1

"CHP Genel Sekreterli!i Yksek Makamna":

30'lu ve 40'l yllarda Halkevleri'yle ilgili CHP'ye gnderilen "ikayet ve dilek
mektuplar zerine ksa bir sz
*

Alexandros Lamprou
**


zet
Bu yaz, Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterli!i'ne 1932-1951 yllar arasnda
Halkevleri'yle ilgili olarak gnderilmi" "ikayet ve dilek mektuplarn tantmay
amalamaktadr. Bu hedefe ynelik olarak iki yz a"kn mektup incelenmi"tir. Genel
olarak "ikayet yazma prati!ine, bu prati!in gnderici ile alc iin i"levlerine ve bu
mektuplarn dnemin tarihine ili"kin kaynaklar olarak nemine temas edilmi"tir.
Abstract
This article aims to present petitions and letters of complaint regarding the People's
Houses that were sent to the Secretary General of the Republican People's Party
between the years 1932 and 1951. More than 200 letters have been studied for this
purpose. The practice of writing complaint letters in general, the functions of this
practice for the sender and the addressee, and the importance of those letters as
sources regarding the history of that period have been touched upon.
Anahtar Kelimeler
Dilek ve "ikayet mektuplar, Halkevleri, CHP Genel Sekreterli!i, Parti Mfetti"li!i,
Dilek Sistemi

Giri"
Bu yaz, T.C. Ba"bakanlk Devlet Ar"ivleri'ndeki tasniflerin birinde, Cumhuriyet Halk
Partisi Ar"ivi'nde bulunan, 19321951 yllar arasnda CHP Genel Sekreterli!i'ne
Halkevleri'yle ilgili gnderilen ""ikayet ve dilek" mektuplarn tantmay
amalamaktadr. #lk olarak "ikayet/dilek yazma prati!ine ksa bir giri" yaplacak, bu
prati!in belirtilen dnemdeki yaygnl! ile, hem gnderen (birey/ler, nadiren bir
topluluk, mesela bir ky) hem de alc (devlet, iktidar) iin i"levleri belirlenmeye
al"lacaktr. #kinci olarak, mektuplarn tasnifi/tanmlar ve ieriklerine ili"kin baz
konulara de!inilecek; mektuplardan birka rnekle, bu tr kaynaklarn dnemin tarihi
iin nemi ve nasl kullanlabilece!i ksaca tart"lacaktr.
Burada kullanlan mektuplarn o!u, "Halkevleriyle #lgili $ikayet ve Dilek
Mektuplar" isimli dosyalarda bulunmaktadr.
1
o!u zaman bu mektuplara ili"ik
olarak iktidar partisinin konuyu ara"trmak zere tayin etti!i mfetti"lerin ya da bir
parti mensubun "ikayet/dilek konusu zerine yazdklar raporlar da bulunmaktadr. Bu
makale, Cumhuriyet Halk Partisi Ar"ivi'nden derlenen 200'den fazla mektuptan
yararlanarak kaleme alnm"tr. Bu mektuplarn hepsi, birka istisna haricinde, tek bir
ki"i tarafndan yazlm" "ikayet/dilek mektuplardr. Mektuplarn bir ksm, "Bir
Vatanda"", "Bir Partili", "Bafra Genli!i" ya da "Trabzon Halk" gibi ifadelerle,
isimsiz ve imzasz gnderilmi"tir. Nadiren de, mfetti"lerin raporlarna gre,
mektuptaki isim ve imzann yanl" ya da uydurma oldu!u anla"lmaktadr.
2
Dilek/"ikayet yazma prati!ine ili"kin birka sz
Prati!in gemi"i
Gerek devlet, gerekse de Sultan'a, genelde iktidara dilek ya da "ikayet ieren mektup
yazma prati!inin uzun bir gemi"i vardr. Osmanl ar"ivlerinde bulunan $ikayat
Defterleri ve mftilik ar"ivlerinde Ma'ruz ad altndaki vesika kolleksiyonlarndaki
"ikayetler ya da "arz sunmak", prati!in yaygnl!n aka gstermektedir. Halil
#nalck'a gre, Orta Do!u devlet ve hkmet sisteminin temel prensibi, adalet
kavramna dayanr. Bu adalet kavram, halkn "ikayetlerini do!rudan do!ruya
hkmdara sunabilmesi ve onun emrile hakszlklarn giderilmesi, demektir. Ksaca
herkesin "ikayet

iin, 'arz sunma hakk vardr.
2
te yandan, "ikayet sunma
prati!inin hkmdar/iktidarn nemli bir me"ruiyet ihtiyacn/i"levini kar"lad!
anla"lmaktadr. Son 10 senedir dilek/"ikayet mektuplar zerine yazlm" olan
eserlere gre, Avrupa lkelerinde Orta a!'dan 20nci yzyla ve hatta bugne kadar
arz/dilek/"ikayet yazmak/sunmak ok yaygn bir pratiktir.
3
Bir Alman atasznn
ifade etti!i gibi, "herkes dileke yazmakta ve su imekte zgrdr."
4

Trkiye 30'lu 40'l yllar
Bu makalede kullanlan mektuplarn yazld! 1930'lu 1940'l yllarda, uzun bir
gemi"e sahip olan "ikayet/dileke sunma prati!i devam etmekteydi.
Hkmdar/Sultan de!ilse de, iktidar partisi bu tr "ikayet ve dileklerin muhatabyd.
Ayrca 1930'larda ve 1940'l yllarn ilk yarsnda CHP'ye yazmak, devletle temas
kurmak demekti ve yazarlarn o!u bunun farkndayd. Bu mektuplarda "Parti",
"hkmet" ve "devlet" kelimeleri ayn yerlerde ve ayn anlamda kullanlmaktadr.
CHP'ye gnderilen mektuplar, sadece Halkevleri'yle ilgili de!ildir. Bu tr mektuplarla
dolu ba"ka dosyalar da ar"ivde mevcuttur. Bazlar yerel seimler ve Parti
kongreleriyle, bazlar da yerel Parti rgtleriyle ilgilidir. Devlet Ar"ivleri'ndeki CHP
Ar"ivi'nden ba"ka tasnif birimlerinde de ciddi miktarda "ikayet ve dilek mektuplar
mevcut oldu!unu kolayca tahmin edebiliyoruz. Devlet Ar"ivleri'nin web sitesinde
yaplacak basit bir aramann sonular, Ba"bakanlk zel Kalem Mdrl!'nden
Nafa Vekaleti'ne, Toprak #skan Genel Mdrl!'nden Muamelat Genel
Mdrl!'ne kadar birok kuruma gnderilmi" byk miktarda "ikayet mektuplar
oldu!unu gstermektedir. Ar"ivleri ak olmayan ba"ka devlet dairelerinde mektuplar
bulundu!u da muhakkaktr. Prati!in toplumdaki yaygnl!n gsteren bir ba"ka
malzeme de, gazetelere gnderilen ve bir ksm yaynlanan byk miktardaki "ikayet
mektuplardr.
5

!ikayet yazmak prati"inin nemi
Rejim #in
Halkn iktidara ihbar ve "ikayet gndermesi zellikle Nazi Almanyas ve Stalin
dnemi Sovyetler Birli!i'nde desteklenmi" bir uygulama olmakla beraber, bu durum
ororiter/totaliter rejimlere has de!ildir. Gnmz rejimlerinde de farkl biimlerle
yaygn olarak kullanlmaktadr.
6
Basnn sk bir kontrol altnda oldu!u, iki dereceli
bir seim sistemi olan, devlet/iktidar ve halk arasnda yok denecek kadar az ve snrl
ileti"im kanallar bulunan tek parti dnemi Trkiyesi'nde "ikayet/dilek mektuplar
iktidar iin son derece nemli ve zengin bir bilgi havuzu olu"turmaktayd. Ordu, Polis
ve Emniyet, daha ok toplumsal denetim ve baskya ynelik kurumlar oldu!undan,
iktidar iin "efkar umumiye" hakknda yeterince bilgi sa!lamamaktayd. zellikle de
iktidarn, halkn ne kadar ho"una gitti!ini sylemek g olan toplumsal bir reform
program uygulanmakta oldu!u bir dnemde, byle bir bilgi eksikli!i iktidar iin
3
nemli bir sorundu. Bu, "Dilek Sistemi" ve "Parti Mfetti"li!i"
7
gibi iktidar
kurumlarna bakld!nda daha iyi anla"labilmektedir. #ktidar partisi dilek ve "ikayet
mektuplarn ciddiye alm"tr. Bunun delili, CHP Genel Sekreterli!i'nin brolarndan
birinin, 3nc Bro'nun, ilk grevlerinden birinin dilekler ve dilekelerin takibi
olmasdr.
8

Ar"iv'deki mektuplarn byk bir ksm resmi bir soru"turmaya ya da bir Parti
mfetti"inin gnderilmesine yol amaktayd. $ikayetlerin etkisiyle Parti kendi
politikalarn soru"turmakta ya da de!i"tirmekteydi.
9
Mesela, Halkevi salonlarnn
kirayla tiyatro kumpanyalarna verilmesinden "ikayet eden birok mektup CHP Genel
Sekreterli!i'ne gnderilmi"ti. o!unlukla mektuplar bu tr kumpanyalarn
Halkevleri'nde verdi!i oyunlarn ieri!inin ve tiyatrocularnn ahlakszl!ndan
"ikayet etmekteydi. Parti, bu mektuplara, Halkevleri'nden ve Parti rgtlerinden bu
tiyatro kumpanyalar hakknda bilgi isteyen bir genelgeyle tepki gsteriyordu.
10

#ktidar iin bu mektuplar hissedilen bir ba"ka bir ihtiyac da kar"la"makta, bir ba"ka
nemli i"lev de grmekteydi. Merkezce gvenilen ve tayin edilen Parti Mfetti"leri
gibi, bu mektuplar da gerek Parti rgtleri ve elemanlar, gerekse de devlet memurlar
ve daireleri hakknda devlet/Parti iin etkin bir denetim frsat sa!lamaktayd. $ikayet
mektuplar srekli olarak CHP'lilerin, kaymakam ya da jandarma komutan gibi
devlet ve Parti'nin istahdam etti!i insanlarn yolsuzluklarndan bahsetmekte ve bu
"ikayetler bir ok kez soru"turmaya yol amaktayd.
Son olarak bu mektuplar ve CHP'nin cevaplar, "ikayet eden vatanda" ve iktidar
arasnda bir ileti"im kurmaktayd. Bu ileti"im iktidarn me"ruiyet in"as srecinin ok
nemli bir paras olarak saylmaldr.
Yazarlar iin
Bir vatanda" iin iktidara bir "ikayet ya da dileke yazmak bir ok adan nemlidir.
#lk olarak, daha nce belirtti!imiz gibi halk ve devlet arasndaki ileti"im kanallar ok
snrl oldu!undan, gemi"te yaygn bir pratik olan dileke/"ikayet yazmak, kimi
zamanlarda belki de ileti"im iin varolan tek yol olarak kalmaktadr.
#kinci olarak, Parti'ye yazmak, devletin/Parti'nin yerel temsilcilerini atlatmak frsatn
sa!lyordu. o!u zaman iktidarn yerel temsilcileri "ikayet konusunun bizzat
kendisiydi. Dolaysyla "ikayet edilen yolsuzlu!un giderilmesi iin bu insanlarn
soru"turulmas gerekmekte ve bunun iin de en az bir stteki kademeye ba"vurulmas
gerekmekteydi.
nc bir adan bakld!nda iktidara mektup gndermek, ya da ba"ka bir ifadeyle
"iktidarla konu"mak" (ya da iktidarla konu"maya al"mak bile), ba"vuranlar
tarafndan iktidarn me"ruiyetinin bir lde kabul edilmesi anlamna gelebilmektedir.
Yukarda sralanan her durumda da, "ikayet sunulmasndan, hem iktidarn, hem de
ona ba"vuranlarn ortak kar vardr. Mektuplar, iktidar iin "efkar umumiye"
hakknda bilgi ve iktidarn me"ruiyet eksikli!inin/ihtiyacnn giderilmesini,
ba"vuranlar iin ise taleplerini iletmek zere etkili bir kanal sa!lamaktayd.
Yukardaki noktalarda iktidar ve ona ba"vuranlarn, bu pratikten beklentileri ve
karlar birbirine yakla"masna ra!men, ba"ka bir perspektiften birbirinden
uzakla"maktadr. Buna gre vatanda"lar, mfetti" raporlarnn tabiriyle ""ahsi
menfaatlerini" temin etmek iin iktidarn korkular, kayglar ve hatta onun dilini
11

kullanp Necmi Erdo!an'n ifadesiyle "devleti idare" edebilmektedirler.
12

4
Mektuplarn tasnif ve muhteva sorunlar ve kaynak olarak muhtemel kullanmlar
Tasnif ve muhteva sorunlar
#hbar, "ikayet, dilek. Mektuplar tanmlamak iin baz kelime/terimler kullanlr. CHP,
bu tr mektuplar ieren ar"ivdeki dosyalar gerek "Halkevleri'yle ilgili", gerekse
"Seimlerle ilgili $ikayet ve Dilek mektuplar" olarak tanmlamaktadr. Bazen
yazarlar da mektubun ilk satrna ""ikayetimdir", "dile!imdir" ya da mektubun
sonuna "ihbar ediyorum" yazp kendi tanmlarn sunmaktadr. Bu makalede CHP'nin
tanmlar ("ikayet, dilek, istek) kullanlmasna ra!men unutulmamaldr ki mektuplar
hem muhtevalarna bakld!nda, hem de yazarlarnn amalar dikkatle
incelendi!inde, kullanlan "dilek", ""ikayet" gibi tanmlar ok snrl kalmaktadr. Bir
mektup her tanmn da zelliklerini kapsayabilir. Hem bir ki"i hakknda ihbar, hem
bir ki"i ya da bir durumdan "ikayet, hem de bir ya da daha ok dilek ierebilir.
Halkevi'nde vukubulan bir yolsuzluktan "ikayet eden, ancak aka bir ki"iyi
sulamadan yazlan bir mektupta iktidar partisi kolaylkla Halkevi ba"kannn
ba"arszl!n okuyabilmektedir. Yazarn da byle bir hedefi olmad! kolayca ispat
edilemez. Ksacac kullanlan terimler mektuplarn bize anlatabildiklerinin sadece bir
ksmna i"aret edebilir.
Ayn "ekilde muhtevasna bakld!nda bu mektuplar bir ok adan de!erlendirilip
okunabilir. Ksacas mektuplar bir ok sorundan sz edebilir ve hangi sorunlar ele
ald!na CHP okuyucusundan sonra gelen ikinci okuyucu ("biz", "tarihi") karar
vermektedir. Mektuplarn bize fsldayp sylebildikleri ara"trmann belirli bir
ba!lama oturtulmasna ba!ldr. Mesela ara"trmann perspektifi kk bir topluma
(ky, kasaba) odaklanp daha "mikro" bir a"amaya yakla"abilmektedir. Byle bir
perspektifte ayn toplumda retilen kaynaklar (yerel gazete, an, szl kaynaklar)
mektuplarla beraber kullanlabilmektedir. Bylece mektuplarn retildi!i toplum da
ayn zamanda ara"trmann konusu oldu!u iin, az sayda olsalar da mektuplar,
retildikleri ereveye kolayca oturtulabilmekte ve anlamlandrlabilmektedir.
"Makro" dzeye yakla"nca, mektuplarn retildi!i toplumsal ereve ara"trmann
perspektifinden uzakla"tka mektuplarn ba!lam snrl kalabilmekte ve tarihi sz
edebildiklerinden ksmen faydalanabilmektedir. Dolaysyla "makro" dzeyde
mektuplarn ok sayda kullanlmas tavsiye edilmektedir.
13


Mektuplardan birka rnek
14


#hbar (Denunciation)

CHP Genel ba"kan vekiline
Ankara
Korkudeli kazas eczacs 3-4 senedenberi halkevin de yatmakta. parti ba"kanl! odasnn
yanndaki oda olan odasna kar ve o!lan getirerek bu mukaddes yeri kerhaneye evirmi"ti.
Gya ge vakit getirirse kimse grmez zanediliyur amma herkes i"in farkndadr. $ifahi
mteaddit "ikayetlerimizi dinlemeyurlar yazl makamnzada "ikayet edildi!i duyuldu fakat
yine bir "ey kmad. Halkevinin odununu sobasn gazn hatta odaclarn her"eyi kullanyur.
stelik halkevi salonunda kendisine m"teri bulmak iin bijamalarla dola"r pis "akalar yapar.
Halkevine "imdi akl ba"nda namuslu bir adam gidemeyur abdastaneler (31) ekme yeri
olmu"tur.
5
Hi kimsenin yatmasna tzk msait olmad! halde acaba eczac Basri ngrenin CH
Partisin de ve Halkevinde senelerdir yatmasna ve trl ahlakszlk yapmasna neden msaade
ediliyur. Makamnzdan gelen yaz zerine parti mfetti"i "yle yarm a!zla karmz
demi"sede kati sylemedi deye karmadlar. Buray ne bilecektir deyede onu atlattlar.
Halkevine odun ve gaz "uradan buradan dilenerek tedarik ediliyor. Bunu da eczac
ahlakszl!na kullansn. Badema halk bir"ey vermeyecektir e!er siz bu herifi
karamayacaksanz biz halk birgn hcm ederek hem o binay ykaca!z hem de namussuz
eczacy oradan ataca!z. Madem tz!e uyulmayacakta niin yaptnz. Ziraat bankas
mdr aptullah namussuz da halkevine huvardal!a gidiyor. Artk yeter. Ya kapatnz yahut
ta ne yapacaksanz yapp buray temizleyiniz. ocuklarmzda ahlakszlktan kurtulsun.
Tz!e muhalif bu yatmak i"ine neden msamaha ediliyor. $iddetli ve kati emirlerinizi
CHPartimiz namna partimizin "erefi namna rica ediyorz, btn halk emirlerinizi bekleyuruz.
Korkudeli a"a! Pazar mahallesinden
Hseyin ekiz

Ve Mfetti"in Cevab

CHP
Antalya Blgesi
Mfetti"li!i
Say: 7
11/2/947
C.H.P. Genel Sekreterlik yksek katna
3/$ubat/947 tarih ve 8/97017 sayl yaznz cevabdr:
1- Korkudeli halk evinin bir odasnda yatmakta olan eczac Basri ner gren oday
bo"altm"tr. Halen halk evinde kimse yatmamaktadr.
2- $ikayete konu olan hadisenin ve dedikodularn mahiyetleri ve sebepleri:
Korkudeli belediyesi ilede bir eczahana tesisi iin yapt! ara"trmalar sonunda eczac Basri
ner gren atl askerlikten malulen emekliy(..) ayrlm" bir "ahsla 1942 yl iinde anla"yor.
Bu anla"mann hadisemizle ilgili maddesi gere!ince belediye, kira bedeli eczacya ait olmak
"artiyle, bir mesken temin etmek vecibesini ykleniyor. Belediye memleketteki bina ve
mesken buhran yznden mehkemedden ald! ilamla tahliye ettirip yerle"ti!i binann bir
odasn eczac Basriye ayryor. Ve bu suretle bekar olan bu zatn mesken ihtiyacn temin
ediyor. Eczac icar bedeli vermekten, belediyede mstakil ev aramak klfetinden kurtuldu!u
iin her iki tarafta bu durumdan memnun. Fakat mahkemenin hkm temyiz tetkikat sonunda
bozuluyor. Ve bozma kararna uylarak yaplan duru"malar sonunda belediye davay kesin
olarak kaybediyor ve bilnetice 1945 yl sonlarnda binay bo"altp mdaaleyli olan mstecize
teslim zorunda kalyor. Bu suretle binasz kalan belediye, memleketteki bina buhran
yznden kendisine ait olupta kaymakamlarn mesken ihtiyacnda kulland! binann alt
katna ta"nyor. st katta kaymakam oturuyor. Meydanda kalan eczac Basriye derhal ev
bulunup karlmak "artiyle halk evinin bo" bir odasna yerle"tiriyor. Bir ka gn iin yaplan
bu yerle"tirme 1946 ylnn ilk aylarnda yaplm" 10/2/946 ya kadar uzayp gitmi".
Aralk aynda Korkudeline gitti!im zaman bu hadisenin "ahidi olmu"tum. Usulsz ve
uygunsuz buldu!um bu i"gale derhal son vermelerini arkada"lardan rica etmi"tim. O zaman,
partili arkada"larndan bulunan belediye ba"kan durumdaki hususiyeti ve mesken buhrann
ztraplarn anlattktan sonra eczac Basri ile yaplan drt senelik mukavelenin 18/$ubat/947
tarihinde sona erece!ini ve mukaveleyi "artlar dairesinde temdit etmiyeceklerinden meselenin
kendili!inden halledilece!ini ve binaenaleyh bir buuk ay daha i"in idare edilmesinin
belediye iin faydal olaca!n sylemi" ve bende kendilerine bu durumun 1.5 ay bekleme!e
6
tahamml olmad!m tahliyesi esbabn ara"trmalarn kendisinden ve di!er partili
arkada"lardan rica etmi"tim. Son yaznz zerine 10/2/947 de Korkudeline gittim ve eski
durumun de!i"memi" oldu!unu grdm. Arkada"lara hareket tarzlarnn yanl"l!n mnasip
lisanla anlattktan sonra yeni tayin olunan kaymakamn henz gelmedi!ini ve bir ayda izinli
oldu!unu ve bu suretle $ubat aynn sonuna kadar bo" kalacak olan Kaymakama ayrlm" st
kattan bir odann eczacya verilmesini rica ettim. Ve Elmalya getim. Dn"te halk evinin
i"gal olunan odasnn bo"altlm" oldu!unu sevinle grdm.
Yksek katnza "ikayette bulunan Hseyin Ekiz bir sene evvel Mersinde ve halende
Alanyada orman mesahe memuru imi". A!ostos ve Temmuz aylarnda ve birde Ocak 947 de
izinli olarak Korkudelinde bulunmu" ve vazifesi ba"na dnm". Bu sebeple kendisini bulup
konu"amadm. Partili arkada"lardan ve idareci arkada"larla adliyecilerden yapt!m tahkikata
ve soru"turmalara gre eczac Basri Geimsiz, sinirli ve gayri tabii bir zatm". Bekar olmas
ve sk sk antalyaya gidip gelmesi kt dedikodulara az ok konu oluyormu". Fakat bu
sylentiler nihayet bir dedikodu hududunu am" deyilmi". Halk evi binas iinde yapld!
iddialar yersiz ve hakikata aykr imi". Hulasa esas dedikodunun dahi ok mubala!a ile ifade
edilmi" oldu!unu sylediler.
Sayglarmla.
CHP Antalya blge
Mfetti"i
Manisa Millet Vekili
Feyzyllah Uslu
15

#mzasz bir "ikayet

26 $ubat 1942
Halk evimidir, yoksa ... ve, Yoksa ...
Sayn baym,
Tiyatroyu severim. Ancak tiyatroyu. Yoksa "ehre aylardan beri rezalet, hayaszlk, ahlakszlk
ve btn bunlarn do!uraca! afetleri saan (affnza ma!ruren) orospu ve serseri gruhunu
de!il.
Ksa faslalarla nc ziyaretini yapan bu szde tiyatrocular bu defada meyhanelerde
kafay ttslediten sonra "i"ede kalan raklarn henz 13-14 ya"nda bulunan ve tamamen
plak denecek derecede sahneye karlan bir gen kzn kar"snda imek zere memleketin
genli!ini zehirleyen propagandalarile kandrmaya al"tklarn vazifeme gidp gelirken
istihbar ettim ve bu suretle kanm beynime srayarak yksek ve mes'ul makamnza
mracaata karar verdim.
1 salonlarnda orospu oynatup memleketin sarho"larn Zamparalarn en baya! bir
"ekilde e!lendirmek halk evlerinin gayesimidir?
2 yalnz isimleri mevcut olan ba"da temsil, tarih Edebiyat sosyal yardm, kyclk ve
bunun gibi bir ok "ubelerin faaliyetine hasr edilmesi lazm [
16
] bu guruhun hayvani
zevklerine mel'ce oluyor demektir.
Hatta bu seferki geli"lerinde yine bu gibi genlerin ve "ahslarn komusyon verimsarl!
ile meydana geldi!ini Parti binasnn yannda ismini eyice !renemedi!im bir lokantac
veyahut tatlc olan bu gen 13-14 ya"ndaki kzda dahil olmak zere Adapazarna gelmelerini
ve buhusus iin yzlerce lira sarfetti!ini halkevi binasn kendisinin temin etti!ini bu i"de
byk rolu oldu!unu iftiharla syledi!ine "ahit oldum.
Sayn baym,
7
Buradaki particilerden daha nafiz tabii ki fazla mes'ul oldu!unuza gre zatalilerinizden
"unlar !renmek istiyorum btn bu hayaszlklara tahamml edebilek iin partinin ne
menfaat vardr? (esasen onuda fazla elektrik sarfiyatna vermiyor mu?)
Bir kolu Londralara kadar uzam" olan halkevlerimizin buradaki "ubesinin verimi bumu
olacaktr?
22 $ubat 1942 de byk merasim yapacak olan halkevlerimiz byle gbek havalar ile mi
halk ir"ad edecektir?
Ve nihayet 30 bin nufuzlu bir "ehrin genli!ini byle pespaye kadnlar yznden birbirine
sokmak partinin otorite ve umdelerile ne derece kabil teliftir?...
En seri kararlarnzla bu rezaletlerin nne geilmesi in tahkikatta bulunmanz
sayglarmla rica ederim.
B#R SUBAY VE A#LES#
17


Bir Dilek
Kayseri 21.8.1940. CHP Genel Sekreterli!i yksek katna. Bendeniz Romanya
muhacirlerindenim on sekiz ya"nda kz ocu!uyum iki sene evvel trkiyaya geldik Kayser'de
iskan edildik sekiz nufus aile sahibiyim drt karde"im okutuyorum ihtiyar babam ve annem
vardr onlarn hepsini ben geindiriyorum bir sene evvel kayseri Halkevi ktphane
memurluguna tayin edildim ve otuz lira cret alrdm bir sene zarfnda vazifemden hi bir
zaman ayrlmad!m gibi her gece saat on bire kadar al"rdm geen gn hasta oldum
Halkevi katibinden iki gn izin aldm ve iki gn tedaviden sonra vazifeme devam edece!im
zaman Halkevi reisi vazifeme nihayet verdi halbuki halkevi katibi bana izin verdi halkevi
reisi haftada bir gn daireye geldi!i iin tabi halkevi katibinden izin istemeye mecbur oldum
"imdi sekiz nufuslu ailemiz peri"an bir halde retettiler onun iin siz byklerimize derdimi
anlatmay kendime bir vazife buldum gen kz oldugum iin ba"ka yerlerde al"amayorum
sonra kayseriye iskan edildi!imiz iin ba"ka memleketlere gedemeyiz Bu hususta yine yerime
gemem iin delaletinizi bekler ellerinizden perim. Kayseri Eski halkevi ktphane memuru.
Romanya muhacirlerinden. Zatiye tungu
18


Ve CHP Genel Sekreteri'nin tepkisi

CHP Genel Sekreterli!i
No: 5/27515 Ankara: 19/9/940
Halkevi reisli!ine Kayseri
Halkevi ktphane memuru iken vazifesine niyahet verilen Zatiye Tungu'tan bir mektup
aldm. Halkevleri idare ve te"kilat talimatnamesinin madde 43 (#) fkrasna gre, memur
tayini, tecziyesi ve ya i"ten karlmas, #dare Heyetinize ait bir keyfiyettir. Yalnz fakir ve
kalabalk bir ailenin geiminden a!r vazifeleri oldu!u ve sadakatle al"t!n ifade eden bu
kzca!zn, fevkalade mahzur yoksa Halkevi vazifesine avdetini kolayla"trmanz; de!ilse
kendisine d"ardan mnasip bir i" temini tavassutunda bulunmanz, iyilik sever
duygularnzdan beklerim. Hem bu suretle de, Halkevleri'nn gvenilir ve hizmetinde
bulunanlar korur bir messese oldu!u fikri, muhite telkin edilmi"tir.
CHP Genel Sekreteri
Erzurum mebusu
Dr. A.F.Tuzer
8

*
Kebike: #nsan Bilimleri #in Kaynak Ara"trmalar Dergisi 23 (2007).
**
Leiden niversitesi, Trkiye al"malar Blm
1
Mesela T.C. Ba"bakanlk Devlet Ar"ivleri Genel Mdrl!, Cumhuriyet Ar"ivi Daire Ba"kanl!
(BCA), Cumhuriyet Halk Partisi Katalo!u (CHP), Katalog Numaras 490.1/ 828.271.1, "Bolu
Halkevi'nin faaliyetleriyle ilgili istekler ve baz "ikayetler"; ya da BCA CHP, 490.1/832.285.2, "Edirne
Halkevi'nin faaliyetleriyle ilgili dilek ve "ikayetler".
2
Halil #nalck, "$ikayet Hakk: 'Arz-i Hal ve Arz-i Mahzar'lar", Osmanl Ara"trmalar 7-8, (1988), s.
33.
3
Sheila Fitzpatrick, "Supplicants and Citizens: Public Letter-Writing in Soviet Russia in the 1930s",
Slavic Review 55:1 (1996), s. 78-105; Sheila Fitzpatrick ve Robert Gellately, derleyenler, Accusatory
Practices: Denunciation in Modern European History, 17891989 (Chicago: University of Chicago
Press, 1997); Andrew Verner, "Discursive Strategies in the 1905 Revolution: Peasant Petitions from
Vladimir Province", The Russian Review 54 (1995), s. 65-90; Lex Heerna van Voss, derleyen, Petitions
in Social History, International Review of Social History 46, Ek No 9 (2001).
4
Lex Heerma van Voss, "Introduction", Petitions in Social History, s. 1.
5
Gazetelerde yaynlanan "ikayet mektuplar iin Serdar ztrk, Cumhuriyet Trkiyesinde Kahvehane
ve #ktidar (1930-1945) (#stanbul: Krmz, 2006).
6
Fitzpatrick ve Gellately, "Introduction to the Practices of Denunciation in Modern European History",
Accusatory Practices: Denunciation in Modern European History, 17891989, s. 13-17.
7
Cemil Koak, "Tek-Parti Dneminde Cumhuriyet Halk Partisi'nde Parti Mfetti"li!i", Tark Zafer
Tunaya'ya Arma!an (#stanbul: #stanbul Barosu Yaynlar, 1992).
8
CHP Genel Sekreterli!i'nden Dahiliye Vekili ve CHP Genel Sekreteri $kr Kaya'nn imza att!
'Vali ve CHP Ba"kanl!na Genel #spekterlere' gnderilen, 17.2.938 tarih ve 1123 numaral tamim'e
ili"il olarak Genynkurulun i" blmnn yapsn gsteren ek. CHP Genel Sekreterli!i'nin Parti
rgtne Genelgesi. #kinci Kanun 1938den 30 Haziran 1938 tarihine kadar (Ankara: Ulus Basmevi,
1938), Cilt 12, s. 18. Ayn kitapta, arka kapa!nda gsterilen CHP Genel Sekreterli!inin eski i"
blmne gre de yine 3nc bro'nun vazifelerinden biri 'dileklerin takibi'ydi.
9
Mesela, CHP Genel Sekreterli!inden 383 Halkevi Reisli!ine ve 26 CHP Blge Mfetti"ine
gnderilen bir tamimde "unlar yazlmaktadr: "Baz Halkevi ktphaneleri hakknda bir takm
"ikayetler almaktayz. Kitaplarn istenince kolay bulunmad! veya ktphanenin hemen her gn kapal
durdu!u ihbar edilmektedir." Cumhuriyet Halk Partisi Genel Sekreterli!in Parti Te"kilatna Umumi
Tebligat, 1 Birinci Kanun 1941 den 30 Haziran 1941 tarihine kadar, Cilt 18, (Ankara: Ulus Matbaa,
1941), 5/2101 sayl ve 4.6.1941 tarihli tamim, s. 142.
10
BCA CHP, 490.1/9.47.14. 26 Mart 1949 tarih ve 7/3124 sayl tamim.
11
Yi!it Akn, "Fazilet de!il vazife istiyoruz: Erken Cumhuriyet Dnemi sosyal tarihili!inde
dilekeler", Toplum ve Bilim 99, (2003/2004), s. 118-9.
12
Necmi Erdo!an, "Devleti '#dare Etmek': Maduniyet ve Dzenbazlk", Toplum ve Bilim 83, (2000).
13
"Makro" perspektifin rnekleri: M. Metinsoy, Wars Outside the War: The Social Impact of the
Second World War on Turkey, Master Tezi, Bo!azii niversitesi (2004) ve N. Nacar, Working Class
in Turkey During the World War II Period: Between social Politics and Everyday Experience, Master
Tezi, Bo!azii niversitesi (2004). Ba"ka bir rnek: Cengiz Krl, The Struggle over Space:
Coffeehouses of Ottoman #stanbul, Doktora Tezi, State University of New York (2000).
14
Mektuplarn yazm hatalarna mdahale edilmemi"tir.
15
BCA CHP, 490.1/824.257.1. 19 $ubat 1947.
16
Bir satr okunamyor.
17
BCA CHP, 490.1/839.316.1.
18
BCA CHP, 490.1/338.311.1.