugeus
Jo erIoJo foI, rImeIrumeute, estu ossIhIlIJuJe Jo seu uso
joruulIstIco, ocorrIJu sImultuueumeute com umu certu luIcIzuuo,
uo seutIJo Ju suu muIor IuJeeuJucIu em reluuo us rereseutu-
es quuse ofIcIuIs Ju trIu. Nuo erum s os goteruos, ufIuul, os
resousteIs elu formuluuo Jo que serIum us curucterIstIcus uu-
cIouuIs Jesses uIses.
A Iuturu ucuJmIcu suhteucIouuJu elo EstuJo erJeu suu
hegemouIu Je umu formu hruscu, como formu Je rereseutuuo
Ju uuuo. Extrutos mJIos Ju ouluuo urhuuu, tecuIcumeute
quulIfIcuJos e olItIcumeute excluIJos, huscutum, como uo cuso
hrusIleIro, formus Je rereseututItIJuJe e cIJuJuuIu uum uIs reul,
louge Jus IJeulIzues clussIcIstus ou romutIcus. O reulIsmo
reteuJIJo elu fotogrufIu comhIuutu com u turefu Je letuutur,
cIeutIfIcumeute, os rohlemus uucIouuIs u que reteuJIu o eusu-
meuto rogressIstu Ju ocu.
NOTAS
1
KOSSOY, BrIs. OrIgeus e exuusuo Ju fotogrufIu uo BrusIl. Sculo XIX. Fuuurte,
RIo Je fuueIro, 1980, . 29.
2
vASQUEZ, PeJro. D. D. PeJro II e u FotogrufIu. RIo Je fuueIro, FuuJuuo Roherto
MurIuho e ComuuhIu IuteruucIouul Je Seguros/ EJItoru IuJex ImrIutu, RIo
Je fuueIro, 1986, . 19. vASQUEZ, PeJro. A FotogrufIu uo BrusIl Jo sculo
Jezeuote - Jo Pur u Suo Puulo. Iu A FotogrufIu uo BrusIl Jo sculo XIX. Suo
Puulo, PIuucotecu Jo EstuJo Je Suo Puulo, 199}.
}00
}
SONTAG, Susuu AuJ Amurul, Arucy Ahreu. Asectos Ju comuuIcuuo tIsuul
uumu coleuo Je retrutos. Iu MOURA, Curlos EuguIo MurcouJes Je (org.).
Retrutos quuse Iuoceutes. Suo Puulo, EJ. Nohel, 198}, .118.
4
KOSSOY. o. cIt. . 42.
5
IJem. . }8 e vASQUEZ. o. cIt., . 20.
6
KOSSOY. o. cIt., . }8 e vASQUEZ. o. cIt., . 20.
7
Cuurterolo, MIguel Augel. Uuu Guerru eu el IIeuzo- Iu fotogrufIu y su IuflueucIu eu
lu IcouogrufIu Je lu Guerru Jel Puruguuy. Iu El Arte eutre lo PhlIco y lo PrItuJo.
vI foruuJus Je TeorIu e HIstorIu Je lus Artes. Bueuos AIres, 1995, . 95. CASABAIIE,
AmuJo Becquer e CUARTEROIO, MIguel Augel. Imgeues Jel rIo Je lu Plutu.
CruIcu Je lu fotogrufIu rIoluteuse. EJItorIul Jel Fotogrufo, Bueuos AIres, 1985.
8
GESUAIDO, vIceute. HIstorIu Je lu FotogrufIu eu AmerIcu. DesJe Alushu hustu
TIerru Jel Fuego eu sIglo XIX. Cu. Puruguuy. Bueuos AIres, EJItorIul SuI
GeuerIs, 1990, . 2}4.
9
KOSSOY. o. cIt.
10
FERREIRA DE ANDRADE, fouquIm Murul. A Coleuo Jo ImeruJor. Iu BIhlIo-
tecu NucIouul, A Coleuo Jo ImeruJor: fotogrufIu hrusIleIru e estruugeIru
uo sculo XIX (cutlogo). BIhlIotecu NucIouul e Ceutro Culturul Buuco Jo
BrusIl, RIo Je fuueIro, 1997, . 02.
11
IJem e vASQUEZ, o. cIt.
12
CUARTEROIO. o. cIt., . 98.
1}
IUQUI-IAGIEYZE, fulIo M. UuIformologIu y fotogrufIu uutIguu: uuu felIz ulIuuzu
recIrocu. Iu IIo. Cougreso Je HIstorIu Je lu FotogrufIu. OrguuIzuJo or el ComIte
EjecutIto Permuueute Je Cougresos Je HIstorIu Je lu FotogrufIu eu lu ArgeutIuu
cou el uusIcIo Je lu FeJerucIou ArgeutIuu Je FotogrufIu F.A.F. y el CIrculo MeJI-
co Je vIceute Ioez. EJ. MuuJo TcuIco S.R.I., Bueuos AIres, 1994, .150.
14
IUQUI-IAGIEYZE. o. cIt., . 150.
15
CUARTEROIO, MIguel Augel. IcouogrufIu Je Guerru- FotogrufIus Je lu TrIle
AlIuuzu 1865- 1870. Iu MemorIu Io. Cougreso Je HIstorIu Je lu FotogrufIu.
2}-24 muyo 1992. FlorIJu- PcIu. Bueuos AIres, . 57.
16
CUATEROIO. o. cIt., . 95.
17
CUARTEROIO. o. cIt., . 58.
18
GESUAIDO. o. cIt., . 2}4.
19
CUARTEROIO. o. cIt., . 55.
20
IUQUI-IAGIEYZE, fulIo M. e IUX-wURM, MIrtu S. IurruuJurt Je. El lhuu Jel
homhurJeo Je PuysuuJ Je lu coleccIu Jel ComoJoro D. fos Muruture (1864-
1865), Cougreso Je HIstorIu Je lu FotogrufIu. OrguuIzuJo or el ComIte EjecutIto
Permuueute Je Cougresos Je HIstorIu Je lu FotogrufIu eu lu ArgeutIuu cou el
uusIcIo Je lu FeJerucIou ArgeutIuu Je FotogrufIu F.A.F. y el CIrculo MeJIco Je
vIceute Ioez. EJ. MuuJo TcuIco S.R.I., Bueuos AIres, 1994, .129.
21
CUARTEROIO. o. cIt., . 55.
22
CUARTEROIO. o. cIt., . 97.
2}
IUQUI-IAGIEYZE. El lhuu..., UuIformologIu..., o. cIt., . 150.
24
IJem.
ArtIgo recehIJo em 08/98 e urotuJo em 06/99.
}
0
1
1.IItogrufIu
Je DuumIer
Iu BouleturJ
u 06 Je 25/
05/1862
2. Autor Jesc.
(cIrcu 1860):
curte-Je-tIsIte
com retruto
em ulhmem
Je FruucIsco S.
Iez. IHGB
Rf.
}
0
2
}. Autor Jesc. (1867): curte-Je-tIsIte com
retruto Jo uruguuIo AutouIo Gomes. BI-
hlIotecu NucIouul RIo Je fuueIro.
4.Autor Jesc. (cIrcu 1867): JoIs curtes-Je tIsIte mostruu-
Jo solJuJo e ofIcIul uruguuIos cuturuJos or ofIcIuIs hru-
sIleIro e urgeutIuo resectItumeute. BIhlIotecu NucIouul RIo
Je fuueIro.
}
0
}
5.Autor Jesc. (cIrcu
1867): rocIssuo uo
ucumumeuto em
TuIutI BIhlIotecu NucI-
ouul RIo Je fuueIro.
}
0
4
6.Autor Jesc. (cIrcu 1867): ofIcIuIs urgeutIuos em TuIutI. BIhlIotecu NucIouul RIo Je fuueIro.
}
0
5
7.Autor Jesc.
(cIrcu 1869): u-
lcIo Jos Iez
ocuuJo or tro-
us hrusIleIrus.
BIhlIotecu NucIo-
uul RIo Je fuueI-
ro.
}
0
6
8.Estehuu GurcIu (1866): u morte Jo cel. Ieu Pulleju. BIhlIotecu NucIouul RIo Je fuueIro.
}
0
7
9. Estehuu
GurcIu (1866):
moutu Je cu-
Jteres uru-
guuyos. BIhlIo-
tecu NucIouul
MoutetIJeo.
}
0
8
10.Estehuu GurcIu
(1866): gruo Je
rIsIoueIros uru-
guuIos. BIhlIotecu
NucIouul Moute-
tIJeo.
}
0
9
11.Estehuu GurcIu
(1866): teuJu Ju
equIe Je fotgru-
fos Je Bute G CIu.
fuuto u um osto
Je ohsertuuo mIlI-
tur. BIhlIotecu NucI-
ouul MoutetIJeo.
}10