TEORIJA

TROKOVA
RAUNOVODSTVO TROKOVA
prof. dr Radenka Grgi

TEORIJA TROKOVA 2
SADRAJ PREDAVANJA
- ta su trokovi;
- na koji nain se trokovi knjigovodstveno evidentiraju;
- koje metode obrauna trokova postoje;
- koji su trokovi nastali i u kojem iznosu u toku obraunskog perioda;
- pojmovi trokovi, rashodi, izdaci;
- pojam i vrste raunovodstva i dijelovi raunovodstvenog sistema;
- povezanost raunovodstvene funkcije sa ostalim funkcijama u
preduzeu;
- raunovodstvena naela;
- knjigovodstvene evidencije;
- poetni bilans stanja na konkretnom primjeru, kontni okvir i kontni plan;
- klase kontnog okvira;


TEORIJA TROKOVA 3
SADRAJ PREDAVANJA

- sistem obrauna trokova;
- pojam, zadaci i vrste sistema obrauna trokova;
- obraun trokova po radnom nalogu na konkretnom primjeru;
- obraun vrsta trokova, pojam i zadatak ovog obrauna, zahtjevi
koje mora ispunjavati da bi obavio svoju ulogu;
- podjela primarnih trokova preduzea; izvori podataka koji su
potrebni za ovaj obraun;
- nain obrauna trokova materijala;
- metode utvrivanja koliinske komponente trokova materijala; te
- metode za vrednovanje utroenog materijala.

TEORIJA TROKOVA 4
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Trokovi - u novcu izraena koliina rada, materijalnih i
nematerijalnih dobara i svih drugih sredstava utroenih za
proizvodnju gotovog proizvoda, a vrijednost utroenih sredstava se
prenosi i ukljuuje u prodajnu cijenu proizvoda.

Rashodi - bespovratno izdvajanje novca i dobara, a to izdvajanje
nije neposredno uslovljeno ostvarivanjem poslovnih uinaka.

Izdatak - svako novano plaanje koje vri preduzee.

Raunovodstvo - sistem ije funkcionisanje obezbjeuje informacije
o finansijskom poloaju, uspjenosti, tokovima gotovine,
promjenama na vlastitom kapitalu i drugim finansijskim i
nefinansijskim informacijama znaajnim za eksterne i interne
korisnike finansijskih izvjetaja.

TEORIJA TROKOVA 5
RAUNOVODSTVO TROKOVA

Raunovodstveni sistem ine:

- knjigovodstvo;
- raunovodstveno planiranje;
- raunovodstvena kontrola;
- raunovodstvena analiza; i
- raunovodstveno informisanje.

TEORIJA TROKOVA 6
RAUNOVODSTVO TROKOVA

Da bi se knjigovodstveno evidentirali poslovni dogaaji moraju
zadovoljiti nekoliko uslova:

- poslovni dogaaj je dokumentovan;
- poslovni dogaaj je nastao;
- dokumenti koji su vezani za odreeni poslovni dogaaj moraju
sadravati datum nastanka i novani iznos;
- knjienje svakog poslovnog dokumenta dovodi do promjene u
novcu, materijalu, opremi, radu ili proizvodima.

Razlikujemo prosto, kameralno, konstantno i dvojno knjigovodstvo.
TEORIJA TROKOVA 7
RAUNOVODSTVO TROKOVA

Dokumenti koji se koriste za evidentiranje i prikazivanje podataka
su:

- kontni okvir;
- nalog za knjienje;
- analitika kartica i
- glavna knjiga.

Dvojno knjigovodstvo - najee koriten sistem za voenje knjiga.
Najvanija karakteristika ove vrste knjigovodstva je da potpuno prati
poslovanje preduzea.
TEORIJA TROKOVA 8
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Propisi koji reguliu oblast raunovodstva :

- Zakon o raunovodstvu i reviziji Republike Srpske;
- Meunarodni raunovodstveni standardi (IAS);
- Meunarodni standardi finansijskog izvjetavanja
(IFRS);
- Meunarodni standardi revizije (ISA);
- Meunarodni raunovodstveni standardi za javni sektor
(IPSAS);
- Kodeks etike za profesionalne raunovoe;
- Uputstva, objanjenja i smjernice koje donosi Odbor za
meunarodne raunovodstvene standarde (IASB) i
Meunarodna federacija raunovoa (IFAC).

TEORIJA TROKOVA 9
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Raunovodstvo se dijeli na:

1. finansijsko raunovodstvo; i
2. upravljako raunovodstvo.

Dio upravljakog raunovodstva koji je znaajan u
procesu upravljanja je raunovodstvo trokova.

TEORIJA TROKOVA 10
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Raunovodstvo trokova - dio upravljakog
raunovodstva iji je zadatak da identifikuje,
definie, mjeri, izvjetava i analizira razliite
elemente direktnih i indirektnih trokova
povezanih sa proizvodnjom i prodajom proizvoda,
odnosno usluga.


TEORIJA TROKOVA 11
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Raunovodstvena funkcija je povezana sa:
- funkcijom nabavke;
- funkcijom proizvodnje;
- funkcijom prodaje;
- finansijskom funkcijom;
- upravljakom funkcijom.

Da bi raunovodstvo ispunilo svoju funkciju u preduzeu mora
zadovoljiti nekoliko naela, a to su:
- naelo svrhovitosti;
- naelo potpunosti;
- naelo pouzdanosti;
- naelo korektnosti;
- naelo aurnosti;
- naelo zakonitosti.

TEORIJA TROKOVA 12
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Prema mjestu nastanka, dokumenti koji nose informacije
za unos podataka u knjigovodstvene evidencije dijele se
na:

- dokumente koji nastaju kod drugih pravnih i fizikih lica;
- dokumente koji nastaju i ostaju u preduzeu;
- dokumente koji nastaju u preduzeu, a odnose se na
potraivanja ili obaveze prema drugim pravnim i
fizikim licima.


TEORIJA TROKOVA 13
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Dokumentacija koja prati poslovne promjene prema
poslovnim funkcijama preduzea dijeli se na:

- dokumentaciju nabavke (ulazne fakture, prijemnice
robe);
- dokumentaciju proizvodnje (radni nalozi i trebovanje
materijala);
- finansijsku dokumentacija (nalozi za plaanje);
- dokumentaciju banaka (izvodi o promjenama na
transakcijskim raunima preduzea).

Osnovne knjigovodstvene evidencije, odnosno poslovne
knjige su dnevnik i glavna knjiga iji promet mora biti isti za
odreeni vremenski period.




TEORIJA TROKOVA 14

Primjer: Preduzee NN je na dan 1.1.2013. godine imalo slijedei
bilans stanja:

TEORIJA TROKOVA 15
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Kontni okvir - spisak svih konta koja se mogu otvoriti u
preduzeu
Kontni plan - spisak rauna iz kontnog okvira koji su
stvarno otvoreni u preduzeu.

Standardom su odreene etiri cifre kontnog plana:

prva cifra kontnog plana - klasa
druga cifra kontnog plana - grupa konta
trea cifra kontnog plana - vrsta konta
etvrta cifra kontnog plana konto
TEORIJA TROKOVA 16
RAUNOVODSTVO TROKOVA
Kontni okvir RS - deset klasa, sainjen po principu
bilansa.
Rashodi klasa 5, prihodi klasa 6.
Rezultat poslovanja = klasa 6 - klasa 5 (prihodi
rashodi).
Klasa 9 se koristi kod pogonskog obrauna i prua
podatke o koliinama i vrijednostima prihoda i trokova
po nosiocima.
Evidentiranje trokova i prihoda na klasi 9 kontnog okvira
omoguava preduzeu da iskae trokove po mjestu
nastanka, to je osnov za kontrolisanje ekonominosti
utroka sredstava i kreiranje odgovornosti za nastanak
utroka.


TEORIJA TROKOVA 17
TEORIJA TROKOVA 18
2. SISTEM OBRAUNA TROKOVA

Metodologija raunovodstvenog planiranja, identifikacije,
praenja i alokacije trokova u cilju utvrivanja
jedininog troka proizvoda ili usluge. Sistem obrauna
trokova preduzee kreira prema svojim specifinostima,
a mijenja u slijedeim sluajevima:

- ako se promijene uslovi poslovanja, a time i struktura
trokova, tehnologije i trita;
- kada je potrebno da se utvrdi istinit troak za pojedini
proizvod ili uslugu;
- ako su OTP dominantni u strukturi trokova; i
- kada tradicionalne metode postaju irelevantne.


TEORIJA TROKOVA 19
2. SISTEM OBRAUNA TROKOVA

Zadaci sistema obrauna trokova su:

1. identifikovanje trokova po prirodnim vrstama;
2. klasifikovanje trokova na trokove proizvoda i
trokove razdoblja;
3. evidencija i obuhvatanje trokova po mjestima
trokova;
4. rasporeivanje optih trokova proizvodnje s
pomonih na glavna mjesta trokova;
5. evidencija i obuhvatanje trokova po nosiocima
trokova;
6. utvrivanje jedininog troka proizvoda (usluge).
TEORIJA TROKOVA 20
2. SISTEM OBRAUNA TROKOVA

Obzirom na nain alokacije OTP na proizvode, razlikujemo
tradicionalne i savremene sisteme obrauna trokova.
Klasini sistemi obrauna trokova: sistem obraun po radnom
nalogu i sistem obraun procesnih trokova.
Sistem obrauna trokova po radnom nalogu - trokovi prema
naruenoj koliini proizvoda ili usluga od strane odreenog kupca.
Faze obrauna trokova po radnom nalogu:
- utvrivanje radnog naloga, odnosno nosioca troka;
- utvrivanje direktnih trokova za izabrani radni nalog;
- utvrivanje indirektnih trokova koji su povezani za radni nalog.

Klju za raspodjelu indirektnih trokova: direktni sati rada, troak
direktnog rada, sati rada maina, troak direktnog materijala, jedinice
proizvodnje itd.

Stopa dodatka OTP troak po jedinici proizvoda
Stopa dodatka OTP = oekivani OTP / klju za raspodjelu OTP


TEORIJA TROKOVA 21
2. SISTEM OBRAUNA TROKOVA

Klju za raspodjelu indirektnih trokova:

direktni sati rada;
troak direktnog rada;
sati rada maina;
troak direktnog materijala;
jedinice proizvodnje; itd.

Stopa dodatka OTP troak po jedinici proizvoda

Stopa dodatka OTP = oekivani OTP / klju za raspodjelu OTP


TEORIJA TROKOVA 22
Primjer obrauna trokova metodom radnog naloga:

Preduzee proizvodi proizvode A i B.

1. Trokovi direktnog materijala za proizvod A, 6 kg uz pojedinani
troak nabavke u iznosu 10 KM/kg, to ukupno iznosi 60 KM/kom.
Trokovi direktnog materijala za proizvod B, 7 kg uz pojedinani troak
nabavke u iznosu od 13 KM/kg, to ukupno iznosi 91 KM/kom.

2. Trokovi direktnog rada za proizvod A iznose 40 KM/kom (4h/kom
direktnog rada ija je cijena 10 KM). Trokovi direktnog rada za
proizvod B iznose 50 KM/kom (5h/kom direktnog rada ija je cijena 10
KM).

3. Reijski trokovi u preduzeu iznose 280 000 KM. Klju za
raspodjelu su sati direktnog rada.

Proizvedeno je 300 komada proizvoda A i 700 komada proizvoda B.
Potrebno je rasporediti jedinine trokove na proizvode A i B.

TEORIJA TROKOVA 23
Ukupni iznos sati direktnog rada iznosi:

proizvod A = 300 kom x 4 h/kom = 1.200 h
proizvod B = 700 kom x 5 h/kom = 3.500 h
Ukupno direktni sati = 4.700 h

Stopa dodatka OTP (klju za raspodjelu) na proizvode A i B rauna se
na slijedei nain:
Sdotp = 59,57 KM/h
OTP rasporeen na proizvod A = 1.200 x 59,57 KM/h = 71.484 KM
OTP rasporeen na proizvod B = 3.500 x 59,57 KM/h = 208.495 KM
Ukupni jedinini trokovi proizvodnje za proizvod A = varijabilni
trokovi+fiksni trokovi
300 kom x 60 KM/kom + 300 kom x 40 KM/kom + 71.484 KM =
101.484 KM
Jedinini trokovi = 101.484/300 = 338,28 KM/kom

Ukupni jedinini trokovi proizvodnje za proizvod B = varijabilni trokovi
+fiksni trokovi
700 kom x 91 KM/kom + 700 kom x 50 KM/kom + 208.495 KM =
307.195 KM
Jedinini trokovi = 307.195/700 = 438,85 KM/kom

TEORIJA TROKOVA 24
Procesni sistem obrauna trokova
Procesni sistem obrauna trokova - procesna proizvodnja,
proizvodnja nije uslovljena narudbom.
Krajnji nosilac trokova - ukupna proizvodnja, proizvodni proces -
privremeni nosilac trokova.

Procesni obraun trokova se odvija u nekoliko faza:

- utvrivanje kretanja fizikih jedinica proizvodnje;
- izraunavanje ekvivalentnih jedinica;
- utvrivanje trokova proizvodnje za ekvivalentne jedinice;
- utvrivanje ukupnih trokova proizvodnje za rasporeivanje na
dovrenu i nedovrenu proizvodnju;
- rasporeivanje ukupnih trokova proizvodnje na trokove
dovrene i nedovrene proizvodnje.

TEORIJA TROKOVA 25
Procesni sistem obrauna trokova
Ekvivalentna jedinica - stepen dovrenja nedovrene proizvodnje
koji slui za identifikaciju koliine faktora proizvodnje upotrijebljenih
u nedovrenim proizvodima i iskazuje koliinu proizvoda koja se tim
faktorima mogla dovriti.

Ukupni trokovi proizvodnje - trokovi proizvodnje iskazani kao
poetne zalihe i trokovi proizvodnje nastali u tekuem periodu.

Tradicionalne metode dovode do ogranienosti u unapreenju
poslovnih rezultata preduzea, razvija se metoda koja dopunjuje
tehniko i finansijsko izvjetavanje, BSC metoda.
BSC metoda omoguuje upravljanje poslovnim pokazateljima cijele
organizacije, povezujui djelovanje zaposlenih sa misijom, vizijom i
strategijom preduzea.
TEORIJA TROKOVA 26
Procesni sistem obrauna trokova
Kratkoroni ciljevi = dugoroni ciljevi
Interna mjerila = eksterna mjerila
Ostvareni rezultati = budue performanse
Kvantitativna mjerila uspjeha = kvalitativna mjerila uspjeha
Ciljevi i mjerila uspjeha preduzea definisana iz finansijske i
nefinansijske perspektive.
Finansijska perspektiva poveanje dodatne vrijednosti,
produktivnosti, prinosa na investicije
Nefinansijska perspektiva: perspektiva potroaa, perspektiva
uenja i razvoja i perspektiva internih procesa u preduzeu
Perspektiva potroaa- vrednovanje odnosa potroa i preduzea
Perspektiva uenja i razvoja vjetine i znanja zaposlenih,
informacioni sistemi i organizacioni sistemi
David Norton BSC metoda dovodi do poveanja prodaje, dobiti,
vrijednosti akcija i vrijednosti preduzea
TEORIJA TROKOVA 27
3. SISTEM OBRAUNA VRSTA TROKOVA
Bavi se pitanjem koji trokovi su nastali i u kojem iznosu
u toku obraunskog perioda.
Zadatak stvarno nastale trokove preduzea u toku
perioda dokumentovano obuhvatiti i naznaiti kako e
iznosi pojedinih vrsta trokova biti dalje obraunavani.
Da bi obavio svoju funkciju mora ispunjavati zahtjeve
potpunosti, homogenosti i jasnog podvajanja vrsta
trokova.
TEORIJA TROKOVA 28
3. SISTEM OBRAUNA VRSTA TROKOVA
Primarni trokovi preduzea:

- trokovi materijala izrade;
- trokovi ostalog materijala;
- trokovi goriva i energije;
- trokovi plata, naknada i drugi lini trokovi;
- trokovi usluga;
- trokovi amortizacije;
- trokovi poreza, taksa, doprinosa i slini trokovi;
- trokovi finansiranja;
- ostali primarni trokovi.

Izvori podataka za potrebe obrauna trokova nalaze se u
materijalnom knjigovodstvu, knjigovodstvu osnovnih sredstava,
obraunu plata i finansijskom knjigovodstvu

TEORIJA TROKOVA 29
Obraun trokova materijala
Najvanija vrsta trokova u preduzeu, sloena grupa trokova
Pogonski materijal, energija i gorivo indirektni trokovi, samo jednim
dijelom proporcionalni obimu aktivnosti.

Trokovi materijala izrade:
- Trokovi osnovnog materijala
- Trokovi pomonog materijala

Metode utvrivanja koliinske komponente trokova materijala:
- metoda izjednaavanja utroaka sa nabavkom materijala (metoda ulaza)
- metoda inventarisanja (popisivanja)
- metoda retrogradnog utvrivanja utroaka
- metoda skontriranja utroaka (direktno obuhvatanje utroenog materijala)

TEORIJA TROKOVA 30
Obraun trokova materijala
Metoda ulaza pretpostavlja se da zalihe nisu promijenjene,
nabavljene i utroene koliine jednake.

Metoda popisivanja indirektno utvrivanje koliina utroenog
materijala tako to se na stanje materijala na poetku perioda dodaju
nabavljene koliine materijala i oduzme inventarno stanje na kraju
perioda.

Metoda retrogradnog utvrivanja utroaka direktno izraunavanje
koliinske komponente trokova materijala tako to se ostvarena
koliina proizvoda pomnoi sa normativom materijala po jedinici,
jednostavna, ne odgovara zahtjevima pogonskog obrauna.

Metoda skontriranja direktno utvrivanje trokova materijala tako to
se na poetno stanje materijala doda ulaz materijala, a zatim oduzme
izlaz materijala.
TEORIJA TROKOVA 31
Obraun trokova materijala
Metode za vrednovanje utroenog materijala:

- metoda stvarnih nabavnih cijena;
- metoda dnevne cijene;
- metoda stalne obraunske cijene.

Metoda stvarnih nabavnih cijena nabavna cijena = bruto fakturna
cijena popusti dobavljaa (neto fakturna cijena) + zavisni trokovi
nabavke.

Metoda stvarno plaenih cijena po nabavkama obraun utroenih
koliina materijala po stvarno plaenim nabavnim cijenama materijala iz
kojih je uzet utroeni materijal, teka i skupa metoda.

TEORIJA TROKOVA 32
Obraun trokova materijala
FIFO metoda vrednovanja utroenog materijala - na izlazima materijala
prvo se ispisuje materijal po cijeni po kojoj je prvi i nabavljen, zatim po
cijeni druge nabavke itd.
U uslovima rasta cijena dovodi do potcijenjenosti trokova i
precijenjenosti finansijskog rezultata, nije preporuljiva za primjenu u
uslovima rasta cijena.

LIFO metoda vrednovanja utroenog materijala na izlazima materijala
prvo se ispisuje nabavna cijena poslednjeg ulaza materijala, u uslovima
rasta cijena utroeni materijal vrednuje po novijim viim nabavnim
cijenama, a zalihe po ranijim nabavnim cijenama.

HIFO metoda vrednovanja utroenog materijala na izlazima materijala
ispisuje se najvia ulazna cijena, u uslovima rasta izjednaila bi se sa
LIFO metodom.


TEORIJA TROKOVA 33
Obraun trokova materijala
Metoda prosjene cijene na izlazima materijala formira jednu,
prosjenu cijenu koja se dobije dijeljenjem ukupnog ulaganja u
materijal s ukupnom koliinom materijala.

Vrednovanje utroaka materijala: tekue i periodino

Tekue stalno obuhvatanje materijala po koliini i vrijednosti i na
ulaznoj i na izlaznoj strani, nakon svake nabavke obraunava se nova
prosjena nabavna cijena

Periodino na izlaznoj strani analitikih rauna materijala obuhvataju
se samo koliine materijala koji je utroen





TEORIJA TROKOVA 34
Obraun trokova materijala
Metoda dnevne cijene obuhvata neto fakturnu cijenu uveanu za iznos
zavisnih trokova na dan vrednovanja utroenog materijala, postoje
etiri mogunosti:

1. oekivani dan stvarne ponovne nabavke utroenog materijala;
2. dan isticanja ponude, odnosno konkurisanja na posao;
3. dan utroka materijala; i
4. dan prodaje, odnosno dovrenja uinaka u kome je materijal sadran.

Metoda planske nabavne cijene nastala na obraunsko - tehnikim
nedostacima prethodnih metoda vrednovanja utroaka, utroeni
materijal se vrednuje po stalnim cijenama, trokove je mogue
kontrolisati





TEORIJA TROKOVA 35
Zakljuak
Trokovi su u novcu izraena koliina rada, materijalnih i nematerijalnih
dobara i svih drugih sredstava utroenih u proizvodnju gotovog
proizvoda.
Evidencijom trokova bavi se raunovodstvo trokova. U finansijskom
knjigovodstvu trokovi se knjie na klasi 5 kontnog okvira, a u
proizvodnim preduzeima na klasi 9.
Trokovi uvijek duguju.
Sistemi obrauna trokova mogu biti klasini (obraun po radnom
nalogu i obraun procesnih trokova), i savremeni.
Najvaniji trokovi u preduzeu su trokovi materijala. Metode za
utvrivanje koliine utroenog materijala su metoda ulaza, metoda
popisivanja, metoda retrogradnog utvrivanja utroaka i metoda
skontriranja utroaka.
Metode vrednovanja utroenog materijala su metoda stvarnih nabavnih
cijena, metoda dnevne cijene i metoda stalne obraunske cijene.