PRIMENE DIFERENCIJALNOG RAČUNA U FIZICI

I Osnovne definicije izvoda i diferencijala

Pojam izvoda funkcije u tački je centralni pojam diferencijalnog računa

za realne funkcije jedne realne promenljive.
Neka je f:X → R (X ⊆ R) i a∈X∩X’

Def. 1
Konačna granična vrednost, ili broj
def f ( x) − f (a)
(1) f ′ (a) = lim ,
x→ a x− a
ako postoji, naziva se izvodom funkcije f u tački a.
Jednakost (1) ekvivalentna je sa
(2) f ( x) − f (a ) = f ′ (a)( x − a ) + o( x − a), x → a
Egzistencija izvoda funkcije u tački, može se opisati i na drugi,
ekvivalentan način:
Neka je data funkcija f : X → R i x ∈ X ∩ X ′ fiksirana tačka. Uvidimo
def
skup A = { h ∈ R | x + h ∈ X } ≠ ∅
x
Def. 2
Funkcija f:X→R je diferencijabilna u x ako postoji linearno preslikavanje
lx:R→R i funkcija αx:Ax→R takvi da važi
(3) (∀ h ∈ Ax ) f ( x + h) − f ( x) = l x (h) + α x (h)
gde je α x (h) = o(h), h→ 0

Teorema
Funkcija f:X→R je diferencijabilna u x∈X∩X’ akko postoji izvod f’(x).

Def. 3

def
(a) Broj ∆ x ( h) = ( x + h) − x = h zove se PRIRAŠTAJ NEZAVISNO
def
PROMENLJIVE U TAČKI x, a broj ∆ f ( x; h) = f ( x + h) − f ( x ) zove se
PRIRAŠTAJ FUNKCIJE f u tački x, koji odgovara priraštaju h
nezavisno promenljive.
(b) Kada je f diferencijabilna u tački x, linearna funkcija
l x : R → R iz Def. 2 zove se diferencijal funkcije u tački x, i
obeležava se sa df(x).

1
 Kako važi
( ∀ h ∈ R) df ( x)(h) = f ′ ( x) ⋅ h , h ∈ Ax odakle je ∆ f ( x)(h) ≈ f ′ ( x) ⋅ h .
Kada je f ( x) = x , onda je df ( x) = dx ( x) i za svaku tačku x ∈ R važi
f ′ ( x) = 1 , to važi jednakost
(∀ h ∈ R ) dx( x)(h) = 1 ⋅ h = h
pa imamo da za ∀ h ∈ R \ { 0} važi
df ( x)(h)
(∗) = f ′ ( x)
dx(h)
Jednakost (∗) omogućava da se u diferencijalnom računu, uporedo sa
df
Lagranžovom oznakom f ′ (x) koristi Lajbnicova oznaka (x) .
dx

II Diferencijalni račun kod kretanja materijalne tačke

Nastanak izvoda funkcije vezuje se ili zapravo imao je za inspiraciju neke

osnovne fizičke veličine, barem u Njutnovoj verziji.
Grubo rečeno, ako pređeni put materijalne tačke predstavimo kao
funkciju od vremena t, brzina će biti upravo izvod pređenog puta, a ubrzanje
izvod brzine.

<1> Brzina

Neka tačka pri kretanju opisuje proizvoljnu trajektoriju. Pređeni put

može se definisati kao funkcija od vremena t.
Srednja brzina u vremenskom intervalu ∆t, jeste količnik promene
vektora položaja sa vrednošću vremenskog intervala u kome se to pomeranje
desilo. 
 ∆r
vsr =
∆t
Kada „pustimo“ da ∆ t → 0 , dobijamo trenutnu brzinu kao
 
 ∆ r dr
v = lim =
∆ t→ 0 ∆ t dt
∆s
Kada ∆ t → 0 , važi lim  = 1 , pa je intenzitet trenutne brzine
∆t→ 0| ∆ r |

 |∆ r| ∆s
v = | v |= lim = lim
∆ t→ 0 ∆ t ∆ t→ 0 ∆ t
def
Ako pređeni put predstavimo u obliku s = f (t ) , onda je zapravo

2
 f (t + ∆ t ) − f (t )
v = lim = f ′ (t ) = s ′ (t )
∆ t→ 0 ∆t

<1.1.> Brzina u Dekartovom koordinatnom sistemu

U Dekartovom koordinatnom sistemu, vektor položaja tačke dat je sa

   
r = rx ⋅ e x + ry ⋅ e y + rz ⋅ e z
  
gde je (e x , e y , e z ) ortonormirana baza.
Kako je trenutna brzina
      
 def dr d (rx ⋅ e x + ry ⋅ e y + rz ⋅ e z ) drx dry drz
v = = = + +
dt dt dt dt dt

to znači da je v = ( s′x (t ), s ′y (t ), s ′z (t )) , odnosno
ds ds y ds
vx = x , v y = , vz = z
dt dt dt
gde su v x , v y , v z projekcije brzine na x, y i z – osu redom.

<1.2.> Veze između Dekartovog i cilindričnog koordinatnog

sistema

Ovaj rad ima ukupno 6 strana

- - ZA SAMO 5 EURA - -

MOŽETE NARUČITI OVAJ RAD U CELINI AKO POŠTANSKOM UPUTNICOM POŠALJETE

GORE NAVEDENI IZNOS NA ADRESU

DEJAN GAJIĆ
OMLADINSKA 6, MUDRAKOVAC
37000 KRUŠEVAC

RAD MOŽETE DOBITI E-MAIL ADRESOM, ILI NA CD-u, KAO KOMPRESOVANU

ARHIVU (RAR ILI ZIP), U FORMATU .DOC ILI .PDF.

E-MAIL ZA KONTAKT: degaja@gmail.com