ARHITEKTONSKI FAKULTET U PODGORICI

POSTDIPLOMSKE MAGISTARSKE STUDIJE

PROFESOR: PROF.DR GORAN RADOVI








PREDAVANJ A

METODOLOGIJA NUNOISTRAIVAKOG
RADA




















Podgorica, 2010. godine
2

1. OSNOVNA SVOJSTAVA NAUNOISTRAIVAKOG RADA I
METODA

- Granicu izmeu naunog i stunog djela nije uvijek lako povui.
Da bi se poblie odredilo ta su nauno istaivaki rad i djelo i
koja su njihova osnovna svojstva neophodno je prethodni rei
nekoliko rijei o tome ta je nauka i istraivanje.
- Naukom obino nazivamo sreeno,sistematisano i provjereno
saznaje o neemu,postignuto metodinim i svjesnim
istaivanjem i razmatranjem.
- Istraivanje nazivamo sistematsko traganje za injenicama iz
kojih se mogu izvui izvjesni nauni principi i zakonitosti.
- Prema tome nauku ine rezultati i zakoni do kojih se dolazi
putem istaivanja.
- Iz navedenog proizilazi da rad koji hoe da bude kvalifikovan
kao nauno istraivaki mora da polazi od jednog odreenog
problema i da se zasniva na injenicama do kojih se dolazi
istraivanjem.
- injenice na kojima se zasniva nauni rad moraju da budu :
valjane,tane,provjerene i naroito najveim djelom iz prve ruke
(pa bile one pojave prirode,rezultati eksperimenata,istoriski
dokumenti i sl.).
- Samo direktan i iv dodir sa autentinim injenicama moe radu
dati naunu osnovu i nauni karakter.
- Nauni rezultat predstavlja,u stvari spoj i sintezu injenica
crpljenih iz sekundarnih izvora i literature tj. spoj i sintezu starih
i poznatih injenica i novih nepoznatih injenica.
- Nauno djelo se ne smije zasnivati na sekundarnim izvorima i
literaturi o predmetu jer u tom sliaju nee imati u pravom
smislu rijei nauni karakter,to ne znai da takav rad ne moe
biti zanimljiv, koristan i vrijedan.

Osnovna svojstva nekog naunog istraivakog rada mogu se
svesti na sledee tri take :
1. Rad mora da polazi od jednog odreenog,novog,do tada ne
istraenog i ne rijeenog ili bar djelimino rijeenog
problema i da se pomou temeljne analize (i hipoteza) dolazi
do novih rezultata a to su : nova saznanja,nove norme, novi
zakoni.
3
Drugim rijeima, naunoistraivaki rad treba da bude, u
prvom redu, originalan.

2. injenice i ideje koje se iznose i na kojima se zasniva
nauno istraivaki rad moraju biti pouzdane,paljivo i u
dovoljnom broju prikupljene, kritiki razmotrene i provjerene,
pravilno analizirane i interpretirane, jednom rijeju da se na
njih italac moe osloniti i da ih sam moe provjeriti.
3. U naunom radu, saglasno karakteru problema istraivanja
kao izvora informacija, treba da je primjenjena najpodesnija
nauna metoda.

- Teoretski se razlikuju tri osnovne standardne nauno
istraivake metode : normativna, eksperimentalna i istorijska.

Normativna metoda ima za cilj da nae ono to predstavlja
normu, standard i prosjek u svijetu i ivotu, koje podlijee
neprestanim promjenama.

Eksperimentalna metoda se zasnivana na eksperimentu tj. na
kontroslisanom posmatranju i provjeravanju nekog zakona. Ova
metoda se najee primjenjuje u prirodnim naukama
(fizici,biologiji i dr.). O obavljenom eksperimentu sastavlja se
obino izvjetaj.

Istorijska metoda je metoda tano saznanja o onome ta se
dogodilo i po mogunosti kako i zato se to dogodilo. Ova
metoda se primjenjuje u svim naukama

- Pored ove tri osnovne nauno istraivake metode postoje i
neke druge minorne kao to su : studiji sluaja ( case study ),
genetika metoda, komparativna metoda, metoda pregleda,
metoda kompilacije, metoda anketiranja, metoda intervjuisanja i
sl.

Studiji sluaja je pruavanje nekog pojedinanog sluaja iy
nekog naunog podruja. Ova metoda sama za sebe nije
nauna u pravom stogom smislu rijei, to je prvi korak u
naunoj metodi.

4
Genetika metoda je slina metodi studije sluaja, i predstavlja
samo prvi korak u nauci. Njeno teite je na dinamikim
iniocima rasta promjena i razvoja. Ona nastoji da opie
injenice prouavanjem toka njihovog prethodnig razvoja.

Anketiranje ima osnovni metod anketni upitnik, koji slui za
prikupljanje informacija, miljenja i materijala. Valjanost i
pouzdanost ove metode zavisi od valjanosti i pouzdanosti
informacija dobijenih ovim putem. Istraiva se rijetko moe
potpuno osloniti na injenice i informacije dobijene ovom
metodom pa ih mora dopuniti i provjeriti nekom drugom
metodom. Ova metoda je skupa.

Intervjuisanje je slino anketiranju s tim to se u anketrianju
informacija sakuplja pismenim putem, dok se intervju izvodi
usmeno i neposredno, u linom kontaktu sa licem koje se
intervjuie.























5
2. METODOLOKI POSTUPAK NAUNOG ISTRAIVANJA


- Metodoloki postupak predstavlja tano predviena pravila o
proceduri i nunom znanju za odvijanje istraivakog procesa.
- Osnovni cilj je da se obezbjede objektivni i istiniti rezultati tj.
nova znanja.
- Projektovanje jednog istraivakog procesa obuhvata sledee
elementa :
1. Izbor problema istraivanja
2. Formulacija problema
3. Cilj istraivanja
4. Razrada sistema hipoteza
5. Odreivanje i definisanje predmeta istraivanja
6. Odreivanje metoda istraivanja
7. Periodizacija istraivakog procesa i finansiska kalkulacija


Izbor problema istraivanja

- Istraiva sam bira temu problem istraivanja.
- Znaaj izabrane teme moe biti trostruk :
a) drutveno znaajna tema (najei znaaj za drutvo)
b) teoretski znaaj za konkretnu naunu oblast (rjee)
c) metodoloki znaaj teme (rijetke)

Formulacija problema

- esto zanemarena problematika.
- Ajntajn : formulacija nekog problema je esto bitnija nego
njegovo rjeenje
- Formulaciju problema bira naunik.
- Formulacija problema znatno utie na odvijanje cijelog
metodoloko istraivakog postupka.
- Uspjenost formulacije problema zavisi od :
a) sistematskog istraivanja pojave
b) istraivanja postojee literature
c) razgovor o problemu sa odgovarajuim strunjacima


6
Cilj istraivanja

- Svako istraivanje ima svoj konkretan cilj kome tei I koji mu
slui kao orjentir i kome je sve podreeno.
- Istraivanje je samo onda potpuno uspjelo kada je ostvarilo
postavljeni cilj.

Razrada sistema hipoteza

- Ovo je veoma teak ali moda najvaniji problem koji se
rjeava u okviru istraivakog projekta.
- Od pravilnog postavljanja sistema hipoteza zavisi i uspjeh
istraivanja,odnosno njegov konani rezultat.
- Konstuisanje sistema hipoteza zavisi od :
a) izbor najvanijih i najrealnijih hipoteza
b) pravilna, plodonosna i inspiriua formulacija svih izabranih
pretpostavki
- Izvori hipoteze mogu biti: naunikova intuicija, neka od
postojeih naunih teorija, pretpostavke iz nekih ve objavljenih
istraivanja o istom problemu ili istoj oblasti.

Odreivanje i definisanje predmeta istraivanja

- Odreivanje predmeta istraivanja proizilazi iz postavljenog
istrazivako cilja.
- Zadatak se svodi na otkrivanju svih relevantnih dimenzija i
aspekata problema koji se istrauju.
- Pojam definicije ukratko podrazumjeva precizno misaono
iskazivanje sadraja tj. od sutine odreenog pojma.
- U literaturi se esto sree stav: svaki sud je definicija,i savaka
definicija je sud.
- Da bi definicija bila prava i tana ona mora da ispunjava
sledee uslove:
a) mora biti pozitivna
b) mora biti predmetna i sadrajna
c) mora biti svestrana
d) mora biti sutinska tj. da obuhvati bitne inioce predmeta
e) definicija razvojnih predmeta treba i sama da bude razvojan
tj. genetika,treba da predstavlja sud o procesu
7
f) treba da bude ekvivalentna ili srazmjerna tj. takva da se
njome odreuje samo dati predmet


Odeivanje metoda istraivanja

- Pod ovim se podrazumjeva iznalaenje najadekvatnijih metoda
ija primjena e dovesti do saznanja o predmetu istraivanja.
- Metod (nastao od grke rijei methodos to znai put ,
traenje) je uvijek neka konkretna radnja ili orue.
- esto se zove istraivaka tehnika ili postupak.
- Njaee upotrebljavane metode tehnika sredstva su:
eksperiment, ispitivanje (anketa, intervju), posmatranje,
uporedni metod, analiza sadraja, sociometrija.

Periodizacija istraivakog procesa I finansiska kalkulacija

- Ovo je posljedni in u okviru konstuisanja istaivakog projekta
- Pod periodizacijom se podrazumjeva raspored svih djelova
(faza) istraivanja.
- Obino se predvia vrijem za:
a) prouavanje odgovarajue literature
b) za eksplorativno istraivnaje
c) za poslove oko priprema i konstruisanja prdvienih metoda
d) za empirisko istraivanje (prikupljanje iskustvenih podataka
injenica)
e) za obradu dobijenih istrazivakih rezultata
f) za pisanje same studije na osnovu obraenih rezultata
- Finansiska kalkulacija se zasniva na poznavanju cijene
kotanja kako materijalnih trokova tako i personalnih
angaovanja.









8
3. PRIKUPLJANJE GRAE

- Prikupljanje grae je prvi zadatak koji se namee u procesu
izrade jednog naunog rada.
- Hipoteza slui kao ideja vodilja u istraivanju i osvjetljava put
koroz carstvo mraka i bez koje bi se teko vrila plodna
istraivnaja i selekcija injenica.
- Istraiva svoj rad poinje, obino, obradom literature o
predmetu.
- Prvu stvar koju istraiva treba da obradi, kada je rije o
literaturi o predmetu, jesu najnovija i najbolja djela iz neke
oblasti.
- Na osnovu itanja litetrature istraiva se stalno odnosi aktivno
prema injenicama i idejama koje u njoj susree i zauzima
kritiki stav.
- Prikupljanje dokumentacije obuhvata dvije glavne faze:
1. itanje i kritiku tekstova
2. Pisanje zabiljeaka






















9
4. ORGANIZACIJA I RASPORED PRIKUPLJENE GRAE

- Nakon prikupljanja grae prelazi se na novu etapu:
sistematiziranje, sortiranje, rasporeivanje prikupljene grae.
- Strogo razdvajanje prikupljene grae i njeno rasporeivanje nije
mogue. Autor u toku prikupljanja dokumentacije vri globalni
raspored grae.

































10
5. NAIN PISANJA NAUNOG RADA

- U ovom poslu do vidnog izraaja dolaze i osobine same
linosti.
- Ovi kvaliteti e se kretati u rasponu od dosadnog, konfuznog i
stereotipnog stila pisanja pa sve do tekstova.
- Rajnberg: Kada nauka dostigne vrhunac svog savrenstva,
ona se pribliava umjetnosti, postaje umjetnost. Naravno i
obrnuto... Opet u tome se ogleda ono izvjesno jedinstvo nauke i
umjetnosti, tih najviih manifestacija ljudskog genija.
- Na polju pisanja naunog rada treba da se sjedinjuju tri
momenta: htjeti,znati,umjeti.
- Pisanje naunog rada zahtjeva marljivost, nekada krajnji napor,
veliku upornost i strpljenje.
- Sam nauni rad sadri: naslov, razraen sadraj adekvatan
samom tekstu, uvod, istoriski pregled, metodoloku
problematiku, izlaganje samih rezultata istraivanja, tj. sam
tekst, zakljuak i bibliografiju.
- Odreivanje naslova naunog rada nije ni formalna ni laka
stvar.
- Osnovno prvilo je da naslov mora da odgovara sadraju
naunog rada. On ne treba da bude pruzak ali ni preopiran.
- Sadraj rada ima za zadatak da na jednom mjestu stranici,
prui potpunu i preciznu sliku svega onoga to je napisano u
tekstu naunog rada.
- Osnovno pravilo sadraja je: u sadraj se unose svi naslovi i
podnaslovi iz teksta i stavljeni iznad teksta.
- Postavljeni sadraj iskazuje sposobnost pisca da vjeto i
adekvatno problemu istraivanja da strukturu, kompoziciju i
arhitekturu naunoj gradnji i naunom tekstu.
- Uvod obino sadri: objanjenje teme, izlaganje cilja samog
naunog rada, objanjava konkretne motive koji su ga
orjentisali ka obraivanij temi, znaaj teme za nauku i
drutvenu nauku i sl.
- Istorijski pregled slui da se kroz njega prue osnovni podaci
o najvanijim razliitim pogledima i teoretskim stavovima o temi
koja je obraena u naunom radu, daje se razvoj tih terorija i sl.
- U istoriskom pregledu neophodno je pridravati se sledeeg:
a) citiranje odgovarajuih tekstova mora biti potpuno I precizno
11
b) ilustrovanje odreenih teoretskih pravaca o obraivanoj temi
mora da bude reprezentovano preko priznatih autoriteta.
c) navoditi i domae autore a ne samo strane
d) preporuljivo je da autor, u ovom glavnom istorijskom
pregledu, ilustrujui razne teorije o prouavanom problemu,
iste analizira, kritiki vrjednuje, i da iskae vlastito miljenje.
- U Metodolokoj problematici autor iznosi sve potrebne
elemente da bi se vidjelo kakav je metodoloki pristup i
metodoloki postupak primjenjen kod naunog rada.
- Tu se moraju dati iscrpna objanjena o primjenjenim metodama
i postupcima.
- Obaveza autora je dad a vjerodostojan i iscrpan objanjenja o
problemima na koje je naiao u svim korienim dokumentima i
izvorima u istraivanju.
- Sve ovo je neophodno da bi nauna javnost kritika, mogla taj
nauni rad I njegove rezultate da vrednuje i provjerava, to je
jedan od osnovnih zadataka nauke samoprovjeravanje.
- Pisanje samog teksta, njegov kvalitet je odreen uslovljen
ne samo dobrim poznavanjem teorijske oblasti kojoj pripada
obraivana tema, ve Ii jezikom kulturom pisca, ono to se
zove stil.
- Pisanje naunog teksta je vjetina koja zahtijeva neke opte
preporuke:
a) ne uriti kod pisanja
b) u toku procesa pisanja stalno misliti na itaoce
c) reenice, tj. misli moraju biti jasne i koncizne
d) koliko je god mogue koristiti svakodnevne rijei
e) kod pisanja izbjegavati ve reeno
f) kada se iznosi neki stav, tvrdnja ili sud obaveza je autora da
razvije dokazni postupak
g) tekst ne teba optereivati stranim rijeima
h) tekst obavezno vie puta proitati i ispravljati u sadrinskom i
u stilskom smislu
i) preporuljivo je tekst dati na itanje drugoj neutralnoj osobi
prije tampanja, ime se postigne unaprijed kritika italaca
j) ozbiljnijim i vaznijim problemima u tekstu treba dati i vei
prostor
k) u toku izlaganja svojih rezultata do kojih je autor lino doao,
potrebno je iznositi i rezultate o istom predmetu do kojih su
doli drugi autori
12
l) tekst ne treba pretjerano razbijati na samostalne dijelove sa
svojim naslovima jer razdrobljeni tekst oteava itaocu
dolazenje do slike o cjelini i povezanosti izmeu injenica i
pojava
m) racionalno i svrsishodno u okviru teksta je prezentirati razne
tabele, grafikone, skice, projekte i sl. to se moe uraditi:
a) sve grafike I tabelarne prikaze rasporediti unutar teksta ;
b) vanije tabele i grafikone dati unutar samog teksta a
sporedne dati na kraju teksta pod naslovom prilozi.
n) kada se u tekstu koristi literatura drugih autora i ako se citira
neki njegov stav, to citiranje se mora navesti bez ikakvih
izmjena i preformulacija
o) mogue i dozvoljeno ja da se tue misli i stavovi slobodno
interpretiraju ili prepriavaju ali bez mijenjanja smisla
p) kod korienja citata obaveza autora je da se u fus-noti
navede: ime i prezime autora, pun naslov knjige iz koje je
korien sadraj, stranica knjige, grad i izdava gdje je
knjiga tampana, godina tampanja i broj izdanja

- Zakljuak je uobiajeno da se daje nakraju teksta kao posebno
poglavlje.
- Zakljuak ukratko iskazuje:
a) esenciju napisanu rada
b) istie nova saznanja koja negiraju dotadanje stavove
c) istie dobijene nove injenice
d) formulie nove pretpostavke
e) predlae nova nauna istaivanja i ukazuje na neke
interesantne ili neraiene probleme i td.
- Preporuljivo je da se zakljuci piu maksimalni jasno, precizno
i koncizno.

- Bibliografija je posljednji dio jednog naunog rada.
- Bibliografsku grau, bibliogafske jedinice je preporuljivo
podjeliti u dvije grupe: a) naune radove iji su tekstovi direktno
uneeni u tekst, b) nauni radovi koji su samo konsultovani.
- Redosljed navoenja biblografskih jedinica moe biti po
azbunom ili abecednom redu.
- Za svaku bibliografsku jedinicu nuno je navesti: ime i prezime
autora, pun naslov djela, strana, mjesto, izdava, izdanje po
redu i godina izdavanja.
13
6. UZORAK

- Kod svakog emprijskog istraivanja postavlja se pitanje da li
ispitati sve jedinice koje pripadaju masi koja se istrauje ili
samo dio tih jedinica.
- Kada istraivanje obuhvata sve jedinece mase onda se to zove
popis.
- Kada istraivanje obuhvata samo odreeni broj jedinica onda
se to zove uzorak.
- Popis je dakle potpuni obuhvat.
- Uzorak je dakle nepotpuni ili djelimini obuhvat mase koja se
istrauje.
- Kada je velika masa predmet istaivanja uvijek se primjenjuje
uzorak.
- Kada je manja masa predmeta istraivanja mogue je primjeniti
popis.
- Prednosti uzorka nad popismo su sledei:
a) uzorak je mnogo jeftiniji od popisa
b) istraivanje po uzorku traje mnogo krae
c) kod uzorka je potrebno manje angaovanje ljudi nego kod
popisa
d) uzorak prua mogunost da se dobije znatno vie
informacija nego kod popisa
e) uzorak omoguava multivarijantne analize
f) u oderenim uslovima istraivanje putem uzorka moe da da
tanije informacije o istraivanoj pojavi

Vrste uzoraka

- Konstuisanje uzoraka moe biti dvojako:
a) na raun vjerovatnoe
b) bez primjene rauna vjerovatnoe

Uzorci na bazi rauna vjerovatnoe

- Ovi uzroci, takoe, mogu biti dvojaki:
a) prost sluajni uzorak
b) stratifikovani sluajan uzorak


14
Uzroci koji se ne zasnivaju na raunu vjerovatnoe

- U ove uzorke spadaju:
a) prigodni
b) kvotni
c) namjerni uzorci


































15
7. METODE ISTRAIVANJA

Anketa

- Anketa je najrasporostranjenija metoda u drutvenim naukama.
- Anketa se obavlja pomou anketnog upitnika (tampani
formular gdje su navedena sva pitanja na koja graanin treba
da odgovori).
- Kao i svaki metod, i anketa ima svojih prednosti i nedostataka.
- Neke vane prednosti ankete:
1. njome se dobijaju oni podaci kojih nema u zvaninoj
evidenciji
2. mogu se dobiti saznanja i o prolim dogaajima i
pojavama
3. moe da koristi uzorak i matematike obrade
4. njome moe da se dopre svuda I do svakog (slanje
postom)
5. znatno je jeftinija od drugih metoda istraivanja
6. vrijeme za obavljanje anketnog istraivanja je vrlo
kratko
7. na osnovu malog uzorka mogua su krupna
uoptavanja
8. anketom otkrivamo i psihika stanja ljudi
9. kroz ispitivanja planova graana, predvia se i trend
razvoja

- Neke od potekoa kod primjene ankete su:
1. epistemoloke
2. psiholoke
3. socijalne

- Sastavljanje anketnog upitnika zahtjeva razrjeenje nekih
problema:
1. ko popunjava upitnik u toku anketiranja
2. cilj pitanja
3. obrada anketnih rezultata
4. jezik
5. problem motivacije ispitanika
6. izbor pitanja
7. problem stereotipije kod uoptenih pitanja
16
8. kod vanijih pitanja korisno je unijeti i potpitanja
9. alternative pitanja
10. izbor izmeu pitanja sa dihotomnim odgovorima
(samo dva odgovora) i pitanja sa vie alternative


Uporedni metod

- Upredni metod se sastoji u odrenom i organizovanom
prouavanju jedne drutvene pojave u njenim brojnim oblicima
kojim se ona ispoljava u dvijema dimenzijama: vremenu i
prostoru.
- To znai da se uporedni metod sastoji u tome:
1. utvrde svi oblici sadanji i proli kroz istoriju drutvenih
sistema
2. da se upoznaju svi drutveni uslovi u kojima se
formirao svaki oblik birokratije
3. da se utvrdi vrsta zavisnosti svakog odreenog tipa
birokratije od odreenih drutvenih uslova sistema

- Iz ovoga se vidi da uporedni metod prvo utvruje zatim opisuje,
sve oblike jedne pojave i na kraju ih objanjava.
- Primjena uporednog metoda mogua je na tri nivoa:
1. na nivou globalnog drutva
2. na nivou istog drutvenog sistema,ali u nekoliko
zemalja
3. na nivou svjetske istorije koja ukljuuje sve drutvene
sisteme

Metod posmatranja

- Posmatranje je vrlo koristan ali vrlo rijetko upotrebljavan metod
u drutvenim naukama
- Posmatranje se po obimu moe podjeliti na:
1. posmatranje pojedinanih sluajeva
2. posmatranje masovnih drutvenih pojava
- Osnovni nedostaci metode posmatranja su:
1. posmatranje je izvodljivo samo kod tekuih a ne i
prolih dogaaja
17
2. ne daje podatke o psihokom stanju ljudi ve samo o
spoljanjem svijetu pojave
3. procesi koji traju godinama ne mogu se posmatrati
4. intimni ivot ljudi nije pristupaan metodi posmatranja

- U okviru urbanizma i stanovanja metoda posmatranja je u
mnogim sluajevima nezamjenljiva, pa se u ovim oblastima
najvise I primjenjuje.


Analiza sadraja

- Svako drutveno optenje ima tri elementa:
1. odailjaa poruke
2. primaoca poruke
3. sadraj poruke
- Najei predmet analize u nauci i u politici jeste sadraj
poruke.
- Analiza sadraja kao nauno istraivaki metod mora da ispuni
tri uslova: obejktivnost, sistematinost i da se slui mjerenjem.

Mjerenje

- Svako mjerenje je u sutini i kasificiranje pojave koja se mjeri.
- Klasificiranje je postupak kojim se jedaan opti pojam (rod ili
klasa) dijeli na svoje ue djelove (vrste,podklase).
- Mjerenje je najefikasniji put do objektivnog i preciznog naunog
saznanja.


Eksperiment

- Mnogi nauni rezultati do kojih se dolo u prirodnim naukama
su primijenili metod eksperimenta.
- Eksperiment je oblik naunog posmatranja koji zahtjeva:
1. unaprijed postavljene hipoteze
2. tano odreene uslove posmatranja pojave
3. satlno kontrolisanje tih uslova
4. ispitivanje pretpostavljenih uzronih odnosa u to
istijem vidu
18
5. odreivanje eksperimentalnog inioca i
eksperimenatlnog objekta
6. odreivanje tzv. kontrolne grupe

- Iz navedenih zahtjeva koje eksperiment namee jasno
proizilaze I njegove glavne karakteristike:
1. mogunost namjernog izazivanja pojave
2. mogunost ponavljanja te pojave
3. mogunost kontrole uslova pod kojim se javlja pojava
koju pratimo
4. mogunost sistematskog mijenjanja uslova u toku
eksperimentisanja
5. mogunost preciznog utvrivanja uzroka ispitivane
pojave


Sociometriski metod

- Sociometriski metod mjeri socijalno ponaanje i socijalne
odnose.
- Ispitivanje odnosa u ovim raznim grupama naziva se
sociometrija.
- Svuda gdje je potreban meusobna povezanost ljudi,
povjerenje i viskok stepen slaganja i spremnosti rtvovanja
svakog pojedinca za svakog lana grupe.
- Sociometrija ima tri aspekta ispoljavanja:
1. kao teorija
2. kao metod za mjerenje interpersonalnih odnosa
3. kao metod za lijeenje pojedinaca i cijele grupe
- Poznati oblik sociometrijske metode je sociomerijski test.



Statistiki metod

- Statistiki metod se najranije poeo primjenjivati u oblasti
privrede i demografije.
- Statisticki metod je prema svojoj najuspjenijoj definiciji metod
istraivanja masovnih pojava.

19
8. TEHNIKA OBRADA I TAMPANJE NAUNOG DJELA


Tehnika obrada


- Dobro tehniki pripremljen rukopis predstavlja vaan uslov da
bude dobro i odtampan.
- Rukopis treba da bude gotov u cijelini radi lake I bre tehnike
obrade.
- Prilikom prekucavanja rukopisa rijei se odvajaju jedna od
druge jednim razmakom, a reenice sa dva razmaka.
- Prostor izmedju naslova poglavlja i teksta treba da iznosi
najmanje tri razmaka.
- Vano je obratiti panju na naglaavanje naslova i podnaslova
u tekstu.
- Slike i drugi grafiki materijali uvrtavaju se u tekst a ne na kraj
knjige.


8.2 tampanje rukopisa

- Nauni rad se smatra zavrenim kada je odtampan.
- Objavljen nauni rad je pristupaan svim zainteresovanim
itaocima, naunoj javnosti i postaje kulturna svojina zemlje i
opta svojina ovjeanstva.
- Nakon objavljivanja omogueno je naunoj javnosti da o radu
donese svoj sud.
- Ne objavljen nauni rad ne vri nikakvu ulogu.
- Iz tog razloga Faradejova deviza je: To work, to finish, to
publish Raditi, zavriti, objaviti.









20
9. POLITIKA PUBLIKOVANJA NAUNOG DJELA

- Objavljivanje naunog djela (lanka) u asopisima je rezultat
interakcije izmeu autora, urednika asopisa i recenzenata.
Autori

- Najugledniji asopisi nee prihvatiti da publikuju rukopise u
kojima je veina rezultata ve publikovana.
- Urednici od autora obino trae da jasno napiu da je rad nov,
originalan, da nije u postupku razmatranja kod drugih asopisa i
da nije dio serijskih publikacija.
- Ista pitanja urednik postavlja i recenzentima da o tome posebno
povedu rauna.
- Tenja da se lanci publikuju u to prestinijim asopisima
pospjeuje se i u svakodnevnom govoru meu naunicima. Za
nekog doktoranta se kae: On se razvija u vrlo kvalitetnog
istraivaa sudei po tome to ve ima publikovan rad u Phys.
Rev. B, ( Nature, Science, itd), na primjer.
- Na ovaj nain istiemo da nam je vaniji asopis nego nauna
poruka, a to je djelimino posljedica vaee politike
odobravanja projekta i napredovanja u slubi prema
numerikim kriterijumima.
- Ova praksa je prisutna u mnogim zemljam, pa i kod nas.
- S druge strane, publikovanje u najprestinijim asopisima je
vrlo teak proces.
- Publikovanjem lanka u prestinim asopisima raste i
vjerovatnoa da e va rad biti bar proitan, ako ne i izuzetno
zapaen.
- U drutvu u kojem se nauni ugled utvruje na osnovu impakt
faktora asopisa, samo publikovanjem lanka u prestinom
asopisu postajete dio naune elite, bez obzira na veliinu
naunog otkria.







21
Urednici

- Nauni kavlitet i ugled mogu biti najvaniji razlozi za
predlaganje jedne osobe za urednika asopisa.
- Postoje dvije vrste urednika:
1. ekstremno vrijedan naunik koji publikuje veoma veliki broj
radova
2. ugledni profesor
- Urednici najuglednijih asopisa dobijaju mnogo vei broj lanaka
na publikovanje nego to u asopisima za to imaju prostora.

- Zbog velikog broja rukopisa neki od najuglednijih asopisa su
uveli praksu da najprije urednik izvri selekciju rukopisa na one
koje e odmah vratiti autorima i na one koje e dalje slati
recenzentima na ocjenu. Tako su urednici postali vaniji i od
recenzenata.
- Jedna od ocjena valjanosti rada urednika, odnosno kvaliteta
asopisa ogleda se kroz citiranost lanaka koji se u njemu
pojavljuju.


Recenzenti

- Recenzentski proces je kljuni dio nauke. Zahvaljujui njemu
mi imamo povjerenja u kvalitet naunih asopisa.
- Zadatak recenzenata je ocjena ideja i rezultata koji se u
rukopisu prikazuju, metodologije i koncepcije kojom se oni
saoptavaju.
- Osnovna funkcija recenzentskog procesa je da da odluku o
prihvatanju rukopisa za objavljivanje.
- Recenzent je osoba koja je najkvalifikovanija da ocjeni kvalitet
i adekvatnost rukopisa za tampu. Recenzenti su autori, ali
sada u drugoj ulozi.
- Oni su erfi koji uvode red i zakon i nezamjenljivi su u
procesu ocjene i publikovanja rezultata istraivanja.
- Recenzentski proces nije savren, ali je to do sada najbolji
sistem koji obezbijeuje kvalitet i povjerenje u objavljene
rezultate.
- Postoje dvije vrste recenzenata:
22
1. Instruktori (afirmiu sve ono to je dobro u vaem
rukopisu, kada ukazuju na greke, predlau nain na koji bi ih
trebalo otkloniti).
2. Kritiari (bave se samo slabim takama u vaem
rukopisu, zakljuujii da zbog njih,rukopis nije prihvatljiv za
tampu).
- Veina asopisa alje rukopis na ocjenu bar dvojici
recenzenata.
































23
10. PISANJE NAUNOG LANKA

- Pisanje naunog lanka je zanatski dio posla u istraivanju i
najbolje se ui uz dobrog majstora.
- Postoje dvije vrste italaca vaeg lanka:
1. ekspert u vaoj oblasti koga zanimaju sve informacije koje
sadri va lanak.
2. itaoci kojima vai rezultati slue samo kao podloga za
njihov rad.
Naslov bi trebalo da privue eksperte i da bude interesantan za
potencijalne itaoce.
Rezime bi tebalo da stimulie eksperte da proitaju cio lanak,
a potencijalne itaoce snabdije kompletnom informacijom.
Slike i tabele bi trebalo da itaocu lanka sumiraju vae
rezultate.
Rezultati bi trebalo da daju dodatne podatke.
Diskusija bi trebalo da objasni znaenje rezultata.
Ostali dio rada slui kao informacija.
- Istaknimo jo jednom da najveu panju italaca privlae
najkrai djelovi lanka i to prije svih naslov, a zatim rezime.


Izbor asopisa

- Prije nego to ponete da piete lanak morate se odluiti u
koiji asopis ete ga poslati.
- Izbor asopisa odreuje formu vaeg rukopisa.
- Kao to je poznato, postoje asopisi koji tampaju samo
kratke radove, zatim asopisi koji publikuju samo pregledne
lanke, a i oni koji pored lanaka normalne duine sadre i
naprijed navedene vrste lanaka.
Kada izaberete asopis postavite sebi sledea pitanja:
1.Kakav je profil asopisa koji ste izabrali ?
2. Koliko esto se izabrani asopis pojavljuje ?
3. Koliki obim rukopisa izabrani asopis prihvata ?
4. Da li postoje posebni uslovi za tampanje u izabranom
asopisu ?
5. Da li va lanak sadri specijalne zahtjeve za tampanje ?
24
- Impakt faktor predstavlja jedini objektivni nain ocjene
vrijednosti asopisa. On je zasnovan na injenici da esto
citirani lanci sadre nauno znaajne rezultate.
Prema tome, ako neki asopis publikuje interesantne lanke
znaajnih istraivanja, njegov ugled je mnogo vei od asopisa
koji takve lanke nema.
- Interes je svakog istraivaa da rezultate publikuje u
asopisima najvee reputacije.
- Institucije koje finansiraju nauno istraivaki rad e radije
angaovati istraivae koji publikuju radove u uglednijim
asopisima.

Stil asopisa

- Nakon izbora asopisa, paljivo proitajte uputstvo za
pripremu rukopisa koje se nalazi u svakoj svesci asopisa ili
prvoj svesci novog volumena. Danas su ova uputstva dostupna
i na internetu. Ona odreuju stil asopisa. U njima su striktno
definisani svi detalji vezani za organizacionu formu lanka,
pisanje jedinice, simbola, oznaka na grafikim ilustracijama.

Plan rada

- Nauni lanak je obino podjeljen na sledee djelove:
Uvod (Zato je to raeno i ta je uraeno ?)
Materijal i metod (ta je korieno i kako ?)
Rezultati (ta se desilo, ta se dobilo ?)
Diskusija (ta to sve znai ?)
Zakljuak (Koji su uzroci i posljedice ?)
Literatura reference (Ko je citiran u tekstu ?)

Korienje plana

- Kada imate plan rada i ako osjeate da moete da ponete
sa pisanjem, uinite to. Meutim, ako u glavi jo nemate
kritinu masu tekst nastavite sa razvijanjem plana.
- Poetak pisanja je najtei. Zato najprije napiite najjednostavniji
dio lanka, a to je Materijal i metod, jer tu treba samo opisati ta
je korieno i kako. Po jednostavnosti zatim dolazi poglavlje
Rezultati, jer bi trebalo jednostavno da napiete ta ste mjerili i
25
dobili. Nakon toga prostaje vam da napiete najtei dio lanka a
to je Diskusija.

Izrada prve verzije rukopisa

- Poto ste ve pripremili slike i tabele, napravili preliminarnu
listu referenci i poreali po loginom redu sve zabiljeke i tekst
pojedinih poglavlja koje ste do sada napisali, moete da
ponete sa izradom prve verzije lanka.
- Pri pisanju ove verzijene bi trebalo da vodite posebno rauna
o gramatici, stilu ili pravopisu.
- Koncentriite se najvie na nauni sadraj.
- Vano je da napiete sve to ste imali u planu.
- Ne poinjite novo poglavlje dok ne zavrite pisanje
postojeeg.
- Nemojte se vraati na ve napisana poglavlja da bi ste ih
korigovali dok ne napiete sva poglavlja.


Revizija prve verzije rukopisa

- Revizija prve verzije rukopisa bi tebalo da bude usmjerena
prije svega na njegov nauni sadraj.
- Kada se napravi revizija prve verzije korisno ju je odloiti
nekoliko dana, pa tek onda ponovo itati. Takoe je veoma
korisno dati je nekom od kolega, prije svega koautorima lanka,
i zamoliti ih za komentar. U meuvremenu, provjerite jezik i stil i
pripremite tekst rukopisa u skladu sa uputstvima za tampu.
Time je okonano kompletiranje prve verzije lanka.

Druga i naredne verzije rukopisa



- Ponovno itanje nakon pauze, zajedno sa primjedbama
koautora ili drugih kolega,otvara niz novih potreba za
usavravanjem teksta, kako u pogledu naunog sadraja, tako i
u pogledu naina prezentacije, njene jasnoe i loginosti.

26
Konana verzija

- Ne zaboravite da va rukopis mora da bude pripremljen
potpuno u skladu sa uputstvima za autore za izabrani asopis.
Poev od formata, proreda, preko broja kopija, do korienja
jedinica i naina pisanja referenci.


































27
11. ETIKA NAUNOG RADA

Greke u nauci

- Svaki nauni rad je podloan ocjeni njegove ispravnosti. ak i
najeminentniji naunici mogu da pogrijee.
- Kada se greka uoi njenu ispravku bi tebalo to prije objaviti
u istom asopisu u kojem je lanak prethodno publikovan.
- Naunik koji brzo i otvoreno prizna geku nee biti ismijan od
kolega. U tom sluaju rije je o sluajnim potenim grekama
koje nisu plod namjere da se one naprave.


Prevare u nauci

- Pored nenamjernih (potenih) greaka usljed nepanje ili
nemarnosti postoje, naalost, i prevare u nauci. Proizvoenje
(fabrikacija) podataka i rezultata, promjena i zloupotreba podataka i
rezultata (falsifikat), korienje ideja i rezultata drugih osoba bez
njihovog ukljuenja u lanak (plagijarizam) predstavlja napad na
osnovne vrijednosti na kojima je nauka zasnovana.
- Krajnji rezultat je smanjenje ugleda koji nauka ima, jer svaki
takav sluaj proizvodi u javnosti negativne efekte po nauku u
cjelini.
- Neke od navedenih kategorija prevare u nauci:

Dvostruko publikovanje

- Dvostruko publikovanje nastaje kada se isti podaci koriste za
pisanje dva lanka, a koji se zatim publikuju na dva razliita
mjesta.

Lano autorstvo

- Lano autorstvo se moe izbjei samo pridravanjem 4
principa na kojima se bazira pravo na autorstvo na radu.
- Ovi principi su prikazani jo detaljnije u dokumentima Danskog
komiteta za nepotenja u nauci.
28
- Da bi se steklo pravo na autorstvo nophodno je ispuniti
sledea 4 uslova:

1. Autor bi tebalo bitno da doprinese kreativnom procesu sa bar
jednim od sledeih elemenata: ideja, planiranje, eksperimentalni rad,
sakupljnje podataka, analiza rezultata i njihova interpretacija.
2. Autor bi trebao bitno da doprinese pripremi lanaka za
publikovnje uestvujui u pisanju poetnih verzija lanka ili kritikom
revizijom rukopisa koja je bila od znaaja za pojavu lanka.
3. Svaki koautor bi tebalo da da pismenu saglasnost da prihvata
konanu verziju rukopisa. Istovremeno bi trebalo pripremiti kratak
izvjetaj u kojem e biti opisan doprinos svakog koautora, ne koriste
i stereotipno izraavanje. Ovaj izvjetaj bi trebao da bude potpisan
od svih koautora i sauvan da bi,ako bude potrebno, bio dostavljen
asopisu kojem je rukopis poslat na publikovanje ili za druge potrebe,
kao to je prijava doktorske disertacije,na primjer.
4. Svaki koautor bi trebalo da je u stanju da detaljno prikae svoj
doprinos sadraju lanka, u izvjesnoj mjeri, bude u stanju da
diskutuje principske aspekte doprinosa drugih koautora cjelokupnom
sadraju lanaka.
Poasno autorstvo, koje nastaje kada se u spisku autora nae
osoba koja ne ispunjava napred navedena pravila. To su najee
efovi laboratorija i direktori instituta. Autorstvo nije servis za prijatelje
ili sredstvo kojim se plaaju protivusluge.
Poasno autorstvo bez znanja i pristanka osobe Ovaj oblik
nepotenja javlja se kada autori smatraju da e im zvuno ime
podii kvalitet rada i omoguiti laku prohodnost za publikovanje.
Odreeno autorstvo, koje nastaje kada osoba koja ima pravo na
autorstvo nee da prihvati dunost autora, a istovremeno ne
dozvoljava ostalim koautorima da samostalno publikuju lanak.
Fantomsko autorstvo, koje nastaje kada osoba koja ima pravo na
autorstvo ne eli da ga koristi, ali predlae drugu osobu kao koautora
(poasnog) umjesto njega.

Nepotenja recenzenata

- Teko je nai naunika koji nee imati primjedbi na
recenzentsko miljenje, to je normalno. Nijedan lanak nije u
toj mjeri savren i kompletan da ne bi mogao da bude bolji.
29
- Deava se da po nekoliko mjeseci ekate na odgovor
recenzenta.
- Moete predpostaviti da je recenzent lino zainteresovan da
se va lanak to kasnije pojavi (ili uopte ne pojavi) u tampi.
- Ve odreeno vrijeme radite na nekom problemu i pred
objavljivanje ste rezultata, kada odjednom dobijete lanak na
recenziju sa istom tematikom, ili ak i sa istim rezultatima.
- Urednik je pogledao u listu referenci lanka koji ni trebalo
recenzirati i naao da su vai ranije publikovani rezultati u
neposrednoj vezi sa rezultatima koji se u predmetnom rukopisu
prezentiraju.
- S obzirom na to da su recenzenti anonimni, namjernog
sprijeavanja publikovanja lanaka od strane recenzenta je teko
dokumentovati. Ipak, kad tad, to se sazna.


Prizvoenje, falsifikovanje i kraa rezultata

- Poznato je niz afera meu kojima je posebno dobro
dokumnetovana afera G. Cadela. Ovaj mladi njmaki hemiar
radei nasvojoj disertaciji pod mentorstvom uglednog profesora
E. Brajtmajera, dobio je rezultate koji naruavaju jedan od
poznatih principa stereohemije. lanak je publikovan u
prestinom asopisu iz hemije (Angewandte Chemie, 1994.).
Kada je neto ovako spektakularno dogodi niz laboratorija
pokua da, prema objavljenoj recepturi, ponovi rezultat.
Meutim, rezultati svih provjera su pokazali da ni do kakvog
naruavanja principa stereohemije ne dolazi. Profesor
Brajtmajer je tada organizovao internu provjeru bez prisustva
G. Cadela, i takoe utvrdio da je prethodno publikovan lanak
netaan. Nakon toga, G. Cadel je priznao da je falsifikovao
rezultate, to je kasnije prouzrokovalo i ponitenje njegove
doktorske disertacije. Profesor Brajmajer je u istom asopisu, i
to dva puta, objavio da je rije o prevari.
- Zato naunici pribjegavaju intelektualnom nepotenju, posebno
u prirodnim naukama, gdje se svaki takav rezultat, zbog mogunosti
provjere, vrlo lako i brzo otkriva ? Uglavnom se navode sledeih pet
razloga:

30
1. Lini motivi, nepanja, sitni lopovluci, devijantno ponaanje.
2. Pritisci izazvani nadmetanjem u trci za prvenstvo otkria po bilo
koju cijenu.
3. Sindrom objavi ili nestani.
4. Odvratnost prema negativnim rezultatima.
5. Velika konkurencija za obezbjeenje sredstava za finansiranje
istraivanja, odnosno akademske pozicije.
- U mjere koje bi tebalo preduzeti da bi se suzbile mogunosti
intelektualnog nepotenja spadaju:
1. Rad sa mladim istrivaima u analizi svakodnevnih rezultata.
2. Podizanje nivoa rada u laboratorijama.
3. uvanje laboratorijskih podataka.
4. Uvoenje interne recenzije u okviru laboratorije, odnosno
instituta.
5. Obrazovati sud asti na nivou instituta.
6.Nauni fondovi nekih drava, Danska, Njmaka zahtjevaju od
korisnika budetskih sredstava za nauku da donesu pravilnike kojima
e regulisati pravila ponaanja u sluaju prevare.
7. Neka strukovna udruenja su ve donjela etike norme, a
pojedini asopisi zahtjevaju da svaki od atora svojim potpisom
potvrdi uee na radu.


Autorska prava

- Osobe koje piu, bilo kratka bilo duga djela, automatski
posjeduju autorska prava na predmetno djelo.
- U mnogim zemljam ova problematika je regulisana zakonom o
zatiti intelektualne svojine.
- Kada je va rukopis prihvaen za publikovanje tada morate da
svoja prava na djelo, u potpunosti ili djelimino, prenesete na
izdavaa.
- Kada se djelo pojavi u tampi niko, ukljuujui i vas kao autora,
ne moe da korist slike i tabele lanaka u obliku koji je tamo dat bez
pismene saglasnosti izdavaa.





31