Univerzitet u Sarajevu Odsjek za ziku, PMF Sarajevo

I parcijalni ispit iz predmeta Klasina mehanika I

08.11.2012. godine
ZADACI
1. estica se kree brzinom konstantnog intenziteta v du kardioide (pogledati sliku) ija je jednaina
u polarnim koordinatima data sa r() = 2(1 + cos ), gdje je rastojanje r dato u metrima.
(a) Izraziti preko intenziteta brzine.
(b) Izraziti radijalnu komponentu ubrzanja preko intenziteta brzine.
(c) Izraziti intenzitet ubrzanja estice preko ugla . Nai intenzitet ubrzanja u taki (4, 0)?
(35%)
x
y
1 2 3 4
2
1
1
2
r

2. Tijelo mase m slobodno pada s visine h. Na tijelo djeluje sila trenja proporcionalna kvadratu brzine
(konstanta proporcionalnosti je k). Nai:
(a) Zavisnost brzine od vremena v(t) i najveu moguu brzinu koju tijelo moe postii.
(b) Zavisnost poloaja tijela od vremena, y(t). (35%)
1
Univerzitet u Sarajevu Odsjek za ziku, PMF Sarajevo
y
h
m
g
3. estica mase m kree se u polju sile potencijala V (x) =
C
x
gdje je C pozitivna konstanta. Poetni
poloaj estice je x
0
= a, a poetna brzina je jednaka nuli. Nai vrijeme za koje estica stigne u
taku x = 0. (30%)
Uputstvo:
Ubrzanje u polarnim koordinatama:
a =
_
r r
2
_
e
r
+ (r + 2 r ) e

.
Pomoni integrali:
_
x
2
dx

1 + x
2
=
x
2
_
1 + x
2

1
2
ln

x +
_
1 + x
2

.
_
tanh(a + bx)dx =
1
b
ln
_
e
2a+2bx
+ 1
_
x , tanh x =
e
x
e
x
e
x
+ e
x
2
Univerzitet u Sarajevu Odsjek za ziku, PMF Sarajevo
Rjeenje
1. (a) Kvadrat brzine u polarnim koordinatama je dat izrazom
v
2
= r
2
+ r
2

2
. (1)
Izvod polarne koordinate r(t) po vremenu moemo nai koristei se lananim pravilom dife-
renciranja:
r =
dr
d
d
dt
=
d
d
[2(1 + cos )] = 2 sin .
Uvrtavanjem u (1) dobijamo:
v
2
= 4
2
sin
2
+ 4 (2 + cos )
2

2
= 4
2
sin
2
+ 4
_
1 + 2 cos + cos
2

_

2
= 8
2
+ 8
2
cos = 8 (1 + cos )
= 4
2
2(1 + cos )
. .
r
= 4
2
r = =
v

4r
.
(b) Radijalna komponenta ubrzanja je data izrazom
a
r
= r r
2
. (2)
gdje je
r =
d r
dt
= 2
d
dt
( sin ) = 2
_
sin +
2
cos
_
,
=
d
dt
_
v
2

r
_
=
v
2
_

1
2
_
r
3/2
r =
v
2r
3/2
v sin
2r
1/2
=
v
2
4r
2
sin .
Uvrtavanjem u (2) dobijamo:
a
r
= 2
_
sin +
2
cos
_

(
(
(
(
(
(
2(1 + cos )
v
2
4

r
=
v
2
2r
2
sin
2

v
2
2r
cos
v
2
4
=
v
2
4r
2
_
2 sin
2
+ 2r cos
_

v
2
4
=
v
2
4r
2
_
2 2 cos
2
+ 4(1 + cos ) cos

v
2
4
=
v
2
4r
2
_
2 + 4 cos + 2 cos
2

v
2
4
=
v
2
8r
2
4 (1 + cos )
2
. .
r
2

v
2
4
=
v
2
8

v
2
4
=
3v
2
8
.
(c) Intenzitet ubrzanja a je odreen sa a =
_
a
2
r
+ a
2

, gdje je
a

= r + 2 r =
3v
2
8
sin
1 + cos
. (3)
3
Univerzitet u Sarajevu Odsjek za ziku, PMF Sarajevo
Na kraju dobijamo da je intenzitet ubrzanja jednak:
a =
3v
2
8
_
2
1 + cos
.
Prilikom prolaska estice kroz taku sa koordinatama (4, 0), odnosno, izraeno u polarnim
koordinatama r = 4 i = 0
0
, ubrzanje estice je jednako
a =
3
8
v
2
.
2. (a) Ako y-osu usmjerimo prema "gore" kao na slici tada je smjer sile tee prema "dolje", dok smjer
sile trenja (otpora vazduha) usmjeren u smjeru yose. Poetni poloaj tijela je jednak y = h.
U tom sluaju, Newtonova jednaina kretanja glasi
m y = mg + kv
2
.
Ako bismo usmjerili yosu prema "dolje", tada bi jednaina kretanja glasila
m y = mg kv
2
, (4)
jer u ovom sluaju sila trenja ima negativan usmjer u odnosu na izabranu osu kretanja. Meu-
tim, poetni polaaj tijela je sada y = h. Napomenimo jo da odabir smjera koordinatnih osa
ne utie na krajnji rezultat, ali pravilnim odabirom referentnog sistema moe uticati na teinu
postupka. U daljem razmatranju smatramo da je yosa usmjerena kao to je predstavljeno na
slici. Dakle, polazna jednaina je
dv
dt
= g
_
1
k
mg
v
2
_
=gdt =
dv
1
k
mg
v
2
(5)
Integriranjem dobijamo
gt =
_
dv
1
k
mg
v
2
=
1
2
_
dv
1 +
_
k
mg
v
+
1
2
_
dv
1
_
k
mg
v
=
1
2
_
mg
k
ln
_
_
1 +
_
k
mg
v
1
_
k
mg
v
_
_

1
2
_
mg
k
ln C =
1 +
_
k
mg
v
C
_
1
_
k
mg
v
_ = e
2

k
mg
gt
(6)
gdje smo u posljednjem koraku konstantu integracije napisali kao
1
2
_
mg
k
ln C.
Sreivanjem izraza (6) dobijamo da je zavisnost intenziteta brzine tijela od vremena data sa
v(t) =
_
mg
k
Ce
2

k
mg
gt
1
Ce
2

k
mg
gt
+ 1
.
4
Univerzitet u Sarajevu Odsjek za ziku, PMF Sarajevo
t
v(t)
_
mg
k
Slika 1: Graki prikaz funkcije v(t) koja se asimptotski pribliava vrijednosti
_
mg
k
kada t .
Na osnovu poetnog uslova v(0) = 0 nalazimo da je konstanta C = 1 tako da se na kraju dobije
v(t) =
_
mg
k
e
2

k
mg
gt
1
e
2

k
mg
gt
+ 1
.
Maksimalna mogua brzina moe se dobiti ako posmatramo asimptotsko ponaanje intenziteta
brzine kada t :
lim
t
v(t) =
_
mg
k
.
Znak "-" pokazuje da je brzina tijela u negativnom smjeru yose. Na slici 1 je predstavljena
funkcija v(t) bez negativnog predznaka.
(b) Da bismo nali zavisnost koordinate y(t), brzinu emo napisati preko tangens hiperbolne funk-
cije:
v =
_
mg
k
e

k
mg
gt
e

k
mg
gt
e

k
mg
gt
+ e

k
mg
gt
=
_
mg
k
tanh
_
k
mg
gt
_
=
dy
dt
, tanh(x) =
e
x
e
x
e
x
+ e
x
.
Nakon integriranja dobijamo
y(t) =
_
mg
k
_
tanh
_
k
mg
gt
_
dt =
_
mg
k
__
mg
k
1
g
ln
_
e
2

k
mg
gt
+ 1
_
t
_
+ D ,
Iz poetnog uslova y(0) = h dobijamo da je vrijednost konstante D = h, tako da je poloaj
tijela odreen izrazom
y(t) = h
m
k
ln
_
e
2

k
mg
gt
+ 1
_
+
_
mg
k
t . (7)
5
Univerzitet u Sarajevu Odsjek za ziku, PMF Sarajevo
3. Sila koja uzrokuje kretanje tijela je data sa F =
dV
dx
=
C
x
2
i kao to moemo primijetiti djelovanje
sile je u suprotnom smjeru od smjera xose, kao to je prikazano na slici 2. Budui da na esticu
x
0
a
F
Slika 2: Smjer kretanja tijela usljed djelovanja potencijalne sile.
djeluje potencijalna (konzervativna) sila, ukupna energija tijela je integral kretanja:
E = T + V =
1
2
m x
2
+ V (x) = const. . (8)
Iz jednaine (8) moemo odrediti t(x):
dx
dt
=
_
2
m
(E V (x)) ,
odnosno,
dt =
dx
_
2E
m
+
C
mx
.
Integriranjem dobijamo
t =
_
dx
_
2Ex+2C
mx
=
_
m

x
_
2C
_
1 +
E
C
x
_
=
_
m
2C
_
xdx
_
1 +
E
C
x
=

Ex
C
= u
2
dx =
2C
E
udu

= 2
_
m
2C
_
C
E
_
3/2
_
u
2
du

1 + u
2
= 2
_
m
2C
_
C
E
_
3/2
_
u
2
_
1 + u
2

1
2
ln
_
u +
_
1 + u
2
_
_
+ D
= 2
_
m
2C
_
C
E
_
3/2
_
1
2
_
Ex
C
_
1 +
Ex
C

1
2
ln
_
_
Ex
C
+
_
1 +
Ex
C
__
+ D . (9)
Konstantu integracije D odreujemo iz poetnih uslova t = 0, x = a:
D = 2
_
mC
2
2E
3
_
1
2
_
Ea
C
_
1 +
Ea
C

1
2
ln
_
_
Ea
C
+
_
1 +
Ea
C
__
.
Vrijeme za koje estica stigne do ishodita odreuje se tako to u izrazu (9) uvrstimo x = 0, pa je
traeni vremenski interval jednak t = D.
6