4.

IZVEDBA ZEMLJANIH RADOVA

4.1. Pripremni radovi

4.1.1. Iskolenje zemljanih radova

Osiguranje osi ceste obuhvaa radove potrebne da se ve iskolena os ceste tijekom
radova moe brzo obnoviti (postavljanje dovoljnog broja pomonih repera u blizini trase).
iskolena os ceste
osiguranje osi


Za obiljeavanje profila potrebno je:
- irina planuma
- nagib kosina
- kote terena
- kota nivelete

skidanje humusa
obiljeavanje
poprenog profila





Oznaavanje toaka iskolavanja na terenu



Obiljeavanje graevne jame

4.1.2. ienje i priprema terena

- uklanjanje grmlja i drvea
- uklanjanje humusa
- uklanjanje objekata
- uklanjanje i premjetanje komunalnih instalacija
- lociranje i zatita komunalnih i ostalih prikljuaka
- zatita spomenika kulture



Uklanjanje humusa


Uklanjanje drvea








Ruenje objekata




4.2. Iskopi

Osnovni oblici povrinskih iskopa na razini ili s razine terena:
- plitki povrinski iskopi humusa ili tronog povrinskog sloja, iskopi u svrhu ureenja ili
reklamacije zemljita,
- masovni iroki povrinski iskopi u okviru nekih graevina hidrotehnikih sustava dnosno
iskopi temelja velikih brana, iskopi umjetnih akomulacijskih jezera, iskopi velikih plovnih
kanala i umjetnih vodotoka, irina ovih iskopa je u naelu vea od irine dozerskog noa,
- iskopi usjeka, predusjeka i veih zasjeka, iskop manjih zasjeka na kosini terena (iskop
tzv. stepenica na padinama na kojima se kasnije izvode nasipi) pri emu se ovi iskopi
preteito promatraju kao iskopi u razmjerno skuenom prostoru,
- iskopi kanala odvodnje odnosno meloracijskih mrea,
- iskopi jaraka i manjih kanala,
- iskopi rovova (iskopi rovova ponovo se zatrpavaju iskopanim materijalom iz rova nakon
polaganja cjevovoda to je njihova osnovna razlika od kanala ili jaraka koji ostaju trajno
iskopani a iskopani materijal se trajno odlae izvan njihova iskopa),
- iskopi (pojedinanih, trakastih, sloenih pliih i dubokih) temelja,
- iskopi graevnih jama i ostali potrebni iskopi koji omoguavaju izvedbu graevnih jama
(iskopi posebnih vrlo dubokih i uskih rovova za izvedbu zavjesa i zidova graevnih jama
te ostali slini iskopi)
- posebni iskopi u okviru izvedbe geotehnikih konstrukcija pri temeljenju (primjerice
iskopi kod pilotiranja i sl.),
- ostale vrste iskopa za potrebe graenja.

Podzemni iskopi - potkopa, tunela, velikih podzemnih prostorija (kaverni) i sl. - izvode
se u dubini tla ili stijene ispod njezine povrine pri emu se povrina terena iznad iskopa
ne mijenja odnosno ostaje prirodno cjelovita tijekom i nakon podzemnog podzemnog
iskopa.


Podvodni iskopi na dnu i obalama rijeka, jezera ili mora izvode se neposrednim radom
ljudi i strojeva na nain da se kopanje u vodi (pod vodom) izvodi ili s kopna ili s povrine
vode (tj. s nekog plovila) ili u vodi (tj. na povrini samog dna ili pokosa obale). Podvodni
iskop bili bi takoer iskopi u vodom zasienom tlu ili stijeni (to su najee raspucale ili
na neki drugi nain dezinegrirane nevezane stijene u irem smislu).





Metode iskopa kod irokih povrinskih iskopa i iskopa usjeka, zasjeka i slinog:
- iskop u slojevima
- iskop sa ela
- iskop prosijecanjem
- iskop pomou potkopa


Izbor metode ovisi o:
- morfoloka svojstva terena
- vrste materijala u kojem se vri iskop
- koliine radova
- raspoloivim sredstvima za iskop
- o mogunostima upotrebe odreene mehanizacije
- o prijevoznim duinama
- o rokovima
- o ekonominosti iskopa

Pri izboru metode iskopa treba zadovoljiti:
- to vea ekonominost uz to bolju kvalitetu
- izravnanje masa; materijal ne transportirati uz vee uspone, niti male koliine na
velike udaljenosti
- to krai rok izrade




Primjer iskopa graevne jame sa dozer-utovarivaem





4.2.1. Iskop u slojevima

- vri se u svakom zemljanom materijalu
- visina slojeva iskopa ovisi o sredstvima za rad i vrsti materijala
- cilj metode je da se istovremeno sa iskopom stvaraju prometnice za transport
materijala
- nagib prometnica treba postepeno dovesti do optimalnog nagiba


OPTIMALNI NAGIB prometnice je onaj kod kojeg je vuna sila na obodu kotaa
praznog vozila pri vonji uzbrdo jednaka sili koenja punog vozila pri vonji nizbrdo.

Dobre strane iskopa u slojevima:
- omoguava napad po cijeloj duini usjeka
- moe se dobro odvodnjavati

Iskop se moe vriti sa dva ili vie napadnih mjesta:

Visina sloja ovisi o raspoloivim strojevima.


U blae nagnutom terenu skida se gornji sloj radi izravnanja:




U strmom terenu usjek se moe pretvoriti u zasjek:



4.2.2. Iskop s ela

Kod terena sa strmim nagibom kod kojeg se mehanizacija ne moe kretati. Koristi se
kod kratkih visokih usjeka.




Ako je niveleta u nagibu i materijal treba transportirati po usponu, onda se otkopavanje
vri do optimalnog nagiba, a ostatak se transportira niz nagib.

Iskop u terasama (za iroki front iskopa):

Dobre strane (iskop sa ela):
- iroka povrina iskopa na napadnom mjestu
- materijal se gravitacijom sputa po kosini otkopa
- transport se vri po prometnici koju je lako odravati
- moe dobro provesti odvodnjavanje

Nedostaci:
- ogranieni broj sredstava i ljudi koji rade na napadnom mjestu
- dolazi do segregacije materijala
- kod rada u terasama pri mokrom terenu rad je otean


4.2.3. Iskop prosijecanjem

Prosijecanje se vri do planuma, a zatim se nastavlja bonim iskopavanjem.



Na ravnom zemljanom terenu prosijecanje se vri u sredini usjeka





4.2.4. Iskop povrine pomou potkopa

Primjenjuje se kod visokih uskih otkopa u vrstom i stabilnom materijalu. Preteno se
koristi u rudarstvu.


Osnovni nedostatak je to se izradom potkopa i okana znatno poveavaju trokovi
otkopa.


4.3. NAINI ISKOPA

- runi iskop
- iskop mehanizacijom
- otkopavanje pomou vode
- otkopavanje pomou eksploziva (djelomino miniranje "rastresanje", i potpuno
miniranje)

4.3.1. Otkopavanje mehanizacijom

Mehaniki povrinski iskop u tlu moe biti:

- dozerski iskop (iskop dozerima bilo gusjeniarima bilo na kotaima, zatim
dozerutovarivaima gusjeniarima, dozer-skrejperima) koji podrazumijeva masovni iskop
tla, trone stijene ili prethodno minirane stijene struganjem te istovremeno transport
iskopanog sipkog materijala guranjem kao i njegovo gomilanje i/ili razastiranje,

- bagerski iskop (iskop s svim vrstama bagera, zatim iskop rovokopaima ili trenerima
kao i, u nekim sluajevima, iskop strojeva s otkopnim krakom) koji podrazumijeva
razliite tehnike kopanja (ovisno u veliini i obliku prostora iskopa, vrsti i stanju
materijala koji se kopa te o vrsti otkopnog alata bagera odnosno lopate, vedrice itd.) kao i
transport (prijenos ili dodavanje) otkopanog materijala bilo na odlaganje bilo u neko
transportno sredstvo, i

- skrejperski iskop (iskop skrejperima) koji podrazumijeva masovni iskop preteito
zemljanih materijala struganjem te autoprijevoz iskopanih materijala kao i njegovu
ugradbu razastiranjem, pri emu se svi navedeni tehnoloki zahvati izvode u neprekinutom
kretanju stroja ikakva stajanja.


Samohodni skrejper u radu

Mehaniki iskop stijene



Utovar bagerom, materijala iskopanog miniranjem



4.3.2. Otkopavanje pomou vode

- hidromonitori
- refuleri


4.3.3. Otkopavanje pomou eksploziva

Otkopavanje u stijeni pomou eksploziva naziva se miniranje.
Djelovanje mine: I - zona eksplozije
II -zona razbijanja
III - zona rastresanja
v
r
R
I
II
III

Minski lijevak:
r - polumjer minskog lijevka
v - linija najmanjeg otpora
R - radijus djelovanja mine
n = r/v - koeficijent djelovanja mine


Prema djelovanju eksplozije mine se
dijele:
- normalne mine (n=1)
- pojaane mine (n > 1)
- slabe mine (n < 1)
- mine za rastresanje (R=v)
- kamufletne mine (R < v)

4.3.3.1. Vrste eksploziva

- INICIJALNI - slue za iniciranje brizantnih eksploziva, osjetljivi su na udar, trenje i
temperaturu (ivin fulminat, olovni azid, srebrni azid)
- BRIZANTNI - Zbog svoje razorne snage uporabljuju se kao brizantna komponenta
pri izradi sloenih eksploziva, kao i za izradu detonatora i detonirajuih tapina
(nitroglicerin, nitroglikol, trotil, pentrit, heksogen, amonijski nitrat)
- GOSPODARSKI EKSPLOZIVI - proizvode se uglavnom u vrstom agregatnom
stanju kao poluplastini, plastini, vodoplastini i granulirani (amonijsko-nitratni
ekplozivi, nitroglicerinski plastini eksploziv, vodoplastini ili slurry eksploziv)
- BARUTNI ILI POTISNI - sporog i uglavnom potisnog djelovanja (crni barut)
- SPECIJALNI (metanski eksploziv, eksploziv za kumulativan punjenja, nuklearni,
eksplozivi za geotehnika istraivanja, pirotehnike smjese)

4.3.3.2. Elementi mine
BUOTINA
ZAEPLJENJE
EKSPLOZIV
H
h=H/3


Postavljanje mina

Punjenje buotina pri povrinskom miniranju
4.3.3.3. Sredstva za paljenje mina
- paljenje pomou tapina i kapisla
- paljenje pomou elektrinih upaljaa
- NONEL sustav paljenja mina

Rudarske kapice (rudarske kapisle) proizvodili su se, u smislu svoje snage, od broja 1 do
12. Danas se proizvode samo rudarske kapice br. 6 kao trenutni detonatori za aktiviranje
brizantnih plastinih eksploziva te rudarske kapice br. 8 za aktiviranje brizantnih
prakastih eksploziva. Sastoji se od metalne ahure unutar koje se nalazi inicijalno
eksplozivnom punjenje te brizantno eksplozivno punjenje od, primjerice, ivinog
fulminata. U kapicu se utakne sporogorei tapin koji aktivira inicijalno punjenje a ono
inicira dalje jednostruko brizantno punjenje kapice br.6 odnosno dvostruko brizantno
punjenje kapice br.8.

Detonirajui tapin

Sporogorei tapin

Elektrini detonatori (elektrini upaljai), kao sredstva elektrinog aktiviranja
eksplozivnog punjenja mina, dijele se na trenutne i vremenske elektrine detonatore.
Vremenski elektrini detonatori mogu biti polusekundni (0-10 vremenskih razmaka),
etvrtsekundni (0-10 vremenskih razmaka) i milisekundni s vremenskim razmacima od 34
msec (0-12 razmaka ili brojeva) i 23 msec (0-12 razmaka ili brojeva). Elektrini detonator
(sliica gore) se sastoji (8)od metalne kouljice u koju ulaze vodii a unutar koje se nalazi
(3) elektrina glavica odnosno mosti koji svojim zagrijavanje aktivira (5) usporiva
paljenja te osnovno (6, primarno) (7, sekundrano) eksplozivno punjenje detonatora snage
rudarske kapice br.8.
Otpor mostia, ovisno u tipu detonatora, moe biti od 1 do 20 odnosno odgovarajua
struja paljenja od 1 do 20 A. Aktiviranje elektrinog paljenja izvodi se dinamo-strojevima
za paljenje mina koji su takove snage da mogu svojom strujom savladati ukupni otpor
paljenja kroz elektrine detonatore i vodie elektrine struje do detonatora.

Sustav paljenja mina NONEL temelji se se na prenosu detonacije od sredstva za
aktiviranje do detonatora u buotine putem udarnog vala brzine oko 2.000 m/sec kroz
plastine cjevice promjera oko 3 mm. One su s unutarnje strane plata prevuene vrlo
tnkim slojem reaktivne eksplozivne tvari. Na taj nain se ustvari cjevica smatra
sprovodnikom signala jer ne izgara a ne nekom vrstom detonirajueg tapina koji izgara
prilikom prenosa detonacije. Sustav je vrlo pouzdan u svome djelovanju. Vrlo rijetko
zataji. Sustav je takoer otporan na sve mogue vanjske utjecaje (voda, vlaga, toplina,
hladnoa, udar, vibracije, pad tereta, grubo rukovanje), jednostavan za postavu a pogodan
za sva mogua povrinska, podzemna i podvodna miniranja bilo masovna bilo posebna,
skuena, miniranja.



4.3.3.4. Vrste mina
EONE MINE
PODIUE MINE
ZALOMNE PRODORNE
KOTLOVSKE KOMORNE
PRISLONJENE

- glavno miniranje
- prethodno stvaranje pukotina


Konturno miniranje se je prvo razvilo u pri iskopu stijenskih masiva povoljnih
ininjerskogelokih obiljeja odnosno eruptivnih stijena, i to u vedskoj. Postoje, izmeu
ostalih, slijedee tehnike i tehnologije odnosno naini konturnog miniranja:

prethodno otpucavanje konturnih mina prije glavnih mina ili predminiranje konture
(obrisa) iskopa (engl. presplliting, preshaering, njem. Vorspalten-sprengverfahren,
Vorbauscheren-sprengvervahren) odnosno predhodno cijepanje stijene paljivim
predminiranjem po konturi (obrisu) iskopa koje se u domaoj praksi uobiajno naziva
prespliting, a rabi se u svim vrstama stijena razliitih inenjersko-geolokih obiljeja u
pogledu njihov makro- i mikrostrukture te fiziko-mehanikih svojstava,

istovremeno otpucavanje konturnih (obodnih) mina s ostalim minama ili tzv. linijsko
konturno miniranje (engl. line drilling, line blasting, njem. Reihen
bohrensprengverfahren), koje se rabi u homogenim stijenskim masivima jednolikih
inenjerskogeolokih obiljeja,

vremenski naknadno otpucavanje konturnih mina poslije ostalih mina ili naknadno
miniranje konture iskopa koje izmeu ostalih obuhvaa takoer
tzv. prigueno konturno miniranje (engl. slab blasting, airchushion blasting; njem.
Luftpuffer-sprengverfahren) koje se rabi svim vrstama stijena razliitih inenjersko-
geolokih obiljeja, a gdje nain punjenja konturnih mina omoguava u njima stvaranje
tzv. zranog jastuka koji amortizira tj. onemoguava razorno djelovanje eksploziva
odnosno omoguava njegovo potiskujue djelovanje koje u naelu cijepa stijenu izmeu
konturnih buotina,
glatko konturno miniranje (engl. smooth blasting, perimeter blasting; njem. Glattes-
sprengverfahren, Schoenndes-sprengverfahren) koje se rabi u homogenim stijenskim
masivima jednolikih inenjersko-geolokih obiljeja a gdje nain punjenja konturnih
(obodnih) mina takoer onemoguava razorno djelovanje eksploziva odnosno omoguava
njegovo potiskujue djelovanje koje cijepa stijenu izmeu konturnih buotina.

Primjer naina postavljanja mina kod iskopa miniranjem u tunelu: