Ne 1 Baa 5 MVC 3 A 0 Be 1 BB 87 Nhdone 1 Baa 5 MGC 3 A 2 Yra

1
CNG MN NM V BNH DO NM GY RA
- Nm hc th y: L mn khoa hc nghin cu v nm v nhng loi nm ph bin gy bnh cho
ng vt nui, cc phng php chn on, phng v tr bnh.
- Nm hc (Mycology) c khai sinh bi nh thc vt hc ngi tn l Pier Antonio Micheli
(1729) qua ti liu cng b v ging cy l (Nova Plantarum Genera).
- Theo Gio s Ekriksson Gunnan (1978) th ngi c cng nghin cu su v nm mc li l
Elias Fries (1794 - 1874).
CHNG I: I CNG V NM
I. C IM CHUNG V CU TO CA GII NM
- Gii nm (Fungi) l nhm sinh vt n ngnh thuc dng t bo nhn thc. C th l n bo
hoc a bo dng si, c thnh kitin (tr mt s t c thnh xenlulz), khng c lc lp. Sng d
dng hoi sinh, k sinh v cng sinh (a y). Sinh sn ch yu bng bo t, bo t thng khng
c lng v c th c roi.
- Nm pht trin trong iu kin c sn cht hu c v nhit t 25
o
C n 30
o
C. 0
o
C th nm
khng pht trin, 100
o
C git cht nhiu loi nm.
- V tr phn loi trong t nhin: (Theo h thng phn loi 5 gii ca RH. Whittaker the five
kingdom system): Animals: Gii ng vt; Plants: Gii thc vt; Fungi: Gii nm; Protista: Gii
nguyn sinh; Procaryota: Gii khi sinh
- Theo Elizabeth Tootyll (1984) nm mc c khong 5.100 ging(chi) v 50.000 loi c m t,
tuy nhin, c tnh c trn 100.000 n 250.000 loi nm hin din trn tri t
- Lin quan n bnh tt, nm c 4 phng thc gy bnh:
+ K sinh
+ Gy bnh vi cc hin tng d ng.
+ Gy bnh do n phi thc n nhim nm v c t ca chng.
+ Gy bnh do n phi nm c.
II. CC DNG NM
1. Phn loi:
- Cc dng nm in hnh gm nm men v nm si, chng khc nhau v nhiu c im sinh
hc.
- Ngoi ra, ngi ta cn ghp a y (l c th cng sinh gia nm vi to hoc vi khun lam) vo
Gii nm.
- Ngi ta chia lm hai loi:
a. Nm men(Yeast)
- Sinh vt n bo, sinh sn bng ny chi hoc phn ct. i khi cc t bo dnh nhau to thnh
si nm gi. VD: Nm men candida thng c dng si gi.
b. Nm si:(Filamentous fungi)
- L sinh vt a bo hnh si, sinh sn v tnh v hu tnh. VD: Nm mc, nm m.
2. Trong chng n, ch em t v vi nm (microfungi).
- Vi nm l mt nhm VSV c nhn tht bao gm:
+ Tt c cc loi nm men v cc nm si khng sinh qu th ln (m nm).
+ Cc nm sinh qu th dng ln thng - c gi l nm ln (mushroom).

2
- Tuy nhin giai on si nm ca cc nm ln cng vn l i t- ng nghin cu ca vi sinh vt
hc.
3. c im chung ca nm.
a. C th nm c b my dinh dng ch- a phn ho thnh cc c quan ring bit: Hypha
- Nm thng tn ti dng n bo hoc a bo, a s c dng si l si nm hay khun
ty(hypha).
+ Si nm c th c hoc khng c vch ngn.
+ Si nm c - ng knh trung binh l 5 - 10m, i khi rt ln (ti 25m) nhng c khi rt nh (1
- 2m).
+ C si nm trong sut, khng mu, c si c mu. Mt s si nm tit sc t vo mi trng
nui cy. Mt s si nm khc c th tit ra cc cht hu c, kt tinh trn b mt si nm.
+ a s si nm phn nhnh nhiu ln nhng cng c loi si nm khng phn nhnh.
+ T mt bo t hay mt on si nm gp iu kin thun li, si nm s pht trin ra theo c ba
chiu to thnh mt h si nm hay khun ti th .
b. Cc vch ngn si nm u c l thng:
- Tu loi nm m vch ngn c th:
+ C mt l thng kh ln chnh gia. V d: nm ti, nm bt ton
+ C th c nhiu l thng t- ng i nh. V d: Geotrichum candidum v nhiu loi Fusarium
- Nhn t bo cng c th tht nh li chui qua l thng cng cht nguyn sinh.
+ Nhn t bo trong si nm thng di chuyn ti nhng phn si nm ang c hot ng sinh l
mnh m.
+ C si nm khng ngn vch v c ngn vch ch l nhng ng di cha cht nguyn sinh v
nhiu nhn t bo.
+ Si nm ch- a c cu to t bo in hnh nh- cc sinh vt nhn tht khc (tr nm men n
bo)
+ Mi t bo trong mt si nm ch- a c hot ng trao i cht c lp v ch- a c gii hn r rt.
c. Nm cng c rt nhiu c im chung vi cc sinh vt c nhn tht, nht l v cu to
ca nhn.
- Nm khc hn v nhiu mt vi cc vi sinh vt thuc nhm nhn nguyn thu nh- vi khun, vi
khun lam.
d. Nm c nhng c im ring bit v mt ho hc t bo:
- Nm khng c cu trc thng nht gia cc nhm v thnh phn ca thnh t bo.
- Ch c mt s t c cha xenluloz trong thnh t bo.
- Cht d tr ca nm khng phi l tinh bt nh- thc vt m l glicogen nhng vt.
e. Nm khng cha trong t bo sc t quang hp:
Khc vi thc vt v cc vi khun quang hp, nm khng cha trong t bo sc t quang hp, v
vy nm khng c kh nng quang hp, khng c kh nng sng t dng, nm ch c i sng
hoi sinh (trn cht hu c cht), k sinh (trn c th sng) v cng sinh (vi to v VK lam hoc
vi r cy)
g. Nm sinh sn bng bo t v tnh v bo t hu tnh:
- Cc bo t v tnh: khc nhau hnh thi v ngun gc pht sinh. Ngoi ra cn c: bo t t,
bo t phn, bo t chi.

3
+ Cn c vo c im pht sinh ng- i ta phn ra: bo t kn v bo t trn.
+ Mt dng bo t v tnh khng phi l dng sinh sn - c l bo t mng dy(bo t o). Chng
do mt on si nm tch lu nhiu cht dinh dngv c thnh t bo dy ln m to thnh nhm
mc ch thch ng vi cc iu kin bt li ca mi trng.
+ Mt kiu bo t v tnh khc l cc bo t c roi c kh nng bi li trong n- c l cc bo t
ng.
- Cc bo t hu tnh nm rt a dng: bo t non, bo t tip hp, bo t ti, bo t m.
h. Nm khng c mt chu trnh pht trin chung:
- C 5 kiu chu trnh pht trin ca nm:
+ Chu trnh lng bi: Giai on n bi t- ng ng vi th giao t l cc giao t hoc cc nang
giao t. Th bo t lngbi chin - u th so vi th giao t. V d: lp Chytridiomycotes v lp
Oomyceter
+ Chu trnh hai th h: Th giao t n bi xen k vi th bo t lng bi v v nguyn tc
t- ng - ng nhau. V d: Mt s loi nm thuc lp Oomycetes.
+ Chu trnh n bi: S gim phn ni tip ngay vi qu trnh phi nhn to thnh th giao t
n bi. Th giao t n bi pht trin bng cc bo t v tnh n bi v sinh ra mt th h giao
t n bi th hai. Th h ny tip tc pht trin bng cc bo t v tnh n bi hoc to thnh
cc giao t rt t phn ho v hnh thi. Giai on lng bi t- ng ng vi th bo t ch tn ti
trong mt thi gian rt ngn. VD: Nhiu loi nm lp Zygomycetes.
+ Chu trnh n bi - song nhn: Mt bin dng ca chu trnh n bi. V d: nm ti giai
on n bi chin - u th vi giai on song nhn. Cc si nm n bi sau mt thi gian pht
trin s to ra cc giao t rt t phn ho v hnh thi. Sau khi phi trn nguyn sinh cht, nhn t
bo vn tn ti ring r thnh tng i. Giai on ny ngn hn giai on n bi.
+ Chu trnh v tnh: c trng cho nm bt ton, hon ton khng c giai on hu tnh. Cho n
nay ng- i ta ch- a tm thy giai on hu tnh ca cc nm ny.
III. Nm men
1. c im chung:
- Nm men (Yeast) l tn gi thng thng ca mt nhm nm c v tr phn loi khng thng nht
nhng c chung cc c im sau y:
+ Thng tn ti trng thi n bo.
+ a s sinh sn theo li ny chi, cng c khi trc phn.
+ Nhiu loi c kh nng ln men - ng.
+ Thnh t bo c cha Mannan (D- mannoza).
+ Thch nghi vi mi trng cha - ng cao, c tnh axit cao.
+ Nm men phn b rt rng ri trong t nhin, nht l trong cc mi trng c cha - ng, c pH
thp nh- trong hoa qu, rau d- a, mt ma, r - ng, mt ong, trong t rung ma, t v- n cy n
qu, trong cc t c nhim du m.
2. Hnh thi v cu trc ca t bo nm men
- Nm men l vi sinh vt in hnh cho nhm nhn tht.
- T bo nm men thng ln gp 10 ln so vi vi khun.

4
- Loi nm men nh my r- u, nh my bia thng s dng l Saccharomyces cerevisiae, c kch
th- c thay i trong khong 2,5-10m x 4,5-21m do c th thy r - c d- i knh hin vi
quang hc.
a. V hnh thi: Tu loi nm men m t bo c hnh thi a dng: hnh cu, hnh trng, hnh
van, hnh chanh,
- C loi nm men c khun ti hoc khun ti gi. Khun ti gi ch- a thnh si r rt m ch l nhiu
t bo ni vi nhau thnh chui di. C loi c th to thnh vng khi nui cy trn mi trng
dch th.
b. Cu to t bo:
- Thnh t bo nm men:
+ Dy khong 25m (25% khi l- ng kh ca t bo).
+ a s nm men c thnh t bo cu to bi Glucan v mannan.
+ Mt s nm men c thnh t bo cha kitin v mannan.
+ Trong thnh t bo nm men c cha khong 10% protein (khi l- ng), trong s protein ny c
mt phn l cc enzim. Trn thnh t bo cn thy c c mt l- ng nh lipit.
- D- i lp thnh t bo l lp mng t bo cht (NSC):
+) S dng dch tiu ho ca c sn Helix pmotia c th lm ph v thnh t bo ca nm men to
ra t bo trn. Ly t bo trn - a vo trong mt dung dch c p sut thm thu, ly tm ly ra
mng t bo cht, ra v li tm li thun khit mng, quan st d- i knh hin vi in t thy n
gm 3 lp. Cu to ch yu l protein (50% khi l- ng kh), phn cn li l lipit (40%) v mt t
polisaccarit.
+) Thnh phn ca mng t bo cht nm men:
+ Protein
+ Lipit,glixerol, di, tries,te,Glixero-photpholipit, Sterol- Lipit
+ Hidrat cacbon
+) Phn sterol trong mng t bo cht nm men khi - c chiu tia t ngoi c th chuyn ho
thnh vitamin D2.
+) L- ng sterol trong t bo ca loi nm men Saccharomyces fermentati c th chim ti 22%
khi l- ng ca t bo.
- Nguyn sinh cht: ngoi nhng thnh phn c bn, NSC t bo nm men cng cha :
+ Ti th ca nm men cng ging vi nm si, t bo sinh vt c nhn khc. ADN ca ti th nm
men l mt phn t dng vng c khi l- ng phn t l 50 x 10
6
Da (gp 5 ln so vi ADN ti th
VBC). ADN ca ti th nm men chim 15-23% tng l- ng ADN ton tb nm men.
+ Chc nng ca ty th: l mt trm nng l- ng ca nm men, nng l- ng - c tch lu d- i dng
ATP. Thc hin tng hp protein v photpholipit do ty th c cha ADN v riboxom( protein c
trng l- ng thp).
+ Nm 1967 mt loi plasmit pht hin t bo nm men Saccharomyces cerevisiae - c gi l
2m plasmit c vai tr quan trng trong thao tc chuyn gen ca k thut di truyn. Loi plasmit
ny l mt ADN vng cha 6300 cp baz.
+ Cc t bo nm men khi gi s xut hin khng bo. Trong khng bo c cha cc ezim thu
phn, poliphophat, lipoit, ion kim loi, cc sn phm trao i cht trung gian. Ngoi tc dng mt
kho d tr, khng bo cn c chc nng iu ho p sut thm thu ca t bo.

5
+ Trong mt t bo nm men (loi Candida albicans) cn thy cc vi th. l cc th hnh
cu(hnh trng), - ng knh 3m, ch ph mt lp mng dy khong 7nm. Vi th c vai tr nht
nh trong qu trnh oxi ho metanol.
- Nhn:
+ Nhn ca t bo nm men l nhn tht, c kt cu hon chnh c mng nhn, dch nhn, cc
nhim sc th. Nhn thng hnh trn, - ng knh 2 - 3 m. Chnh v vy s sinh sn ca nm men
con - c tin hnh theo phng thc gin phn.
+ Nhn ca t bo nm men - c bao bc bi mt mng nhn nh- cc sinh vt c nhn tht
khc. Mng nhn ca nm men c cu trc 2 lp v c rt nhiu l thng.
+ Nhn ca t bo men r- u Saccharomyces cerevisiae c cha 17 i nhim sc th.
+ ADN trong t bo nm men n bi c khi l- ng phn t l: 1 x 10
10
Da (Dalton, 1 Da = 1,67 x
10
-24
g),
So vi khi l- ng phn t ADN cua TB Nm men vi ADN cua vi khun Escherichia coli thln
hn 10 ln nhng so vi ADN ca ng- i thli nh hn 100 ln.
3. Sinh sn v cc chu k sng ca nm men
3.1. Sinh sn v tnh:- Phn ct: chi Schizosaccharomyces
- Ny chi: tt c cc chi nm men
- Bng bo t : + Bo t t: chi Geotrichum
+ Bo t bn: chi Sporobolomyces
+ Bo t o: nm Candida albicans
a. Sinh sn bng phng thc phn ct
- Phn ct l hnh thc sinh sn thy chi nm men Schizosaccharomyces.
- Li phn ct ny t- ng t nh- vi khun. T bo di ra, gia mc ra vch ngn chia t bo ra
thnh 2 phn t- ng - ng nhau, mi t bo con s c mt nhn.
b.Sinh sn bng phng thc ny chi: y l hinh thc sinh sn ch yu ca nm men, c tin
hnh nh sau:
- Khi t bo nm men trng thnh s ny ra mt chi nh.
- Chi ln dn ln, nguyn sinh cht v mt phn nhn ca t bo m c chuyn sang chi.
- Vch ngn c hnh thnh, ngn cch vi t bo m, to nn t bo mi
- T bo con to thnh c th tch khi t bo m, hoc vn dnh vi t bo m v tip tc ny sinh
t bo mi
c. Sinh sn bng cch hnh thnh bo t v tnh:
- Khi mi trng ngho dinh d- ng, nm men chuyn sang hnh thc sinh sn hnh thnh bo t:
+ Khi nhn ca t bo m phn chia 2 - 3 ln lin tip to ra 4 - 8 nhn con
+ Mi nhn con - c NSC bao bc v c mng bc to thnh bo t
+ T bo men m tr thnh tui bo t
+ Bo t bn thng gp chi nm men Sporobolomyces, Sporidiobolus, Bullera v Aessosporon
- Loi bo t ny c hnh thi sinh ra trn mt cung nh mc cc t bo dinh dng hnh trng.
+ Sau khi bo t chn, nh mt c ch c bit bo t s - c bn ra pha i din.
+ Khi cy cc nm men ny trn thch nghing theo mt - ng zich zc, t hm s thy trn thnh
ng nghim pha i din vi b mt thch s c mt - ng zich zc khac do cc bo t bn to
thnh

6
+ Bo t mng dy hay bo t o thng mc nh ca cc khun ti gi (pseudomycelium) mt
s men (nh- Candida albicans).
3.2. Sinh sn hu tnh:
- mt s loi nm men bo t cn - c hnh thnh do s tip hp gia hai t bo:
+ Khi 2 t bo ng gn nhau.
+ Mi u ca 2 t bo mc ra mu li h- ng vo nhau
+ Ti ch tip xc mng t bo b thu phn, 2 t bo thng vi nhau
+ 2 t bo tip hp vi nhau v hnh thnh hp t
+ Nhn ca hp t phn chia 2 - 3 ln to thnh 4 - 8 nhn con mi
+ Mi nhn con - c NSC v mng bao bc to thnh bo t
+ Mi ti bo t c 4 - 8 bo t
- iu kin thun li, mng ti bo t b ph v, cc bo t - c gii phng, pht trin thnh t
bo nm men mi.
4. Chu k sng ca nm men c th phn ra thnh 3 loi hnh:
a. Cc t bo dinh dng n bi (n) c th tip hp vi nhau to ra t bo dinh dnglng bi
(2n). Sau qu trnh gim phn s sinh ra cc bo t ti (thng l 4 bo t ti).
b. Bnh thng khi khng c sinh sn hu tnh chng vn lin tc ny chi sinh si ny n.
Nm men r- u Saccharomyces cerevisiae.
c. Cc t bo dinh dngn bi (n) sinh sn theo li phn ct. sau qu trnh phn ct 3 ln, ln
u gim nhim s to ra 8 bo t ti. T bo mang 8 bo t ny tr thnh ti.
- Khi ti v cc bo t ti s thot ra ngoi v khi gp iu kin thun li pht trin tr li thnh cc
t bo dinh d- ng. Chu k sng ny thy Schizosaccharmyces octospora .
- Th dinh dng ch c th tn ti d- i dng lngbi (2n), sinh sn theo li ny chi kh lu.Bo
t ti n bi tip hp tng i vi nhau ngay c t khi cn nm trong ti.
- Giai on n bi tn ti d- i dng bo t ti nm trong ti v khng th sng mt cch c lp.
C th thy r chu k sng ny Saccharomy- codess ludwigii
5. Phn loi nm men
- J.Lodder (1970) xc nh c 349 loi nm men, thuc 39 chi khc nhau.
- J.A. Barnett, R.W. Payne v D.Yarrow (1983) xc nh c 483 loi nm men thuc 66 chi khc
nhau.
- c im sinh hc ca tng loi v kho phn loi n chi, n loi c th tham kho cun Phn
loi Nm men do Bo tng ging chun vi sinh vt (i hc quc gia H Ni) xut bn nm 1995
6.Vai tr ca nm men:
- Nm men phn b rng trong t nhin, c vai tr quan trng v nhiu mt:
+ Tham gia khp kn vng tun hon vt cht trong t nhin
+ Do trao i cht ca hu ht nm men khng sinh cht c hi cho ng- i, ng vt nn - c ng
dng rng trong:
- Ch to cht hu c quan trng: cn, axeton, glyxerin
- Ch bin thc phm: R- u, bia, lm n bt m, n- c chm..
- Sn xut protein n bo
- Dng nm men ln men trc tip thc n cho gia sc
- Tuy nhin bn cnh cc nm men c ch cng c khng t cc nm men c hi, chng gy ra hin
t- ng lm h- hng thc phm t- i sng hoc cc thc phm ch bin.

7
- C khong 13 - 15 loi nm men c kh nng gy bnh cho ng- i v cho ng vt chn nui.
ng ch nht l cc loi:
- Candida albicans,
- Crytococcus neoformans,
- Trichosron cutaneum,
- T. capitatum
IV. Nm si
- Nm si l tt c cc nm khng phi nm men v cung co th sinh m nm (th qu c kch
th- c ln) nh- cc nm ln.
- Tuy nhin tt c cc giai on ch- a sinh m nm thi khun ti th (h si nm) ca nm ln vn
- c coi l nm si v - c nghin cu v cc mt sinh l, sinh ho, di truynnh- cc nm si
khc.
- Nm si cn - c gi l nm mc (Monds), tc l ch tt c cc mc mc trn thc phm, trn
chiu, trn qun o, trn giy dp, trn sch v Chng pht trin rt nhanh trn nhiu ngun c
cht hu c khi gp kh hu nng m.
- Trn nhiu vt liu v c do dnh bi bm (nh- cc thu knh ng nhm, my nh, knh hin
vi) nm mc vn c th pht trin, sinh axit v lm m cc vt liu ny.
- Nm mc a s c hnh si (filamentous fungi = nm si), si c ngn vch (a bo n nhn)
hay khng c ngn vch (n bo a nhn).
- Si nm thng l mt ng hnh tr di c kch thc ln nh khc nhau ty loi.
- ng knh ca si nm thng t 3-5m, c khi n 10m, thm ch n 1mm
- Chiu di ca si nm c th ti vi chc cm.
- Cc si nm pht trin chiu di theo kiu tng trng ngn. C th phn nhnh v cc nhnh
c th li phn nhnh lin tip to thnh h si nm kh sinh x x nh bng.
- Trn mi trng c v trn mt s c cht trong t nhin, bo t nm, t bo nm hoc mt
on si nm c th pht trin thnh mt h si nm c hnh dng nht nh gi l khun lc nm.
1-Dinh dng v tng trng ca nm mc
- Hu ht cc loi nm mc khng cn nh sng trong qu trnh sinh trng. Tuy nhin, c mt s
loi li cn nh sng trong qu trnh to bo t (Buller, 1950).
- Nhit :
+ Ti thiu cn cho s pht trin l t 2
o
C n 5
o
C,
+ Ti thch hp t 22
o
C n 27
o
C
+ Ti a m chng c th chu ng c l 35
o
C n 40
o
C
+ C bit c mt s t loi c th sng st 0
o
C v 60
o
C.
- pH:
+ Ni chung, nm mc c th pht trin tt mi trng acid (pH=6)
+ pH ti thch l 5 - 6,5
+ Mt s loi pht trin tt pH < 3 v mt s t pht trin pH > 9 (Ingold, 1967).
- Oxi cng cn cho s pht trin ca nm mc v chng l nhm hiu kh bt buc v s pht trin
s ngng khi khng c oxi .
- Nc cng l yu t cn thit cho s pht trin.

8
- Nm mc khng c dip lc t nn chng cn c cung cp dinh dng t bn ngoi (nhm d
dng).
- Mt s sng st v pht trin nh kh nng k sinh (sng k sinh trong c th ng vt hay thc
vt) hay hoi sinh (saprophytes) trn xc b hu c.
- Nhm nm r hay a y sng cng sinh vi nhm thc vt nht nh.
- Ngun dng cht cn thit cho nm c xp theo th t sau: C, O, H, N P, K, Mg, S, B, Mn,
Cu, Zn, Fe, Mo v Ca.
+ Cc nguyn t ny hin din trong cc ngun thc n v c n gin nh glucoz, mui
ammonium... s c nm hp thu d dng.
+ Nu t ngun thc n hu c phc tp nm s sn sinh v tit ra bn ngoi cc loi enzim thch
hp ct cc i phn t ny thnh nhng phn t nh d hp thu vo trong t bo.
2. Hnh thi v cu trc ca nm si.
a. Cu trc:
- Cu trc ca si nm cng t- ng t nh- cu trc ca t bo nm men.
+ Bn ngoi c thnh t bo, ri n mng t bo cht, bn trong l t bo cht vi nhn phn ho.
+ Mng nhn c cu to 2 lp v trn mng c nhiu l nh.
+ Trong nhn c hch nhn
+ Bn trong t bo nm cn c th mng bin
+Th mng bin l mt kt cu mng c bit, nm gia thnh t bo v mng t bo cht, bao
bc bi mt lp mng n v c hnh dng bin ho rt nhiu (hnh ng, hnh ti, hnh trng
hoc hnh nhiu lp)
+ Cng dng ca th mng bin cn ch- a - c lm sng t, c th l c lin quan n s hnh
thnh thnh t bo.
b. Hnh thi :
*) Nm mc gm c 2 b phn: khun ty v bo t
b.1. Khun ty (Hypha) hay si nm:
+ Cu to dng si phn nhnh, nhng si ny sinh trng nh .
+ C m si gi l khun ty th hay h si nm.
+ Khun ty - c sinh ra t bo t, tu tng loi, khun ty c th c hnh l xo, xon c, ci vt,
sng h- u, ci l- c, l da.
- Si nm c 2 loi:
+ Si nm c vch ngn: Loi ny c phn ln cc loi nm mc. Si nm do nhng chui t
bo to nn.
Si nm ln ln do t bo khng ngng phn ct, nn c th chng c cu to a bo n nhn. V
d: Aspergillus; Penicillinum.
+ Si nm khng c vch ngn:Loi ny c mt s nm mc bc thp. Ton b h si nm
- c coi nh- mt t bo phn nhnh - c gi l c th a nhn. Trong qu trnh pht trin ca si
nm,ch c nhn phn chia, NSC tng ln nhng khng c mng ngn, nn c th chng - c gi
l c th n bo a nhn. V d: Mc Murco; Rhizupus,
- Khi nui cy trong mi trng c, cn c vo v tr chc nng ca khun ty c th phn ra lm 3
loi khun ty:
+Khun ty c cht: Khun ty pht trin su vo mi trng ly thc n

9
+Khun ty kh sinh: Khun ty pht trin trn b mt mi trng
+Khun ty sinh sn: Khun ty sinh sn pht trin t mt khun ty kh sinh, u ca khun ty pht
trin c bit trong cha bo t.
b.2. Bo t:
- Bo t l c quan sinh sn ch yu ca nm mc.
- Khi nm mc trng thnh, cc khun ty sinh sn s sinh ra cc bo t.
- Bo t - c hnh thnh bng hnh thc sinh sn v tnh hay hu tnh
3. Sinh sn ca nm mc: Khi nm mc trng thnh s tin hnh sinh sn. C 2 hnh thc sinh
sn chnh:
- Sinh sn v tnh: Sinh sn v tnh ca nm mc c nhiu hnh thc:
+ Trc phn: ging vi khun
+ Ny chi : ging nm men
+ Khc khun ty: trn c th nm mc, khun ty t ra tng on, mi on pht trin thnh c th
nm mi
- Hnh thnh cc bo t v tnh, gm:
+) Bo t non:
+ u cc khun ty sinh sn c s ngt t
+ Mi t - c coi nh- mt bo t, khi ri vo mi trng s pht trin thnh mt khun ty mi.
+) Bo t mng dy (hu bo t):
+ nm mc a bo
+ n thi k sinh sn, mt s t bo c th nm tch lu cht dinh dng mng dy ln hnh
thnh bo t.
+ Bo t tch ri khi c th, gp iu kin thun li ny mm cho c th mi.
+) Bo t nang: (bo t ni sinh)
+ y l hnh thc sinh sn ch yu ca a s nm mc bc thp
+ u khun ty sinh sn phnh to ra hnh thnh nang bo t (hnh trn, hnh chai, phn
nhnh)
+ Trong nhn phn chia nhiu ln lin tip to mt lot nhn con.
+ Nhn con - c NSC v mng bao bc hnh thnh bo t nang
+ Nang bo t cha cc bo t
+ Khi nang v, bo t - c gii phng, gp iu kin thun li hnh thnh c th nm mi
+) Bo t nh(bo t trn): (Bo t ngoi sinh)
+ y l hnh thc sinh sn ca nm mc bc cao v mt s nm bc thp
+ T c cht mc ln nhng khun ty c bit gi l cung sinh bo t.
+ u cung sinh bo t phnh to hoc phn nhnh to ra chi ngn nh- hnh ci chai.
+ T cc chi ny cc bo t - c sinh ra tun t lin tip, cc bo t nh mi sinh ra s y dn
cc bo t c ra ngoi.
+ Bo t nh ca tng loi nm mc c hnh dng, mu sc khc nhau: V d: Penicillinum bo t
nh c mu xanh, hnh cu
- Sinh sn hu tnh: Nm mc sinh sn hu tnh hnh thnh cc loi bo t sau:
+) Bo t non:
+ nh cc si nm sinh sn sinh ra cc non kh (c quan giao t ci) trong cha nhiu non
cu

10
+ Hng kh (c quan giao t c) gn non kh.
+ Non kh v hng kh tip xc, hng kh s th tinh cho cc non cu bng nhn v mt phn
NSC ca minh to thnh mt bo t non.
+ Bo t non - c bao bc bi mt mng dy, sau mt thi gian phn chia gim nhim s to ra
bao t n bi va phat trin thanh mt khun ty mi.
+) Bo t tip hp:(zygospore)
+ Khi 2 khun ty sinh sn khc gii tip gip nhau, s mc ra 2 mu li gi l nguyn phi nang
+ Cc mu li tin dn li gp nhau.
+ Mi mu li s xut hin mt vch ngn to ra mt t bo a nhn
+ 2 t bo ca 2 mu li s tip hp vi nhau to thnh mt hp t a nhn c mng dy bao bc
gi l bo t tip hp.
+ Sau mt thi gian sng tim tng, bo t tip hp s phat trin thnh mt nang trong cha nhiu
bo t
+) Bo t ti: (Ascospore)
+ Trn mt khun ty sinh ra 2 c quan sinh sn: Ti giao t c - hng kh; Ti giao t ci - th
sinh ti
Hng kh v ti giao t ci tip hp hnh thnh ti trong cha bo t.
+ Ngoi ra cn c bo t m hay gi l bo t ngoi sinh.Bo t m sinh ra trn nhng c quan
c bit gi l qu m.
4. Cc dng bin ho ca h si nm
- Lc bo t nm ri vo mt iu kin mi trng thch hp n s ny mm mc ra theo c ba
chiu thnh mt h si nm hay gi l khun ti th.
H si nm c th bin ho thch nghi vi cc iu kin sng khc nhau thnh cc dng c
bit sau y:
+) R gi (rhizoid): Trng gn ging nh- mt chm r phn nhnh, c tc dng gip nm bm
cht vo c cht v hp th dinh dngt c cht. C th thy r r gi khi quan st nm
Rhizopus.
+) Si ht (haustoria): Gp cc nm k sinh bt buc. Chng - c mc ra t khun ti v phn
nhnh ri m su vo t bo vt ch, chng c th bin thnh hnh cu, hinh ngn tay hay
hnh si. Chng s dng cc si ht ny ht cht dinh dngt c th ca vt ch
+) Si p (appressoria): Gp cc nm k sinh thc vt. Phn si nm tip xc vi vt ch s
phng to ra, tng din tip xc vi vt ch. Phn ny thng c hnh a, c nhiu t bo, p cht
vo vt ch. Cc m ca vt ch d- i tc dng ca enzim do nm sinh ra s b ph hu tng phn
hay hon ton. Qua m b ph hu ny cc si nm s ln su vo bn trong vt ch v tip tc
sinh enzim tiu ho c th vt ch. Khc vi si ht, si p khng pht trin thnh cc nhnh
m su vo t bo cn sng ca vt ch.
+) Si b hay thn b (stolon): l on si nm kh sinh khng phn nhnh, pht sinh t cc
si nm c cht, c hnh thng hoc hnh cong. u mt ca cc si b chm vo c cht pht
trin thnh cc r gi bn chc vo c cht.Si b c lan dn ra mi pha c trn thnh thu
sinh ca ng nghim, ca np hp Petri Si b v r gi thng gp b Mucorales
Si b (stolon)
+) Vng nm hay mng nm:

11
+ l nhng bin i cc loi nm c kh nng by cc ng vt nh trong t (nh- amp,
tuyn trng).
+ Vng nm c th c dng bng dnh mc ra t nhng cung ngn xp thng gc vi si nm
chnh.
+ nh ca cc cung ny phnh to ra thnh bng hnh cu.
+ Bng ny tit ra mt cht dnh trn khp b mt. Khi mt con mi chm vo cht dnh ny s b
gi cht li v mc ra mt nhnh m su xuyn qua v ngoi ca con vt.
+ Cc nhnh ny li phng ln thnh mt bng nh bn trong c th con vt v tip tc phn nhnh
thnh cc si ht.
+ Mng nm hay cn gi l l- i dnh l mt mng si dnh vi nhau nh- tm l- i nh. Cc cn
trng chm vo s b gi cht ly. Sau mt t bo ca mng nm s pht trin thnh mt bng
nh v cc si ht tiu ho dn c c th con mi.
- T khun ti kh sinh c th mc ra nhng si sinh sn v tnh hoc hu tnh sau y:
+) u bo t trn (conidial head):
+ Cc c quan sinh sn v tnh c th c cu to cha cc bo t v tnh.
+ nm thuc cc chi Penicillium v Aspergillus c cc u bo t trn vi nhiu si nm phn
ho khc nhau. Chng hn chi Penicillium bt u t on si ch- a phn nhnh gi l cung nm
ri n cc si phn nhnh bc hai gi l cnh nhnh.
+ Phn sinh ra cc bo t trn gi l th Bnh. Th Bnh c th c mt lp hoc hai lp.
+ Aspergillus thng ch c cc cnh nhnh mc ra t mt bng cn gi l bo nang. Cc bo t
trn Aspergillus c th to trn ra thnh hnh phng x, cng c th h- ng c v mt pha to
hnh tr.
+) Nang bo t kn (sporangia):
+ L dng bin i b Mucorales, mc ra t cung nang.
+ Mi nang bo t kn c mt nang tr ni tip vi cung nang v nm bn trong ca nang bo t
kn.
+ Cc bo t kn - c sinh ra bn trong cc nang ny
+) m (basidia):
+ L c quan sinh sn hu tnh do t bo song nhn nh si phnh to ra m to thnh.
+ Trong m hai nhn s phi hp vi nhau hnh thnh mt nhn lngbi.
+ Sau do phn ct gim nhim m sinh ra 4 nhn n bi. Khi trn m s mc ra 4 cung
nh u phnh to ra.
+ Cc nhn n bi s i vo 4 cung nh ny v v sau pht trin thnh 4 bo t
+) Ti gi (picmidium):
+ L dng hnh thi: Hnh cu, Hnh chai
+ V cu to bi cc lp si nm qun cht li vi nhau.
+ Thnh trong ca v mang cc cung bo t trn.
+ Cc bo t trn sinh ra t nh cc cung ny.
+) Cm gi (sporodochium):
+ Cu to bi cc cung bo t trn ngn xp lin vi nhau to thnh mt khi kh dy.
+ Bo t trn sinh ra trn nh cung, to thnh mt ci m gm nhiu cung dnh vi nhau mt
phn hoc tt c.
+) a gi (acervulus):

12
+ Gp cc nm k sinh trn thc vt, nm bn d- i biu b hoc tng cutin.
+ a gi gm mt a phng cu to bi cc si nm qun cht ly nhau trn c cc cung bo
t trn mc thng ng.
+ Khi biu b ca cy ch v ra, a gi s l ra bn ngoi.
+ Bn cnh cc cung bo t trn cn thy c cc lng cng.
+) B gi (coremium; synnema):
+ L nhiu cung bo t trn di
+ Xp song song vi nhau phn gc hoc sut dc cung
+ Mang cc bo t trn phn ngn hoc sut dc thn.
+) Hch nm (slepotium):
+ L mt khi si nm rn chc thng c tit din trn, khng mang cc c quan sinh sn.
+ Ch c cc nm c si nm ngn vch. l mt dng sng ngh ca nm bo v nm tri
qua - c cc iu kin bt li ca mi trng sng.
+ Th- ng c kch th- c t 100m - 1mm.
+ Th- ng c cu to 2 lp:
Bn ngoi: l lp v rn cu to bi nhu m gi c thnh dy, ph cutin v c sc t hch nm c
mu vng, nu, tm en.
Lp trong: thng mm hn, cu to bi m cc t bo hnh thoi, gm cc si nm Bnh thng
hoc gelatin ho, v mu, cha nhiu cht d tr thuc loi hidrat cacbon v lipit.
+) Th m (stroma):
+ Cn gi l m nm, l mt khi si nm c thnh t bo dnh lin nhau theo nhiu h- ng. Trn
hoc trong th m c mang cc c quan sinh sn.
+ Th m ch gp : Nm ti (Ascomycotina), Nm m (Basidiomycotina).
+ Cc t bo trong m nm ch- a to thnh m tht nhng vt, thc vt m ch l cc m gi.
C hai loi m gi: M t bo hnh thoi: c cu to xp, cc si xp song song vi nhau v vn c
th phn bit - c tng si ring bit. Nhu m gi: c cc t bo hnh a gic hay hnh trn dnh
cht vi nhau, khng tch ri - c thnh tng si.
+) Qu ti (fruit bodes):
+ L loi th m gp Nm ti.
+ C cc dng qu ti: Hnh cu (cleistothecium), Hnh chai (perithecium), Hnh a (apothecium),
Hnh cu gp lp Plectomycetes, Hnh chai gp lp Pyrenomycetes, Hnh a gp lp
Discomycetes
5. H thng phn loi nm
- Cho n nay ch- a c h thng phn loi nm no - c tt c cc nh nm hc thng nht cng
nhn.
- Tuy nhin, h thng phn loi ca G.C. Ainsworth (1973) l - c s dng rng ri hn c.
- Nm phn b trn ton th gii v pht trin nhiu dng mi trng sng khc nhau, k c sa
mc.
- a phn nm sng trn cn, nhng mt s loi li ch tm thy mi trng nc.
- Nm v vi khun l nhng sinh vt phn hu chnh c vai tr quan trng i vi cc h sinh thi
trn cn trn ton th gii
- Daal (1975) lit k 7 c tnh phn loi nm mc nh sau:
+ c im hnh thi

13
+ K ch c th
+ c im sinh l
+ c im t bo hc v di truyn hc
+ c im khng huyt thanh
+ c tnh sinh ha chung
+ Phn loi s hc
- Theo Gwynne-Vaughan v Barnes (1937) chia nm thnh 3 lp chnh:+ Phycomycetes;+
Ascomycetes;+ Basidiomycetes
- Theo Stevenson (1970) phn loi nm trong ngnh Mycota gm 6 lp:+ Chytridiomycetes;+
Oomycetes;+ Zygomycetes
+ Ascomycetes ;+ Basidiomycetes;+ Deuteromycetes
- Gn y, Kurashi (1985) nhn mnh n tm quan trng ca h thng ubiquinon trong phn loi
nm mc cng nh ng dng k thut sinh hc phn t kho st a dng di truyn v qua mi
lin h di truyn phn loi li cho chnh xc hn.
6. Sinh thi : Da theo s theo t l gia s loi nm vi s loi thc vt trong cng mt mi
trng, ngi ta c tnh gii Nm c khong 1,5 triu loi. Khong 50.000 loi nm c cc
nh phn loi hc pht hin v miu t, tuy nhin kch c thc s ca tnh a dng ca gii Nm
vn cn l iu b n.
- a phn nm pht trin di dng cc si a bo gi l si nm, cu to nn th si (hay khun
ty), trong khi nhng loi khc thli pht trin di dng n bo.
- D khng d thy, nhng nm li c mt tt c cc mi trng trn Tri t v ng mt vai
tr rt quan trng trong h sinh thi.
- Cng vi vi khun, nm l sinh vt phn hy chnh hu ht cc h sinh thi trn cn (v c th
di nc), bi vy nn chng cng c vai tr quan trng cc chu trnh sinh a ha v nhiu
li thc n.
- Khi sng hoi sinh hay cng sinh, chng phn hy nhng vt cht hu c thnh nhng phn t
v c, ri sau nhng cht ny s c ng ha thc vt hay nhng sinh vt khc.
a.Cng sinh:
- Nm c mi quan h cng sinh vi hu ht tt c cc gii. Quan h ca chng c th h tr hoc
i nghch nhau, hay vi nhng nm hi sinh thkhng em li bt c li ch hay tc hi r rng
no i vi vt ch.
b. Sn mi:
- Mt s loi nm l nhng k sn giun trn. Chng c th bin i si nm to thnh nhng
cu trc c bit c chc nng by giun trn, nn c gi vi tn chung l nm by mi. Nhng
by thng thy: mng dnh (li dnh), bng dnh, vng khng tht, ct dnh, vng tht v bo t
dnh.
- Cc loi nm bt mi theo kiu ny thng thuc cc chi Arthrobotrys, Dactylaria, Dactylella v
Trichothecium. C vi loi nh Zoopage phanera thli tit cht dnh ra ton b mt ngoi si nm
v cng c kh nng by mi tng t.
7. Vai tr ca nm si.
-Nm c con ngi s dng ch bin v bo qun thc n mt cch rng ri v lu di:
+ S dng cho qu trnh ln men to ra ru, bia v bnh m.

14
+ Mt s loi nm khc c s dng sn xut x du , tng, nc chm...
- Nhiu loi nm c s dng sn xut cht khng sinh, gm cc khng sinh -lactam nh
penicillin v cephalosporin.
- Nm rt tch cc trong cnh tranh v dinh dng v khng gian vi nhng sinh vt khc.
- V d: nm c th ngn chn s tng trng hay loi tr k th nguy him ca thc vt v con
ngi, nh kin c g, mi, chu chu, mui, ve bt, c di, giun trn hay nm khc m c th
gy hi cho ma mng v nh ca.
- Kh nng iu khin sinh hc cc loi gy hi cho nng nghip ca nm c quan tm v
ng dng thc t:
+ Loi nm k sinh cn trng c s dng lm thuc tr su sinh hc v kh nng k sinh v
tiu dit cn trng ca chng.
+ C t nht 14 loi nm c kh nng chng rp.
+ Loi nm thuc chi Trichoderma cng c kh nng ngn chn nhng loi nm gy bnh cho cy.
+ Cc nm hin vi trong t cn c th phn gii cc cht hu c thnh cht v c.
8. Tc hi ca nm si.
- Mc d c rt nhiu li ch, nhng nm cng c khng t tc hi. Ngoi mm bnh v cht c,
nm cn c th l nhng k ph hoi gh gm.
- Di iu kin m thch hp, nm mc s pht trin v sinh si trong cc cn nh. Chng tit
ra cc enzym v acid phn hu cc cht hu c, do nn chng c th ph hoi o qun,
tranh, phim nh....
- Chng l nguyn nhn ph bin gy thi ra thc n d tr, to ra nhng sn phm c hi cho
con ngi v lm suy gim cht lng khng kh trong nh.
- Bi tnh nng phn gii xenlulozo v lignin, nn nhiu loi nm c th ph hu hay lm mc g
nh ca v cng trnh xy dng, gy thit hi ln v kinh t hng nm.
- C ba dng nm lm mc g chnh: da theo c im ca g b mc
+ Mc kh (dry rot),
+ Mc m (wet rot)
+ Mc mm (soft rot)
- Ngoi ra cn c:
+ Mc nu (brown rot) - chuyn tn cng v ph hy cc loi qu hch, nh o, l, to, mn
+ Mc trng (white rot), da theo mu sc g mc.
- nhm ngn chn qu trnh ny, mt trong s cc phng php l s dng iu khin sinh hc
nh dng thng Pinus radiata hay k c loi nm nh Phlebiopsi gigantea.
- V d:
+ Nm von lm gy bnh cho cy la.
+ Nm than lm hng ng.
+ Nm mc lm hng ch, cao su, bng
+ Nm k sinh gy bnh hc lo, lang ben.
+ Nm c gy ng c, ri lon tiu ha.
+ Mc che ph v thi ra qu o sau 6 ngy
+ Nhiu nm si k sinh trn ng- i, trn ng vt, thc vt v gy ra cc bnh nm kh nguy him.
Nhiu nm si sinh ra cc c t nm c th gy ra bnh ung th- v nhiu bnh khc.

15
V. Nui cy nm
- Nui cy nm l mt khu ht sc cn thit nhng tin hnh phc tp.
- nui cy nm kt qu, cn chun b mi trng, lm tt th thut nui cy.
- Ring i vi mt s ging nm y hc v th y hc, c khi cn nhng k thut ring bit.
1. Mi trng nui cy nm
Cc loi mi trng: C th phn loai MT nui cy nm da trn c s sau;
- Da vo mc ch, c mi trng phn lp v mi trng nh loi nm.
- Da vo c cht , c mi trng t nhin v mi trng nhn to.
+ Mi trng t nhin l MT cha c cht nguyn th nh- khoai ty, c rt.
+ Mi trng nhn to do con ngi phi ch nhiu thnh phn ho cht khc nhau.
- Da vo thnh phn dinh dng c mi trng giu v mi trng ngho.
- bo qun nm cn phi s dng mi trng bo qun.
a. Mi trng phn lp nm
- T nhng bnh phm tr- c tin phi phn lp - c nm.
- Th- ng mi trng Sabouraud c glucoza, Sabouraud c maltoza.
- Khi cn bo qun, dng mi trng Sabouraud bo qun.
* Mi trng Sabouraud c glucoza: Thnh phn:
- N- c thng 1000ml
- Glucoza 40g
- Pepton 10g
- Thch si 20g
* Mi trng Sabouraud c malloza: Thnh phn:
- N- c thng 1000ml
- malloza 40g
- Pepton 10g
- Thch si 20g
* Mi trng Sabouraud bo qun
Mun bo qun - c cc khun lc nm trong mt thi gian t- ng i di, cn chun b mi
trng bo qun khng c - ng.
- N- c ct 1000ml
- Pepton 30g
- Thch si 20g
b. Mi trng nh loi nm
- Nhng mi trng phn lp nm i khi cng tin hnh nh loi nm. Nh- ng c nhiu
trng hp, trong mi trng phn lp nm ch- a pht trin ti a v hnh th, v vy cn ti nhng
mi trng nh loi.
- Trong mi trng nh loi thch hp, khun lc nm pht trin y , bc l nhng c tnh
gip cho vic nh loi - c d dng.
- C nhng lc mi trng t nhin v mi trng nhn to c dng nh loi.
- Mi trng t nhin dng trong nh loi: Cc mi trng t nhin dng trong nh loi c 8
loi:
b.1. Mi trng n- c cart v khoai ty
b.2. Mi trng bt ng cc

16
b.3. Mi trng nui chit nm
- Dng cung nm rm, r ra sch ro ri nghin, thm n- c sinh l 0,9%. L- ng n- c sinh l
phi gp i trng l- ng ca nm. Lc qua vi hoc qua giy lc. Hp tyndall( hp 100
0
c/h). Tr- c
khi hp thm thch 2%.
b.4. Mi trng n- c chit malt
- Ngm tiu mch cho mc mm, sau kh t m 30
0
C ri nghin 3 ci. C 200g tiu
mch thm 1 lt nuc v un nng dn ln 60
0
C. Khi nhit t 60
0
C tip tc un gi vng
nhit 60
0
C, ri va un va khuy. Sau thm 3g Houblon, un si 1 gi ri lc. Nn nh
l- ng maltoza bng r- u Fehling v sau thm n- c c t l maltoza l 3%. Cui cng hp
tit trng 120
0
C.
- Mi trng n- c chit malt c th dng d- i dng lng hoc d- i dng c (thm thch hoc
gelatin).
2. Th thut nui cy nm: tin hnh theo 3 b- c: - nh h- ng nui cy nm
- Nui cy nm.
- Thun khit khun lc nm
a. nh h- ng nui cy nm
+ Trong y hc, thu y hoc khc vi iu tra nm ngoi thin nhin, cn phi c nh h- ng nui
cy. Din bin lm sng, bnh phm ly - c l nhng iu kin gip cho nh h- ng nui cy.
ng thi sau nhng kt qu phn lp u tin, hnh dng nm cng l nhng gi cho nh
h- ng nui cy nm tip tc.
+ Vic nh h- ng nui cy nm rt quan trng v s quyt nh th thut nui cy, xc nh loi
mi trng cn thit. n nh quy tc theo di.
b. Nui cy nm.
+) C nhiu th thut nui cy khc nhau:
+ Nui cy nm trn thch nghing.
++ Hu nh- mi loi nm u cn nui cy trn thch nghing phn lp, nh loi, gi ging.
++ Th- ng dng 2 loi ng nghim 18 x 180mm v 30 x 180mm
+ Nui cy nm mi trng lng.
Th thut nui cy nm mi trng lng cng ging khi cy nm trn thch nghing. Cn ch
khi h nng khng lm nng mi trng.
+ Nui cy nm trn a thch.
++ Trong ng nghim nui cy kh thy - c chi tit hnh thi ca khun lc. c nhng khun
lc ln thcn nui cy nm trn a thch.
++ Mt phng thc khc cng em li kt qu t- ng t l nui cy trong chai bp Roux.
++ Nui cy nm trn a thch cn c - u im l to iu kin d quan st phn ra cng
nh- phn y ca khun lc.
+ Nui cy nm trn phin knh.
++ Nui cy nm trn phin knh ch cn mt s rt t mi trng.
++ Ph- ng php nui cy ny cng nh- cc phng php nui cy trn din tch nh gip cho d
theo di hnh thi ca nm nht l i vi nhng nm mng manh, d gy.
c. Thun khit khun lc nm
+) Thng thng khi khun lc mc c nhng nm tp nhim, vi khun cng mc mi trng
v vy phi thun khit khun lc nm mi tin hnh nh loi hoc nghin cu - c.

17
+) Mun thun khit khun lc nm, phi tin hnh 6 bin php:
+ Ngn cn s pht trin ca vi khun
+ Tch ri khun lc nm vi nhng khun lc tp nhim
+ Pha long cc khun lc cng sinh c th c khun lc nm mc ring r
+ Dng yu t nhit thch hp tch khun lc
+ Cy truyn
+ Ngn cn s pht trin ca nm v vi khun tp nhim khi ly bnh phm v khi nui cy.
*) Nhng bnh phm nm thng rt d tp nhim do nhng thng tn nm c nhng hin
t- ng cng sinh vi nhng vi sinh vt khc; hn na phng th nghim nm, t cy nm, sau mt
qu trnh s dng rt d tp nhim. V vy hu nh- bt k trng hp nui cy nm no cng cn
- c thun thit.
- Ngn cn s pht trin ca vi khun trong mi trng cy nm: Nhng khng sinh thng
dng hin nay nh- Penixilin, Tetraxyclinc tc dng ngn cn s pht trin ca nhiu loi vi
khun nhng khng c tc dng ngn cn s pht trin ca nm.
- Tch ring r nhng khun lc khi cy.
+ Kt qu nh loi, nghin cu thng gp kh khn do mi trng nui cy c nhiu khun lc vi
sinh vt cng mc gn nhau, khng nhn nh - c tng khun lc ring r. C khi t mt bnh
phm c c nhng ging v loi nm khc nhau cng mc gn nhau.
+ Nhng khun lc mc gn nhau c th c ch nhau v nht l c nhng khun lc - u th c th
lm tn li mt khun lc khc. Do c im ny, khi cy nm phi tin hnh cy ri rc nhau, xa
nhau. Cng khng nn cy mt l- ng nhiu bnh phm m ch nn cy 1 l- ng bnh phm rt nh.
+ T th thut tin hnh nh- vy s c nhng khun lc t- ng i thun khit ngay t ln cy u
tin.
- Pha long nm
+ Cch thc pha long nm c tin hnh theo nhng cch thc c in dng pha long vi
khun.
+ Cch pha long thng dng l mi trng c khun lc mc vo mi trng thch un lng
c nhit khong 40
o
C, sau thch vo nhng hp lng petri. Khi ly khun lc, dng dao
m hoc ngi bt chng u khot ring r tng khong thch c khun lc mc cy truyn theo
di.
- Dng yu t nhit thun khit nm
+) Do c im sinh thi, ging v loi nm c nhng yu cu nhit khc nhau.
+ C loi mc tt nhit 25
o
C
+ C loi mc tt nhit 37
o
C.
+) Li dng c im sinh thi ny, khi cy nm cn t nhng ng nui cy ti thiu 2 t m
khc nhau:
+ T m 25
o
C
+ T m 37
o
C.
+ Nu c iu kin dng thm t m > 37
o
C.
Tin hnh nh- vy t mt ln cy thun nht c th c nhng khun lc khc nhau, pht trin khc
nhau.
- Cy truyn nm thun khit.

18
+ T mt bnh phm qua ln u nui cy rt d c nhiu loi khun lc. Ph- ng php cy truyn
rt cn thit dn dn c khun lc nm cn thit.
+ Khi cy truyn phi ch cy truyn ng thi gian khng nm c nhng bin d v bin
dng.
+ S ln phi truyn thay i tu theo tng trng hp.
+ Ni chung phi cy truyn cho ti lc c nhng khun lc thun khit.
- Chng tp nhim t khu ly bnh phm v khi nui cy trong phng th nghim.
+ Khi ly bnh phm, phi ch tun th nhng nguyn tc tit khun - c ch dn. Lm nh- vy
s gim - c nhiu khun lc cng sinh ca vi khun.
+ Phng th nghim nui cy nm l ni tip thu rt nhiu nm bnh khc nhau, thng c rt
nhiu nhng bo t nm. V vy phi tit trng phng thng k bng tia cc tm. Cc phin knh
ng nghim, que cy sau khi s dng cn tit trng trit . i vi ng- i tin hnh nui cy, qun
o mc ch thc hin v trng n mc cao nht c th - c.
3. Quan st i th nhng khun lc nm.
- Trong qu trnh nui cy, khun lc nm - c theo di hng ngy nhm quan st s pht trin v
i th, vic quan st c nhiu khu:
+ Tc pht trin ca khun lc
+ Hnh dng ca khun lc
+ Cu to ca mt khun lc
+ Tm ca khun lc
+ Ra ca khun lc
+ Cu to ca mt khun lc.
- Tc pht trin ca khun lc.
+ Tc pht trin ca khun lc c lin quan vic nh loi nm. C nhng loi khun lc mc
sm, c loi mc mun.
+ Sau khi mc, tt pht trin tip tc nhanh hay chm cng thay i tu theo sinh thi tng
loi nm.
+ V vy quan st i th phi ch c 2 mt:
Thi gian xut hin khun lc
Tc pht trin tip tc
- Hnh dng ca khun lc.
+ C nhng loi nm c hnh trn u, c nhng loi nm c hnh khng u n. Hnh thi ca
khun lc nm rt quan trng cho nh loi.
+ Cng tu loi nm khc nhau, dng ca khun lc thay i, khun lc nm c th c dng t hay
lng, c khi m- t nh- nhung, c khi c dng nhn nh- vi khun... B mt cng c th khng u
n, c nhng khun lc mc phng v c th c nhng khun lc c si
- Cu to b mt ca khun lc.
+ Tu theo tng loi nm, mt khun lc c th c nhng vt nhn hnh cun xon, c th c
nhng - ng tia c th xp theo dng tia. Cng c nhng loi nm b mt c rnh.
+Tu theo giai on pht trin, khun lc c th to thnh nhng qung.
- Ra ca khun lc.
+Hnh thi ra ca khun lc khc nhau tu loi:
++ C nhng khun lc c ra nham nh khng u n;

19
++ C nhng khun lc c ra di, c loi c ra mng.
- Mu sc ca khun lc.
- Mu sc ca khun lc c th thay i tu theo giai on pht trin: lc u co khong trng
khong nu xen k , c th vung gia mu trng, vng ra mu xmC th lc u khun lc c
mu trng, sau chuyn sang mu nu, cui cng chuyn sang mu en...
- y ca khun lc cng c th c nhng mu khc nhau. Khi quan st khun lc i th, cn ch
t sp ng nghim hoc hp lng nui cy quan st mu sc ca y khun lc.
- vic quan st i th khun lc l mt khu ht sc quan trng ca nh loi v nghin cu v
nm.
Qu trnh quan st phi tin hnh thng xuyn, c ghi chp, c i chiu vi nhng c im
nh dng ca nm.
4. Gy nhim thc nghim nm trn sc vt
- Nhm mc ch nghin cu hoc chn on, nhiu khi cn phi gy nhim nm trn sc vt.
- Mun gy nhim thc nghim nm - c tt phi chn lc sc vt nhim, chn lc - ng gy
nhim, phi c mm bnh nm gy nhim thch hp v cui cng phi c kt qu chnh xc.
a. Sc vt gy nhim
- Nhng sc vt gy nhim thng dng l chut lang, chut nht trng, chut cng trng, th.
- Nhng sc vt gy nhim phi khng c bnh, - c nui dngtt khi gy nhm ln kt qu
v sng - c di ngy p ng cho yu cu thc nghim
b. - ng gy nhim
- C nhiu - ng c th gy nhim:
- Thng thng dng - ng tim d- i da v - ng tim vo phc mc.
- - ng tim tnh mch thng t dng v d gy nhng phn ng sai lch.
- - ng gy nhim nn t- ng t nh- thc t lm sng.
V d:
+ Gy thng tch, sy xt tr- c khi gy nhim .Nu l gy nhim bng ht bi nm hoc - ng
ph qun.
+ i vi nm gy bnh da, phng php nhim tt nht l cho da tip xc trc tip vi nm.
- Tu theo phng php c th, tin hnh tim truyn v gy nhim s khc nhau.
b.1. Tim ni b (trong da)
- Th- ng dng th cc phn ng khng nguyn ca nm. .
- Khi tim ni b, nn chn con vt lng trng nu khng thphi bi thuc rng lng tr- c mt
hm c th quan st r nt mn khng nguyn.
- Tim trong da vi sc vt kh hn i vi ng- i v da sc vt rt mng. Khi tim phi to thnh
nt phng nu khng l tim vo d- i da.
- Khi rt kim ra thphi ly bng c thm r- u 90
0
ngay ln nt tim cho hn dch tim khi
chy ra theo.
b.2. Tim d- i da
- - c p dng i vi cc loi nm bnh d- i da nh- Sporotrichum, Blastomyces Ng- i ta
ly hn dch nm tim vo thnh bng hay bn.
- i vi nhng bnh nm gy tn thng hch bch huyt nh- Sporotrichum thnn tim bn
sau ny d quan st hch b s- ng to. Ch cn c nh con vt tht tt, st trng cn thn, beo da ln
ri tim bnh phm vo, khng cn phi vt lng. Nu thy ch tim li ln l tim ng phng

20
php, nu khng thy li tc l tim vo bng, cn phi rt kim ra tim li. Sau khi tim cng
ly bng tm r- u vo nt tim cho cht nm khi chy ra.
b.3. Tim bp tht
Th- ng tim vo bp tht i chn sau, bp tht thnh bng hoc pha bn thnh vng x- ng c.
b.4. Tim tnh mch
Tu theo loi sinh vt th nghim m chn v tr tnh mch tt nht
b.5. Gy nhim thc nghim vi nm da
- Tr- c ht phi nh ht lng hoc dng thuc bi rng lng bc l vng da cn gy nhim.
- Sau dng kim chng u hoc inh ghim rch ln da nhiu vt nhng khng - c lm chy
mu.
- Ly bo t nm trn ln vi mt ong ri bi ln vng da gy nhim ca con vt.
- Khi xut hin tn thng thhng ngy co ly vy xt nghim tm nm hoc tin hnh nui
cy.
b.6. Gy nhim nm nim mc
- Th- ng tin hnh vi nm Candida albicans.
- Ly nm men ho vo trong n- c mui sinh l v trng ri bm vo mm con vt hoc dng
xng nh cho vo d dy ri bm bnh phm vo.
c. Bnh phm gy nhim
- Bnh phm gy nhim nu c th - c nn dng bnh phm ly trc tip t thng tn nm.
- Nu l m, c th dng 0,1-0,5ml gy nhim.
- Nu l ming sinh thit, nn dng nhng ming mng d- i 1mm v gy nhim bng kim thng
Trocart.
- Tuy nhin cng c lc phi gy nhim bng nm c mi trng nui cy; trong nhng trng
hp ny cn ly nm nhng khun lc pht trin y vi mi hnh th c - c.
d. Nhn nh kt qu gy nhim
- Thng thng nhng kt qu gy nhim c th nhn nh khong 15 - 30 ngy sau gy nhim.
Tuy nhin, c trng hp bnh pht mun, v vy khng nn sm vt b nhng sc vt gy nhim
ch- a thy pht bnh sau 30 ngy.
- Kt qu v nm da gy bnh thng d nhn nh cn c vo nhng thng tn da. Nh- ng i
vi nhng nm gy bnh ni tng vic nhn nh kt qu nhiu khi rt kh khn.
- Kt qu gy nhim thc nghim cn - c khng nh thm bng cch nui cy phc hi nm,
xt nghim c th bnh hc, lm cc phn ng min dch.
CHNG II: PHNG V CHA CC BNH DO NM
- Nm c 4 phng thc g bnh:
- K sinh gy bnh.
- Gy bnh vi cc hin tng d ng.
- Gy bnh do n phi thc n nhim nm.
- Gy bnh do n phi nm c.
- Vi phm vi y hc v th y hc, ch cp ti vic phng v cha cc bnh do nm k sinh.
A. PHNG CC BNH DO NM
- Vic phng cc bnh do nm bao gm 3 nhm bin php:
- Thc hin v sinh phng nm xm nhp c th;
- Ngn nga nhim nm do ly lan;

21
- Ch ng phng bnh bng cch iu tr nhng c th mc bnh nm.
I. Thc hin v sinh phng nm m nhp c th
- Theo c imsinh hc, nm khng cn nh sng v th, nm c th mc bt k ni no.
- Tuy nhin, pht trin, nm k sinh vn cn mt s iu kin nh nhit , m, thc n.
- Thc hin tt nhng iu kin v sinh nh gi v sinh da, v sinh n ung l thc t ngn nga
s xm nhp v pht trin ca nm trn c th
- Thc hin v sinh cn nhm tng cng sc khng v ngn nga hin tng nm chuyn t
trng thi khng gy bnh sang trng thi gy bnh.
- Mt s nm men nh Candida albicans c th sng cng sinh ng tiu ho ca ngi, sc
vt m khng gy bnh nhng nu rut b vim nhim hoc c mt s o ln ca khun h rut
hoc c th suy gim sc khng, Candida albicans s chuyn sang trng thi gy bnh.
- Mt iu kin khc khi nm c mt cao mi trng sng chng s d xm nhp.V th, nu
nh ,chung tri vt dng sch s thmt nm mi trng sng s gim i v s xm nhp
vo c th s gim. Do ngoi vic n sch, ung sch, vic sch cng l mt yu cu ca
phng bnh nm.
- Rt nhiu loi nm c d tr trn sc vt do cng c th coi bnh nm l mt bnh c
ngun dch t nhin (Chmel). Trnh s tip xc mt v sinh gia ngi v sc vt .
II. Ngn nga nhim nm do g lan.
- Bt k loi nm gy bnh no cng ly lan vi phng thc thch hp. V vy cn khng ch
bng cch khng nm ly lan t c th mc bnh sang c th cha mc bnh.
- Vic cch ly nhng c th mc bnh nm, vic tit khun nhng vt dng chn nui cn c
tin hnh theo nhng quy nh chung ca bnh truyn nhim.
- Cn ch pht hin nhng sc vt mang trng , x l trit cc cht thi ca c th bnh.
III. Ch ng phng bnh bng cch iu tr nhng ng vt mc nm
Nhng ng vt mc nm l vt ch d tr mm bnh. Pht hin ng vt mc bnh nm, iu tr
kp thi v trit bnh l mt bin php ch ng ngn nga s pht trin ca bnh nm.
B. IU TR BNH DO NM
I. NGUYN TC IU TR BNH NM
Nguyn tc iu tr bnh nm cn da trn cc c im sinh hc ca nm khng ch nm pht
trin, cn kt hp vic cha vi vic phng bnh, cn s dng tt cc thuc v ho cht chng
nm.
1. Ngn nga s pht trin ca nm
- Nm mun pht trin ti ni k sinh cn mt s iu kin sng thch hp:
+ iu kin mi trng
+ iu kin tr bm
+ iu kin sinh sn.
- cha bnh nm cn ph c cc iu kin sng trn.
1.1. Tha i iu kin ca mi trng ni nm k sinh
- Mt s nm mun pht trin, cn mt s iu kin hng nh ca mi trng.
- Nm gy bnh ming v hng cn mi trng toan v nhiu ng d gp nhng ng vt
ang trong la tui b sa. Gy iu kin kim ho mi trng ming bng cc loi kim nh nh
nc vi long, natribicacbonat, s cha c bnh.

22
1.2. Ph v tr bm ca nm
- i vi mt s nm k sinh nhng ph cn ca da nh lng, mng, nu ph c tr bm s
khng ch c bnh.
- Nhng nm k sinh lng nhng khng k sinh chn lng c th cha bng cch ct lng.
i vi nhng nm k sinh c chn lng c th cha bng cch cho rng lng trong mt giai
on nh:
- Lm rng bng tia X
- Lm rng bng thalium axetat.
1.3. Ngn nga ti sinh sn ca nm
- Bo t nm l thnh phn sinh sn ca nm. Nm c th tn ti ko di di dng bo t v khi
c th gy bnh vi mc khng ng k.
- Cha nm tht trit , dit cc bo t l bin php khng ch ti sinh sn ca nm v ngn nga
bnh nm pht trin tr li khi c iu kin thch hp
2. Kt hp cha bnh vi phng bnh
Kt hp phng v cha bnh l mt nguyn tc chung ca ngnh y t v cng cn ng dng trong
vic cha bnh nm, phng cc bnh vim nhim kt hp l mt nguyn tc cn thit trong cha
nm.
3. S dng cc thuc v ho cht chng nm
- Cc ho cht chng nm gm rt nhiu loi. a s cc ho cht chng nm u c th gy hi
i vi da nu s dng vi nng cao th d it, kali-iodua, axit phenic nn cn ch s dng
theo ng liu lng quy nh.
- Hin nay c nhiu cc loi thuc chng nm nhng cn s dng theo ng liu lng v phc
quy nh bo m iu tr kt qu.
- Nu thy nm c hin tng khng, khng nhy cm vi thuc iu tr, phi kp thi thay i
thuc.
- Mt s thuc chng nm c th c phn ng ph, phi nh ch thuc hoc x tr nhng phn ng
ph tu theo trng hp.
- Mt s thuc chng nm ( khng sinh ) c hot ph rng, nhng nhiu loi c tnh c hiu
cao, v vy vic chn on ng bnh, xc nh loi nm k sinh gy bnh la chn thuc iu
tr ph hp l cn thit.
II - IU TR BNH
II.A - IU TR BNH NM DA
- Bnh nm da c th gy ra bi rt nhiu nhng ging nm khc nhau. Thng l nhng ging
Achorion, Microsporum, Trichophyton, Epidermophyton...
- iu tr hiu qu, cn ch mt s nguyn tc ring ca iu tr nm da v s dng tt nhng
loi thuc cha.
1. Ngun tc ring ca iu tr nm da
- Nhng nguyn tc ring ca iu tr nm da xut pht t nhng c im k sinh ca nm gy
bnh da.
- Nm g bnh da c 4 c im:
a) Da l mt b mt lin tc, nm k sinh da c nhng iu kin khuch tn v lan to d dng.

23
Mt s bnh nm da thng gy nga, to vy bong nn thng tn d lan rng do gi,tip xc
vi vng da khc, hoc vy nm c gieo rc. Do c im ny, iu tr nm da phi iu tr sm
ngay sau khi pht hin c bnh. Trong qu trnh cha bnh phi ht sc ch v sinh, hn ch
gi nga, nu cn phi bng kn vng b nm li.
b) a s nm da thng k sinh ngoi b nhng cng c mt s nm da c kh nng n su
xung di da.
Hn na d nm da k sinh ngoi b, nm cng thng di lp vy.
V vy nhng thuc iu tr cn c tnh ngm ti lp c nm.
c) a s nm da k sinh ngoi b v lp t bo sng, s dng thuc c th gy tn thng lp
t bony. V vy cn hn ch thng tn bng cch cha sm, khng dng thuc lm chy hoc
ph hu lp t bo sng. M phi dng nhng loi thuc gip cho da khi phc c nhng
thng tn c. Mt s nm da c c tnh phn gii c t bo sng nn li cng cn phi ch

d) Bnh nm da thng kh cha, tin trin dai dng, v vy cha bnh phi kin tr d qu trnh
iu tr ko di.
- Hin nay, c nhiu loi thuc khng sinh khng nm c kh nng iu tr bnh nm da. Nhng
nu khng tht cn thit thcn hn ch s dng. u tin s dng nhng dung dch v ho cht
dng ngoi da d t kt qu chm hn so vi phng php dng khng sinh. S d nh vy v
nhng khng sinh khng nm thng c c tnh nht nh vi c th, khng sinh khng nm dng
ko di d to iu kin khng thuc .
2. Cc thuc v bin php cha bnh nm da
- C rt nhiu loi thuc iu tr nm da. C loi dng dng bi ti ch, p gc hoc c bng gi.
Gn y c mt s thuc dng ung nhng phi rt thn trng, nu khng cn thit khng nn
dng.
- Cc loi thuc bi thng tn thng c 3 c ch tc dng sau:
+ Lm mt da, ngn cn hin tng vim da.
+ Thay i vi tun hon da lm co hoc gin mch to iu kin cho thuc ngm c su,
ngm c d v nhanh.
+ Dit nm do tip xc trc tip vi nhng b phn dinh dng v sinh sn ca nm.
- i vi nhng loi thuc ung, do thuc ngm vo mu, khuch tn n lp thng b b
nhim nm v c tc dng n nm gy bnh.
- Thuc bi cha nm da c nhiu nhng di y l mt s thuc thng dng.
2-cloro-4-nitrophenolum. (Bit dc ca Tip Khp l Nitrofungin).
2-cloro-4-nitrophenolum, c pha ch thnh thuc bi theo cng thc sau: + 2 cloro 4
nitrophenolum 1g
+ Triaxetylen glucolum 10g
+ Spiritis 50%
100ml
- Tn thng ca nm c nhiu v tr nhng ch yu l nhng ni da mng nh bng bn v
b phn sinh dc. nm gy bnh ch yu l Trichophytonv Apidermophyton .
- V cch cha: cho p hoc ngm vng da c nm trong dung dch nc mui sinh l 30 pht.
Sau bi Nitrofunginvo vng thng tn, ngy 2 ln.

24
a) Axit boric.
- Thng dng Axit boric 4% cha cc bnh nm da v dung dch ny c tc dng lm bong
vy mnh, tit khun ni thng tn, lm ro nc ni b nm k sinh. Khi bi thng nn xt
mnh, bi lin tc cho n khi thy trn da c xut hin nhng tinh th axit. Bi hng ngy 2 -3
ln v bi lin tc trong 7 -10 ngy.
- Axit boric c tc dng tt trong iu tr mt s nm da th nh.
b) Sunfua canxi.
- Sunfua canxi c th iu ch n gin theo cng thc sau: + Vi ti 14g
+ Lu hunh 35g
+ Nc vi 150g
- Ti vi vo nc ri thm lu hunh si hoc un si.
- Sunfua canxi c tc dng tt i vi mt s nm gy bnh dai dng nhng khi dng phi ch
v vi c th n da
c) Axit salixylic
- Axit salixylic c tc dng dit nm tt. Thng dng di dng thuc m 2% phi hp vi mt
s thuc cha nm khc.
- c tnh ca axit salixylic l ngoi tc dng dit nm, cn lm du da, lm mm da, gim hin
tng kh da v do gim c nhng kch thch ca da trong qu trnh iu tr nm.
- Nn dng axit salixylic gia 2 t iu tr hoc sau khi bnh nm da c iu tr tt nhm
khi phc da v ng thi trnh hin tng nm ti pht tr li.
d) Oit km.
- Oxit km cng c tc dng cha nm nht l i vi loi nm nh Epidermophyton gy lot trt
v c vim cp tnh.
- Nhng vng b nm v lot c ngm thuc tm pha long sau bi thuc theo cng thc: +
Norsufazol 5g
+ Oxyt km
10g
+ Du Helianthe
15g
e) Axit benzoic.
- Cng nh axit salixylic, axit benzoic cng dng cha nm v thng c dng hn hp vi
mt s thuc cha nm khc theo cng thc sau: + Axit benzoic 10g
+ Axit salixylic 10g
+ Resorcin 10g
+ M cu 35g
+ Vaselin 35g
- Axit benzoic thng dng vi cc loi nm k bn chn
g) Axit tricloraxetic
- Axit tricloraxetic thng c dng phi hp vi Axit salixylic di dng dung dch ATS 3% c
km glyxerin:
+ Axit tricloraxetic tinh th 3g

25
+ Glyxerin 100g
- u im ca dung dch ATS l c tc dng dit nm nhng khng lm hi da.
h) It v kali iodua
- It v kali iodua l nhng thuc cha nm dng t rt lu v c tc dng i vi nhiu loi
nm nht l nhng loi nm gy hc lo.
- It v kali iodua c th dng ring hoc c th dng phi hp vi mt s ho cht khc tng
cng tc dng cha nm nh mt s cng thc sau: + It tinh th 2g
+ Axit salixylic 2g
+ Ru 80
0

100ml
Hoc:
+ It tinh th 3g
+ Xylol 15g
+ Vaselin 85g
Hoc:
+ It 1g
+ Kali iodua 2g
+ Nc 100ml
Hoc:
+ It 2g
+ Ru 80
0

100ml
Hoc:
+ Axit benzoic 50g
+ It 25g
+ Ru 1000ml
e) iu tr nm da bng ng :
Nc ta c ngun dc liu phong ph v qua kinh nghim dn gian, mt s dc liu c coi l
c tc dng cha nm da sau:
- Tru khng:
+ Thng s dng di dng cc dng ru tru khng, m tru khng v cao tru khng.
+ Ru tru khng c pha ch bng cch ly l tru khng phi kh, tn nh thnh bt ri ngm
vo ru.
+ M tru khng c pha ch bng cch ct ru cho bc hi gi li tinh cht bt tru khng ri
trn vi vaselin.
+ Nu ly l tru thi nh, un si ly nc ri c c li ths c dng cao tru khng.
II.B. iu tr nm mng
Nhng nm g bnh mng thng g bnh ko di v c nhng c im nh sau:
- Bnh nm mng thng kt hp vi bnh nm da.
- Bnh nm mng do rt nhiu loi nm c th gy ra, nhng ch yu l do cc nm thuc ging: +
Trichophyton
+ Epidermophyton.

26
- Nm trichophyton thng gy bnh nm mng l: + T. rubum
+ T. mentagrophytes
+ T. sulphureum
+ T. violaceum.
- Nm Epidermophyton gy bnh thng l E. floccosum.
- Bnh nm mng thng dai dng kh cha nhiu khi phi dng n khng sinh khng nm
- Do tc nhn gy bnh phc tp, bnh nm mng c nhiu biu hin bnh khc nhau nhng thng
thng l si mng, nt mng, rng mng. Nhng thng tn do nm mng c th d dng lan
to n ton b vng mng v d ly sang mng khc.
- Cha nm mng, dng cc loi thuc c ch dn trong cha cc bnh nm da. Tuy nhin
nhng loi thuc thng rt t c tc dng nn n nay loi thuc cha nm mng em li kt
qu ch yu l Griseofulvin.
II.C. - IU TR BNH NM MEN
- Nm men c nhiu loi gy bnh nhng ch yu l nhng nm men thuc ging Candida v d
gp l loi Candida albicans.
- Nhng nm men gy bnh thng c mt s c im chung: + a s thch hp vi mi trng
toan.
+ C th chuyn t tp sinh sang tnh trng k sinh gy bnh hoc do sc khng ca c th
gim st hoc do c mt s ri lon v khun h ni nm men sng tp sinh.
- Nu nm men k sinh gy bnh nhng hc t nhin (ming, hu hng). Nn thay i pH
ca ni nm k sinh sang tnh trng kim tnh.
- Tng cng sc khng v khi phc li khun h Bnh thng ni nm k sinh bng cch:
+ Khi bnh sc ang s dng khng sinh v khng sinh dit khun khng hp l, phi nh ch
vic s dng khng sinh nhm lm cho khun h t khi phc tr li.
+ Khi khun h pht trin t xut v mt chng no nht l nhng chng loi to nn tnh
trng toan tnh ca khu vc c nm k sinh thli phi dng thuc khng sinh dit loi vi khun
nhm y li s pht trin ca nm men.
- Cc loi nm men c th gy bnh nhiu ni: Ming, thc qun, rut, quanh hu mn, m o,
da, mng, Ni tm mc, phi, ng tit niu. C th gy bnh nhim nm men ton thn.
- i vi nhng nm men gy bnh ph tng, tin hnh iu tr theo nh nhng bnh nm ni
tng.
- i vi nhng loi nm men gy bnh da c th iu tr gn nh cc bnh nm da.
- Ring i vi nhng nm men cc hc t nhin th dng mt s phng php iu tr c hiu.
- Thng thng d gp v cn thit phi iu tr c hiu l nm men ming
1. iu tr nm men ming
- Nm men ming d gp ng vt s sinh ang thi k b sa gy bnh ta r nht l
li.
+ Bnh c th gy tc hi khng ng k nhng c khi gy tn thng nng nim mc vng
ming lm nh hng n sc khe ca ng vt non.
- C nhiu bin php cha nm men ming: Nystatin
- Nystatin rt c hiu cha nm men Candida. Trong nhng trng hp ta nng c th bi
dung dch Nystatin hoc bi sp Nystatin iu ch theo cng thc sau:

27
+ Nystatin 2.000.000 n v
+ Glyxerin 100 ml
+ Bismut cacbonat 10 g
+ Bismut sous gallat 10 g
+ Nc 60 ml
- Cng c th pha ch n gin dung dch Nystatin theo cng thc sau:
+ Nystatin 150.000 n v
+ Glyxerin borat 30 ml
II.D. - IU TR CC BNH NM NI TNG
- Nhng bnh nm ni tng tuy khng ph bin nhng ni chung gy tc hi nghim trng c th
nh hng n tnh mng ca bnh sc.
- Nm ni tng c th gy ra do nhiu ging v loi nm nh X khun Actinomyces, cc ging
nm Sporotrichum, Cryptococcus, Coccidioides, Blastomyces, Histoplasma, Aspergillus,
- V tr b bnh cng rt phc tp: bt k c quan ph tng no cng c th b .
- i vi cc bnh nm ni tng, nhm iu tr c tt cn ch :
+ Phi chn on chnh xc v hnh thi bnh rt phong ph, cn chn on phn bit vi nhng
bnh khc.
+ Trong chn on, kh dng nhng phng php phn lp v nh loi nm nn cn kt hp cc
phng php chn on min dch vi chn on lm sng.
+ Khi chn on c bnh, vic iu tr cn c tin hnh khn trng v bnh nm ni tng
c din bin cp tnh nguy him.
- cha cc bnh nm ni tng, ngi, trc kia thng c nhng bin php iu tr c in
nh dng it, kali iodua hoc quang tuyn X nhng ni chung khng em li kt qu chc chn v
nhiu khi tht bi hon ton .
- Khng sinh chng nm:
+ T nm 1949, sau nhng pht minh v khng sinh khng nm, vic iu tr nm ni tng c
nhng tin b c bit.
+ Khng sinh khng nm to ra nhng kh nng iu tr rt tt vi nm ni tng.
+ n nay nhng khng sinh khng nm thng dng iu tr nm ni tng thay th hon
ton nhng phng php c in.
- Nhng khng sinh khng nm thng c dng l: + Nystatin
+ Amphotericin B
+ Griseofuvin
+ Mycostatin
- Mt s khng sinh khc: + Trichomycin
+ Pimaricim
+ Candicidin.
- Khng sinh chng nm c phn loi theo c ch tc ng nh sau:
- Thuc gy tr ngi s tng hp vch t bo: thng cn tr s tng hp chitin ca vch t bo
nh nhm polyoxin A l cc thuc cnh tranh acetyl glucosamin tr ngi tng hp chitin, do c
tc dng i vi cc nm gy bnh thc vt m khng c tc dng vi cc nm gy bnh ng vt.

28
Haloprogin c tc dng chng cc nm da v Candida. Aculeacin A v echinocandin B gy tr
ngi phn ng enzym tng hp -glucan ca cc nm men.
- Thuc gy tn hi mng t bo cht: l cc thuc kt hp trc tip vi sterol, phosphlipid, protein
mng gy tn hi c nng ca mng.
+ Amphotericin B c tc ng chng Histoplasma, Cryptococcus, Candida, Sporothrix, nhng
cng gy hi thn, gy st,.
+ Cyclopiroxolamin khng gy hi i vi cu trc ca mng nhng c tc dng chng nm do
tc dng trc tip n protein ATPaza ca nm.
- Thuc gy tr ngi s tng hp sterol gm cc hp cht h acetyl amin, h thiocarbamin v h
azol, bao gm tt c cc imidazol, thng qua con ng acetyl CoA tc ng n chu trnh tng
hp sterol.
- Cc thuc h aryl amin, (naftifin, terbinafin) v h thiocarbamin (tolnaflat, tolciclat) gy tr ngi
mt cch c hiu i vi phn ng squalen epoxidaza ca cc nm da v Candida.
- Cc thuc h azol (imidazol, fluconazol, itraconazol) tr ngi tng hp ergosterol v phn ng
loi methyl C 14 ca - methyl sterol m c tc dng chng nm v c th s dng bn trong c
th.
- Thuc gy tr ngi b my truyn in t: Mc d tnh c chn lc yu v h truyn in t
phosphoryl ho nh oxy ho ca t bo nm v t bo ng vt ging nhau.
+ Siccanin gy tr ngi mt cch c hiu s truyn in t t enzym dehydrogenza ca axit
succinic n h ubiquinon. Siccanin c tc dng chng nm da,
+ Pyrrolnitrin c tc dng i vi cc nm da, Aspergillus, Candida.
- Cc cht khng sinh h quinon (nanaomycin) gy tr ngi h h hp ca vi khun v nm, gy
tr ngi s tng hp AND, ARN v protein nn cng hu hiu i vi bnh nm da ng vt.
- Thuc gy tr ngi tng hp protein: im tc dng ch yu ca actidione l ribosom 80S nn
gy tr ngi vic di chuyn amin t phc hp aminoacyl tRNA n chui peptid. Do phn ng
khng c hiu nn khng th dng iu tr bnh nhng c th thm vo mi trng nui cy (0,5
mg/l) c ch cc nm men, Aspergillus, cc nm h Mucoraceae, phn lp nm da.
- Thuc gy tr ngi s tng hp AND: Variotin gy tr ngi phn ng ca enzym DNA
polymeraza , biu hin hot tnh chng cc nm da.
- Flucytosin (5 fluorocytosin) l cht cn tr s chuyn ho cc pyrimidin, sn phm 5- fluoro
2' deoxyuridilat kt hp vi enzym tng hp thymidin gy tr ngi hot tnh enzym nn c tc
dng mnh chng cc nm nh Candida, Cryptococcus, cc nm en v c th dng qua ng
ming.
- Thuc tr ngi c nng mng li ni cht.
- Gryseofulvin l thuc gy tr ngi c nng mng li ni cht, gy d thng trong phn chia
t bo v hnh thi t bo, c gi l yu t cu (curing factor), l thuc khng nm si da c th
s dng ni b.
1. MT S KHNG SINH CHNG NM THNG DNG
a. Nystatin
- Nystatin nng 1,5 13 mg/1ml c tc dng c ch pht trin i vi rt nhiu ging nm
thng thng.
- Do , Nystatin c thc nghim cha cc bnh nm ni tng ca ng vt c v .

29
- Nhng loi nm c th tc dng l: + Cryptococcus neoformans,
+ Blastomyces dermatitidis,
+ Histoplasma capsulatum,
+ Coccidioides immitis
+ v Candida albicans.
- Trn thc nghim, Nystatin c tc dng iu tr tt v t c ng dng iu tr bnh nm ni
tng .
+ Nystatin c cng thc i cng C
46
H
77
NO
19 ,
c tc dng vi nhng nm gy bnh v mt s
n bo gy bnh nh Trichomonas vaginalis v Leishmania dorovani. Nystatin thc nghim
liu cao cn c tc dng i vi mt s vi khun .
+ Nystatin rt t to khng. Thng ch c mt s nm bin d hoc mt s chng nm c bit
mi khng vi nystatin.
- Nm ngoi da, dng Nystatin di dng thuc bi.
- Nm m o dng Nystatin phi hp vi mt s ho cht v dng di dng thuc kiu vin
n, mi vin cha khong 100.000 n v.
- Nm phi, c th dng Nystatin di dng kh dung (25.000 500.000 n v Nystatin trong 5
ml nc mui) v dng 2 ln mt ngy.
- Nm mt, c th r Nystatin di dng pha dung dch treo c 20.000 n v trong 1 ml nc
mui.
b. Amphotericin B
- Nm 1965, Gold v nhng ngi cng tc nhn xt thy Streptomyces nodosus c tc dng c
ch r s pht trin ca mt s loi nm: + Saccharomyces cerevisae
+ Rhodotorula glutinis
+ Candida albicans
+ Aspergillus niger
+ Khng c ch s pht trin ca vi khun.
- Sau chit xut c t nm Streptomyces nodosus 2 hp cht c tc dng chng nm v
c gi l: + Amphotericin A
+ Amphotericin B.
- Amphotericin A v B u c tc dng ngn cn s pht trin ca nm , c tc dng cha bnh
nm ni tng v bnh nm ngoi da.
- Trn thc nghim iu tr nhng sc vt nhim: + Candida albicans
+ Histoplasma capsulatum
+ Cryptococcus neoformans
u em li kt qu iu tr ln.
- Amphotericin B c xc nhn c tc dng chng nm cao hn Amphotericin A nn c chn
la dng iu tr trn ngi.
- Vi nm gy bnh phi, dng liu 5 mg Amphotericin B pha vi 1 ml nc ct v 6 gi tin
hnh tim mt ln hoc mt ngy 2 ln.
- Dng Amphotericin B tim trc tip vo phi vi liu lng 3 mg pha vi nc ct thu c kt
qu tt trong iu tr nm phi v khng c tai bin c bit
- Dng ngoi da, thng dng dung dch Amphotericin B 3%.

30
c. Trichomycin
- c chit xut t nm Streptomyces hachijaensis (Nakano, 1961).
- Trichomycin A c cng thc H
86
O
21
N
2
H
2O
, di nh hng ca nhit , s thay i mu.
- Trichomycin thng c mu vng, un nng ti 175
0
C s chuyn sang mu da cam v un
nng ti 320
0
C s c mu nu.
- Khng tan trong nc, d tan trong pyridin, axit axetic, phenol, t tan trong ru v axeton.
- Trichomycin A c s dng chng nm
- Trichomycin c kh nng c ch pht trin cc loi nm: + Candida albicans
+ Saccharomyces cerevisae
+ Torula rubra
+ Trichohyton
+ Aspergillus
- Tc dng dit: + Trichomonas vaginalis
+ Entamoeba hystolytica
+ Trypanosoma cruzii.
- iu tr thc nghim trn sc vt, thy:
+ Trichomycin c LD
50
l 2,20mg nu dng theo ng tim tnh mch;
+ LD
50
l 17,8mg nu dng theo ng tim phc mc, (LD
50
tnh theo kg th trng).
- Nh vy c tnh ca Trichomycin thay i rt nhiu tu theo dng s dng.
- Dng theo ng ung, c tnh ni chung thp:
+ th dng 200.000 n v cho 1kg th trng,
+ ngi dng 500.000 n v cho 1 kg th trng (theo ng ung) khng gy tai bin c
bit.
- Hin nay, Trichomycin c s dng nhiu iu tr bnh nm gy ra do Candida ng tiu
ho v bnh trng roi m o do Trichomonas vaginalis.
- iu tr bnh do Trichomonas vaginalis hoc do Candida cc hc t nhin (nh m o)
thng dng phng php t vin trichomycin ti ch, mi vin thng cha 500.000 n v
khng sinh.
- i vi nhng trng hp Candida gy bnh ng tiu ho hoc ng tit niu, c th dng
trichomycin di dng ung 500.000 n v/ngy.
CHNG 3: BNH DO NM GY RA
A. BNH NM GIA CM
I. BNH DACTYLARIA (NM NO) (Dactlariosis)
- Bnh Dactylaria l do nm gy ra g con t 1 - 5 tun tui.
- Triu chng c trng: thn kinh tro c, bi lit ri lon vn ng.
- Bnh t sy ra.
- T l cht thp t 1 -2 %.
a. V cm th: Ch yu l g ty, g.
b. Nguyn nhn: Do nm Dactylaria gallopara gy nn.
c. Con ng trun l: Ch yu do con ng thc n.
d. Triu chng: - Ri lon vn ng, do nm nhim vo no.
- C ngoo mt bn.

31
- Chn bi lit khng i c, t l cht t 1 -2%.
e. Bnh tch:
- Bnh tch ch yu no g con.
- i khi xut hin xoang mt.
- no thy p xe mu trng hi vng hoc nu, c bit vng thu th gic hay tiu no (trung
khu iu hnh vn ng).
- T chc t bo no xem trn knh hin vi thy nhng m b bnh c t bo b hoi t.
- Xut hin nhiu si nm trong t bo no, bt mu vng nht, ng knh si nm t 1,2
2,4m.
g. Chun on:
- Cn c vo triu chng lm sng thn kinh v bnh tch no.
- Khm t chc hc no.
- Phn lp v gim nh nm gy bnh.
h. Phng v iu tr:
Phng bnh:
- Trnh thc n b nm mc. Phi bo qun ni kh ro.
- Trnh lm vi thc n ra nn chung. V nn chung m thp nm s pht trin v ly nhim
vo thc n cho g.
- Trn thuc vo thc n chng nm mc nh:
+ Quixalus trn 1g/10kg T.
+ Mycostatin trn 1g/kg T.
+ Alltech trn 1g/kg T.
+ Feed Curb trn 1g/2kg T.
II. BNH DO MONILIA (NM NG TIU HA) (Moniliasis)
- Bnh do nm Monilia hay Candidia gy vim lot phn trn ng tiu ha g.
- Triu chng c trng l nn c ra thc n c cht nhy hi thi, km theo tiu chy.
- G chm ln v t l cht thp
a. V cm th:
- G, b cu, g ty v g li u mn cm vi bnh.
- G con nhim bnh nhiu hn g trng thnh.
b. Nguyn nhn: Do nm Monilia albicans (hoc Candidia albicans).
c. Con ng trun l:
- Do h thng dng c ng nc ung v ung nc khng c v sinh, b nhim nm.
- Do dng khng sinh trn thc n hay nc ung ko di lm cho nm pht trin ngay trong
ng tiu ha.
- Do k pht mt s bnh ng tiu ha.
- Do thc n b nhim nm.
V d: + Si nm pht trin trong trng
+ Chn th t do, g con d nhim nm
d. Triu chng:
- Tng trng km v tiu chy phn xanh km thc n sng.
- Nn ma ra cht nhy v thc n, c mi hi thi.

32
e. Bnh tch:
- Nim mc diu dy ln vi nhng mn lot hi trng. i khi c mng gi diu. Trong diu
cha nhiu nc hi thi.
- Nim mc ming v thc qun i khi cng lot nh diu.
- D dy tuyn i khi sng hoc xut huyt nim mc. Trn nim mc c dch vim nhy.
- Nim mc rut non i khi cng b vim cata vi nhiu dch nhy
g. Chun on:
+ Cn c vo triu chng.
+ Phn lp v gim nh bnh.
+ Chn on phn bit vi bnh vim ph qun truyn nhim (IB): G cng non nc ra lin tc
nhng khng c mi hi thi. Ngoi nn nc ra g cn th kh kh. Cn do nm Monilia
thkhng c th kh.
h. Phng v iu tr:
Ging nh bnh Asperigillus (nm phi). Thuc iu tr tt nht l Quixalus, trn thc n 1g/1kg
T, lin tc 7 -10 ngy.
III. BNH FAVUS (NM DA, NM MO)
- L bnh nm ngoi da, biu hin ch yu mo v mt mu trng nh bt m. Thnh thong bnh
cng phn lng.
- Bnh xut hin nhiu n g nui nn t hoc nui na sn, na t vi iu kin v sinh
km. Bnh t cht.
a. V cm th: Tt c mi ging g u nhim bnh.
b. Con ng trun l:
Do tip xc gia g khe vi g bnh khi m nhau, n chung, ung chung, ng chm vo nhau.
c. Triu chng:
- Trn bn mt mo, tch ni ln nhng vy trng.
- G tng trng gim v thiu mu.
- i khi nm lan vo ng h hp gy kh th.
d. Bnh tch:
- mo vy nm dy ln ging nh p bt m vo mo. S vo thy cng v nhn nheo.
- i khi nim mc ng h hp hay diu v rut non c im hoi t, ht vng c casein
e. Chun on:
- Da vo triu chng v bnh tch trn mo.
- Phn lp v gim nh nm.
g. Phng v iu tr:
- Phng bnh
+ Trnh a g bnh vo n g cha bnh.
+ Loi b nhng g bnh gim ly lan trong n.
- Tr bnh
+ Nu nui s lng ln thkhng cn thit iu tr v sau mt thi gian bnh s t khi.
+ Nu nui t c th cc thuc st trng bi trn mo nh: + CuSO
4
1%.
+ Cn Iod 3%.
+ Dng lin tc ngy 1 -2 ln, trong 5 -7 ngy.

33
IV. BNH NM PHI GIA CM (Pneumoniposis, Aspergillosis Avium)
1. c im cn bnh
- L bnh truyn nhim cp tnh, ca gia cm con.
- T l cht cao.
- c trng ca bnh: hnh thnh cc u nm mu vng xm phi v thnh cc ti hi.
- Bnh nm mc ph qun v ti hi gia cm c Meyer pht hin ln u tin nm 1815
c. T nm 1841 ln lt tm thy gia cm, loi c v v ngi. Nm 1855 Freusesius nghin
cu nm c quan h hp gia cm v t tn cho cn bnh l Aspergillosis fumigatus. T bnh
c tn l Aspergillosis.
- Hin nay bnh c khp ni trn th gii, Vit Nam cha c cng trnh no nghin cu bnh
ny, nhng trong khi m khm xc cht ca nhiu loi thy cm, thng xuyn thy cc du hiu
mn tnh ca bnh nm phi.
- Trong cc khi u, si nm c ng knh 3-4, chia nhnh bo t xp thnh chui c kch thc
2,5-3 bt mu tt vi Lactofucsin.
- Nm pht trin tt trn mi trng thch Furo, thch Saburo, thch Manto, nhit 30
o
C,
khun lc c dng en mn trng, sau chuyn sang vng xm hay xm tro.
- Trong phng th nghim c th gy bnh cho th, chut lang bng cch tim bo t nm vo tnh
mch. U nm s xut hin phi.
- Nm c sc khng ln vi nhit v ha cht:
+ Hp kh nhit 120
o
C/1h, un si 5 pht, nm mi cht.
+ Cc ha cht nh: Formol 2,5%
Acide salicilic 2,5% dit c nm.
2. Trun nhim hc
- Gia cm, chim u mc; vt, ngng d cm th nht.
- Con non cm th bnh hn con gi, t l cht cao hn, bnh loi gia cm ln thng th mn
tnh.
- Ngun bnh nhim l t thc n, rm, my p.
- Bnh ly ch yu qua ng h hp, gia cm ht phi s nhim bnh.
- Bnh thng ph bin nhng ni nui cng nghip, nui tp trung mt ln.
- Ngoi ra c th ly qua ng tiu ha, qua thc n, nc ung.
- Thc t bnh lin quan ti vic dng rm r, c kh n chung.
- Vic lu hnh ca bnh cn ph thuc vo ma v v sc khng ca c th.
3. Triu chng
a. n n
- Sau khi vo nim mc ng h hp, hoc tiu ha, bo t nm theo mu vo a im k sinh.
Ti y, bo t ny mm thnh si Nm tng ln gp bi, to ra cc u Nm to nh, mu trng xm
phi.
- Cu to ca u Nm gm:
+ Si Nm v bo t Nm
+ T bo khng l
+ T bo lm ba v dch xut.

34
- Nu ly nhim qua my p v hp ng g con, thbnh pht sm lc 2-6 ngy tui vi triu
chng:
+ Th hn hn, th nng nhc, g h m th, ht git vo m ku nh hut so.
+ B n, ung nn g suy yu, t c ng, c ngoo vo ngc.
+ Giai on cui g tiu chy phn trng xanh, run ry, co git, bi lit v cht.
+ T l cht t 2-20% hoc nhiu hn.
- Nu gy nhim qua nim mc mt:
+ G ng tm tm li mt ch, trnh nh sng.
+ Nc mt chy ra lin tc, 1 mt hoc c 2 mt, mi mt ng li.
+ Gic mc b lot dn n m mt, lm cho g ng tch by, khng ly thc n v nc ung
c nn b i v cht. Xc gy m, phn xanh.
b. Bnh tch
- Bnh tch in hnh: hnh thnh khi u to nh, mu vng xm phi.
- U nm thng c 2 th: Th u ht v th trn lan.
+ Th ht: khun lc c gii hn r rng trn b mt ca t chc. Th ny thng thy trong bnh
cp tnh.
+ Th trn lan cc ht Nm khng c gii hn, mc khp cc t chc. Thng thy bnh mn
tnh.
- Phi c th b vim ph v t mu .
- Nim mc kh qun xung huyt, cha nhiu dch nhn, cha nhiu m v Fibrin.
- Ngoi ra cn c bnh tch Nm gan, lch, c tim. Trong tim bnh nm thng xut hin ni
tng.
- Nm cn pht trin phc mc. Nim mc d dy v rut vim .
c. Chn on bnh
c.1. n on pn t
- Phn bit vi cc bnh:
+ Bnh Thng hn g: c nhng nt trng phi gn ging nh nm phi, nhng l im hoi
t.
+ Bnh vim ph qun truyn nhim: ph qun vim nng v khng c bnh tch cc c quan
khc.
+ Bnh Lao: nt Lao bn trong b u ha hoc canxi ha v su vo trong cc t chc gan, lch,
rut, ty xng.
c.2. n on ton pn t nm
- Pht knh bnh tch ht nm hay dch xut ca phi, ph tng.
- Nhum Lactofucsin tm si nm.
- Cng t bnh phm c th nui cy phn lp cn bnh trn mi trng, hoc trn ng vt th
nghim.
d. Phng tr
- Cng tc v sinh chung tri c ngha cc k quan trng trong vic phng bnh Nm.
+ Khng nn tch tr thc n qu lu, hoc rm r qu m trong chung.
+ Thng xuyn thay i cht n chung, gi cho nn chung kh ro, thong mt.
+ Khng p trng t l p, hoc trng nhim Nm.

35
+ C th thc hin st trng bng cch 1m
2
nn xng 40ml Formol duy tr trong 24 gi.
+ V sinh l p nghim ngt.
+ Cht n chung (tru) phi lun lun kh.
+ Khng thc n v nc ri xung chung lm m t mi trng chung nui.
+ Phun cc thuc st trng v dit nm chung tri, mng n, mng ung, l p bng dung dch
formol 2-3%, sunphat ng (CuSO4) 1%.
- Trn thuc vo thc n phng bnh: + Quixalus liu 1g/1kg T, cho n lin tc.
+ Mycostatin liu 1g/1kg thc n.
+ Alltech liu 1g/1kg thc n.
- Vic duy tr sc khng cho con vt c ngha quan trng, v vy:
+ Trong khu phn thc n c th b sung vitamine A, B, C..
+ C th dng cc ha cht iu tr nh:
++ Dung dch dit Nm Iode-kali 0,8% cho ung
++ Flavofungin, Fungixiline ha vi nc theo t l 350.000-425.000 trong 1lt, phun di dng
kh dung. Mi ngy cho gia cm ht th 6 pht
++ Dng khng sinh Micostatin, Tricomicine Penicilline, Biomicine hoc Tetramincine c tc
dng dit Nm.
e. T n
Bnh khi pht ra triu chng thiu tr t c kt qu. Tuy vy chng ta c th dng mt trong
nhng thuc sau hn ch thit hi do nm.
+ Quixalux: Trn 1g/1kg thc n, cho n lin tc trong 7-10 ngy.
+ Propionis axit: Trn 0,5-1,5g/kg thc n.
+ Gentian violet: Trn 0,5-1,5g/kg thc n.
+ Thiabendazone: Trn 0,1g/kg thc n.
+ 8-Hydroxyquinioline: Trn 0,5g/kg thc n.
+ Feed Curb: Trn 0,5-1kg thc n.
+ Iodua kali: Ho 5-10g/lt nc ung.
+ CuSO
4
: Ho 0,3-0,5g/lt nc ung.
+ Mycostatin: Trn 2g/kg thc n.
+ Nystatin: Trn 5,5g/kg thc n.
- Liu trnh dng thuc trn t 5-10 ngy lin tip k t khi c triu chng bnh.
- Trong khi iu tr nn phi hp vi vitamin C v ng glucoza pha nc ung gii c.
e.1. Thuc bt ung c tr bnh nm phi gia cm, th cm.
Gi 20g, 10 gi/ti, 600 gi/thng;
Gi 100g, 5 gi/ti, 150 gi/thng;
Gi 500g, 40 gi/thng; hp 1kg.
e.2. Thnh phn:
- Nystatin: 10.000.000 UI
- T dc v ph gia c bit va 100g.
e.3. Cng dng: phng v tr cc bnh do nm.
- Bnh nm phi g, vt, ngan, ngng, chim.
- Bnh nm ming (ta li), nm diu (gin to diu gia cm do nm Candida albicans).

36
- Bnh nm Histomonas meleayridis gy ra cc bnh tch gan v manh trng g, ct, a a, cng.
- Bnh vim phi cp tnh do thc n b nhim nm Aspergillus b, b, ngh, d, cu.
- Cc trng hp vim phi bi nhim nm, ri lon tiu ha, tiu chy do dng khng sinh ph
rng, di ngy.
e.4. Cch dng, liu dng:
Trn vo thc n hoc ha vo nc cho bnh sc ung.
- Trong bnh nm phi, nm ph tng: + G, vt, ngan, ngng, chim: 10g/20 - 25kgP/ngy.
+ Ln, b, ngh, d, cu: 10g/30 - 40kgP/ngy.
+ Tru, b: 10g/100kgP/ngy.
2 ngy u dng liu nh trn, 3 - 5 ngy tip theo dng 1/2 liu.
- Trong cc bnh nhim nm ming, diu, thc qun, d dy, rut: Dng 1/2 liu trn lin tc 4 -
6 ngy.
- Thi gian ngng thuc trc khi git m: 5 ngy
V. Bnh Nm phi vt
- Nm phi l bnh lin quan n ng h hp, ph bin vt, c bit l vt con mi nui.
Bnh g ra bi nm Aspergillus flavus.
- Bnh thng xut hin khi vt sng trong chung tri km thng thong, m cao.
- Bnh c th truyn ngay t trong my p do trng hoc my p khng bo m v sinh, qua
khng kh bo t nm xm nhp vo phi v ti kh gia cm.
a. Triu chng
- v vt on, bnh thng biu hin th qu cp tnh v cp tnh vi nhng triu chng:
+ Km n
+ Th kh v nhanh, khi th vt vn c di, mi chy nc.
+ Thn nhit tng, con vt b ph
+ a phn rt hi thi
+ Vt suy nhc nhanh
+ C trng hp vt c triu chng co git.
+ Mt s con b ri lon tiu ho do c t ca nm tit ra gy vim rut, chy mu rut, tiu
chy, bi lit.
- Vt ln thng biu hin bnh th mn tnh, c th suy yu dn vi triu chng:
+ Th kh, th nhanh
+ Vt bing n, kht nc d di, thn nhit tng
+ Tiu chy.
+ Vt r, gom thnh nhm v nm chng ln nhau.
b. Bnh tch
Bnh tch ch yu trn phi:
- Phi vim, gan ho, phn khng vim phng ln y kh.
- Hch phi vim to, vng xm, mm, ct ngang c mu trng.
- Mt s trng hp hch bao bc bi mng nhy trng, bn trong vi ho.
- Cc ti kh vng bng, ngc c nhiu khi u hnh da bng nt o.
- Xoang bng, xoang ngc, c dch mu c.
- D dy, rut xung huyt , c khi b chy mu.

37
c. Phng bnh
- Khng s dng thc n h, c, nhim nm mc.
- Cho vt n khu phn cn i cc cht dinh dng v vitamin.
- Chung tri phi thng thong, kh ro, sch s, cht n chung phi nh k thay i.
- Nn st trng my p, kho ng trng, tri nui nh k bng cc loi thuc st trng sau:
+ Vimekon: 100g/20lt nc, phun xt khp chung v vt nui.
+ Vime Iodine: 15ml/4lt nc (i vi st trng chung, phng tin vn chuyn, l git m) v
10ml/10lt nc (st trng trng). Liu Vime Protex st trng chung tri l tt nht vi liu
10ml/20lt nc.
d. Tr bnh
- Cch ly con bnh vi con kho, ng thi b sung vitamin A vo thc n cho vt (Calphovit: 1kg
trn vi 400 kg thc n).
- Dng loi thuc sau iu tr cho vt mc bnh: Vimetatin - 56: 1g/kg thc n trn thng xuyn
phng bnh. Khi vt bnh trn 2g/kg thc n. Kt hp pha Vime Iodine vo nc sch cho vt
ung vi liu 10ml/20lt nc, dung dch pha xong cho vt ung trong vng 24 gi.
VI. BNH NM NG TIU HA CANDIDA (Candidamycosis, slomatilis, oidica,
oidiomycosis, soor, trush, moniliasis)
a. c im cn bnh
- Bnh Candida l mt bnh chung cho ngi v gia sc. Hay thy hn c l gia cm.
- c im ch yu ca bnh l xut hin nhng khun lc mn di hnh thc cc chm trng
hay mng gi nim mc mm, thc qun, diu, dy tuyn.
- Bnh c Ambodic Macximovich miu t u tin vo nm 1718 ngi, sau n Plan pht
hin trn gia cm. Hin nay bnh c nhiu trn th gii. Vit Nam c nhiu du hiu ca bnh
nhng cha pht dch.
- Candida l loi Nm men n bo c ng knh 2-4m, sinh sn thnh chui v sinh ni c t.
- C th nui cy trn thch Saburo c 2% ng Gluco v mt s loi mi trng khc. Nhit
thch hp 20-37
o
C. Nu thm vo mi trng cht nh Mucine coctizon, Oreomycine,
Tetramycine, s kch thch Nm pht trin v tng c lc.
- Trong phng thnghim:
+ Cm th nht l chut bch, th, phi thai g.
+ Tim cho chut con 20 ngy tui 0,5-1ml canh trng Nm vo phc mc
+ Sau 1-10 ngy chut c triu chng bnh, vt gy yu, tng bch cu.
+ M thy nhng ht Nm nh mu trng gan, lch, phi, thn
- Candida albicans c sc khng yu:
+ Trong mi, nc tiu, cn bnh tn ti trong vng 1 thng.
+ Tia nng mt tri, nc si dit nhanh.
+ Sc nng 70
0
C Nm mt hot lc sau 10-15 pht. Nhng sc khng s tng ln trong iu
kin kh v lnh.
+ Cc cht dit n nh Iode kali, Iode, Formol 2%, Metiolat cloramin u c tc dng dit Nm tt
b. Trun nhim hc
- Trong thin nhin Candida gy bnh cho hu ht cc loi gia sc v ngi.

38
- Cn bnh phn b rng ri trong, c th tm thy t bo nm trong t, rm, r, phn, cht n
chung. Trong cht bi xut ca con vt m.
- Ngun truyn ly trc tip l gia cm v trng gia cm.
- Trong nhng nguyn nhn lm bnh pht sinh l sc khng c th yu.
- Vitamin A c ngha gip nim mc chng s xm nhp ca t bo Nm.
- Dng cc loi khng sinh nh Biomicine, Tetracycline, Penicillin c kh nng kch thch t bo
Nm pht trin
- Nm Candida khng gy bnh trn nim mc lnh. T bo ch ny sinh ni tn thng, gy
hoi t nim mc, lm bng cc t bo thng b, gy thm dch v ph cc t chc di nim
mc. Sau theo mu vo lm ba n cc c quan thc th. Lm xut hin cc bnh tch ht trong
gan, tim, thn. Ph hoi c nng tun hon, thn kinh. Gy nhim trng huyt lm cho vt cht
c. Triu chng
c.1. Th cp tnh
- Th ny thi gian nung bnh trong vng 3 ngy.
- Ch xut hin loi gia cm con t 5-10 ngy tui.
- u tin ch vi con sau lan ra c n.
- G r, bing n, a chy.
- Giai on cui con bnh c th b lit chn, sau cht.
c.2. Th cp tnh
- Th ny ko di trong vng 3-15 ngy, ch yu loi g 10-45 ngy tui.
- Du hiu u tin xut hin nhng m trng trn nim mc ming, hu, hng, dn dn pht trin
thnh mng gi lan khp nim mc. Nim mc bc ra l nhng vt lot mu , sau chuyn
sang mu vng. Giai on ny con vt r, km n, sau vi ngy a chy cnh lit, mm h, dn
dn con vt kit sc cht.
- Bnh g t 1-3 thng t cht v thng chuyn sang th mn tnh. Thng thng ch thy con
vt chm ln, nh cn, chng tr thnh ngun bnh truyn nhim.
d. Bnh tch
- Bnh tch in hnh tp trung nim mc ng tiu ho. Xoang ming cha nhiu nim dch
mu trng c. Li, hu lm m nhng chm trng xen ln vi nim dch nhy mu trng sa
hay trng xm.
- Bnh nng, xut hin mng gi mu trng c che ph nim mc ng tiu ho, nu bc i l
vt lot kh su.
- Nim mc diu ph nhiu nim dch mu trng sa, di l nhng im trng ri rc khp xen k
vi nhng im xut huyt. - ---- Bnh lan n ti hi lm v ti hi, lan n d dy v rut lm
cho d dy, rut cha nhiu dch nhn mu trng, i ch c t mu xut huyt.
- Trn gan, thn, tim, mng no, thy nhng chm trng c ng knh t 1-2mm, i ch xut
huyt. Kim tra t chc hc cc bnh tch s thy si nm, cc t bo t chc b ph hu. Cc t
chc b thoi ho i ch thy hoi t.
e. Chn on bnh
- Bnh Nm Candida biu hin d nhm vi bnh thiu Vitamin A, bnh g th yt hu. V vy
cn phi kim tra bng phng php soi tiu bn, pht knh bnh tch mng gi, nim mc hay cc
hoi t t ph tng:

39
- Lm sch tiu bn bng cch ngm xt 10% hay Lactofenol t 15 - 20pht.
+ Nhum Gram, Giemsa hay xanh Cotol.
- Trng hp cn thit c th nui cy phn lp hay tim truyn ng vt th nghim.
g. Phng tr
- Phng bnh Nm ch yu da vo sc khng ca con vt. Trong , iu kin nui dng,
khu phn thc n c ngha quan trng. Thnh phn thc n c bit l m, vitamin v nguyn
t vi lng, c vai tr nng cao kh nng chng bnh ca nim mc.
- V sinh chung tri tt c tc dng phng bnh tt.
- nhng ni thng xuyn c bnh, phi ch ng phng bnh bng thuc.
- Gia cm t 5 ngy tui c th trn Nistatin vo thc n vi liu t 50-100.000 n v cho 1kg th
trng.
- Khi bnh xy ra phi cch ly tiu c, st trng bng dung dch Formol 2%, xt 1%.
- C th di ra mng n bng xt nng 2%. Sau 30 pht di li bng nc sch ri em phi
nng.
h. iu tr
- Nhng con b nng thphi loi thi, phn n, cch ly nhng con b nh, iu tr bng cc loi
thuc sau: Fungicidin, Micostatin, Candicidin, Trycomicine.
- C th iu tr bng Mistatin vi liu 300-600.000 n v cho 1kg trng lng. Thuc ho vo
sa chua cho n ngy 2 ln, n trong 10 ngy. Sa chua c tc dng hi phc s hot ng ca cc
Vi khun c ch trong ng tiu ha.
- Trng hp bnh c nguy c k pht cc bnh khc thdng thm cc loi khng sinh mnh.
- Cn b sung cc loi Vitamin vo thc n, tng sc khng ca nim mc.
- ng thi dng dung dch Sunfat ng 1/200, Iodure kali 0,8% cho ung, thuc tm 1% bi.
B. BNH NM CH V MO
I. BNH VIM MING DO NM (Mcotic Stomatitis)
- L mt bnh nhim trng ca xoang ming, bnh ny khng ph bin lm.
a. Nguyn Nhn:
- Nguyn nhn gy bnh l do nm men Candida albicans. Bnh thng xy ra ch, mo non
hoc nhng con ln tui. Nhng iu kin khc thng l do dng khng sinh ko di, c th suy
gim min dch, suy nhc, lm bin i h vi khun trong xoang ming l nhng iu kin cho
nm pht sinh bnh.
b. Triu Chng:
+ Bnh biu hin c trng bi nhng vy trng, hay mng gi trn nim mc ming hay li, i
khi lan c n mi, bnh tch thng ni ln vi s sung huyt xung quanh v bn ngoi, cn
trong thlot, nhng bnh tch n c th lan trn n hu hoc thc qun. Bnh lm cho con vt
au. C th phn lp nh danh nm C.albicans t nhng bnh tch.
c. iu Tr:
+ Nn phn bit vi nhng bnh gy vim lot khc. Cc thuc c th dng l:
+ Ketoconazole 10mg/kg, cho ung ngy 2 ln cho n khi bnh khi.
+ Bi thuc tm 1/3.000 trong nc ngy mt ln.
+ Bi dung dch nystatin ngy 4 ln.

40
+ C gng cho ch n thc n lng d tiu ch d nut, v b sung cc vitamine A, B, C trong
khu phn.
II. BNH DO NM ASPERGILLUS CH ( Aspergillosis)
- Bnh do nm Aspergillus ch thy khp th gii. Hai dng ph bin ca bnh l bnh ton
thn v bnh khu tr xoang mi
a. Nguyn Nhn:
Aspergillus fumigatus l thng thy nht, k l A. niger, A.flavus cn A.nidulans tht thy
hn. Aspergillus fumigatus sinh ra c t gy tan mu v c t gy hoi t da. Bo t tn ti
trong khng kh nn d dng c ch ht vo. Bnh nm dng xoang mi thng thy ch tr
v trng thnh. Nhng yu t sau y c th l iu kin tt cho bnh xy ra bao gm tn thng
mi, gim sc khng ca dch nhy mi, cc tn thng do vi trng, virus, k sinh trng hoc
do tn bo. Con ng chnh gy bnh l do ht phi nm.
b. Triu Chng:
- Bnh ny c th thy mt trong hai dng.
- Bnh khu tr mi: c trng ca bnh l au v c dch tit mi ln vi my, thy c hai bn
hay mt bn, thnh thong c th thy chy mu cam v lot quanh mi, him thy cc triu chng
thn kinh.
- Dng ton thn: bnh pht trin m , nhng con vt thng bnh nng, v thng thy biu l
au ct sng, lit nh, hoc lit cc chn sau, ch b n, st cn, suy nhc. Dng ny bnh
thng c tin lng xu. Nm c th gy tt xoang mi, cht tit cng vi nm c th ng thnh
khi
c. iu Tr:
- Dng khu tr ti mi ta c th dng enilconazole nh tng bi vo mi 10 mg/ngy trong 7-10
ngy.
- Bnh ton thn: dng ketoconazole 5-10 mg/kg ngy ung hai ln, ung trong 6-8 tun. Thuc c
th gy mt s phn ng nh xo trn ng rut, c cho gan, rng lng.
- Ngoi ra ta cn c th s dng thuc thiabendazole 10-20 mg, fluconazole 2,5-5 mg.
III. BNH DO NM BLASTOMYSES (Blastomycosis)
- Bnh thng thy dng phi, xy ra nh l bnh dch a phng nhiu ni trn th gii.
a. Nguyn Nhn:
- Bnh do Blastomyces dermatitidis, l mt loi nm lng hnh m n pht trin trong m ging
nh nm men, nm cng c th sng hoi sinh trong t. S truyn bnh t cho qua ch v t ch
qua ngi vn cha c bit r. Ch mc bnh ph bin l do ht phi bo t nm
b. Triu Chng:
- Bnh c th th hin ba dng: dng bnh phi do ht phi bo t; dng bnh pht tn ra t s
nhim trng phi v dng bnh da.
- Khi cc bo t c ht vo thn ng trong cc ph nang v b thc bo, chnh cc i thc
bo ny nm nhn ln. Cc nm ny lm v cc i thc bo ra v tip tc phn chia trong phi v
gy vim phi. S p ng min dch c th lm gii hn s lan trn nhim trng n cc hch
lam ba khc hoc gieo rc bng con ng bch huyt hay ng mu, s p ng min dch cng
gii hn bnh, khng cho bnh lan trn n nhng c quan khc (da, mt, thn kinh trung ng,
tim, khp).

41
- Dng bnh phi c khi kh nhn ra, hoc c th thy cc triu chng nh bing n, st cn, st,
ho v thnh thong th kh. Khi bnh lan rng ra ththy triu chng ton thn r hn v thng
phi l nh hng nhiu nht. Dng da ththy hnh thnh nhng nt vi l d, vim hch lan trn
v bnh mt nh vim mng mch nho, glaucom, trc vng mc, bnh cng tc hi ln xng
nht l cc xng di lm cho con vt bi.H niu sinh dc v thn kinh trung ng tht thy nh
hng.
c. iu Tr:
- C th dng mt trong cc loi thuc sau y:
+ Amphotericin B 0,5 mg/ngy tim mch ba ln trong tun.
+ Ketoconazole 10-30 mg/kg/ngy cho ung mi 12 gi mt ln.
+ Itraconazole 10 mg/kg/ngy cho ung ngy mt ln.
+ Na iodide (20%) 44 mg/kg/ngy cho ung mi tm gi mt ln.
+ C th dng amphotericin B chung vi ketoconazole hoc itraconazole.
IV. BNH DO NM HISPOPLASMA (Histoplasmosis)
- Bnh thy nhiu ni vng nhit i v n i trn th gii, c th xay ra nh mt bnh dch
a phng. Bnh thng tc hi trn phi hoc mt s c quan ni tng khc.
a. Nguyn nhn:
- Bnh gy ra bi Histoplasma capsulatum, l loi nm lng hnh, chng c th mc trn m
ging nh nm men, ngoi ra chng cng c th sng hoi sinh trong t ni c nhiu phn chim
v di. Khi ch ht phi bo t thbnh s pht sinh phi. Ngoi ra bnh cng c th pht sinh do
vi sinh vt xm nhp vo ng rut.
b. Triu Chng:
- Khi c ht vo phi, cc bo t nm vo trong cc ph nang ni y cc bo t nhn ln nh
nm men, ri lan rng ra cc hch lam ba ln cn, sau pht tn rng ra. Bnh khi pht t
ng rut ththng khng lan n phi. Ch thng b suy chc nng ng rut, st cn, phn
c nhiu nc, mt protein, i khi cn thy gan to, lch to, vng da v tch nc xoang bng. Khi
bnh xm nhp n phi ththy ho, th kh, v nghe ting ran bt thng ca phi.
c. iu Tr:
- Dng Amphotericin B vi liu 0,5 mg/kg, tim mch ngy mt ln, c th dng chung vi
ketoconazole hoc vi itraconazole.
V. BNH NM DA (Dermatophytosis, Ringworm)
- Nm da ch thng tc hi ln trn lp cn nh da, lng, mng. Bnh nm da ch thy
xut hin hu khp th gii. Bnh c th ly cho ngi.
a. Nguyn Nhn:
- Bnh nm cho thng do cc loi Microsporum gypseum, Microsporum canis. Trichophyton
metagrophyte gy ra. Cn mo thmm bnh chnh do Microsporum canis.
b. Triu Chng:
- Nhng bnh tch trn ch tu thuc vo loi nm nhim.
- Bnh thng xy ra nhng mng rng lng (gy lng) hnh trn hay hnh bu dc, da ni ln ban
ri hnh thnh vy. Nhng vng ny g ln, c b r rng, xung quanh lng nh b xn. C khi
bnh ch hnh thnh nhng mn m m khng c rng lng hay ng vy. Nm lan trn ton thn
ch thkhng ph bin

42
- Vi mo thph bin thy mo con. Mo b nhim Microsporum canis ththng khng c triu
chng hoc ch thy mt mng nh rng lng gia l mt vt vy nh, hoc c nhiu nt vy.
Cc bnh tch ny thng thy vng quanh tai, mt, i khi cc bnh tch ny ch l nhng mng
lng rng m nht tai hay mt.
c. iu Tr:
- C th tr ti ch hay tr ton thn.
- Ct lng xung quanh bnh tch, ra hay lm sch ch bnh
- Dng mt trong cc loi thuc nh.
+ Miconazole 2% bi ngy hai ln.
+ Ketoconazole dng kem 2% bi ngy 2 ln.
- Nu b nhiu th dng 0,5% nc vi lu hunh ra mi tun hai ln.
- Grisefulvin (Gricun, Fugivin) 20 mg/kg/ngy ung trong 4 6 tun.
- Ketoconazole 10 mg/kg, ngy ung hai ln.
C. BNH NM NG VT THY SN.
I. Bnh nm Ichthophonosis
1. Tc nhn g bnh
Tc nhn gy bnh l ging nm ht Ichthyophonus spp. Thng gp cc loi Ichthyophonus
hoferi v Ich. irregularis. y l ging nm ni k sinhh trn mt s c quan ni tng ca c nh
gan, tim, l lch, c qua sinh dc ca c..
2. Phn b v lan trun bnh
Nm ht Ichthyophonus hoferi ni k sinh hn 80 loi c bin khc nhau, nh c hi, c trch
(Clupea harengus). Nm Ich. irregularis k sinh c bn vy vng (Limanda ferruginea
3. Du hiu bnh l
Du hiu bn ngoi c th xut hin cc vt lot, nh, su trn thn. Nm ni k sinh l ch yu,
khi gii phu cc c quan ni tng tim, gan, thn, l lch v bung trng c cc m trng nh.
Khi ct m thy r s tn ti ca nm ht trong cc t chc
4. Chn on bnh
C th chn on bnh bng mt s phng php nh sau: Da vo du hiu bnh l chn on
s b. chn on chnh xc cn p dng phng php m bnh hc, hay nui cy phn lp
nm bng mi trng Eagle's Minimum Essential Medium (MEM) hoc mi trng Leibovitz L-
15. C hai mi trng cng cn b sung penicillin, streptomycin v gentamycin km hm s
pht trin ca vi khun c trong bnh phm. Nui cy nhit 15oC thi gian t 7-10 ngy,
sau kim tra nm Ichthyophonus di knh hin vi phng i 400 ln.
5. Phng tr bnh
- Cha c cc bin php phng tr bnh.
II. Hi chng l lot c (The Epizootic Ulcerative Syndrome of fsh-EUS)
- EUS l tn gi ca mt bnh nguy him lan nhanh v gy tc hi ln c nui v c t nhin
nhiu quc gia trong khu vc chu Thi Bnh Dng
1. Tc nhn g bnh
- T cc mu c b bnh l lot, pht hin ra nhiu loi tc nhn gy bnh:
- pht hin ra s c mt ca virus dng hnh que, c acid nucleic l ARN c tn l Rhabdovirus
gan c lc, c tr (Wattana vijarn, 984), hoc cng phn lp c Binavirus t c bng tng v

43
c lc (Hedrick, 1986). Tuy vy cc tc gi ch gp cc virus ny giai on sm ca bnh, cc
giai on sau khng gp v ngi ta cho rng virus ch c th lm gim sc khng ca c cc
loi tc nhn sinh vt khc xm nhp gy ra EUS
- phn lp t c bnh mt s loi vi khun quen thuc nh Vibrrio annguillarum trn c nc
mn v Aeromonas hydrrophila, pseudomonas sp trn c nc ngt b EUS. T nm 1983, vin
nghin cu thy sn I (Vit Nam) phn lp t c lc, c tai tng, c st rn, c trm c, c tr,
c r ng, c bng ct, c ba sa, c he, c m vinh b bnh l lot v cng gp cc vi khun
nh trn, c bit l Aeromonas hydrophila.
- Cc loi k sinh trng nh Monogenea, Protozoa, Crustacae cng c th tm thy trn c th c
b bnh EUS. Nhng k sinh trng ny c th va l tc nhn c hi, va l tc nhn gy thng
tn to iu kin cho cc tc nhn khc cng cm nhim v gy tc hi.
- Mt s ging nm bc thp nh Aphanomyces spp, Saprolegnia. spp v Achlya... cng c tm
thy trn c th c b bnh EUS. - Tuy vy, vic xc nh tc nhn chnh gy ra hin tng hoi t
nghim trng trn c th c c tho lun trong nhiu hi tho khoa hc trong sut gn 30
nm.
- Nm c coi l nguyn nhn chnh to ra hin tng hoi t ca EUS. Tc nhn ch yu l
loi nm bc thp Aphanomyces invadans. Khi gp iu kin thun li, nm ny tn cng vo
m c ca cc loi c nhy cm, di chuyn v hng thn kinh trung tm v sau xm nhp khp
c th. Nm ny tit ra enzym phn hy protein (proteolytic), gy hoi t m c v cc m
khc. Hatai (1980) phn lp c chng nm Aphanomyces piscicida trn c b bnh l lot
Nht Bn. Nm Aphanomyces sp c phn lp t c bnh l lot chu v c (Callinan, 1995;
Lilley, 1997; Lilley v Roberts, 1997; Lilley v
- Nh vy EUS l bnh do hn hp nhiu tc nhn gy ra, nhng trong d nm Aphanomyces
invadans l tc nhn chnh gy ra nhng thng tn nng n trong c th c bnh, cn cc tc
nhn khc c th l nhng nguyn nhn u tin (virus, k sinh trng) v nguyn nhn th cp (vi
khun)
2. Du hiu bnh l ca bnh l lot
- Nhng du hiu u tin l c t n hoc b n, hot ng chm chp, khi bi thng nh cao ci
u ln b hoi t ln trn mt nc. Da c sm li, c vt mn mu xm hoc cc m pht
trin u, thn, cc vy v ui. Nhng vt mn dn dn lan rng v su thnh nhng vt lot,
vy rng, xut huyt v vim. Nhng con c bnh nng, cc vt lot lm su ti xng, lm phn
c hai bn c th b hoi t v l ra nhng ni quan ca c. Gii phu cc c quan ni tng cho
thy tnh trng rt Bnh thng, hu nh bnh EUS khng th hin du hiu bin i bn trong ni
tng. Bnh c th gy cht d di mt s loi c c tnh nhy cm cao vi loi EUS.
- Ti cc vt lot ln, vng trung tm vt lot c mu xm, cc mp xung quanh c mu en. Tai
trung tm ca vt lot, thng l v tr pht trin thch hp ca cc ging nm bc thp. Tuy vy,
cc du hiu chnh ca EUS cc loi c khc nhau cng c s khc bit. Da vo du hiu bnh,
EUS c th c chia ra cc dng khc nhau:
+ C b nhim EUS nhng sc khng ca c th rt thp, hoc b cm nhim nhiu loi tc
nhn th cp, nn c cht nhanh v t l cht rt cao.
+ C b nhim cp tnh v c thm s cm nhim ca cc tc nhn th cp, lm c cht nhanh
chng vi t l cm nhim cao.

44
++ S cm nhim din ra chm vi sc khng ca k ch cao, nu b cm nhim thm tc nhn
c hi cng c th gy cht lc c.
++ Bnh dng mn tnh vi k ch c kh nng khng va , c kh nng phc hi, tr
trng hp c s cm nhim c hi.
++ K ch c sc khng cao vi s nhim bnh t nhin. Cc loi c ny c kh nng trung ha
cao vi c lc ca nm, nn hu ht c b bnh u c kh nng phc hi v khi bnh.
3. c im phn b v lan trun
a. c im phn b ca EUS
- EUS nh hng n cc loi c vng nc m, ngt v l. Rt nhiu loi c khc nhau chu
nh hng ca loi bnh ny. Theo Liley1998, c khong 50 loi c khc nhau b nh hng ca
EUS. Nhng theo Frerich,1988 cho bit c trn 110 loi c b nhim bnh l lot, trong mt s
c tnh nhy cm cao nh: Ging c lc(c qu)- Ophiocephalus spp, c bit l c lc en
(Ophiocephalus striatus); c tri (Cirrhina mrigala); cc loi c tr (Clarias spp); c nc l c
loi c i (Mugil cephalus) v c dic (Carassius auratus
- Bnh EUS c thng bo ln u tin ti c vo thng 3/1972, sau bnh ly lan rt nhanh
sang nhiu quc gia khc nhau khu vc ng Nam v Nam chu . n nm 1985, rt nhiu
quc gia trong khu vc c thng bo v bnh ny: Malaysia, Indonesia, Thailan, Philippine,
lo, Campuchian, Srilanca, Bangladesh, n , Pakistan v Vit nam.
Ti Vit nam, bnh EUS xut hin rt sm trn mt s loi c lc, c tr nui ti An Giang,
ng Thp t cc nm 1972- 1973. Bnh gy nh hng n sn lng c tr t nhin sau nhiu
nm , c bit l c tr trng c nguy c dit chng. Tuy vy, ngnh thu sn cha quan tm,
nghin cu nn khng c s liu c th .
- Nm 1981, dch bnh xut hin c nui v c t nhin ca Ngh An v H Tnh. Hu,
Qung Tr. Bnh nng nht mt s c nh c lc (Ophiocephalus striatus), c r ng (Anabas
testudineus), ln (Fluta alba), chch sng (Mastacembeluss sp); c i (Mugil spp). T bnh
pht trin ly lan khp cc tnh khc nhau trong c nc. n 1990, c nui v c t nhin hu
ht cc a phng khc nhau ca vit nam u chu tc hi ca dch bnh ny
- Cui nm 1983 bnh l lot bng n thnh dch lan rng khp cc vng sng Tin, sng Hu
v cc knh rch ca hu ht vng ng bng sng Cu Long, vng sng Vm c Ty, Vm c
ng v sng ng Nai, sng Si Gn. Khi dnh bt c trn cc sng, thy t l nhim bnh t 60
- 70%. Ring sn lng c lc gim 20 - 30%. Cc loi c nhim bnh l lot cao nht l c lc,
c tr, r ng, sc rn
b. c im l lan ca bnh
- Bnh c lan truyn ch yu theo dng nc v s di chuyn ca c mang mm bnh. Mc d
nm Aphanomyces invadans l tc nhn cn thit ca EUS v n tn t trong hu ht cc mu c b
bnh l lot, nhng nm ny mun xm nhp c cn c cc vt thng tn trn c th do tc
nhn c hc hay do k sinh trng.
4. Chn on bnh
- Da vo cc du hiu bnh l nh m t phn trn, c bit lu , c b bnh EUS c cc c
quan ni tng Bnh thng, hu nh khng bin i l s khc nhau rt c bn gia bnh EUS
v cc bnh xut huyt l lot do vi khun v virus. Tuy nhin, cc du hiu bn ngoi c th b

45
nhm ln vi bnh khc. Do vy, vic xc nh s c mt ca nm Aphanomyces invadans trong
cc m c b hoi t mi l cn c chn on chnh xc
- Kim tra nhanh mu m cng l phng php c th dng chn on bnh ny. Ly mu m
ti cc vt thng tn, p ti quan st di knh hin vi c phng i thp, pht hin cc
khun ty ca nm. Cng c th dng mt lt ct rt mng ca c b thng tn, p gia 2 tm
knh, quan st bng knh hin vi phng i thp.
- Dng phng php m bnh hc quan st cc lt ct m c nhun H v E pht hin s bin
i ca t chc m. thi k sm ca bnh, th hin cc vng m vim nhng khng thy s
hin din ca nm. S hin din ca cc khun ty nm ch pht hin thy trong cc m c b
thng tn nng, thng m xuyn qua c vn, tng cng s vim v hoi t. Cc vt thng
tn s pht trin theo tin trnh t vim mn tnh n pht trin lan ta v vim ha t vi s thoi
ha ca c pht trin trong m c v cc t chc khc ca c b bnh.
- Dng phng php phn lp nm trn mi trng Czapec Dox agar (CDA) c b sung khng
sinh km hm s pht trin ca vi khun. ly bnh phm t c bnh, cn dng 1 dng c kim
loi nng , p ln vng m thng tn tit trng b mt. Dng li dao v trng ct pha
di ca lp tit trng, ly ra 1 khi m c th tch khong 2mm3(ch cn thn dng c
khng ng n mt ngoi v ng n vng c b hng). t khi m ny vo hp lng cha mi
trng nui cy, nhit phng v kim tra hng ngy
- Khi nm pht trin, cn chuyn ngay phn u mt cc khun ty vo mt a lng khc c mi
trng (CDA). C th phn loi nm da trn trn c im khun ty, khun lc v s hnh thnh
c quan sinh sn v to bo t. xc nh kt qu phn lp l A. invadans, cng c th thc hin
nh sau: tim 0,1ml dch huyn ph cha cc bo t ng ca nm phn lp c vo loi c
nhy cm nht vi EUS, 200C v xc nh m hc pht hin s tn ti ca h si nm c
ng knh 12-30m, v cc th ht trong m c sau 14 ngy.
5. Phng v tr bnh.
- Phng v tr bnh EUS cho qun n c t nhin c xc nh l khng th thc hin c.
Trong ngh nui c, vic la chn nui cc loi c c kh nng khng vi bnh EUS cao l bin
php hiu qu nht qun l bnh. Ngoi ra, cc bin php ngn chn s xm nhp ca nm vo
ao nui cng l bin php phng bnh tt:
+ Phi kh y ao v dng vi nung (CaO) ty dn ao trc mi v nui l mt thao tc cn
thit. Tiu dit c tp v c hoang d trong ao gim mm bnh.
+ Trong qu trnh nui, thng xuyn rc vi nung (CaO) vi nng 20 ppm (2 kg vi nung/
100m3 nc), hai tun rc mt ln. Vi c tc dng kh trng rt tt, ng thi cung cp ngun
Ca++ cho thu vc v c th kh chua cho cc vng t chua phn. Hoc thay th vi bng
chlorine Ca(OCl2)2 vi liu lng 1ppm
+ n c ging trc khi th cn c tm bng NaCl 2-3% trong 5-15 pht ty trng cc tc
nhn gy bnh bn ngoi. Trnh cc thng tn do tc ng c hc trn c th c.
+ Cc ngun nc cp cho ao phi kh trng, duy tr mi trng nui c cht lng tt.
+ Vo ma bnh, vi cc i tng nui c tnh nhy cm cao vi EUS, nn b sung thnh phn
vitamin C vo thc n cho c, tng kh nng khng ca c trc s tn cng ca tc nhn
gy bnh.

46
+ Cc ao a nui c b nhim bnh cn cch ly v tit trng nc ao trc khi x b ra mi
trng trnh s ly lan
III. Bnh nm thu m ng vt th sn nc ngt
1. Tc nhn g bnh
- Gy bnh l mt s loi thuc cc ging: Leptolegnia, Saprolegnia v Achlya; H
Saprolegniaceae; B Saprolegniales.
- y l cc nm dng si, thuc nhm nm bc thp, cu to si nm a bo nhng khng c cc
vch ngn. Si nm c chiu di t 3-5mm, ng knh si nm khong 20-42m, c phn nhnh
v chia lm 2 phn, mt phn gc bm chc vo c th c, phn ngn t do ngoi mi trng
nc. Nm c kh nng sinh sn bng nhiu hnh thc khc nhau: Sinh sn dinh dng bo t,
sinh sn v tnh bng ti bo t kn, sinh sn hu tnh bng tip hp. Bo t nm c tin mao, c
th vn ng trong nc nn kh nng ly lan bnh rt cao.
2. Du hiu bnh l
- Khi c b bnh nh rt kh pht hin bng mt thng, khi pht hin c bng mt thng
thbnh nng. u tin, trn da c xut hin cc vng trng xm, sau vi ngy ti mc ln
cc si nm mnh v pht trin ln thnh tng bi nm trng nh bng, 1 u si nm bm vo da
ca c, u kia t do ngoi mi trng nc. Nm thy mi c th tit ra cht lm tan r protein ca
t bo t chc c th c, kch thch t bo t chc tit ra dch nhn lm cn tr h hp v tun
hon
- C b bnh nm thy mi c hin tng bi li hn lon, khng Bnh thng, do b kch thch
nga ngy, thch c st vo cc vt th trong nc, lm trc vy try da to c hi thun li cho vi
khun v k sinh trng gy bnh xm nhp lm c b bnh nng hn v tc hi s nghim trng
thm.
- Nm thy my cn c th k sinh lm ung trng c. Phn gc ca si nm cm su vo mng
trng, phn ngoi ca si nm l lng trong nc ta ra xung quanh, nhn trng c ging b nm
thy my ging nh hoa go. Trng c b nhim nm thng cht (ung), vi nhn trng chuyn
sang mu trng c. Trong b p, nm thy my thng pht trin u tin cc trng ung do
khng c th tinh, sau ly sang cc trng khe v lm trng b cht. Nu khng c tc ng kp
thi c th lm gim ng k t l c bt, hoc i khi phi x b hon ton.
3. Phn b v lan trun bnh.
- Bnh nm thy my xy ra nhiu loi c ngt v trng c, bnh c th gp khp mi ni trn
th gii v trng ca chng. Trong cc loi c nui ph bin Vit nam, nh c chp, c m, c
trm c, c tr, c tri v mt s i tng nui c sn khc nh baba, ch,... u c th b nhim
bnh nm thy my.
- Nm thy my cn k sinh gy cht trng ca cc loi c nc ngt, c bit l trng ca c chp
(Cyprinus Carpio) chu nh hng rt ln ca loi bnh ny. Trong thc t, nu khng c bin
php thch hp phng bnh, thhiu qu ca cc t sinh sn nhn to c chp thng rt thp
do tc hi ca nm thy my. Bnh hay pht trin cc n c b thng tn trn da do tc ng
nh bt, vn chuyn hay do k sinh trng k sinh.
- Bnh nm thy my thng pht trin vo ma c nhit thp, thch hp nhit nc t 18-
250C, y l nhit vo ma ng xun, ma thu min bc v ma ma min Nam. Tuy vy,
c mt s loi thuc ging Achlya c th pht trin tt mc nhit cao hn th. Cc ma ng

47
xun v ma thu l nhng ma cho c sinh sn trong cc tri c ging nc ngt Vit Nam, do
vy bnh ny gy tc hi nhiu trong cc ao nui v c b m, cc ao lu gi ging qua ng v
cc b p trng trong cc trang tri c ging.
- Bnh pht trin thun li trong cc ao nui c mt cao, nc t bn, hm lng cht hu c
cao v trong cc b p c nhiu trng b ung. Nm thng pht trin u tin cc trng b ung,
sau ly lan nhanh sang cc trng khe v gy cht hng lot.
4. Phng php chn on
- Khi c nhim nm, cc du hiu bn ngoi th hin kh r rng. Tuy vy, chn on chnh xc
cn ly bnh phm t c bnh, kim tra di knh hin vi pht hin cc si nm di 5-6mm,
phn nhnh nhiu. Nu mun xc nh tn ging loi ca nm, cn nui cy trn cc mi trng
nm v quan st qu trnh hnh thnh c quan sinh sn v v to bo t ca nm phn loi.
5. Phng php phng v tr bnh
a. Phng bnh cho c
- Thc hin k thuut ty dn ao trc mi v nui: vt bt bn y, phi nng y ao, dng vi
bt st trng, dit tp v ci thin pH.
- Nui c vi mt thch hp v trnh nhng tc ng c hc hoc do k sinh trng lm c b
thng tn, to iu kin cho bo tnm xm nhp v gy bnh
- V ma ng cn quan tm ti vn dinh dng y c chng rt v duy tr sc
khng. Ngoi ra cn p dng cc bin php duy tr v n nh nhit trong ao bng nhiu
cch: chuyn c vo ao c su ln, ph bo ty trn 2/3 mt ao.
- nh k phun xung ao thuc phng nm cho c: malachite green(MG) 0,1-0,2ppm.
- Vi n c b m, kt hp trong cc ln kim tra c, dng cc loi thuc st trng bi ln cc
vt thng tn phng s pht trin ca nm: Cn iod bo ha, thuc tm 1%, MG 1%.
b. Phng bnh cho trng c
- Nui v c b m, nht l c chp theo ng quy trnh k thut c b m c cht lng tyn
sinh dc tt. Cho c vi t l c ci ph hp t l th tinh l cao nht, gim lng trng
ung do khng th tinh trong b p. Chn ngy cho c c nhit thch hp, khng nn cho
vo cc ngy c nhit thp, thi gian pht trin phi ko di to iu kin cho nm xm nhp v
pht trin. Trong qu trnh p trng, phi thng xuyn v sinh mng trn nc lu thng tt.
- i vi trng c chp, cn la chn gi th v st trng gi th bng thuc st trng trc khi
cho vo b . Khi trng bm vo gi th, ngm gi th c trng trong NaCl 2%, MG 0,5-
0,7ppm trong 10-15 pht. 1-2ln/ ngy. Cng c th p dng phng php p kh, hoc cho c
chp th tinh nhn to, kh dnh v p bng Bnh vy hn ch tc hi ca nm thy my. Trong
b p trng c chp, phun vo b MG nng 0,1-0,15 ppm, sau 6- 8 h lp li.
- i vi c bnh, c th dng mt s ha cht tr bnh nm thy my: Methylen 2-3ppm, MG
0,15-0,2 ppm v lp li 2 ln trong 1 tun.
- i vi trng c, khi bnh mi xut hin, dng thuc kp thi cng ch cu c nhng trng
cn khe mng, phi pht trin tt. Thng dng cc loi ha cht sau: NaCl 2-3%, MG 0,15-
2ppm, Methylen 2-3ppm, formol 1/500-1/1000 tm cho trng trong thi gian 5-15 pht, tm 2
ln/ngy
- Nm 1997, Kishio Hatai v cc cng s ca ng th nghim nc Hydrogen Peroxide (nc
oxy gi-H2O2) t l hot tnh l 31%, dit nm trng c hi, kt qu cho thy nhit

48
130C, trong thi gian 60pht, H2O2 nng 1000 g/ ml khng gy hi cho trng c hi.
c bit khi dng H2O2 nng 250-1000 g/ ml c kh nng c ch, km hm v tiu dit s
pht trin ca nm Saprolegnia v Achlya v hn ch gn nh hon ton s ny mm ca cc bo
t nm
- Khi dng tr bnh nm thy my trn trng c hi nhit 130C, sau thi gian 60 pht cho
kt qu rt kh quan, t l n ca cc l th nghim c dng thuc vi nng 250, 500 v 1000
g/ ml c t l n tng ng l 37,4%, 46,6% v 67,6%, trong khi l i chng, l 7,8%. Nh
vy, H2O2 l mt loi thuc c tc dng dit nm ng vt thy sn, tuy vy, ty theo iu kin
nhit nc m la chn nng cho thch hp.
IV. Bnh nm mang c
1. Tc nhn g bnh
- Gy bnh nm mang c l mt s loi thuc ging Branchiomyces. C cu to dng si, thuc
nhm nm bc thp (khng c vch ngn gia cc t bo), c s phn nhnh. C nui trong khu
vc chu thng gp 2 loi: B. sanguinis Plehn, 1921 v B. demigrans Wundseh,1930.
- B. sanguinis c si nm th, t phn nhnh n xuyn su vo cc mao huyt qun. ng knh
ca si nm 20-25 m, ng knh trung Bnh ca bo t tng i ln 8 m (7,4-9,6 m), y
l tc nhn thng k sinh mang c trm c.
- Loi B. Demigrans c cc si nm un cong nh mt li, mnh v thnh si nm dy, phn
nhnh nhiu, cc nhnh men theo cc mao huyt qun ca t mang, pht trin chng cht chim ht
c t mang. ng knh ca si nm 6,6-21,6 m, ng knh bo t tng i nh: 6,6 m
(4,8-8,4 m) k sinh mang c trm en, m, c tri.
2. Du hiu bnh l
- Cc bo t nm bm vo mang pht trin thnh cc si nm, sau si nm xuyn su vo cc t
chc ca mang v phn nhnh lun vo cc mao huyt qun, ph hoi cc t chc mang, lp kn
cc mao huyt qun lm mt tc dng h hp ca mang. Mang chuyn mu hng nht, hoc trng
bc cng vi s pht trin ca bnh. C bnh c cc t mang sng to, tit dch dnh bt chng li
vi nhau. Hot ng ca mang b cn tr, h hp kh khn, c thng ni u, hay tp trung
dng nc chy, b n. Khi bnh nng, cc khun ty v bo t nm theo mch mu, di chuyn n
tim v mt s b phn khc. Bnh thng xy ra dng cp tnh, bnh l pht trin rt nhanh, lm
c ging c th cht hng lot.
3. Phn b v lan trun bnh
- Bnh thng gp c ging, c tht ca cc loi c nc ngt nh: c trm c, c trm en, m
hoa, c tri, c dic, c m trng. - - Bnh xut hin cc ao nc bn, nht l cc ao c hm
lng cht hu c cao, c bit hay pht trin trong cc ao c nc thi t cc tri nui gia cm,
hay nhng ao dng phn g vt gy mu nc.
- Bnh nm mang lu hnh v pht trin nhiu nc trn th gii v thng gy ra t l cht cao.
bnh pht trin mnh vo ma c nhit cao, nn Vit Nam thng xut hin vo ma h
min Bc, ma kh min Nam v min Trung.
4. Chn on bnh
- C th da vo du hiu bnh l nh m t, nhng cng rt d nhm vi bnh thi mang c
do vi khun. Do vy, cn kim tra cc bnh phm ly t mang c bnh di knh hin vi, c th
pht hin cc si nm v bo t pht trin trong cc t mang. Cng c th p dng phng php

49
m bnh hc vi thuc nhum H v E, pht hin ra cc th si v bo t ca nm v quan st s
bin i bnh l trong t chc mang c bnh.
- Phng php phn lp cng c th c p dng xc nh chnh xc ging loi tc nhn gy
bnh.
5. Phng v tr bnh
- phng bnh cng p dng cc bin php phng chung, gim nhim hu c trong ao nui,
trnh nc thi t tri nui gia cm, nu dng phn chung phi k vi vi 10%, cch ly hay loi
b c bnh ra khi qun n.
- y l bnh vn cha c thuc cha tr hu hiu, ch yu p dng cc bin php phng bnh.
V. Bnh nm u trng gip c
- Bnh ny c mt s tn gi nh sau: Bnh nm u trng gip xc, bnh nm Lagenidium
1.Tc nhn gy bnh
- Gy bnh nm u trng ca gip xc hu ht thuc v nm bc thp, gm mt s ging:
Lagenidium spp; Sirolpidium spp; Halipthoros spp (Johnson,1983; Alderman, 1976; Lightner,
1981,1996; Hatai, 1993) v ging nm bc cao c vch ngn gia cc t bo Atkinsiella spp.
- Cc ging nm ni trn u c dng khun ty, phn nhnh t hoc nhiu, sinh sn v tnh bng
cc bo t kn.
2. Du hiu chnh ca bnh
- u trng tm he (Penaeus spp) khi b nhim nm thng c mt s du hiu: b n t ngt, t
ui phn, kh lt xc v c th gy cht hng lot, c bit cc giai on tin u trng (zoae,
mysis). Khi u trng b nhim nm nng a ln knh hin vi quan st phng i 100x c
th pht hin d dng h si nm trong sut, phn nhnh chng cht, bao ph trn b mt h c
ca c th u trng
- u trng gh (Portunus spp) v cua bin (Scylla spp) khi b bnh nm thng c mt s du hiu
bnh l nh sau: u trng giai on zoae thay i mu sc, t mu trong sng Bnh thng, sang
mu trng. Nhng con hp hi th hin m trng mt lng ca phn bng. Khi quan st trc
tip pht hin thy h si nm khng c vch ngn phn nhnh chng cht trong c th zoae. Hin
tng cht d di c th ti 100%
- Nm ny cn k sinh trn trng gh, lm trng cht chuyn sang mu nu, trong khi cc trng
khe n thnh u trng, h si nm xut hin trn b mt ngoi ca trng v cc ti bo t ng
hnh thnh bn ngoi cc ng phng (Kishio Hatai).
Trn loi bo ng (Haliotis sieboldii) nui Nht Bn cng b nhim nm Atkinsiella awabi, bo
ng b bnh th hin mt s du hiu mng o sng phng vi s xut hin ca cc vt thng tn
mu en ca sc t melanin
3. c im phn b v l nhim
- y l bnh c s phn b rt rng gy bnh u trng gip xc ngoi t nhin v u trng
ng nui trong tri sn xut tm cua ging, khp mi ni trn th gii. Trong cc tri sn xut
ging tm s, tm th, tm hm v cua bin Vit Nam, bnh ny lun e da gy ra nhng t
cht nghim trng cc giai on tin u trng
- Hu ht cc loi tm he (Penaeus spp), cua (Scylla spp) va gh (Portunus spp) v c c mt s
loi nhuyn th nh hu (Ostrea spp) cng c th b tc hi ca bnh ny giai on u trng.
Tt c cc loi tm he (Penaeus spp) u rt nhy cm vi bnh nm u trng (Lightner, 1996),

50
trng v u trng cua xanh (Callinectes spp) b nhim nm u trng rt ph bin, c th ti 90%
cua ci mang trng b cm nhim nm (Ameson,1974), trng v u trng tm hm chu m
(Homarus spp) cng c thng bo b tc hi ca bnh ny, c th nhim rt nng loi nm bc
thp Lagenidium sp v gy cht 90% u trng
- Giai on u trng phylozoma ca tm hm Nht Bn (Panulirus japonicus) nhim nm
Atkinsiella panulirata v gy cht hng lot u trng giai on ny. T u trng Zoea v trng ca
gh (Portunus pelagicus) , ngi ta cn phn lp oc 3 ging nm khc nhau l: Lagenidium
callinectes, Haliphthoros milfordensis v Atkinsiella okinawaersis (K. Hatai, 2000)
- Bo t nm xm nhp vo b p trng v u trng gip xc thng qua mt s con ng nh:
Tm m, v Artemia, xc to, ngun nc..., c bit nm ny c th cm nhim trn tm m
nhng khng gy bnh, khi a tm m vo b , bo t nm s ly nhim t tm m sang trng
v u trng.
- Theo nghin cu ca Sindermann 1987, bo t ca nm ny c kh nng chu ng rt cao vi
Chlorine, phi cn n 500 ppm chlorine kt hp vi nh sng mt tri mi tiu dit c cc bo
t nm ny.
- Theo Hatai 1992, sc khng ca u trng tm he rt yu trc s tn cng ca nm, do vy,
khi b nhim, bnh pht trin v ly nhim rt nhanh, ch trong vng 24-48 h xut hin trong b
p, c 80-100% u trng b nhim nm
- Mt s nghin cu v iu kin sinh thi ca nhng ging loi nm khc nhau gy bnh u
trng gip xc, cho thy chng c cc nhu cu sinh thi khc nhau v nhit : Lagenidium
callinectes kh rng nhit, c th mc 15-400C, nhng thch hp (optimum) l 30-350C,
Haliphthoros milfordensis c th mc 15-300C, nhng thch hp 300C, v Atkinsiella
panulirata ch mc 20-300C, nhng tt nht l 250C, khng mc 5,10 v 350C.(K. Hatai
4. Pn pp n on
- chn on c th da vo du hiu bnh l nh m t phn trn v kt hp vi php
kim tra trc tip mu ti c lm t trng v u trng b bnh, trn knh hin vi quang hc
phng i 100x, cho php pht hin c h si nm cm nhim trn h c ca u trng.
- Bng phng php m hc cng c th chn on bnh ny thng qua vic pht hin cc si
nm, cc ng phng v cc ti bo t ca nm
- C th nghin cu bnh nm ny bng phng php vi sinh vt hc, nui cy v phn lp nm
trn mi trng PYGS Agar (Peptone-yeast- Glucose Agar trong nc bin) hay PYGS Broth,
nu dng nc ct pha ch cn b sung vi 20%o NaCl v khng sinh (Penicillin,
streptomycin, gentamycin...) km hm s pht trin ca vi khun trn mi trng nui cy.
5. Phng php phng v tr bnh
- phng bnh cn ngn chn s xm nhp ca nm vo b p u trng bng cc bin php k
thut khc nhau nh: Tm cho tm m bng formol 50-100 ppm trong 10-30 pht, tm bng
malachite green 0,05-0,1 ppm, lc sch v artemia trc khi cho n, st trng k b v dng c
bng MG hay bng Formol
- Do bnh ny thng xy ra giai on tin u trng, nn sc chu ng ca u trng vi tc
dng ph ca thuc yu, mt khc khi pht hin c thbnh nng, v h si nm thng lun
di lp v ki tin, bao ph m c ca u trng tm, nn rt kh tr. - Tuy vy, nu pht hin sm

51
c th dng mt s ha cht dit nm nh: Malachite Green 0,005-0,01 ppm, Treplan 0,05-0,1
ppm...phun vo b p s c hiu qu tr bnh.
- Ch : Do kh nng chu ng ca bo t nm vi chlorine rt cao, nn, nu t sn xut trc
b bnh nm u trng, t sau khng b bnh, khng nn dng chlorine st trng b, nc
v dng c. Cn thay th bng ha dc khc nh: Iodine, formol...
VI. Bnh nm gip c trng thnh
- Bnh thng c tn nh: bnh nm Fusarium; Bnh Fusariosis; Bnh en mang gip xc do
nm Fusarium; Bnh nm gip xc trng thnh.
1. Tc nhn g bnh
- T nghin cu ca rt nhiu tc gi khc nhau trn th gii u thng nht cho rng, tc nhn gy
bnh ny gip xc l ging nm bc cao Fusarium spp, l nm cu to dng khun ty, gia cc t
bo c vch ngn, phn nhnh kh phc tp v c hnh thc sinh sn bng cc bo t nh ln
(Macroconidia) v bo t nh nh (Microconodia), c dng hnh thuyn hay hnh qu chui. K
sinh gy bnh gip xc thng gp mt s loi khc nhau: Fusarium solani gy bnh trn tm he
(Penaeus spp), tm hm (Homarus spp; Panulirus spp), cua xanh (Callinectes spp) v c tm
cng nc ngt
- (Hatai v Egusa, 1978; Burns, 1979; Alderman, 1981; Lightner, 1981). F. brabchialis k sinh
trn tm hm chu u (Palinurus vulgalis; Homarus gammarus); F. tabacmum k sinh trn tm
sng (Cherax spp v Euastacus spp); F.oxysporum, F. tricinctum v F. graminaerum gy bnh
tm he Trung Quc (Yu, 1989; Hong, 1988; Meng v Yu, 1983) v loi F. moniliform c phn
lp t tm he Nht Bn (P.japonicus) b en mang (K. Hatai).
- AB
V d: Tm he b en mang do nm Fusarrium sp. Nm Fusarium sp k sinh gy bnh en mang
gip xc. Cc bo t nh (conidia) ca nm Fusarrium sp;
2. Du hiu chnh ca bnh
- Khi gip xc b bnh ny, thng c 1 s du hiu bnh nh: Mang tm thay i t mu trng
sang mu en hoc xut hin cc im en trn mang, v kitin, trn cc phn ph nh chn bi,
chn b, ru..., ti v tr , v ki tin khng b n mn (y l im khc nhau c bn gia bnh
nhim khun v bnh nhim nm), di cc im en , m c ca gip xc b thng tn, sc t
melanin xut hin-y l sn phm ca c ch min dch t nhin gip xc
- Khi ly bnh phm t cc vt en hay t mang en ca tm quan st bng knh hin vi c th
pht hin ra cc bo t nh (Microconidia v Macroconidia) rt c th c hnh thuyn hay hnh
qu chui ca Fusarium cha y trong cc t mang hay ti cc vt thng tn ca gip xc b
bnh. Khi nui cy trn mi trng thch PDA (Potato Dextrosse Agar), nm ny thng tit vo
mi trng sc tt vng cam hay vng nu, sau vi ngy nui cy, xut hin cc bo t nh c
th.
- Bnh gy ra nhng thng tn mang ca mt s loi gip xc nui nh tm he, tm hm v
cua. Thng thng t l nhim trong qun n khng cao, khong 10-30%, nhng cng c trng
hp bnh ny gy ra dch cht tm P. californiensis v gy cht ti 90% ti Mehico v gy ra
dch cht tm P.japonicus Nht Bn
- Nhng vt thng tn do Fusarium gy ra c th m ng cho cc tc nhn c hi khc xm
nhp vo c th vt nui nh: vi khun Vibrio, hay cc ging loi Protozoa ni k sinh trong mu

52
gip xc. Fusarium cn lin quan ti bnh vim mt ca tm trng thnh. Bnh ny c c
trng bi cc vt trng trn cung mt, tm bi khng nh hng v c th gy cht 50% tm
trong qun n (Laramore
3. c im phn b v l trun
- Bnh nm Fusarium phn b rng ri v a l, c th gp mi vng nui tm he,tm hm v
cc gip xc khc trn th gii. Mc mn cm ca cc loi tm he vi bnh ny khng ging
nhau. Tm he Nht Bn (P. japonicus) v P. californiensis mn cm hn cc loi khc
- Vit Nam, tm hm nui trong cc lng trn bin cng thng xuyn b bnh en mang v t
nhng con tm hm bng (Panulirus ornatus) b bnh thu ti cc lng nui tm hm ti Cam
Ranh, phn lp c nm Fusarium sp ( Th Ha, 2000).
Trong ao, lng nui gip xc, nm thng tn ti y ao, thnh lng, ni c nhiu vt cht hu
c, v s xm nhp vo gip xc khi trn c th c cc vt thng tn do tc ng c hc, ha hc
hay sinh hc, c bit thi k tm lt xc.
- c mt s tc gi i su nghin cu v c im sinh thi ca nm Fusarrium, cho thy 2 loi
nm F.solani v F. moniliforme phn lp c t tm he Nht Bn pht trin tt nhit 25-
300C, pht trin rt km 370C v khng pht trin 5 0C(Kishio Hatai v ctv)
4. Phng php chn on
- C th da vo du hiu bnh l nh m t trn chn on. Tuy vy en mang cn c th
do cc tc nhn khc, do vy, cn quan st mu m p ti bng knh hin vi quang hc pht
hin cc khun ty v Microconidia v Macroconidia c th ca nm Fusarium.
- C th phn lp bnh phm trn mi trng Sabouraud Dextrose Agar (SDA) hay PDA (Potato
Dextrosse Agar), khun lc ca nm thng tit sc t vng cam hay vng nu vo mi trng
nui cy v sau vi ngy, bt u hnh thnh cc bo t nh hnh thuyn c thu.
5. Phng php phng tr bnh
- Hin nay cha c nhng thng bo c th v cc gii php tr bnh ny, nn gim nhim
hu c trong ao, lng nui gip xc; trnh cc thng tn trn c th tm; tng lu lng dng
chy qua lng nui, khi cn thit c th di chuyn lng nui n a im mi trnh s
nhim...l cc bin php cn thit phng bnh ny.
tr bnh ny, Hatai, 1974 th nghim 40 loi ha dc khc nhau trong iu kin th nghim
v tm ra mt s c hiu qu tiu dit Fusarium, nhng li khng c nhng thng tin v hiu
qu ca chng trong thc t v c hi ca cc ha dc ny n c th ca tm. Lightner, 1979
cng th 21 loi ha dc chng li nm trong th nghim v xc nh c 1 s hp cht
c hiu qu dit Fusarium, nhng vn cha c ng dng vo thc t.
- Dng Mycostatin c th lm gim t l cht cc giai on sm, ngoi ra cn loi b cc con b
bnh ra khi qun n cng l gii php cn thc hin.
VII. BNH NHIM C T NM MC
- Aflatoxin l mt mycotoxin c tit ra t nm Aspergillus v A.parasiticus, cc chng nm ny
pht trin mnh cc loi thc phm nng sn, thc n gia sc, gia cm nh ng, lc, u... trong
cc iu kin thun li nng v m, nht l iu kin thi tit Vit Nam. Tc hi ca c t vi
nm ny i vi ng vt c bit n t lu, v c chng minh c th gy ung th gan
trn thc nghim. Ngi c th b nhim aflatoxin do n phi cc loi ng cc b nhim hoc n

53
tht cc ng vt c nui bng ng cc nhim aflatoxin. Cc nghin cu nhng vng c t l
ung th cao trn th gii u cho thy nhim c aflatoxin l nguy c chnh gy ung th gan
- Trc y, c t nm t c quan tm v nghin cu, k c cc nc tin tin c i sng cao.
Tuy nhin trong nhng nm 1920-1930 ANH V NGA THY XUT HIN NHIU
TRNG HP NG C ALCALOIT ngi, v g m cht ny c trong la mch, la m.
Nm 1924 Shofield v cng tc pht hin mt loi c t c sn sinh t nm mc gy dch
bnh cho gia sc. Cng trong thi gian ny NGA TM RA BNH BCH CU KHNG TNG
(ALEUSEMIC) MT S NGI N PHI ng cc b mc
- n nm 1960 nhn mt v dch lm cht hng ngn con g ty con ti mt qun o nc Anh
do n phi lc thi mc, cc nh khoa hc Ty u tin hnh nghin cu v pht hin ra c t
Aflatoxin, mt c t c tit ra t nm Aspergillus flavus,A. parasiticus v A.fumigatus. Nm
1961 ANH, NGI TA TIN HNH THC NGHIM TRN chut cng trng, cho n
thc n nhim mc trong 20% l bt lc thi, sau 6 thng thy xut hin ung th gan.
- THEO THNG K CA MT S TC GI TH nhng nc c i sng cao nh chu U,
CNG VI IU KIN kh hu lnh kh tht l ung th gan do Aflatoxin thp hn nhiu so vi
cc nc c i sng thp v kh hu nng m nh chu Phi. Robinsn nghin CU TRN TR
EM N B x gan, bng phng php sc k lp mng, ng tm thy Aflatoxin trong nc
tiu ca nhng tr b x gan v trong sa ca nhng b m c con b x gan. Nh vy, theo ng
gia x gan v Anatoxin c mt mi quan h kh cht ch vi nhau
- Vit Nam cho n nay cn t c nhng cng trnh cng b v vn ny. Theo kt qu ca
.Vin VSDT NGHIN CU TRN 29381 MU LTTP THY c 30 loi men mc khc
nhau, trong mc Aspergihus chim t l cao nht (5,2-80,39%) bao gm 12 chng loi
Aspergillus khc nhau. Trong s c 11 chng c kh nng sinh c t. Nm 1984 theo ti liu
ca Vin dinh dng quc gia NGHIN CU TRN 200 MU GO BN H NI
THYC NHIU NM ASPERGILLUS Flavus, mt loi nm c kh nng to ra Aflatoxin.
VII.A. BNH DO C T AFLATOXIN GY RA TRN NGI V SC VT QUA
NG N UNG.
1. Trn sc vt th nghim biu hin 4 nhm bnh chnh.
- Nhng ph hy c tnh cp tnh gan - th hin mt nhim c cp tnh. Thng l do aflatoxin
B1, B2, G1, G2 trong c t c c tnh mnh nht l B1, sau n G1, ri n B2, v sau
cng l G2. Bn cnh gan, cc c quan khc nh phi, thn, mc treo, ti mt... cng b tn thng
t nhiu.
- Hin tng x gan sau mt nhim c cp tnh nh trn c hai kh nng c th din ra:
+ Mt l cc t chc mi gan s c ti to dn dn v gan tr li hi phc hon ton.
+ Hai l chuyn thnh x gan.
- Ung th gan: liu gy ung th gan trn chut nht trng l 0,4ppm, tc l cho chut n hng ngy
vi liu 0,4mg aflatoxin/kg thc n. Sau 2-3 tun c th gy ung th gan . Ring Aflatoxin B1 liu
gy ung th gan c th l 10ppm tc l mi ngy cho chut n l0mg/kg thc n.
- Gy vim sng nng n dn n hoi t cc t chc v ni tng .
2. Trn ngi.
- 1986 Payet v cng s quan st trn 2 tr em b suy dinh dng , c nui bng thc n b
sung m di dng bt lc, khng may bt lc ny b nhim c t Aflatoxin . Tr n mi

54
ngy 70-100g bt lc b nhim Aflatoxin vi hm lng 0,5-1ppm n ko di trong 10 thng, n
khi tr 4 tui ththy xut hin cc triu chng ri lon chc nng gan. Sinh thit gan thy c hin
tng lot m gan c 2 tr.
- Ni chung bnh do c t nm gy ra trn ngi hay gp CC I TNG C i sng
thp, thc n c bn l ng cc v cc thc n thc vt giu cht bo khng c x l bo qun
tt. Mt khc iu kin kh hu nng m, tnh trng v sinh km cng l yu t thun li cho nm
mc pht trin sinh c t v gy bnh.
Hin nay thuc cha bnh c hiu khng c, v vy bin php phng bnh l quan trng.
VII.B. BIN PHP PHNG NHIM C T AFLATOXIN.
- Aflatoxin l mt c t kh bn vng vi nhit. V vy bin php un si thng thng khng c
tc dng i vi c t. . phng ng c, bin php p dng l vn bo qun tt cc loi
LTTP, trong ch yu l thc phm thc vt.
+ Vi lng thc nh go, ng, m: Yu cu bo qun l gi kh, thong mt khng b nhim
mc.
+ Vi nhng thc phm thc vt kh nh lc, vng, c ph... l nhng thc phm d ht m v d
mc. Mun bo qun tt cn c phi kh, gi nguyn v ng trong cc ng c sch kn nu
lu, thnh thong phi em phi kh li. Yu cu m ca ht l di 15%.
- nh gi mc xut hin ca Aflatoxin B1 trong thc t, Vin V sinh Y t cng cng ti
TPHCM tin hnh xem xt mu thc phm lu hnh trn th trng hoc do cc cng ty v c
s ch bin mang ti ng k kim nghim. Kt qu cho thy trong 115 mu (gm sn phm ch
bin t u phng nh u phng da c, ko u phng v.v...; nc tng lm t u nnh;
hp chay lm t cc loi u v bt m; c ph; thc n gia sc) thAflatoxin B1 c trong 30%
mu c ph; 42,9% mu nc tng; 66,7% mu hp chay; 68,2% mu u phng v sn phm
t u phng. c bit, Aflatoxin B1 c vi t l cao trong 94,6% mu thc n gia sc
- Nh vy, c trung Bnh 3 mu th nghim chung cho cc loi thmt mu c c t Aflatoxin
B1. Nu cn c theo tiu chun cho php thch ring cc mu nc tng tuy 42,9% c Aflatoxin
B1 nhng u ch mc 1,87 5,90 ppb (tiu chun cho php l 10ppb) cn trong cc mu khc
hu ht u c Aflatoxin B1 vi hm lng rt cao. C bit c nhng mu cha 140 n 300 ppb.
Vi t l v hm lng nu, cc bc s ca Vin V sinh Y t cng cng kt lun: Tuy trc
mt khng gy hi r rt cho ngi s dng, nhng vic tch ly lu di trong qu trnh sng v s
dng thc phm s khin gia tng s ngi mc v cht do ung th gan v nguyn nhn c t
Aflatoxin B1.
- 83,3% bnh nhn ung th gan nguyn pht c Aflatoxin B1 trong gan
- Aflatoxin l sn phm ca qu trnh trao i cht th cp ca nm mc Aspergillus flavus v
A.parasiticus trn cc sn phm nng nghip trc v sau thu hoch. Mc d aflatoxin mi c
khm ph ra trong u nhng nm 1960, nhng nhng tc hi i vi ngi v ng vt khi tiu
ho cc sn phm hng do nm mc, c pht hin sm hn
- Aflatoxin v c bn l cc hp cht phc tp. Nhm cc hp cht ny bao gm Aflatoxin B1, B2,
B2a, B3, G1, G2a, M1, GM2, P1, Q1, R0, RB1, RB2, AFL, AFLH, AFLM v nhng cht bt
ngun t methoxy, ethoxy v acetoxy. Tuy nhin ch mt s t trong chng, quan trng nht l
Aflatoxin B1 c ghi nhn l hp cht xut hin trong t nhin, cc cht cn li c sn sinh
trong qu trnh trao i cht, hoc l cc dn xut. Hp cht quan trng sau B1 m c tm thy

55
ch yu trong cc sn phm nng nghip l Aflatoxin M1, cht ny c trong sa khi gia sc cho
sa tiu th thc n h hng cha aflatoxin. Tn gi thng thng ca cc aflatoxin khc nhau
chnh l vic miu t s hunh quang ca chng, tnh bin i trn cc tm sc k lp mng trong
sut, trong qu trnh phn tch hay cc cht dn xut trong t nhin c mt trong sa/urine
1. S chun ha aflatoin trong c th
- iu u tin chng ta cn bit aflatoxin l tinh th trng, bn vi nhit, khng b phn hy khi
un nu nhit thng thng ( 120oC phi un 30 pht mi mt tc dng c) do vy n c
th tn ti trong thc phm khng cn s c mt ca nm mc tng ng; ng thi n rt bn vi
cc men tiu ha. Tuy nhin n li khng bn di nh sng mt tri v tia t ngoi, nn vic kh
c thc phm s c nhiu bin php hn. C 17 loi aflatoxin khc nhau, nhng thng gp v
c nht l aflatoxin B1.
- Aflatoxin B1 l phn t i m, c trng lng phn t thp, d dng c hp thu sau khi n, s
hp thu l hon ton. Khi n rut non, aflatoxin B1 s c nhanh chng hp thu vo mu tnh
mch mc treo, s hp thu rut non v t trng l nhiu nht. Nim mc ng tiu ha c kh
nng chuyn dng sinh hc aflatoxin B1 nh s gn kt vi protein y l con ng chnh
gii c aflatoxin B1 cho gan. T ng tiu ha, theo tnh mch ca, aflatoxin c tp trung vo
gan nhiu nht (chim khong 17% lng aflatoxin ca c th) tip theo l thn, c, m m, ty,
lch... Trong vng 24 gi c khong 80% b o thi theo ng tiu ha qua mt, ng tit niu
qua thn v ng ch n cn bi tit qua c sa
2. c tnh trn ng vt th nghim
- Nhim c cc aflatoxin gy mt lot cc triu chng cp tnh v mn tnh. Nhim c cp
thng biu hin bng ci cht ca cc ng vt th nghim vi cc triu chng thng gp l hoi
t nhu m gan, chy mu gan v vim cu thn cp. Nhim c mn tnh thng biu hin bng
n km ngon, chm ln, gan t mu, chy mu v hoi t nhu m. Loi mn tnh tc ng ti yu
t di truyn tng ng vi 3 kiu gy ung th, gy qui thai v gy t bin.
- Cho n nay, ngi ta tm thi cng nhn kh nng tc ng ln t bo gan ca aflatoxin qua 5
giai on.
+ Tc ng qua li vi AND v c ch cc polymeraza chu trch nhim tng hp AND v ARN.
+ Ngng tng hp AND.
+ Gim tng hp AND v c ch tng hp ARN truyn tin.
+ Bin i hnh thi nhn t bo.
+ Gim tng hp protein.
- Hu qu ca qu trnh tc ng sinh ha ln t bo gan ny l gy ung th biu m t bo gan.
- Nh vy, aflatoxin c kh nng gy c tnh cp v mn cc loi ng vt v con ngi. c
tnh nguy him nht l kh nng gy x gan v ung th gan nguyn pht. Cc nh khoa hc gy
c ung th gan nguyn pht trn thc nghim bng cch cho cc con vt n thc n c aflatoxin.
Mt lot cc nghin cu cng cho thy s phi nhim aflatoxin tng lin quan n s gia tng mc
bnh ung th gan nguyn pht trn ngi.
- Do vy vn bo qun lng thc thc phm, an ton lng thc thc phm, khng s dng
cc thc phm b hng, b nm mc l mt vn ht sc quan trng c ngha trong vic hn
ch tn sut xut hin bnh ung th gan nguyn pht
- Ring v thc n cho gia sc, nguyn nhn dn ti tnh trng nhim c t Aflatoxin B1 gm:

56
+ Mt s c s ch bin thc n gia sc vn p dng quy trnh sn xut th cng, khng loi tr
c nm c.
+ Ti cc c s bn l, vic chng m bo qun thc n gia sc cha hiu qu.
+ Nhiu ngi dn vn s dng cc loi thc phm b nhim nm mc lm thc n cho gia
sc.
- Vic a s mu thc n gia sc c Aflatoxin B1 l ht sc nguy him v cui cng c t s kt
thc chu trnh gy hi ca n c th con ngi. V vy, cn tin hnh kim nghim hm lng
c t Aflatoxin B1 trong cc loi sn phm c nguy c cao trc khi a vo sn xut thc phm
cho ngi v thc n gia sc.
- Xt v mt hm lng Aflatoxin B1, cc mu t tiu chun ra l di 10 ppb cc mu cha
nhiu Aflatoxin, tuy khng gy hi r rt cho ngi s dng, nhng vic tch lu c t trong thi
gian di s lm tng s ngi mc v cht do ung th gan.
- Vic bo qun khng tt cc loi thc phm nh lc, ng, mt s ht c du, la m, go, sn, sa
v.v... thng dn n tnh trng sinh nm mc. Nhng nm mc y to ra Aflatoxin B1. c t
ny tch lu trong c th ngi, lm tng nguy c ung th gan.
- Do chu nhit, t b phn hu nn khi vo c th gia cm, gia sc, c t Aflatoxin B1 s tch lu
trong m (ch yu l m gan), gy nhim c cho ngi n tht cc loi gia cm, gia sc ny, to
nn mt dy chuyn sinh hc ca mm bnh.
a. Qu nh hm lng ti a c t nm mc aflatoxin B1 v hm lng tng s cc aflatoxin
(B1 + B2 + G1 + G2) c tnh bng microgam (m g) trong mt kilogam (kg) thc n hn hp
hon chnh cho gia sc, gia cm.
Loi vt nui Aflatoxin B1 Tng s ccAflatoin
G t 1-28 ngy tui 20 30
Nhm g cn li 30 50
Vt t 1-28 ngy tui khng c 10
Nhm vt cn li 10 20
Ln t 1-28 ngy tui 10 30
Nhm ln cn li 100 200
B nui ly sa 20 50
- Tn CN/TB cho bn: ELISA pht hin c t AFLATOXIN B1 Nc c CN/TB cho bn: Vit
Nam Ch s phn loi SPC: 014: Cc dch v trong nng nghip v trng trt chn nui tr dch
v th y
- M t qui trnh CN/TB:
+) Nguyn l:
+ Trong cc ging nha nh, khng th c hiu i vi Aflatoxin c ph c nh trn b mt.
Mt dn xut khc ca Aflatoxin c gn vi enzyme HRP (horseradish peroxidase) gi l cng
hp enzyme v cng hp ny cng c kh nng lin kt vi khng th. Aflatoxin chit xut t mu
s c cho cnh tranh vi cng hp enzyme bm v cc khng th c nh trn ging
+ Sau thi gian phn ng, cc cht phn ng cn d s c ra sch. C cht v cht to mu
tng ng vi enzyme s c cho vo v mu s xut hin trong cc ging th. Aflatoxin cng
nhiu thcng hp enzyme do km tnh cnh tranh hn s b khng th gi li cng t, do mu

57
s hin ln yu v ngc li. S c mt ca Aflatoxin s c xc nh bng cch so snh mt
quang gia mu v cc i chng dng.
+ C cng nhiu Aflatoxin - mu cng nht
+ Thnh phn trong b kit: - Ging nha ph khng th c hiu
- Cng hp enzyme
- m pha cng hp
- Chun Aflatoxin 2 ppb
- C cht
- Cht to mu TMB
- Tween20 5%
- Dch dng phn ng
+ Mc ch s dngB kit ELISA c dng bn nh lng nhanh s c mt c t nm
Aflatoxin B1 trn cc mu sau: bp, u phng, u nnh v bt m nguyen liu sn xut v thc n
gia sc.u im: nhanh, thao tc n gin, c th x l nhanh mt s lng mu ln

Ne 1 Baa 5 MVC 3 A 0 Be 1 BB 87 Nhdone 1 Baa 5 MGC 3 A 2 Yra

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ne 1 Baa 5 MVC 3 A 0 Be 1 BB 87 Nhdone 1 Baa 5 MGC 3 A 2 Yra

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

You might also like