NASILJE SPORTSKE PUBLIKE I

OBEZBJEENJE SPORTSKIH
DOGAAJA I OBJEKATA
NASILJE SPORTSKE PUBLIKE I OBEZBJEENJE
SPORTSKIH DOGAAJA I OBJEKATA
DR MIRKO TUFEGDIJA
0
SADRAJ:
PREDGOVOR 3
SPORTSKA PUBLIKA 4
Pojam sportske publike 4
Publika i srodni pojmovi 7
Pojam navija 8
Klasifikacija sportske publike 9
Uloga publike u sportu 11
egativne pojave u sportu 1!
asilje u sportu 1!
"blici nedolinog pona#anja na sportskim doga$ajima 14
U%roci nasilja na stadionima 1&
'rtve nasilja na stadionima 17
avijai u svijetu 18
(gresivnost profesionalnog sporta !)
Komercijali%acija i savremeni fudbal !1
*epresija i navijaka svijest !!
+uliganstvo u sportu !4
acionali%am u sportu !7
,spoljavanje nacionali%ma u sportu !8
-erori%am u sportu !9
.preavanje terori%ma u sportu 33
*asi%am u sportu 3/
*asi%am u fudbalu 3/
SPORTSKI DOGAAJ 41
*a%voj sportskog doga$aja 41
Pojam sportskog doga$aja i sportska terminologija 4!
0rste sportski1 doga$aja 47
Karakteristike i %naaj sportskog doga$aja 49
2naaj sportskog doga$aja kro% strukturu i nivo sportske ponude &!
0rste sportski1 takmienja &/
Uesnici sportskog doga$aja &7
3enad4ment sportski1 doga$aja /)
Planiranje i organi%ovanje sportskog doga$aja /&
5inansiranje sportskog doga$aja 74
3arketing sportskog doga$aja 7/
.pon%orstvo sportskog doga$aja 81
Upravljanje i reali%acija sportskog doga$aja 83
Kontrola i ocjena sportski1 doga$aja 8/
1
.portski objekat kao preduslov odvijanja sportskog doga$aja 88
2naaj i%gradnje sportski1 objekata 9)
"svjetljavanje sportskog objekta 93
0rste i kategori%acija sportski1 objekata 9&
-ipologija sportski1 objekata 1)1
.adr4ajna struktura sportski1 objekata 1)3
3enad4ment sportski1 objekata 1)&
Planiranje rada i finansiranje sportskog objekta 1)9
OBEZBJEENJE SPORTSKOG DOGAAJA I OBJEKATA 11&
3jere i radnje 1!3
Procjena faktora ri%ika 1!&
"perativni plan obe%bje$enja 1!/
Uloga odjeljenja policije %a pra6enje i sprijeavanje nasilja na sportskim doga$ajima 131
Pravne pretpostavke 133
"rgani%acija odjeljenja policije 134
Uloga organi%atora 134
Literatura 13/
2
PREDGOVOR
.portska publika7 kao jedan od uesnika sportskog doga$aja koja podr4ava sportiste7
ima veliki uticaj na tok kao i na sam re%ultat tog sportskog doga$aja i sportista8
ijedan sportski doga$aj se ne mo4e %amisliti be% prisustva publike7 koja daje posebnu
dra4 i podstie sportiste da daju svoj maksimum i ostvare #to bolje re%ultate8
3e$utim7 prisustvo publike organi%atoru sportskog doga$aja predstavlja dodatnu
obave%u u be%bjedonosnom smislu7 tako da mora podu%eti sve mjere i radnje u cilju
nesmetanog odvijanja sportskog takmienja7 kao i be%bjednosti svi1 drugi1 uesnika8
Posebnu pa4nju privlae veliki sportski doga$aji kao #to su "limpijske igre7 svjetska
prvenstva7 kao i drugi sportski doga$aji visokog ri%ika gdje organi%ator mora da predu%me i
dodatne mjere i radnje kako ne bi do#lo do ne4eljeni1 posljedica po uesnike8
a4alost7 na sportske doga$aje ne dola%e samo oni koji vole sport i navijaju %a
sportiste7 nego i oni koji nemaju mnogo ve%e sa sportom i dola%e samo i% ra%loga kako bi
i%a%vali nerede8
U poslednje vrijeme sve su uestaliji neredi na sportskim doga$ajima7 naroito u
dr4avama biv#e 9ugoslavije7 gdje ima sluajeva i sa smrtnim posljedicama7 a povrije$ivanje
drugi1 ili uni#tavanje imovine su redovna pojava8
avedene dr4ave jo# uvijek sistemski nisu rije#ile taj problem7 tako da se bave
problemima od sluaja do sluaja8
U ve6ini dr4ava :vropske unije done#eni su 2akoni koji omogu6avaju o#tro
sankcionisanje oni1 koji vr#e krivina djela ili prekr#aje na sportskim doga$ajima7 #to ima i
preventivno dejstvo na potencijalne i%vr#ioce8
3
"sim %akonski1 rje#enja te dr4ave oformile su i posebna odjeljenja policije7 iji
pripadnici se iskljuivo bave pra6enjem i spreavanjem nasilja na sportskim doga$ajima8
"rgani%atori sportski1 doga$aja su po 2akonu odgovorni %a stanje be%bjednosti na
istima7 me$utim oni sami ne mogu rije#iti problem nasilja7 ve6 tu problematiku moraju da
rje#avaju sve strukture dr4ave8
U knji%i su sadr4ana sociolo#ka istra4ivanja sportske publike7 oblici nasilja na
sportskim doga$ajima7 struktura i upravljanje sportskim doga$ajima i objektima te mjere i
radnje koje je potrebno primijeniti prije7 %a vrijeme i poslije sportskog doga$aja8
"vom knjigom 4elim da dam doprinos u borbi protiv nasilja u sportu i pomognem
organi%atorima sportski1 doga$aja7 pripadnicima 3UP;a7 agencijama %a obe%bje$ivanje lica i
imovine7 da spo%naju ovu oblast7 te da pravilno procjenjuju7 planiraju i i%vr#avaju mjere i
radnje prilikom obe%bje$enja sportski1 doga$aja7 te studentima7 pola%nicima seminara i
drugima8
asilje na sportskim doga$ajima nije problem neki1 drugi17 nego svi1 nas i svi1
struktura dr4ave8
4
SPORTSKA PUBLIKA
POJAM SPORTSKE PUBLIKE
Prisustvo gledalaca koji podr4avaju sportiste ima veliki uticaj na odvijanje sportski1
doga$aja i konani re%ultat7 tako da se nijedan sportski doga$aj praktino nikad ne odvija be%
gledalaca8 5enomen sportske publike dobija sve vi#e na %naaju %bog nereda koji se doga$aju na
sportskim priredbama8 Publika se naje#6e smatra socijalnim agregatom7 gdje su linosti
pove%ane nekim privremenim interesom <gledanje7 slu#anje7 predavanje7 koncerti7 posjete
utakmicama=8 U takvom agregatu pojedinci su relativno anonimni7 naje#6e pasivni7 jer
uestvuju samo kao slu#aoci ili gledaoci8
Publika je podvrgnuta i%vjesnom redu i organi%aciji koja uslovljava sam in u kome oni
4ele da uestvuju7 ali je ipak njena osnovna karakteristika nestruktuiranost i neorgani%ovanost u
smislu funkcionalne ili statusne strukture8 U osnovna obilje4ja sportske publike7 kao
nestruktuirane grupe7 mogu se ubrojiti7 pored navedeni1 karakteristika7 i druge osobenosti>
,ma odre$en obim <broj uesnika=?
@inosti koje ine publiku posjeduju sline ukuse i psi1olo#ke dispo%icije?
Uesnici se pokoravaju i%vjesnom propisanom redu?
Pa4nja je usmjerena na sport7 na komunikaciju sa sportom i oko sporta?
eorgani%ovanost7 vidljiva na globalnom planu?
:mocije7 koje pro4imaju publiku7 usmjerene su me$usobnim uticajima uesnika?
Privremenost7 anonimnost i depersonali%ovanost?
.pontanost7 neoekivanost i te#ko predvidivo pona#anje?
3ogu6nost promjene tipa pona#anja i transformacije u druge vrste grupa?
Ukljuenost u sastav sportske publike7 grupa i organi%acija koje se po pojedinim
obilje4jima i%dvajaju i% publike7 kao nestruktuirane grupe7 prije svega po
inten%itetu7 po komunikaciji i tipu pona#anja8
0rsta i pona#anje publike %avisi od vrste priredbe kojoj se prisustvuje8 "d sportske
publike treba ra%likovati navijae7 kao organi%ovanu ili neorgani%ovanu grupu7 ali vr#6u i
5
stalniju formu8 2a navijae nije najbitniji fi%iki kontakt i bli%ina8 -a bli%ina mo4e biti kad se
prisustvuje sportskim priredbama svog kluba8 avijai nekog kluba7 ili neke sportske ekipe7
mogu se odrediti kao dru#tvena kategorija8
Aru#tvenu kategoriju treba ra%likovati od socijalnog sloja koji udru4uje ljude jednakog
ili slinog dru#tvenog polo4aja <statusa=8 U istra4ivanjima se predla4e slijede6a tipologija
navijaa>
1
Primarni navija koji se veoma inten%ivno interesuje %a sport i posje6uje
priredbe i takmienja?
.ekundarni navijai su oni koji se uvijek preko radija i -0 upo%naju sa
takmienjima7 a ponekad posje6uju sportske priredbe?
-ercijalni navija se o sportskim takmienjima naje#6e obavje#tava putem
#tampe8
5enomen publike7 kao sportski pri%or7 dobio je aktuelnosti sa pojavom t%v8 masovnog
dru#tva7 gdje sport poprima obilje4je spektakla8 0e6ina sociologa posmatra sportske priredbe
kao ritual %a odstranjivanje stalne napetosti koja svakim danom postaje sve ve6a B one
djeluju poput Csigurnosnog ventilaD8
Publika se mo4e ra%likovati s ob%irom na posmatrani sport i po socijalnom sastavu
uesnika7 taj je sastav u najve6oj mjeri 1eterogen8 aglasak je na posmatrau koji je dobro
upo%nat sa sportskim pravilima i mo4e kompletno da procjenjuje kvalitet uesnika i
takmienja8 ,ako se ne sumnja u 1umani%am publike7 ne bi trebalo %atvarati oi kad su u
pitanju ovi motivi7 naroito posmatranje opasni1 sportova7 gdje do i%ra4aja dola%i moralno
stanovi#te i pona#anje publike8
Publika se jo# mo4e posmatrati kao>
eposredna i
Posredna publika8
1
Ejelajac7 .87 .port i dru#tvo7 5P32K7 .plit7 !))/8
6
Aok su neposredni posmatrai prisutni na sportskom doga$aju i navijaju6i poma4u
svojim favoritima <klubovima7 sportistima=7 posrednu publiku ine oni koji doga$aj prate
preko masovni1 medija7 posebno putem -0;a7 i nemaju %naajnijeg uticaja na doga$anja na
terenu8
,ako je neposredna publika brojano mala7 ona mo4e bitno uticati na sam sportski
doga$aj8 Posredna publika je milionska7 prostorno i vremenski udaljena <mo4e doga$aj pratiti
prilikom njegovog odvijanja7 bilo gdje u svijetu7 ali mo4e gledati i snimak doga$aja nakon
njegovog %avr#etka=8 Prednost neposredne publike je u tome #to ona stvarno sudjeluje u
doga$aju7 a prednost posredne publike je u tome #to doga$aj mo4e posmatrati putem sredstava
masovne komunikacije bilo gdje u svijetu8
PUBLIKA I SRODNI POJMOVI
Publiku treba ra%likovati od dru#tveni1 kategorija kao skup pojedinaca koje
posmatramo kao dru#tvenu cjelinu8 Aru#tvena kategorija ne ukljuuje me$usobno djelovanje
i%me$u pojedinaca koji je sainjavaju8 .ocijalni agregat je skup linosti koje su pove%ane
fi%ikom bli%inom7 ali me$u kojima nema reciproni1 komunikacija7 ili su one slabe8 Po
tome se agregat ra%likuje od socijalne kategorije kod koje linosti ne moraju biti u fi%ikoj
bli%ini i od grupe7 kod koje me$u linostima postoje reciprone komunikacije8 3no#tvo ljudi
koji su jedni drugima fi%iki bli%u sainjavaju dru#tvene skupove8
.portska ekipa na terenu je grupa7 navijai koji se nala%e na stadionu su agregat7 a
ljubitelji sporta predstavljaju kategorije8 .pecifinost socijalnog agregata karakteri#e>
@inosti7 koje ga ine7 su anonimne i po pravilu su strane jedna drugoj?
(gregat nije organi%ovan7on obino nema strukturu sa 1ijerar1ijom socijalni1
polo4aja i funkcija?
U njemu postoje samo ogranieni socijalni dodiri i%me$u linosti7 iako je
nji1ova fi%ika bli%ina velika?
U okviru socijalnog agregata je mogu6a lak#a modifikacija pona#anja linosti
koje ga ine8
7
"d publike treba ra%likovati masu i gomilu8 asuprot gomili koja obu1vata manje
grupe ljudi slino 1ordi i% predistorijskog perioda7 masa je moderniji termin i o%naava
neprekidne grupe ljudi8
3ase su proi%vod moderne industrije koja ljudima name6e pona#anje serijskog tipa8 Aok
se u gomili ostvaruje spajanje ili jedinjenje mno#tva u jednu %ajedniku akciju7 u masi ljudi su
fi%iki bli%u7 ali objektivno odvojeni jer svako uva svoj integritet8
Prostorno okupljena masa koja je stupila u akciju7 na%iva se gomilom8 Fomilu ini
mno#tvo lica koja su se sluajno srela na istom mjestu8 Pove%ani %ajednikim ciljem i
namjerama koje 4ele ostvariti7 ljudi ukljueni u gomilu pod me$usobnim uticajem se podstiu
i 1rabre8 (ko je reagovanje ra%u%dano7 silovito7 sirovo i krajnje surovo7 onda gomila poprima
destruktivne obrasce CruljeD8
-e#ko6e u definisanju i ra%granienju ra%ni1 vrsta neorgani%ovani1 i slabo struktuirani1
grupa proi%ila%e i% nepromjenljivosti nji1ovi1 karakteristika7 jer jedan oblik mase lako
prela%i u drugi> okupljeni dio neke anonimne i raspr#ene mase mo4e se pretvoriti u gomilu7
publiku7 ili rulju8
POJAM NAVIJA!"
Kada ka4emo navija7 onda mislimo na pripadnike fudbalske ili neke druge publike7 koji
jasno svojim pona#anjem7 svojim odjevanjem7 no#enjem #alova7 %astava i drugi1 navijaki1
obilje4ja poka%uju svoju navijaku pripadnost7 navijai se ra%likuju od obine publike upravo po
toj ekspresiji ; prof8 dr Ara4en @ali67 sociolog sporta8
Postoje tri aspekta navijanja na koje treba obratiti pa4nju>
18 Postoje oni pravi navijai7 t%v8 stara garda7 kod koji1 postoji neki vite#ki kodeks ;
oni 6e navijati i obraunati se sa protivnikim navijaima7 ali ne6e uiniti ni#ta
onom drugom da on i%gubi 4ivot?
8
!8 .a druge strane postoje devijantni navijai7 koji su ma1om mladi ljudi jedva
punoljetni7 koji ne pre%aju ni od ega8 "ni su sami po sebi devijantni i uradili bi to
bilo gdje7 ali njima najprivlanije je na stadionu7 jer to nosi posebnu energiju i
%naaj sa sobom7 a pritom su i %a#ti6eni i sakriveni masom8 -u se javlja ta
kardinalna ra%lika i%me$u pravi1 navijaa7 koji1 je ostalo veoma malo7 i 1uligana8
38 Kad je rije o ekstremnom navijau7 nasilje nema ve%e s doga$ajem na terenu7 ve6
je ono usmjereno ka policiji7 ili protivnikim navijaima <postoji ni% snimaka
kada su postignuti fudbalski golovi7 dok publika tj8 navijai uop#te ni ne gledaju
na teren=8
KLASIFIKA#IJA SPORTSKE PUBLIKE
Klasifikacija publike mogu6a je s ob%irom na njen odnos prema sportistima7 a kao
kriterijum u%ima se i psi1olo#ka bliskost koja se uspostavlja i%me$u sportista i gledalaca8 Eernar
Krati poku#ao je da utvrdi tipologiju publike upravo po osnovu pomenute psi1olo#ke bliskosti>
Fledaoci koje sportista po%naje i koji reaguju po%itivno i dobronamjerno?
Fledaoci koji reaguju po%itivno7 ali i1 sportista ne po%naje?
Fledaoci koji pasivno posmatraju aktivnost sportiste7 be% odre$eni1 reakcija koje
nisu upu6ene na njegovu adresu?
Fledaoci koji negativno reaguju na aktivnost sportiste?
Fledaoci koji ne poka%uju i%ra%it interes <ravnodu#ni su= %a aktivnost sportiste8
9
. ob%irom na nerede koji su sve uestaliji na sportskim priredbama7 veoma je
interesantna slijede6a tipologija>
!
5anatina publika?
Fomila koja 4eli pobjedu?
*a%u%dana gomila?
Polari%ovana publika8
5anatinoj publici pripadaju buntovnici7 %anesenjaci sporta7 kojima 4ivot i%gleda
be%naajan u pore$enju sa u%bu$enjem na stadionu8 "vaj tip publike sainjavaju %aneseni ili
C6aknutiD7 koji su bukvalno ludi %a nekim sportom8
CU savremenom dr#tvu sport je prostor pra4njenja7 mjesto osloba$anja agresivnosti8
0e%a koja se utemeljuje i%me$u aktera i gledaoca prerasta u svojevrsnu solidarnost7 sportsko
CmiD7 koje obu1vata sportiste i navijae i sportski spektakl kao ma#inu %a proi%vodnju jaki1
u%bu$enja %a sve8 ,%me$u publike i sportista utemeljava se vrsta ugovora o u%bu$enju8
.portisti moraju da pru4e gledaocima pre6utno dogovorenu koliinu luenja adrenalina8 ,sto
tako sportsti %a1tijevaju od publike da bude dobra publika7 dobar aktivni sei%mograf8D
Uostalom sportisti esto pri%naju da dobra publika utie da preva%i$u sami sebe7 dok i1
1ladna publika ometa8 avijai mogu da utiu na igrae svojim gromoglasnim navijanjem7
kako na svoje igrae tako i na protivnike7 a da toga nisu ni svjesni8
Publika je emocionalna mistina sveanost7 masa u fu%iji7 simboliki sistem
rituali%ovanog7 dakle dru#tvenog nasilja8
Fomila koja 4eli pobjedu djeluje spontano u nekoj vrsti anominog protesta7 koji
o%naava sna4an osje6aj bespomo6nosti onda kada ponestanu norme u sklopu sa kojima se
mo4e organi%ovati i strate#ki efikasno voditi protest7 kako bi se postigao 4eljeni cilj8
Fledaoci se mogu osje6ati prevarenim? odluke do4ivljavaju kao suprotne fer;pleju7 #to ima
%a posljedicu demorali%aciju i gubljenje sopstvenog ja8 Panika mo4e biti i%ra% takve
demorali%acije8
2
Ejelajac7 .87 .port i dru#tvo7 5P32K7 .plit7 !))/8
10
.portska publika postaje ra%u%dana gomila kad dovoljno veliki broj osoba biva toliko
i%van sebe da ugro4ava preostali dio gledali#ta7 daljni tok igre ili samu vrstu sporta8 .voje
raspolo4enje ra%u%dana gomila i%ra4ava nagonski8
.port je postao jedan od glavni1 u%roka internacionalnog suparni#tva8 0r1unski sport
je samo drugaiji i%ra% u%roka koji su stvorili i stvaraju nacionali%am8
ULOGA PUBLIKE U SPORTU
Publika je legitimni akter sportskog takmienja bilo koje vrste7 jer su sportska
takmienja javna8 .portsko takmienje nije samo sportski spektakl7 nego i dru#tveni doga$aj u
kojem dola%i do integracije pona#anja publike i slu4beni1 aktera igre8
Publika esto 4eli intervenisati na takmienju podr#kom svojoj ekipi ili sportisti7
omalova4avanjem suparnike ekipe i protestom protiv sudijski1 odluka8 -o dodaje
dramatinost takmienju koje je ionako dramatino u samoj igri na terenu8
U publici su najuoljiviji ekstremni navijai koji nisu toliko %ainteresovani %a samu
igru koliko %a utakmicu kao socijalni doga$aj7 odnosno spektakl8 ji1ove %ajednike
karakteristike su to da su mladi7 uglavnom su mu#kog pola7 ve6inom idu u #kolu i slino8
ji1ovo pona#anje se mo4e objasniti i% specifini1 ra%vojni1 osobina i dru#tvenog polo4aja
mladi17 odnosno dru#tvena marginali%ovanost7 #to uka%uje na nemogu6nost uticaja na
dru#tveno va4ne odluke7 iskljuenost i% profesionalne podjele rada i time %avise od roditelja8
U fa%i su potrage %a vlastitim identitetom7 pa eksperimenti#u sa dru#tvenim ulogama <a
time i pona#anjem=7 sna4no i%ra4avaju emocije itd8 "snova nji1ova djelovanja je ve%anost %a
klub7 na emu grade svoj identitet8 .tadion im je prilika %a poka%ivanje7 predstavljanje i
i%ra4avanje sebe8 -ome slu4i i nasilje7 koje je ve6inom ritualnog karaktera8 ,maju ambicija i da
nji1ove akcije na stadionu dobiju #iri odjek u dru#tvu7 tj8 dobiju politiku konotaciju8
11
NEGATIVNE POJAVE U SPORTU
.port ima %a cilj da socijali%uje ljude7 da ra%vija i promovi#e kuluturne vrijednosti7 jaa
komunikaciju7 poduava7 gradi temelje vrijednosti7 promovi#e toleranciju7 #iri ra%liitost po
ra%nim osnovama <vjerskoj7 kulturnoj7 politikoj7 rasnoj7 seksualnoj itd8=8 .port je bio i uvijek 6e
biti u slu4bi formiranja moralnog karaktera novi1 generacija kro% reafirmaciju fer;plaG;a i
sportskog karaktera8
3e$utim7 danas u na#im dru#tvima svakodnevno smo suoeni sa drastinim primjerima
nasilja u sportu8 *a%log toga je injenica da 4ivimo u vrijeme nasilja i nasilju vremena8 a djelu
je fi%iko nasilje7 nasilje nad vrijednostima7 nasilje nad prirodom7 samim sobom7 nasilje u
politici7 politika nasilja nad istinom7 nasilje nad mi#ljenjem7 djecom7 4enama7 demokratijom8
-ako susre6emo i nasilje u sportu7 kao jednu od negativni1 pojava u sportu8
NASILJE U SPORTU
asilje u sportu7 sportsko nasilje7 odre$uje se kao pona#anje koje i%a%iva #tetu7 javlja se
nasuprot pravilima sporta i nije niukakvoj ve%i sa takmiarskim pravilima sporta8 @eonard
uoava dva oblika agresije u sportu> instrumentalnu agresiju7 kao neemotivnu i besciljnu i
reaktivnu agresiju7 kao onu kojima istaknutu emocionalnu komponentu7 sa ciljem da prou%rokuje
#tetu8 asilje u sportu nastaje kao re%ultat reaktivne agresije8
3
asilje u sportu mo4e obu1vatiti
prijetnje7 fi%iko povre$ivanje ili dovesti do 1aotini1 tua7 kako i%me$u sportista7 trenera7
navijaa7 gledalaca7 roditelja mladi1 sportista7 ili ak me$usobno8 U tuama se upotrebljavaju
boce od alko1ola7 improvi%ovano oru$e umjesto no4eva7 sjedi#ta i oluci sa stadiona i dr8 3ogu6e
je i%dvojiti nekoliko oblika nasilja u sportu7 u odnosu na pokretae nasilja> nasilje od strane
sami1 sportista7 nasilje od navijaa7 nasilje od strane roditelja i ritualno nasilje8 asilje u sportu
vr#e prvenstveno sami sportisti8 U takmiarskim sportovima <fudbal7 ko#arka7 ili bej%bol= mo4e
biti primjenjivana agresivna taktika7 ali se primjena nasilja smatra istupanjem i%van okvira onoga
3
-ripkovi68 387 asilje u sportu kao segment nasilja u dru#tvu7 Aefendologija broj 1)7 Udru4enje defendologa *epublike .rpske7 Eanja
@uka7 !))18
12
#to se smatra dobrim pona#anjem sportiste8 Kontaktni sportovi7 poput fudbala7 ragbija7 boksa7
mje#oviti1 borbeni1 vje#tina7 rvanja i vaterpola7 sadr4e i%vjestan nivo fi%ikog nasilja7 ali i
ogranienja i sankcije %a eksten%ivnu primjenu snage8 .portisti pribjegavaju nasilju nekada sa
jasnim ciljem da povrijede protivnikog igraa7 a nekada samo radi %astra#ivanja7 sve u cilju
pobjede8 Pojedinani ili grupni doga$aji nasilnikog karaktera mogu biti dio taktike igre trenera7
ili sami1 sportista8
Fledaoci;navijai predstavljaju poseban predmet pa4nje istra4ivaaHkriminologa8 asilje
od strane fanova datira jo# i% doba starog *ima7 kada su navijai timova trkaki1 koija pravili
mete47 koji se &318 godine %avr#io ubistvom8
.cene nasilja na sportskim doga$ajima nisu se promijenile7 osim u i%gledu aktera i
kori#6enju rekvi%ita8 aime7 osnovno je pitanje da li navijai podstiu nasilje igraa7 ili ga
reflektuju8 Fledaoci H navijai primaju uputstva od igraa7 trenera7 navijaica i drugi1 uesnika u
sportskom doga$aju8 .vijest o dru#tvenom identitetu i samopo#tovanju gledalaca esto proistie
od samog sportskog tima8 admetanje omiljeni1 igraa ini jedan od elemenata identifikacije8
Frupna solidarnost saigraima i trenerima vodi ka sagledavanju suparnikog tima kao
neprijateljskog7 pot1ranjuje mr4nju prema Ctu$inimaD i%van sopstvene grupe i dalje7 prema
nji1ovim pristalicama7 koji pripadaju geografski odre$enoj lokalnoj7 etnikoj grupi7 ili dru#tvenoj
klasi8 Postupci fudbalski1 1uligana u 0elikoj Eritaniji osamdeseti1 godina pro#log vijeka
kulminirali su vi#estrukim gubicima 4ivota na stadionu +ej%el 198&8 godine8 Poslije toga7 0elika
Eritanija je bila udaljena i% klupski1 evropski1 takmienja na period od #est godina8 Aanas je
nivo nasilja7 koji se ve%uje u% fudbal7 %natno smanjen u 0elikoj Eritaniji8 *oditelji sportista7
tako$e7 mogu biti nasilni8 eki od nji1 o#tro prekorijevaju ili udaraju trenere7 druge igrae i
13
nji1ove roditelje8 Arugi kinje sopstvenu djecu7 ka4njavaju i1 #utiranjem7 ili i1
obmanjuju po1valama i o1rabrenjima8
OBLI#I NASILJA I NEDOLI!NOG PONA$ANJA NA SPORTSKIM
DOGAAJIMA
5i%iki napad %a uesnike sportske priredbe7
5i%iki obraun i%me$u uesnika sportske priredbe7
Eacanje na sportski teren ili u gledali#te predmeta koji mogu da
ugro%e 4ivot7 fi%iki integritet7 ili imovinu7
,%a%ivanje mr4nje7 ili netrepljivosti7 koja mo4e da dovede do
fi%iki1 sukoba uesnika?
"#te6enje sportskog objekta7 opreme7 ure$aja7 i njegovi1
instalacija7
,%a%ivanje nereda prilikom dolaska7 odlaska sa sportskog objekta7
ili u samom objektu7
*eme6enje toka sportske priredbe7 ili ugro4avanje be%bjednosti
njeni1 uesnika7
eovla#6eni ula%ak u sportski teren7
eovla#6eni ula%ak u slu4bene prostorije i slu4bene prola%e objekta7
na kome se odr4ava sportska priredba7
Uno#enje i upotreba alko1olni1 pi6a7 ili opojni1 sredstava7
Uno#enje i upotreba pirote1niki1 sredstava u sportski objekat7
kao i drugi1 predmeta kojima se mo4e ugro%iti be%bjednost
uesnika ili ometati njen tok7
14
eovla#6eni ula%ak u dio gradili#ta sportskog objekta7 koji je
namjenjen protivnikim navijaima8
UZRO#I NASILJA NA STADIONIMA
asilje je kod nas #iroko rasprostranjeno u svim sferama dru#tvenog 4ivota8 e mo4emo
a da ne pomenemo posljedice skora#nji1 ratova7 te posljedice i%olacije od svijeta8 Kada se ovome
dodaju neima#tina7 ne%aposlenost7 op#te ne%adovoljstvo dru#tva7 onda nije ni udo #to je nasilje
postala na#a svakodnevnica8
3ladima koji odrastaju u takvoj atmosferi7 ukljuuju6i i neku vrstu i%olacije7 jer nemaju
mnogo mogu6nosti da putuju po svijetu <istina je da nam sad nisu potrebne vi%e7 ali opet
nemamo dovoljno novca %a putovanja=7 nasilje postaje neka vrsta subkulturnog simbola7 ventila
%a pra4njenje frustracija i me1ani%am kojim te4e7 da nasuprot %vaninom7 uspostave svoj princip
pravde i sistem vrijednosti8 0lasti7 ne samo da su nemo6ne da sprijee vandali%am7 ve6 su i
odgovorne %a stvaranje ovakvog ambijenta8 Iak bi se moglo re6i da ispadi 1uligana u i%vjesnoj
mjeri odgovaraju vlastima7 jer se time skre6e pa4nja sa drugi1 problema8
Na%i&'e 'e u(ra)e*+ u %a, %-+rt i u *'e(+.u +r(a*i/a0i+*u *a1(ra1*'u8
4
Aok se na
jednoj strani sportisti obuavaju %a agresivnost7 na drugoj se Jorgani%aciona nadgradnjaK
kriminali%uje7 bilo da kriminalci preu%imaju pojedine klubove7 bilo da oni koji vode klubove
postaju kriminalci8 .kora doga$anja u na#em fudbalu to potvr$uju8 amje#tanje utakmica7 lo#e
su$enje i novac su jedni od naje#6i1 faktora koji utiu na nasilje8
KNekada su ginuli oni u arenama, a zaraivali oni na sjeditima, a sada ginu oni u
publici, a zarauju oni koju su na terenu8K
.tariji sportisti vjeruju da je nasilje sastavni dio sporta i u%vra6aju nasiljem na nasilje7
dok su kao dominantni oblici nasilja identifikovani vrije$anje7 psovanje i nasrtanje na igrae i
sudije7 varanje i svjesno kr#enje pravila7 a poseban paradoks je to #to treneri sportiste ka4njavaju
dodatnim vje4banjem8
4
-ripkovi68 387 asilje u sportu kao segment nasilja u dru#tvu7 Aefendologija broj 1)7 Udru4enje defendologa *epublike .rpske7 Eanja
@uka7 !))18
15
Vi1&'i.+ 'e 1a %u ,&a1i &'u1i u .e&i2i, -r+3&e,i,a /3+( *e+%t.ari.a*'a 4e&'e*+(
%tatu%a i +1(+.ara'u5e( i1e*titeta8 U odsustvu rje#enja %a ta dva plana7 sve #to je dostupno
postaje i pri1vatljivo8 -ra4enje odgovornosti oni1 koji su omladinu doveli do stanja be% statusa i
be% identiteta je jednako borbi sa vjetrenjaama8 Ar4ava7 ostvaruju6i save% sa
Cnajproduktivnijom generacijomD <onima i%me$u 3& i &) godine=7 dislocira omladinu i stariju
generaciju na periferiju socijalnog i politikog interesa ; stradaju oni koji nisu u#li u svijet rada i
oni koji su u tom svijetu ve6 i%rabljeni8 Ar4ava je ne%ainteresovana %a ure$enje stanja u sportu8
Me1i'i %u 'e1a* +1 -ute.a 6*+r,a&i/a0i'e67 -a i &e(iti,i%a*'a *a%i&'a8 "ni svojim
i%vje#tavanjima dovode do toga da se nasilje smatra neim uobiajenim i normalnim7 a publika
se navikava na nasilje8 -akav status 1uliganskog nasilja olak#ali su njegova op#ta vidljivost7
pogodnost %a podi%anje moralne panike i uticaj koji ima na javnost <u direktnoj ve%i sa ve6om
gledano#6u -0 emisija ili ve6im tira4om novina koje o tome pi#u=8
9e%ik7 koji koriste treneri i sportski novinari7 vidljiv je doka% nasilnog karaktera sporta i
njegovi1 interpretacija8 Iesto je tu rije o militarnoj terminologiji koja vrvi od krvi i
krvolonosti7 od CmetaforaD koje gotovo da %agovaraju fi%iku likvidaciju protivnika7 a sve to
kro% formu %alaganja %a borbenu igru8
Na%i&'e *a %ta1i+*i,a 2a+ .i1 -+&iti82+( -+*a9a*'a: Pojedinac7 nala%e6i se okru4en
gomilom na stadionu7 dobija nesavladiv osje6aj mo6i7 koji mu dopu#ta da se preda nagonima
koje bi7 da je sam7 sigurno obu%dao8 JGomila je bezimena, a dosljedno tome i neodgovorna;
osjeaj odgovornosti, koji uvijek sputava pojedince, potpuno nestaje8K
.vaki osje6aj koji postoji u gomili je %ajedniki7 jednako usa$en u svakog pojedinca koji
se nala%i u njoj8 -ime on postaje nera%dvojivi dio grupe7 bilo kakva protivrjenost i%me$u njega i
grupe je nemogu6a7 %naaj grupe i njenog ouvanja se stavlja i%nad %naaja jednog CobinogD
pojedinca8 .vaki drugi stav bi se smatrao i%dajom grupacije8
Pojedinac7 tj8 konkretno navija7 nije vi#e svjestan svoji1 djela8 Iak i pod najbla4om
sugestijom grupe7 on 6e se u potpunosti povinovati i krenuti u vr#enje najsuroviji1 akata8 "vaj
uticaj na pojedinca7 Fistav le Eon <francuski naunik= poredi sa 1ipno%om7 me$utim7 efekat je
mnogo jai8 U na#em sluaju7 sugestija je ista %a sve7 te ona postaje svobu1vatna i nei%bje4na8
16
CTo nasilje je prije svega politiko, pa se onda iz politikog nasilja delegiralo na pravno i
na ekonomsko nasilje, da bismo danas dobili nasilje na stadionima. Ne treba zaboraviti da su
stadioni arena drutva, preko koji se preliva i oslikava na drutvo ove zemlje sve ono to se u
njoj zbiva. !anas imamo mladu generaciju, ili populaciju, kojoj je oko "# godina, koji su u
izvjesnom smislu odrasli samo u raznim oblicima kon$likata i nasilja. %ni zaista ne znaju za
neto drugaije ili vrijednije& rijei su sociologa7 profesora .ali1a 5oo8
asilje na stadionima7 ne samo da ima politike u%roke nastanka7 ve6 je i svaka
posljedica takvog nasilja politika8 3r4nja prema policiji7 strancima7 prema drugaijem ;
specifian je lajtmotiv nji1ovog ekstremi%ma> ekstreman u navijanju7 ekstreman u politici ;
ekstreman svagdje i u svemu8
Problematine navijake grupe su esto manipulisane od strane politiki1 partija7
naje#6e od oni1 desniarski18 "vi navijai koje smo apostrofirali kao problematine7 su samo
i%vo$ai radova oni1 koji su 1tjeli da i1 upotrijebe i %loupotrijebe8 0last je uvijek borba %a mo68
-ada se koriste sva sredstva7 pa i najgora8 9asno je da pojedine politike stranke o%biljno raunaju
na navijae kao na %naajno birako tijelo7 #to se esto lako mo4e primijetiti8 0ladin .avjet %a
borbu protiv nasilja u sportu %akljuio je da su fudbalski klubovi glavni krivci %a probleme koje
prave neki navijai jer7 kako je navedeno7 postoji sprega tako%vani1 navijaa sa upravama
klubova7 koji tom ve%om ostvaruju svoje interese8
RTVE NASILJA NA STADIONIMA
'rtve nasilja se mogu podijeliti u grupe>
"rgani reda <policija=?
:tnike manjine i
.tranci8
,% ove podjele mogu se uvidjeti glavne odlike ove vrste nasilja8 0r#ioci nasilja7 navijai7
su protiv sistema7 protiv organa reda koji bi i1 ograniavali8 "vdje dola%i do i%ra4aja anar1istika
17
ideologija ; te4nja ka slobodi koju ne ograniava vlast7 slobodi u kojoj se po#tuju samo norme
koje je grupa formulisala8 Konkretan primjer 4rtve ovog nasilja je policajac na utakmici7 koji je
bio 4ivotno ugro4en7 jer mu je navija gurnuo baklju u usta7 a ostali ga tukli8 Kasnije 6e taj
navija dobiti oreol muenika u% pomo6 grafita KPravda %a Uro#aK8
:tnike manjine su i van stadiona meta diskriminacije7 ali od strane navijaa i meta
nasilja8 acionalistika i #ovinistika ideologija je itekako ugra$ena u navijake strukture8
&
.tranci7 kao nepo4eljni7 strani pla6enici7 ulje%i7 tako$e su meta navijakog nasilja8
.kora#nji sluaj krajnje brutalnog ubistva francuskog navijaa Erusa -atona7 poka%uje da uop#te
nije potreban povod da bi ra%ulareni navijai reagovali7 ob%irom na to da je 4rtva mirno sjedila u
ba#ti kafi6a8 9edini ra%log je bio #to je navija protivnikog tima8 aoigled prisutni17 be% ikakve
savjesti i kolebanja7 pretukli su ga i bacilli sa visine od oko 4 metara8
NAVIJA!I U SVIJETU
Le%deseti1 godina u 0elikoj Eritaniji je Jro$enoC navijanje8 3ase mladi1 ljudi i%
ljubavi prema fudbalu7 su dola%ile na tribine i to i%a gola7 jer su ula%nice %a ta mjesta bile
najjeftinije8 -ako su sastavni dio svake utakmice postali pjesma7 #alovi7 barjaci i slino8
3e$utim7 moramo imati na umu i drugu stranu medalje8 :ngleski navijai su %aetnici
nasilja koje je danas prisutno na stadionima7 utakmicama7 odnosno sportskim doga$ajima8
:ngle%ima7 kao tradicionalno ratobornom narodu7 utakmice su poslu4ile kao osnov da se
sukobljavaju7 prije svega u @ondonu8 a poetku to se ogledalo kro% sukobljavanje jednog
dijela grada sa drugim7 #to je dovelo do toga da su na fudbalskim utakmicama i%a imena kluba
stajali najodva4eniji lokalni momci7 koji su u svakom momentu bili spremni na sukobe8 Kada
se spremnosti na sukobe doda i anglosaksonska sklonost ka alko1olu7 dobijamo ra%ularenu
masu koja postaje prava napast i ru#i sve pred sobom8
5
-ripkovi68 387 asilje u sportu kao segment nasilja u dru#tvu7 Aefendologija broj 1)7 Udru4enje defendologa *epublike .rpske7 Eanja
@uka7 !))18
18
Kako su engleski klubovi sedamdeseti1 godina dominirali evropskim takmienjima7
navijaima sa ostrva je bilo omogu6eno da svoje JaktivnostiC pro#ire i na me$unarodna
putovanja8 . ob%irom da je standard u 0elikoj Eritaniji uvijek bio vi#i nego u ostatku :vrope7
imali su mogu6nost da putuju7 da prate svoje klubove i na taj nain se nasilje Ji%vo%iloC i%
0elike Eritanije8
198&8 godine na finalu Kupa #ampiona u Eriselu7 dogodila se velika tragedija na
utakmici i%me$u 9uventusa i @iverpula8 -ada je poginulo 39 navijaa7 #to je bilo posljedica
incidenata i%a%vani1 na stadionu od strane navijaa engleskog kluba8 akon ovog nemilog
doga$aja7 U:5( je reagovala i ka%nila klubove i% :ngleske7 te i1 udaljila sa takmienja
naredni1 pet godina8 Premijer 0elike Eritanije7 3argaret -aer7 je tada otpoela 4ustru borbu
protiv pojave fudbalskog 1uliganstva u svojoj dr4avi8
/
ajve6i uticaj tokom sedamdeseti1 godina7 pa sve do osamdeseti1 godina7 na navijae
su imali :ngle%i7 a dalje od sredine osamdeseti1 godina7 uticaj svjetski1 ra%mjera na navijae
su imali ,talijani8
,talijani7 po%nati kao estetski nastrojeni7 mnogo vi#e pa4nje su posve6ivali organi%aciji
i scenskom nastupu8 a tribinama su pravljeni pravi spektakli koji su dokumentovani
fotografijama7 tako da su u ,taliji navijaki ratovi %apoeli7 prije svega7 osnovama estetike8
Usljed mnogi1 faktora7 danas su stvari u navijakom svijetu drastino promijenjene8
"staje injenica da su ,talijani i :ngle%i naj%aslu4niji %a stvaranje navijakog pokreta koji
predstavlja najra%vijeniju supkulturu me$u mladima u itavom svijetu8 avijanje postaje
prepo%natljiv nain 4ivota8 U bilo kom gradu na ulici mo4ete prepo%nati navijaa po stilu
oblaenja8 Frafiti na %idovima 6e vas jasno uputiti na ijoj JteritorijiC se nala%ite7 a nji1ova
uestalost poka%uje koliko su lokalni navijai aktivni8 .vake nedjelje milioni mladi1 se odriu
brojni1 stvari kako bi ispratili svoj omiljeni klub8
Aa napomenemo7 navijai u Kanadi se tuku7 u .(A se pale baklje7 a (ustralija je ve6
odavno po%nata po tome da na stadionima esto dola%i do etniki1 nemira8 (ko se i%u%mu
:vropa i 9u4na (merika7 gdje tradicija aktivnog navijanja postoji vi#e od etrdeset godina7
6
Iasopis J:picentar @udilaC7 br83)8
19
.jeverna (frika i ,stona (%ija imaju mnogo bolju scenu nego #to neko neupu6en mo4e i da
pretpostavi8
9apanci7 s ob%irom da sve rade pedantno i temeljno7 su i pjevanje i i%gled na tribinama
uspjeli da dovedu do perfekcije8
U ,ndone%iji navijai mnogo podsje6aju na navijae sa Ealkana i% perioda osamdeseti1
godina8 Pjevanje je savr#eno7 dok se isto ne mo4e re6i i %a i%gled na tribinama7 a indcidenti su
uglavnom neplanirani7 mada u njima uestvuje mnogo ljudi8
AGRESIVNOST PROFESIONALNOG SPORTA
.avremeni profesionalni sport skoro da ne mo4e opstati be% uporne borbe %a
uspje1om7 re%ultatskim rekordom7 ujedno i dru#tvenim presti4om7 te time dana#nji sport ne
mo4e be% agresivnog napada i kori#tenja latentni1 i otvoreni1 metoda i sredstava u svr1u
dola4enja do planiranog cilja8
(gresivna igra je postala vrlina savremenog sporta7 koja se javno afirmi#e8 "na se ne
odnosi samo na ofan%ivnu7 nego i na defan%ivnu utakmicu ili takmienje7 odnosno %asnovana
je na borilakom nagonu koji se prvo i%ra4ava na strategiji onemogu6avanja po svaku cijenu
protivnika da do$e u #ansu koja vodi do pobjede8 Aakle7 prvo se postavlja %adatak na odbrani
B iskljuivanje gubitka7 pa onda na strategiji da se i kro% Jiglene u#iC do$e do pobjede8 -akva
kalkulativnost je opasna %a ljepotu igre7 ali %a ovjekov fitiolo#ki organi%am kao tajnu fi%iku
sposobnost %a bavljenje sportom7 %bog vjerovatni1 te1niki1 povreda8
.port je postao oblik industrijske robe i postaje mukotrpan rad i to be% slobodnog
vremena7 gubi se spontanost igre kao i mogu6nost %abave u toku i poslije JigreC8 9edino #to
postaje va4no jeste pobijediti i to utoliko vi#e ukoliko je protivnik bolji8 Aa bi se agresija
manifestovala mora postojati nesumnjiv i%vor energije u ovjeku8 Kod sportista se javlja
nagomilana energija koja se u borbenim igrama pra%ni agresivnom igrom7 dok kod vatreni1
20
navijaa7 nagomilano ne%adovoljstvo nji1ovom svakodnevnom eg%istencijom7 eksplodira na
stadionima8
KOMER#IJALIZA#IJA I SAVREMENI FUDBAL
5udbal je nastao kao %abava %a #iroke narodne mase i igrao se u interesu naroda8 Aanas
fudbal slu4i u svr1u komercijali%acije i slu4i kao nain da se narodu Ji%vuku pareC8 .portska
strast pretvorena je u profitabilan bi%nis7 na kome %ara$uju marketin#ke agencije7 proi%vo$ai
sportske opreme7 televi%ijske stanice7 vlasnici klubova i mnogi drugi8
ekada je fudbalski klub predstavljao jedan grad i jednu odre$enu grupu ljudi8
5udbaler je %apoinjao i %avr#avao karijeru u jednom klubu <istom klubu=8 ije mogao ni da
sanja koliko 6e njegovi potomci jednog dana %ara$ivati na tom istom JloptanjuC8 ije mijenjao
sredinu radi svoji17 bilo koji17 lini1 interesa7 jer je to smatrao kao i%daju7 a i nije 4elio da
i%nevjeri ljude i% svoje okoline8 Aanas je situacija potpuno drugaija i sve se %asniva na
interesu8 5udbalerima je nekada jedina 4elja bila osvajanje trofeja7 a danas se sve vrti oko toga
ko 6e J%grnutiC ve6u svotu novca od ra%nora%ni1 ugovora8 Ao4ivljavaju se kao potro#na roba7
danas igraju %a jedne7 sutra %a druge7 naravno ast i%u%ecima koji1 je jako malo8 ,% tog ra%loga
rijetko na kojoj utakmici mo4ete uti skandiranje imena fudbalera8
7
Ula%nice na fudbalske utakmice su imale simboline cijene8 .trategija prodaje je bila
osmi#ljena na nain da se pokrivaju teku6i tro#kovi klubova8 Aanas je situacija i u tom
pogledu drugaija8 Kako je raslo lanstvo po klubovima7 do#lo se na ideju da se ra%vija
Jbi%nisC8 Aanas su vlasnici klubova privatna lica7 pa tako lanarine %avr#avaju u d4epovima
ve6 dobro situirani1 bogati1 vlasnika8
apredak te1nologije je mo4da napravio #tetu pravim navijaima7 jer sada nemaju
potrebu da odla%e na stadione kada sve mogu da isprate putem -0 prenosa8 Usljed toga dola%i
do trke %a spon%orstvo najtrofejniji1 klubova7 jer 6e na taj nain biti primje6eni8 Umjesto da
me$u klubovima postoji ravnopravno sportsko takmienje7 oni najbogatiji se nala%e u
7
Iasopis J:picentar @udilaC7 br83)8
21
favori%ovanom polo4aju7 jer su u mogu6nosti da kupe najbolje igrae7 a onda im uspjesi sa tim
igraima donose novac najbogatiji1 i tako u krug8
3o4e se ste6i utisak da su navijai na tribinama postali teret7 jer televi%ija donosi
najve6i priliv novca8 2a#to bi se novac tro#io na organi%aciju utkmica7 kada ula%nice donose
mnogo manje novca u pore$enju sa nekim drugim i%vorimaM 3e$utim7 #ou ipak nije
kompletan be% publike7 tako da se prona#lo Jrje#enjeC7 ula%nice su poskupile8
Posebnu priu predstavljaju dresovi8 (ko se neki igra malo bolje snala%i sa loptom7 a
pri tome i dobro i%gleda7 taj vi#e nikada ne6e i%a6i na ulicu kao obian ovjek8 a svakom
koraku 6e ga ekati gomile obo4avaoca7 da ne pominjemo medije koji 6e poeti da
i%vje#tavaju i ono #to treba i #to ne treba7 a da ne priamo o tome #ta nas interesuje7 a #ta ne8
aprimjer7 prodati dresovi *eal 3adrida sa imenom Eekama mjere se milionskim tira4em7
cijenu ne6emo ni pominjati888dola%i do ideali%acije i obo4avanja u tolikoj mjeri koja postaje
opsesija8 "vo 6emo naravno pripisati dru#tvu7 koje se nala%i u svijetu poreme6eni1 vrijednosti8
REPRESIJA I NAVIJA!KA SVIJEST
.redinom devedeseti1 godina U:5( je7 u saradnji sa fudbalskim klubovima i
policijom7 osmislila strategiju kako da se %auvijek elimini#u oni navijaki destruktivni
elementi7 koji i%a%ivaju nasilje na stadionima8 *a%log ovome jeste to #to je fudbalskoj publici
bilo neop1odno obe%bijediti %agarantovanu sigurnost8
.istematski se radilo na pripremanju terena da %a navijaa kao subkulturu na stadionu
vi#e nema mjesta7 odnosno poelo se uvoditi sjedenje na svim tribinama8 avijai su u be%broj
situacija bili nepromi#ljeni od ga$anja raketama ka suprotnim tribinama7 pa do besomuni1
fi%iki1 napada na protivnike tabore8 ije bilo milosti7 nije se obra6ala pa4nja da li je neko
slabiji7 da li je sam i slino8 Iesto je dola%ilo do situacija kada su se takve situacije %avr#avale
smrtonosnim is1odima8 "vi sukobi nisu vodili niem dobrom7 osim %adovoljavanju neki1
najni4i1 instikata kod pojedinaca8
22
2bog svega toga je navija u javnosti okarakteri%iran kao Jsiled4ija be% mo%gaC7 a
takva reputacija je dovela do toga da su im se esto pridru4ivali mladi ljudi7 koji ni#ta nisu
osje6ali prema nekom fudbalskom klubu7 koji su pratili i jedini ra%log dolaska na stadione je
bila avantura i Jopasna igraC8 Kako bi se ogradili od takvi1 ljudi7 promi#ljeniji navijai su
poeli da insistiraju na odre$enom vidu pona#anja7 koje su na%ivali (0,9(IK( .0,9:.-8
(0,9(IK( .0,9:.- je prije svega promi#ljeno navijako pona#anje7 koje ne
ugro4ava ne%aintersovane ljude %a me$usobne sukobe7 koje insistira na asnim me$usobnim
sukobima7 tako da poku#ava da garantuje da niko ne6e i%a6i sakat i% odre$enog dvoboja8
Kao prva represivna mjera u 0elikoj Eritaniji uveden je mnogo stro4iji %akon7 koji se
odnosio samo na nasilniko pona#anje ve%ano %a fudbalske utakmice8 :ngleski primjer su
slijedile i ostale evropske dr4ave7 tako da danas i ne postoji dr4ava koja nema poseban i prije
svega neprirodno strog %akon ve%an %a fudbalske navijae8
Pored prestrogog %akona u mnogim dr4avama osnovana su i posebna policijska
odjeljenja koja se bave iskljuivo navijaima8 Policiji su data neopravdano velika ovla#6enja8
3o4da su fudbalske utakmice najbolji primjer nepo#tovanja lini1 sloboda i privatnosti u
ra%vijenim demokratskim dr4avama :vrope8 avijaima je ogranieno kretanje i esto su
primorani da provode vrijeme u %atvorenom prostoru8 Pri prolasku kro% kapije na stadionima
navijaima se %umiraju lica7 sumnjivi se legitimi#u i na taj nain se %astra#uju ne samo oni7
ve6 svi navijai8 U ,taliji navijai7 %a primjer7 i po nekoliko dana prije odr4avanja utakmice7
moraju da prijave u policiji kakve 6e transparente i sa kakvim sadr4ajima imati u toku
utakmice8 Policiji su do te mjere odrije#ene ruke da jednostavno nekoga mogu da okarakteri#u
kao potencijalnog i%grednika i i%reknu mu ka%nu %abrane posje6ivanja sportski1 manifestacija
od jedne do ak pet godina8 "soba kojoj se i%rekne %abrana primorana je da se nekoliko sati
prije poetka utakmice pojavi u policijskoj stanici i tu ostane do %avr#etka iste8
U evropskim %emljama sa ra%vijenom te1nologijom i visokom stopom fudbalskog
nasilja7 uvedene su nominovane ula%nice8 "3,"0(( U@(2,N( %nai obave%u da se7
u% kupovinu karte7 prilo4i lini dokument7 tako da podaci o navijau ula%e u ba%u podataka8
23
Pri ulasku na stadion poka%uje se ula%nica na kojoj se nala%i ime kupca i obave%a da se poka4e
lini dokument kojim se doka%uje identitet8
.tvar je oti#la toliko daleko da7 u pojedinim sluajevima kada 5udbalski save%
procijeni da postoji mogu6nost da do$e do ve6i1 incidenata7 kupovina ula%nica je mogu6a
samo onima koji imaju mjesto boravka u op#tini odigravanja utakmice7 kako bi se onemogu6io
dola%ak gostuju6i1 navijaa8
eke od ovi1 represivni1 mjera su svakako dale re%ultate7 ali ne na nain kako se
oekivalo8 avijai uvijek pronala%e put kako da se prilagode novonastaloj situaciji i nastave
svoje djelovanje8
HULIGANSTVO U SPORTU
+uliganstvo je termin koji opisuje pona#anje koje kr#i pravila dru#tvene norme7 bontona7
%akona i op#te destruktivno pona#anje8 .am termin 1uliganstva dola%i po irskom pre%imenu
+U@,F(7 a pojavljuje se u 0elikoj Eritaniji krajem O0 vijeka7 te opisuje devijantno pona#anje
i nain 4ivljenja ulini1 bandi i pojedinca koje su sainjavali8 -ako$e7 to je termin koji je op#te
pri1va6en i opisuje pona#anje kod pojedinaca i skupina ljudi koji se svojim destruktivnim
pona#anjem ne uklapaju u dru#tvene norme i %akone7 te vandali%uju svoju okolinu8 -akva vrsta
pona#anja danas se pripisuje navijakim grupama i% ra%liiti1 sportova i to naje#6e ekipni17 kao
#to su> fudbal7 ko#arka7 rukomet i 1okej8 2akoni koje kr#e 1uligani su oni op#ti %akoni7 te je %a
nji1ovo kr#enje ve%ano>
18 0rije$anje po ra%nim diskriminacijskim osnovama pojedinaca ili grupe?
!8 5i%iki neredi i nano#enje laki1 ili te#ki1 tjelesni1 povreda7 koje mogu imati i
smrtni1 is1oda?
38 U%nemiravanje javni1 i privatni1 svojina?
48 U%nemiravanje javnog reda i mira?
24
&8 Ugro4avanje op#te sigurnosti upotrebom nedo%voljeni1 sredastava7 kao #to su
upotreba raketa7 baklji i ostali1 lako %apaljivi1 naprava7 koje se mogu smatrati
pirote1nikim sredstvima?
/8 Upotreba %abranjeni1 sredstava7 kao sto su kon%umiranje alko1olni1 napitaka i
upotreba narkotiki1 sredstava?
78 "dvijanje i odr4avanje sportski1 doga$aja7 #to podra%umijeva neovla#6en ula%ak
na sportski teren7 neovla#6en ula%ak u slu4bene prostorije i slu4bene prostorije
sportskog objekta na kome se odr4ava sportska manifestacija8
*a%liite dr4ave su ra%liito okarakterisale i %akonski regulisale 1uligansko pona#anje7 pa
tako postoje ra%liite ka%ne %a takvo pona#anje u obliku>
18 Aru#tveno korisnog rada?
!8 ovani1 ka%ni?
38 2atvorski1 ka%ni od nekoliko dana do nekoliko godina?
48 "granienje kretanja %a vrijeme i odr4avanja dru#tveni1 priredbi?
&8 ,%gonom i progonom %a strane dr4avljane i %abranom ulaska u te %emlje7 ime se
stavljaju na listu nepo4eljni1 u toj dr4avi8
+uliganstvo u sportu prvenstveno podra%umijeva grupu7 ili skupinu ljudi7 koji nanose
#tetu7 bol drugoj protivnikoj grupi7 ili skupini8
8
.ama rije JgrupaC koristi se %a o%naavanje
ra%liiti1 vrsta grupa ljudi8 Pona#anje 1uligana je problem istra4ivanja naunika #irom cijele
:vrope8
8
1ttp>HHPPP8psi1ologijaonline8comHsportska;psi1ologijaH94;prevencija;nasilja;na;sportskim;terenima
25
+uliganske grupe mo4emo svrstati u velike dru#tvene gupe7 jer broje veliki broj lanova7
te predstavljaju kategorije populacije ija %ajednika karakteristika dola%i do i%ra4aja u
pona#anju8 0elike dru#tvene grupe prvenstveno se predstavljaju kao grupe koje u %natnoj mjeri
odre$uju sadr4aj socijali%acije7 te nji1 mo4emo okarakterisati kao i%vore socijali%acije u jednoj
dr4avi koji putem njeni1 agenasa prenose odre$ene norme i naine pona#anja na sve lanove
dru#tva8
U svakoj grupi postoje dominantni polo4aji neki1 lanova grupe kao jedna od
karakteristika strukture gupe8 Pojedinci koji imaju takav istaknut polo4aj7 ili vo$e kako i1 obino
na%ivamo7 postoje u svim struktuiranim grupama7 kao #to su i navijake grupe8 Kada govorimo o
vo$ama mo4emo i1 definisati kao pojedince koji imaju veliki uticaj na ostale lanove grupe i i%
tog ra%loga su veoma va4ni kada se govori o 1uligani%mu8 0o$a je dominantan7 pun
samopo#tovanja7 gdje svoje pona#anje prenosi na ostale lanove grupe i na taj nain kreira
JklimuC pona#anja u grupi8 Ilanovi grupe dobrovoljno pri1vataju uticaj ma kakav on bio8
+uliganstvo u najve6oj mjeri je ve%ano %a pona#anje Jnavijaki1C 1uliganski1 grupa7
koje prate odre$ene sportske klubove7 naje#6e fudbalske i ko#arka#ke7 iako je i na drugim
sportskim doga$ajima %abilje4eno 1uligansko pona#anje8
+uligansko pona#anje ogleda se u vrije$anju po ra%nim diskriminacijskim osnovama
pojedinaca7 ili grupa ljudi8 U Eosni i +ercegovini je po%nato da je na utakmicama visokog ri%ika
esto %astupljeno vrije$anje na nacionalistikoj osnovi7 #to ustvari dovodi do kr#enja osnovni1
ljudski1 prava na slobodu8 9edno od ve6i1 problema 1uliganskog pona#anja su fi%iki napadi sa
26
nano#enjem lak#i17 ili te4i1 tjelesni1 povreda8 -o predstavlja i%niman problem %bog te#ko6e
kontrole na takvo pona#anje i nemogu6nosti njegovog su%bijanja u potpunosti8
Uni#tavanje javne i privatne imovine je veoma est sluaj 1uliganskog pona#anja na
sportskim terenima7 bilo otvorenog ili %atvorenog tipa8 Kada su velike kontrole na ula%ima7
navijai nemaju drugi1 predmeta osim stolica na stadionu7 te im iste mogu poslu4iti %a nano#enje
#tete protivnikim igraima i navijaima8 -u tako$e spadaju i ra%bijanje javni1 objekata7 prije i
poslije utakmice8 -ako$e treba navesti da pljakanje ra%ni1 objekata od strane gostuju6i1
navijaa nije rijetka pojava7 pogotovo u manjim gradovima8
U%nemiravanje javnog reda i mira je veoma karakteristino %a navijake skupine8 Flasno
navijanje i bodrenje %aista je veoma prepo%natljivo7 ali tako$e dovodi do u%nemiravanja javnog
reda i mira7 #to kr#i %akonsku regulativu i doprinosi potvr$ivanju epiteta 1uliganstvo8
NA#IONALIZAM U SPORTU
acionali%am je sveop#ta pojava u svijetu8 Korijeni nacionali%ma se nala%e u
dru#tveno;ekonomskim i ekonomsko;politikim elementima i elementima dru#tvene kulture8
5aktori koji podstiu nacionali%am su brojni7 a to su prioritetno>
i%ak nivo op#teg materijalnog i kulturnog ra%voja?
ivo ra%voja dru#tveno;kulturne svijesti?
*a%voj demokratski1 i politiki1 tradicija?
Postavljanje i rje#avanje nacionalni1 pitanja?
Uslovi vi#enacionalni1 sredina?
"dnos prema manjinama?
Karakter ekonomski1 i politiki1 struktura dru#tva? te
27
Prava ovjeka i gra$anina i druga ljudska i gra$anska prava8
Pojam nacionali%ma se javlja uporedo sa nastankom nacije8 acija je istorijski
formirana stabilna %ajednica ljudi7 nastala na ba%i %ajednice je%ika7 teritorije7 ekonomskog
4ivota i psi1ike konstitucije koja se ispoljava u %ajednici kulture8 .ama rije natio je
latinskog porijekla i o%naava ideju porijekla7 koja je po svojoj su#tini7 ne%avisna od
individualne volje8 "na je specifina narodna %ajednica nastala na osnovi dru#tvene podjele
rada u epo1i kapitali%ma i ona je osnova politiki1 sposobnosti jednog naroda8
acionalna ideja kao ideja kolektiviteta uva4ava rasu7 istorijska prava i tradiciju8 "na
se di4e i%nad pojedinani1 prava individue7 to je %apravo nacionalna dr4ava kojom se brani
jedan narod8
9
acionalna osje6anja su nastala u isto vrijeme kada i nacija8 0eliki uticaj na
stvaranje nacionali%ma ima ideologija8
,deologija ima i%u%etnu snagu da objedini sve klase i slojeve7 #to je %ajedniko
nacionalno blagostanje7 suprostavlja se vanjskom neprijatelju7 protiv koga se treba boriti8
ISPOLJAVANJE NA#IONALIZMA U SPORTU
acionali%am se ispoljava u sportu7 naje#6e u %ajednicama koje sadr4e vi#enacionalnu
strukturu8 Pojava nacionali%ma u sportu uslovljena je karakterom dru#tvenog sistema7 to jest
prirodom dru#tveno politiki1 odnosa8 osioci nacionali%ma u sportu mogu biti odre$ene
institucije i organi%acije politikog 4ivota7 %atim pojedinci7 socijalne grupe7 lanovi uprave
klu; bova i drugi8 *a%lo%i ispoljavanja nacionali%ma u sportu mogu biti ekonomske7 socijalne7
kulturne i politike prirode7 a mogu biti i predrasude7 istorijske %ablude7 ni%ak nivo
individualne kulturne svijesti8 :skalacija nacionali%ma u sportu uslovljena je dejstvom i
uticajem ekstremno;ideolo#ki1 politiki1 struja u dru#tvu i nji1ovim nastojanjem da se po
svaku cijenu popri#te naciona; listikog raspaljivanja strasti prenosi i na podruje sporta8
9
3irovi67 A87 .ociologija7 Uiteljski fakultet u Eijeljini7 (*(;Eeograd7 199/8
28
acionali%am u sportu je politiko sredstvo koje se ubacuje u igru da bi se ostvarili
odre$eni politiki ciljevi vladaju6i1 nedemokratski1 dru#tveni1 struktura8 acionali%am se
prenosi na sve strane sporta7 ak i na vr1unski takmiarsko;profesionalni sport8 ajvi#e je
prisutan kod sportske publike i to kod masovne publike koja se ve%uje %a ko#arku i fudbal8
Po#to sport ne stvara uvijek ra%umijevanje me$u nacijama7 kao posljedica javlja se
nera%umijevanje me$u nacijama7 mr4nja7 a u nekim sluajevima dola%i i do nasilja8 *anije je
fudbal %bli4avao narode i nacije7 a danas je postao nain %a i%ra4avanje nacionalne
netrpeljivosti8 ,%ra4ena 4elja %a u%di%anjem nacije mo4e poni#titi elemente igrakog u sportu i
dovesti do %aga$enja igre8 .avremena sportska takmienja postala su mje#avina politike7
rituala i folklora lokalnog presti4a8 9edan od oblika nacionali%ma u sportu je birokratski
nacionali%am7 koji tra4i oslonac u materijalnim privilegijama7 %loupotrebi i slino7 i uvijek 6e
podrediti sport svojim interesima8
Kao oblik javlja se i malogra$anski nacionali%am8 "n se pojavljuje u cijeloj strukturi
sporta7 od uprave7 politike7 pa do sami1 sportsi1 stvaraoca7 a i%ra4ava se kro% ni%ak nivo
kulturne i demokratske politike svijesti7 ispoljavanje ekstremnog nacionali%ma i nasilja7 #to
%nai da ne postoji stvarni i dublji interes %a sport8 .pomenu6emo i patrioti%am kao jedan vid
romantinog nacionali%ma7 u kome je i%ra4ena ljubav prema sportu7 klubu7 narodu i naciji7 ali
u kome nema elemenata mr4nje7 %loupotrebe i nasilja8 A4ord4 "rvel smatra da se patrioti%am
ne smije porediti sa nacionali%mom8 Pod patrioti%mom mislim na privr4enost odre$enom
mjestu i odre$enom nainu 4ivota7 %a koje ovjek vjeruje da su najbolji na svijetu7 ali kod
njega ne postoji 4elja da i1 nametne8
TERORIZAM U SPORTU
Pod dejstvom op#te euforije nacionali%ma i strukturalni1 ekonomski1 promjena prijetnje
teroristikim aktivnostima sve su uestalije8 5aktor ri%ika odr4avanja sportski1 priredbi
me$unarodnog karaktera i%bija na prvo mjesto koncepcija organi%acije7 %bog velikog broja
uesnika7 prisustva medija i dr8
29
U osnovi7 i%a teroristiki1 aktivnosti i akata nasilja u sportu7 naje#6e u otvorenom ili
prikrivenom vidu7 stoje odgovaraju6i politiki motivi i sadr4aji7 i%ra4eni u ekstremnim
nacionalistikim projektima7 separatistikim te4njama7 ekstremnim ideolo#kim strujama i
radikali%ovanim politikim pokretima8 U pogledu formi u kojima dola%i do i%ra4avanja nasilja i
terori%ma u sportu ra%likujemo akte individualnog i grupnog terora7 dr4avni teror i me$unarodni
teror8
-erori%am kao pojam ima ra%liita %naenja7 %avisno o potrebama interpretacije8 Pa#anski
u Q.avremenim kamika%amaR istie vi#e ra%liiti1 definicija terori%ma> JU politikom smislu7
kao akciju nasilja7 koja se podu%ima u politike svr1e7 radi %astra#ivanja i bespo#tednog slamanja
otpora onoga prema kome se vr#iC? JAoktrina i metoda borbe %a odre$ene ciljeve sistematskom
upotrebom nasiljaC? JPolitika borba putem individualnog teroraC? J.istematska upotreba
i%u%etni1 mjera nasilja da bi se postigao politiki cilj7 koje jedna politika organi%acija i%vr#ava
da bi ostavila utisak na narod i stvorila stanje nesigurnostiC8
.portske manifestacije su posebno interesantne %a teroristike napade7 jer se na njima>
"kuplja veliki broj sportista7 sportski1 radnika i navijaa?
Prisutna su sredstva informisanja koja 6e prenijeti efekte napada?
U pravilu prisutni i dr4avni funkcioneri?
Iesto su me$unarodnog karaktera7 te
2bog velikog i specifinog prostora7 te prisustva velikog broja uesnika7
organi%atoru i be%bjednosnim agencijama te#ko je obe%bijediti potpunu kontrolu8
-eroristike organi%acije ili grupe7 s1odno me$unarodnom odre$enju terori%ma7
usmjeravaju svoje destruktivne aktivnosti na civilne ciljeve7 u svr1u nano#enja gubitaka ili
i%a%ivanja stra1a i nesigurnosti kod civilnog stanovni#tva7 radi davanja poruka vladama o
va4nosti ispunjavanja nji1ovi1 radikalni1 ciljeva i% politiki17 vjerski1 ili slini1 dru#tveni1
ubje$enja8 -erori%am je krivino djelo i ne mo4e se opravdati ni u kakvim okolnostima8 Prilikom
napada teroristi naje#6e biraju objekte od vitalnog %naaja %a civilno stanovni#tvo7 kao i mjesta
30
masovnijeg okupljanja8 .vakako me$u teroristike mete mo4emo svrstati i sportske
manifestacije8 Prvi teroristiki napad takve vrste jeste onaj koji se dogodio na "limpijskim
igrama u 3unc1enu 197!8 godine8 *ije je o napadu osmorice arapski1 terorista na i%raelske
sporta#e7 u kojem je poginulo 11 olimpijaca8 .portski doga$aji7 iako i%nimno osigurani7 sve vi#e
su meta terorista kako kro% istoriju7 #to 6emo naknadno pomenuti7 tako i u budu6nosti
predstavljaju veliku prijetnju8 Aefinisanjem terori%ma7 terorista i naina funkcionisanja
teroristiki1 organi%acija7 mo4emo uvidjeti Jslabe takeD i i%na6i rje#enja7 kojima bismo sprijeili
teroristike napade u budu6nosti8
-erori%am7 najjednostavnije reeno7 predstavlja smi#ljenu prijetnju ili upotrebu
ne%akonitog nasilja7 koje bi dovelo do %astra#ivanja i prisile dru#tva ili vlasti7 a sve u svr1u
posti%anja ciljeva koji mogu biti politiki7 vjerski ili ideolo#ki8 Potie od latinske rijei terror, #to
%nai u4as7 ili ak od francuske rijei le terrure7 koja o%naava sijanje stra1a8 ,%ra% terror je prvi
put upotrijebljen tokom francuske gra$anske revolucije <17898 god8;179&8 god8=7 kako bi se
uka%alo na op#te stanje stra1a koje je namjerno stvoreno u politike svr1e8 3otivi terori%ma su
naje#6e politike pobude7 ali mogu biti i kriminalne prirode8 Postoji pet bitni1 u%roni1 faktora
terori%ma koje navodi (8:vans>
*askorak i%me$u oekivanja i mogu6nosti ispunjenja ciljeva dru#tveni1 grupa u
uslovima postoje6i1 dru#tveni17 ekonomski1 i politiki1 promjena?
acionalno;oslobodilake tendencije7 osvje#6enja i ko1e%ije?
J:ksplo%ija etnicitetaC7 odnosno identifikacija terorista sa multirasnom7
nacionalnom7 ili religijskom %ajednicom?
J3it gerileC i% kineske i al4irske revolucije7 te i% cionistikog pokreta u Palestini i
,skustva i% procesa dekoloni%acije kao oblika politike i ideolo#ke borbe protiv
imperijali%ma8
-eroristi su pripadnici teroristiki1 organi%acija8 ,ako linost teroriste odlikuju odre$ene
specifinosti7 ima mi#ljenja da njegov kriminalni profil i u%roke pona#anja manje treba tra4iti u
prirodi ovjeka7 a vi#e u socijalnim i ekonomskim problemima i otu$enosti odre$eni1 dru#tveni1
31
grupa i slojeva8 eki ameriki psi1olo%i procjenjuju da su teroristi Jnormalni ljudiC7 samo #to se
u odnosu na druge ljude br4e ljute i osje6aju nekakvu potrebu %a i%livima ljutnje i bijesa kro%
akciju8 (ktu nasilja pribjegavaju kada ne vide drugu mogu6nost %a rje#avanje problema8 Podaci
i% policijski1 evidencija uka%uju na to da su teroristi mla$i ljudi do !& godina starosti7 vi#eg
obra%ovanja7 da potiu i% imu6niji1 slojeva dru#tva7 devijantno se pona#aju i odaju u4ivanju
narkotika8 "ni koji djela vr#e i% politiki1 motiva7 naje#6e i1 i pri%naju7 ali ne preu%imaju
odgovornost %a nji17 ve6 je pripisuju organima vlasti7 ili sistemu protiv koga je nji1ova aktivnost
usmjerena8 Pravdanje se uglavnom svodi na to da se bolesno dru#tvo ne mo4e lijeiti
reformistikim mjerama7 da se dr4avnom nasilju mogu6e suprotstaviti samo nasiljem7 te da istina
%a koju se teroristi bore nema cijene7 niti ima i%bora7 kada je rije o metodama i sredstvima8 "no
#to mo4emo %akljuiti jeste da terori%am ima dvije komponente> politike ciljeve i stra1 od
nasilja8
-eroristike organi%acije su profesionalne organi%acije7 kriminalne organi%acije7 koje
koriste sredstva nasilja u ostvarivanju %ajedniki1 ciljeva8 "dlikuju i1 stroga pravila unutra#nje
1ijerar1ije i militantne organi%ovanosti7 solidarnost i anonimnost lanstva8 ji1ova programska
platforma je prete4no usmjerena na ostvarivanje nekog od politiki17 ili ideolo#ki17 ciljeva u
emu dominiraju anar1i%am i nacional;separati%am8 Prisutni su i sluajevi kada kriminalistike
organi%acije imaju klasini kriminalni cilj7 kao #to je ostvarivanje imovinske koristi8
Kao i bilo koja druga organi%acija7 teorristike grupe ra%vijaju organi%acione strukture7
koje su funkcionalne %a okru4enje u kome djeluju8 Kako teroristi po definiciji moraju djelovati u
neprijateljskom okru4enju sigurnost grupe je od primarnog %naaja8 *e%ultat toga je da je
organi%acija teroristiki1 grupa obino sainjena od 6elija8 .vaka 6elija je relativno i%olovana i
obavlja specifine funkcije7 koje obu1vataju obavje#tajne i kontraobavje#tajne aktivnosti7
logistiku podr#ku i kriminalne aktivnosti8 "vakav tip organi%acije #titi njene lanove7 jer u
sluaju neuspje1a ili 1ap#enja7 nijedan lan grupe ne mo4e identifikovati vi#e od nekoliko
lanova8 eke grupe imaju vi#efunkcionalne 6elije7 koje kombinuju vi#e vje#tina u jednoj
organi%acionoj cjelini7 dok druge kreiraju 6elije koje ine eksperti7 koji se sastaju samo %a
operaciju i to po ad ock principu7 odnosno %a datu priliku8 Aaljne procedure su sline
organi%aciji vojni1 formacija8
32
Ukoliko uop#teno posmatramo vidje6emo da teroristike organi%acije imaju strukturu
slinu strukturi vojni1 organi%acija8 ,maju jako vrstu disciplinu7 %adaci se organi%uju i
i%vr#avaju sa tano odre$enim funkcijama i upravljanjem8 .a druge strane teroristike grupe
imaju u svakom pogledu svoje nedostatke8 Ainamika grupe7 ego i filo%ofske ra%like obaraju
organi%aciona naela i time stvaraju prilike snagama be%bjednosti da identifikuju lanove7 prodru
u organi%aciju i sprijee teroristike akcije8 "vi lini inioci mogu dovesti do cijepanja
teroristiki1 grupa u nove frakcije8 *a%mno4avanje teroristiki1 grupa mo4e pomo6i snagama
be%bjednosti u otkrivanju nji1ovi1 aktivnosti i da opsadu terora privedu kraju8
.truktura teroristiki1 organi%acija je piramidalnog oblika na ijem vr1u se nala%i je%gro
vo$stva7 potom aktivni kadar7 aktivna podr#ka i na kraju pasivna podr#ka8 0o$stvo teroristike
organi%acije defini#e pravila i politiku upravljanja akcijama8 0o$e su u potpunosti posve6ene
ciljevima7 ali se ra%likuju od organi%acije do organi%acije8 Karakteristian imid4 teroriste jeste
onaj koji se karakteri#e kao nestabilna7 kriminalno;psi1otina linost8 -eroristi i nji1ovi lideri
uglavnom posjeduju dobro obra%ovanje i potiu i% srednje klase7 1ari%matini su i imaju opse4na
iskustva i %nanja i% domena vojni1 vje#tina8
Niljevi teroristiki1 organi%acija se obino biraju na osnovu odre$eni1 potencijala i
ra%matranja brojni1 faktora>
Prou%rokovanje velikog interesa medija?
Uni#tenje i nano#enje #tete protivnikoj strani u svim oblicima?
"stvarenje uticaja na politike pregovore?
(tentati na kljune politike7 vojne i druge linosti i
,sticanje reputacije i kredibiliteta grupe8
-eroristike organi%acije upotrebljavaju ra%liite oblike nasilja7 kako bi ostvarile
publicitet7 i%a%vale stra1 i postigle politike ciljeve8
33
SPRE!AVANJE TERORIZMA U SPORTU
.preavanje terori%ma podra%umijeva organi%ovani oblik dru#tvene prevencije7
kriminalnu profilaksu7 kao osnovnu funkciju kriminalne politike8 .provodi se formalnim i
neformalnim oblicima uticaja na etiolo#ke faktore delikvencije7 su%bijanjem procesa i pojava7
koje su u osnovi njene u%ronosti8 "no predstavlja po%navanje kriminalni1 pojava7 politiki17
ekonomski17 socijalni1 i dru#tveni1 u%roka i uslova7 koji do nji1 dovode8 "dvija se kro%
preventivnu djelatnost dr4avni1 organa i dru#tveni1 institucija7 a prate je politike7 socijalne7
ekonomske7 pedago#ke i druge mjere7 usmjerene na otklanjanje faktora delikventni1 pojava7 pa i
terori%ma8 -erori%am je jedna od najve6i1 prijetnji doma6oj7 regionalnoj i me$unarodnoj
sigurnosti8 *eagovanja na terori%am su kompleksna7 pogotovo #to je terori%am pove%an sa
organi%ovanim kriminalom8 -a reagovanja se kre6u od akcija policije i granine kontrole do
obavje#tajne slu4be7 od mjera u oblasti finansija do mjera u oblasti krivinog prava i
informacione te1nologije8
(ntiteroristika mjera mora da bude proporcionalna i u odnosu na samu teroristiku
prijetnju8 Potrebno je %nati da je svr1a %akona protiv terori%ma pomo6 policiji i drugim snagama
sigurnosti u predu%imanju djelotvorne akcije protiv oni1 koji su ukljueni u teroristike
aktivnosti8
-ri su pristupa u borbi protiv terori%ma>
(ntiteroristike mjere podra%umijevaju uiniti ljude7 javni 4ivot7 %grade i
infrastrukturu7 manje osjetljivima?
Protuteroristike mjere7 odnosno sprijeiti teroriste od napadanja otkrivanjem
nji1ovi1 identiteta i %austavljanjem i
Upravljanje kri%om7 odnosno rje#avanje i stabili%ovanje situacije nakon
teroristikog napada8
0eliku ulogu u spreavanju terori%ma imaju 0lade dr4ava7 koje se bore protiv istog7 a s
ob%irom da je terori%am problematika dana#njice7 sa njim se suoava svaka dr4ava8 aroita
pa4nja se mora posvetiti i%gradnji kapaciteta i uspostavi standardni1 operativni1 procedura %a
34
potpunu %a#titu civilnog stanovni#tva od teroristiki1 napada7 kao i saniranja posljedica od
teroristiki1 napada8 Planom borbe protiv terori%ma utvr$uje se nain ostvarivanja civilno ;
vojne saradnje u sluaju odgovora na teroristike napade i saniranje posljedica teroristiki1
napada7 odnosno> organi%acija i nain prioritetnog djelovanja nadle4ni1 civilni1 institucija i
organa u %a#titi i spa#avanju ljudi i materijalni1 dobara od posljedica teroristiki1 napada7 kao i
podr#ka civilnim strukturama u odgovoru na teroristika djelovanja i saniranje posljedica
teroristiki1 napada8
PRIMJERI TERORISTI!KIH NAPADA ; ,ako su teroristi bili prilino
JblagonakloniD prema sporta#ima i sportskim doga$ajima kro% istoriju7 primjeri koje 6emo
navesti upu6uju na sve ve6e interesovanje teorista %a sprovo$enje svoji1 aktivnosti upravo na
ovim doga$ajima8
0e6 smo spomenuli teoristiki napad na "limpijskim igrama u 3unc1enu 197!8
godine7 u kojem je poginulo 11 olimpijaca8 -eroristi su napad osmislili do
najsitniji1 detalja8 Eili su obueni u odijela kakva su tada nosili sportisti7 a oru4je
su sakrili u sportske torbe8 0rlo lako su u#li u "limpijsko selo i upali u sobe
i%raelski1 sportista8 ajprije su i1 u%eli kao taoce7 ali ubr%o su i1 sve poubijali8
U (tlanti7 199/8 godine "limpijada je bila nova meta7 ali ovoga puta nisu
napadnuti striktno sportisti7 ve6 svi koji su prisustvovali doga$aju8 Aotini :ric
*obert *udolp1 postavio je bombu od !) kilograma u "limpijskom parku i
detonirao je8 9edna osoba je poginula7 a 111 i1 je bilo ranjeno8 Krivac je prona$en
tek !))38 godine8 jegovi motivi %a %loin bili su antisemitski i godinama je
planirao napad7 ali nije se nadao kako 6e poginuti svega jedna osoba8
(uto;rallG Aakar je !))88 godine otka%an i% be%bjedonosni1 ra%loga8 Aobar dio
trke7 odnosno 8 etapa od ukupno 1&7 trebalo je biti vo4eno upravo u 3auretaniji7
dr4avi gdje su postojale o%biljne indicije kako su %abaeni dijelovi te %emlje
praktino pod nad%orom terorista (l Kaide8 ,ako su vo%ai poka%ali mnogo
ra%umijevanja7 u isti ma1 se osje6alo olak#anje7 jer niko nije nastradao7 ali i veliko
ra%oarenje7 jer7 mora se re6i7 da ovo otka%ivanje %nai da su teroristi ipak na
jedan nain uspjeli u svojim naumima8
35
Pred samo odr4avanje "limpijski1 igara !))88 godine7 Kina je imala problem sa
teroristikim prijetnjama8 Feneralni sekretar ,nterpola *oland oble je7 osvrnuv#i
se na napad u .(A;u !))18godine7 poslao u Peking prije igara jednu ekipu %a
podr#ku koja je sara$ivala sa kineskim vlastima8 ,nterpol je pripremio %a
"limpijske igre u Pekingu svoj Jambicio%niD sistem anali%e7 kako bi se
identificirali ukradeni7 i%gubljeni i falsifikovani putni dokumenti7 kao i mogu6i
teroristi i opasni kriminalci8 Kina je objavila popis osam navodni1 terorista7
lanova jedne islamistike separatistike organi%acije7 koji su predstavljali
prijetnju %a "limpijske igre u Pekingu u augustu !))88 Fodine7 te je po%vala
me$unarodnu %ajednicu da i1 u1apsi8
-ako$e moramo spomenuti pove6anu opasnost od teroristiki1 napada uoi
prvenstvenog kola jemake fudbalske lige u Aortmundu u martu pro#le godine8
-ada su sigurnosne slu4be provele Jkonkretne istra4ne radnjeD7 s ciljem
spreavanja mogu6eg teroristikog napada i prona#li su u neposrednoj bli%ini
stadiona postavljenu eksplo%ivnu napravu velike ra%orne mo6i8
.oc1i na obali Nrnog mora 6e !)148 biti prvi ruski doma6in 2imske olimpijade8
Frad se nala%i u nemirnom Kavka%u7 u bli%ini *epublike (b1a%ije7 koja se
nedavno otcijepila od Fru%ije7 %bog ega je ta %emlja nakratko ratovala sa
susjednom *usijom8 Lef ruske tajne slu4be 5.E7 (leksander Eortnikov je
upo%orio na realnu opasnost od terori%ma %a vrijeme 2imske olimpijade u .oiju8
RASIZAM U SPORTU
Aanas nije mogu6e odrediti kada je nastao rasi%am8 (ko 6emo se baviti rasi%mom
savremenog svijeta7 onda mo4emo re6i da je on nastao u O,O vijeku8 U tom7 ne tako bli%u7
O,O vijeku rije CrasaD se koristila %a opisivanjae fi%iki1 i biolo#ki1 podjela me$u ljudima8
(li ni to jo# uvijek nije bio pravi rasi%am8 Prvi put na%iv CrasniD pojavio se poetkom OO
vijeka8 CFre#kom politikeD on je postao identitet7 koji je bio pove%an sa sukobima i%me$u
nacija8 Preseljavanje velikog broja ljudi sa jednog na drugi kraj svijeta dovelo je do rasni1
36
sukoba u savremenom svijetu8 -e nove %emlje u koje su dola%ili nisu bile ni nalik nji1ovim
otad4binama8 *a%likovale su se po kulturi7 vjeri7 fi%ikom i%gledu i dru#tvenim navikama8 (
ba# na tim osnovama ponikao je i rasi%am8
U O,O vijeku rasi%am je bio po%nat samo u srednjim i vi#im slojevima7 a u OO vijeku
on postaje najrasprostranjeniji me$u siroma#nima8 Po#to se o rasi%mu mo4e pisati danima7
prekinu6emo op#ta ra%matranja i po%abaviti se rasi%mom u fudbalu8
RASIZAM U FUDBALU
0eoma je te#ko govoriti o poetku rasi%ma u fudbalu8 Aa bismo malo pribli4ili o emu
je rije7 poe6emo sa nasiljem koje se pojavilo u drugoj polovini OO vijeka8
'rvi primjer ; @ima7 !&8 maja 19/48godine8 ,grala se fudbalska utakmica i%me$u Perna
i (rgentine> preko pet stotina ljudi je povrje$eno7 a poginulo je oko tri stotine ljudi8
!rugi primjer ; U glavnom gradu +ondurasa se 88 juna 19/98godine igrala fudbalska
utakmica i%me$u +ondurasa i .alvadora7 koja je %avr#ena re%ultatom 1>) %a doma6i tim8 (
onda se %aratovalo i%me$u ove dvije dr4ave8 , to %bog fudbala8
Trei primjer ; *im7 318 maj 19848godine7 utakmica kupa fudbalski1 #ampiona
i%me$u *ome i @iverpula na rimskom olimpijskom stadionu8 Ao#lo je do tue navijaa7 a
re%ultat je> jedan mrtav7 etrdeset ranjeni18
(etvrti primjer ; .tadion +ejsel u Eriselu 198&8godine8 Poslije sukoba navijaa
poginulo je 39 osoba8 -ek tada su se mnogi poeli pitati> "tkud nasilje u sportuM , %a#to sport
i%a%iva nasiljeM
5udbal je jedini timski sport koji je tako esto prisutan u me$unarodnom takmienju7
da su sukobi i%me$u navijaa poeli liiti na plemenske ratove8 Ee% ob%ira na 39 mrtvi1 u
+ejselu7 nasilje na stadionima se nije %avr#ilo8 -ue i%me$u igraa7 publike7 tue sudija7
dovikivanje sa tribina i bacanje predmeta7 postali su redovna pojava na fudbalskim terenima
37
#irom svijeta8 3e$unarodna fudbalska asocijacija 5,5( ima vi#e lanica od U7 pa je jedini
sport u kome se takmii itava planeta8
,ako je u Lvedskoj7 %bog #irenja ra%umijevanja7 fudbal kandidovan %a obelovu
nagradu %a mir7 sve su e#6i primjeri suprotnog8 Lirom :vrope stadioni su postali arene i
po%ornice rasi%ma8 5udbal je postao katali%ator ksenofobine mr4nje prema afrikim
igraima7 igraima i% (%ije i arapskog svijeta8 U orve#koj je jedan igra ubijen samo %bog
boje ko4e8 U (ustriji na svakom stadionu mo4ete da vidite uvrijedljive parole upu6ene
(frikancima i -urcima8 U Poljskoj i 3a$arskoj igraima jevrejske nacionalnosti prijete na
ra%ne naine8 Pored ovi1 %emalja i%livi rasi%ma poinju da se #ire i po stadionima 0elike
Eritanije8 U jemakoj su formirane antirasistike grupe navijaa8 ,talija je postala epicentar
rasne ten%ije8 *imski @acio ve6 je pla6ao ka%ne %bog i%liva rasi%ma i #ovini%ma8
Pored ovi1 dr4ave biv#e 9ugoslavije se svrstavaju u jednu posebnu grupu8 aravno7
povod %a to je gra$anski rat7 koji je vo$en 9);ti1 godina pro#log vijeka8 "dma1 nakon
%avr#etka rata7 kada su repre%entacije mogle ponovo da se takmie u me$unarodnim
utakmicama7 poeli su nemiri8 a jednoj takvoj utakmici7 i%me$u repre%entacija 9ugoslavije
i +rvatske 19998 godine7 koja je bila i%liv #ovini%ma i rasi%ma7 biv#i +rvatski selektor
3iroslav Siro Ela4evi6 prije susreta je i%javio> Cema #ta da krijemo7 to ne6e biti samo sport8
.vaka na#a pobjeda je pobjeda %a na# narodD8 0eoma je te#ko i sad poslije toliko vremena7
uspostaviti strogo profesionalan kontakt i%me$u +rvata i .rba u fudbalu8 , dan danas ni jedna
utakmica i%me$u ova dva tima7 dva naroda7 ne pro$e isto kao #to je to bilo nekada8 *a%na
dovikivanja na raun i jedni1 i drugi17 i%livi bijesa po stadionima7 ra%ne uvrede7 nedolina
pona#anja7 sve su to na4alost karakteristike kako navijaa sa tribina7 tako i sami1 igraa8
*asi%am kao pokreta ovakvi1 sukoba veoma je %apa4en po stadionima #irom svijeta8
.ada kada smo %akoraili u OO, vijek7Dvijek budu6nostiD7 stanje je mo4da i gore nego #to je
ikad bilo8 Poslije svi1 ovi1 primjera rasi%ma i nasilja dola%imo do %akljuka da je danas to
sastavni dio fudbala7 ali i sporta u cjelini7 #to nije po1vala8 Uka%a6emo na nekoliko
interesantni1 pria na temu Crasi%am u fudbalu na poetku OO, vijekaD8
38
:vropska fudbalska asocijacija <U:5(= najavila je mogu6nost uvo$enja
trogodi#nje %abrane posjete stadionima %a navijae %a koje se doka4e da su
rasisti8 Airektor te asocijacije je pri%nao da je rije o Cproblemu koji sve vi#e
opsjeda fudbalske terene #irom :vropeD8 eposredni povod %a ovakvo
reagovanje bio je sluaj rasistikog pona#anja7 %abilje4en tokom utakmice
i%me$u .lovake i 0elike Eritanije u kvalifikacijama %a :vropsko prvenstvo7
kada su engleski igrai :mil +eski i :#li Kol trpjeli uvrede na rasnoj osnovi8
.vaki nji1ov korak je bio popra6en psovkama slovaki1 navijaa8 "va
utakmica je ogolila problem rasi%ma na stadionu do te mjere da su engleski
igrai ra%mi#ljali o bojkotu utakmice8 U:5( jo# ispituje ovaj sluaj7 ali se
mo4e oekivati da 6e biti ka4njen .lovaki fudbalski save%7 be% ob%ira na to
#to su njegovi elnici uputili i%vinjenje dvojici tamnoputi1 engleski1
repre%entativaca8
a ovakav %akljuak navodi i injenica da je smederevski C.artidD %bog
slinog pona#anja pojedinaca sa tribina7 prilikom revan# utakmice prvog kola
kupa U:5( protiv TU,psviaTU ka4njen sa !&8))) #vajcarski1 franaka8 0ijest o
tome je uglavnom korektno objavljena7 ali se niko od sportski1 komentatora
nije o%biljno po%abavio ni samim doga$ajem u .mederevu7 ni inom
ka4njavanja takvi1 postupaka7 pa ni odmjerenom ka%nom8 apadani igrai
istiu> Cavijai doma6i1 su tokom svi1 devedeset minuta igre7 kad god
primim loptu7 imitirali majmune8 -i krici su mi jo# u u#ima8 CKrajnje
nekorektnoD 4alio se7 po povratku u @ondon7 napada C,psviaD i biv#i
repre%entativac igerije A4ord4 5inidi8 jegov klupski drug 3arkus Eent je
dodao CKad god bi se pribli4io aut;liniji neko i% publike bi me pljunuoD8
,talijanski fudbalski klub C@acioD pokrenuo je sudski postupak kako bi branio
svoj ugled7 kao i ugled svog jugoslovenskog igraa .ini#e 3i1ajlovi6a7 protiv
koga je rimsko tu4ila#tvo pokrenulo istragu %bog rasistiki1 uvreda8 U
saop#tenju C@acioD i%ra4ava spremnost da iskorjeni rasi%am u fudbalu7 ali i
kritikuje %naaj koji se daje toj maloj epi%odi7 koja je i%gleda stavljena u #iri
kontekst7 inkrimini#u6i sliku igraa i kluba8 3i1ajlovi6 je optu4en da je uputio
39
rasistike uvrede francuskom igrau londonskog (rsenala Patriku 0ieri
178oktobra !)))8 godine u meu evropske lige #ampiona i%me$u @acia i tog
engleskog kluba8 3i1ajlovi6 se javno i%vinio nekoliko dana po#to je uvrijedio
0ieru7 a U:5( ga je ka%nila sa dva mea ne igranja8
a engleskim fudbalskim stadionima rasi%am je jo# uvijek CdebeloD prisutan u
navijakim redovima7 a prema anketi koja je objavljena 198 avgusta
!))38godine u listu C-imesD7 ta je dru#tvena pojava ak i u porastu8 (nketa
koja je provedena na u%orku od 1iljadu navijaa poka%uje da je 41V ispitani1
potvrdilo rasistiko vrije$anje na stadionima u poslednje dvije godine8 .amo
3!V anketirani1 vjeruje da je rasi%am u fudbalu iskorijenjen8 *asistiko
vrije$anje igraa najvi#e praktikuju pristalice N1elsea7 @eeds Uniteda7 Eradford
NitGa i .1effielda8 2animljivo je da anketirani u velikom broju7 od ak /!V7
ekspan%iju inostrani1 fudbalera u engleskim klubovima smatraju Clo#im %a
fudbalD7 a !H3 ispitani1 sla4u se da se plate fudbalerima ogranie8 .a rasi%mom
na stadionima najvi#e se suoavaju ljubitelji fudbala u pokrajinama Works1ire i
+umberide7 gdje je u% @ondon i najve6a koncentracija imigranata u :ngleskoj8
Pored svi1 ovi1 pre%entovani1 primjera postoji veliki broj slini18 ,ako je U:5(
pokrenula akciju Cdani borbe protiv rasi%maD7 koja je trajala od 188 do !&8 oktobra !))38
godine7 malo toga je uinjeno po tom pitanju8 5udbal postaje Cgladijatorska igraD7 a stadioni
arene nasilja8 asilje je proi%vod ra%liiti1 faktora socijalni17 ekonomski17 politiki17
psi1iki1 i drugi18 .ociolo%i upo%oravaju da 6e rasi%am na fudbalskim utakmicama svakako
biti prisutniji nego u nekim drugim sportovima7 jer su rasistikim i%gledima skloniji ljudi sa
ni4im primanjima i ni4im stepenom obra%ovanja7 kakvi preovla$uju na fudbalskim
utakmicama8 a pitanja> kada i kako 6e prestati ovo de#avanje7 koje drma cijeli svijet putem
stadiona i mali1 ekrana7 niko nema odgovorXM a svima nama7 a prioritetno novinarima i
svim mas;medijima je da kritikujemo ovakva rasistika pona#anja7 ali ne samo na stadionima7
ve6 uop#te u 4ivotu8
)*asizam je bolest dua i due koja ubija vie nego bilo koja druga epidemija& i%javio
je elson 3andela7 biv#i ju4no;afriki predsjednik8
40
SPORTSKI DOGAAJ
RAZVOJ SPORTSKOG DOGAAJA
.portski doga$aji po%nati su jo# od poetka ljudske civili%acije8 .a napretkom u
organi%ovanju dru#tvenog 4ivota7 primje6uje se ra%voj sportski1 doga$aja7 u dana#njem smislu
rijei8 Poetak organi%ovanja sportski1 doga$aja datira i% antikog perioda8 Prve "limpijske igre
odr4ane su davne 77/8 godine p8n8e7 u antikoj Frkoj8 aravno7 ra%likovale su se od dana#njeg
oblika "limpijada7 jer se radilo o petoboju8 .lava je bila najve6a nagrada i glavni motiv
uestvovanja8
U vrijeme *imskog carstva7 sporski du1 antike Frke %amijenjen je borbama u arenama7
u kojima su se umjesto sportista gladijatori borili na 4ivot i smrt8 *imsko dru#tvo nije ra%vijalo
sportski du18 *a%voj savremenog sporta se ve%uje %a 18848 godinu7 odnosno %a odr4avanje
3e$unarodnog kongresa u .orboni u Pari%u7 na kojem je done#ena odluka o formiranju
3e$unarodnog "limpijskog Komiteta8 Prvi predsjednik 3e$unarodnog "limpijskog Komiteta
41
bio je gospodin Aimetrio 0ikelis7 a prve savremene "limpijske igre odr4ane su 189/8 godine u
(tini7 dakle u %emlji porijekla7 odnosno Frkoj8
"bnavljanjem "limpijski1 igara7 sportski doga$aji postaju sve uestaliji7 u formi
nacionalni1 i me$unarodni1 takmienja7 sa veoma ra%u$enim programom7 namjerama i
pravilima odr4avanja8 .portski doga$aji su ubr%o postali integralni dio dru#tvenog 4ivota velikog
broja naroda i dr4ava7 tako da se u dana#nje vrijeme dr4ave pojavljuju kao spon%ori7 a esto i kao
suorgani%atori7 odnosno doma6ini popularni1 sportski1 takmienja8
Ainamian ra%voj sportski1 doga$aja ne bi bio mogu6 be% veliki1 ulaganja u sportsku
infrastrukturu7 na lokalnom7 nacionalnom i me$unarodnom nivou8 .ve je i%ra4eniji nacionalni i
dr4avni rivalitet na savremenim sportskim doga$ajima7 koji dovodi do sve ve6e spremnosti
dr4ava na velika ulaganja u pobolj#anje i ra%voj sportske infrastrukture8
U menad4mentu sportski1 doga$aja7 pored vrste sporta7 ra%likuju se i osnovni oblici
sporta7 koji u velikoj mjeri odre$uju postavljanje i i%vr#enje sportski1 doga$aja8 Pod osnovnim
oblicima sporta podra%umijevaju se>
'ro$esionalni sport7 koji podra%umijeva pla6eno bavljenje sportskim
aktivnostima?
+materski sport, kod koji1 uesnici te4e da ostvare dru#tvenu afirmaciju7 a postoji
i mogu6nost ostvarivanja dopunski1 pri1oda?
*ekreativni sport, u okviru kojeg uesnici nastoje da odr4avaju fi%iku kondiciju i
stabilno %dravstveno stanje?
,kolski sport, koji je prilago$en potrebama uenika ra%liitog u%rasta8
*a%voj sportski1 doga$aja tekao je paralelno sa ra%vojem takmiarskog du1a u sportu8 U
sportskoj literaturi postoje mi#ljenja7 po kojima je pobjeda drugo ime %a sport8 .avremeni
sportski doga$aji postaju prepo%natljivi po %naaju pobjede pojedinaca7 odnosno timova i
repre%entacija8 .portski doga$aji privlae veliku pa4nju i interes #iroke sportske i dru#tvene
javnosti7 koja se pojavljuje kao publika u fi%ikom smislu8
42
POJAM SPORTSKOG DOGAAJA I SPORTSKA TERMINOLOGIJA
Aoga$aj predstavlja specifino osmi#ljenu ponudu ogranienog trajanja7 u ijoj osnovi se
nala%i odgovaraju6a ideja7 koja se sa %ajednikim anga4ovanjem i%vr#ilaca i materijalni1
sredstava na tr4i#tu ispoljava kao originalna idejna ponuda8 U ekonomskom smislu doga$aj jeste
ponuda7 koja se na tr4i#tu nala%i u procesu ra%mjene7 sa ciljem %adovoljavanja specifini17
1eterogeni1 i nematerijalni1 potreba potro#aa8
.portski dogadjaj mo4e biti bilo koja sportska aktivnost7 i%van svakodnevnog toka
aktivnosti u sportskom objektu8 .portski doga$aj sa sportskog aspekta predstavlja prostornu7
vremensku i organi%acionu pojavu7 u kojoj sportska organi%acija verifikuje i valori%uje svoje
vrijednosti u odnosu na sportskog konkurenta8
1)
U #irem kontekstu7 ako se kao osnovna aktivnost u sportu smatra trening i takmienje7
sportski doga$aj tada predstavlja ogledalo nji1ove efikasnosti8 3e$utim7 sportski doga$aj ima
#iru dimen%iju vrednovanja nji1ove efikasnosti i efektivnosti7 jer se tu pojavljuju i drugi %naajni
elementi7 koji omogu6avaju nji1ovu eg%istenciju i reali%aciju8
.portski doga$aji predstavljaju #iroki dru#tveni fenomen savremene civili%acije8 Pod
sportskim doga$ajem podra%umijevaju se ra%liite aktivnosti organi%atora7 koje su usmjerene na
ponudu programa7 odnosno igre i%vr#ilaca sportskog doga$aja odre$enoj sportskoj publici7 sa
ciljem ostvarivanja sportskog re%ultata8 .portski doga$aji se mogu posmatrati i u #irem
kontekstu7 gdje se i%ra4ava nji1ov netakmiarski karakter8 U ovom sluaju7 sportski doga$aji
obu1vataju i rekreaciju7 relaksaciju7 %abavu sa drugaijim pristupom organi%ovanja8
.portske doga$aje treba ra%likovati od odr4avanja aktivnosti fi%ike kulture7 %a koju se
smatra da je #iri pojam od sporta7 odnosno sportski1 doga$aja8 5i%ika kultura je dio op#te
kulture8 Pogre#no je poistovje6ivati sportski doga$aj sa odr4avanjem aktivnosti fi%ikog
vaspitanja7 jer ono nije primarno orijentisano na ostvarenje re%ultata kro% ra%liite oblike
takmienja8 .portski doga$aj predstavlja svako takmienje7 koje se odvija prema nekom
sportskom programu7 koji ukljuuje jedan ili vi#e aspekata %abave7 %a ije odr4avanje je
10
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
43
neop1odno istovremeno postojanje i%vr#ioca7 mjesta7 publike i vremena odr4avanja sportskog
doga$aja8
11
.portski doga$aj predstavlja jedan od osnovni1 stubova sportski1 resursa8
,ntegralni dio sportskog doga$aja predstavlja sportsko takmienje i njegovim i%ostatkom7
i%ostao bi i sportski doga$aj7 kao dru#tvena pojava8 S-+rt%2+ ta2,i8e*'e se mo4e definisati kao
Cu%rok sportskog doga$ajaD
1!
8 .portski uspje1 i presti4 se defini#u kro% me$usobno sportsko
odmjeravanje dvije ili vi#e takmiarski1 strana8 -akmienje je sportski doga$aj7 ili priredba7 koja
ima %a cilj posti%anje vr1unski1 sportski1 re%ultata7 pore$enje re%ultata i dobijanje najbolji1
sportista i ekipa7 te ra%vijanje i jaanje sportskog du1a7 solidarnosti i drugarstva8 Nilj takmienja
se ostvaruje kro% sportsko nadmetanje7 odre$eno op#tim sportskim pravilima i pravilima %a
konkretnu disciplinu8
13
.portski doga$aj i sportsko takmienje predstavljaju dva ra%liita pojma7 ali se
upotpunjuju7 jer sportsko takmienje dobija na va4nosti samo onda ako predstavlja dru#tveni
doga$aj odre$enog nivoa i %naaja8 -akmienje7 uop#te reeno7 predstavlja najdominantniju i
najva4niju karakteristiku sporta8 .portski doga$aji se usmjeravaju ka takmiarskim aspektima
sporta8 9ednostavno7 nema spora be% takmienja7 pa stoga sportsko takmienje predstavlja jednu
od najva4niji1 funkcija sportske organi%acije8
.vako sportsko takmienje mora da ispunjava dva osnovna uslova>
.portsko takmienje se mora odvijati prema unaprijed utvr$enim i po%natim
pravilima?
.vaki uesnik takmienja mora da te4i ostvarenju odre$enog re%ultata7 #to je i
primarni cilj takmienja8
S-+rt%2a +r(a*i/a0i'a se javlja kao jedan od naina formiranja grupa unutar podruja
sporta8 .portska organi%acija se osniva radi obavljanja sportski1 djelatnosti7 sa ciljem #to
brojnijeg obu1vatanja lanstva i posti%anja vr1unski1 sportski1 re%ultata8 Aio je dru#tvenog
sistema7 odnosno jedan od oblika dru#tvene nadgradnje8 .portska organi%acija se defini#e kao
slo4eni sistem upravljanja7 odnosno dinamian i otvoren sistem7 koji se sastoji od podsistema i
11
-omi67 387 3arketing u sportu B -r4i#te i sportski proi%vod7 ,P (stimbo7 Eeograd7 !))18
12
-omi67 387 3enad4ment u sportu7 ,P (stimbo7 Eeograd7 !))18
13
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))78
44
elemenata7 kao me$u%avisni1 dijelova cjeline8 "rgani%aciona struktura sistema u sportskim
organi%acijama predstavlja osnovni oblik organi%ovanja sportske djelatnosti7 a nju sainjavaju>
14
S-+rt%2i 2&u37 koji predstavlja naje#6i oblik organi%ovanja sportista u svijetu8
-o je samostalna organi%aciona cjelina7 ne%avisna u postavljanju ciljeva i odabiru
strategije %a ostvarivanje isti1 i podra%umijeva postojanje lanstva olienog
prvenstveno u sportistima7 a osnovni cilj postojanja jeste bavljenje sportskim
aktivnostima8 .portski klub ima -kuptinu kao najvi#i organ upravljanja7 koja
donosi .tatut7 kojim se defini#u osnovna pitanja unutra#nje organi%acije i
djelovanja7 planove i programe itd8? .pravu <Upravni odbor7 ,%vr#ni odbor7
Predsjedni#tvo=7 kao i%vr#no upravno tijelo7 koji rukovodi i i%vr#ava %adatke7 koje
mu povjeri .kup#tina? /astupnika <direktor7 generalni menad4er7 top menad4er=7
kao osobu sa ovla#tenjem7 odgovorno#6u i autoritetom7 koji vodi brigu i odgovara
%a %akonitost u radu7 te 0judske resurse svi1 profila od menad4era ni4eg statusa
preko strunjaka i% ra%ni1 podruja <medicina7 kine%iologija7 sociologija7
ekonomija7 pravo=7 do sami1 -portista?
S-+rt%2+ 1ru9t.+ predstavlja multigranski nain organi%ovanja sportova7
odnosno vi#e sportova8 .portski klubovi u ra%liitim sportovima mogu se
organi%ovati u mikro %ajednicama7 %atim u op#tini7 regionalno itd?
S-+rt%2+ u1ru4e*'e se naje#6e formira po pojedinim sportskim aktivnostima
<struni savjeti7 sportski treneri=7 s ciljem ra%vijanja pojedini1 sportova i radi
%a#tite svoji1 struni1 i ostali1 interesa?
S-+rt%2i %a.e/ predstavlja skup sportski1 klubova i udru4enja u okviru jedne
sportske grane7 a osnovni %adaci su mu da prati i ra%vija djelatnost unutar svoje
sportske grane7 uskla$uje aktivnosti svoji1 lanova7 uskla$uje op#te dr4avne
sportske interese7 vr#i promociju svog sporta7 reguli#e status i %a#titu prava
sportista i trenera?
Sa.e/ %-+rt+.a predstavlja skup vi#e ra%liiti1 sportski1 grana7 a osnovni %adaci
su mu da kreira politiku ra%voja organi%acijskog sistema u sportu7 uskla$uje
interese sportski1 organi%acija7 institucija i dr4avni1 organa7 uspostavlja
me$unarodnu sportsku saradnju7 ugovara me$unarodni takmiarki program itd?
14
3alacko7 987 *a$o7 ,8 3enad4ment ljudski1 resursa7 5akultet sporta i tjelesnog odgoja i "limpijski komitet Ei+7 .arajevo7 !))/8
45
Mi*i%tar%t.+ /a %-+rt je organ dr4avne uprave7 nadle4an %a ra%voj sporta u
%emlji7 mo4e eg%istirati i djelovati samostalno7 ili u okviru nekog drugog
3inistarstva8
Na0i+*a&*i O&i,-i'%2i 2+,itet je nevladina <mo4e biti i vladina= sportska
asocijacija7 koja pripada "limpijskom pokretu7 formirana u skladu sa
"limpijskom poveljom i pri%nata od strane 3e$unarodnog olimpijskog komiteta
<3"K=8
.a sportskim doga$ajem7 osim sportskog takmienja i sportske organi%acije7 postoji jo#
pojmova7 koji su usko pove%ani8
S-+rt%2a a2ti.*+%t predstavlja bavljenje sportom8 .portske aktivnosti se mogu
posmatrati kro%>
Fi/i82+ .'e43a*'e7 koje se odnosi na trena4ni proces7 sportsku obuku i
rekreativne aktivnosti i
S-+rt%2e -rire13e7 koje obu1vataju sportska takmienja i sportske manifestacije8
S-+rt%2a -rire13a predstavlja planski pripremljen i sproveden7 vremenski ogranien7
sportski doga$aj8 Postoje dva osnovna uslova7 koja sportska priredba mora da ispuni7 kako bi
imala svojstvo sportskog doga$aja>
3ora da postoji javni interes %a sportskom priredbom i
Uestvovanje vi#e timova ili sportista8
S-+rt%2a ,a*i;e%ta0i'a predstavlja ispoljavanje #ire ideje sporta8 3o4e da se i%vodi i
be% ranije utvr$eni1 pravila7 odnosno to %nai da se njena pravila odre$uju u skladu sa idejnim
konceptom manifestacije8
S-+rt%2a -ra.i&a predstavljaju pravila7 ili pravne norme7 kojima se utvr$uju pravila
pona#anja u sportu7 a defini#e i1 2akon o sportu8 .portska pravila su 1ijerar1ijski rangirana>
nacionalna sportska pravila odre$enog sporta moraju biti u saglasnosti sa pravilima
me$unarodnog save%a kome isti pripada? republiki save%i uskla$uju svoja pravila sa
nacionalnim? pravila gradskog i op#tinskog sa odgovaraju6im pravilima republikog save%a itd8
46
.va pravila unutar sportske organi%acije moraju biti u skladu sa osnovnim aktom organi%acije7
odnosno .tatutom8
VRSTE SPORTSKIH DOGAAJA
Kategorisanje sportski1 doga$aja se mo4e i%vr#iti u odnosu na>
Franu sporta ; fudbal7 ko#arka7 tenis7 plivanje itd?
.portski kvalitet7 pri emu se misli na amaterska i profesionalna takmienja?
U%rast uesnika B djeija7 kadetska7 seniorska itd?
.portsku tipologiju B individualna i ekipna takmienja?
Kompleksnost takmienja7 odnosno takmienja u ra%liitim sportskim granama B
"limpijske igre7 Univer%ijade?
Feografsko obilje4je odnosi se na prostorni obu1vat od #kolski17 gradski1 do
kontinentalni1 takmienja?
ivo repre%entovanja se odnosi na klupske i repre%entativne ekipe7 kao uesnike
sportskog takmienja?
-ip sportskog objekta7 odnosno takmienja7 koja se odr4avaju na otvorenom ili u
%atvorenom prostoru8
Kategorisanje sportski1 doga$aja se vr#i na osnovu karaktera samog doga$aja8 3e$utim7
veoma bitno je i%vr#iti podjelu sportski1 doga$aja7 u%imaju6i u ob%ir sportski mena4ment7
odnosno nain upravljanja sportskim doga$ajem8 -ako sportski doga$aj mo4emo posmatrati kao
sportski dogaaj kompleksnog karaktera i sportski dogaaj granskog tipa8
S-+rt%2i 1+(a)a' 2+,-&e2%*+( 2ara2tera predstavlja kompleksni vi#egranski sportski
doga$aj i odnosi se na velike doga$aje7 kao #to su "limpijske igre7 Univer%ijade7 *adnike
olimpijade i slino8 "limpijske igre su najprivlaniji sportski doga$aj ove vrste7 jer ve%uju u%
sebe najve6i broj ljudi8 -o je najobimniji organi%aciono;upravljaki podu1vat u sportu i obu1vata
47
gotovo sve oblike menad4erskog rada i anga4uje najve6i broj resursa8 "vakvi sportski doga$aji
imaju uticaj na okru4enje i posmatraju se sa nivoa subjekta <odnosi se na uesnike doga$aja7
dr4avu u kojoj se odvija7 sportiste= i nivoa aspekta djelovanja <uticaj na kulturne7 ekolo#ke
inioce okru4enja=8
S-+rt%2i 1+(a)a'i (ra*%2+( ti-a predstavljaju vrstu sportski1 doga$aja7 koji se
ra%likuju od kompleksnog tipa po obu1vatu sportsko;takmiarski1 disciplina7 gdje je u ovom
sluaju rije o jednoj grani sporta8 ala%e se pod ingerencijom i koncepcijskim obu1vatom
organi%acija u oblasti sporta7 koje se %ovu granski save%i8 Franski save%i su ovla#6eni da
utvr$uju sportska pravila u svojoj grani sporta8 Franski save%i se formiraju po dva principa>
1&
5unkcionalnom7 iji je osnov u samoj osobenosti odre$enog sporta7 ili sportske
djelatnosti7 i
-eritorijalnom7 kada se sportske organi%acije udru4uju prema geografskom
obu1vatu7 ili prostornoj pripadnosti8
.portski doga$aji se me$usobno ra%likuju po fi%ikoj veliini i obimu8 *a%likujemo osam
kategorija sportski1 doga$aja>
18 -portski dogaaji u susjedstvu, koje organi%uju ra%liita udru4enja ili grupe7 sa
ogranienim finansijskim mogu6nostima?
!8 -portski dogaaji lokalnog karaktera, koji privlae interes ne#to ve6eg ciljnog
auditorijuma7 a naje#6e nemaju stalan kalendar odr4avanja?
38 -portski dogaaji ireg znaaja, koji se odr4avaju u velikim gradovima7 a slu4e %a
obilje4avanje %naajni1 gradski1 datuma?
48 -portski dogaaji dr1avnog nivoa, koji predstavljaju dr4avna prvenstva ra%liiti1
vrsta sportova?
&8 -portski dogaaji regionalnog karaktera, iji organi%atori dola%e i% nekoliko
dr4ava7 naje#6e susjedni1?
/8 -portski dogaaji nacionalnog karaktera, kod koji1 se istiu nacionalni sportski
turniri?
78 -portski dogaaji meunarodnog karaktera, koji po fi%ikoj veliini i obimu
odgovaraju mega sportskim doga$ajima?
15
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))78
48
88 -portski dogaaji promotivnog karaktera, iji programi sadr4e sportske7 kulturne i
%abavne karakteristike7 sa ciljem promovisanja odre$eni1 proi%voda7 ili usluga8
,23+ "4 5*-T2 -'%*T-678 !%G+9+:+ '*23+ :+G% ; -8+<
=>
Prema ovom grafikonu mo4emo vidjeti da su svi doga$aji podijeljeni na obine i
specijalne7 odnosno posebne8 "bini sportski doga$aji su neplanirani7 dok su specijalni doga$aji
planirani7 jasno utvr$eni i unaprijed odre$eni8 2a glavne doga$aje je karakteristino da privlae
pa4nju velikog broja posjetilaca i gledalaca7 u4ivaju presti4 i imaju i%gra$en imid4 i tradiciju8
Flavni doga$aji su veliki doga$aji povremenog karaktera i stalno mijenjaju lokaciju odr4avanja8
KARAKTERISTIKE I ZNA!AJ SPORTSKOG DOGAAJA
.portski doga$aj7 ako ga posmatramo i% ugla teorije sporta7 predstavlja mjesto i aktivnost
na kome se u odnosu na protivnika odre$uje mjera sopstvene vrijednosti8 .portski doga$aj
predstavlja ogledalo efikasnosti7 ne samo sportskog treninga i priprema sportista7 ve6 i drugi1
16
Jago, L.K., Shaw, R.N., Special Eve!"# $ cocep!%al a& &e'i!ioal ()a*ewo)+, ,e"!ival a& Eve!
-o%)i"*,.a/e)a, $%"!)alia, 1998.
49
funkcija sportske organi%acije i sporta uop#te7 ukljuuju6i efikasnost menad4menta i njegove
uloge u ostvarivanju ciljeva sportske organi%acije8 "snovne karakteristike sportskog doga$aja su>
.portsko;takmiarska karakteristika u kojoj se ostvaruje cilj ve%an %a sportski
re%ultat8 -akmienje odre$uje pobjednika i pora4enog8 Pobjednik je ekipa7 ili tim7
koji ostvari bolji re%ultat u takmienju7 a pora4eni je tim7 koji je pretrpio pora%8
ei%vjesnost sportskog is1oda i mjerenje sopstveni1 vrijednosti u odnosu na
protivnika daje sportskom takmienju neop1odnu dra4 i smisao ostvarenja
sportske misije i du1a u njemu?
:konomsko;marketin#ka karakteristika je ona u kojoj organi%atori doga$aja tra4e
mogu6nosti i naine organi%acije sportskog doga$aja7 sa finansijskim efektima7
koji 6e u isto vrijeme dati odgovor kojim putevima mo4e i treba da ide
komercijali%acija doga$aja7 radi pokrivanja bilansni1 ras1oda i ostvarivanja
profita8 KomercijalnoBmarketin#ke karakteristike podra%umijevaju odre$en nivo
finansijski1 %a1tjeva7 koje organi%ator mora da reali%uje7 radi eg%istencije
doga$aja?
Propagandno;medijska karakteristika predstavlja pre%entaciju doga$aja u javnosti
radi #irenja sportski1 informacija7 pre%entaciju doga$aja u javnosti radi
privlaenja spon%ora7 pre%entaciju doga$aja u javnosti radi populari%acije samog
sporta i sportista8 "ve karakteristike su ve%ane %a osnovnu koncepciju i %naaj
sportskog doga$aja?
:dukativna karakteristika u kojoj sportisti i klubovi neposredno i posredno utiu
na sportsko i etiko obra%ovanje7 odnosno edukaciju sportskog auditorijuma8
Kada se govori o karakteristikama sportski1 doga$aja7 mora se obratiti pa4nja na njegove
generalne osobenosti>
"granieno vrijeme trajanja ; vrijeme je jedna od osnovni1 karakteristika
sportski1 doga$aja8 .vaki sportski doga$aj ima preci%no definisan poetak7
trajanje7 vrijeme odr4avanja svakog pojedinanog doga$aja7 kao i %avr#etak
kompletne manifestacije8 0rijeme odr4avanja i satnice sportski1 takmienja su
jasno definisane i odre$ene mnogo prije same reali%acije manifestacije7 #to je od
velikog %naaja %a uesnike u smislu kvalitetne pripreme %a sportski nastup8
50
0eoma su rijetke situacije kada dola%i do i%mjena ili odlaganja unaprijed
odre$eni1 termina i obino su posljedica nepredvidivi1 situacija7 ili vi#e sile?
Utiu na pove6anje prepo%natljivosti i imid4a dr4ave7 odnosno doma6ina doga$aja
; sportski doga$aji7 po pravilu7 imaju i%u%etnu promotivnu snagu8 "sim promocije
samog sporta7 uspje1a i afirmacije uesnika7 sportski doga$aji imaju veliki
potencijal %a pove%ivanje sporta i privrede u smislu reklamiranja proi%voda i
usluga privredni1 subjekata7 preko sportski1 priredbi8 .port7 generalno7 ima
najve6u promotivnu snagu u marketin#kom smislu7 ali je esto sportski uspje1 i
prilika da se promovi#u i gradovi7 regioni i itave dr4ave na najbolji nain8 a
dalekim kontinentima na#u dr4avu mnogi prepo%naju preko uspje1a na#i1
sportista7 prije nego na neki drugi nain8 Promotivna uloga sporta je #irom svijeta
gotovo nemjerljiva?
,maju i%ra4en socijalni karakter?
Privlae turiste i utiu na ra%voj turi%ma8
Karakteristike glavni1 specijalni1 sportski1 doga$aja su>
Privlae medijsku pa4nju?
Privlae veliki broj ljubitelja sporta?
Ukljuuje elemente statusa i presti4a?
(kumuliraju novana sredstva7 koja se reali%uju u region?
Po %avr#etku ostavljaju i%a sebe %naajne infrastrukturne objekte i sportska
borili#ta?
Pove6avaju tra4nju %a uslugama u regionu?
,maju nacionalni i me$unarodni karakter?
Ukljuuje i dodatne doga$aje osim sportski1?
0eliki bud4et?
0eliki broj uesnika i sportista?
Ukljuuje tradicionali%am i simboli%am8
U cilju s1vatanja slo4enosti sportskog doga$aja veoma va4no je utvrditi faktore7 koji
utiu na njegov %naaj8 U tu grupu faktora spadaju>
17
Uestalost sportskog doga$aja B prvenstveno se odnosi na ponavljanje sportskog
doga$aja7 sa aspekta vremenskog odr4avanja?
0eliina sportskog doga$aja se mo4e posmatrati kro% ukljuenost dr4avni1 organa
i organa lokalne vlasti7 pokrivenost sportskog doga$aja stranim i doma6im
17
-rkulja7 387 3arketing sportskog doga$aja7 (lp1a design7 Eeograd7 !))88
51
medijima7 superiorna te1nika opremljenost7 podr#ka stanovnika8 0eliina
sportskog doga$aja uslovljava nivo efekata7 kako sportski1 tako i ekonomski17 na
grad doma6ina sportskog doga$aja8
(utentinost predstavlja ocjenu ispunjeni1 dru#tveni1 oekivanja?
.adr4aj doga$aja predstavlja kriterijum %a podjelu sportski1 doga$aja?
Profil posjetioca je veoma va4an faktor7 jer ra%liiti sportski doga$aji privlae i
ra%liite skupine i profile posjetilaca?
2a1tjevi %a infrastrukturnim objektima se odnose na kori#6enje ve6 postoje6e
infrastrukture7 ili postoji neop1odnost %a novim objektima?
3enad4ment i planiranje predstavlja bitan faktor kod organi%acije samog
sportskog doga$aja8 "d menad4menta %avisi uspje#nost sportskog doga$aja7
odnosno od planiranja i naina reali%acije manifestacije?
Koncentracija doga$aja na sportskim borili#tima predstavlja faktor7 kojim se
uka%uje na to da li se doga$aj odvija na vi#e lokacija?
2a1tjevima %a borili#tima7 kao i kod infrastrukturni1 objekata7 odre$uje se potreba
%a novim7 ili kori#6enje ve6 postoje6i18
ZNA!AJ SPORTSKOG DOGAAJA KROZ STRUKTURU I NIVO
SPORTSKE PONUDE
.portski doga$aj je dio sportske ponude8 Ponuda se na%iva i sportskim proi%vodom7 koji
o%naava sve #to mo4e biti ponu$eno na tr4i#tu7 kako bi se %adovoljile odre$ene 4elje ili potrebe
potro#aa8 U ra%matranju strukture sportske ponude7 odnosno sportskog proi%voda7 menad4eri
sportski1 doga$aja trebaju da po%naju odgovore na tri osnovna pitanja>
18 Lta mogu sportske organi%acije7 klubovi ili sportisti pojedinci da ponude sportskoj
publici7 odnosno potro#aima sportski1 doga$ajaM
!8 Koje potrebe sportske publike %adovoljavaju sportisti pojedinci7 klubovi ili
sportske organi%acijeM
38 Kojim metodama trebaju da se koriste menad4eri sportski1 doga$aja u
%adovoljavanju identifikovani1 potreba sportske publikeM
52
Postoji ra%lika u %adovoljavanju potreba ljudi7 koji prate odr4avanje sportski1 doga$aja8
Liroka sportska publika dola%i na sportske terene i objekte u cilju %adovoljenja potrebe %a
ra%onodom8 Aio sportske publike7 koji predstavljaju navijai i lanovi sportski1 doga$aja7
%adovoljavaju potrebe %a pripadno#6u8 Predstavnici medija7 koji prate odr4avanje sportski1
doga$aja7 %adovoljavaju eg%istencijalne7 odnosno profesionalne potrebe8
.portska ponuda7 odnosno sportski proi%vod mo4e se7 prema 1ijerar1iji vrijednosti %a
posjetioce7 dekomponovati na pet osnovni1 nivoa>
sportski do4ivljaj7 kao prvi nivo sportske ponude?
sportski doga$aj7 drugi nivo?
sportski re%ultat7 tre6i nivo?
imid4 sportski1 klubova ili sportista7 etvrti nivo?
sportski brend7 peti nivo8
S-+rt%2i 1+4i.&'a' o%naava privlaan stil sportskog nadmetanja7 kojeg karakteri#u
br%ina7 vje#tina7 spretnost7 fi%ika snaga7 1armonija i slino8 ajatraktivnije sportske do4ivljaje
prire$uju vr1unski profesionalci7 odnosno sportske %vije%de7 koje publici pru4aju ne%aboravne
utiske sportske igre8 -o je i osnovni ra%log %bog kojeg sportske organi%acije nastoje da imaju
ovakve pojedince u svojim timovima8
.portski do4ivljaj je osnovni nivo sportske ponude7 koji kreiraju neposredni i%vr#ioci
sportskog programa7 odnosno sportisti i treneri8
S-+rt%2i 1+(a)a' je drugi nivo sportske ponude i odnosi se na osnovnu ponudu u
1ijerar1iji vrijednosti %a potro#ae sportskog doga$aja8 Kao #to je ve6 istaknuto7 sportski doga$aj
o%naava svako takmienje koje se odvija prema nekom sportskom programu7 koji ukljuuje
jedan ili vi#e aspekata %abave7 %a ije je odr4avanje neop1odno istovremeno postojanje i%vr#ioca7
mjesta7 publike i vremena odr4avanja sportskog doga$aja8
Pra6enje sportskog doga$aja7 bilo u fi%ikom ili informacionom okru4enju7 omogu6uje
%adovoljenje potreba publike %a sportskim do4ivljajem8 "sim neposrednog pra6enja sportske
igre7 publika koja prisustvuje sportskom doga$aju u prilici je da kupuje i proi%vodi usluge
ve%ane %a sport7 ime se pojaava inten%itet direktnog u4ivanja u sportskom do4ivljaju8
53
S-+rt%2i re/u&tat je tre6i nivo sportske ponude8 Predstavlja kljuni nivo sportske ponude7
jer je najve6i dio publike sportski1 doga$aja %ainteresovan upravo %a odre$eni is1od sportskog
re%ultata8 .portska publika7 pra6enjem sportskog doga$aja7 %adovoljava potrebu %a sportskim
do4ivljajem7 ali je isto tako %ainteresovana %a ostvarivanje #to boljeg sportskog re%ultata svoji1
sportski1 miljenika7 bilo da se radi o klubovima ili sportskim pojedincima7 jer se na taj nain
%adovoljava ostvarivanje potreba %a uspje1om i samopotvr$ivanjem8
.portski re%ultat7 sa elementima uspje1a7 odnosno neuspje1a7 do4ivljavanjem pobjede ili
pora%a7 predstavlja pro#irivanje osnovnog sportskog do4ivljaja8 Arugaije reeno7 sportski
re%ultat predstavlja nivo sportske ponude7 kojim se %ainteresovanost publike prevodi u
pripadnost7 odnosno identifikaciju sa klubovima ili sportistima pojedincima8 .portski re%ultat
predstavlja7 dakle7 pro#irenje sportske ponude u odnosu na %abavu7 atraktivnost ili %animljivost8
I,i14 %-+rt%2i< 2&u3+.a7 ili sportista pojedinaca7 jeste etvrti nivo sportske ponude8 U
u4em smislu7 imid4 predstavlja po%itivnu sliku u svijesti posjetilaca sportskog doga$aja o
klubovima7 ili sportistima pojedincima7 koji se takmie na tom sportskom doga$aju8
U #irem smislu7 imid4 obu1vata i sliku posjetilaca sportski1 doga$aja o sportskoj ponudi7
odnosno po%iciji sportski1 klubova7 ili sportista pojedinaca7 na odre$enom segmentu sportskog
tr4i#ta8 ,mid4 spada u psi1olo#ke karakteristike do4ivljavanja sportskog doga$aja7 kluba7 ili
sportista pojedinaca7 od strane #irokog sportskog auditorijuma8 ,%gra$uje se marketing
komuniciranjem sportski1 organi%acija sa postoje6om i potencijalnom sportskom publikom8
3arketing komuniciranje orijentisano na i%gra$ivanje imid4a podra%umijeva preno#enje
promotivni1 poruka u neposrednoj i posrednoj komunikaciji7 %atim isticanjem u javnosti
sportskog imena7 %a#titnog %naka7 simbola i maskote odre$enog sportskog doga$aja8
U i%gra$ivanju imid4a sportski1 klubova7 ili sportski1 pojedinaca7 dola%i i do i%ra4aja
pona#anje sportista na sportskim terenima i borili#tima7 ali i van nji1 u vidu ostvarivanja
vi%uelnog identiteta8 ,%gra$en po%itivan imid4 u sportskoj javnosti omogu6uje organi%atorima
sportski1 doga$aja privlaenje ve6eg broja posjetilaca7 i%gra$ivanje i odr4avanje obostrano
korisni1 odnosa sa medijima7 kompanijama promoterima7 spon%orima7 ali i pri1vatanje sportski1
organi%acija kao Kdobri1 gra$anaK u okru4enju odre$enog sportskog doga$aja8
54
S-+rt%2i 3re*1 je peti7 i ujedno posljednji nivo sportske ponude8 (meriko udru4enje %a
marketing defini#e brend kao ime7 pojam7 %nak7 simbol ili di%ajn7 ili kao kombinaciju navedenog7
na osnovu ega se identifikuju proi%vodi7 ili usluge jednog prodavca7 ili grupe prodavaca i
diferenciranju u odnosu na konkurente8 Erend7 dakle7 predstavlja proi%vod ili uslugu sa dodatnim
dimen%ijama7 na osnovu koji1 se i%dvajaju od ostali1 proi%voda ili usluga7 di%ajnirani1 %a
%adovoljenje iste potrebe8 *a%like i%me$u brenda i ostali1 konkurentski1 proi%voda i usluga7
kojima se %adovoljavaju iste potrebe7 mogu da budu funkcionalne7 racionalne ili opipljive8 Kada
se radi o sportskom brendu7 tada se navedene ra%like vi#e odnose na simbolike7 emotivne ili
neopipljive ra%like8
Uloga sportskog brenda je da u sportskoj javnosti istie kreatora odre$ene sportske
ponude7 a sportskoj publici da organi%atorima sportski1 doga$aja nametnu odgovornost8 .portski
brend uka%uje i na odre$eni kvalitet sportske igre7 #to dovodi do %adovoljenja posjetilaca i
ponavljanja posje6ivanja i pra6enja brendirani1 sportski1 doga$aja8 @ojalnost publike sportskom
brendu omogu6uje organi%atorima sportski1 doga$aja predvidljivost7 odnosno i%vjesnost
sportske tra4nje8 0rijednost sportskog brenda predstavlja dodatnu vrijednost7 koja se integri#e u
koncept sportske ponude8 ,spoljavanje vrijednosti sportskog brenda mo4e da bude u ra%mi#ljanju
publike o sportskom brendu7 emocijama koje sportski brend i%a%iva7 pona#anju publike prema
sportskom brendu i slino8 U svakom sluaju7 vrijednost sportskog brenda jeste neopipljiva
vrijednost7 sa kojom raspola4u organi%atori sportski1 doga$aja7 a koja im obe%bje$uje
ostvarivanje psi1olo#ke i materijalne koristi8
Postoji #est kriterijuma na osnovu koji1 se vr#i i%bor elemenata sportskog brenda8 U
pitanju su pamtljivost7 %naenje7 dopadljivost7 prenosivost7 prilagodljivost i %a#tita8 Prva tri
kriterijuma se direktno odra4avaju na i%gra$ivanje sportskog brenda7 dok preostala tri kriterijuma
predstavljaju odbrambene elemente ve%ane %a ra%liite mogu6nosti i ogranienja8
VRSTE SPORTSKIH TAKMI!ENJA
55
-akmienje7 kao jedna od glavni1 karakteristika sporta7 je %astupljeno u svim njegovim
podrujima be% ob%ira da li se misli na rekreaciju7 #kolski sport7 ili profesionalno takmienje8
.portska takmienja se mogu organi%ovati na svim nivoima sportske 1ijerar1ije8 2a #iru javnost
su svakako najinteresantnija velika sportska takmienja7 pa se njima i poklanja najve6a pa4nja8
.portski doga$aji7 s ob%irom na kategorijalne oblike7 obu1vataju elemente7 koji su
%ajedniki %a bilo koji aspekt definisanja sportskog takmienja8 .portsko takmienje predstavlja
primarni element sportskog doga$aja8 .portska takmienja se mogu ra%vrstati na>
18
2vanina i ne%vanina?
(materska i profesionalna?
Klupska i repre%entativna takmienja8
Z.a*i8*a %-+rt%2a ta2,i8e*'a obu1vataju gotovo sve kategorije sportski1 takmienja8
ala%e se pod idejnom ingerencijom odre$enog oblika sportskoBinstitucionalnog organi%ovanja8
Pravila su jasno propisana i odnose se na odre$eno takmienje7 ili grupu takmienja7 gdje
sportski re%ultat stvara odre$ene efekte po njegove protagoniste8
Ne/.a*i8*a %-+rt%2a ta2,i8e*'a imaju glavni %adatak promociju sporta7 provjeru
sportske stabilnosti i pripremljenost ekipa i pojedinaca7 afirmaciju sportske aktivnosti u
odre$enoj sredini i slino8 Kod ove vrste takmienja %astupljen je liberalniji odnos po pitanju
pravila7 odnosno omogu6ena je modifikacija u pojedinim segmentima sporski1 pravila8
A,ater%2a %-+rt%2a ta2,i8e*'a obu1vataju sve sportske doga$aje na kojima ue#6e
%au%imaju sporisti7 koji se u svom osnovnom sportskog anga4manu i%ja#njavaju kao
neprofesionalci7 odnosno amateri7 ili lica koja se ne bave sportskim aktivnostima u vidu
%animanja8
Pr+;e%i+*a&*a %-+rt%2a ta2,i8e*'a se odnose na takmienja7 iji uesnici <lanovi
ekipa7 ili pojedinci= se sportskom aktivno#6u bave u vidu %animanja8
K&u-%2a ta2,i8e*'a se odnose na osnovni organi%acioni oblik u sportu B sportske
klubove <koje smo ve6 definisali= i nji1ova me$usobna sportska nadmetanja8
18
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
56
Re-re/e*tati.*a ta2,i8e*'a se javljaju kao oblik nadmetanja sportista7 ekipa ili
pojedinaca7 koji predstavljaju #ire sportsko okru4enje8 Kod ovi1 takmienja postoji mogu6nost
ue#6a sportista i% ve6eg broja osnovni1 organi%acioni1 cjelina B klubova7 koji ine personalni
sastav jednog uesnika takmienja7 odnosno sportskog subjekta8 *epre%entaciju o%naavaju
najbolji predstavnici jedne grane sporta7 koji uestvuju kao cjelina na utakmicama u inostranstvu7
kao predstavnici sporta jedne dr4ave8
19
Pojam repre%entativni1 takmienja se ne odnosi samo na sportske predstavnike jedne
dr4ave7 ve6 predstavlja univer%alno %naenje %a sve organi%acione oblike okupljanja najbolji1
sportista u odre$enom sportskom okru4enju8
U!ESNI#I SPORTSKOG DOGAAJA
3o4emo sa punom slobodom re6i da sportista7 odnosno sportisti7 predstavljaju glavne
aktere sportskog doga$aja7 odnosno sportskog takmienja8 Kao osnovni CresursD predstavljaju
osnovu postojanja sportske organi%acije i glavne protagoniste sporta8
Uesnike sportskog doga$aja mo4emo posmatrati>
sa aspekta unutra#njeg okru4enja7 odnosno sportiste7 kao uesnike sportskog
doga$aja7 trenere7 menad4ere i organi%atore sportskog doga$aja i
sa aspekta spolja#njeg okru4enja7 odnosno spon%ore7 ogla#ivae i medije8
.portiste7 sa svojim sportskim re%ultatom7 predstavlja proi%vod sportske aktivnosti i
sporta u cjelini8 "ni su7 jednostavnije reeno7 osnovni ljudski faktor u ovoj vrsti djelatnosti7 %bog
kojeg se anga4uju i ostali resursi7 kako bi mogli uop#te govoriti o savremenom sportu8
.portisti su lica koja se bave sportskim aktivnostima7 bilo to profesionalno ili amaterski8
.portista je svako lice koje se bavi nekim fi%ikim vje4banjem7 rekreativno ili treniraju6i u
nekom klubu7 samostalno ili organi%ovano7 na sportskim priredbama7 ili van nji17 a i%abranom
19
9ovanovi67 *87 0eliki leksikon strani1 rei i i%ra%a7 (lnari7 Eeograd7 !))/8
57
sportskom aktivno#6u mo4e da se bavi amaterski7 ili profesionalno7 ime se odre$uje njegov
pravni polo4aj8
!)
S-+rti%ta a,ater je ono lice koje ne ispunjava uslove profesionalnog sportskog statusa8
S-+rti%ta -r+;e%i+*a&a0 je ono lice koje se sportskom aktivno#6u bavi u vidu %animanja8
-u susre6emo i u4i pojam B ta2,i8ar B koji se odnosi na sportistu7 koji uestvuje u
nekom od sistema takmienja kao lan neke sportske organi%acije7 ili samostalno7 u skladu sa
sportskim pravilima8
Aanas7 u svjetskom sportu7 veoma malu ulogu igra to da li je sportista amater7 ili
profesionalac8 .portisti su ljudski B kadrovski potencijal7 koji direktno reali%uju ciljeve sportske
organi%acije7 te kao takvi defini#u i potrebu %a ostalim kadrovskim potencijalima7 koji 6e
odgovoriti %a1tjevima i karakteristikama osnovne organi%acijske strukture8
!1
Tre*er je lice koje se bavi trenerskim poslovima u odre$enoj sportskoj grani7 sa
odgovaraju6im %vanjima7 koja mogu da budu>
!!
operativni trener?
operativni trener specijalista?
trener i
trener specijalista8
-rener predstavlja osobu koja jasno %na #ta 1o6e i koje efekte 4eli da postigne u ekipi
koju vodi7 kao i kod svakog lana ekipe pojedinano8 U prisustvu sportista on treba da
manifestuje i poka%uje sigurnost i odlunost u ostvarivanju svi1 ciljeva koje postavlja8 . ob%irom
na specifinost i ulogu trenera7 mo4emo da i%vr#imo klasifikaciju trenera prema kriterijumu
postignuti1 sportski1 re%ultata na %vaninim takmienjima i to>
vr1unski treneri sa nivoima ; %aslu4ni trener7 trener me$unarodnog ra%reda i
trener save%nog reda i
20
Yur$evi67 87 Komentar %akona o sportu7 ,P7 .tudent7 Eeograd7 19978
21
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
22
e#i67 387 @oli67 087 "snove menad4menta u sportu7 Panevropski univer%itet (peiron7 Eanja @uka7 !))88
58
treneri sa nivoom ; trener republikog ra%reda8
.portski trener poduava i radi sa sportistima7 kako bi i1 pripremio %a takmienja i
utakmice8 "n poma4e sportistima da postignu najbolje re%ultate7 individualno7 ili u timu7 u
sportovima kao #to su fudbal7 ko#arka7 odbojka7 vaterpolo7 1okej7 ili tenis7 golf i slino8 -reneri
su strunjaci %a pravila7 strategije i te1nike u sportu7 %a koji su specijali%ovani8 "sim toga7 oni
%naju sve o sportskoj opremi7 neop1odnim sigurnosnim mjerama i fi%ikoj spremnosti8 .portski
treneri mogu da rade %a profesionalne7 ili amaterske timove7 ali i kao lini treneri8
9edan od osnovni1 %adataka trenera7 koji radi %a tim7 je i%bor igraa7 #to podra%umijeva
sposobnost sastavljanja dobro i%balansiranog tima7 prepo%navanja potencijala u igraima i
nala4enja i privlaenja dobri1 igraa8 akon #to se tim formira7 trener nala%i strategije7 koje
najbolje odgovaraju talentu svakog sportiste8 -ako$e7 on mora psi1iki da pripremi sportiste %a
takmienje7 ili utakmicu7 kako bi oni i%vukli najbolje i% sebe8
Me*a14eri kao uesnici sportskog doga$aja su pokretai akcija7 koje su usmjerene u
pravcu ostvarivanja postavljeni1 ciljeva8 "ve akcije podra%umijevaju anga4man svi1 ljudi u
organi%aciji8 5unkcija menad4era jeste da planiraju7 vr#e reali%aciju planova7 vode kadrovsku
politiku7 rukovode ljudskim potencijalom i vr#e kontrolu postavljeni1 ciljeva8
Or(a*i/at+ri sportskog doga$aja predstavljaju %asebne institucije poput organi%acioni1
komiteta7 %asebni1 kompanija7 akcionarski1 dru#tava7 sportske organi%acije7 klubove7 federacije7
lige7 odnosno osobe ili organi%acije7 koje organi%uju neki sportski doga$aj8 "rgani%atori tra4e
nain organi%acije sportskog doga$aja7 koji 6e pru4iti po%itivne finansijske efekte doga$aja8
S-+*/+ri sportskog doga$aja7 odnosno spon%orstvo7 se javlja kao %naajan i%vor
finansijski1 sredstava neop1odni1 %a ostvarivanje njegovi1 programa8 .portskim organi%acijama
i sportskim takmienjima spon%orstvo u %naajnoj mjeri obe%be$uje resurse7 potrebne %a
ostvarivanje planirani1 aktivnosti i programa7 dok vlasnicima klubova7 organi%atorima sportski1
doga$aja i samim sportistima7 obe%bje$uje %naajne finansijske pri1ode8
59
MENADMENT SPORTSKIH DOGAAJA
" sportu se govori kao o specifinoj industriji7 jer ostvaruje visoke godi#nje stope rasta8
,%dvajanje sportske industrije7 kao sve %naajnijeg segmenta ekonomski1 i poslovni1 aktivnosti7
dovelo je i do potreba ra%vijanja menad4ment pristupa odr4avanju sportski1 doga$aja8 .portski
radnici treba da budu obra%ovani i osposobljeni u primjeni vje#tina funkcija menad4menta na
sportske doga$aje8 *a%voj teorije sportskog menad4menta doprinosi profilisanju sportski1
menad4era u kvalifikovane strunjake7 koji mogu da planiraju7 organi%uju7 upravljaju i kontroli#u
sportske doga$aje8 "dr4avanje savremenog7 i publici atraktivnog7 sportskog doga$aja %a1tijeva
postojanje i interakciju slede6i1 bitni1 elemenata>
.portskog objekta7 odnosno ure$enog mjesta7 na kojem se odr4ava sportsko
takmienje?
0remena predvi$enog %a odr4avanje programa odre$enog sportskog doga$aja?
.portista7 odnosno aktivni1 uesnika sportskog doga$aja7 koji se takmie %a
ostvarivanje sportskog re%ultata?
.portske opreme7 koja je neop1odna %a aktivno uestvovanje sportista u toku
odr4avanja sportskog doga$aja?
.portske publike7 koja predstavlja tra4nju %a sportskim proi%vodom u
profesionalnom sportu?
Prate6i proi%vodi i usluge7 koje pro#iruju ponudu i pri1ode odre$enog sportskog
doga$aja8
Uspje#na reali%acija sportski1 doga$aja %a1tijeva dobro planiranje i organi%ovanje8 -u
glavnu ulogu ima menad4ment8 Uspje#an menad4ment ve%an %a sportski doga$aj podra%umijeva
%nanje odre$eni1 vje#tina8
5unkcije menad4menta doga$aja proi%ila%e i% kontinuirani1 aktivnosti7 koje i%vr#avaju
menad4eri doga$aja8 5unkcija menad4menta doga$aja u #irem smislu obu1vata> odluivanje7
regulisanje7 planiranje7 kontrolisanje7 organi%ovanje7 vladanje7 ostvarivanje ciljeva7
rukovo$enje7 motivisanje i sprovo$enje upravljanja ljudskim resursima i informaciona podr#ka
60
menad4mentu doga$aja8 U u4em smislu funkcije savremenog menad4menta sportskog doga$aja
su>
Planiranje?
"rgani%ovanje?
Upravljanje i
Kontrola8
.lo4ena struktura funkcija menad4menta doga$aja %a1tijeva od menad4era doga$aja
dobro po%navanje svake pojedinano7 kako bi postavljanje i reali%acija doga$aja odgovarali
definisanim ciljevima i oekivanim re%ultatima doga$aja8 "snovne funkcije menad4menta
sportski1 doga$aja mo4emo predstaviti i kao>
5inansiranje sportskog doga$aja?
Upravljanje ri%ikom odr4avanja sportskog doga$aja i osiguranje?
"rgani%ovanje sportskog takmienja?
*egistracija uesnika?
Upravljanje anga4ovanim posrednicima?
3arketing sportskog doga$aja8
5inansiranje je od i%u%etnog %naaja u organi%ovanju sportski1 doga$aja7 budu6i da se
oni u najve6oj mjeri oslanjaju na i%vorne pri1ode8 Problem %atvaranja finansijske konstrukcije
sportskog doga$aja ote4ava injenica da je te#ko potpuno preci%no predvidjeti ukupne pri1ode7
jer se ne %na taan broj posjetilaca7 nji1ova potro#nja na sportskom doga$aju7 interesovanje
potencijalni1 spon%ora i medija8 "no #to je u finansiranju sportskog doga$aja po%nato7 odnosi se
na planiranje svi1 prate6i1 tro#kova odr4avanja ovakvog doga$aja8
Upravljanje ri%ikom odr4avanja sportskog doga$aja i osiguranje predstavljaju drugu
funkciju menad4menta sportskog doga$aja8 (firmisani i uspje#ni organi%atori sportski1 doga$aja
preu%imaju sve neop1odne radnje7 kako bi se mogu6nost povrije$ivanja sportista7 sportski1
radnika i publike svela na minimum8 Upravljanje ri%icima odr4avanja sportskog doga$aja ogleda
se u primjeni adekvatni1 metoda procjene ra%liiti1 opasnosti7 koje optere6uju odr4avanje
sportskog doga$aja8 U dana#nje vrijeme ova funkcija je posebno fokusirana na fi%iko
obe%bje$enje uesnika8
61
5unkcijom organi%ovanja sportskog takmienja anga4uju se lica u smislu kori#6enja
neop1odni1 resursa %a postavljanje odre$enog sportskog doga$aja8 "rgani%ovanjem se
obu1vataju aktivnosti7 koje pret1ode sportskom doga$aju7 %atim aktivnosti u toku odr4avanja7
kao i aktivnosti nakon odr4avanja sportskog doga$aja8 ajslo4enije aktivnosti organi%acije su
one koje pret1ode7 jer se one odnose na prostorno planiranje i obe%bje$enje sportskog doga$aja7
planiranje i obe%bje$ivanje neop1odni1 resursa i sportske opreme7 programiranje aktivnosti
odr4avanja sportskog doga$aja7 komunikaciju sa %ainteresovanim medijima i spon%orima7
reali%aciju promocije7 delegiranje odgovornosti i dr8 Uspje#ni organi%atori sportski1 doga$aja
praktikuju upotrebu programa aktivnosti7 kojima se detaljno opisuje redosljed u reali%aciji
postavljanja i i%vr#enja sportskog doga$aja8
*egistracija uesnika predstavlja %naajnu funkciju menad4menta doga$aja7 jer se
njenom implementacijom ostvaruje kontakt i%me$u lica %adu4eni1 %a organi%ovanje sportskog
doga$aja i uesnika7 odnosno takmiara8 :fikasna registracija ostavlja sna4an prvi utisak na
uesnike i %naajno odre$uje profesionalni karakter sportskog doga$aja8 "rgani%atori koriste
ra%liite metode u registraciji uesnika7 sa ciljem smanjenja potrebnog vremena i napora
sportistima u %adovoljavanju formalni1 uslova uestvovanja8
Upravljanje anga4ovanim posrednicima %naajno je %a postavljanje i i%vr#enje sportskog
doga$aja7 jer su organi%atori esto primorani da anga4uju ra%liite posrednike %a obavljanje
aktivnosti7 u kojima nisu kvalifikovani8 0eliina doga$aja u pravilu odre$uje i potrebu %a
anga4ovanjem posrednika8 Aoga$aji ije postavljanje i organi%ovanje traje du4i vremenski
period7 nekoliko mjeseci pa ak i godina7 ukljuuje i anga4ovanje ve6eg broja posrednika8
*eali%acija ove funkcije odnosi se na sagledavanje potreba7 broja i strukture neop1odni1
posrednika7 nji1ovo upo%navanje sa programom7 kao i potrebno informisanje i osposobljavanje8
Pod marketingom sportskog doga$aja podra%umijevaju se sve aktivnosti oblikovane %a
%adovoljavanje potreba i 4elja sportski1 potro#aa u procesu sportske ra%mjene8 .pecifinost
ovog marketinga odre$ena je osobeno#6u potreba7 koje se %adovoljavaju ue#6em7 odnosno
pra6enjem doga$aja8 3arketing funkcija je nei%ostavna funkcija menad4menta sportskog
doga$aja8
62
3e$utim7 prije svega7 potrebno je donijeti odluku o eventualnoj organi%aciji konkretne
sportske manifestacije8 Potencijalni organi%ator bi trebalo da utvrdi ciljeve i motive7 koji 6e dati
odgovor na pitanje koji su benefiti i koristi od same manifestacije8 Potrebno je i%raditi studiju
i%vodljivosti7 koja ima %a cilj da potvrdi opravdanost ideje da se organi%uje sportski doga$aj8
-ako$e je veoma bitno prona6i naine pribavljanja sredstava i anga4ovati neop1odne resurse %a
samu reali%aciju8 a kraju7 najva4niji preduslov %a organi%aciju sportskog doga$aja je dobijanje
do%vole od referentne sportske institucije <op#tinski7 gradski7 regionalni7 nacionalni save%i7
me$unarodne sportske federacije7 olimpijski komiteti7 resorno ministarstvo itd8=8
.portski doga$aj predstavlja %naajnu aktivnost menad4menta8 Flavne osobine koje
karakteri#u sportske doga$aje i %naajne su %a menad4ment odnose se na>
!3
.vaki doga$aj ima svoje autentine karakteristike7 koje ga ra%likuju od drugi1
sportski1 doga$aja?
.portski doga$aji i%a%ivaju odre$ene promjene na koje menad4ment mora
adekvatno da reaguje?
.portski doga$aji uvijek kreiraju nove programske %a1tijeve7 te utiu na ra%voj
menad4menta u cjelini?
.portski doga$aji predstavljaju sredstvo promocije sportske organi%acije?
.vaki sportski doga$aj predstavlja novu i %asebnu plansku aktivnost i i%a%ov %a
menad4ment i organi%atora?
*a%liiti sportski doga$aji %a1tijevaju ra%liit nivo i kvalitet menad4menta7 te
odre$ene stilove i metode rada8
.vaki doga$aj ima karakteristike7 koje ga ra%likuju od svi1 drugi17 pret1odni17 ili
budu6i18 Aoga$aji name6u menad4erima da unaprijede programe i svoje i%vo$ake
karakteristike8 Kao sredstvo promocije sportske organi%acije i stvaranja povoljnog imid4a7
doga$aji %a1tijevaju odre$ene metode i stilove menad4menta8 Podra%umijevaju postojanje
koordinatora7 preci%nost7 rokove i br%o odluivanje8 -o uka%uje na injenicu da menad4er
sportskog objekta7 u kome se sportski doga$aj organi%uje7 mora da usmjerava organi%atore
doga$aja prema osnovnim principima planiranja i organi%ovanja8
23
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
63
,% navedenog %akljuujemo da je sportski doga$aj7 odnosno reali%acija sportskog
doga$aja7 usko pove%ana sa sportskim objektom i organi%atorom8 "va tri CfaktoraD su usko
pove%ana i nijedan ne mo4e i%ostati u reali%aciji8
"rgani%ovanjem sportski1 doga$aja se mogu baviti sportske organi%acije7 save%i i druga
pravna7 ili fi%ika lica7 pod uslovima koji su utvr$eni %akonom i sportskim pravilima8
"rgani%atorom se smatra svako pravno7 ili fi%iko lice7 koje na sopstvenu odgovornost
odluuje o sprovo$enju sportske aktivnosti7 istu organi%uje i vodi7 ili na neki drugi nain stvara
pretpostavke %a njeno odr4avanje8
!4
U praksi7 kao organi%ator nekog sportskog doga$aja7 ili takmienja7 uglavnom se
pojavljuju sportski klubovi7 save%i7 asocijacije i slino7 mada ima i sluajeva kada su organi%atori
fi%ika lica7 odnosno pojedinci8
Kod organi%ovanja sportskog doga$aja7 moraju da budu anga4ovane i kori#tene sve
menad4ment funkcije7 a pred organi%atora se stavljaju va4ni %adaci8 Kao #to smo ve6
napomenuli7 najbitnije funkcije menad4menta %a ovu vrstu posla jesu planiranje i organi%ovanje8
Planovi treba da sadr4e slede6e elemente>
Pregled neop1odni1 aktivnosti postavljanja i i%vr#enja sportskog doga$aja7
Aefinisane ciljeve sportskog doga$aja7
(nali%u situacije <.Z"- anali%u=7
Kreiranje strategije menad4menta sportskog doga$aja7
Eud4etiranje sportskog doga$aja7
3jerenje efekata sportskog doga$aja8
PLANIRANJE I ORGANIZOVANJE SPORTSKOG DOGAAJA
Planiranje je osnovna funkcija menad4menta doga$aja7 odnosno su#tina upravljanja
doga$ajima8 Prije nego #to se pristupi organi%aciji7 upravljanju i kontroli doga$aja7 neop1odno
24
Yur$evi67 87 Komentar %akona o sportu7 ,P7 .tudent7 Eeograd7 19978
64
ga je planirati7 kako bi se definisala svr1a7 odnosno misija doga$aja8 -o je slo4ena funkcija
menad4menta doga$aja7 koja se u reali%aciji doga$aja ispoljava kro%>
Predvi$anje?
"dluivanje?
.trategijsko planiranje i
"perativno planiranje8
Pre1.i)a*'e, se nastoje predvidjeti budu6a de#avanja i pojave u postavljanju i
reali%aciji doga$aja i to sa dovoljnom tano#6u i preci%no#6u7 koje 6e omogu6iti da se aktivnosti
menad4menta doga$aja usmjere u optimalnom pravcu8 Predvi$anjem se dola%i do planski1
pretpostavki8
O1&u8i.a*'e je nei%ostavni dio procesa planiranja u menad4mentu doga$aja8 Planiranje
predstavlja rad na pripremi odluka7 a odluivanje predstavlja dono#enje konkretni1 odluka8
Strate(i'%2+ -&a*ira*'e predstavlja proces definisanja ciljeva organi%acije7 koja se bavi
osmi#ljavanjem ponude doga$aja7 kao i i%bora specifini1 sredstava7 kojima 6e se definisani
ciljevi ostvariti8 U menad4mentu doga$aja strategija o%naava i%gra$ivanje odnosa i%me$u
organi%acije7 koja se bavi osmi#ljavanjem i ponudom doga$aja u4eg7 odnosno #ireg okru4enja8
,%bor strategije je u funkciji po%icioniranja i ostvarivanja konkurentske prednosti7 kako
organi%acije7 tako i konkretnog doga$aja8 "snovni %adaci strategijskog planiranja doga$aja su
odre$ivanje vi%ije7 misije i usmjeravanje akcija8 Praksa poka%uje da su najuspje#niji re%ultati
strategijskog planiranja vi%ije8 2bog toga se strategijsko planiranje ispoljava i kao strategijsko
planiranje usmjereno na implementaciju definisane vi%ije8 ,mplementacija vi%ije doga$aja
podra%umijeva definisanje ciljeva doga$aja7 koji se u su#tini odnose na>
Aefinisanje veliine doga$aja?
,%bor okru4enja doga$aja?
-r4i#no po%icioniranje doga$aja?
3arketing programe doga$aja i
5inansiranje postavljanja i i%vr#enja doga$aja8
65
.trategijsko planiranje u menad4mentu doga$aja obu1vata i anali%iranje eksternog i
internog okru4enja doga$aja8 U teoriji menad4menta doga$aja najpo%natije su dvije anali%e
okru4enja> PEST i S=OT a*a&i/a8
PEST a*a&i/a se odnosi na politike7 ambijentalne7 sociolo#ke i te1nolo#ke faktore
okru4enja7 dok S=OT a*a&i/a podra%umijeva identifikovanje snaga i slabosti organi%acije7 koja
se bavi osmi#ljavanjem i ponudom doga$aja7 kao i mogu6nosti i opasnosti datog okru4enja
doga$aja8
O-erati.*+ -&a*ira*'e je posljednji oblik ispoljavanja planiranja7 kao slo4ene funkcije
menad4menta doga$aja8 "no predstavlja rad na konkreti%aciji donijeti1 odluka7 sa ciljem ra%rade
praktini1 planova i bud4eta neop1odni1 %a postavljanje i i%vr#enje doga$aja8 "perativni
planovi7 kao re%ultat procesa operativnog planiranja doga$aja7 imaju u4u obu1vatnost u odnosu
na strategijske planove8 Postoje dvije vrste operativni1 planova karakteristini1 u implementaciji
menad4menta doga$aja>
Planovi %a jednokratnu upotrebu i
Permanentni planovi8
U %avisnosti od fi%ike veliine i obima sportskog doga$aja7 proces planiranja mo4e da
obu1vati ve6i7 ili manji broj aktivnosti8 U su#tini planiranje sportskog doga$aja obu1vata slede6e
aktivnosti>
,stra4ivanje sportskog tr4i#ta?
"dre$ivanje misije sportskog doga$aja?
(nali%a sportske ponude i %a sport ve%ani1 usluga?
Aefinisanje ciljeva sportskog doga$aja?
Plan akcije i
"cjenu plana sportskog doga$aja8
a osnovu navedenog7 slobodno mo4emo re6i da planiranje sportskog doga$aja obu1vata
dvije fa%e>
!&
Konceptualna fa%a i
25
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
66
"perativna fa%a8
K+*0e-tua&*a ;a/a se dalje mo4e posmatrati kro% slede6e etape>
Postavljanje idejnog koncepta?
"dluka o projektovanju doga$aja?
Utvr$ivanje ciljeva8
7dejni koncept predstavlja prvu etapu ijom se reali%acijom postavljaju temelji %a
uspje#no odvijanje sportskog doga$aja8 Aefini#u se op#te vrijednosti i ra%lo%i organi%ovanja
doga$aja7 postavljaju okviri %a njegovu konkretnu reali%aciju7 odre$uju vremenski parametri %a
njegovo odr4avanje7 odre$uje se ko je odgovoran %a planiranje i reali%aciju7 kao i ostali elementi
koji treba jasno da formuli#u korisnost konkretnog sportskog doga$aja8 a samom poetku
prikupljaju se podaci i informacije o tome da li postoji interes sportske publike i sportski1
organi%acija %a odr4avanje odre$enog sportskog doga$aja8
%dluka o projektovanju predstavlja drugu fa%u i usmjerena je ka utvr$ivanju osnovni1
elemenata pisane dokumentacije7 koja ima %a %adatak da objasni #ta se sportskim doga$ajem
posti4e8 Pisani dokument7 koji se u ovoj fa%i i%ra$uje na%iva se C,dejni projekat sportskog
takmienjaD ili C:laborat opravdanosti organi%acije sportskog doga$ajaD i odgovara na pitanja>
JAa li je7 i u kojoj mjeri7 doga$aj realno i%vodljiv u konkretnoj sredini7 #ta je neop1odno
obe%bijediti %a odvijanje doga$aja7 kakve tro#kove i%iskuje i slinoMC
.tvrivanje ciljeva obja#njava #ta je to #to se 4eli ostvariti reali%acijom sportskog
doga$aja8 U ovom kontekstu kao osnovni cilj se ne podra%umijeva sportski cilj7 odnosno re%ultat7
ve6 #ta 6e se organi%acijom konkretnog doga$aja posti6i u odre$enoj sredini i pri tom se misli na
ekonomske7 vaspitne7 obra%ovne7 propagandne7 politike i sline ciljeve8
O-erati.*a ;a/a obu1vata slede6e aktivnosti>
5ormiranje organi%acionog komiteta?
5inansijsko planiranje?
Postavljanje organi%acione strukture?
"perativno planiranje i i%rada programa?
3arketing i medijsko predstavljanje?
67
:valuaciju sportskog doga$aja8
Kod operativne fa%e na vidjelo dola%e najva4nije aktivnosti7 koje sprovodi menad4ment7
odnosno kreira se struktura doga$aja7 defini#e se organi%aciona struktura7 i%ra$uje se finansijski i
marketing plan8
a samom poetku ove fa%e formira se %rganizacioni komitet ? %rganizacioni odbor8
Arugim rijeima7 jasno se defini#e ko rukovodi samim doga$ajem7 formiraju se radne grupe7
jasno se odre$uje 1ijerar1ija kod rukovo$enja i %adu4enja8 "rgani%acioni komitet ima ulogu
organi%ovanja7 upravljanja i rukovo$enja sportskim doga$ajem7 a njegov sastav %avisi od
karaktera doga$aja7 tako da mo4e da sadr4i ra%liite konfigurativne elemente8
"rgani%acionim komitetom se jasno defini#e struktura menad4menta sportskog doga$aja8
.vako podruje aktivnosti "rgani%acionog komiteta koordinirano je posebnom radnom grupom7
koja ima svog rukovodioca7 koji je odgovoran %a njeno funkcionisanje i rad8 .vaka radna grupa7
be% ob%ira na karakter sportskog doga$aja7 ima jasno odre$ene uloge7 %adatke7 odgovornosti i
rokove i%vr#enja koji1 treba da se pridr4ava8
"rgani%acioni odbor obino ine predstavnici svi1 institucija7 koji su ukljueni u
organi%aciju sportskog doga$aja7 bilo direktno7 bilo kao podr#ka manifestaciji <predstavnici
klubova7 save%a7 lokalne samouprave7 dr4avni1 organa7 ministarstava7 spon%ora7 medija itd8=8
0eoma va4no kod formiranja "rgani%acionog komiteta jeste da se pa%i na %astupljenosti7
odnosno kompetentnosti personala7 koji 6e uestvovati u pripremi doga$aja8 Prvenstveno se
mora misliti na to da u "rgani%acionom komitetu budu podjednako %astupljeni ljudi i% sportske7
politike7 ekonomske7 te marketin#ke oblasti8
akon formiranja "rgani%acionog odbora7 formira se ,%vr#ni odbor8 ,%vr#ni odbor se
formira od ljudi7 koji aktivno i svakodnevno uestvuju u reali%aciji svi1 potrebni1 aktivnosti %a
organi%ovanje doga$aja na kvalitetan nain8
68
2a ra%liku od "rgani%acionog odbora7 koji se sastaje nekoliko puta i to uglavnom prije
same manifestacije7 ,%vr#ni odbor je praktino u stalnom %asjedanju8 2adu4en je %a reali%aciju
svi1 %adataka koje "rgani%acioni odbor defini#e8
.truktura "rgan%acionog komiteta se mo4e prika%ati slede6im grafikonom>
!/
26
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
69
,23+ @4 3%!20 %*G+N7/+A7%N%G 6%37T2T+
"perativni dio ine komisije, iji personalni sastav je uslovljen karakterom djelokruga
rada8 Ajelokrug rada svake komisije7 njena ovla#6enja i odgovornost7 utvr$uje se poslovnikom o
radu ,%vr#nog odbora8 2adaci7 kao i broj komisija koje se formiraju7 %avise od kompleksnosti
sportskog doga$aja8
6omisija za bezbjednost ima %naajnu aktivnost u toku pripreme sportskog doga$aja7 jer
be%bjednost uesnika i ostali1 aktera treba da bude na primarnom mjestu8
70
6omisija za $inansije je odgovorna %a planiranje neop1odni1 finansijski1 sredstava7 koji
su neop1odni %a reali%aciju sportskog doga$aja8 ,%ra$uje finansijski plan7 kojim se predvi$aju
kako tro#kovi tako i mogu6i pri1odi8
6omisija za marketing je usko pove%ana sa finansijskom komisijom7 jer njen %adatak je
Ckako prikupiti neop1odna sredtvaD7 odnosno i%vr#iti reali%aciju8
6omisija za objekte se brine %a pripremu i upotrebnu funkcionalnost sportski1 objekata7
kao mjesta odvijanja takmiarskog programa sportskog doga$aja8
6omisija za smjetaj, boravak i isranu je %adu4ena %a uslu4ne aspekte reali%acije
sportskog doga$aja8 . obr%irom da kompleksni doga$aji predvi$aju7 kako ue#6e tako i posjetu
ve6eg broja ljudi7 neop1odno je obe%bijediti odgovaraju6e uslove %a nji1ov boravak8
3edicinsko?sanitarna komisija je %adu4ena %a brigu o %dravstvenoB1igijenskoj
be%bjednosti uesnika sportskog takmienja8
6omisija za prevoz i transport se odnosi na brigu transfera uesnika u sportskom
takmienju8
6omisija za in$ormisanje se stara o dostupnosti i plasiranju svi1 %naajni1 informacija7
koje su ve%ane %a sportski doga$aj8 (ktivnost ove komisije je usmjerena ka spoljnom okru4enju7
ali i prema neposrednim akterima8
6omisija za opte poslove obavlja grupu poslova7 koje jo# mo4emo da na%ovemo i
administrativni poslovi7 na kojima se %asniva efikasno sprovo$enje svi1 ostali1 aktivnosti8
Prvenstveno se bavi obe%bje$ivanjem neop1odni1 akreditacija i registracija uesnika8
6omisija za elektronsku tenologiju se brine %a %adovoljenje uslova7 koji su neop1odni %a
medijsku propra6enost sportskog doga$aja8
. ob%irom da se "rgani%acioni komitet formira mnogo prije odr4avanja sportskog
doga$aja7 njegovo djelovanje se mo4e podijeliti na tri perioda <vremenske fa%e7 koje imaju
ra%liito vrijeme trajanja7 #to prvenstveno %avisi od karaktera sportskog doga$aja=>
71
Period neposredne pripreme sportskog doga$aja ; najdu4e traje priprema
sportskog doga$aja i to od nekoliko mjeseci7 pa ak i nekoliko godina7 prije
samog odr4avanja7 opet u %avisnosti o kakvom sportskom doga$aju je rije?
Period reali%acije sportskog doga$aja ; obu1vata definisanje naina odvijanja
sportskog doga$aja od vremena trajanja do optimalni1 uslova %a uspje#nost
doga$aja?
Period evaluacije sportskog doga$aja ; na kraju dola%i do evaluacije doga$aja7
odnosno7 ocjenjuje se cjelokupna aktivnost prije7 %a vrijeme i poslije sportskog
doga$aja8
akon procesa planiranja pristupa se organi%aciji konkretnog doga$aja8 "rgani%ovanje je
%naajna funkcija menad4menta doga$aja7 kojom menad4eri doga$aja utiu na strukturu i pravce
aktivnosti7 odnosno na organi%ovanje i%vr#ilaca i neop1odni1 resursa u ostvarivanju definisani1
ciljeva planiranog doga$aja8 "rgani%ovanje doga$aja treba da odgovori %a1tjevima postavljanja7
odnosno koncepta doga$aja8
Kod organi%ovanja doga$aja prvo moraju da se daju odgovori na slede6a pitanja>
!7
2a#toM 2a#to se doga$aj organi%ujeM 3oraju postojati valjani ra%lo%i7 koji
potvr$uju %naaj odr4avanja doga$aja i koristi %a potencijalne posjetioce8
KoM Ko su interesne grupeM
KadaM Kada organi%ovati doga$ajM -reba imati u vidu vrijeme potrebno %a
istra4ivanje i planiranje doga$aja7 kao i klimatske uslove7 ukoliko se doga$aj
organi%uje na otvorenom prostoru8
FdjeM Fdje organi%ovati doga$ajM ,%bor lokacije mora da odra4ava uskla$enost
organi%acioni1 uslova doga$aja7 komfora %a uesnike i posjetioce7 saobra6ajne
pristupanosti i finansijski1 mogu6nosti organi%atora doga$aja8
LtaM Kakav je sadr4aj7 ili proi%vod doga$ajaM .adr4aj mora da bude uskla$en sa
potrebama7 4eljama i oekivanjima ciljni1 uesnika7 i mora da objedini odgovore
na pret1odna pitanja8
27
Foldblatt7 98987 .pecial events> event leaders1ip for a neP Porld7 9o1n ZileG and .ons7 eP 9erseG7 !))&8
72
"rgani%ovanje doga$aja podra%umijeva i%gra$ivanje odnosa sa internim i eksternim
interesnim grupama7 ije je %ajedniko anga4ovanje neop1odno u postavljanju i i%vr#enju
doga$aja8 U teoriji menad4menta doga$aja navodi se #est osnovni1 interesni1 grupa <engl8
stakeolder= doga$aja>
"rgani%ator doga$aja ; osnovna interesna grupa u postavljanju i i%vr#enju
doga$aja jeste organi%ator doga$aja8 Kao organi%atori doga$aja mogu da se
pojave privatne profitne organi%acije7 neprofitne organi%acije i u odre$enim
sluajevima pojedine vladine agencije8 "rgani%atori doga$aja su naje#6e uslu4no
orijentisane organi%acije7 kojima je %adovoljenje potreba7 %a1tijeva i oekivanja
potencijalni1 posjetilaca7 u prvom planu?
.pon%ori ; sve %naajniju ulogu u postavljanju i i%vr#enju doga$aja imaju
spon%ori7 odnosno pravna i fi%ika lica7 koja obe%bje$uju finansijska sredstva7
ra%liite usluge7 ili oblike podr#ke u organi%ovanju doga$aja7 sa ciljem
ostvarivanja specifini1 koristi8 3enad4eri doga$aja treba da po%naju specifine
ciljeve spon%ora7 kako bi i%gradili dugorono odr4ive i obostrano korisne odnose
i%me$u organi%atora i spon%ora doga$aja?
Uesnici i posjetioci doga$aja ; su interesna grupa7 koja se nala%i u fokusu
menad4era doga$aja8 -im %a i%vr#enje doga$aja mora biti svjestan potreba i
oekivanja ove interesne grupe7 jer 6e upravo od nji1ovog %adovoljstva i ocjene
kvaliteta usluga %avisiti uspje1 samog doga$aja7 njegov imid4 i posjeta slede6eg
doga$aja7 ukoliko se organi%uje u redovnim intervalima8?
.aradnici anga4ovani u postavljanju i i%vr#enju doga$aja ; %a uspje1 doga$aja je
veoma va4na motivisanost i%vr#ilaca8 3otivacija %aposleni1 i volontera na
reali%aciji doga$aja jedna je od osnovni1 vje#tina menad4era doga$aja7 koji su
rukovodioci tima %a i%vr#enje doga$aja8 (nga4ovani na i%vo$enju doga$aja mogu
se motivisati na vi#e naina8 aje#6e se govori o materijalnim <obino novanim=
ili nematerijalnim stimulansima <odavanje pri%nanja7 pru4anje podr#ke7 davanje
interesantni1 radni1 %adataka i slino=?
3ediji ; br% i dinamian ra%voj telekomunikacija7 kao i sve ve6a ponuda
#tampani1 medija7 vi#estruko su pove6ali ulogu i %naaj medija u organi%ovanju
73
doga$aja8 3edijska pokrivenost doga$aja %naajna je koliko i nji1ovo fi%iko
i%vr#enje8 3ediji se naje#6e javljaju u ulo%i spon%ora7 ili partnera doga$aja8
U4e okru4enje doga$aja ; odre$uje i karakteristike ambijenta doga$aja7 koji
publika oekuje8 ,ako se okru4enja doga$aja mogu u ve6oj7 ili manjoj mjeri
ra%likovati7 trendovi poput ra%voja infrastrukture7 komunikacija7 medija i
globali%acije pribli4avaju karakteristike ra%liiti1 okru4enja doga$aja7 na nain da
su programi doga$aja sve vi#e pri1vatljivi u ra%liitim okru4enjima8
Uspje#na organi%acija sportskog doga$aja u najve6oj mjeri %avisi od ljudi koji su
ukljueni u reali%aciju svi1 planirani1 aktivnosti8 "rgani%aciona #ema manifestacije defini#e
strukturu organi%acije svi1 slu4bi i sektora7 kao i nadle4nosti i kompetencija u sferi upravljanja i
odluivanja8 Aobra komunikacija i%me$u svi1 nivoa organi%acije i koordinacija aktivnosti su
primarni %adatak rukovodilaca projekta organi%acije sportskog doga$aja8
FINANSIRANJE SPORTSKOG DOGAAJA
"be%bijediti finansije %a reali%aciju sportskog doga$aja je jedan od najva4niji1 %adataka
pri organi%aciji svake sportske manifestacije7 koji se stavlja pred menad4ment8 Ee% finansijski1
sredstava potrebni1 %a reali%aciju planirani1 aktivnosti7 nemogu6e je organi%ovati sam doga$aj7
odnosno finansije su neop1odan uslov %a reali%aciju doga$aja8 .toga je od i%u%etne va4nosti
dobro i realno definisanje bud4eta manifestacije8 3ora se odlino po%navati priroda konkretne
manifestacije7 u smislu predvi$anja svi1 neop1odni1 tro#kova8
Eud4etiranje sportskog doga$aja podra%um,jeva slede6e aktivnosti>
,%rada finansijskog plana <plan pri1oda i ras1oda=?
"be%bje$enje i%vora finansiranja sportskog doga$aja?
Aefinisanje strukture finansiranja sportskog doga$aja?
Upravljanje bud4etom sportskog doga$aja8
5inansijski plan mora biti preci%an i najva4nije ; realan8 Ukoliko plan pri1oda nije
i%vjestan i realan7 organi%ator 6e do6i u situaciju da ne mo4e da odgovori svim %a1tjevima
74
organi%acije doga$aja7 #to 6e ga dovesti u velike neprilike8 Uslov %a dobru organi%aciju je
obe%bje$ivanje i%vora finansiranja manifestacije8
"bim svakog finansijskog plana %avisi od vrste i karaktera sportskog doga$aja7 kao i od
ciljeva koji se 4ele posti6i8 a poetku pripreme finansijskog plana7 menad4ment sportskog
doga$aja treba da procijeni realne tro#kove7 #to 6e biti u slu4bi finansijske ravnote4e i%me$u
pri1oda i ras1oda8 2nai7 moraju biti isplanirani stvarni tro#kovi7 a mogu se odnositi na>
!8
-ro#kove objekta7 pri emu se misli na utro#enu struju7 vodu7 tro#kove odr4avanja
i slino?
-ro#kove smje#taja i is1rane uesnika?
-ro#kove transporta?
-ro#kove %akupa7 naprimjer7 te1niki1 pomagala?
Aodatne re4ijske tro#kove7 koji se odnose na dopunsku radnu snagu7 osiguranje7
%dravstvene usluge?
(dministrativne tro#kove7 koji nastaju usljed #tampanja propagandnog materijala
ili ula%nica?
"stali nepredvi$eni tro#kovi7 koji mogu da nastanu u toku pripreme7 ili reali%acije
sportskog doga$aja8
Pomenuli smo i pri1ode8 3nogi sportski doga$aji ostvaruju neki pri1od i to na dva
naina>
Airektno7 odnosno prodajom ula%nica7 suvenira7 naplatom parkinga7 garderobe i
,nidirektno7 odnosno putem reklame7 spon%orstva7 donatorstva7 prilo%ima lokalni1
vlasti i slino8
MARKETING SPORTSKOG DOGAAJA
Pod sportskim marketingom podra%umijevaju se sve aktivnosti oblikovane u cilju
%adovoljenje potreba i 4elja sportski1 potro#aa u procesu sportske ra%mjene8 Poeci sportskog
marketinga ve%uju se %a .taru Frku i *im7 u kojima su po%nati sluajevi spon%orisanja
28
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
75
sportski1 doga$aja7 gdje su se odvijale gladijatorske borbe8 U savremenom smislu7 %a poetak
primjene sportskog marketinga7 mo4e se u%eti spon%orisanje J-urn (ustralijeC i% 18/18 godine8
Podruja7 na koje se marketing menad4eri moraju fokusirati7 su>
Prodaja korporativnog spon%orstva?
:konomska propaganda?
(ktivnosti odnosa sa javno#6u?
Ugostiteljstvo?
Prodaja ula%nica?
-elevi%ijski prenosi?
@icenciranje i prodaja robe?
5andraj%ing8
Promocija je prva aktivnost sportskog marketinga7 koja je otvorila put njegovom daljem
ra%voju8 Promocija predstavlja proces komunikacije7 koji obu1vata skup aktivnosti kojima se
proi%vodi7 u ovom sluaju usluge sporta7 koje se predstavljaju auditorijumu potro#aa
<korisnika=8 "snovna sredstva promocije7 koja se koriste prilikom komponovanja promocionog
miksa7 su>
*eklama?
@ina prodaja?
Publicitet?
Aopunska promocija8
Poseban %naaj %a promotivnu strategiju u sferi sporta imaju odnosi sa javno#6u <public
relations=8 -o je skup postupaka7 kojima se stvaraju i odr4avaju dobri odnosi sportske
organi%acije sa potro#aima i korisnicima sportski1 proi%voda i usluga8
3asovni mediji omogu6ili su nastanak masovnog tr4i#ta sportski1 doga$aja8 .portski
marketing ima dva pravca ra%voja>
marketing sportski1 organi%acija i
marketing proi%voda i usluga ve%ani1 %a sport8
76
3arketing sportski1 organi%acija se u su#tini odnosi na marketing sportski1 doga$aja8
3arketing sportski1 doga$aja je dio sportskog marketinga8 3arketin#ke aktivnosti se odnose na
stvaranje uslova %a #to kvalitetnije predstavljanje sportskom tr4i#tu8 Predstavljaju slo4enu
funkciju7 koja direktno utie na konaan uspje1 sportskog doga$aja8
Uloga marketinga sportskog doga$aja je vi#estruka8 "gleda se kro% spon%orisanje
doga$aja7 prodaju sportski1 i prate6i1 proi%voda i usluga7 medijsko ogla#avanje itd8 Flavnu
ulogu imaju marketing menad4eri7 koji svoje aktivnosti usmjeravaju na>
"be%bje$enje korporativnog spon%orstva sportskog doga$aja7 koje predstavlja
%naajne i%vore finansiranja mnogi1 sportski1 doga$aja?
:konomsku propagandu sportskog doga$aja?
*eali%aciju odnosa s javno#6u7 koja je posebno %naajna ukoliko organi%atori
sporskog doga$aja nemaju dovoljno sredstava %a reali%aciju ekonomske
propaganda ; 'ublic *elations <P*=7 %a sportsku organi%aciju je jedan od
najva4niji1 metoda promocije cijele organi%acije7 ili njeni1 proi%voda i usluga8
.port ima mnogo obilje4ja javne djelatnosti7 pa je obave%an da u odnosima sa
javno#6u i%dr4i i po%itivne i negativne od%ive javnosti7 predstavljene kro% sredstva
masovnog informisanja8 3arketing menad4ment sportski1 organi%acija suoava
se sa problemom kako umanjiti prisustvo kritike javnosti7 s jedne strane7 a u isto
vrijeme iskoristiti sve po%itivne momente i plasirati i1 putem sredstava masovnog
informisanja?
Pru4anje ugostiteljski1 usluga posjetiocima sportski1 doga$aja?
:fikasna prodaja ula%nica %a posjetioce sportski1 doga$aja ; %a potrebe sportski1
objekata neop1odno je ra%viti sistem %a prodaju ula%nica koji reguli#e re%ervacije7
prodaju ula%nica7 kontrolu pristupa7 evidenciju radnog vremena i upravljanje
radom propratni1 sportski1 aktivnisti7 na primjer $itness centar i slino?
"be%bje$ivanje televi%ijskog prenosa programa sportski1 doga$aja7 jer se time
pove6ava kredibilitet organi%atora i privlae se novi spon%ori?
Prodaju licencirani1 proi%voda7 na kojima je istaknut na%iv sportskog doga$aja7
logo organi%atora7 %a#titni %nak7 ili maskota?
5andraj%ing ; u sportu fandraj%ing <Bundraising= predstavlja %bir procesa7 koji
imaju %a cilj obe%bje$ivanje sredstava <novani1 i materijalni1=8 Putem
77
pregovaranja i prikupljanja7 fandraj%ing mo4e obe%bijediti dodatna sredstva van
redovni1 bud4etski1 tokova8 "va sredstva mogu biti bilo koja sredstva7 koja imaju
neku vrijednost %a sportsku organi%aciju <novac7 oprema7 usluga= i prikupljaju se
putem donacija8 Flavni ra%log kori#6enja fajndraj%inga je da se pobolj#a
finanansijska osnova sportske organi%acije8 Nilj fandraj%inga nije samo
prikupljanje finansijski1 sredstava7 primarni %adatak je pronala4enje novi17 ali i
%adr4avanje stari1 donator7 koji 6e svojim donacijama pomo6i sportsku
organi%aciju8 Aonacije se ne moraju ogledati samo u novcu7 mogu biti i u vidu
opreme7 ili usluge7 od koje 6e sportska organi%acija imati neku korist7 naprimjer
sportsku opremu7 u tom sluaju sportska organi%acija preusmjerava finansijska
sredstva7 koja su bila namijenjena %a kupovinu iste7 na drugu stranu8
Primjenom marketinga sportskog doga$aja stvara se preduslov %a racionalno ekonomsko
poslovanje menad4menta sportskog doga$aja7 #to direktno utie na uspje#nu reali%aciju samog
doga$aja8 -ako$e je omogu6eno kvalitetnije planiranje i organi%acija u skladu sa okru4enjem7 u%
ostvarenje ekonomski1 efekata8
"bave%na je i%rada ,ar2eti*( -&a*a7 koji treba da obu1vati>
(nali%u postoje6eg tr4i#ta i potencijalni1 potro#aa sportskog doga$aja B
!7:+GN%/+;
Postavljaju se ciljevi sportskog doga$aja B '*%GN%/+;
Uspostavljanje ravnote4e i%me$u internog i eksternog okru4enja B +N+07/+
%6*.C2N:+;
5ormulacija aktivnosti7 koje su usmjerene na %adovoljenje potreba potro#aa
sportskog doga$aja B 3+*62T7N,62 +6T75N%-T7;
Aefinisanje naina7 kojima 6e se ostvariti ciljevi B 7/D%* 3+*62T7NG
-T*+T2G7:2;
Koje operativne mjere i taktike treba da se predu%mu B 3+*6T7NG '*%G*+3;
Predvi$anje tro#kova marketin#ki1 aktivnosti7 koji treba da budu u okviru bud4eta
sportskog doga$aja B -'2A7B76+A7:+ T*%,6%5+.
78
Pristupi marketin#koj kampanji nekog sportskog doga$aja %avise od karakteristika istog8
9edan od mogu6i1 modela odnosi se na marketing plan primjenom ,ar2eti*( ,i2%a"
>?
7 koji
podra%umijeva etiri osnovna marketin#ka elementa:
18 Proi%vod?
!8 Nijenu?
38 Prodaju i distribuciju i
48 Promociju8
Kada se priprema marketing plan7 menad4ment sportskog doga$aja mora da obrati pa4nju
na sljede6e>
a poetku je neop1odno odrediti misiju sportske priredbe7 koja mora da bude
postavljena na nain da se postignu planirani re%ultati8 Uspje#nost nekog
marketing plana se ogleda upravo u ostvarenim ciljevima?
(nali%a i projekcija marketin#kog okru4enja7 #to podra%umijeva identifikaciju
osnovni1 prednosti i nedostataka sportskog doga$aja7 kao tr4i#nog proi%voda u
odnosu na objektivne #anse i mogu6e ometaju6e faktore i% okru4enja8 "vdje se
preporuuje i%rada .Z"- anali%e?
(nali%a sportskog doga$aja kao kompleksnog sportskog proi%voda7 #to
podra%umijeva po%navanje svi1 elemenata sportske priredbe7 kao slo4enog
sportskog proi%voda?
Po%icioniranje sportskog doga$aja7 #to podra%umijeva stvaranje odre$enog imid4a
kod potencijalni1 potro#aa8 Ukupan marketin#ki uspje1 %avisi od efikasnog
javnog po%icioniranja doga$aja8 0eoma va4no je da se vodi rauna o ra%liitim
%a1tjevima pojedini1 interesni1 grupa?
(nali%a i i%bor ciljni1 grupa potro#aa se odnosi na istra4ivanje i segmentaciju
sportskog tr4i#ta7 koje je 1eterogenog sastava8 -ek nakon ovog koraka mo4e da se
pristupi planiranju ra%voja strategijski1 elemenata marketing miksa?
Pakovanje sportskog doga$aja se odnosi na formulisanje i uobliavanje
elemenata7 koji sportsku priredbu predstavljaju kao sportski proi%vod8 "va
aktivnost menad4menta glavnu ulogu ima kod privlaenja potencijalni1
finansijera7 na osnovu ega se mogu predvidjeti po%itivni efekti doga$aja?
29
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
79
5ormiranje cijene se odnosi na kreiranje cijena svi1 proi%voda i usluga
konkretnog sportskog doga$aja8 "snovni elementi7 koji odre$uju cijenu sportskog
proi%voda7 odnose se na karakteristike sportskog potro#aa7 karakteristike
konkurencije i samog organi%atora7 te op#ti1 tr4i#ni1 uslova?
Promotivni plan sportskog doga$aja ima %a %adatak da ostvari odgovaraju6i imid4
konkretnog doga$aja7 kro% komunikaciju sa sportskim tr4i#tem8 Promotivnim
planom se predstavljaju sve karakteristike i efekti sportskog doga$aja8 "bu1vata
ogla#avanje u medijima7 ekonomski publicitet7 odnose s javno#6u7 linu prodaju i
spon%orstvo i slino8 Promotivni plan mora da obu1vata jasno definisane ciljeve7
koji sa druge srtane moraju biti uskla$eni sa ostalim marketin#kim ciljevima7 gdje
je ukljuen i plan medijskog ogla#avanja?
@okacija7 prodaja i distribucija se odnosi na mjesto odr4avanja sportskog
doga$aja7 te sportske i prate6e objekte7 gdje 6e se odr4avati takmiarki program?
Pra6enje i kontrola reali%acije plana podra%umijeva primjenu menad4menta
funkcije kontrole8 "vdje se vr#i pra6enje doga$aja7 odnosno pra6enje svi1
aktivnosti prije7 u toku i poslije odr4avanja sportskog doga$aja8 "va funkcija je
va4na upravo i% ra%loga pravovremeni1 korekcija7 ukoliko se pojave neke
nepredvi$ene situacije ili problemi8
SPONZORSTVO SPORTSKOG DOGAAJA
0e6 smo pomenuli da veliki problem kod organi%ovanja sportskog doga$aja se javlja kod
prikupljanja finansijski1 sredstava8 -ako$e smo uka%ali na injenicu da veliku ulogu kod
pribavljanja novani1 sredstava ima marketing sportskog doga$aja7 odnosno direktno menad4eri
sportskog doga$aja8
Posebna pa4nja kod i%nala4enja sredstava se poklanja spon%orstu7 upravo i% ra%loga jer se
mnogo puta javi situacija da dr4avni sistemi ne mogu da %adovolje %a1tijeve oko organi%acije
sportskog doga$aja8 -ada se sportske organi%acije7 odnosno organi%atori7 okre6u ka privrednim
subjektima7 gdje se putem sklapanja ugovora o spon%orisanju i%nala%e potrebna finansijska
sredstva8
80
-ponzorstvo predstavlja teniku, $ormu, oblik realizacije komercijalni odnosa izmeu
dvije organizacije, sportske i pro$itne kompanije, kao izmeu prodavca sportskog proizvoda ili
usluge i kupca sportskog proizvoda ili usluge, koji je u svojoj osnovi de$inisan i elementima
sportskog imid1a.
@#
.pon%orstvo se naglo #iri u poslednjim decenijama !);tog vijeka7 kako u apsolutnom
smislu7 tako i u obimu aktivnosti koje obu1vata8 .portsko spon%orstvo predstavlja vrstu ulaganja
u vidu novca7 opreme ili usluga7 u %amjenu %a mogu6nost eksploatisanja komercijalnog
potencijala7 koji je pove%an sa aktivno#6u sportskog entiteta u koji se ula4e8 .pon%orstvo u sportu
se mo4e definisati kao davanje podr#ke sportu7 sportisti7 sportskoj organi%aciji7 ili takmienju7 od
strane organi%acije7 ili pojedinca7 u cilju posti%anja obostrane koristi8
.pon%orstvo kao takvo predstavlja nain ostvarivanja obostrani1 interesa7 misle6i pri
tome i na sportsku organi%aciju i na privredni subjekat7 i predstavlja poslovni odnos i%me$u dva
partnera8 Koristi7 koje spon%or dobija pri tome7 jesu propagiranje odnosno reklamiranje svoje
firme7 ili proi%voda7 ustupaju6i imena privrednog subjekta klubu7 organi%aciji ili sportisti8
"dnosno7 ciljevi i koristi koji se dobijaju od spon%orstva mogu se posmatrati>
.a aspekta subjekta koji spon%ori#e i
.a aspekta spon%orisane organi%acije8
Niljevi7 %bog koji1 se potpisuju spon%orski ugovor7 su>
31
Pove6anje svjesnosti u javnosti o kompaniji i njenom proi%vodu?
,dentifikacija kompanije sa odre$enim tr4i#nim segmentima?
Ukljuivanje kompanije u %ajednicu?
"stvarivanje prodajni1 ciljeva?
Kreiranje prednosti u odnosu na konkurente?
3ogu6nost ostvarenja eksklu%ivnosti7
.tvaranje publiciteta?
Fenerisanje medijske koristi8
30
-omi67 387 3arketing u sportu B -r4i#te i sportski proi%vod7 ,P (stimbo7 Eeograd7 !))18
31
3ulin7 98E87 +ardG7 .87 .utton7 Z8(87 .port 3arketing7 +uman Kinetics publis1ers7 U.(7 !)))8
81
Pove6ana konkurencija stvorila je potrebu kod predu%e6a da ra%likuju svoje proi%vode i
usluge od rastu6eg broja reklama na tr4i#tu i da dobiju vi#e %a novac ulo4en u reklamiranje8
Kompanije esto daju prednost spon%orstvu u sportu nad drugim marketing te1nikama u
reali%aciji svoji1 bi%nis ciljeva i planova8 0eliki broj firmi spon%orisanjem sporta7 odnosno
sportski1 organi%acija7 takmienja ili sportista7 pove%uju svoje proi%vode i usluge sa sportom i
trude se da na nji1 preslikaju po%itivnu sliku7 koju sport nosi <mladost7 %dravlje7 %abava7 itd8=8
U sportu se spon%ori opredjeljuju na osnovu mogu6nosti7 koje im se nude na sportskom
tr4i#tu7 gdje su naje#6e %astupljeni sljede6i oblici spon%orstva>
.pon%orstvo sportske organi%acije <save%a7 dru#tva7 kluba=?
.pon%orstvo sportskog takmienja <turnira7 lige7 sportski1 doga$aja= i
.pon%orstvo sportista8
0eoma va4no je da se s1vati uloga spon%orstva u integrisanoj komunikaciji i ve%a sa
ostalim marketin#kim aktivnostima8 -ako se identifikuje odnos i%me$u spon%orstva i Aause
related marketinga ? CRME markting opte koristi.
@"
Marketing opte koristi predstavlja %ajedniku akciju privredni1 subjekata i neprofitni1
organi%acija7 kojom privredni subjekti7 pru4aju6i pomo6 neprofitnoj organi%aciji7 te4e da ostvare
konkretne prodajne7 ili promotivne uinke8
.pon%orstvo i N*3 su distinktivne aktivnosti7 ali imaju slinosti i potencijalno mogu biti
kombinovane u integrisanom programu8 Arugim rijeima7 N*3 je proces formulisanja i
implementiranja aktivnosti7 koje se karakteri#u ponudom firme da doprinese na i%vjestan nain
odre$enom cilju kada se potro#ai ukljue u profitabilne ra%mjene7 koje %adovoljavaju
organi%acijske i individualne ciljeve8
N*3 je kao i spon%orstvo komercijalno motivisan i ukljuuje pravo privrednog subjekta7
koji ga pru4a na asocijaciju sa primaocem8 2a ra%liku od spon%orisanja7 N*3 se defini#e
akcijama7 koje su predu%ete kori#6enjem ovi1 pravaca8
32
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
82
"no #to ra%likuje ova dva pojma jeste to da se NP3 karakteri#e privrednim subjektom7
koji daje doprinos neprofitabilnoj organi%aciji7 gdje koliina tog doprinosa %avisi od toga koja je
koliina proi%voda ili usluge prodata potro#aima u odre$enom vremenskom periodu8
.pon%orisanje nije direktno pove%ano sa kupovnim pona#anjem potro#aa8
UPRAVLJANJE I REALIZA#IJA SPORTSKOG DOGAAJA
Pomenuli smo reali%aciju sportskog doga$aja7 #to predstavlja va4nu fa%u sportskog
doga$aja8 .ve #to je pret1odilo7 planiranje7 organi%ovanje7 predstavljalo je samo obe%bje$ivanje
adekvatni1 uslova %a sprovo$enje planirani1 takmiarski1 sadr4aja8
.vaki sportski doga$aj7 be% ob%ira na karakter i veliinu7 mora da ima utvr$eni program
reali%acije8 Kod reali%acije sportskog doga$aja7 odnosno takmiarskog programa7 sav7 kako
ljudski tako i te1niki potencijal7 je stavljen u funkciju8 "rgani%acioni komitet7 komisije7 radna
tijela7 jednom rijeju cjelokupan menad4ment sportskog doga$aja7 je posve6en ranije utvr$enim
%adacima i odgovornostima8
.ama reali%acija nekog sportskog doga$aja obu1vata tri etape>
Program sveanog otvaranja7
Program takmienja i
Program sveanog %atvaranja8
U programskoj cjelovitosti %.e8a*+%t +t.ara*'a nekog sportskog doga$aja7 odnosno
takmienja7 predstavlja va4nu fa%u8 Programom sveanog otvaranja odaje se poast7 kako
uesnicima7 tako i sportu u cjelini8 -ada se %vanino predstavljaju uesnici takmienja7 slu4bena
lica8 "vaj program je uglavnom propra6en koreografskim i umjetnikim sadr4ajima i obu1vata
posebnu plansku aktivnost7 poev od CscenarijaD sveanog otvaranja8
.vako sveano otvaranje treba da sadr4i sljede6e aktivnosti>
Aefile uesnika takmienja?
83
Predstavljanje uesnika takmienja?
,ntoniranje 1imne?
Ai%anje %astava?
.veano progla#enje otvaranja7 u% obra6anje najvi#i1 %vaninika takmienja?
Umjetniki program8
Pr+(ra, ta2,i8e*'a se odnosi na vremenski7 sadr4ajni i prostorni planski obu1vat svi1
takmiarski1 disciplina7 koje se i%vode na konkretnom doga$aju8
33
Program takmienja treba da obu1vata sve podatke7 kako bi se doga$aj normalno odvijao7
i da bude orijentir %a pona#anje svi1 uesnika takmienja8 Kao najva4niji dio programa
takmienja jeste7 svakako7 onaj koji dola%i na kraju7 odnosno progla#enje pobjednika8 (ktivnosti7
koje treba organi%ovati7 kako bi ovaj dio protekao u najboljem redu7 su>
"%naiti i urediti mjesto na kom 6e se proglasiti pobjednik?
Predvidjeti nain i%laska sportista7 koji se progla#avaju do predvi$enog mjesta %a
ceremoniju dodjele pri%nanja?
"drediti ko dodjeljuje pri%nanja?
2vanino objaviti identitet sportiste i postignuti re%ultat?
Prilikom uruivanja pri%nanja po#tovati procedure objavljivanja plasmana7 od
tre6eplasiranog do prvoplasiranog?
,ntoniranje 1imne pobjednika?
.veani odla%ak sportista sa platoa %a ceremoniju8
Progla#enje pobjednika takmienja i samo vrijednovanje7 kro% dodjelu odgovaraju6eg
pri%nanja <medalja7 pe1ar7 nagrada=7 predstavlja ono #to je najvrijednije %a svakog sportistu8
Aodjela pri%nanja je upravo ono #to je cilj sporta7 odnosno sportski re%ultat8
.vaki sportski doga$aj je7 kao #to smo konstatovali7 vremenski determinisan8 ,ma
odre$en poetak7 trajanje7 preci%no definisane termine reali%acije i sam %avr#etak doga$aja8
Pr+(ra, %.e8a*+( /at.ara*'a takmienja predstavlja %avr#etak svakog sportskog takmienja8
"vaj program treba da bude obilje4en u slinom kontekstu kao i sveano otvaranje
takmienja8 2avr#etak sportskog doga$aja naje#6e predstavlja njegov vr1unac i podra%umijeva
33
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
84
posebnu ceremoniju %atvaranja manifestacije7 ali i trenutak %a najavu nove8 Neremonija
%atvaranja je prilika da se uesnici sportskog doga$aja opuste7 %bli4e7 i da se na poseban nain
naglasi integrativna i dru#tveno %naajna uloga sporta8 .am in %atvaranja manifestacije je
tako$e i prilika organi%atorima da se %a1vale svim spon%orima7 institucijama i anga4ovanim
licima i7 na neki nain7 uva4e i nagrade i napori svi1 %aslu4ni1 %a uspje1 sportskog doga$aja8
Ukoliko je sportska manifestacija ve6 ustanovljena i redovno se odr4ava7 na samom %atvaranju se
promovi#e novi doma6in7 odnosno organi%ator7 inom preu%imanja %astave <naje#6e ; i to kada
su recimo u pitanju "limpijske igre=7 ili na neki drugi uobiajen7 ili ustanovljen nain8 U sportu
je svaki %avr#etak sportskog nadmetanja ujedno i poetak novog8
2adatak sveanog %atvaranja je da se re%imira cijeli sportski doga$aj8 9o# jednom se istiu
najvi#e vrijednosti proteklog doga$aja7 upu6uje se poruka javnosti o postignu6ima sportista i
afirmi#e sport u cjelini8
Aa bi itav proces reali%acije doga$aja protekao nesmetano7 potrebno je efikasno odraditi
upravljanje doga$aja8 Upravljanje se u teoriji na%iva i vo$enjem8 Upravljanje doga$ajima je
proces komandovanja i uticanja na saradnike i i%vr#ioce u ostvarivanju ciljeva doga$aja8
Upravljanje doga$ajima podra%umijeva raspodjelu autoriteta i mo6i i%me$u vo$e7 odnosno
menad4era7 doga$aja i lanova organi%acije doga$aja8 Praksa menad4menta doga$aja poka%uje
da je upravljanje slo4ena funkcija8 Pristupi upravljanju doga$ajima proi%ila%e i% karakteristika
vo$e H menad4era i njegovog odnosa prema saradnicima i lanovima organi%acije doga$aja8
*a%liiti pristupi na ra%liite naine obja#njavaju spremnost podre$eni1 da pri1vataju i
i%vr#avaju direktive menad4era doga$aja8
KONTROLA I O#JENA SPORTSKIH DOGAAJA
3enad4eri doga$aja sve vi#e vremena posve6uju aktivnostima kontrole8 Kontrola se
o%naava i kao kritina funkcija savremenog organi%ovanja doga$aja8 a osnovu informacija
dobijeni1 kontrolom7 konstatuje se da li se planirane aktivnosti doga$aja sprovode na definisan
nain8 Kontrola u menad4mentu doga$aja treba da ima procesni karakter7 #to %nai da je faktor
85
vremena i%u%etno %naajan %a efikasnost i efektivnost kontrolisanja8 0remenski aspekt kontrole
omogu6uje ra%likovanje sljede6i1 vrsta kontrole>
Preliminarna kontrola <minimi%ira se ri%ik pojave i ra%voja negativni1 uticaja u
postavljanju i i%vr#enju doga$aja7 to je osnovni oblik kontrole=?
,stovremena kontrola <ostvaruje se u toku procesa postavljanja i i%vr#enja
odre$enog doga$aja=?
aknadna kontrola <mjere se ostvareni ciljevi i re%ultati doga$aja7 utvr$uje se
eventualno odstupanje7 pronala%e se u%roci ovakvog stanja i predu%imaju mjere %a
otklanjanje gre#aka i propusta=?
Preventivna kontrola <uspje#ni menad4eri treba da predvide7 uoe i reaguju na
potencijalne probleme u postavljanju i i%vr#enju doga$aja=8
:fikasna kontrola treba da podra%umijeva sljede6e>
Kontrola se reali%uje na osnovu pou%dani1 informacija?
,nformacije se trebaju prikupiti7 obraditi i procijeniti na vrijeme?
Kontrola treba da bude objektivna i sveobu1vatna7 odnosno informacije treba da
budu ra%umljive?
Kontrola se fokusira na elemente7 koji imaju strategijski %naaj u postavljanju i
i%vr#enju doga$aja?
3ora da postoji ekonomska opravdanost7 #to %nai da tro#kovi reali%acije kontrole
trebaju da budu manji7 ili eventualno jednaki7 koristima koje kontrola doga$aja
donosi?
Uskla$enost sa karakteristikama organi%acije doga$aja?
Uskla$enost kontrole sa poslovnim tokom?
Kontrola treba da bude fleksibilna7 odnosno da omogu6uje br%o reagovanje na
promjene u okru4enju doga$aja?
Kontrola treba da bude operativna7 tj8 treba da bude sposobna da predlo4i
odgovaraju6e korektivne mjere?
Kontrolu trebaju da pri1vate svi lanovi organi%acije doga$aja7 #to %nai da treba
da bude u skladu sa nji1ovim ciljevima8
2avr#na fa%a odre$enog sportskog doga$aja odnosi se na ocjenu ostvarenja planirani1
ciljeva8 "cjenom plana provjerava se racionalnost i realnost ispoljena u toku procesa planiranja8
86
3enad4eri sportski1 doga$aja ocjenjuju nji1ove planove7 naje#6e nakon odr4avanja sportskog
doga$aja7 iako7 u metodolo#kom smislu7 ocjenu plana treba sprovoditi i tokom odre$enog
sportskog doga$aja8
Primjena metoda marketinga istra4ivanja mo4e %naajno da doprinese efikasnosti i
efektivnosti ocjene plana sportskog doga$aja7 a naroito metod ispitivanja7 metod posmatranja7
motivaciona istra4ivanja7 kao i metod usmenog7 odnosno pismenog ispitivanja mi#ljenja
sportski1 eksperata8 U praksi7 esto se koristi anali%a video;snimaka7 ime se uka%uje na
propuste u pripremi i odr4avanju odre$enog sportskog doga$aja8 "cjena plana sportskog
doga$aja omogu6uje menad4erima i organ%acionim odborima uoavanje faktora i otklanjanje
posljedica7 koje mogu dovesti do toga da oekivanja posjetilaca sportskog doga$aja nisu
ispunjena8
SPORTSKI OBJEKAT KAO PREDUSLOV ODVIJANJA SPORTSKOG
DOGAAJA
U narednim naslovima7 poseban %naaj dajemo ulo%i i %naaju sportski1 objekata7 kao
mjestu neposredne reali%acije aktivnosti sportista8 Pojam sportskog objekta7 u naj#irem smislu7
obu1vata sve prostore na kojima se mogu i%voditi ra%liite vrste sportski1 aktivnosti8 0eoma je
%naajno ra%umjeti da sportski objekti predstavljaju neop1odne resurse %a obavljanje sportske
aktivnosti7 odnosno ne%aobila%an faktor proi%vodnje i reali%acije sportski1 programa8
.portski objekti predstavljaju naj%naajniji materijalni resurs sistema sporta8 .vojom
strukturom7 namjenom i statusom u velikoj mjeri odre$uju planskoBprogramsku orijentaciju kod
i%rade sportski1 programa na svim nivoima organi%ovanja8 .portski objekti predstavljaju osnovni
uslov %a sprovo$enje aktivnosti i% oblasti sporta7 fi%ikog vaspitanja i rekreacije8 Ee% adekvatnog
sportskog objekta nemogu6e je %amisliti i uspostaviti rad sportske organi%acije bilo kog tipa8
Kako bi se ostvario sportski re%ultat kao primarni cilj u sportu7 neop1odna je reali%acija
sportskog potencijala7 #to je ostvarivo %ajednikim radom ljudskog faktora i odgovaraju6eg
objekta7 odnosno prostora8 0eoma je va4no postojanje #to ve6eg broja sportstki1 objekata7 ali je
tako$e va4no da ti objekti %adovoljavaju propisane uslove u pogledu dimen%ija7 be%bjednosti7
87
sanitarnoB1igijenske i druge8 9edino po#tuju6i propisane uslove i standarde omogu6i6e se
obavljanje sportski1 ativnosti u njima8
Ukoliko ne postoje odgovoraju6i sportski objekti7 i%osta6e ra%voj sporta7 odnosno
umanji6e se mogu6nost %a bavljenje sportom7 kako djece tako i omladine7 a da ne napominjemo
kako to negativno utie na ra%voj rekreativnog i vr1unskog sporta8 *je#avanje ovog
infrastrukturnog problema7 pored strunosti7 %a1tijeva i bud4etska i%dvajanja8
Kao kljuni problem7 koji se uoavaju na planu strukture i funkcionisanja sportski1
objekata7 mogu da se navedu> neravnomjerna distribucija sportski1 objekata7 neprimjerenost
postoje6i1 objekata objektivnim potrebama sredine u kojoj su gra$eni7 neprilago$enost sportski1
objekata me$unarodnim standardima %a odr4avanje veliki1 me$unarodni1 takmienja7 tr4i#na
valori%acija ponude usluga na sportskim objektima ne do%voljava poslovanje po utvr$enim
ekonomskim kriterijumima i neprimjerena ovisnost eg%istencije sportski1 objekata od fiskalni1 i
parafiskalni1 i%vora finansiranja8
Pod pojmom sportski objekat podra%umijevamo sve prostore na kojima se mogu i%voditi
ra%liite vrste sportski1 aktivnosti8 .portskim objektima mogu se smatrati svi prostori7 kako
otvoreni tako i %atvoreni7 prilago$eni %a obavljanje odre$ene fi%ike aktivnosti7 na kojem ljudi
upra4njavaju neki vid sportske aktivnosti8
Karakter sportske aktivnosti je odre$en njenom prirodom <vrstom7 strukturom7 odnosno7
manifestacionim oblikom= i neop1odnim prostorom <objektom=7 na kojem se ona i%vodi8
,% toga mo4emo %akljuiti da je sportski objekat gra$evina <prostor7 gra$evinski objekat7
odnosno njegov dio ili ure$ena povr#ina=7 namijenjena %a sportske aktivnosti7 a mo4e da ima
prate6i prostor <sanitarni7 garderobni7 spremi#ni7 gledali#ni i drugi= i ugra$enu opremu
<gra$evinsku i sportsku=8 .portski objekti7 ukoliko slu4e svojoj svrsi7 moraju biti pristupani
licima sa posebnim potrebama <djeca7 stari7 osobe sa invaliditetom i dr8=8
.portski objekti mogu obu1vatati jedno7 ili vi#e7 igrali#ta B vje4bali#ta7 glavne i pomo6ne
terene? prate6e sadr4aje poput svlaionica7 ekonomata7 magacina7 ambulante7 prostorije %a
slu4bena lica7 administraciju7 teretane7 saune7 solarijume7 sale %a masa4u? %atim prostor %a
88
publiku B gledali#te sa prate6im prostorima? prostore %a odmor i rekreaciju7 uenje? kao i
odgovaraju6e komunikacije> 1odnici7 prila%i7 prola%i7 liftovi7 parkin%i i dr8
U okviru savremeni1 sportski1 objekata7 kao #to su fudbalski stadioni7 multifunkcionalne
arene i slino7 sve e#6e se pojavljuju komercijalni7 ili poslovni prostori7 koji se naje#6e
rentiraju drugim licima i predstavljaju %naajan i%vor pri1oda u funkciji racionalnog upravljanja i
poslovanja <pokrivanje tro#kova odr4avanja7 osiguranja i eksploatacije sportskog objekta=8
34
2akon o sportu podra%umijeva i kategoriju javni1 sportski1 terena7 kao posebnu vrstu
gra$evina <sportski1 objekata= namjenjeni1 slobodnom kori#6enju od strane gra$ana i posebno
ure$eni1 %a upra4njavanje odre$eni1 sportski1 aktivnosti8
-u podra%umijevamo ure$ene povr#ine namijenjene %a odre$ene sportske aktivnosti <trim
sta%e7 planinarske sta%e7 skija#ki objekti7 biciklistike sta%e7 pla4e i sl8=7 dostupne gra$anima pod
jednakim uslovima8
ZNA!AJ IZGRADNJE SPORTSKIH OBJEKATA
.portski objekti se mogu posmatrati kao dru#tveni kapital8 Ee% sportskog objekta je
nemogu6e bilo #ta raditi u sportu7 a samim tim i%osta6e mogu6nost ra%voja sporta8 .portski
objekti mogu da budu ar1itektonski projektovani i i%gra$eni %a posebne namjene7 npr8 javni
ba%eni %a plivanje7 projektovani %a samostalno usmjerenu7 ili spontanu aktivnost7 npr8 parkovi ili
samo prirodni resursi pristupani publici7 kao #to su rijene obale7 #ume7 pla4e7 planine8 .portski
objekti7 tako$e7 mogu da budu projektovani i i%gra$eni kao vi#enamjenski kompleksi sa
ra%novrsnom opremom i instalacijama7 kao #to su sportske 1ale7 stadioni7 rekreativni centri7
#kolski objekti %a fi%iko vaspitanje i slino8
34
Lurbatovi67 987 Kategori%acija sportova7 2adu4bina (ndrejevi67 Eeograd7 !)118
89
Potrebe dru#tva i%iskuju i%gradnju sportski1 objekata7 te nji1ovo dalje funkcionisanje7
ime se stavljaju na raspolaganje tom istom dru#tvu8 9avne potrebe su definisane kao op#ti
interes7 a pojedinane potrebe kao potrebe gra$ana u smislu ostvarivanja prava na bavljenje
sportom i fi%ikim aktivnostima8
Prilikom i%gradnje sportski1 objekata mora se naglasiti svrsis1odnost i ekonominost
njegove budu6e eksploatacije7 #to uka%uje na potrebu korektnog planiranja8 .vaka planska
aktivnost mora da defini#e i odgovaraju6e ciljeve7 te se prilikom planiranja i%gradnje i budu6eg
kori#6enja sportski1 objekata mora po6i od slede6i1 faktora>
Prvo se mora utvrditi potreba %a fi%ikim vje4banjem na odre$enom podruju7
odnosno neop1odnost sportskog objekta?
Ukoliko se utvrdi potreba %a sportskim objektom7 onda se pristupa i%radi struni17
odnosno urbanistiki1 planova7 gdje se defini#u parametri %a i%gradnju samog
objekta8
Planska i%gradnja sportski1 objekata na odre$enom podruju podra%umijeva definisanje
Cmre4e objekataD8 "vo se odnosi na strunu i dokumentacionu osnovu %a kasnije prostorno
planiranje objekata fi%ike kulture7 odnosno sportski1 objekata8
Aefinisanje mre4e objekata treba da obu1vati dva osnovna elementa>
0rstu7 broj i lokaciju ve6 postoje6i1 objekata i
"bjekte7 koje je potrebno i%graditi na nekom podruju7 gdje je potrebno i%vr#iti
anali%u sljede6i1 faktora>
90
(nali%irati potrebu vaspitnoBobra%ovni1 institucija7 odnosno
utvrditi program fi%ikog vaspitanja djece i omladine?
(nali%irati potrebe dru#tveni1 i drugi1 organi%acija u oblasti
fi%ike kulture7 kao i ukupni1 potreba stanovni#tva u ovoj oblasti?
Eroj stanovnika i veliinu odre$enog naselja7 op#tine7 ili grada?
Feografske i druge karakteristike podruja7 koje su va4ne %a
reali%aciju i%gradnje sportski1 objekata8
,%gradnja sportski1 objekata %avisi od uticaja mno#tva posebni1 interesa7 kako oni1 i%
nalogodavnog okru4enja7 tako i oni1 koji proistiu i% ra%liiti1 pristupa djelatnosti sportskog
objekta8 9edno su interesi sportski1 radnika <trenera7 %aposleni1= i in4injera koji preferiraju
kvalitetu aktivnosti7 te1nolo#koj efektivnosti sadr4aja sportskog objekta7 a %anemaruju
marketin#ki i finansijski aspekt7 odnosno ekonomsku efikasnost sportskog objekta8
akon i%gradnje sportski objekt dospijeva u djelokrug menad4menta7 koji organi%uje
planiranje i kadrovanje7 proi%vodi do1odak7 svodi ras1ode na najmanju mogu6u mjeru i stvara
sisteme menad4menta unutar ogranienja7 koje postavlja ar1itektonski projekt objekta8 Feneralni
menad4ment sportskog objekta mora da integri#e ra%liite interese i da uravnote4i pri1ode
sportskog objekta sa tro#kovima7 dugoroni sa kratkoronim ra%vojem8 Usluga sportskog objekta
pola%i od potreba korisnika svi1 potencijalni1 kategorija7 oslanja se na podatke o tr4i#tu i na
ekonomsku anali%u8
@okacija sportskog objekta %avisi od ni%a okolnosti> bli%ina tr4i#ta7 raspolo4ivost
personala7 transportni uslovi7 4ivotni uslovi u lokalnoj %ajednici itd8 *aspored sadr4aja i opreme
u sportskom objektu prilago$en je kretanju korisnika H publike7 od ulaska7 svlaionica7 sportski1
terena7 sala7 ba%ena i slino7 do i%laska korisnika H publike8
Planiranje i%gradnje sportki1 objekata treba da se oslanja na anali%u vrste aktivnosti7 koja
6e se odvijati na odre$enom objektu7 odnosno u odre$enom okru4enju8 .vako od podruja
fi%ike kulture7 odnosno potrebe #kolskog7 rekreativnog i vr1unskog sporta7 imaju svoje
specifine ciljeve7 koje odre$uju i %a1tijevaju odre$enu veliinu i vrstu sportskog objekta8
$2+&%2i %-+rt %a1tijeva omogu6avanje svakodnevnog fi%ikog vje4banja svi1 u%rasta
uenika i studenata8
91
Re2reati.*i %-+rt je podruje fi%ike kulture7 koje u osnovi ima %adatak da #to #iroj
populaciji stanovni#tva omogu6i svakodnevno bavljenje fi%ikim vje4banjem7 odnosno omogu6i
fi%iku aktivnost u skladu sa potrebama i mogu6nostima pojedinca8 "lak#avaju6a okolnost kod
ovakve vrste objekata jeste to #to se ne moraju nu4no graditi novi7 odnosno postoji mogu6nost
pro#irenja postoje6i1 objekata #kolski1 ustanova8 a taj nain se mo4e omogu6iti reali%acija
rekreativni1 sadr4aja stanovni#tva8
Vr<u*%2i %-+rt karakteri#e prisustvo talentovani1 pojedinaca7 #to %a1tijeva optimalne
uslove na najvi#em nivou opremljenosti8
Arugi bitan elemenat kod anali%e potreba %a planiranje i%gradnje sportski1 objekata
odnosi se na mogu6nost kori#6enja7 #to %avisi od>
Uticaja vremena B atmosferski1 prilika?
@okacije objekta?
-e1nolo#ki1 mogu6nosti i
.e%one kori#6enja8
U planiranju i%gradnje sportski1 objekata kao neop1odnog resursa %a eg%istenciju
sportske djelatnosti7 potrebno je primjenjivati princip maksimalne realnosti8 (dekvatno planirana
aktivnost i%gradnje u skladu sa optimalnim potrebama i mogu6nostima odre$ene sredine7
predstavlja osnovu %a njegovo kasnije efikasno i racionalno kori#6enje8
OSVJETLJAVANJE SPORTSKOG OBJEKTA
"svjetljavanje sportski1 objekata stoji kao obave%a kod organi%ovanja sportskog
takmienja u uslovima smanjene vidljivosti8 -ako$e se odnosi i na uslove7 kao #to su
takmienja u %atvorenom prostoru kada je sportskim pravilima definisan minimalni nivo
svjetlosni1 uslova8 Ukoliko je organi%ator takmienja programom predvidio odvijanje
aktivnosti u uslovima smanjene vidljivosti7 tada je du4an da osvijetli objekat na nain da
92
ugro4ena lica budu u stanju da pravovremeno i potpuno uoe sve atipine ri%ike8 "vo
podra%umijeva da odgovaraju6im osvjetljenjem budu obu1va6eni kako sportski objekati7 tako
i neposredni prila% ka njemu7 kako bi se obe%bijedila sigurnost posjetilaca prilikom dolaska i
odlaska sa mjesta odvijanja takmienja8
(tipini ili pove6ani ri%ici %a organi%atora doga$aja predstavljaju okolnost koja se
odnosi na dva aspekta>
"rgani%ator ne smije stvoriti pretjerane ri%ike pomo6u %abranjene radnje i
Potrebno je da postoji mogu6nost pojavljivanja atipini1 ri%ika koje ugro4ena
lica ne mogu sama u punoj mjeri prepo%nati7 niti i1 be% tu$e pomo6i mogu
i%bje6i8
J0je#takoC osvjetljenje je postalo ne%aobila%na fa%a u i%gradnji novi17 ili
rekonstrukciji postoje6i1 sportski1 objekata8 Aa bi se ostvarilo kvalitetno osvjetljenje
odre$enog sportskog objekta7 potrebno je prouiti i definisati osnovne %a1tjeve koje je
potrebno ispuniti7 kako bi se postigla dobra vidljivost8 Prema vi%uelnim %a1tjevima korisnike
sportskog objekta mo4emo svrstati u etiri kategorije>
-akmiari?
.lu4bena lica?
Fledaoci i
93
P*:AUP*:A,-,
*,2,K (
.P"*-.K,3
-(K3,I:9,3(
UP"2"*:9(
"E(09:L-:9(
2(E*(:
".09:-@9(0(9:
"E9:K-(
3ediji8
2a1tjevi korisnika treba da budu definisani na nain kojim 6e se obe%bijediti optimalno
uoavanje vi%uelni1 informacija tokom takmienja7 da se odr4i nivo vidni1 performansi i da se
obe%bijedi vidni komfor8
0idno polje je ra%liito %a ra%liite kategorije korisnika7 #to dodatno komplikuje
rje#avanje problema kvalitetnog osvjetljenja nekog sportskog objekta8 "no podra%umijeva
projektovanje i instalisanje dovoljne koliine svjetlosti ravnomjerno raspore$ene po itavoj
povr#ini terena7 u% adekvatnu kontrolu blje#tanja i vijernu reprodukciju boja8 "svjetljenje 6e
posti6i svoj cilj ako omogu6i jasno raspo%navanje svi1 detalja takmienja7 be% ob%ira da li se
doga$aj prati sa samog terena7 i% gledaili#ta7 ili putem -0 ekrana8
"snovni faktori vjerdnovanja instalacije osvjetljenja jednog sportskog objekta su>
+ori%ontalna osvjetljenost B po#to je teren najve6i dio polja posmatranja7
osvjetljenje 1ori%ontalne ravni u nivou povr#ine tla slu4i kao poka%atelj nivoa
adaptacije ljudskog oka?
0ertikalna osvjetljenost B bitan uslov %a prepo%navanje predmeta i takmiara
kao i %a pra6enje sportski1 rekvi%ita na terenu?
*avnomjerna osvjetljenost B odgovaraju6i stepen ravnomjernosti osvjetljenosti
u 1ori%ontalnim i vertikalnim ravnima7 sigurno sprijeava mogu6e probleme
takmiara i gledaoca %a adaptaciju?
"granienje blje#tanja B blje#tanje je po pravilu neprijatna pojava %bog nedovoljnog
nivoa osvjetljenosti8 9avlja se kao posljedica pojave i%vora svjetlosti %naajno ve6e sjajnosti od
prosjene sjajnosti vidnog polja7 na koje je oko bilo adaptirano8
VRSTE I KATEGORIZA#IJA SPORTSKIH OBJEKATA
94
Kao #to smo ve6 pomenuli7 sportski objekti predstavljaju ni#ta drugo do gra$evinu7
odnosno ure$en prostor7 ili povr#inu8 Fra$evinom se smatraju sve stabilne sa %emljom direktno7
ili indirektno7 vrsto pove%ane i od strane ljudski1 ruku i%gra$ene7 ili ure$ene stvari8
3&
.portski objekti po pravilu imaju vi#e ra%liiti1 oblika i karakteristika8 Pa iako se sportski
objekti smatraju gra$evinskim objektima7 nije mogu6e i%vr#iti jedinstveno klasifikovanje7 jer
osobenosti sportski1 objekata ra%likuju se u odnosu na %a1tjeve odre$ene sportske aktivnosti8
"snovna podjela sportski1 objekata se mo4e i%vr#iti na>
O3'e2te *a,i'e*'e*e %-+rt+.i,a *a +t.+re*+, -r+%t+ru i
O3'e2te *a,i'e*'e %-+rt+.i,a u /at.+re*+, -r+%t+ru:
Ukoliko objekte posmatramo sa aspekta sadr4ajne strukture7 onda i1 mo4emo ra%vrstati
na>
U*i.a&e*t*e %-+rt%2e +3'e2te i
P+&i.a&e*t*e %-+rt%2e +3'e2te:
U*i.a&e*t*i %-+rt%2i +3'e2ti predstavljaju objekte koji su namijenjeni %a odvijanje samo
jedne vrste sportske aktivnosti8
P+&i.a&e*t*i %-+rt%2i +3'e2ti su oni objekti na kojima je mogu6e odvijanje vi#e ra%liiti1
sadr4aja sportski1 aktivnosti8
U posljednje vrijeme7 mo4emo primijetiti da je gradnja sportski1 objekata porasla8
3e$utim i dalje se7 u reali%aciji programski1 aktivnosti sportske djelatnosti7 koriste ra%liiti
prostori i objekti8 Pored toga mo4emo primijetiti prisustvo>
.portskoBrekreativni1 centara?
.portskoBposlovni1 centara i
.portski1 centara namjenskog tipa8
35
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))78
95
S-+rt%2+@re2reati.*i 0e*tri predstavljaju objekte7 koji pru4aju #iroke mogu6nosti %a
istovremeno odvijanje ra%novrsni1 programa sportski1 i rekreativni1 aktivnosti ve6eg broja
korisnika ra%liitog u%rasta8 -o ujedno i predstavlja nji1ovu glavnu karakteristiku7 odnosno
stvaraju mogu6nosti %a paralelno odvijanje sportski17 rekreativni17 kulturni1 i dru#tveni1
aktivnosti7 u% polivalentno kori#tenje raspolo4ivog prostora8
Arugim rijeima7 sportsko;rekreativni centri treba da odgovaraju %a1tjevima
istovremenog kori#6enja i odvijanja ra%liiti1 programski1 aktivnosti7 na vi#e raspolo4ivi1
lokaliteta8 Kompleksniji sportski objekti ovakvog tipa u svom sastavu imaju %atvorene i otvorene
prostore <korisnike povr#ine=8
2atvoreni objekti7 u% polivalentnu sadr4ajnu strukturu7 pru4aju mogu6nosti %a
sprovo$enje sportski1 aktivnosti tokom cijele godine7 dok otvorene povr#ine i tereni pru4aju
naj#ire mogu6nosti %a paralelno odvijanje ra%novrsni1 modela rekreativni1 aktivnosti7 kao i
odgovaraju6e sportske sadr4aje7 u% ogranienje u smislu vremenski1 prilika i godi#nji1 doba8
S-+rt%2+@-+%&+.*i 0e*tri imaju gotovo istu namjenu kao i sportsko;rekreativni centri8
"no #to je karakteristino kod nji1 jeste da je jasnije definisana i istaknuta sadr4ajna komponenta
poslovni1 komunikacija8
-o su kompleksni centri %atvorenog prostornog obu1vata7 velike propusne mo6i7 sa
sadr4ajnim kapacitetima7 koji omogu6avaju odvijanje ra%liiti1 sportski17 rekreativni17 kulturni17
poslovni17 sajamski1 i drugi1 aktivnosti8 Frade se7 uglavnom7 u velikim gradskim centrima i
imaju karakter kapitalni1 objekata od posebnog dru#tvenog i privrednog %naaja %a sredinu u
kojoj se nala%e8
S-+rt%2i 0e*tri *a,'e*%2+( ti-a predstavljaju objekte7 koji su i%gra$eni i koncipirani u
skladu sa %a1tjevima odre$ene sportske discipline7 ili grane8 . ob%irom na sline tendencije7 u
svijetu i kod nas se ovakvi tipovi sportski1 objekata i%gra$uju sa ciljanim namjenskim pravcem7
#to se uglavnom mo4e uoiti kod fudbalski1 sportski1 centara8 Pored osnovnog programskog
sadr4aja ; fudbalski1 terena7 u svom sastavu imaju prate6e prostore <otvorene i %atvorene=7 koji
su u funkciji trena4nog procesa i takmienja odre$enog sportskog kluba <ili vi#e nji1=7 save%a ili
asocijacija8
96
P+1 2ate(+ri'+, %-+rt%2i< +3'e2ata7 odnosno objekata fi%ike kulture u naj#irem
smislu7 podra%umijeva se ra%vrstavanje ovi1 objekata u grupe7 koje i%ra4avaju uskla$enost sa
normativima urbanistiko;gra$evinski1 kriterijuma u odre$enoj sredini8 -i normativi se odnose
na utvr$ene parametre prostora7 slo4enosti te1niko;organi%acioni1 i ar1itektonsko;oblikovni1
standarda8 "ve parametre i standarde je neop1odno ispo#tovati prilikom programiranja7
projektovanja7 i%gradnje7 opremanja7 kori#6enja i odr4avanja sportski1 objekata8
"dgovorni dio dru#vene %ajednice7 pri tome mislimo na dr4avnu upavu7 lokalnu
samoupravu itd87 defini#e kriterijume po kojima se odre$uje %naaj i namjena ra%liiti1 vrsta
objekata8 -ako$e i kategori%acija sportski1 objekata spada u nji1ov opis posla8
Kategori%acijom sportski1 objekata se uva4avaju elementi7 koji proistiu i% nivoa
sportsko;takmiarske aktivnosti7 koja se na njima odvija i nivoa <obima= kori#6enja7 kao i
%naaja7 koji ima u odre$enom dru#tvenom okru4enju <lokalni7 republiki7 dr4avni7
internacionalni[=8 Postoji nekoliko vrsta generalni1 planski1 dokumenata po kojima je7 u
ranijim periodima7 vr#ena kategori%acija sportski1 objekata8
Prema C3etodologiji planiranja mre4e objekata fi%ike kultureD <1983= sportski objekti se
kategori#u prema kriterijumu nji1ove namjenske komponente na sljede6e kategorije>
3/
"bjekti u sklopu koji1 je mogu6e organi%ovati me$unarodna takmienja i
takmienja save%nog ra%reda? odnosno7 objekti u sklopu koji1 je organi%ovano
#kolovanje visoko#kolski1 kadrova u fi%ikoj kulturi?
"bjekti u sklopu koji1 je mogu6e organi%ovati takmienja me$unarodnog7
republikog i regionalnog %naaja? odnosno7 objekti u sklopu koji1 se organi%uje
nastava fi%ikog vaspitanja %a uenike srednji1 #kola i studenata?
"bjekti u sklopu koji1 se mogu organi%ovati takmienja op#tinskog i lokalnog
%naaja? odnosno7 objekti u sklopu koji1 se mo4e organi%ovati nastava uenika
osnovnog obra%ovanja?
"bjekti %a trening i sportsko;rekreativne aktivnosti?
"bjekti %a sportsko;rekreativne aktivnosti7 a koji mogu poslu4iti i kao pomo6ni
objekti %a trening? odnosno7 povr#ine %a rekreaciju u sklopu stambeni1 %ona %a
potrebe dnevnog kori#6enja7 be% garderobni1 i sanitarni1 prostorija?
36
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))78
97
0ankategorijalni objekti ; objekti u sklopu koji1 se organi%uju vr1unske
me$unarodne priredbe u sportu <olimpijade7 regionalna i kontinentalna
takmienja7 svjetska ili evropska prvenstva[=7 koja imaju i%u%etan %naaj u
te1niko;organi%acionom i ar1itektonsko;oblikovnom smislu8
Kategori%acija prostora %a fi%iku kulturu se mo4e i%vr#iti na sljede6i nain>
37
I Kate(+ri'a ; slobodni prostori privedeni odre$enoj namjeni8 -o su prostori koji
odgovaraju geografsko;klimatskim uslovima i tradiciji naselja sa okru4enjem
<improvi%ovana kupali#ta7 trim sta%e7 sankali#ta[=?
II Kate(+ri'a ; otvoreni tereni %a specifine sadr4aje pojedini1 grana sportova7 ali
be% gledali#nog7 sanitarnog i svlaionikog prostora <objekti i%me$u stambeni1 blokova7
u% #kolske sale %a fi%iko vaspitanje7 prostori %a potrebe rekreacije ni4eg nivoa[=?
III Kate(+ri'a ; otvoreni tereni sa minimumom standarda %a ostvarivanje
trena4nog procesa i takmienja regionalnog karaktera <tereni %a fudbal i druge sportske
grane kod klubova koji se takmie u rangovima ni4eg od regionalnog=A
IV Kate(+ri'a ; pokriveni objekti fi%ike kulture sa standardom7 koji
obe%bje$uje uslove %a ostvarivanje programa nastave fi%ikog vaspitanja7 sa
odgovaraju6im svlaionikim i sanitarnim prostorom i prate6im otvorenim prostorom
<sale %a fi%iko vaspitanje pri osnovnim #kolama i sl8=?
V Kate(+ri'a ; manji sportsko;rekreativni centri i ostali prostori kompleksnog
karaktera %a potrebe trena4nog procesa7 ili rekreacije <otvoreni ba%eni7 otvorena vje#taka
kli%ali#ta7 trim kabineti7 kuglane7 ure$eni tereni %a sportove na snijegu i sl8=A
VI Kate(+ri'a ; pokriveni i otvoreni kompleksi terena7 iji normativi standarda
%adovoljavaju kriterijume predvi$ene uslovima %a odr4avanje takmienja save%nog
ranga7 ili u4eg me$unarodnog %naaja <kompleksni sportsko;rekreativni centri sa visokim
nivoom standarda %a konkretnu granu sporta s odgovaraju6im gledali#nim prostorom>
1ale7 ba%eni7 kli%ali#ta7 strelji#ta7 fudbalski stadioni7 i sl8=?
37
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))78
98
VII Kate(+ri'a ; objekti iji nivo opremljenosti ispunjava uslove %a odr4avanje
me$unarodni1 takmienja visokog ranga <svjetska i evropska prvenstva7 univer%ijade i
sl8=
Kada govorimo o tipovima sportski1 objekata7 mo4emo %akljuiti da postoji nekoliko
osnovni1 tipova8 ji1ove prostorne karakteristike su opredjeljuju6e %a nji1ovu tipologiju7 be%
ob%ira na kategoriju kojoj pripadaju8 -o su>
D.+ra*e B %a sportske aktivnosti t%v8 Cdvoranski1 sportovaD <gimnastika7
borilaki sportovi7 ko#arka7 odbojka7 rukomet i sl8=7 %a dopunske aktivnosti drugi1
sportova7 kao prostori %a odvijanje nastave fi%ikog vaspitanja u vaspitno;
obra%ovnim institucijama7 sportsko;rekreativne aktivnosti7 itd?
Ba/e*i <otvoreni i %atvoreni= B koji se koriste %a obuku neplivaa7 nastavu
plivanja u obra%ovnim institucijama7 sportskim aktivnostima plivakog i
vaterpolo sporta7 programe podvodni1 aktivnosti7 rekreativno plivanje7 itd?
Stre&'a*e <va%du#ne i ostale= B koriste se %a obuku u rukovanju va%du#nim7
malokalibarskim7 sportskim7 vojnikim i drugim oru4jem7 takmienja strelja#kog
sporta7 kao i %a nastavni proces posebni1 vaspitno;obra%ovni1 institucijaA
Ku(&a*e B otvorene i %atvorene7 a koriste se %a sport i rekreaciju?
K&i/a&i9ta <otvorena i pokrivena= B sa vje#takim ledom <otvorena i %atvorena=7
odnosno ure$ene otvorene povr#ine sa prirodnim ledom7 koja se koriste %a
aktivnosti kli%akog sporta <umjetniko kli%anje7 br%o kli%anje7 1okej na ledu= i %a
rekreativne programeA
O%ta&i /at.+re*i +3'e2ti B gdje spadaju svi %atvoreni objekti7 koji se mogu
koristiti i u %imskom periodu7 a pogodni su %a sportske organi%acije7 #kolsku
nastavu7 rekreaciju?
At&et%2a 3+ri&i9ta B kako %a proces pripreme sportista i takmienja atletskog
sporta7 tako i %a op#tu obuku i nastavu fi%ikog vaspitanja7 te %a aktivnosti po
slobodnom i%boru?
Fu13a&%2a i(ra&i9ta B %a trening i sportska takmienja fudbalski1 klubova7
rekreaciju7 a mogu se koristiti i %a nastavu t%v8 Cfudbalski1 #kolaD7 kao i %a
sportove kao #to su 1okej na travi7 ragbi7 bej%bol7 i sl?
I(ra&i9ta /a ,a&e %-+rt+.e" <odbojka7 ko#arka7 rukomet7 mali fudbal= B koja se
mogu koristiti7 kako %a nastavni proces fi%ikog vaspitanja u #kolama7 tako i %a
99
ra%liite programe u navedenim sportskim disciplinama7 odnosno %a rekreativne
sadr4aje?
Te*i%2a i(ra&i9ta B namjenjena teniskom sportu i rekreaciji?
S2i'a&i9ta B u ovu grupu spadaju skija#ke sta%e %a alpsko i nordijsko skijanje7
odnosno skija#ke skokove7 namijenjene sportskim organi%acijama <sportu= i
rekreacijiA
P+.r9i*e /a %&+3+1*u re2rea0i'u B podra%umijevaju sve ostale povr#ine na
kojima se mogu provoditi rekreativne aktivnosti u prirodi <tranje7 1odanje7
skija#ko tranje7 vo4nja bicikla7 sankanje itd8=7 a koje se nala%e u okviru povr#ina
parkova7 park;#uma7 #etali#ta i sl8
TIPOLOGIJA SPORTSKIH OBJEKATA
-ipologija sportski1 objekata mo4e da posmatra sportske objekte kro% nekoliko osnovni1
tipova>
"snovni ili elementarni sportski objekti?
ormirani objekti manji1 dimen%ija?
ormirani objekti ve6i1 dimen%ija?
.portske sta%e?
.portski objekti u prirodnim uslovima8
"ve osnovne tipove je dalje mogu6e ra%vrstavati prema uslovima gdje se sportske
aktivnosti odvijaju7 bilo da je to na %emlji7 na vodi7 na snijegu7 na ledu7 u va%du1u itd8
.portske objekte mo4emo klasifikovati prema ra%liitim kriterijumima>
Pre,a -+tre3a,a 2+ri%*i2a:
"bjekte %a takmiarski sport?
"bjekte %a masovni sport i rekreaciju?
"bjekte %a #kolski i univer%itetski sport?
"bjekte %a sport u vojsci?
"bjekte %a sport invalida i osoba sa 1endikepom8
100
Pre,a ur3a*i%ti82+' %ta&*+%ti:
"bjekti stalnog karaktera?
"bjekti privremenog karaktera <sportski tereni se postavljaju na lokaciji
predvi$enoj %a drugu namjenu do poetka i%gradnje7 ili kori#tenja lokacije=8
Pre,a &+2a0i'i:
"bjekti u gradsko;gra$evinskim %onama predvi$enim sa sport i rekreaciju?
"bjekti u stambenim %onama <tereni %a rekreaciju7 otvoreni tereni itd8=?
"bjekti u #kolama <fiskulturne sale7 otvoreni tereni7 ba%eni itd8=?
"bjekti u vojnim ustanovama <vojni sportski objekti7 streljane itd8=?
"bjekti u specifinim %onama <vodene povr#ine7 #ume7 posebni tereni itd8=?
"bjekti u poslovnim %onama <objekti i tereni u okviru kompanija i firmi=?
"bjekti na selu i u prirodi <sportski tereni7 trim sta%e itd8=
Pre,a %-+rt%2i, a2ti.*+%ti,a:
"bjekte %a sportske igre <sportske 1ale7 fudbalski7 ragbi i bej%bol stadioni itd8=?
"bjekte %a atletiku <atletski stadioni i dvorane=?
"bjekte %a gimnastiku <gimnastike dvorane i vje4bali#ta=?
"bjekte %a sportove na vodi <ba%eni7 je%era7 rijeke7 more itd8=?
"bjekte %a %imske i ledene sportove <ledene dvorane7 ski sta%e itd8=?
"bjekte %a borilake sportove <manje sportske 1ale7 specijali%ovani objekti itd8=?
"bjekte %a strelja#tvo i streliarstvo <streljane7 otvoreni streliarski objekti=?
"bjekte %a bicikli%am <velodromi7 biciklistike sta%e888=?
"bjekte %a konjiki sport <1ipodromi=?
3ultifunkcionalne sportske objekte itd8
Pre,a (ra)e.i*%2+, +3&i2u:
2atvoreni sportski objekti <1ale=?
"tvoreni sportski objekti <stadioni7 javni sportski tereni=?
Poluotvoreni sportski objekti?
"bjekti od laki1 konstrukcija <balon 1ale7 monta4ni objekti=?
Kompleksni sportski objekti <mogu biti i otvorenog i %atvorenog tipa=8
101
SADRAJNA STRUKTURA SPORTSKIH OBJEKATA
0eoma va4an uslov7 koji sportski objekat mora da ispunjava kako bi slu4io svojoj svrsi7
jeste svakako onaj koji se odnosi na sadr4ajnu strukturu8 Iinjenica je da sportski objekat
predstavlja nei%ostavan resurs7 kada je u pitanju funkcionisanje bilo koje sportske organi%acije8
.portska organi%acija mo4e obavljati sportske aktivnosti ukoliko ima obe%bije$en prostor
tj8 objekat7 odgovaraju6u opremu7 odgovaraju6e strune radnike u %avisnosti od vrste sporta7
odgovaraju6eg sportskog strunjaka %a vo$enje sportski1 aktivnosti i sl8
.portska organi%acija mo4e da obavlja svoju djelatnost ako ima>
"be%bije$en odgovaraju6i sportski prostor odnosno objekat sa osnovnim
prostorijama7 ili povr#inama7 %a i%vo$enje jedne7 ili vi#e sportski1 aktivnosti7
prate6im prostorijama7 instalacijama i odgovaraju6om te1nikom opremom>
Avije poslovne prostorije minimalne povr#ine 1&m0 sa odgovaraju6im sanitarnim
aneksom8
Pored osnovni1 sanitarno B 1igijenski17 protivpo4arni1 i be%bjedonosni1 uslova7 sportski
objekat mora da ima>
38
O%*+.*e -r+%t+ri'e7 koje moraju posjedovati>
Aimen%ije7 koje omogu6avaju da se na njima nesmetano odvija najmanje jedna
sportska djelatnost?
Podlogu od materijala propisanog sportskim pravilima?
Pokriven prostor %a vje4banje najmanje 4\4m7 visine !7/)m7 ili otvoren prostor
1)\!)m7 %a obavljanje djelatnosti obuavanja u fi%ikom vje4banju7 ra%voja
fi%iki1 sposobnosti7 sticanja sportski1 navika i rekreativnog sporta7 osim
djelatnosti fitnes centra7 bodi bildinga i slini1 organi%acija8
Prate5e -r+%t+ri'e7 koje moraju %adovoljavati sljede6e minimalne kriterijume>
38
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))78
102
Farderobe veliine od najmanje 1m
!
po jednom korisniku7 s tim da su 4enske
garderobe odvojene od mu#ki1?
Umivaonike7 sa jednim ure$ajem %a pranje ruku na petnaest korisnika prostora %a
vje4banje?
Prostoriju %a sportsku opremu <sprave i rekvi%ite= odgovaraju6e veliine?
Kupatilo sa jednim tu#em na svaka etiri korisnika prostora %a ve4banje7 s tim da
su kupatila odre$ena %a 4ene odvojena od kupatila %a mu#karce?
-oalet sa jednim mjestom7 sa pretprostorom i ZN kabinom7 na svaki1 dvadeset
korisnika istog pola?
Fledali#ni prostor sa najmanje 1)) mesta %a sjedenje7 ukoliko se sportska
organi%acija bavi organi%ovanjem sportski1 priredbi8
I*%ta&a0i+*+@te<*i82e ure)a'e>
Prikljuke %a vodu <1ladna i topla=7 kanali%acionu i elektrinu mre4u?
,nstalacije7 koje omogu6avaju da se temperatura u sali sa prate6im prostorima
prilagodi potrebama obavljanja djelatnosti7 s tim da temperatura u prostoru %a
vje4banje7 garderobi i kupatilu ne mo4e biti ni4a od !1
o
N?
,nstalacije ras1ladnog ure$aja u objektima kli%ali#ta?
,nstalacije filterskog postrojenja u objektima ba%ena i instalacije %a %agrijavanje
vode7 koje obe%bje$uju temperaturu od najmanje !3
o
N?
0entilacione ure$aje7 odnosno otvore koji obe%bje$uju odgovaraju6i nivo
ventilacije7 u %avisnosti od vrste djelatnosti i planiranog broja uesnika i
gledalaca?
Protivpo4arne ure$aje?
*a%glasne ure$aje jaine koja omogu6ava efikasno kori#6enje7 sra%mjerno veliini
objekta?
,nstalacije %a ravnomjerno osvjetljavanje %atvoreni1 dijelova objekta7 gdje se
odvija djelatnost7 %a#ti6ene od udara7 koje emituju svijetlost jaine 1&) luksa na
visini od 1m od poda7 na nain kojim se onemogu6ava stvaranje sijenki7
treperenje ili bljesak?
Kompletan pribor i sredstva %a pru4anje prve pomo6i8
MENADMENT SPORTSKIH OBJEKATA
103
Upravljanje sportskim objektima obu1vata ni% aktivnosti7 koje se odnose na
funkcionisanje unutra#nje strukture svake organi%acije7 orijentisane tr4i#nim ciljem> upravljanje
ljudskim resursom7 proi%vodnim procesom i materijalima7 marketingom7 kao i finansiranjem i
ri%ikom8
.ve vi#e i%ra4en lini interes %a uestvovanjem u sportskim aktivnostima %a1tijeva
racionalno upravljanje kapitalnim sportskim objektima8 3enad4ment sportski1 objekata
predstavlja primjenjenu naunu disciplinu7 iji je predmet efikasno i racionalno funkcionisanje
sportski1 objekata7 ili sportski1 centara7 kao mjesta na kojima se obavljaju sportske aktivnosti7 a
na osnovu jasno identifikovani1 potreba korisnika i dru#tvene %ajednice8
3enad4ment sportski1 objekata predstavlja proces usmjeravanja 4ivota i rada sportskog
objekta7 u cilju %adovoljavanja potreba korisnika i #ire dru#tvene %ajednice8 3enad4eri sportski1
objekata su nosioci funkcije upravljanja sportskim objektima8 "ni su odgovorni %a rad i
poslovanje sportskog objekta7 kao poslovnog sistema8
Proces menad4menta sportski1 objekata obu1vata fa%e procesa samog menad4menta7
odnosno>
P&a*ira*'e i%gradnje i ure$enja sportskog objekta i kreiranja ponude na osnovu
anali%e sportske tra4nje i ciljeva dru#tva?
Or(a*i/+.a*'e postoje6i1 slu4bi i optimi%acija svi1 kapaciteta u postupku
definisanja programski1 sadr4aja7 a u cilju efikasnog poslovanja i racionalnog
odgovora na 4elje i potrebe korisnika i dru#tva?
Ru2+.+)e*'e sportskim objektom kao poslovnim sistemom7 koji svoje ciljeve
reali%uje na tr4i#tu?
K+*tr+&u i utvr$ivanje standarda u funkcionisanju sportskog objekta i
Pre1.i)a*'e potreba dru#tva i korisnika7 u smislu i%gradnje sportskog objekta7 ili
profilisanja novi1 vidova ponude?
9ednostavnije mo4emo re6i da proces menad4menta sportski1 objekata podra%umijeva>
Planiranje rada7
"be%bje$ivanje kadrova7
104
3arketing i
"rgani%aciju sportskog doga$aja8
Planiranje rada7 ili programiranje7 predstavlja kontinuiran proces7 koji uokviruje aktivnost
i%rade planova i reali%acije programski1 sadr4aja u objektima7 koje se odnose na>
3isiju sportskog objekta7
-r4i#nu po%iciju <procjenu=7
Postavljanje ciljeva i
,%bor strategija8
3enad4ersko planiranje obu1vata strunu i odgovornu aktivnost u% uva4avanje svi1
principa i funkcija savremene menad4ment nauke8 Kod menad4menta sportski1 objekata
-&a*ira*'e obu1vata utvr$ivanje ciljeva7 te proceduru i te1niku %a nji1ovo ostvarivanje8 Niljevi
mogu biti primarni i sekundarni8 Primarni cilj svakog sportskog objekta je %adovoljenje potreba
korisnika i #ire dru#tvene %ajednice8 .ekundarni ciljevi se odnose na poslovni uspje1 sportskog
objekta7 kao privrednog subjekta7 koji se reali%uje na tr4i#tu sportski1 usluga8
Pola%e6i od pretpostavke da se racionalno i efikasno upravljanje sportskim centrima
nala%i u funkciji poka%atelja op#teg interesa i potreba gra$ana7 neop1odno je obaviti jasnu
identifikaciju 1ijerar1ije potreba u oblasti sporta7 posmatrano na tri ra%liita nivoa artikulacije
potreba> na dr4avnom7 lokalnom i linom8 akon toga se pristupa i%radi planova8 Planovi
predstavljaju operacionali%aciju ciljeva8 .vr1a planiranja je da se umanje ri%ici i nei%vjesnost u
poslovanju8
Or(a*i/+.a*'e menad4menta sportski1 objekata predstavlja proces obe%bje$enja
ljudski1 i materijalni1 resursa7 u cilju efikasnog funkcionisanja sportskog objekta8 Aefini#u se
uloge i %adaci7 kompetencije i ovla#6enja7 odre$uju pravila i norme pona#anja i kontrole resursa7
a sve u cilju funkcionisanja sportskog kluba u skladu sa poslovnom politikom i utvr$enim
ciljevima8 "vaj posao organi%ovanja %a1tijeva visoko obuene kadrove7 kao i specijali%ovane
slu4be8
Ru2+.+)e*'e kod menad4menta sportski1 objekata predstavlja proces uticanja na
%aposlene da sa entu%ija%mom i%vr#avaju postavljene %adatke u funkciji %adovoljenje %a1tijeva
105
korisnika i dru#tva8 3enad4er sportskog objekta mora da vlada i sportskim i poslovnim %nanjima
i vje#tinama8 ajva4nije funkcije dobrog vo$enja sportskim objektom su motivacija %aposleni17
dobra komunikacija i usmjeravanje ljudi da se maksimalno anga4uju radi ostvarivanja ciljeva8
Pored organi%acije redovni1 poslovni1 aktivnosti7 menad4er sportskog oblekta mora posebnu
pa4nju da posveti odr4avanju objekta i opreme radi konstantnog nivoa kvaliteta usluga8
Proces 2+*tr+&e u sportskim objektima je orijentisan na utvr$ivanje standarda7 koji
sportski objekti moraju da %adovolje da bi bili u stanju da na najkvalitetniji nain odgovore
%a1tijevima korisnika8 .tandardi se odnose na %akonske i sportske norme7 pravila odre$ena
sistemima takmienja i standardima me$unarodni1 sportski1 organi%acija8 .am proces kontrole
unutar sportskog objekta se odnosi na mjerenje ostvarenog i upore$ivanje sa postavljenim
ciljevima7 kao i eventualno predu%imanje korektivni1 akcija8 "snovni cilj kontrole je da omogu6i
br%u reakciju menad4menta7 ukoliko se jave odstupanja od utvr$eni1 standarda i postavljeni1
ciljeva sportskog objekta8
Utvr$ivanje mogu6nosti da se na najracionalniji nain %adovolje potrebe korisnika7 koji
gravitiraju odre$enom objektu7 podra%umijeva -re1.i)a*'e kod menad4menta sportski1
objekata8 Predvi$anje se %asniva na kvalitetnim istra4ivanjima8
,%u%ev potrebe da se i%a$e u susret specifinim 4eljama korisnika usluga7 neop1odno je
vr#iti kontinuirano pra6enje normativno;pravni17 institucionalni17 ekonomski1 i dru#tveno;
politiki1 promjena7 kako na nivou odre$enog regiona7 tako i itavog dru#tva8
U %avisnosti od forme vlasni#tva nad sportskim objektima i nivoa potreba koje bi oni
trebali da %adovolje ra%likujemo>
Ar4avni menad4ment?
Privatni menad4ment i
3je#oviti oblik menad4menta8
Dr4a.*i ,e*a14,e*t se odnosi na one sportske objekte7 koje su u vlasni#tvu dr4ave8 -o
su objekti od dr4avnog7 regionalnog ili lokalnog %naaja8 3enad4ment sportskog objekta <organe
upravljanja= u dr4avnom menad4mentu postavlja dr4avni organ7 koji je vlasnik8 Ar4ava7 kao
vlasnik sportskog objekta7 mo4e davati koncesije7 odnosno prenijeti upravljaka prava na tre6a
106
lica pod odre$enim uslovima i na odre$eni vremenski period7 #to je predmet posebnog
ugovaranja8 .portske objekte ovog tipa karakteri#e op#ti interes7 ali u novije vreme sve je
i%ra4enija opredjeljenost ka gra$anima7 kao korisnicima usluga7 kao i te4nja ka ostvarenju ve6e
konkurentnosti i bolje tr4i#ne po%icije8
Pri.at*i ,e*a14,e*t se odnosi na sve one sportske objekte7 koji su u privatnom
vlasni#tvu8 9avlja se tamo gdje postoje profitni interesi ulagaa8 Privatnici radije ula4u svoj
kapital u manje7 funkcionalnije sportske objekte7 koji su komercijalnog tipa i koji se lak#e tr4i#no
valori%uju8 Privatna inicijativa u ovom sektoru je od i%u%etne va4nosti %a ra%voj sportske
infrastrukture i sporta uop#te8 .vaka odgovorna dr4ava prepo%naje interes da stimuli#e ovakav
vid ulaganja u va4nu dru#tvenu oblast7 kao #to je sport8 .portske 1ale7 baloni %a mali fudbal i
druge sportove7 teretane7 Fellness i spa centri7 teniski centri7 golf tereni7 paintball tereni7 kuglane
i slini objekti7 su sve %astupljeniji i kod nas i predstavljaju %naajan preduslov %a dalji ra%voj
sporta8 Karakteristika privatnog menad4menta sportski1 objekata je profitabilnost7 koja je i
primarna svr1a nji1ovog postojanja8
M'e9+.iti ,e*a14,e*t se odnosi na ra%liite forme partnerski1 vlasniki1 odnosa8 .ve
e#6e se javljaju novi vidovi javno;privatnog partnerstva7 odnosno %ajedniki1 ulaganja
dr4avnog i privatnog kapitala u sportsku infrastrukturu8 "vakvim nainom investiranja se posti4e
visok nivo %adovoljenja i op#teg7 javnog interesa7 ali i profitni1 interesa ulagaa8 Partneri u poslu
svoje me$usobne odnose defini#u ugovaranjem8
Ee% ob%ira na formu vlasni#tva sportskog objekta7 svaki od nji1 mora da ima definisanu
organi%acionu strukturu8 Uspje#an menad4ment sportskog objekta mora da primjenjuje svoje
funkcije putem odgovorni1 lica8
PLANIRANJE RADA I FINANSIRANJE SPORTSKOG OBJEKTA
3enad4mentsko planiranje u sportskim objektima predstavlja strunu i odgovornu
aktivnost7 u% uva4avanje svi1 funkcija menad4menta7 s ob%irom da se u njima odvijaju aktivnosti
ra%liitog karaktera8
107
Planiranje rada sportski1 objekata je u nadle4nosti menad4menta sportskog objekta7 iji je
primarni %adatak da obe%bijedi svim klijentima prostornog sadr4aja odgovaraju6i program
kori#tenja8 Planiranje rada u sportskim objektima predstavlja slo4en proces i%rade i reali%acije
ra%liiti1 programa7 kojima se posti4e maksimalno kori#tenje raspolo4ivi1 resursa7 prije svega
prostora i povr#ina u samom objektu7 radne snage7 finansijski1 sredstava i slino8
3enad4ment je najvi#e usmjeren na -r+0e% -r+(ra,ira*'a7 koji predstavlja kontinuirani
proces7 koji uokviruje aktivnost i%rade planova reali%acije programski1 sadr4aja u objektima7 ije
se komponente odnose na osnovne namjere sportskog objekta7 tr4i#nu procjenu7 postavljanje
ciljeva7 i%bor strategije odnosno sprovo$enje i vrednovanje planirani1 akcija8 3e1ani%am
programiranja obu1vata planiranje7 i%radu vremenski1 rasporeda i sprovo$enje aktivnosti7 u%
kori#6enje resursa u cilju %adovoljenja potreba dru#tvene %ajednice8
Program sportskog objekta obu1vata tri osnovna elementa>
-adr1ajni obuvat, koji se odnosi na aktivnosti7 koje je mogu6e reali%ovati u
raspolo4ivim prostornim kapacitetima?
%bjekte i prostore, kojima raspola4e sportski objekat u cjelini7 a mogu da se
odnose na otvorene i %atvorene gra$evine7 ukljuuju6i i adekvatnu opremu i
rekvi%ite7 te prirodne prostore ure$ene %a sportske i rekreativne aktivnosti7 kao #to
su pla4e7 trim sta%e?
.sluge, koje obu1vataju sve potrebne aktivnosti7 metode i sredstva7 kojima se
iskori#tavaju raspolo4ivi resursi sportskog objekta u funkciji posti%anja odre$eni1
sportsko;takmiarski1 re%ultata7 efekata rekreacije7 prate6i1 usluga7 kao #to su
ugostiteljstvo7 i%najmljivanje opreme7 transport7 informisanje8
U programiranju rada sportskog objekta naj%astupljenija su dva pristupa>
Planiranje na ba%i ponude i
Planiranje na ba%i tra4nje8
'laniranje na bazi ponude se prvenstveno odnosi na kreiranje akcija7 koje se oslanjaju na
postoje6u ponudu sportskog objekta7 kako bi se privukli potencijalni korisnici8
108
'laniranje na bazi tra1nje obu1vata sve one aktivnosti7 koje su usmjerene na i%radu
programa na osnovu %a1tjeva korisnika %a programskim sadr4ajima8
Postupci progamiranja obu1vataju sljede6e fa%e>
Utvr$ivanje misije i filo%ofije sportskog objekta7 #to omogu6ava dugorone
planove kod ra%vijanja programske aktivnosti7 odnosno utvr$ivanje misije
omogu6ava ra%voj sportskog objekta i njegove djelatnosti7 #to re%ultira
%adovoljavanjem potreba lokalne %ajednice u oblasti fi%ike kulture?
(nali%a potra4nje i raspolo4ivi1 resursa predstavlja procjenu potra4nje %a
odre$enom vrstom usluga i organi%aciju menad4menta?
Utvr$ivanje ciljeva se odnosi na utvr$ivanje krajnjeg cilja7 ime 6e se posti6i
ispunjavanje planirani1 aktivnosti?
,dentifikacija korisnika predstavlja brigu o korisnicima sportskog objekta7 koji
mogu da budu>
Uesnici u samostalnim rekreativnim aktivnostima?
Ilanovi sportski1 klubova?
Uenici7
Fledaoci i sportska publika8
,%bor strategije se vr#i u %avisnosti od vrste postavljeni1 ciljeva i anali%e
okru4enja u onom obliku7 koji 6e omogu6iti nji1ovu efikasnu reali%aciju?
(kciono planiranje podra%umijeva predu%imanje aktivnosti na utvr$ivanju
programa i rje#avanju problema7 koji nastaju u toku reali%acije programski1
aktivnosti?
0rednovanje programa se odnosi na kvalifikovanu procjenu o stepenu reali%acije
postavljeni1 ciljeva8 0rijednost svakog sportskog objekta se odre$uje na osnovu
ulaganja7 aktivnosti i re%ultata8
3enad4eri sportski1 objekata imaju kompleksne %adatke7 kada je u pitanju programiranje
aktivnosti u sportskom objektu8 2adaci moraju biti usagla#eni na nivou cijele organi%acije7 a
posebno one koji su u ve%i sa i%borom strukture lanstva7 politikom kori#6enja i i%borom
aktivnosti8 ,%bor strukture lanstva se odnosi na korisniku #emu i njene karakteristike i
ra%likujemo sistem registrovani1 korisnika i sistem otvorenog prisustva8 .istem registrovani1
korisnika predstavljaju stalni korisnici7 na ba%i ugovorni1 odnosa o kori#6enju objekta i termina
kori#6enja8 .istem otvorenog prisustva podra%umijeva slobodan pristup i pla6anje kori#6enja po
109
aktivnosti7 pla6anje %a odre$eni period trajanja odabranog programa7 poasne korisnike i #emu
lanstva7 sa odre$enim benificijama %a lanove objekta8 Politika kori#6enja se utvr$uje na nivou
menad4menta organi%acije8 Problem koji se ovdje javlja jeste pitanje kori#6enja7 odnosno7 da li
6e ga koristiti samo odabrani sportski klubovi7 odnosno organi%acije7 ili 6e biti kori#ten od strane
pojedinaca7 ili manji1 grupa8
,%bor aktivnosti podra%umijeva i%bor programski1 aktivnosti i sadr4aja8 Kod i%bora je
va4no sagledati kakva je prostorna lokacija i na koji nain mogu da se grupi#u aktivnosti u
odnosu na raspolo4ivi prostor8
0eoma va4an dio planiranja rada sportskog objekta se odnosi na kori#6enje raspolo4ivi1
termina u sportskom objektu8 "vo je veoma bitno7 jer se planiranjem i%bjegavaju problemi7 koji
mogu da nastanu po pitanju rasporeda aktivnosti i kori#6enja sportskog objekta8 Kori#6enje
sportskog objekta treba da bude isplanirano po satima7 danima7 sedmicama7 pa ak i se%onama
kori#6enja8 5inansiranje sportski1 objekata je mogu6e i% ra%liiti1 i%vora7 bilo da se radi o
javnim7 ili privatnim objektima8 ,% navedenog vidimo da postoje ra%liiti naini %a finansiranje7
ali glavno pitanje koje se na kraju postavlja je> da li 6e finansiranje biti javno7 ili privatnoMX
"dgovor %avisi od nekoliko faktora koji ukljuuju vrstu i%gra$enog objekta8
Kongresni centri7 naprimjer7 su obino javno finansirani7 %ato #to nji1ova osnovna svr1a u
su#tini nije stvaranje novca8 9avni sektor i1 finansira %bog nji1ovog javnog fokusa i %bog
pove6anja pore%a %a dr4avnu7 ili lokalnu ugostiteljsku industriju8
Profesionalni sportski timovi te4e ka stvoranju novca7 a sportski objekti pru4aju %naajnu
ekonomsku korist %a nji1ove %ajednice8 Aa bi se jedan sportski objekat renovirao7 ili i%gradio7
potrebna su velika novana ulaganja8 2a ovakve podu1vate sredstva se obe%bje$uju i% ra%liiti1
i%vora7 bilo da se radi o javnim7 ili privatnim8
-ako se mo4e i%dvojiti nekoliko naina7 odnosno i%vora finansiranja i%gradnje7 ili
renoviranja objekata>
39
39
3asterale\is7 P8@87 Earr7 (8N87 +ums7 38(87 Principles and Practices of .port 3anagement7 (spen Publication7 Fait1ersburg7 19988
110
ovac se mo4e sakupiti kro% i%davanje obve%nica7 koje mo4e da i%da lokalna
uprva7 kako bi se osigurala i%gradnja?
Arugi oblik finansiranja jeste uvo$enje taksi?
Korporativno spon%orstvo je jedan od naina finasiranja?
Aonacije7 koje dola%e i% privatnog sektora u %amjenu %a koristi7 koje 6e dobiti od
publiciteta i odnosa s javno#6u?
ovac se tako$e mo4e ste6i i% pri1oda nekog objekta7 a pri tome mislimo na
pri1ode od ula%nica7 parking7 te kupljeni1 roba i usluga u konkretnom objektu8
U su#tini7 tri najve6a i%vora finansiranja su>
Prodaja ula%nica?
-elevi%ijska prava i
.pon%orstvo8
a osnovu ovoga mo4emo konstatovati da se finansijski i%vori dijele na>
-radicionalne i%vore B prvenstveno se misli na pri1ode od ula%nica i koncesije i
ove i%vore pri1oda B luksu%na sjedi#ta7 reklamiranje imena firme7 licenciranje8
9edan od %naajni1 faktora7 ako ne i naj%naajniji7 je finansijsko pre4ivljavanje
profesionalnog sporta7 pove6anje prisustva gledalaca na sportskim doga$ajima8 a posjetu
sportskim doga$ajima7 od ega direktno %avisi i finansiranje objekata7 utiu>
(traktivnost igre <rekordi timova7 specijalni doga$aji i %abava=?
:konomska varijabla <cijene ula%nica7 promocija i dr8=?
.ociodemogafski faktori <koji ukljuuju populaciju7 starost7 rod7 etinost= i
Preferencija publike <raspored7 udobnost7 vrijeme7 kvalitet stadiona i dr8=8
Pomo6u pove6anja posje6enosti7 profesionalni sportovi 6e biti sposobni da pove6aju
do1otke7 kako bi se platili rastu6i tro#kovi8 Kod i%nala4enja finansija bilo %a renoviranje7
i%gradnju7 veliku ulogu imaju sportski marketari8 Profesionalni sportski marketari Jpakuju
proi%vodeC na ra%liite naine7 u cilju pove6anja prisustva na doga$aju i pove6anja prodaje
ula%nica #to7 ustvari7 kako smo ve6 i rekli7 predstavlja glavni i%vor pri1oda8 amjera marketinga
111
u sportu jeste osmi#ljavanje onoga #to odgovara interesima ljubitelja sporta i uesnika8
2adovoljan posjetilac 6e se sigurno i drugi put vratiti8
5aktori7 koji utiu na prisustvo sportskim doga$ajima ukljuuju sljede6e>
Performanse tima7
U%bu$enje i
.tepen identifikacije sa timom8
,ntegralni dio sportski1 doga$aja i sportski1 objekata su koncesione prodaje7 koje tako$e
predstavljaju i%vor finansiranja8 Prodaja usluga7 1rane7 te suvenirski1 predmeta7 obu1vata
%naajan dio pri1oda8 3e$utim7 tu se javlja nepobitna injenica po kojoj se ove usluge7 ipak7 vi#e
koriste kada je u pitanju profesionalni sport7 odnosno veliki sportski doga$aji8 , kod amaterskog
sporta ovakav vid usluga svakako pove6ava pri1ode7 ali ne u tolikoj mjeri8 3enad4eri klubova i
timova7 te sportski marketari7 #ire trend pru4anja ra%novrsne 1rane i pi6a7 odnosno7 smatraju da
6e se vi#e potro#iti na stadionima7 ukoliko se nudi vi#e opcija8
Pomenuli smo dana#nje nove i%vore pri1oda7 kao #to su licenciranje sjedi#ta7 luksu%na
sjedi#ta7 reklamiranje imena firme i slino8 @uksu%na sjedi#ta predstavljaju najbr4i i%vor do1otka
%a profesionalne sportske timove8 ,nteres %a prodaju ovakve vrste sjedi#ta pro#iren je i na druge
segmente7 kao #to su sportovi na univeritetima i moto sportove8
Aalje7 permanentne licence %a sjedi#ta predstavljaju inovaciju kod nas7 a omogu6avaju
navijaima pravo da kupuju se%onske ula%nice u% pla6anje unaprijed8
Postavljanje imena firmi i kompanija na stadionima donosi obostranu korist> kompanije
pla6aju tako svoje reklamiranje7 ime postaju vidljivi i prepo%natljivi #iroj javnosti7 a sa druge
strane sportski klubovi7 odnosno objekti7 imaju jo# jedan i%vor pri1oda8
ajve6i doprinos poslovnog sektora sportu je prisutan kro% korporativno spon%orstvo7
kako timova tako i doga$aja8 Aodu#e7 ovaj oblik jo# uvijek nije u tolikoj mjeri rasprostranjen kod
nas7 ali svakako vi#e ne predstavlja samo fenomen8 Ao1oci dobijeni od prodaje licencirani1
sportski1 roba postali su %naajan i%vor finansiranja8
112
Flavni %adatak finansijskog menad4menta7 kada su u pitanju sportski objekti7 jeste
kontrolisanje i upravljanje tokom novani1 sredstava7 koji su neop1odni %a funkcionisanje
sportskog objekta8
U sportskom objektu finansijska sredstva su usmjerena u sljede6e grupe resursa>
5i%iki resursi ; osnovna sredstva7 sportske 1ale7 tereni7 sprave?
Potro#na dobra i inventar ; neop1odni te1niki i drugi proi%vodi7 koji su u funkciji
obavljanja osnovne djelatnosti organi%acije7 ra%na oprema7 rekvi%iti7 medicinski
materijali7 mjerni instrumenti7 oprema %a komunikaciju i dr8
@judski resursi B odnosno lica7 koja su neop1odna %a reali%aciju aktivnosti objekata7
struni kadrovi na odr4avanju objekta7 1igijeniari i administrativna lica <marketing7
finansije7 raunovodstvo i drugo=8
OBEZBJEENJE SPORTSKIH DOGAAJA I OBJEKATA
Ee%bjednost sportski1 doga$aja predstavlja jedno od naj%naajniji1 pitanja7 koja
%aokupljaju njegov menad4ment i postavljaju veoma o%biljne i te#ke %adatke pred nji1ove
organi%atore8 9edno od osnovni1 pravila organi%ovanja sportski1 takmienja jeste obe%bje$ivanje
optimalni1 uslova %a nesmetano ispoljavanje maksimalni1 sportski1 potencijala njegovi1 aktera7
odnosno sportista8 Ee%bjednost sportskog doga$aja je u pravnoj nadle4nosti njegovog
organi%atora8
'ivimo u vremenu u kojem fenomen nasilja postaje simbol dru#tva7 dobija svojevrsni
ritualni %naaj i7 na4alost7 na neki nain postaje sastavni dio 4ivota i filo%ofije7 prije svega7
mladi1 ljudi8 .vakodnevno smo #okirani primjerima nasilja sa i%u%etno o%biljnim i nerijetko
traginim posljedicama7 be% ob%ira da li se radi o nasilju i%a%vanom kriminalnim pobudama7
vr#njakom nasilju7 porodinom nasilju7 ili onom koje se de#ava u sportu i oko sporta8
4)
40
asilje u sportu i na sportskim terenima ; .portska publika ; .avremeni sport8com
113
U sportu je uobiajeno da se neprijateljska i agresivna pona#anja na%ivaju nasiljem7 pa se
tako govori o nasilju gledalaca7 nasilju na terenu <nasilniki postupci tokom igre7 me$usobni
verbalni7 ili fi%iki sukobi igraa=7 nasilju roditelja iHili trenera nad djecom sportistima7 nasilju
nad sportskim sudijama7 nasilju nad sportskim novinarima itd8
3e$utim7 ono #ta posebno %abrinjava je tako%vano ti1o nasilje7 u uslovima kada sport
postaje profitabilni bi%nis u svijetu i postaje sna4an instrument politike manipulacije7 naroito
veliki1 ekonomski1 sila8
Poslednji1 nekoliko decenija pojavljuje se nasilje na sportskim manifestacijama8 U
3in1enu 197!8 godine7 %a vrijeme ljetnji1 "limpijski1 igara7 palestinski teroristi su napali i
usmrtili #estoro i%raelski1 olimpijaca8 Pored toga7 dvoje je poginuli1 i preko stotinu povrije$eni1
posle eksplo%ije bombe %a vrijeme ljetnji1 "limpijski1 igara7 199/8 godine u (tlanti8 @jeta !))!8
godine navijai 3@E <3ajor 0eague Daseball= su bili svjedoci ulijetanja dvojice gledalaca na
teren u AomiskeG Park;u7 da bi napali trenera bej%bol kluba 6ansas AitG *oGals8 .tudentska
fudbalska se%ona !))!8 godine je obilovala nasiljem7 koje se kretalo u rasponu od glasni1 sva$a i
dobacivanja na utakmici i%me$u igraa 1avajskog Univer%iteta i Univer%iteta u .insinatiju7 pa
sve do incidenta sa /7;ogodi#njim uvarem na Alemson .niverzitetu7 koji je bio prega4en od
strane slavljeniki1 navijaa7 pri poku#aju ru#enja gola8
.tudentske7 profesionalne i olimpijske sportske manifestacije nisu jedina sportska
de#avanja na kojima su organi%atori %abrinuti %bog potencijalne pojave nasilja8 U januaru 19998
godine detektor %a metal je postavljen u 2anatskoj srednjoj #koli <Aenver7 Kolorado=7 prije
bej%bol utakmice i%me$u ekipa ,stonog Aenvera i -omas A4eferson;a8 Postavljanje je bilo
odgovor na pucnjavu i% pi#tolja7 koja se odigrala na parkingu iste #kole ne#to ranije7 u decembru7
%a vrijeme utakmice i%me$u ,stonog Aenvera i 2anatlija <-tocker H Bitzgerald7 1998=8 ,ma i
oni1 koji misle da je postavljanje detektora pretjerano7 ob%irom da je u pitanju jedinstven
incident8 3e$utim7 sud %astupa mi#ljenje da menad4eri objekata moraju da reaguju na prijetnje
kao da 6e se nasilje %aista odigrati8
41
-eroristiki napad koji se desio 118 septembra !))18 godine je imao trenutni uticaj na
mnoge oblasti globalnog dru#tva8 eke od posljedica u sportu su bile otka%ivanje 1& utakmica
41
Landor7 *87 Flobalni procesi i uticaji na sport7 5akultet %a sport i turi%am7 ovi .ad7 !))98
114
3@E tog kobnog dana7 kao i sve utakmice do kraja nedelje8 5@ <acionalna fudbalska liga= je
otka%ala sve utakmice7 koje su trebale da se igraju narednog vikenda8 .vi #ou;programi na
Erodveju su bili %atvoreni7 kao i tematski parkovi poput !isneGEa i -iI BlagsEa <Lest %astava=8
Poslije traginog septembarskog jutra7 nikad vi#e ne6e biti isti7 ni menad4ment objekata i
de#avanja7 ni menad4ment ri%ika8 Poslije teroristikog napada7 najve6i problem %a menad4ere
manifestacija i objekata je bio da ra%uvjere goste %abrinute %a svoju be%bjednost8 3noge osobe7
koje su namjeravale da posjete sportske i %abavne manifestacije7 su bile %abrinute %bog svoje
line sigurnosti8
.a jedne strane7 morali su da i%vedu nove strategije ne bi li ubijedili gledaoce u nji1ovu
be%bjednost7 a sa druge7 da ostanu optimisti po pitanju trenutne sigurnosti u nji1ovim objektima8
Kako je #ok od teroristikog napada i dalje prisutan unutar dru#tva7 jo# uvijek su nejasni efekti na
menad4ment manifestacije8
0eoma atraktivna podruja %a afirmaciju globalnog sporta su sportski doga$aji i
manifestacije kao #to su "limpijske igre i .vjetsko prvenstvo u fudbalu8 a 4alost7 isti ovi
doga$aji su veoma privlane mete %a teroristike grupe koje 4ele da se afirmi#u7 kao i %a ostale
vidove nasilja8 3enad4eri manifestacija be% sumnje mogu prepo%nati potencijalni problem7 ali
nametanje rje#enja nije potpuno u nji1ovoj mo6i8
"rgani%ator sportskog doga$aja je du4an7 imaju6i u vidu njegov %naaj7 oekivan broj
gledalaca7 lokalne prilike i druge okolnosti7 da utvrdi da li postoji naroito i%ra4en ri%ik da %a
vrijeme njegovog odr4avanja do$e do nasilja7 ili nedolinog pona#anja8 Ukoliko postoji
objektivan ri%ik %a ovakva de#avanja7 du4nost organi%atora je da preu%me sve neop1odne
be%bjedonosne mjere7 koje su propisane 2akonom i odgovaraju6im sportskim pravilima8
:vropska konvencija o nasilju i nedolinom pona#anju gledalaca na sportskim
manifestacijama7 koja je osnov i %a na#a %akonodavna akta u ovoj oblasti7 utvrdila je mjere
preventivnog djelovanja7 koje je neop1odno predu%eti radi spreavanja nereda i nedolinog
pona#anja7 a po procjeni faktora ri%ika8 3enad4ment sportskog doga$aja je pravno obave%an da
garantuje be%bjednost svakom uesniku i gledaocu sportski1 doga$aja7 koje organi%uje8
asilniko i destruktivno pona#anje sportske publike <mase navijaa i sl8= posljednji1 godina
115
i%a%iva %natne materijalne #tete i ljudske 4rtve7 #to je tokom devedeseti1 godina u fokus pa4nje
menad4era sportski1 objekata dovelo problem be%bjednosti i upravljanja ri%ikom8
U%roci sportskog nasilja su sociolo#ke i psi1olo#ke prirode <mladi mao mu#karci7
ne%aposleni7 koji vjeruju da im dru#tvo nije pru4ilo priliku da se doka4u=7 ali i1 treba tra4iti i u
lokaciji i ar1itektonskim rje#enjima sportski1 objekata8
Klasine tribine na stadionima7 koje omogu6uju pristup publici na teren7 su glavni u%rok
male mogu6nosti kontrolisanja publike8 ekontrolisan pristup mase gledalaca u stadione i sale
be% numerisani1 sjedi#ta je jo# jedan od va4ni1 ra%loga nedovoljne be%bjednosti sportski1
objekata8
9edan od kljuni1 aspekata upravljanja masom je KpredvidljivostK povreda i ekscesa7 koji
mogu da %a posljedicu imaju ugro4avanje #ti6enika od tre6i1 lica7 kao i pravnu <krivinu=
odgovornost menad4menta %bog ne predu%imanja mjera be%bjednosti <nemarnosti=8 .vaki
element doga$aja7 od ure$enja sportskog objekta do igre7 po sebi ini dio upravljanja masom8
4!
"p#te mjere be%bjednosti odnose se na>
Prijavu sportske manifestacije odgovaraju6im dr4avnim organima ; prijava javnog
skupa?
"bave%no obra%ovanje redarske slu4be7 koja sara$uje sa organima reda dr4avni1
institucija <policijom=?
,%radu plana preventivnog djelovanja be%bjednosti i sigurnosti?
"be%bje$enje prisustva odgovaraju6i1 prate6i1 slu4bi u skladu sa karakterom
priredbe i prostorom na kome se odvija <dovoljan broj medicinski1 ekipa7
protivpo4arno obe%bje$enje7 slu4bu elektrodistribucije7 te1niku slu4bu7
informativnu slu4bu priredbe7 inspekcije7 komunalne slu4be itd8=?
Kada se neka sportska manifestacija o%nai visokim rizikom, to podra%umijeva op#te i
dodatne aktivnosti organi%atora7 a posebno>
42
-ufegd4ija 38 7 "be%bje$enje sportski1 doga$aja7 Aefendologija centar %a be%bjednost7 Eanjaluka7 !))9 god8
116
"bavje#tavanje nadle4ni1 organa o okolnostima Rpove6anog ri%ikaR najkasnije 48
sati prije poetka priredbe7 kao i nadle4ni granski sportski save%?
,menovanje odgovornog lica %a rukovo$enje sprovo$enja mjera preventivnog
djelovanja i saradnju sa dr4avnim organima?
"stvarivanje direktne ve%e sa predstavnicima 3UP;a7 radi postupanja po
nalo%ima7 koji se odnose na obe%bje$ivanje javnog reda i mira?
"stvarivanje direktne ve%e sa predstavnicima Qklubova navijaaR?
"be%bje$enje odvajanja grupa gostuju6i1 navijaa?
.aradnja sa sportskim organi%acijama7 koje uestvuju?
"mogu6avanje posebni1 ula%a7 i%la%a i dijela gledali#ta %a grupe gostuju6i1
navijaa?
"be%bjediti vo$enje evidencije o indentitetu lica7 kojima se ula%nice prodaju ili
ustupaju7 te da se omogu6i uvid u te evidencije ovla#tenim licima 3UP;a8
S-+rt%2i, -rire13a,a .i%+2+( ri/i2a se smatraju sva sportska takmienja7 koja imaju
elemente %a koje se mo4e pretpostaviti da potencijalno utiu na mogu6e naru#avanje uobiajeni1
i konvencionalni1 oblika pona#anja njegovi1 uesnika7 prije svega publike i navijaa7 ali i ostali1
inilaca sportskog doga$aja8
.portskim priredbama visokog ri%ika se smatraju>
!omae i meunarodne sportske priredbe veeg takmiarskog znaaja;
-portske priredbe na kojima se oekuje prisustvo velikog broja gledalaca, ili
navijaa gostujui klubova;
-portske priredbe kod koji posebne okolnosti ukazuju da na njima mo1e doi do
nasilja, ili nedolinog ponaanja gledalaca.
Ee%bjedonosne mjere7 koje su predvi$ene :vropskom konvencijom o nasilju i nedolinom
pona#anju gledalaca na sportskim priredbama7 podra%umijevaju>
"be%bje$enje upotrebe adekvatni1 sredstava javnog reda protiv i%bijanja nereda?
:fikasno odvajanje grupa protivniki1 navijaa?
"be%bje$enje odvajanja navijaa strogom kontrolom prodaje ula%nica?
,skljuivanje7 ili %abranu pristupa takmienju i objektu?
117
"premanje sportskog objekta efikasnim sistemom javnog ra%glasa i
obe%bje$ivanje njegovog punog kori#6enja?
2abranu uno#enja alko1ola u sportski objekat?
.provo$enje kontrole i %abrane uno#enja odre$eni1 predmeta7 koji mogu biti
upotrijebljeni u nasilnim postupcima8
(ktivnost menad4menta sportskog takmienja7 koje se odnose na njegovu be%bjednost7
posebno dola%e do i%ra4aja kada je u pitanju odr4avanje takmienja visokog ri%ika8 "rgani%ator
ovakvog takmienja je du4an da planira sprovo$enje mjera7 kako bi se sprijeilo nasilje i
nedolino pona#anje8 a taj nain sve mjere7 koje se isplaniraju7 6e biti upotrebljive u toku
reali%acije7 ako do$e do problema8
Aio be%bjedonosnog planskog sadr4aja usmjeren je ka definisanim be%bjedonosnim
objektima7 koje ine>
43
Uesnici sportske priredbe7
.portski objekat i
.portski teren8
Uesnicima sportske priredbe se smatraju sva ona lica7 koja su prisutna na mjestu njenog
odr4avanja8
.portski objekat podra%umijeva objekat7 koji je namijenjen %a odr4avanje doga$aja i koje
ima gledali#ni prostor pored sportskog terena8
.portski teren predstavlja prostor na kome se odvija neposredna sportska aktivnost i
obu1vata prostor do gledali#ta8
-okom planiranja sportske priredbe organi%ator ima obave%u da sara$uje sa pripadnicima
policije8 .provo$enje mjera be%bjednosti podra%umijeva onemogu6avanje i%bijanja nereda7
nasilja7 ili nedolinog pona#anja8 2akonska definisanost ovi1 pojava se odnosi na>
43
e#i67 387 3enad4ment sportski1 doga$aja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
118
5i%iki napad na uesnike sportske priredbe?
5i%iki obraun i%me$u uesnika sportske priredbe?
Eacanje predmeta na teren7 koji mogu da ugro%e 4ivot7 fi%iki integritet7 ili
imovinu?
,%a%ivanje mr4nje7 koja mo4e da dovede do fi%iki1 sukoba?
"#te6enje sportskog objekta i opreme?
eovla#6en ula%ak na teren?
,%a%ivanje nereda prilikom dolaska7 odnosno odlaska i% sportskog objekta?
*eme6enja normalnog toka odvijanja takmienja?
Ugro4avanje be%bjednosti uesnika sportskog takmienja?
Uno#enje i upotreba alko1olni1 pi6a?
Uno#enje i upotreba pirote1niki1 sredstava u sportski objekat?
eovla#6en ula%ak u slu4bene prostorije7 te u dio gledali#ta koji je namijenjen %a
protivnike navijae8
"rgani%atoru sportskog doga$aja se name6u %adaci7 koji reguli#u pitanje be%bjednosti kro%
nekoliko segmenata>
9avna be%bjednost7
Ee%bjednost sportskog objekta?
Ee%bjednost opreme i rekvi%ita7 koji su u upotrebi tokom odvijanja doga$aja?
3edicinsko;%dravstveno obe%bje$enje uesnika8
Ee%bjednost sportski1 doga$aja predstavlja %naajno pitanje7 koje treba da %aokuplja sve
njegove uesnike7 a prije svega njegove organi%atore i reali%atore7 i obu1va6eno je vremenom
prije7 %a vrijeme i nakon njegovog odr4avanja8 .vaka sportska aktivnost7 pa time i sportsko
takmienje7 predstavljaju potencijalni ri%ik %a njegove aktere7 te je stoga na menad4mentu
%adatak da predu%me sve potrebne mjere predupreenja mogui rizika. 3jere7 koje organi%ator
mo4e i treba da predu%me u ovom pravcu7 odnose se na>
Upo%orenja na ri%ike svojstvene sportskom takmienju?
2abrane koje se odnose na spreavanje bliskog odnosa sa i%vorom ri%ika7
Aavanje obavje#tenja?
119
"svjetljavanje sportski1 objekata8
Pri organi%aciji sportski1 takmienja moraju se predvidjeti mogu6nost pojavljivanja
)atipini rizika&, koji nisu u opsegu spo%naje i% ugla prosjenog 4ivotnog iskustva7 odnosno
mogu da potiu od specifinosti aktivnosti7 ili okolnosti7 koje i%a%ivaju aktivnosti u okviru
doga$aja8 "vakvi atipini7 ili pove6ani ri%ici7 %a organi%atora doga$aja predstavljaju okolnost7
koja se odnosi na dva aspekta>
"rgani%ator ne smije stvoriti pretjerane ri%ike pomo6u %abranjene radnje i
Potrebno je da postoji mogu6nost pojavljivanja atipini1 ri%ika7 koja ugro4ena lica
ne mogu sama u punoj mjeri prepo%nati8
"bave%e7 kojima se utie na predupre$enje pove6ani1 i atipini1 ri%ika7 su sljede6e>
Kontrola i otklanjanje ri%ika7 koji potiu od sportskog objekta ili sportske opreme7
Kontrola i otklanjanje ri%ika7 koji potiu od sportske aktivnosti i
,%bor sposobni1 sportista i uticaj na nji1ovo pona#anje8
2a menad4ment sportski1 doga$aja veoma je va4no po%navanje %akonski1 odredbi7 kojima
se reguli#u prije svega odnosi u sportskoj djelatnosti7 kao i u drugim oblastima koje su direktno7
ili indirektno7 pove%ane sa njom8 Pored %akona o sportu potrebno je po%navanje i primjena
ostali1 pod%akonski1 akata7 kojima su obu1va6ene naj%naajnije odrednice i% oblasti sportskog
prava8 3e$u njima se posebno istiu>
Pravilnik o nomenklaturi sportski1 %animanja?
Pravilnik o uslovima %a obavljanje sportski1 aktivnosti i djelatnosti?
Pravilnik o nad%oru nad strunim radom u oblasti sporta i
Pravilnik o registraciji sportski1 organi%acija kao udru4enja7 sportski1 dru#tava i
save%a i slino8
"bave%na primjena odredbi pojedini1 %akona podra%umijeva>
120
2akon o javnom redu i miru?
2akon o spreavanju nasilja i nedolinog pona#anja na sportskim priredbama?
2akon o javnom okupljanju gra$ana?
2akon o spreavanju dopinga u sportu?
2akon o %a#titi od po4ara7 itd8
"rgani%ator sportskog doga$aja je obave%an da planira sprovo$enje mjera %a spreavanje
nasilja i nedolinog pona#anja7 odnosno da i1 neposredno primijeni u reali%aciji nastupaju6eg
sportskog doga$aja8 Aio be%bjedonosnog planskog sadr4aja u pripremi sportski1 priredbi
usmjeren je ka definisanim be%bjedonosnim objektima7 koje ine uesnici sportske priredbe7
sportski objekat i sportski teren8
MJERE I RADNJE
Po%navanje be%bjedonosni1 elemenata je od su#tinskog %naaja %a dobru pripremu i
be%bjednu reali%aciju sportskog doga$aja7 a odnose se na nekoliko grupa aktivnosti7 koje
predu%ima neposredni organi%ator sportskog doga$aja>
Preventivne mjere7
"p#te mjere na sportskoj priredbi7
Posebne mjere7 koje se predu%imaju na sportskim priredbama visokog ri%ika i
3jere koje predu%imaju nadle4ni dr4avni organi8
Pr.e*ti.*e ,'ere se predu%imaju u planiranju svi1 vrsta sportski1 priredbi u skladu sa
sportskim pravilima i op#tim %akonskim normama8 ,maju %adatak predupre$enja mogu6i1 ri%ika7
a gledano sa aspekta nasilja i nedolinog pona#anja da do isti1 ne do$e8 "dnose se na podsticanje
svoji1 navijaa na kulturno i fer pona#anje tokom priredbe i informisanje navijaa8
121
O-9te 3e/3'e1+*+%*e ,'ere se odnose na prijavu sportske priredbe odgovaraju6im
dr4avnim organima? obave%no obra%ovaje odgovaraju6e redarske slu4be7 koja sara$uje sa
organima reda dr4avni1 institucija7 odnosno policijom? i%radu plana preventivnog djelovanja
be%bjednosti i sigurnosti7 te obe%bje$enje prisustva odgovaraju6i1 prate6i1 slu4bi u skladu sa
karakterom priredbe i prostorom na kome se odvija8 Podra%umijeva dovoljan broj medicinski1
ekipa7 protivpo4arno obe%bje$enje7 slu4bu elektrodistribucije7 te1niku slu4bu7 inspekcije i
komunalne slu4be8
P+%e3*e ,'ere <koje smo ve6 pomenuli= podra%umijevaju dodatne aktivnosti organi%atora
i to>
"bavje#tavanje nadle4ni1 organa o okolnostima pove6anog ri%ika najkasnije 48
sati prije poetka priredbe?
,menovanje odgovornog lica %a rukovo$enje sprovo$enja mjera preventivnog
djelovanja?
"stvarivanje direktne saradnje sa predstavnicima 3UP;a7 radi postupanja po
nalo%ima koji se odnose na obe%bje$enje javnog reda i mira na sportskoj priredbi?
"stvarivanje direktne saradnje sa predstavnicima klubova navijaa?
"be%bje$ivanje odvajanja grupa gostuju6i1 navijaa?
.aradnju sa sportskim organi%acijama7 koje uestvuju u sportskoj priredbi7
nji1ovi1 navijaa7 te vo$enje evidencije o identitetu lica kojima se ula%nice
prodaju?
"dre$ivaje posebni1 ula%a7 i%la%a i dijela gledali#ta %a grupe gostuju6i1 navijaa7
ukoliko se oekuje nji1ov organi%ovani dola%ak8
P+%e3*e ,'ere 2+'e %e +1*+%e *a %-+rt%2i +3'e2at:
"dgovaraju6e ograde ispred sportskog objekta %a usmjeravanje i ra%dvajanje
protivniki1 grupa navijaa7
"dgovaraju6e ograde %a spreavanje ulaska gledalaca na sportski teren?
122
"dgovaraju6e ograde %a ra%dvajanje protivniki1 grupa navijaa?
"dgovaraju6i broj jasno i vidljivo obilje4eni1 ula%a i i%la%a prema svim dijelovima
gledali#ta?
.jedi#ta koja se ne mogu odvaliti samo kori#6enjem fi%ike snage?
(dekvatan prostor %a ovla#6eno lice 3UP;a nadle4no %a odr4avanje javnog reda i
mira na sportskoj priredbi7 sa kojeg ima jasan pregled sportskog terena i gledali#ta?
-e1niku opremu %a pra6enje i snimanje pona#anja gledalaca na sportskom
objektu?
Prostoriju %a pru4anje medicinske pomo6i i 1itne medicinske intervencije?
Prostor %a be%bijedan smje#taj prevo%ni1 sredstava gostuju6i1 ekipa?
,nformativni sistem tipa javnog ra%glasa?
"dgovaraju6e osvjetljenje ukoliko se sportska priredba odr4ava u veernjim
asovima7 kao i obe%bije$eno neprekidno napajanje elektrinom energijom?
"dgovaraju6i broj mokri1 vorova <mu#ki1 i 4enski1= u svim sektorima gledali#ta8
P+%e3*e ,'ere 2+'e %e +1*+%e *a (+%tu'u5e e2i-e:
"bave%u da najkasnije tri dana prije organi%ovanog dolaska svoji1 navijaa
obavijesti organi%atora sportske priredbe o svim elementima bitnim %a prijem kluba
i njegovi1 navijaa <dan i vrijeme polaska7 procjena o broju navijaa7 itd8=A
"stvarivanje saradnje sa sopstvenim Jklubom navijaaC u uestvovanje u
organi%aciji nji1ovog dolaska na sportsku priredbu?
123
"be%bje$ivanje raspodjele karata %a svoje navijae koje je dobio od organi%atora
sportske priredbe?
"be%bje$ivanje i svi1 drugi1 neop1odni1 aktivnosti kako klub i njegovi navijai
ne bi bili u%rok nasilja i nereda8
M'ere 2+'e -re1u/i,a'u *a1&e4*i 1r4a.*i +r(a*i proi%ila%e i% nji1ove %akonske
nadle4nosti8 U skladu sa svojim ovla#6enjima nadle4ni organ 3UP;a7 prilikom odr4avanja
sportski1 priredbi pove6anog ri%ika7 mo4e>
Aa nalo4i grupama gostuju6i1 navijaa kretanje odre$enim pravcem prilikom
dolaska i odlaska?
Aa nalo4i organi%atoru otklanjanje uoeni1 nedostataka na sportskom objektu?
Aa %abrani ula%ak na sportsku priredbu lica i% ijeg pona#anja se mo4e %akljuiti
da je sklon nasilnikom pona#anju?
Aa pred svaku sportsku priredbu i%vr#i pregled sportskog objekta?
Aa %abrani prodaju alko1olni1 pi6a na prila%ima7 u neposrednoj bli%ini i u
sportskom objektu i to do tri asa prije i po %avr#etku sportskog doga$aja8
PRO#JENA FAKTORA RIZIKA
Ee%bjednosna procjena sportskog doga$aja determinisana je>
0rstom doga$aja <fudbalska7 ko#arka#ka7 rukometna utakmica=?
Karakterom doga$aja <prijateljska7 prvenstvena7 derbi= u cilju definisanja
emotivnog naboja navijaa i7 stim u ve%i7 mogu6nost eskalacije nasilja?
"ekivanim brojem posjetilaca i nji1ovom strukturom?
Pravcem kretanja navijaki1 grupa i nji1ovim rasporedom na mjesto sportskog
124
doga$aja?
Procjenom eskalacije nasilja?
3ogu6no#6u upotrebe pirote1niki1 sredstava?
Prikupljenim informacijama i operativnim sa%nanjima na terenu o mogu6im
pripremnim radnjama i pripremanju potencijalni1 sukoba?
Procjenom nivoa i%vora i oblika ugro4avanja?
"dnosima i%me$u klubova ili repre%entacija i
-renutnim dru#tveno;politikim stanjem u %emlji i okru4enju8
.vaka sportska aktivnost7 pa time i sportsko takmienje7 predstavljaju potencjalan ri%ik %a
njegove aktere <kako sportiste tako i #iri auditorijum koji ga prati=8 .toga je na menad4mentu
%adatak da predu%me sve potrebne mjere -re1u-re)e*'a ,+(u5i< ri/i2a8 "bave%e koje
omogu6avaju predupre$enje ri%ika odnose se na one aktivnosti koje ne %a1tijevaju od
organi%atora neposredno djelovanje na Ci%vorD ugro4avanja7 ve6 tra4i od njega da omogu6i
potencijalno ugr4enim licima odgovoran odnos prema opasnostima7 koje prate sportsko
takmienje8
Procjena faktora ri%ika je osnov %a planiranje sprovo$enja mjera radi spreavanja nasilja i
nedolinog pona#anja7 u% po%navanje %akonske definisanosti vremenskog obu1vata sportske
priredbe7 na koju se odnose obave%e neposrednog sprovodioca8
OPERATIVNI PLAN OBEZBJEENJA
"perativni plan obe%bje$enja se temelji na be%bjednosnim procjenama na osnovu koji1
se odre$uje nivo potencijalne prijetnje8 a osnovu ti1 pretpostavki i%ra$uje se plan obe%bje$enja7
koji treba da sadr4i sljede6e elemente>
125
0rsta doga$aja?
0rijeme odr4avanja doga$aja?
3jesto odr4avanja doga$aja?
Karakteristike objekta7 kapacitet objekta7 raspored ula%a i i%la%a7 nu4ni i%la%i7
prila%i objektu7 bli%ina drugi1 va4ni1 objekata itd8 <obave%na skica objekta=?
Au4ina trajanja sportskog doga$aja?
"ekivani broj ljudi?
*ukovodilac obe%bje$enja doga$aja ili operativni #tab?
Eroj ovla#teni1 slu4beni1 lica anga4ovani1 na obe%bje$enju7 nji1ovi konkretni
%adaci i taktiki raspored <raspored po sektorima i rejonima7 nain koordinacije i
komunikacije sa rukovodiocem obe%bje$enja ili operativnim #tabom i
me$usobno=?
(nga4ovanje jedinice policije specijalno obuene i opremljene %a suprostavljanje
nemirnim masama i naru#avanju javnog reda i mira u ve6em obimu?
Eroj i raspored operativni1 radnika u civilu i nji1ova %adu4enja?
*e%ervne snage?
Potrebna te1nika sredstva7 oprema i vo%ila?
Prisustvo kriminalistiki1 te1niara sa video kamerom radi snimanja navijaa?
Upotreba slu4beni1 pasa?
Upotreba konjice u odre$enim situacijama?
Upotreba 1emijski1 sredstava %a privremeno onesposobljavanje?
Prisustvo vatrogasni1 kola?
126
Prisustvo vo%ila 1itne pomo6i?
Prostorije %a pregled i pretres lica7 te obavljanje informativni1 ra%govora?
Plan regulacije saobra6aja tokom doga$aja ukoliko redovno odvijanje saobra6aja
nije mogu6e?
Plan evakuacije8
PLAN EVAKUA#IJE predstavlja veoma va4an dio operativnog plana obe%bje$enja7
kome se treba posvetiti velika pa4nja8 .portski objekat mora imati plan evakuacije ovjeren od
strane nadle4ne organi%acione jedinice 3UP;a8 Plan evakuacije mora sadr4avati opisane
procedure postupanja u sluaju vanredni1 situacija <ru#enje konstrukcija7 po4ar7 nestanak svjetla7
masovni neredi7 dojave o podmetnutim minskoeksplo%ivnim sredstvima i sl8=7 kao i jasan
#ematski prika% evakuacioni1 koridora8
Planom evakuacije definisane su mjere7 aktivnosti i postupci koji se sprovode neposredno
nakon vanredne situacije8 Plan defini#e samo grupno spa#avanje i ne odnosi se na lokalnu
opasnost i individualnu ugro4enost8 Uoena potencijalna opasnost anali%ira se kro%>
0rstu i inten%itet pojave?
@okaciju pojavljivanja?
3ogu6nost kori#tenja i%la%a i
Planirane puteve evakuacije8
Prilikom planiranja puteva evakuacije u%eti u ob%ir>
3ogu6nost br%og i nenadanog #irenja negativne pojave?
3aksimalno kori#tenje osnovni1 puteva evakuacije?
Pojednostaviti postupak %brinjavanja i evakuacije i
Primijeniti grafike o%nake i prika% evakuacije8
127
3jere i postupci predvi$eni ovim planom evakuacije primjenjuju se u sluaju>
Po4ara?
2emljotresa?
Podmetnute eksplo%ivne naprave?
"%biljnijeg sukoba gledalaca i sl8
P+4ar @ U sluaju i%bijanja po4ara potrebno je>
Po%vati vatrogasnu jedinicu i obavijestiti policiju?
Upotrijebiti protiv po4arni aparatA
:lektrine instalacije nikad ne gasiti vodom7 ako nismo sigurni da je napon
iskljuenA
(ko je u pitanju ve6i po4ar7 odma1 napustiti sektor u kome je po4ar i%bioA %a
evakuaciju koristiti o%naene puteve evakuacijeA
a o%naenom i be%bjednom mjestu okupljanja ostati do dobijanja dalji1
instrukcija od rukovodioca evakuacije8
Ze,&'+tre% @ U sluaju %emljotresa potrebno je>
.aekati da prestane podr1tavanje tla7 a %atim mirno i be% panike napustiti
stadionA
,%bjegavati kretanje ispod strujni1 vodova A
2a evakuaciju koristiti o%naene puteve evakuacijeA
a o%naenom i be%bjednom mjestu okupljanja ostati do dobijanja dalji1
instrukcija od rukovodioca evakuacije8
P+1,et*uta e2%-&+/i.*a *a-ra.a @ U sluaju da se uoi sumnjiv predmet7 koji mo4e
biti potencijalna opasnost7 ili podmetnutu eksplo%ivnu napravu7 potrebno je>
128
"dma1 po%vati policijuA
Predmet ne diratiA
@okaciju obilje4iti7 markiratiA
Udaljiti se na be%bjednu lokaciju?
e #iriti paniku8
U sluaju da se primi po%iv o postavljenoj bombi potrebno je da osobu od koje se prima
po%iv #to du4e %adr4ati na ve%i i poku#ati sa%nati sljede6e>
Fdje je eksplo%ivna naprava postavljenaM
Kada bi mogla eksplodiratiM
" kojoj vrsti eksplo%ivne naprave se radiM
Kako i%gledaM
:ventualni ra%log postavljanja napraveM
"bave%no %abilje4iti tano vrijeme po%iva8
U toku ra%govora obratiti pa4nju na>
Fodine i pol osobe koja je po%vala?
(kcenat i slino?
:mocionalno stanje osobe koja je po%vala?
:ventualne %vukove u po%adini8
akon obavje#tavanja policije odma1 obavijestiti nadle4nu osobu %a evakuaciju>
3irno i be% panike ispra%niti stadion?
2a evakuaciju koristiti o%naene puteve evakuacije?
129
a o%naenom i be%bjednom mjestu okupljanja ostati do dobijanja dalji1
instrukcija od rukovodioca evakuacije8
Ve5i %u2+3i -u3&i2e @ U sluaju i%bijanja ve6i1 sukoba i%me$u publike7 cijene6i inte%itet
nereda potrebno je sprovoditi radnje po fa%ama>
Poku#ati ra%dvojiti sukobljenu publiku i formirati pra%an prostor?
:vakuisati ostale sektore na tom dijelu stadiona?
,spra%niti stadion?
2a evakuaciju koristiti o%naene puteve evakuacijeA
a o%naenom i be%bjednom mjestu okupljanja ostati do dobijanja dalji1
instrukcija od rukovodioca evakuacije8
Pru4a*'e -r.e -+,+5i @ *adi ve6e efikasnosti u pru4anju prve pomo6i neop1odno je>
.auvati prisebnostA
a mjestu nesre6e provjeriti be%bjednost %a uka%ivanje prve pomo6iA
Poku#ati #to strunije pru4iti prvu pomo6A
,%nijeti povrije$enog na sigurno mjesto i odma1 po%vati 1itnu medicinsku pomo6A
Povrije$enog prenositi pa4ljivo tako da mu glava bude podignuta7 a noge okrenete
u pravcu kretanja?
2abranjeno je povrije$enom davati vodu i 1ranuA
Ukoliko nije mogu6e pru4anje prve medicinske pomo6i na mjestu doga$aja7
povrije$enog treba prebaciti do be%bjednije %one stadiona8
130
akon %avr#etka sportskog doga$aja potrebno je i%vr#iti detaljnu anali%u svi1 doga$aja7
kako bi se ta iskustva mogla koristiti %a planiranje obe%bje$enja naredni1 sportski1
manifestacija7 te sainiti detaljan i%vje#taj8
.portske manifestacije se organi%uju %bog oni1 koji te4e da na njima ostvare maksimalne
sportske re%ultate7 a to su sportisti i %bog oni1 koji u4ivaju u uspjesima isti17 a ne %bog oni1 koji
Jkvare igruC8
44
ULOGA ODJELJENJA POLI#IJE ZA PRACENJE I SPRE!AVANJE
NASILJA NA SPORTSKIM DOGAAJIMA
asilje na sportskim priredbama kod nas i u na#em okru4enju jo# uvijek je veliki problem
%a organi%atore sportski1 doga$aja7 kao i %a cijelo dru#tvo i dr4avu8 0idljivo je da menad4ment
sportski1 klubova i save%a nije u mogu6nosti da kvalitetno u be%bjednosnom smislu organi%uje
sportske doga$aje7 iako im je to %akonska obave%a8
Pripadnici policije na osnovu svoji1 %akonski1 ovla#tenja uestvuju u spreavanju nasilja
na sportskim doga$ajima7 u% sve svoje druge poslove i be% posebni1 priprema i edukacije7 osim
pripadnika posebni1 i specijalni1 jedinica policije7 #to svakako nije dovoljno8
U %emljama :vropske unije pri ministarstvima unutra#nji1 poslova7 formirana su posebna
odjeljenja policije %a pra6enje i spreavanje nasilja na sportskim priredbama7 iji se pripadnici
iskljuivo bave tom problematikom8 Pripadnici ovi1 odjeljenja policije djeluju i% posebni1
nacionalni1 policiski1 centara7 a imaju uspostavljenu infrastrukturu na podruiju cijele dr4ave8
"vakvom organi%acijom7 sve informacije slivaju se na jedno mjesto i% kojeg se koordinira rad
svi1 be%bjednosni1 struktura8 Primjenom pravni1 i be%bjednosni1 mjera pripadnika ovi1
odjeljenja u kordinaciji sa organi%atorom sportski1 doga$aja postigao se visok nivo be%bjednosti
prije7 %a vrijeme i poslije odr4avanja sportski1 priredbi8
44
-ufegd4ija 387 "be%bje$enje sportski1 doga$aja7 Aefendologija centar %a be%bjednost7 Eanjaluka7 !))98god8
131
,maju6i u vidu napredak koji su postigle pojedine dr4ave7 u prvom redu 0elika Eritanija7
u spreavanju nasilja u sportu7 novom organi%acijom i primjenom pravni1 i be%bjedonosni1
mjera7 name6e se potreba da i Eosna i +ercegovina pri1vati ta iskustva i u$e u %ajednicu dr4ava
koje se organi%ovano bave pra6enjem i spreavanjem nasilja u sportu8
Po ugledu na moderne :vropske %emlje koje se bave organi%ovanjem sportski1 doga$aja
visokog ri%ika7 a s1odno situaciji ve%anoj %a problem sa navijaima7 done#en je 2akon o
sprijeavanju nasilja i nedolinog pona#anja na sportskim priredbama8 2akonom su utvr$ene
mjere %a spreavanje nasilja i nedolinog pona#anja na sportskim priredbama7 kao i obave%e
organi%atora i ovla#6enja nadle4ni1 organa u sprovo$enju ti1 mjera8
"rgani%ator sportske priredbe mo4e biti sportski save%7 sportsko dru#tvo7 sportska
organi%acija ; klub7 drugo pravno ili fi%iko lice7 koje se stalno ili povremeno bavi organi%acijom
sportski1 priredbi7 odnosno koje je preu%elo organi%ovanje odre$ene sportske priredbe7 ili
vr#enje odre$eni1 poslova u organi%ovanju sportske priredbe8 "rgani%ator sportske priredbe u
saradnji sa 3inistarstvom nadle4nim %a unutra#nje poslove du4an je da osigura be%bjedno
odr4avanje sportske priredbe i da predu%me mjere kojima se onemogu6ava i%bijanje nasilja i
nedolinog pona#anja gledalaca8
2akonom o spreavanju nasilja u sportu7 sva odgovornost stavljena je na organi%atore
sportski1 doga$aja8 -akvom %akonskom regulativom odgovornost i uloga be%bjednosni1
struktura je u drugom planu i oni poma4u organi%atoru sportski1 doga$aja u procjeni7 planiranju
i obe%bje$enju sportski1 doga$aja8 Aosada#njim iskustvom potvr$eno je da ta praksa nije dala
po%itivne efekte7 jer organi%atori sportski1 doga$aja nisu u mogu6nosti kvalitetno7 u
be%bjednosnom smislu7 organi%ovati sportske doga$aje7 %bog materijalni1 i kadrovski1
problema8 ame6e se potreba %a ue#6em be%bjednosni1 agencija i drugi1 dr4avni1 struktura u
pra6enju i spreavanju nasilja u sportu i niko ne mo4e prebaciti odgovornost samo na jednu
stranu8
,maju6i u vidu da ve6i broj dr4ava koje se o%biljno bave problemom nasilja u sportu pri
3inistarstvu unutra#nji1 poslova ili 3inistarstvu inostrani1 poslova7 imaju organi%ovana
posebna odjeljenja policije %a pra6enje i spreavanje nasilja u sportu7 javlja se potreba da i Eosna
132
i +ercegovina organi%uje takvo jedno odjeljenje7 radi efikasnijeg djelovanja i koordinacije
prilikom obe%bje$enja sportski1 doga$aja8
PRAVNE PRETPOSTAVKE
18 .trate#ka primjena 2akona o spreavanju nasilja na sportskim manifestacijama?
!8 .troge ka%ne i efikasan i br% krivini postupak protiv i%grednika?
38 Aono#enje %akona o fi%ikom B te1nikom obe%bje$enju i pravilnika koji 6e
definisati ulogu7 odgovornost i obuku redara?
48 *a%voj efektivnog sistema %abrane dolaska 1uligana na stadione?
&8 2abrana putovanja koja 6e sprijeiti i%grednike da u$u i napuste %emlju?
/8 *a%voj protokola %a efektivnu me$unarodnu policijsku saradnju i ra%mjenu
informacija?
78 ,%mjena pravilnika o unutra#njoj organi%aciji i sistemati%aciji radni1 mjesta 3UP;
a8
ORGANIZA#IJA ODJELJENJA POLI#IJE
18 5ormiranje nacionalnog sportskog policijskog centra7 gdje bi se slivale sve
informacije ve%ane %a be%bjednost i u okviru kojim bi bio koordiniran rad svi1
be%bjednosni1 struktura?
!8 Pobolj#ati programe %a obuku policijske i redarske slu4be?
38 ,ntegrisan pristup policije obe%bje$enju i redarima?
48 .tvoriti efikasne nacionalne ba%e podataka sa po%natim i%grednicima?
&8 .timulisati prevenciju kod nasilja kro% rad policije u %ajednici i bolju
komunikaciju i%me$u policije i navijaa?
133
/8 .tandardna upotreba policijski1 spotera i pripadnika obavje#tajni1 slu4bi?
78 Ubla4avanje policijskog stila ; jaanje prijateljstva sa navijaima?
88 Pobolj#ati saradnju sa organi%atorima sportski1 doga$aja u cilju efikasnije
procjene faktora ri%ika7 planiranja i provo$enja be%bjednosni1 mjera7 prilikom
obe%bje$enja sportski1 doga$aja?
98 Pobolj#ati kvalitet stadionske infrastrukture i operacija na njima?
1)8 Pobolj#ati saradnju sa medijima u cilju preventivnog djelovanja7 kao i objektivnog
i%vje#tavanja?
118 Pobolj#ati me$usobno informisanje u okviru be%bjednosni1 agencija?
1!8 Uspostaviti me$unarodnu saradnju sa policijskim strukturama koje imaju istu
ulogu u svojim %emljama7 sa ciljem ra%mjene be%bjednosni1 podataka7 a po
potrebi biti i u pratnji navijaa prilikom putovanja u druge dr4ave8
ULOGA ORGANIZATORA
U cilju preventivnog djelovanja i smanjenja ri%ika i%bijanja nasilja i nedolinog
pona#anja gledalaca organi%atori su du4ni da>
Podstiu organi%ovanje i dobro pona#anje svoji1 navijaa i nji1ovi1 klubova?
"stvaruju odgovaraju6e informisanje svoji1 navijaa <sastanci sa navijaima7
i%davanje biltena i dr8=?
Koordiniraju aktivnosti sa klubovima svoji1 navijaa prilikom organi%ovanog
odlaska na sportske priredbe na kojima su te sportske organi%acije ; klubovi i
nji1ovi navijai gostuju6i?
Aefini#u sportskim pravilima i% svoje nadle4nosti koje se sportske priredbe
smatraju visoko ri%inim i koje mjere su organi%atori sportski1 priredbi i drugi
134
uesnici du4ni da predu%mu7 u skladu sa %akonom i drugim propisima7 na
sportskim priredbama visokog ri%ika?
Predu%mu druge mjere i aktivnosti7 u skladu sa %akonom7 propisima donijetim na
osnovu %akona i sportskim pravilima8
"rgani%ator je du4an da obe%bijedi da se sportska priredba pove6anog ri%ika odr4i u
sportskom objektu koji ima>
"dgovaraju6e ograde ispred sportskog objekta %a usmjeravanje i ra%dvajanje
protivniki1 grupa navijaa?
"dgovaraju6e ograde %a spreavanje ulaska gledalaca na sportski teren?
"dgovaraju6e ograde %a ra%dvajanje protivniki1 grupa navijaa?
"dgovaraju6i broj jasno i vidljivo obilje4eni1 ula%a i i%la%a prema svim
dijelovima gledali#ta?
"dgovaraju6a sjedi#ta koja se mogu odvaliti samo kori#6enjem fi%ike snage?
"dgovaraju6i prostor %a ovla#6eno lice 3inistarstva7 nadle4no %a odr4avanje
javnog reda i mira na sportskoj priredbi7 sa kojeg ima jasan pregled sportskog
terena i gledali#ta?
-e1niku opremu %a pra6enje i snimanje pona#anja gledalaca na sportskom
objektu?
Prostoriju %a pru4anje 1itne medicinske pomo6i?
Prostor %a be%bjedan smje#taj prevo%ni1 sredstava gostuju6i1 ekipa?
.istem javnog ra%glasa?
"dgovaraju6e osvjetljenje ukoliko se sportska priredba odr4ava u veernjim
asovima7 kao i obe%bje$eno neprekidno napajanje elektrinom energijom8
135
LITERATURA:
KNJIGE7 UDBENI#I7 PUBLIKA#IJE
18 Ea1tijarevi67 587 3enad1ment ljudski resursa7 Folden marketing7 2agreb7 19998
!8 Ejelajac7 .87 -port i drutvo7 5P32K7 .plit7 !))/8
38 Iasopis J2picentar 0udila), br83)8
48 Yur$evi67 87 6omentar zakona o sportu7 ,P7 .tudent7 Eeograd7 19978
&8 :lias7 87 + sport eredete mint szociologiai problema7 *eplika7 broj !97 19988
/8 Foldblatt7 98987 -pecial events4 event leadersip $or a neF Forld7 9o1n ZileG and .ons7
eP 9erseG7 !))&8
78 Ferbner7 F87 5iolence and Terror in and bG te 3edia4 3edia, Arisis and !emocracG7
.age Publications7 @ondon;ePburG Park;eP Ael1i7 199!8
88 9ago7 @8K87 .1aP7 *887 .pecial :vents> + conceptual and de$initional $rameFork,
Bestival and 2vent Tourism7 Nanbera7 (ustralia7 19988
98 9ovanovi67 *87 5eliki leksikon strani rei i izraza7 (lnari7 Eeograd7 !))/8
1)8 Kastratovi67 387 Binansije za menad1ere7 5akultet %a inernacionalni menad4ment7
Eeograd7 !))18
136
118 Kokovi67 A87 6ako prevazii nasilje u sportu7 Aefendologija7 broj 1)7 Udru4enje
defendologa *epubike .rpske7 Eanja @uka7 !))18
1!8 Kokovi67 A87 -ociologija sporta7 .portska akademija7 Eeograd7 !)))8
138 Kovaevi67 ,87 %buzdana utopija7 aprijed7 2agreb7 198/8
148 Kovaevi67 E87 -ociologija7 Eanjaluka7 !))18
1&8 @] Eon7 F87 'siologija gomila7 Fece Kona7 Eeograd7 191)8
1/8 3alacko7 987 *a$o7 ,8 3enad1ment ljudski resursa7 5akultet sporta i tjelesnog odgoja i
"limpijski komitet Ei+7 .arajevo7 !))/8
178 3asterale\is7 P8@87 Earr7 (8N87 +ums7 38(87 'rinciples and 'ractices o$ -port
3anagement7 (spen Publication7 Fait1ersburg7 19988
188 3irovi67 A87 -ociologija7 Uiteljski fakultet u Eijeljini7 (*(;Eeograd7 199/8
198 3ulin7 98E87 +ardG7 .87 .utton7 Z8(87 -port 3arketing7 +uman Kinetics publis1ers7 U.(7
!)))8
!)8 e#i67 387 3enad1ment sportski dogaaja7 @ogos7 Eaka Palanka7 !))7
!18 e#i67 387 @oli67 087 %snove menad1menta u sportu7 Panevropski univer%itet J(peironC7
Eanja @uka7 !))88
!!8 Poli7 E87 8umanizacija $izike kulture7 Parti%an7 ovinska i%davako propagandna
ustanova7 Eeograd7 19/78
!38 *ai7 (87 3aksimivi67 87 -portski menad1ment7 55K7 ovi .ad7 !)))8
!48 .imovi67 @j87 -port, kapitalizam, destrukcija7 @orka7 Eeograd7 199/8
!&8 .maji67 38? -urkovi67 .87 %pta teorija sporta7 5akultet %a fi%iku kulturu7 .arajevo7
!))18
!/8 Landor7 *87 Globalni procesi i uticaji na sport, 5akultet %a sport i turi%am7 ovi .ad7
!))98
!78 Ltaki67 Y87 -ociologija $izike kulture7 Univer%itet u Eeogradu7 Eeograd7 199/8
137
!88 Lurbatovi67 987 6ategorizacija sportova7 2adu4bina (ndrejevi67 Eeograd7 !)118
!98 -omi67 :87 Ailjevi i koristi sponzorstva u sportu7 2bornik radova i 3e$unarodne
konferencije C3enad4ment u sportuD7 EK Univer%itet7 Eeograd7 !))&8
3)8 -omi67 387 3enad1ment u sportu7 ,P (stimbo7 Eeograd7 !))18
318 -omi67 387 3arketing u sportu ? Tr1ite i sportski proizvod, ,P (stimbo7 Eeograd7 !))1
3!8 -ripkovi68 387 Nasilje u sportu kao segment nasilja u drutvu, Aefendologija broj 1)7
Udru4enje defendologa *epublike .rpske7 Eanja @uka7 !))18
338 -rkulja7 387 3arketing sportskog dogaaja7 (lp1a design7 Eeograd7 !))88
348 -ufegd4ija7 387 %bezbjeenje sportski dogaaja7 Aefendologija centar %a be%bjednost7
sociolo#ka i kriminolo#ka istra4ivanja7 Eanjaluka7 !))98
3&8 -ufegd4ija7 387 Globalni menad1ment i biznis internacionalni sportski mani$estacija,
doktorska disertacija7 :vropski univer%itet7 Eeograd7 !)118
3/8 0ejnovi67 A87 -ociologija sporta7 Univer%itet u Eanjoj @uci7 Eanja @uka7 !))/8
378 0ejnovi67 A87 -ociologija E odabrane teme7 0isoka #kola unutra#nji1 poslova7 Eanja
@uka7 !))48
388 0ejnovi67 A87 0ejnovi67 087 'oslovna kultura7 Univer%itet %a poslovne studije7 Eanja
@uka7 !))48
398 'ivoti67 A87 3enad1ment u sportu7 Univer%itet KEra6a Kari6K7 5akultet %a menad4ment u
sportu7 Eeograd7 !))78
4)8 'olt7 @87 !e$endologija7 broj 1)7 Udru4enje defendologa *epublike .rpske7 Eanja
@uka7 !))18
INTERNET STRANI#E
18 PPP8cad8gu8au
!8 PPP8en8beijing!))88cn
38 PPP8imgPorld8com
48 PPP8jutarnji81r
&8 PPP8mcp8gov8ba
138
/8 PPP8mos8gov8rs
78 PPP8nePs8 \in1uanet8com
88 PPP8olGmpic8org
98 PPP8podu%etnistvo8org
1)8 PPP8psi1ologijaonline8com
118 PPP8savremeni sport8com
1!8 PPP8selig8uga8edu
138 PPP8sr8Pikipedia8org
148 PPP8tv8sb8eurosport8com
139