Filološka Istraživanja Danas - CURRENT ISSUES IN LINGUISTIC RESEARCH by Vesna Polovina and Julijana Vučo

III
CURRENT ISSUES IN
LINGUISTIC RESEARCH
SECTION 1
Editors Vesna Polovina and Julijana Vuo
Belgrade, 2013
, 2013
TABLE OF CONTENTS
Edition Philological Research Today
New perspestives in Linguistic Research
Corpus linguistics and discourse
Mojca Nidorfer ikovi
Corpus analysis in pragmalinguistics (an example of verb analysis)............................ 27
Igor Ivanovi
The EC Questionnaire through Corpus Linguistics........................................................ 41
Milica Vukovi
Polarisation between Discourse Participants
in Parliamentary Debates of Montenegro...................................................................... 63
Milo uri
Vielane sloenice u srpskom i francuskom jeziku........................................................ 77
Anatoliy Zagnitko
Typology of Linguistic Paradigms: Philosophical and Classical Aspects...................... 91
Current morphosyntactic investigations

.......................109
Tijana Ai
The conditional and cognitive transposition................................................................. 127
Veran Stanojevi
Some parallels between nominal and temporal semantics
and some possibilities for their application in teaching French.................................. 145
Marina Nikoli
Adverbial clauses of manner in contemporary Serbian language:
A model of classification................................................................................................ 161
Sonja Nenezi
From simple sentence syntax: Adverbial complements.................................................183
Milena Popovi
Relativisation of direct object in Italian infinitival relative clauses.............................203
6

Mojc Nidorfer ikovi
Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju (na primeru glagola)........................... 27
Igor Ivanovi
Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza............................................. 41
Milic Vukovi
Polarizacija diskursnih uesnika u parlamentarnim debatama ....................................63
Milo uri
English and French multi-constituent compounds in the discourse
of electrical engineering and the discourse of medicine................................................ 77

: ........ 91

Ljudmil Popovi
Valentni taksis i evidencijalnost u slovenskim jezicima ...............................................109
Tijana Ai
Kondicional i kognitivna transpozicija......................................................................... 127
Veran Stanojevi
Neke paralele izmeu nominalne i temporalne sematnike . ......................................... 145
u francuskom jeziku

( )................................................... 161

: ..............................................183
Milena Popovi
Relativizacij direktnog objekta u italijanskim infinitivnim relativnim klauzama........203
7
Jelisaveta afranj
Retorike relacije kontrasta u novinskim lancima...................................................... 215
Grammatical categories, form and meaning
Strahinja Stepanov, Marina Nikoli
Idioms (idiomatic expressions) as an instrument of expressing
the semantic category of degree in the Serbian language............................................233
Danijela Stani
Invariable adjectives that signify colors in the Serbian language................................249
Biljana Mari
Relational adjectives as a result
of syntactic derivation in Russian compared to Serbian.............................................. 265
Ana Mari
The position of masculine nouns denoting animals
in the nominal declension of Slovak and Serbian......................................................... 281
Ana Makiova
Types of compounds in two genetically similar languages...........................................293
Dragana Cvijovi
Nouns of foreign origin ending in -o and -e in the Serbian language..........................309
Semantic processes
Mila Samardi
On semantic changes of lexemes in Italian................................................................... 321
Tatjana urovi
Open window, concrete ceilimg, rust out:
Figurativeness in language of human resource management.......................................333
Nadeda Silaki
Prevoenje metaforikih ekonomskih termina
sa engleskog na srpski strategije i izazovi................................................................. 351
Ana Jovanovi
Semantic extensions of body part words via metonymyc transfer part
for whole examples from the Chinese language........................................................ 371
8
Jelisaveta afranj
Rhetorical Relations of Contrast in Newspaper Articles.............................................. 215
,

........................................................................233

................................249

...................................................................... 265
Ana Mari
Mesto imenica mukog roda koje oznaavaju ivotinje
u imenikoj deklinaciji slovakog i srpskog jezika....................................................... 281
Ana Makiova
Tipovi sloenica u dva genetski srodna jezika...............................................................293

...........................................309

Mil Samardi
O promenama znaenja rei u italijanskom jeziku....................................................... 321
Tatjana urovi
Open window, concrete ceilimg, rust out: Figurativeness i
n language of human resource management................................................................333
Nadeda Silaki
Translating Metaphorical Economic Terms from English
into Serbian some strategies and challenges............................................................. 351
Ana Jovanovi
Semantika proirenja rei za delove tela posredstvom metonimije
deo stoji za celinu primeri u kineskom jeziku......................................................... 371
9
Biljana Petkovska, Dragana Koceva

The role of negation in the neutralization of antonyms
in Macedonian, English and German........................................................................... 387
Danijela Radonji
On culinary terminology in Matica Srpska`s Dictionary
of Serbo-Croatian literary language (MSD).................................................................399
Verb semantics
Sofija Bilandija
Semantic parameters of motion verbs and description of their meaning.....................423
Nataa Ristivojevi Rajkovi
Metaphorization of smell a semantic analysis of verbs of olfactory perception........439
Ivana Lazi-Konjik
About the category of non-existence in the modern Serbian language......................... 455
Phonological issues
Sandra Hadihalilovi
Mekoa suglasnika i njezino obiljeavanje u ruskome jeziku
(i usporedba s hrvatskim jezikom)................................................................................. 465
Katarina Novak
A comparison of phonological systems
of two local varieties of the Ludbreg Podravina region............................................... 485
Linguistics in schooling
Marko Aleri i Tamara Gazdi-Aleri
Frequency approach in the teaching
of the standard language case system................................................................................507
Nataa Bikicki
Strategies for the interpretation of meaning of transparent phrasal verbs..................523
Karmela Raki
The semantics of the lexicon from ancient times........................................................... 535
10
,

, ................................................ 387

.............................................399

Sofija Bilandija
Semantiki parametri opisa glagola kretanja...............................................................423
Metaforika konceptualizacija mirisa: Analiza glagola olfaktorne percepcije............439
-
....................................... 455

Sandr Hadihalilovi
Palatalization and its written representation in Russian
(in comparison with Croatian)...................................................................................... 465
Katarina Novak
Komparacija dvaju govora
ludbreke Podravine Slokovca i Svetog Petra........................................................... 485

Mark Aleri i Tamar Gazdi-Aleri
estotni pristup u pouavanju padenog sustava
hrvatskoga standardnoga jezika................................................................................... 507
Nataa Bikicki
Strategije za tumaenje znaenja prozirnih fraznih glagola........................................523

.................................................................. 535
11
EDITION PHILOLOGICAL RESEARCH TODAY

This six-book international thematic edition comprises the results of the
international conference PHILOLOGICAL RESEARCH TODAY language,
literature, culture FID 2010, held in Belgrade 26-27 November 2010, at the
Faculty of Philology, University of Belgrade.
The conference was organized with the aim of confirming and strengthening
the relations among scientists, colleagues and friends from universities in the
region, Europe and the world. The invitation was accepted by a large number
of colleagues working in all fields of philologiocal sciences in Bosnia and
Herzegovina, Greece, Italy, Japan, Hungary, Macedonia, Russia, Slovakia,
Montenegro, Croatia and all university centres in Serbia, which confirmed the
assumption of the needs of the scientific environment in the region and reconfirmed the Faculty of Philology in Belgrade as a desirable destination and a
recognizable scientific centre.
Having been reviewed twice, the papers were printed in six books:
Language and Society, Language and Education, Current Issues in Linguistic
Research, Paradigms, Influence, Reception, South-Slavic Issues, Culture,
Civilization, Philology.
We are certain that the published papers will receive positive reception, due
to their quality and diversity, scientific relability and inventiveness.
Editor - in - Chief
Julijana Vuo
12

- , , - 2010,
26. 27. 2010. ,
.
,
, , .

, , , , , , ,
, , ,

, a
a .

: , ,
, , , , , , , .

,
.
13
NEW PERSPECTIVES in Linguistic Research

The First section issue of the Volume III in the Philological Research Today
collection of papers: Current Issues in Linguistics comprises 24 papers written
on a variety of topics concerning language. Their philological and linguistic
theoretical approaches and methodologies are not uniform, though most of
them are cognitively based, resulting from empirical research of language
data (including dictionaries and written and spoken language data). Generally
speaking, they reflect the width of current linguistic approaches and interface
between linguistic subfields, on the one hand, and on the other, an attempt to
approach and describe some linguistic phenomena that have not been sufficiently
explained so far.
Several papers, thus, investigate different discourse aspects and show new
perspectives by grounding their research on electronic corpus data. Cognitive
linguistic approaches are more explicitly pronounced in papers dealing with certain
semantic processes and explanation of semantic extension with different groups
of words, while the majority of other accounts of the lexical, morphosyntactic,
semantic, phonological and pragmatic language phenomena help us improve
our understanding of the overall complexity of the language subsystems and the
roles of linguistic and extralinguistic factors. The papers in the above sections
show crosslinguistic variation, since, even though many start with the Serbian
language, they also deal with other languages: Macedonian, Bulgarian, Croatian,
Slovenian, Slovak, Russian, Norwegian, French, English, Italian, Chinese. This
diversity indicates that both language specific and typological issues have been
taken into account. Also, several papers are devoted to studying how linguistic
knowledge in teaching can be used to improve students knowledge of native and
foreign tongues. Though the papers in this issue are grouped so as to reflect their
dominant thematic, theoretical and/or methodological aspects, which sometimes
meant neglecting some common ties between some of them, they all, nevertheless,
present explorations into the complexities of language functioning and offer some
new insights into both central and peripheral linguistic phenomena.
Corpus linguistics and discourse. The analysis of discourse corpora has
been used in several papers allowing the authors to present better understanding of
certain verbs, as in Mojca Nidorfer ikovi: Corpus analysis in pragmalinguistics
14

:
,
,
.
-
,
, ,
,
,
,
, ,
.

. -

, , , ,

.
, ,
, ,
, , , , , ,
, , .

,
.
, , ,
,
.
, ,
, , ,
.
.

:
15
(an example of verb analysis), particularly in business e-mail communication

in Slovene; some similarities and variations in the process of translation of an
EU document in Montenegro (Igor Ivanovi); markers us and you, us and
them producing Polarisation between Discourse Participants in Parliamentary
Debates of Montenegro (Milica Vukovi). in his article -English and French
multi-constituent compounds in the discourse of electrical engineering and
the discourse of medicine Milo uri how show the need for condensing the
information finds fertile ground in medical and electrical engineering discourse.
Current morphosyntactic investigations, both from theoretical and
empirical standpoints, are presented in the next seven papers: Ljudmila Popovi,
Valency taksis and evidentiality in Slavic languages underlines the tendency
of Slavic languages (Russian, Czech, Ukrainian and Serbian) to use zero valency
constructions to denote simultaneity, while the inferential evidentiality does
not express taksis (praticularly in view of formal connectives kako and da in
such constructions). Tijana Ai in The conditional and cognitive transposition
investigates various conditional verbal forms in English, French and Serbian,
finding that modality and temporality are based on the same semantic primitive
a conceptual transposition from hic et nunc. Veran Stanojevi, Some parallels
between nominal and temporal semantics and some possibilities for their
application in teaching French deals with the conceptual proximity between
some nominal and verbal categories, such as telicity and mass/count distinction,
as well as between some aspects of nominal determination and lexical aspect, and
the grammatical aspect in French, on the other hand. The syntax of Serbian is the
main domain of investigations in the next two papers. Marina Nikoli, Adverbial
clauses of manner in contemporary Serbian language : A model of classification,
emphasizes that the status of these clauses need further search for appropriate
identification and classification, primarily from a semantic point of view. Sonja
Nenezi: From simple sentence syntax: Adverbial complements, lays particular
emphasis on adverbial complements denoting place, since, as the selected corpus
(Matica Srpskas Dictionary) has shown, these verbs are the most numerous and
the most varied ones. Milena Popovi is looking for more detailed and more
precise way of describing Relativisation of direct object in Italian infinitival
relative clauses. In the paper Rhetorical Relation in Newspaper, Jelisaveta afranj
Analyzes contrast relations, such as antithesis, concession and contrast identified
in financial times corpus annotated in the framework of rhetorical structure theory.
16
(
)
- , ,

, , ,

, ,
.
English and French multi-constituent compounds in the
discourse of electrical engineering and the discourse of medicine

.
, ,
,
, :
,
,
, , ,
.
,
, ,
. ,

(, , ) .
,
(
).

( ,
),

hic et nunc .
,
, /
/,
.
: ,
17
Grammatical categories, forms and meaning. Formal, grammatical

expression of certain general semantic categories is the prevailing field of
investigation in this section. According to Strahinja Stepanov and Marina Nikoli,
Idioms (idiomatic expressions) as an instrument of expressing the semantic
category of degree in the Serbian language, various subtypes of degree can be
expressed formally by verb-noun phrases, prepositional constructions, sentences
implicated or explicated. Danijela Stani, Invariable adjectives that signify colors
in the Serbian Language, based her analysis on semantic and morphological
features and then focused on orientalisms, as the largest group of these adjectives.
Biljana Mari, Relational adjectives as a result of syntactic derivation in
Russian compared to Serbian, shows the specific function these adjectives have:
they segment reality, these adjectives lso have common formal grammatical
characteristics. Ana Mari, The position of masculine nouns denoting animals
in the nominal declension of Slovak and Serbian, compares these nouns showing
that in Slovak, unlike in Serbian, the analyzed nouns (male animal names) belong
to one type when declined in singular and another type when declined in plural.
Ana Makiova also compares Slovak and Serbian, in Types of compounds in
two genetically similar languages, and categorizes them into formational types,
according to the morphological category of the motivational word of the first
formational unit. Dragana Cvijovi, Nouns of foreign origin ending in -o and -e
in the Serbian language presents morphological and normative aspects of these
nouns, pointing out the cases in which native speakers often show uncertainty in
their use.
Semantic processes. This section is most typical of cognitive semantic
approach. The widest approach is presented in Mila Samardi: On semantic
changes of lexemes in Italian in which the author gives an overview of possible
changes, such as neologisms, borrowing, etc, but insists that semantic extensions,
in particular autonomasia, metaphor, metonymy and synegdoche are the most
common processes. Tatjana urovi, Open window, concrete ceilimg, rust
out: Figurativeness in language of human resource management, investigates
motivational background for metphorization in the aforementioned domain, and
Nadeda Silaki, in Translating Metaphorical Economic Terms from English
into Serbian some strategies and challenges shows how metaphor serves as
a highly potent source of economics terminology in both languages, whereas
Ana Jovanovi, Semantic extensions of body part words via metonymyc transfer
part for whole examples from the Chinese language, shows the poductivity of
18
(
)
, ,
:
e , ,
,
.

.
, ,
financial times
.
, . -

. ,
:

. ,

,
, . ,

,
: , -
. ,
,

. ,
, ,
,
. ,
,
,
.
.
: ,
, , .
19
this process. Biljana Petkovska and Dragana Koceva The role of negation in the
neutralization of antonyms in Macedonian, English and German compare the
three languages in terms of creation and usage of lexical negation of antonyms.
Danijela Radonji, On culinary terminology in Matica Srpska`s Dictionary of
Serbo-Croatian literary language (MSD), examines this specific field as marked
lexicographically in the dictionary.
Semantics of verbs. Three papers are devoted to verbal semantics. Sofija
Bilandija's: Semantic parameters of motion verbs and description of their
meaning in Serbian and Norwegian, emphasizes the following parameters: figure,
path, ground and manner, the latter two being the most important for classification
of these verbs. Nataa Ristivojevi Rajkovi, Metaphorization of smell a
semantic analysis of verbs of olfactory perception analyzes different semantic
extensions, in Serbian and Norwegian, and examines the hypothesis proposed by
Eve Sweetser about the universality of their polysemantic structure. Ivana LaziKonjik, About the category of non-existence in the modern Serbian language,
besides verbal includes other expressions denoting this semantic category.
Phonological issues. Phonological analysis is done in two papers. Sandra
Hadihalilovi, Palatalization and its written representation in Russian (in
comparison with Croatian) underlines the significance of this phonological
process and its application in comparing and teaching for Croatian speakers, and
Katarina Novak, A comparison of phonological systems of two local varieties of
the Ludbreg Podravina region investigates features of speech in two neighbouring
villages in this region and points out a couple of their hitherto insufficiently
described characteristics.
Linguistics in schooling. Close ties between knowledge and teaching
about language has motivated the next three papers based on empirical research
of teaching and improvement of linguistic performance of students at primary and
secondary schools. Marko Aleri and Tamara Gazdi-Aleri, Frequency approach
in the teaching of the standard language case system, specify divergences from the
case norm of the standard language in students of early years of primary school
(2nd and 4th grade), and subsequently the ways of teaching it in first language
classes. Nataa Bikicki, in her paper Strategies for the interpretation of meaning
of transparent phrasal verbs on the basis of the quantitative and qualitative
research claims that students rely on various strategies, most often several
20
,
: , ,
,
,
, . , Open window, concrete
ceilimg, rust out: Figurativeness in language of human resource management,
,
,

.
,

.
,
,
.
.
: :
,
: .

,

. ,
-,
,
-.
.
: ,
( ) ,

.
,

.
21
simultaneously, but do not use metacognitive strategies which would enable

them to assess the efficiency of the strategies they use. The third paper, Karmela
Raki, The semantics of the lexicon from anceint times analyzes the lexicon in
highschool textbooks and argues for introducing lexicologic and lexicographic
issues in curriculum, which would support interpretation of old literary texts.
For those readers who are familiar with the topics in this issue, we hope
they will find new relevant data and ideas from languages under investigation.
For others, whose research in linguistic matters has taken them along some other
paths, the linguistic intradisciplinarity of the research presented by the authors
in this issue may give new perspectives within the maze of language complexity.
Vesna Polovina and Julijana Vuo
Belgrade, July, 2013
22
.
,
, , ,
. -,
estotni pristup u pouavanju padenog sustava hrvatskoga standardnoga jezika

(2. 4. ) ,
,
.
,
,
,
,

. -

, , .

, ,

.

, 2013.
23

/
Corpus linguistics and
discourse
Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

(na primeru glagola)

Filozofska fakulteta
Univerza v Ljubljani

Saetak
Orodja za analizo korpusov se vse bolj uveljavljajo na vseh podrojih jezikoslovja,
tako tudi pri analizi diskurza, v anrski analizi kot tudi v pragmatinem jezikoslovju.
Prispevek se osredotoa na korpusno analizo rabe glagolske besedne vrste in obravnavo
nekaterih jezikoslovnopragmatinih kategorij. Uporabila sem specializirani korpus
poslovnih elektronskih sporoil Posle-pis in ga analizirala s pomojo korpusnega orodja
Oxford Wordsmith Tool 5.0 ter opravila tudi kvalitativno analizo jezikovne rabe glagolov.
Kot izhodie analize so bili vzete najpogosteje uporabljene oblike glagolov na seznamu
besed korpusa Posle-pis, ki smo jih obravnavali skupaj s kontekstom. Cilj raziskave je
bil preveriti morebitno konvencionalizirano rabo glagolov v poslovnem diskurzu preko
e-pote.
Kljune besede: analiza diskurza, korpusno jezikoslovje, korpusni pristop,
pragmatika, glagol;
1. Uvod
Cilj prispevka in opravljene raziskave je bil preuiti jezikovno rabo
v komuniciranju preko elektronske pote, saj je ta vrsta komunikacije
v dananjem asu zelo pogosta v vsakdanjem komuniciranju in ima
pomemben dele tudi v poslovni komunikaciji. Raziskovalci v zadnjih
letih obravnavajo elektronski prenosnik kot tretji prenosnik, enakovreden
pisnemu in govorjenemu besedilu, raziskave elektronske komunikacije pa
so postale intenzivneje ele po 90. letu 20. stoletja (Gains 1999; Gimenez
2000, 2005; Nidorfer ikovi 2006). Internetna besedilnost, izraena v
tipini obliki za ta interaktivni medij (netspeak) ni homogeni jezikoslovni
medij, ampak kompleksna entiteta v sociolingvistinem smislu (Strehovec
2003: 32). Kompleksnost vekodnega (multi-modal) komuniciranja pa
27
zahteva tudi integrirani metodoloki pristop k raziskovanju diskurza, ki

nastaja tako preko e-pote kot tudi drugih elektronskih medijev.
Korpusni pristop k analizi korpusnih podatkov nam omogoa, da
pridobimo veliko natanneji opis in posledino globlje razumevanje
odnosa med ponavljajoimi se jezikoslovnimi oblikami in njihovo
funkcijo v diskurzu (Adolphs 2008: 8). Zato se prispevek preko rabe
glagolov osredotoa na govorna dejanja. Ta so bila v preteklosti vse od
Austina (1962) in Searla (1969) naprej dobro dokumentirana in teoretino
opisana (Brown, Levinson 1978; CCSARP 1988; Nidorfer ikovi
1997), s pomojo korpusa avtentinih besedil in raznolikih korpusnih
analiz besedia, besednega okolja, pogostnosti pojavitev pa so lahko e
natanneje tudi funkcijsko opredeljena. Glagoli so besedna vrsta, s katero
izrazimo dejanje, dogajanje, obstajanje, stanje, zaznavanje in je torej v
srediu govornih dejanj, performativni glagoli pa dejanja tudi izvrujejo.
Raba glagolskih oblik pomembno vpliva na pragmatino kategorijo
posrednosti, ki jo izraa tvorec besedila bodisi z rabo pogojnika ali
velelnika. Zato bo tej kategoriji posveena posebna pozornost v prispevku.
2. Korpusno jezikoslovje v pragmatiki
Korpusno jezikoslovje postaja pomemben del vseh podroij
jezikoslovja, in sicer kot gradivna podlaga raziskav in kot metodoloki
pristop k raziskovanju. Raziskave, temeljee na nartnem zbiranju gradiva,
tj. avtentinih primerov jezikovne rabe, so postajale pogosteje vse od 60ih letih 20. stoletja dalje (Biber in Finegan 1991, v Gorjanc in Fier 2010:
16), k emur je bistveno pripomogel razvoj raunalnitva in nastanka
elektronskih zbirk, ki so nadomestile papirnato obliko in omogoajo
kompleksne analize ogromne koliine podatkov. Zato danes korpus
definiramo kot raunalniko zbirko besedil oz. delov besedil, zbranih po
enotnih kriterijih za namene razlinih, predvsem jezikoslovnih raziskav
(Atkins et al. 1992: 1). Korpus je postal osrednje raziskovalno izhodie
v leksikologiji, gradivna podlaga novih slovarjev (Gorjanc 2005; Gantar
2007), in novih, opisnih slovnic jezikov (Biber et al. 1999, Cvrtek 2010).
Po letu 1995 so se korpusne raziskave razirile tudi na podroja izven
leksikologije, v analizo diskurza, pragmatiko, obenem pa so bili zgrajeni
28

prvi korpusi govorjene komunikacije. V slovenini je bil prvi referenni

korpus Fida s 100 milijoni besed izdelan v letih 19972000 in e ni bil javno
dostopen, leta 2006 pa je nastal veliko obseneji referenni, javno dostopen
korpus nove generacije FidaPLUS (2006), ki obsega besedila iz raznovrstnih
virov in podroij ter vsebuje 620 milijonov besed. S svojimi znailnostmi
omogoa sodobne jezikoslovne raziskave in kontrastivne tudije jezikovne
rabe slovenine. Poleg omenjenih korpusov je za slovenino na voljo
e korpus Nova beseda z 240 milijoni besed, ki pa vsebuje anrsko manj
razlina besedila, predvsem so v njem besedila asnika Delo.
V okviru nae raziskave bomo tako pri zasnovi kot tudi kasneje
pri interpretaciji podatkov iz korpusne analize izhajali iz pragmatike, ki
prouuje proizvode jezikovne rabe (Verschueren 2000: 15), delovanje
jezika v dejanskih kontekstih rabe (Verschueren 2000: 24). Izhodie
pragmatike je prouevati jezik tako v pomenu besed, ki sestavljajo neki
izrek, govorno dejanje, hkrati pa ire, tj. upotevati sobesedilo, kontekst
in okoliine, ki zaznamujejo uporabljene besede in izreke z dodatnimi
pomeni. Korpus zajema celotna besedila, poleg tega pa so besedila primeri
avtentine jezikovne rabe. Teorija govornih dejanj je doslej zaznamovala
metode pragmatinega prouevanja z razlagami postopkov in pogojev,
rabe jezika in monih okoliin, ki vplivajo na ilokucijsko silo. S svojimi
metodami je pragmatika opredelila, da je doloeno govorno dejanje s
strani tvorca tvorjeno kot vabilo, zahteva, opraviilo oziroma je s strani
naslovnika (tudi) interpretirano kot vabilo, zahteva, opraviilo itn. Kljub
temu pa, kot pravi S. Adolphs (2008: 7), primeri pogosto niso predstavljali
avtentine jezikovne rabe, ampak so jih raziskovalci pridobili tvorjene
posebej za potrebe raziskave, npr. s pomojo anket, izpolnjenih obrazcev,
pogovorov, usmerjenih na doloeno govorno dejanje. S korpusnim
pristopom pa se sredie umea drugam: korpus besedil avtentine
jezikovne rabe zagotavlja, da se pristop k raziskovanju samo enega dejanja
raziri z upotevanjem po eni strani vejega obsega besedila, po drugi
strani pa z razlinimi kvantitativnimi podatki o korpusu, ki omogoajo
iri pregled raziskovalca nad jezikovno rabo.
Za priujoo raziskavo je kljuno to, da je bil kot korpusna podlaga
zgrajen poseben, t. i. specializirani korpus. Specializirani korpusi so za
razliko od referennih korpusov doloenega jezika manjega obsega
29
ter so osredotoeni v doloeno podroje in narejeni za poseben namen,

zaradi katerega so bili izdelani. V naem primeru gre za dialoki diskurz
poslovnega komuniciranja preko e-pote. Ker referenni korpus FidaPLUS
ne vkljuuje primerov poslovnega komuniciranja preko e-pote, smo
zgradili specializirani korpus, korpus FidaPLUS pa smo v raziskavi
uporabili kot referenno gradivo za slovenino pri primerjalni analizi
obeh korpusov.
3. Orodja in pripomoki za analizo korpusov
Strojno analizo korpusov omogoajo razlina orodja, ki smo jih
uporabili tudi pri nai analizi korpusov FidaPLUS in Posle-pis. Orodje
Oxford Wordsmith 5.01 (1996; 2007; Scott 2008) je orodje, ki je zaradi
vrste monih obdelav podatkov in iskanja po korpusu eno najbolj iroko
uporabljanih. Prirejeno je za delo z obsenimi korpusi, podpira pa tudi
iskanja po razlino oznaenih besedilih. Omogoa izdelavo seznama besed
po pogostnosti, izpisuje konkordance, rauna besedne skupe, kolokacije,
podpira izraun kljunih besed. Sprejema besedilne datoteke (txt), s
pomojo filtrov pa tudi datoteke v formatih pdf in doc, do doloene mere
ga lahko brezplano uporabljamo. V raziskavi smo uporabili tudi orodje
SketchEngine, ki omogoa kompleksneje iskanje po korpusih, vanj pa
je med drugimi korpusi naloen tudi slovenski korpus FidaPLUS (Krek
in Kilgariff 2006). Z njegovo pomojo si lahko izdelamo tudi tezaver,
pri emer orodje analizira podobnost konteksta, in t. i. besedne skice, ki
jih orodje izdela s pomojo vnaprej pripravljenih tipinih skladenjskih
vzorcev za slovenino.
Da bi bile analize ustrezno opravljene, morajo biti korpusi
oblikoskladenjsko oznaeni in lematizirani, tj. vsaki pojavnici je pripisana
osnovna oblika besede. Korpusno analizo slovenine, srbine, eine
in podobnih jezikov zelo otekoa njena obrazilna bogatost, ki je
neprimerljivo veja kot pri jezikih, kot je angleina. Zato so za razline
jezike oblikovana posebna orodja, t. i. oznaevalniki in lematizatorji,
ki oblikoskladenjsko oznaijo in lematizirajo korpuse. V slovenini
1
30
Orodje Oxford Wordsmith Tool 5.0 je nastalo leta 1996, v raziskavi smo uporabili
razliico 5.0 iz leta 2007.

je to spletni servis JOS ToTaLe, v katerega vstavimo zgrajeni korpus v

tekstovni obliki in znakovnem naboru UTF-8. Tako pripravljeno besedilo
lahko vnesemo v orodje SketchEngine.
4. Raziskava
V raziskavi smo se osredotoili na pragmatine kategorije, ki jih lahko
prouujemo s pomojo korpusa kot gradivne podlage in kvantitativnih
ter kvalitativnih analiz korpusnega pristopa. Korpusna orodja, ki smo jih
predstavili v prejnjem poglavju, nam omogoajo analizo veje koliine
gradiva avtentine jezikovne rabe. Pred zaetkom gradnje korpusa smo
oblikovali cilje, ki so nas usmerjali pri zbiranju gradiva, med kvantitativno
korpusno analizo, ki je bila vmesna faza raziskave, sledila pa ji je
kvalitativna analiza in interpretacija podatkov. V vseh fazah raziskave smo
upotevali iri kontekst kot tudi druge parametre korpusa.
4.1. Korpus ,,Posle-pis''
V raziskavi uporabljen korpus Posle-pis (Nidorfer ikovi 2011)
je bil izdelan z namenom raziskati poslovni diskurz preko e-pote v
slovenskem jeziku. Korpus Posle-pis sestavljajo izmenjave, tj. verige ve
izmenjav poslovnih e-pisem v slovenini. Pri analizi smo tako kot enoto
korpusa vzeli ne eno elektronsko pismo, ampak verigo elektronskih pisem,
ki sta si jih izmenjala dva tvorca (ali ve tvorcev) v interakciji na doloeno
temo. Pri takni opredelitvi enote smo izhajali iz splone znailnosti
elektronske pote, da gre za interaktivni diskurz, za katerega so znailne
izmenjave besedil med tvorci. Tako je nastal specializirani korpus Poslepis, ki vsebuje 300 e-sporoil v 43 verigah izmenjav med tvorci. Osnovna
podatka korpusa sta, da obsega 18.763 pojavnic (tokens), od tega 4.599
razlinic (types).
Glavni cilj te raziskave je bil analizirati jezikovno rabo glagolov
poslovnem diskurzu preko e-pote. Pri tem je bila naa hipoteza, da se ob
vse pogosteji in mnoini uporabi e-pote kaejo posebnosti in konvencije
v poslovnem diskurzu preko e-pote, ki so znailne za ta elektronski
prenosnik. Ugotavljali smo, ali se pri izbiri glagolov pokaejo tipini
vzorci bodisi rabe specifinih vrst glagolov oziroma doloenih glagolskih
31
oblik. Ob kvalitativnih podatkih iz korpusa smo preverjali, ali e lahko

govorimo o doloeni konvencionalizirani jezikovni rabi doloenih oblik.
Raziskava s korpusom je potekala v treh fazah, s katerimi so bili
povezani cilji raziskave in metode dela:
s pomojo izdelave seznama najpogostejih besed na leksikalni
ravni smo raziskali, katere glagole so najpogosteje uporabili
tvorci e-pisem;
glagole smo umestili v sobesedilo in s pomojo izpisa niza
konkordanc2, tj. izpisa konkordannega jedra s svojim
(besedilnim) okoljem, najpogostejih glagolov prouili, kakno
je okolje uporabljenih glagolskih oblik;
raziskali smo na najpogosteje glagole vezana govorna dejanja v
korpusu, pri emer smo upotevali tako jezikovni kot pragmatini
kontekst. S konkordancami in besednimi skupi smo ugotavljali
pragmatine vloge posameznih glagolov v korpusu in na ta nain
v diskurzu poslovnih e-pisem.
4.2. Pragmatini in jezikovni kontekst
Pragmatika je veda, ki raziskuje pomensko delovanje jezika v
dejanski rabi kot kompleksno obliko vedenja, ki tvori pomen, // Pomen,
ki je poglavitni predmet pragmatinega preuevanja, pa ni stabilen partner
jezikovne oblike, temve se dinamino tvori v procesu jezikovne rabe
(Verschueren 2000: 26) in v institucionaliziranih tipih konverzacij // z
doloeno strukturo (prav tam: 61). Sploni namen preuevanja jezikovne
pragmatike je torej razumevanje pomenskega delovanja jezika kot
dinaminega procesa, ki z razlino stopnjo izstopanja deluje v razmerjih
med kontekstom in strukturo (Verschueren 2000: 107). Zato mora pragmatika
raziskati vrsto pomenov, ki izhajajo iz kontekstualno vpete narave govora
kot dejanja in tvorijo implicitni pomen: bodisi da gre za nemonost popolne
eksplicitnosti, konvencionalna jezikovna sredstva in strategije izkorianja
nemonosti pri tvorjenju pomena (Verschueren 2000: 46). Bhatia (1993),
ki se je podrobneje posvetil poslovnim pismom, pa je raziskovanje vkljuil
2
32
Izpis konkordance je prikaz podatkov o pojavitvi posameznih besed in njihovih

zvez v korpusu.

tudi razline vrste konteksta. Na eni strani neposredni kontekst, ki izhaja

iz besedila, nato kontekst diskurzne skupnosti, v naem primeru poslovne,
ter iri kontekst, v katerem se doloeni anr, v naem primeru elektronska
pota uporablja, tj. kako nanj vpliva institucionalni in realni svet diskurza.
Pri tem je povezal pragmatine dejavnike s konvencionalno rabo jezika v
anrih, hkrati pa dopustil odprtost svoje teorije zaradi stalno spreminjajoih
se dejavnikov vpliva in posledino spreminjajoim se anrom.
Analiza dejavnikov konteksta pri korpusu Posle-pis pokae moan
vpliv prenosnika. Komuniciranje preko e-pote sodi k elektronsko
posredovani komunikaciji. Znailnosti diskurza preko e-pote pa so
interaktivnost, meanje elementov pisne in govorjene komunikacije,
vekodnost. Elektronska pisma so zato najvekrat kratka besedila,
obsegajo povpreno od 6 do 10 vrstic, v njih pa je struktura besedila manj
razvidna (manj je odstavkov, med njimi ni praznih vrstic, besedilo je
strnjeno). Znailnosti diskurza preko e-pote sta tudi, da pogosto vsebuje
pravopisne in slovnine napake, hkrati pa tudi ta, da je tolerantnost do
napak pri naslovnikih neprimerljivo veja kot pri dopisih, natisnjenih na
list in poslanih preko navadne pote. Nadalje je znailno za e-pisma, da
dokaj pogosto vsebujejo priponke, v njih pa so mone tudi povezave na
druge spletne strani (Gains 1999; Gimenez 2000; Nidorfer ikovi 2007).
Poleg znailnosti, ki smo jih omenili, smo pri analizi upotevali tudi
dejavnike poslovnega komuniciranja. Gre za formalno obliko govora, ki
jo morajo upotevati tvorci, obenem pa je poslovna komunikacija zelo
ciljno naravnana dejavnost in tudi v jezikovni rabi podrejena doseganju
poslovnega namena ter uresnievanja ciljev organizacije, ki jo predstavlja
doloeni tvorec v diskurzu. Podrobneji podatki o tvorcih v diskurzu
poslovnih pisem so zaradi varovanja poslovnih skrivnosti in podatkov
nedostopni in v posameznih e-pismih tudi anonimizirani. V nadaljevanju
raziskave smo se posvetili glagolom v korpusu.
5. Glagoli v korpusu Posle-pis
S pomojo korpusnega orodja SketchEngine smo izdelali besedni
seznam korpusa FidaPLUS in s pomojo orodja WordSmith Tools 5.0
besedni seznam korpusa Posle-pis. Seznam najpogostejih glagolov
33
v korpusu Posle-pis je pokazal, da so tvorci najpogosteje, tj. v ve kot

10 verigah e-pisem, uporabili naslednje glagole. Zaradi preglednosti so
glagoli zapisani v nedoloniku, nato pa so navedene uporabljene oblike iz
korpusa. V oklepaju je navedena najprej tevilka vseh pojavitev navedene
oblike glagola, sledi pa ji tevilo verig, v katerih je bila uporabljena ta oblika:
- prositi: prosim (56 primerov; v 29 verigah);
- poslati: poiljam (31 primerov; v 22 verigah); poljem (21
primerov; v 15 verigah);
- imeti: imam (22 primerov; v 12 verigah); imamo (21 primerov; v
13 verigah);
- sporoiti: sporoite (22 primerov; v 13 verigah); 13 primerov:
prosim, (da mi) sporoite;
- zanimati: zanima (21 primerov; v 15 verigah); 15 primerov
zanima me;
- iti: gre (14 primerov; v 12 verigah).
S seznama navedenih glagolov je razvidno, da so uporabljeni glagoli
pomensko tesno povezani z diskurzom in interaktivno obliko diskurza, ki
ga predstavljajo, tj. e-pote: prosim, poiljam, sporoite, zanima me. Preko
e-pote tvorci najpogosteje prosijo za podatke, usluge, dobrine; imajo
informacije, odgovore, dobrine; poiljajo informacije, priponke, prevode;
sporoajo kaj; ali po em povpraujejo s stalno besedno zvezo zanima me.
Najpogosteji glagol je glagol prositi, in sicer v obliki prosim, tvorci
pa so ga uporabili 56-krat, in sicer v 29 verigah od 43 verig. Pogosta raba
tega glagola kae na diskurz poslovne komunikacije, ki ima jasno doloen
cilj, tj. pridobiti informacijo, dobrino, odgovor itn.
Naslednja pomembna ugotovitev je bila, da tvorci veinoma glagole
uporabijo v osebni glagolski obliki, in sicer najpogosteje v prvi osebi
pri glagolih prosim; poiljam, poljem; prosim, da mi sporoite; zanima
me, pri glagolu imeti pa sta skoraj enakovredno uporabljeni obliki v 1.
osebi ednine imam (22 primerov v 12 verigah) in 1. osebi mnoine imamo
(21 primerov v 13 verigah). Takno rabo lahko utemeljimo s pomojo
poslovnega konteksta in dejstva, da se tvorci identificirajo z organizacijo,
podjetjem, drutvom, katerega predstavniki so, in zato tako pogosto
uporabijo mnoino, npr. izdelek imamo na zalogi.
34

Edina oblika, ki je v 3. osebni glagolski obliki oblika gre (14 primerov

v 12 verigah), tvorci pa so jo trikrat uporabili v pomenu premikati se, npr.
potem gre v lekturo; gre v ponedeljek tudi na Madarsko in na porodniko
gre 2. aprila. Veinoma, devetkrat, pa v pomenu obravnave neesa, npr.
Gre za povsem novo podobo; Ja, gre za isto zadevo itn.
5.1. Primerjava korpusov ,,Posle-pis'' in ,,FidaPLUS'':
Rabo glagolov v korpusu Posle-pis smo primerjali z referennim
korpusom za slovenino FidaPLUS. Primerjali smo seznama
najpogostejih besed obeh korpusov, in sicer enaka delea korpusa, to je
prvih 132 najpogostejih besed v obeh korpusih.
Ugotovili smo, da se v obeh korpusih tako visoko na seznamu besed
pojavita le dva glagola, tj. imeti in iti. Rezultat kvantitativne analize lahko
pojasnimo, da gre za osnovna glagola v slovenskem in veini drugih
jezikov. Pri tej ugotovitvi pa se je e moneje potrdilo dejstvo, da so vsi
drugi pogosto uporabljeni glagoli v korpusu Posle-pis tisti, ki nakazujejo
znailnosti poslovne komunikacije preko elektronske pote.
Primerjava med korpusoma je pokazala tudi razliko v rabi osebnih in
neosebnih glagolskih oblik. V korpusu Posle-pis je bila najpogosteja oblika
glagola imeti v 1. osebi ednine imam (22 primerov) in 1. osebi mnoine
imamo (21 primerov), v korpusu FidaPLUS pa je bila najpogosteja oblika
v 3. osebi ednine ali mnoine ima, imajo. Glagol iti se je v obeh korpusih
pojavljal v 3. osebi ednine (gre).
5.2. Konkordanca oblike glagola ,,zanima''
Ob izpisu konkordance glagola zanima (slika 1) se je pokazalo
ve znailnosti: ob glagolski obliki zanima se je v veini primerov (v
15 primerih od 21) pojavila tudi prvoosebna oblika povratnega zaimka:
zanima me.
35
Slika 1. Izpis konkordance za pojavnico zanima
Rezultat je primerljiv z drugimi prvoosebnimi oblikami glagolov,

obenem pa nakazuje, da je raba zveze zanima me ob tako visoki pogostnosti
konvencionalizirana oblika, s katero tvorci povpraujejo po informacijah in
odgovorih. Pri izpisu konkordance (slika 1) je viden tudi um, na katerega
morajo biti pozorni raziskovalci pri navajanju rezultatov. Na sliki 1 se
v uokvirjenem 5. primeru vidi, da je korpusno orodje zaradi pravopisne
napake tvorca besedila (namesto zanimiva je zapisal zanima), ta primer
uvrstilo v napano kategorijo. Zato smo rezultate pri navajanju ustrezno
korigirali tako, da smo izpustili napano uvreni primer pojavnice.
5.3. Pragmatine vloge glagolov
V zakljunem delu raziskave smo ugotavljali pragmatine vloge
glagolov v besedilih. Analiza je obsegala ugotavljanje namena sporoila,
s pomojo uporabljene vrste in oblike glagola. V okviru te analize smo
ugotavljali, katera govorna dejanja so opravili tvorci z uporabo doloenih
36

glagolov in glagolskih oblik. Najpogosteja govorna dejanja z analiziranimi

glagoli so bila dejanja zahteve z glagoloma prosim in sporoite ter
dejanja obvestila z glagoli poiljam, poljem, imam, imamo, gre. Glagol
sporoite je bil v 13 primerih od 22 uporabljen v besedni zvezi prosim,
(da mi) sporoite, zato lahko potrdimo, da gre za konvencionalizirano
obliko jezikovne rabe. Na podlagi rezultatov, katere oblike glagolskih
oblik so najpogosteje uporabili tvorci, pa smo prepoznali tudi retorine
strategije tvorcev pri uporabi glagolov. Ker so govorna dejanja zahteve
tista, ki veinoma veliko bolj obremenijo naslovnika kot npr. obvestila
ali vabila, saj od njega nekaj zahtevajo, smo prouili stopnjo posrednosti,
s katero so tvorci izrazili zahteve. Raba glagolov prosim, zanima me in
(prosim, da mi) sporoite nakazuje, da so tvorci po eni strani neposredni s
pogosto rabo performativnega glagola prosim, po drugi strani pa veinoma
posredno izraajo zahteve z oblikami, kot sta prosim, da mi sporoite
in zanima me Za podrobneje ugotavljanje retorinih strategij pri
izrekanju zahteve pa bi vsekakor morali analizirati ve sobesedila, saj k
celostni strategiji pripomorejo tudi dodatna govorna dejanja posameznega
tvorca.
6. Zakljuek
V raziskavi rabe glagolov in posameznih glagolskih oblik s pomojo
korpusnih orodij Wordsmith Tools in SketchEngine smo na gradivni podlagi
specializiranega korpusa Posle-pis in referennega korpusa za slovenino
FidaPLUS analizirali elektronska poslovna pisma. Rezultati so pokazali,
da se v poslovnem diskurzu preko e-pote kaejo doloene znailnosti, ki ta
diskurz razlikujejo od drugih vrst diskurza. Da gre za izrazito interaktivno
obliko diskurza, je potrdila raba prvoosebnih glagolskih oblik veine
tvorcev in raba doloenih glagolov: prosim, poiljam, sporoite, zanima
me. Vsi navedeni rezultati nakazujejo, da tvorci preko e-pote najvekrat
opravljajo govorna dejanja zahteve in obvestila. Obenem pa je korpusna
raziskava tudi potrdila, da se v diskurzu preko e-pote v slovenini
doloena jezikovna raba konvencionalizira, npr. vljudno izraanje zahteve
z besedno zvezo zanima me ali z besedno zvezo prosim, da mi sporoite.
Predvidimo lahko, da bi s poglobljeno raziskavo posameznih govornih
37
dejanj lahko ugotovili e druge posebnosti jezikovne rabe in retorinih

strategij tvorcev poslovnih elektronskih pisem.
Lista referenci:
Adolphs, S. (2008). Corpus and Context: Investigating Pragmatic
Functions in Spoken Discourse. Amsterdam, Philadelphia: John
Benjamins B. V.
Biber, D., Finegan, E. (1991). On the exploitation of computerized corpora
in variation studies. V Aijmer, K., Altenberg, B. (ur.): English Corpus
Linguistics. London, New York: Longman. 204220.
Biber, D., Johansson, S., Leech, G., Conrad, S., Finegan, E. (1999). Longman
grammar of spoken and written English. London: Longman.
Brown, P. in Levinson, S. (1978). Politeness: Some Universals in Language
Usage. Cambridge: Cambridge University Press. The CCSARP
Coding Manual (1988). V CCSARP: 273294.
Cvrek, V. (2010). Mluvnice souasn etiny 1. Praga: Karolinum.
Gains, J. (1999). Electronic MailA New Style of Communication or Just
a New Medium?: An Investigation into the Text Features of E-mail.
English for Specific Purposes 18/1. 81101.
Gantar, P. (2007): Stalne besedne zveze v slovenini: korpusni pristop.
Ljubljana: Zaloba ZRC, ZRC SAZU.
Gimenez, J. C. (2000). Business e-mail communication: some emerging
tendencies in register. English for Specific Purposes 19. Elsevier
Science Ltd. 237251.
Gimenez, J. C. (2005). Unpacking Business Emails: Message Embededness
in International Business Email Communication. V: Gillaerts, Paul
in Gotti, Maurizio (ur.): Genre Variation in Business Letters. Bern:
Peter Lang AG. 235255.
Gorjanc, V., Fier, D. (2010). Korpusna analiza. Ljubljana: Znanstvena
zaloba Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani.
Gorjanc, V. (2005). Uvod v korpusno jezikoslovje. Domale: Izolit.
Krek, S. in Kilgarriff, A. (2006). Slovene Word Sketches. 5. slovenska/1.
mednarodna konferenca jezikovnih tehnologij, Ljubljana.
38

Nidorfer ikovi, M. (2007). Znailnosti elektronskega diskurza. V:

Orel, Irena (ur.): Razvoj slovenskega strokovnega jezika. Ljubljana:
Filozofska fakulteta, Oddelek za slovenistiko, Center za slovenino
kot drugi/tuji jezik. Obdobja, Metode in zvrsti, 24. 163174.
Kunst Gnamu, O., Nidorfer ikovi, M. in Schlamberger Brezar, M.
(1997). Posrednost in argumentacija v govoru F(p) T(r): zgradba
stavka med informacijo, argumentacijo in konverzacijo (Zbirka
Diskurzivne tudije). Ljubljana: Pedagoki intitut, Center za
diskurzivne tudije.
Searle, J. R. (1969). Speech acts. An Essay in the Philosophy of Language.
Cambridge: Cambridge University Press.
Scott, M. (2008). Developing Wordsmith. International Journal of English
Studies 1/8, 153172.
Vintar, . (2001). Raunalnika orodja za jezikoslovce in prevajalce. 37.
seminar slovenskega jezika, literature in kulture, 319332.
Viri:
FidaPLUS: <http://www.fidaplus.net>, 620 milijonov besed; dostop 15.
10. 2010.
Nova beseda: <http://bos.zrc-sazu.si/s_beseda.html>, 240 milijonov
besed; dostop 15. 10. 2010.
Nidorfer ikovi, M., 2011: Korpus Posle-pis. V Pragmatinojezikoslovna
analiza elektronskih poslovnih pisem v slovenini. Doktorska
disertacija, Priloga 2. Ljubljana: Filozofska fakulteta Univerze v
Ljubljani.
Orodja in pripomoki za analizo korpusov:
Oxford Wordsmith Tools 5.0
Projekt JOS: http://nl.ijs.si/jos/
SketchEngine: www.sketchengine.co.uk
ToTaLe Text Analyzer: http://nl2.ijs.si/analyze/
WordSmith Tools: http://www.lexically.net/wordsmith/
39
Corpus analys is in pragmalinguistics

(an example of verb analysis)
Summary
The use of tools for corpus analyses is spreading to all the fields of linguistics,
i.e. from discourse analysis, genre analysis to pragmalinguistics. Language use is being
identified and researched on corpora of authentic texts, and the dictionaries of modern
languages are made on the basis of corpora. In the article, the research focuses on the
analysis of specialized corpus of Slovene business e-mail messages Posle-pis. The Oxford
Wordsmith Tool 5.0 and SketchEngine corpus tools were used for the analysis of the corpus
wordlist's most common verbs, together with their context. Also some pragmalinguistic
categories that could be studied with this approach are presented in the article. The main
findings of the research are that there are some verbs that are significantly frequent in
Slovene business e-mail letters, namely please ('ask') prosim, I am sending poiljam,
notify sporoite, I am interested zanima me. With their meaning and their frequent
use in the first person singular they represent and confirm the interactive nature of e-mail
letters. Conclusions drawn from the corpus data also show that there are some forms of
language use that are frequent enough to be considered conventionalized for the Slovene
language of business e-mails, e.g. prosim, da mi sporoite in zanima me.
verb
40
Key words: Discourse analysis, corpus linguistics, corpus approach, pragmatics,
Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza
Igor Ivanovi
Institut za strane jezike
Univerzitet Crne Gore
Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku

uporedna analiza
Saetak
U ovom radu analiziramo Upitnik Evropske komisije koji je dostavljen Vladi
Crne Gore. U radu smo kontrastirali jezike elemente koje smo pronali tokom nae
analize. Zatim smo ih uporedili sa odgovarajuim prevodnim ekvivalentima i pokuali
da pronaemo slinosti i razlike. Na ovaj nain pokuaemo da prenesemo i dio naeg
iskustva vezanog za proces prevoenja Upitnika Evropske komisije.
Kljune rijei: Upitnik EK, korpusna lingvistika, uporedna analiza, prevodni
ekvivalenti
1. Uvod
Cilj ovoga rada je da iskoristimo uporednu analizu kako bismo
pokazali slinosti i razlike izmeu srpskog i engleskog jezika u smislu
gramatikih kategorija izdvojnih iz Upitnika Evropske komisije. Na
osnovu tih slinosti i razlika, biemo u stanju da izvuemo mnogobrojne
zakljuke o tome kako se ovi jezici ponaaju jedan u odnosu na drugi.
Glavna ideja ovakvog pristupa jeste da bi ovakva metodologija mogla
pomoi prevodiocima da lake uoe specifinosti dva jezika i, samim tim,
da na kvalitetniji nain prenesu poruku iz jednog jezika u drugi, jer se
prevoenje ne smije svesti na upotrebu formalnih prevodnih ekvivalenata.
Neophodno je ukljuiti i semantiku i kontekstualnu prirodu diskursa
kako bi se uspijeno odgovorilo na prevodilaki izazov koji neki tekst
predstavlja za prevodioca.
41
Igor Ivanovi
2. Infinitiv
2.1. Uporedna analiza infinitiva u korpusu
Infinitiv spada u nefinitne oblike zajedno sa gerundom i participom.
To je oblik koji predstavlja osnovu glagola, a negativni oblik gradi
distribucijom partikule NOT ispred oblika. On ima odgovarajue aktivne
i pasivne oblike, a radi bolje preglednosti ovi oblici se mogu prikazati
tabelarno:
Sadanji infinitiv je oblik koji se koristi u razliitim kontekstima i

uz raznovrsne finitne glagole. Upravo na taj nain on prihvata vrijeme od
oblika koji stoji sa njime u nekoj reenici. U zavisnosti od upravnog glagola
sadanji infinitiv moe da se odnosi na sadanjost, prolost i budunost:
1. Montenegro is willing to negotiate about some new techniques.
2. Crna Gora je voljna da pregovara o nekim novim tehnikama.
Shodno tome, i u svrhu analize, ova reenica se moe proiriti:

1. Montenegro is (NOW) willing to negotiate (NOW) about some
new techniques.
2. Crna Gora je (SADA) voljna da pregovara (SADA) o nekim
novim tehnikama.
42
Kao to vidimo, infinitiv se nalazi u istoj vremenskoj ravni sa

upravnim glagolom.
Drugi navedeni oblik je perfektivni infinitiv koji ima dvije funkcije,
temporalnu i imaginativnu, a takoe se koristi u kondicionalnim reenicama
treeg tipa.
1. The transmitable disease must have broken out in the region...
2. Zarazna bolest mora da je izbila u regionu...
1. We would like to have seen the benefits...
2. Voljeli bi da smo vidjeli koristi...
Progresivni infinitiv pokazuje vei stepen neminovnosti dogaaja i
moe da izrazi radnju odreenog trajanja u nekoj taki u vremenu.
1. It would be beneficial to be performing in a dramatically better way.
2. Zaista bi bilo dobro da obavljamo posao na mnogo bolji nain.
1. Public health-care units must be performing ...
2. Jedinice javne zdravstvene zatite moraju da obavljaju ...
Posljednji navedeni aspekatski oblik infinitiva je perfektivno
progresivni. Ovaj oblik je slian prolom progresivu ili prolom
perfektivnom progresivu jer istie trajanje radnje koja je poela u prolosti.
1. The region must have been waiting for decades.
2. Region mora da je ekao decenijama.
1. They pretended to have been negotiating all day.
2. Pretvarali su se da su pregovarali itav dan.
Infinitiv u srpskom jeziku:
Infinitiv je osnovni, bezlini, glagolski oblik. Ne moemo govoriti o
jedinstvenoj definiciji infinitiva, jer su njegove upotrebe veoma raznovrsne,
kako u srpskom, tako i u drugim jezicima u kojima se takoe javlja.
Njegova moda i najuestalija uloga jeste graenje drugih glagolskih
oblika. Infinitiv posjeduje i neke druge karakteristike:
upotrebljava se za graenje futura I
Sjutra emo povesti cjelokupnu delegaciju...
43
Igor Ivanovi
ima funkcije drugih vrsta rijei, esto kao dopuna glagolima

nepotpunog znaenja tipa moi, trebati, morati, htjeti;
Noas moramo donijeti rezoluciju...
ima funkcije drugih vrsta rijei, esto kao dopuna glagolima
djelimino nepotpunog znaenja tipa eljeti, smjeti, umjeti;
Oni ele uti njegovo miljenje.
njime se moe izrei i subjekt
Pregovarati je veoma bitno, naroito u situaciji...
Upotrebljava se kao dopuna uz imenike, pridjevske i priloke
izraze nepotpunog znaenja: pravo je, dunost je, runo je,
namjera je, kadar je:
Dunosti agencije su: kontrolisati aktivnosti usmjerene...
Kao to moemo zakljuiti iz opisa infinitiva u ova dva jezika
postoje neke veoma oigledne razlike u obliku infinitiva u srpskom i
engleskom jeziku. Po definiciji, u naem jeziku, infinitiv se pravilno
gradi dodavanjem nastavka ti na infinitivnu osnovu, dok je u engleskom
jeziku infinitiv osnova, i ne moemo govoriti o pravilnom ili nepravilnom
graenju infinitiva. Takoe u engleskom jeziku ne moemo govoriti
o karakteristinom nastavku po kojem se infinitiv prepoznaje, dok su
u naem jeziku nastavci ti, -i karakteristini. U srpskom jeziku ne
moemo govoriti o sadanjem, perfektivnom, progresivnom i perfektivno
progresivnom infinitivu. Dakle, postoje znatne razlike izmeu oblika
infinitiva u srpskom i engleskom jeziku, ali i u jednom i u drugom jeziku
infinitiv predstavlja osnovnu formu od koje se polazi prilikom graenja
kompleksnijih gramatikih kategorija.
Sadanji infinitiv naspram DA klauze sa prezentom:
1. ...where the family law defines all responsibilities enough to
protect any entity who is...
2. ... gdje zakon o porodici definie sve odgovornosti u dovoljnoj
mjeri da zatiti osobu koja...
1. When this population came there to live they were...
2. Kada je ova populacija dola tu da ivi, ona je bila...
44
1. ...but we will have to wait to see what would happen.

2. ... ali mi emo morati saekati da vidimo ta e se desiti.
Sadanji infinitiv naspram DA klauze
(sa povratnim glagolom u prezentu)
1. We are willing to get back to the path...
2. Mi smo voljni da se vratimo na stazu...
Sadanji infinitiv naspram glagola u perfektu:
1. The EC seemed to hesitate for a time...
2. Evropska komisija je jedno vrijeme oklijevala...
Sadanji infinitiv naspram prijedloke fraze:
1. This is of particular significance in the current phase of resolute
commitment of Montenegro to integrate into the Regional and
Euro Atlantic Integrations.
2. To je od posebnog znaaja u ovoj fazi odlune orijentacije Crne
Gore za ukljuivanje u regionalne i evroatlantske integracije.
Sadanji infinitiv naspram infinitiva (na ti i i):
1. Therefore, it is necessary to attract and keep the most capable
staff.
2. Upravo zato treba privui i u njoj zadrati najstrunije kadrove.
Sadanji infinitiv naspram imenice:
1. it is equally important to eliminate unnecessary obstacles
2. Isto tako je znaajno i eliminisanje nepotrebnih prepreka
1. It is necessary to shift from classical methods to modern methods.
2. Neophodan je prelazak sa klasinih na moderne metode.
Primjeri za perfektivni infinitiv:
45
Igor Ivanovi
Perfektivni infinitiv naspram glagola u perfektu:

1. ...and EC would have reached the decision had they not known
very well...
2. I Evropska komisija nije donijela odluku jer su dobro znali da...
Perfektivni infinitiv naspram potencijala:
1. The Committee would have preferred a transparent method
which was obvious to ordinary citizens...
2. Komitet bi preferirao neki transparentni metod koji je bio
oigledan obinom graaninu...
1. By that time we should not have had any difficulties...
2. Do tada oni ne bi imali nikakve potekoe...
Perfektivni infinitiv naspram DA klauze sa prezentom:
1. We might have adopted the new law ...
2. Mogli smo da usvojimo novi zakon...
Primjeri za progresivni infinitiv:
Progresivni infinitiv naspram futura I:
1. The Committee decided that both teams were soon to be moving
beyond ...
2. Komitet je odluio da e se timovi izmjestiti van ...
1. Boats will be few and the surface fish will be swimming deep.
2. Nee vie biti amaca, a povrinske e ribe zaroniti duboko.
Progresivni infinitiv naspram :
1. The government could be spending time to train unemployed...
2. Vlada bi mogla obuavati nezaposlene...
46
Progresivni infinitiv naspram prezenta:

(U ovom primjeru imamo dva infinitiva jedan do drugog. Prvi
infinitiv je progresivni, a drugi je sadanji infinitiv koji je preveden DA
klauzom sa prezentom)
1. The public administration might be struggling to break out of
their limits...
2. Javna uprava pokuava da savlada ogranienja...
Primjeri za perfektivno progresivni infinitiv:
Perfektivno progresivni infinitiv naspram perfekta:
1. Task group must have been thinking again of how to...
2. Radna grupa mora da je ponovo razmiljala to tome kako da...
Perfektivno progresivni infinitiv naspram potencijala:
1. It was done too swiftly and handily for the organisations to have
been inventing it...
2. To je uraeno prebrzo i prevjeto da bi ga organizacije izmislile ...
Perfektivno progresivni infinitiv naspram infinitiva:
1. If they were guilty, they ought to have been running out of the
house...
2. Ako su bili krivi, trebali su bjeati iz kue...
3. Rezultati
Iz navedenih primjera se vidi da postoji veliki broj naina na koji
se infinitiv moe prevesti. Svi ponueni prevodi zavisili su od konkretne
situacije odnosno konteksta. Najei oblici infinitiva koji su se javljali
su sadanji infinitiv i perfektivni infinitiv, koji je uglavnom dolazio nakon
modalnog glagola. Gotovo je nemogue nai primjer u kome se sadanji
infinitiv ne bi mogao prevesti DA klauzom:
1. This is of particular significance in the current phase of resolute
commitment of Montenegro to integrate into the Regional and
Euro Atlantic Integrations.
Zvanino ponueni prevod je:
47
Igor Ivanovi
2. To je od posebnog znaaja u ovoj fazi odlune orijentacije Crne

Gore za ukljuivanje (da se ukljui) u regionalne i evroatlantske
integracije.
Nae miljenje je da je prevod koji je ponuen u zagradi bolji, jer
zadovoljava sve stilske kriterijume naeg jezika. Treba jo dodati da je
korienje prepozicionih fraza vie karakteristika engleskog jezika nego
srpskog.
Kao to vidimo oblik da se ukljui u potpunosti moe da zamjeni
oblik za ukljuivanje.
Odnosi razlike su bili veoma rijetki. Dakle, veoma je malo sluajeva
gdje infinitiv u engleskom nema svoj prevodni ekvivalent u naem jeziku.
To je mogue samo u posebnim sluajevima kao npr. u ovoj reenici:
1. The government could be spending time to train unemployed...
2. Vlada bi mogla obuavati nezaposlene...
Ovdje infinitiv nema svog direktnog prevodnog ekvivalenta, jer
prevodilac vjerovatno nije smatrao da to moe da poremeti smisao reenice.
Infinitiv se u ogromnom broju sluajeva prevodi jer je neophodan za
potpuno razumijevanje reenice, ali iz ovakvih primera vidimo da to nije
uvijek neophodno.
Odnos poklapanja je neto uestaliji, ali i dalje dovoljno rijedak da
ga moemo smatrati vie ekskluzivnim nego pravilom. On se javio samo
u dva sluaja gdje infinitivu u engleskom odgovara infinitiv u srpskom
jeziku. Primjer ovakvog odnosa je reenica:
1. Therefore, it is necessary to attract and keep the most capable
staff.
2. Upravo zato treba privui i u njoj zadrati najstrunije kadrove.
Generalno govorei, ovaj odnos izmeu dva jezika je rijedak jer je u
srpskom jeziku znatno ea DA klauza, i prevoenje infinitiva infinitivom
je vie karakteristika hrvatskog jezika (gdje je to gotovo u 90% sluajeva
prema podacima Komisije za sintaksu i Komisije za odnose s javnou i
reavanje neodlonih pitanja, Srbija). Stoga druga reenica moe da ima
oblik:
Upravo zato treba da se privuku i u njoj zadre najstruniji kadrovi.
48
4. Zakljuak
Moemo da zakljuimo da infinitivu u engleskom jeziku, kao
nefinitnom glagolskom obliku, najee odgovara neki od finitnih oblika u
srpskom jeziku (prezent ili perfekat), i to zavisi od toga koje je dominantno
vrijeme datog teksta ili reenice. Takoe i DA klauza sa prezentom je
veoma est prevodni ekvivalent, i to veinom sadanjeg infinitiva. Infinitiv
naspram infinitiva je prilino rijedak jer, kako je to ve navedeno, to je vie
karakteristika hrvatskog jezika. Na taj nain zakljuujemo da je infinitiv
veoma esta gramatika kategorija u engleskom jeziku (to je ujedno i
karakteristika svih germanskih jezika) dok je kod nas redukovana njegova
upotreba. Ali, i pored toga, infinitiv u srpskom jeziku je nezamjenljivi
prevodni ekvivalent prilikom prevodjenja konstrukcije will + progresivni
infinitiv gdje se gotovo uvijek u prevodu javlja futur, koji se kod nas gradi
od pomonog glagola htjeti i infinitiva glagola koji uzimamo (will be
swimming e zaroniti).
Posmatranjem infinitiva i njegove frekventnosti u engleskom jeziku
dolazimo do zakljuka da je infinitiv (zajedno sa pasivom) veoma zahvalan
lingvistiki element kojim se mnoge ideje mogu izraziti na lijep i koncizan
nain. Infinitiv je obavezan poslije modalnih glagola, koji kao veoma
esta gramatika kategorija samim tim ine i infinitiv veoma estim. Zbog
toga je infinitiv veoma bitan za prevodilaku praksu jer se moe vrlo lako
pogreno prevesti ako se zanemari njegov oblik. Primjera radi, ako bi se
sledea reenica prevela:
Task group must have been thinking again of how to...
Radna grupa mora da je ponovo razmislila to tome kako da...
izgubili bismo nijansu dueg trajanja radnje koja je obavezna
prilikom prevoenja progresivnog elementa u okviru engleskog
perfektivno progresivnog infinitiva. Dakle, prevodilac mora biti svjestan
kompleksnosti razliitih oblika infinitiva u engleskom jeziku. Takoe, ovo
je bitna ideja koje je vana i za nastavu engleskog jezika kao stranog, jer
kroz poznavanje razliitih oblika infinitiva i nijansi znaenja koje ti oblici
posjeduju, mogu se nauiti mnoge karakteristike gramatike naih finitnih
glagolskih oblika.
49
Igor Ivanovi
5. Odreeni lan
U vezi sa odreenim lanom ne moemo govoriti o njegovom znaenju
ve o referenci. U tom smislu govorimo o izdvajanju ili specifikaciji nekog
predmeta. U engleskom jeziku imenica se u diskursu obino javlja, prvo
sa neodreenim lanom, a zatim dobija odreenost pomou odreenog
lana. Na taj nain odreeni lan postaje spona izmeu prethodnog
javljanja imenice i njenog narednog javljanja u komunikaciji. Generalno
govorei, odreeni lan se u naem jeziku ne prevodi, iako za njega postoje
odgovarajui prevodni ekvivalenti. To se moe ilustrovati primjerom da se
u posmatranom uzorku teksta, u ovom sluaju u predgovoru rjenika M.
Bensona, od 358 uoenih sluajeva javljanja odreenog lana, samo u 4
reenice javljaju njihovi direktni prevodni ekvivalenti. Statistiki gledano,
to znai da je odreeni lan preveden u samo 1,11% sluajeva. Naveemo
pronaene upotrebe u kojima se javio odreeni lan:
Kataforina referenca:
The Government of Montenegro remain open for constructive
cooperation.
Vlada Republike Crne Gore ostaje otvorena za konstruktivnu
saradnju.
Direktna anaforina:
Delegation of competencies enables an increase of flexibility in
the functioning of an administrative system. The administrative
system will also increase its level of efficiency.
Delegacija nadlenosti omoguava poveanje fleksibilnosti
djelovanja upravnog sistema. Upravni sistem e takoe
poveati svoj nivo efikasnosti.
Opta referenca:
The Minister pointed out value of support.
Ministar je naglasio vrijednost podrke.
Klasifikativna referenca odreenog lana:
The Montenegrin people are fully committed to the idea of the EU.
Crnogorski narod je u potpunosti posveen ideji EU.
50
Naeni su sluajevi u kojima je odreeni lan preveden:

1. The Guideline does not treat in detail the specialised vocabularies.
1a U ovom Uputstvu nije detaljno obraena specijalizovana
terminologija.
2. The Guideline will transcribe this standard American
pronunciation.
2a U ovom Uputstvu transkribovae se ovaj standardni ameriki
izgovor.
Moemo zakljuiti da se odreeni lan u ogromnom broju sluajeva
ne prevodi. Ako se ipak prevede najee naeni primjeri, to iz teksta, to
iz gramatika, upuuju na korienje zamjenica: ovaj/a/o, taj/a/o, onaj/a/o.
Meutim mogui su i alternativni prevodi u sluajevima gdje prevodilac
ima dodatne informacije koje itaocu nisu poznate. To se vidi u sluajevima
3a i 5a gdje znanje prevodioca (struno, iskustveno ili u vidu informacije
dobijene od samog autora originalne reenice) uslovljava postojanje
slobodnijeg prevoda odreenog lana.
6. Kolokacije pridjeva i imenica
Kolokacija predstavlja nain organizovanja dvije ili vie rijei u
jedinstvenu cjelinu kako bi se na konvencionalan nain izrazile odreene
ideje. Tako kolokacija postaje fiksna forma izraavanja koja kao takva
postaje poznata govornicima nekog jezika. Primjera u engleskom
jeziku ima zaista mnogo, kao to je npr. strong tea, ili broad daylight.
Imamo powerful drug ali ne i powerful cigarettes, tea i coffee. Meutim,
najzanimljivije su one kolokacije koje se djelimino ili potpuno kose sa
svakodnevnom zdravorazumskom logikom. I pored toga takve kolokacije
su opstale u jezikoj praksi i opte su prihvaene.
Moemo govoriti o vie tipova kolokacija meu kojima imamo:
imenica + glagol
Parliament decides - Parlament odluuje,
Ministry approves Ministarstvo odobrava;
51
Igor Ivanovi
glagol + imenica
reach a decision donijeti odluku;
pridjev + imenica
a clear conscience, ista savjest;
glagol + prilog
speak bluntly, govoriti neuvijeno;
prilog + pridev
seriously considered ozbiljno razmotren;
imenica + of, genitiv + imenica
a clause of excusion, klauzula iskljuivanja (Pri 1997: 32)
U sljedeim primjerima razmotriemo sluajeve kolokacija pridjeva
i imenice:
Najee naeni primjeri su oni u kojima engleska konstrukcija
Adjective + Noun odgovara naoj strukturi pridjev + imenica:
1. Key objectives of the Public Administration Reform.
2. Kljuni ciljevi upravne reforme u Crnoj Gori.
3. This, of course, requires development of quality and quantity
standards of administrative work.
4. Ovo iziskuje razvijanje odgovarajuih kvantitativnih i
kvalitativnih standarda upravnog rada.
5. We should encourage complete support to the administrative
reform support.
6. Treba da ohrabrimo punu podrku procesu reforme oblasti
upravnog sistema.
Ali nije uvijek tako. Engleskoj konstrukciji Adjective + Noun mogu
da odgovaraju i druge strukture u naem jeziku:
1. They performed vaccination in broad daylight. (ali ne govorimo
o bright daylight ili o narrow darkness)
2. Obavili su vakcinaciju u po bijela dana.
52
1. Do not block the emergency exit!

2. Ne blokirajte izlaz za sluaj opasnosti!
Kao to se moe vidjeti iz primjera postoje razni naini prevoenja
kolokacija pridjeva i imenice. Najee naeni odnos je da su kolokacije
pridjev + imenica prevoene upravo takvim rasporedom, dakle struktura
pridjev + imenica se takoe nalazi i u naem jeziku. Ovu praksu je mogue
potvrditi i kroz druge primjere. Naime, jedna studija je pokazala da je u
korpusu New York Times u kojem se nalazilo problino 14 miliona rijei
naeno 40375 kolokacija imenica + pridjev. Ono to je takoe zanimljivo
jeste injenica da nisu uzete u obzir kolokacije koje su se javljale manje od
1000 puta zajedno.
7. Kopule ostajanja
Kopule su glagoli nepotpune predikacije i oni bez dopune nemaju
znaenje. Upravo ta dopuna je ona koja nam pomae da ovakve glagole
prevedemo na odgovarajui nain. Takoe, za kopule se moe rei da se
ponaaju kao prazne morfeme bez znaenja koje samo povezuju subjekat
i dopunu.
1. This new release contains a registry cleaner which will help you
keep your registry compact.
2. Ovo novo izdanje sadri ista registra, to vam pomae u
ouvanju kompaktnosti registra.

1. The Parliament did not manage to reach a unanimous decision,
even though they stayed until half past eleven.
2. Parlament nije uspio da donese jednoglasnu odluku iako su ostali
do pola jedanaest.
1. The commander came forward and helds out the flag in order
to...
2. Komandant je istupio i pruio zastavu kao bi se ona...
1. If I dont act now, we wont be able to stay ...
53
Igor Ivanovi
Ako ne reagujemo sada, neemo moi da ostanemo...

1. We will not rest until we bring the criminals to justice.
2. Neemo imati mira dok ih ne privedemo pred lice pravde.
1. The presidential election was held on April 26.
2. Predsjedniki izbori su odrani 26. aprila.
1. They hold no authority over that particular patch of the city.
2. Oni nemaju vlast nad tim dijelom grada.
Najei prevodni ekvivalenti ovih glagola su bili oblici u istom
vremenu kao i u originalu. To se deavalo u oko 60% situacija. Ovi glagoli
su najee bili u obliku engleskog prostog prolog vremena ili trajnog
prolog vremena, to je u velikoj mjeri odgovaralo naem preteritu. Oni
koji su se nalazili u obliku engleskog prostog sadanjeg vremena, u naem
jeziku su prevoeni sadanjim vremenom. Takoe je zanimljivo da u dosta
sluajeva glagol to hold nije preveden tipinim prevodnim ekvivalentom
kod nas, ve imamo raznovrsne prevode (npr. Vjerovatno je prva
asocijacija na pomen glagola to hold drati, ali u tom obliku se ovaj glagol
veoma rijetko javljao u posmatranom korpusu). Za razliku od oekivanja,
razmatranje korpusa (prije svega Public Administration Reform Strategy
in Montenegro, i Ugovor o poslovno-tehnikoj saradnji) je pokazalo da
su kopule ostajanja (o ovom sluaju HOLD, KEEP, REST, STAY) relativno
rijetko upotrijebljene.
Proli particip
Proli particip je gramatika kategorija koja se upotrebljava kao
glagolski ili adjektivalni oblik. Njegova dominantna funkcija je obrazovanje
perfektivnih i pasivnih oblika. Tokom posmatranja korpusa teksta naene
su sljedee kategorije u kojima se javio proli particip:
Proli particip naspram imenice
1. The accused said it was not his fault.
2. Optuenik je rekao da to nije njegova greka.
54
Proli particip (u nekim sluajevima kao ostatak redukovane

relativne klauze) naspram adjektivala
1. The stone was so worn that it was hard to make out what was
engraved there.
2. Kamen je bio toliko izlizan da je bilo teko proitati ta je na
njemu napisano.
1. The third was handwritten and crumpled.
2. Trei je bio rukom napisan i zguvan.
Proli particip naspram pridjevske fraze
1. They were hidden by thousands of long-gone students.
2. Njih su sakrivali davno nestali studenti.
Proli particip naspram glagola u pasivu
1. All done in the name of our protection to prevent ...
2. Sve ovo je bilo uraeno da bismo se zatitili i sprijeili ...
Proli particip naspram priloga
1. Well done, was the only answer we could get.
2. Odlino, je bio jedini odgovor koji smo mogli dobiti
Iz posmatranog korpusa se takoe dalo zakljuiti da se proli
particip, u engleskim reenicama, u gotovo 90%, javlja kao dio nekog
od perfektivnih vremena ili pasivnih oblika. Ti oblici su najee kod nas
prevoeni preteritom ili adjektivalom. Pasivna forma u naem jeziku se
zadravala samo tamo gdje je ona zvuala prirodno. U veini sluajeva,
tamo gdje je proli particip gradio pasiv, on je bio preveden aktivnim
oblikom. To se deavalo jer je aktivna forma mnogo prirodnija u naem
jeziku, dok je engleskom jeziku blii pasiv. U sluajevima gdje smo imali
konstrukcije prolog participa kao adjektivala sa imenicom npr. worn case,
55
Igor Ivanovi
u ogromnom broju sluajeva to se u naem jeziku javljalo kao pridjev +

imenica (stara kutija).
8. Sadanji perfekat (Present Perfect)
Sadanji perfekat je glagolski oblik koji nastaje od odgovarajueg
oblika prezenta pomonog glagola HAVE i prolog partcipa leksikog
glagola:
HAVE + PAST PARTICIPLE
(HAVE, HAS)
U svom osnovnom znaenju ovo vrijeme se koristi da bi se napravila
veza izmeu neodreene prolosti i tekue relevantnosti, ali postoje i druge
upotrebe ovog glagolskog oblika.
Primjeri:
Sadanji perfekat nasuprot perfektu:
A. A little boy of about seven and a little girl who has been a year
older, were playing.
B. Djeak od oko sedam i djevojica koja je bila godinu starija, su
se igrali.
A. Havent we found new strength in the process that defines...
B. Zar nijesmo nali novu snagu u procesu koji definie...
Modal + Sadanji perfekat nasuprot DA klauzi:
A. It is implied we must have had a terrible misunderstanding.
B. Podrazumijeva se da se nijesmo razumjeli.
A. We might have used more harmful deterrents.
B. Mogli smo da koristimo opasnije oruje.
Modal + Sadanji perfekat nasuprot potencijala:
A. That would have been too shameful.
B. To bi bilo previe sramotno.
56
Sadanji perfekat nasuprot buduem vremenu:

A. When the two parliaments have had sufficient level of information,
they will be obliged to notify...
B. Kada dva parlamenta budu imali dovoljno podataka, obavijestie ...
Kao to se moe zakljuiti iz navedenih primjera, proli particip se
najee prevodi perfektom, mada postoje i neke druge opcije u vezi sa
prevodnim ekvivalentima. Uestalost perfekta kao prevodnog ekvivalenta
je u gotovo 90% sluajeva. Veoma esto se nailazilo na konstrukcije
modala + proli perfekat, to je veoma karakteristino za engleski jezik.
U naem jeziku gotovo svaki put se kao prevodni ekvivalent javljala DA
klauza. Sluajevi sa potencijalom i buduim vremenom, kao prevodnim
ekvivalentima u posmatranim djelima, bili su veoma rijetki.
Sadanji perfekat (Present Perfect)
Sadanji perfekat je glagolski oblik koji nastaje od odgovarajueg
oblika prezenta pomonog glagola HAVE i prolog partcipa leksikog
glagola:
HAVE + PAST PARTICIPLE
(HAVE, HAS)
U svom osnovnom znaenju ovo vrijeme se koristi da bi se napravila
veza izmeu neodreene prolosti i tekue relevantnosti, ali postoje i druge
upotrebe ovog glagolskog oblika.
Can, Could
Can, could pripadaju grupi modalnih glagola. Modalni glagol
can moe da nosi sedam znaenja - sposobnosti, volje, karakteristike,
mogunosti, dozvole, ulnog osjeaja, nestrpljenja/zbunjenosti. U
posmatranom korpusu, koji se sastojao od tri knjievna djela i jednog
pravnog teksta, neeni su sljedei primjeri can, could i njihovih prevodnih
ekvivalenata.
57
Igor Ivanovi
Primjeri:
Can, could naspram glagola moi (u prezentu, perfektu)
a) Employee under the age of 18 can not work in a job position with
prevailing hard physical labour...
b) Zaposleni koji ima ispod 18 godina ne moe da obavlja posao
koji se prije svega sastoji od tekog fizikog rada...
a) ... documentation, the power aggregate No 8 could generate
approximately 20 GWh of electric...
b) ... dokumentaciji, generator broj 8 je mogao da proizvede
otprilike 20 GWh elektrine...
Can bez prevodnog ekvivalenta u naem jeziku
a) We can now see all the benefits of our mission ...
b) Vidimo sada sve koristi nae misije...
a) From the above table we can see that before Courts in Montenegro,
due to the criminal offence...
b) Iz gornje tabele vidimo da se pred sudovima u Crnoj Gori, zbog
krivinog prekraja...
Could naspram potencijala sa buduom referencom:
a) We could speak about all the possibilities tomorrow.
b) Mogli bi priati o svim mogunostima sjutra.
Opti zakljuak jeste da se modalni glagoli can, could u naem,
korpusu, u ogromnoj veini sluajeva, prevode glagolom moi, a u jednom
manjem dijelu prevoda su se kao prevodni ekvivalenti nalazili i znati, umjeti.
U svojim znaenjima, koja su gore navedena, ovi se oblici dominantno
prevode glagolom moi, osim u znaenju sposobnosti gdje je najei
prevodni ekvivalent znati ili umjeti. to se tie prevodne razlike izmeu
can/could, tekstovi sa lakom tematikom i gramatikim konstrukcijama
(npr. prepiske, izjave za tampu), registruju ovu razliku kao odnos can sadanjost, could - prolost u skoro svakom sluaju. Gotovo je nemogue
nai takav tip teksta u kome je oblik could upotrijebljen u vidu sadanje
reference. Sa druge strane, u tekstovima sa sloenijom gramatikom ova
razlika se u veem stepenu gubi i prenosi se na polje can - manje formalno,
manje kulturno, could - formalnije, kulturnije.
58
Lista referenci:
fanasieva, ., ntrushina, G. B. & rozova, N. N. (1999). English
Lexicology. scow: Publishing House .
Ajdukovi, J. (2004). Uvod u leksiku kontaktologiju teorija adaptacije
rusizama. [Introduction to Lexical Contactology Theory of Russian
loanwords adaptation]. Beograd: Foto Futura.
Bugarski, R. (2003). argon. [Jargon]. Beograd: igoja tampa.
Bugarski, R. (1975). Lingvistika o oveku. [Linguistics on a man]. Beograd:
igoja tampa.
Bugarski, R. (1996). Jezik i lingvistika. [Language and Linguistics],
Beograd: igoja tampa.
Dragievi, R. (2007). Leksikologija srpskog jezika. [Lexicology of
the Serbian Language]. Beograd: Zavod za udbenike i nastavna
sredstva.
Filipovi, R. (1986). Teorija jezika u kontaktu. Uvod u lingvistiku
jezinih dodira. [Theory of languages in contact. Introduction into
Linguistics of language contacts]. Jugoslavenska akademija znanosti
i umjetnosti, Zagreb: kolska knjiga.
Filipovi, R. (1990). Anglicizmi u hrvatskom ili srpskom jeziku: Porijeklo
- Razvoj Znaenje. [Anglicisms in the Croatian or the Serbian
Language: Origin Devlopment - Meaning]. Zagreb, Jugoslavenska
akademija znanosti i umjetnosti: kolska knjiga. 336-340.
Grevi, M. (2002). O hrvatskim jezinim promjenama devedesetih
godina. [On Croatian linguistics changes during the 1990s]. Forum
41: 514-552.
Grickat, I. (1983). Na standardni jezik kao pratilac optih oblika kulture.
[Our standard language as a mirror of general culture forms]. Zbornik
za filologiju i lingvistiku, XXVI, 2: 8-11.
Hajmz, D. (1980). Etnografija komunikacije. [Ethnography of
communication]. Beograd: Beogradski izdavako-grafiki zavod.
Hansen, B. (1982). Englische Lexikologie. [English Lexicology]. Leipzig:
VEB Verlag Enzyklopdie.
Ivi, M. (1978). Pravci u lingvistici. [Directions in Linguistics]. Ljubljana:
Dravna zaloba Slovenije.
59
Igor Ivanovi
Jutroni-Tihomirovi, D. (1980). Sociolingvistika. [Sociolinguistics].

Argumenti VIII . 4.
Kasirer, E. (1985). Jezik, Filozofija simbolikih oblika. [Language,
Philosophy of symbolic shapes]. Novi Sad: Dnevnik.
Kati, M. (2003). Anglicizmi u jeziku tehnike. [Anglicisms in within the
language of technique]. XLVII Konferencija ETRAN, Herceg Novi,
CD-ROM i knjiga. 241-244.
Kati, M. (2001). O tehnikama prevoenja nekih engleskih termina
energetske elektronike. [On translation techniques of some of the
terms from Energetic Electronics]. 11th International Symposium on
Power Electronics, Novi Sad. 154-157.
Klajn, I. (1967). Strana re ta je to? [Foreign word what is that?].
Zbornik za filologiju i lingvistiku X: 724.
Lali, G., Pani, O. & Pri, T. (2005). Generiki nazivi elektronskih
ureaja u nekim evropskim jezicima: uporedna analiza adaptacije
engleskih uzora. [Generic names of electronic devices in some
European languages: contrastive analysis of English model words
adaptation]. Philologia 3: 19-25.
Melvinger, J. (1984). Leksikologija. [Lexicology]. Osijek: Pedagoki
fakultet sveuilita u Osijeku.
Menac, A. (1997). Morfoloka adaptacija anglicizama u hrvatskom i
ruskom jeziku. [Morphological adaptation of anglicisms in the
Croatian and Russian Language]. Prvi hrvatski slavistiki kongres.
Zbornik radova 1: 303312.
Menac, A., R. Filipovi. (1997). Adaptacija ortografije anglicizama
u hrvatskom i ruskom jeziku: teorija i primjena. [Orthogrphic
adaptation of anglicisms in the Croatian and Russian Language:
theory and application]. Suvremena lingvistika. year 23. issue 12
(number 4344). 6171.
Mihaljevi, M. (2002). Funkcionalni stilovi hrvatskoga (standardnog)
jezika s posebnim obzirom na znanstveno-popularni i personalni
podstil. [Functional styles of the Croatian (standardised) langauge
with special regard to scientific-popular and personal substyle].
Rasprave Instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje 28. 325-343.
Mili, M. (2004). Termini igara loptom u engleskom jeziku i njihovi
60
prevodni ekvivalenti u srpskom. [Terms related to ball games in

the English language and their translation equivalents in Serbian].
Unpublished masters thesis. Novi Sad. Filozofski fakultet.
Muhvi-Dimanovski, V. (1992). Prevedenice jedan oblik neologizama.
[Translated words a form of neologisms]. Rad HAZU 446. 205.
Muhvi-Dimanovski, V. (2000). Neologizmi na razmei jezine otvorenosti
i jezinoga purizma. [Neologisms between language openness and
language purism]. Filologija 4. 495 499.
Muhvi-Dimanovski, V. (2002). New Concepts and New Words; How
Do Languages Cope with the Problem of Neology. Collegium
Antropologicum, vol. 28. 139 146.
Pani-Kavgi, O. (2006). Koliko razumemo nove anglicizme. [How much
do we understand new Anglicisms]. Novi Sad: Zmaj.
Peikan, M. (1970). Leksiko blago naeg jezika i normativni odnos prema
njemu. [Lexical wealth of our language and normative relation
towards it]. Na jezik XVIII: 80-92.
Peikan, M. (1970). Na knjievni jezik na sto godina poslije Vuka. [Our
standard language one hundred years after Vuk]. Beograd: Izdavako
drutvo za srpskohrvatski jezik i knjievnost.
Pri, T. (1997). Semantika i pragmatika rei. [Semantics and pragmatics
of words]. Sremski Karlovci Novi Sad: Izdavaka knjiarnica
Zorana Stojanovia.
Pri, T. (1998). Novi transkripcioni renik engleskih linih imena. [New
transcription dictionary of English personal names]. Novi Sad:
Prometej.
Pri, T. (1999). Sinonimi u teoriji i praksi: isto ali ipak razliito. [Synonyms
in theory and practice: same but different]. Jezik danas 9: 14-20.
Sapir, E. (1921). Language, New York: Harcourt Brace & Co.
ipka, D. (1998). Osnovi leksikologije i srodnih disciplina. [Basics of
Lexicology and related disciplines]. Novi Sad: Matica srpska.
kiljan, D. (1998). Tuice i tuinci. [Foreign words and foreign people].
Interkulturalnost versus rasizam i ksenofobija: 39-44.
Turk, M., and H. Pavleti. (2001). Poluprevedenice jedan oblik
neologizama. [Semi-translated words a form of neologisms].
Zbornik radova 6. 643 649.
61
Igor Ivanovi
Vasi, V., G. Nejgebauer, T. Pri. (2001). Du yu speak anglosrpski? Renik

novijih anglicizama. [Do you speak Angloserbian? Dictionary of
newer anglicisms]. Novi Sad: Zmaj.
Zentella, A., C. (1997). Growing up Bilingual Portorican Children in
New York. Journal of Sociolinguistics 5. 117.
Igor Ivanovi
The EC Questionnaire through

Corpus Linguistics Contrastive Analysis
Summary
In this paper we offer a preliminary analysis of the European Commission
Questionnaire submitted to the Government of Montenegro. The linguistic elements we
found in the original document were compared with the appropriate translation equivalents,
searching for similarities and discrepancies. In this manner we tried to convey part of our
experience related to the European Commission Questionnaire translation process.
Key words: EC Questionnaire, corpus linguistics, contrastive analysis, translation
equivalents
62
Polarizacija diskursnih uesnika u parlamentarnim debatama
Milica Vukovi
Institut za strane jezike
Univerzitet Crne Gore
Polarizacija diskursnih uesnika

u parlamentarnim debatama
Saetak
Politika stvarnost veine drutava je obiljeena polarizacijom, tj. suprotstavljanjem
nas i vas, kao i nas i njih, to je proces koji se moe znaajno rasvijetliti sa
lingvistike take gledita. Cilj ovog rada je da objasni referencijalni menadment koji
uestvuje u graenju polarizacije u parlamentarnom diskursu Crne Gore. Rezultati pokazuju
da je polarizovanost ovog diskursa promjenljiva i da se ostvaruje pomou nekoliko strategija.
Kljune rei: polarizacija, pozicija, suprotstavljanje, upotreba zamjenica,
glagolsko lice, parlamentarna debata
1. Uvod
Polarizacija diskursnih uesnika je opta pojava u politikom
diskursu i odnosi se na izdvajanje pozicija, odnosno, formiranje nekoliko
grupa koje su, po pravilu, suprotstavljene. Na taj nain se politiki diskurs,
a kroz njega i politika stvarnost, gradi kroz opozicije mi protiv vas i mi
protiv njih, to podrazumijeva najmanje tri pozicije. Ono to emo ovdje
nazvati prvom pozicijom izraeno je perspektivom prvog lica jednine i
mnoine, dok se druga i trea pozicija respektivno odnose na perspektivu
drugog i treeg lica. Budui da je parlamentarna rasprava anrovski debata,
deiktiki kontekst diktira veu polarizaciju u pravcu opozicije mi protiv
vas, odnosno oponiranje izmeu prve i druge pozicije.
Promjena stanovita sa kojeg govori politiar vri se ili podsvjesno
ili strateki (Partington, 2003: 63), ali u oba sluaja enkodira ideoloke
pozicije, tj. daje uvid u to da li se politiar istie kao individua ili sebe vidi
kao pripadnika grupe koja obuhvata i publiku. Govorenje iz perspektive
prvog lica jednine je tipino za zapadni sociokulturni kontekst, u kojem se
govornik obino konceptualizuje kao individua (Bull and Fetzer 2008: 277),
63
Milica Vukovi
to sa jedne strane istie politiara i dokazuje njegovu linu ukljuenost (Beard

2000: 45), ali istovremeno i umanjuje jainu argumenata (Beard 2000: 282),
moe da ukae na njegovu egocentrinost (Halmari 2008: 259) i politiaru
tovari breme odgovornosti za izreeno. Govorenje iz perspektive prvog lica
mnoine pomjera linu odgovornost sa individue na anonimniju grupu
(Bull and Fetzer 2008: 281), pojaava validnost izreenog, budui da vie
osoba stoji iza odreene propozicije, i potpomae proces graenja grupnog
identiteta. Sociopsiholoki proces grupne identifikacije podrazumijeva
stvaranje emocionalne privrenosti prema osobama koje se vide kao
pripadnici odreene grupe (Einsink 1997: 7), a u politikom diskurusu,
identifikacija je zapravo ubjeivanje (Allen 2007: 3).
Suprotstavljanje prve i druge pozicije, dakle nas i vas, esto prati pozitivna
samoprezentacija i negativna prezentacija drugih (Van Dijk 1997: 36), koje
Van der Valk (2003: 317) definie kao semantike strategije u politikom diskursu.
Budui da politiki diskurs funkcionie indeksiki (Chilton 2004: 201),
u ovom radu baviemo se nainima na koji se diskursni uesnici polarizuju u
parlamentarnom diskursu Crne Gore. Pokuaemo da izvedemo zakljuke o
tome koliko je polarizacija izraena u ovom diskursu i izdvojimo referencijalne
strategije koje je signaliu, tj. objasnimo referencijalni menadment ovog
diskursa (termin iz Tomlin 1997) koji prati proces polarizacije.
Kada je u pitanju korpus, preuzeli smo u potpunosti zapis sa prvog
dana zasijedanja Skuptine Crne Gore kada je na dnevnom redu bio
predlog Zakona o budetu za 2010. godinu i proirili korpus sa jo dva sata
rasprave koja je odrana drugog dana sjednice. Detalji korpusa slijede:
Parlamentarno zasijedanje
Rasprava
Izvor korpusa
Datum
Trajanje
Broj rijei
Broj tampanih strana
Broj razmjena
Uestvovalo poslanika
esta sjednica drugog redovnog zasijedanja

Rasprava o budetu za kalendarsku 2010. god.
Autorizovani fonografski zapisi sa sjednice1
15.12.2009. i 16.12.2009.
7h 30 Min.
45 435
127
140 (predsjednik i potpredsjednici skuptine: 70; DPS: 33;
SDP: 7; SNP: 10; PZP: 13; Nova: 7)
25
Tabela 1 Detalji korpusa
1
1

64
Preuzeto sa: http://www.skupstina.me/cms/site_data/AKTI%202010-1

FONOGRAFSKI%20ZAPIS%206_sj_2_red_zas_15,16_i%2017_12_2009_.pdf
Metodologija kojom se koristimo pripada analizi diskursa i,

specifinije, analizi politikog diskursa i kritikoj analizi diskursa, a
povremeno se sluimo i metodama korpusne lingvistike.
2. Polarizacija diskursnih uesnika u crnogorskom parlamentu
Analizu zapoinjemo ispitivanjem referencijalnog menadmenta
u parlamentarnom diskursu, budui da zamjenice iscrtavaju mapu
sociopolitikih odnosa koji su implicitni u diskursu (Chilton and Schffner
1997: 216). Kada se analizira samo upotreba zamjenica u funkciji subjekta
u crnogorskim parlamentarnim debatama, dobijamo sljedee rezultate:
Korpus: parlamentarna rasprava o budetu
Zamjenica
Zamjenica u
NF3
u funkciji
SF
SF2
funkciji subjekta
subjekta
ja
118
2,59
mi
119
ti
1
0,02
vi
127
on
19
0,41
oni
33
Tabela 2 Distribucija zamjenica u funkciji subjekta
23
NF
2,61
2,79
0,72
Ono na ta tabela 2 upuuje je dominantna upotreba zamjenice

drugog lica mnoine, koja se koristi za persiranje drugim poslanicima,
pojedinano i kolektivno.
Ovakvi rezultati bi naelno upuivali na visok nivo polarizacije u
crnogorskom parlamentarnom diskursu, budui da najveu uestalost
biljee zamjenice prvog lica, jednine i mnoine, s jedne strane, i zamjenica
drugog lica mnoine, s druge. Meutim, budui da nastavci glagola ve
sami oznaavaju kategoriju lica, zamjenice kao subjekti rjee se koriste
u kombinaciji s linim glagolskim oblicima i, u sluaju da se upotrijebe,
mogu da sugeriu naglaavanje, to je, kako emo vidjeti, est sluaj u
parlamentarnom diskursu.
2
3
SF: sirova frekvencija (engl. raw frequency), tj. ukupan broj pojava rijei u cijelom
korpusu.
NF: normalizovana frekvencija (engl. normalised frequency), tj. ukupan broj
pojave rijei na hiljadu rijei korpusa. Normalizovana frekvencija se koristi kod
poreenja razliitih korpusa.
65
Milica Vukovi
Iz ovih razloga, korpus smo obradili na dodatni nain, kako je

ilustrovano u tabeli 3. U obzir smo uzeli samo one line aktivne glagolske
oblike iji su subjekti animatni (ukljuujui i zamjenice iji su referenti iva
bia, tj. ljudi). Iskljuili smo sve konstrukcije sa neanimatnim subjektima i
pasivne konstrukcije iz razloga to one, po prirodi stvari, ne mogu da prue
relevantne podatke za ispitivanje polarizacije diskursnih uesnika.
Lini glagolski
oblici sa
animatnim
subjektom u:
prvom licu
jednine
drugom licu
jednine
treem licu
jednine
SF
NF
Lini glagolski
oblici sa animatnim
subjektom u:
SF
NF
699
15,38
prvom licu mnoine
887
19,52
0,11
drugom licu mnoine
531
11,68
241
5,30
treem licu mnoine
207
4,55
Tabela 3 Distribucija linih glagolskih oblika sa animatnim subjektom u kategoriji lica
Pokazalo se da se kod analize jezika sa izraenom fleksijom

istraiva ne moe iskljuivo osloniti na prostu frekvenciju zamjenica.
Naime, podaci u dvjema tabelama se u velikoj mjeri razlikuju, a zamjenice
se u kombinaciji sa linim glagolskim oblicima koriste samo u 16,51%
sluajeva, odnosno, otprilike jednom u est sluajeva, to nije dovoljna
uestalost da bi se obezbijedila reprezentativnost rezultata. Zato emo se
u ispitivanju ovog diskursnog fenomena oslanjati i na podatke iz tabele
3. Indeks polarizacije4 u crnogorskom parlamentarnom diskursu je 1,61
(normalizovana frekvencija oblika u prvom licu jednine i mnoine (34,90)
naprema istoj vrijednosti za oblike drugog i treeg lica (21,64)).
Meutim, i rezultati koji se odnose na prostu uestalost zamjenica
bili su indikativni za objanjenje nekih aspekata ovog fenomena, pa emo
se u sljedeem tekstu u ovom radu baviti upravo analizom tih podataka.

66
Na termin. Indeks polarizacije smo zamislili kao odnos zastupljenosti

samopredstavljanja i predstavljanja drugih diskursnih uesnika.
Iako nemamo uporedne podatke koji se odnose na upotrebu zamjenica

iji su referenti ljudi u funkciji subjekta u optem jeziku, vrlo je mogue
da one u njemu biljee i niu uestalost. Pokazalo se da je funkcija ovih
zamjenica, u situacijama kada se one koriste, uglavnom naglaavanje.
Zamjenica ja se obino koristi u kolokacijama sa glagolima vjerovanja
i miljenja u sadanjem vremenu, pri emu nastaju fraze tipa ja mislim, ja
smatram, ja vjerujem i sl., koje unose modalno znaenje u propoziciju. Za
razliku od njihove upotrebe u optem jeziku, gdje najee slue kao izrazi
za ograivanje od odgovornosti i ublaavanje iskaza, u parlamentarnom i
politikom diskursu uopte, ove fraze se koriste uglavnom u svrhu isticanja
autoriteta politiara (Simon-Vanderbergen 1997). Prisustvo zamjenice u
ovim frazama pojaava znaenje i istie govornika:
(1) IVKOVI: Ja mislim da ste Vi, gospodine Lukiu, da je
Vlada pomogla, tano je to, bankarski sektor
Sigurno da bi propozicija iz primjera bila slabija da je iskaz glasio:
Mislim da ste pomogli. Sintagmom ja mislim istie se autoritet
politiara da donosi odreene sudove, a zamjenicom vi naglaava se i
persona primaoca poruke. Ova funkcija naglaavanja koja se ostvaruje
eksplicitnom upotrebom zamjenica u korpusu crnogorske parlamentarne
debate naroito dolazi do izraaja u razmjeni komentara, odnosno
replika. Naime, analiza korpusa je pokazala da rasprave, tj. izlaganja ili
parlamentarni govori, imaju drugaije jezike odlike od replika u korpusu
crnogorskog jezika. Razlike su evidentne do te mjere da moemo govoriti
o dva podanra parlamentarne debate kao anra, tako da emo se u
analizi, tamo gdje je to potrebno, baviti posebno analizom jednog i drugog
podanra.
Distribucija zamjenica koje se eksplicitno navode u kombinaciji s
linim glagolskim oblicima, dakle, varira i to u zavisnosti od podanra.
Ove varijacije je najcjelishodnije grafiki predstaviti, to nam je omoguio
program AntConc 3.2.1. (Anthony 2007), a za prikaz smo izabrali
najfrekventnije zamjenice (ja, mi, vi), koje su i najzaslunije za ostvarivanje
polarizacije:
67
Milica Vukovi
Prikaz 1 Distribucija zamjenice ja
Prikaz 2 Distribucija zamjenice mi
Prikaz 3 Distribucija zamjenice vi
Prikazi ukazuju da postoji odreeno poklapanje kada je u pitanju

eksplicitna upotreba ovih zamjenica. Nai podaci pokazuju da se zamjenica
ja koristi 3,6% ee u replikama nego u raspravama, a uporedni podaci
za zamjenicu mi kreu se u istom pravcu, ukazujui da je njena upotreba u
replikama 2,07% puta ea, dakle dvostruko. Najveu razliku u podacima
zabiljeili smo kod eksplicitne upotrebe zamjenice vi, koja je ak 7,75%
ea u replikama. Intuitivna pretpostavka da e polarizacija biti vie
izraena u replikama je time dokazana. Pomenute zamjenice se u tim
sluajevima koriste da se istaknu autoritet i persona politiara koji govori,
da se politiar zatiti time to e govoriti iz perspektive grupe i istakne
pripadanje grupi, i, najee, da eksplicitno adresira poslanika iz druge
partije kojem upuuje repliku. Prikazi pokazuju slaganje u segmentima
koji se odnose na replike.
Na ovaj nain smo ve izdvojili tri strategije kojima pribjegavaju
politiari prilikom oponiranja. Isticanje autoriteta smo pomenuli kao prvu
strategiju.
Druga je govorenje iz perspektive grupe, gdje mi obino za referenta
ima politiku partiju:
(2) DAMJANOVI: Interesuje me da li planirate da uvaite
ove preporuke, jer ako ne brinemo o Centralnoj banci Crne
Gore mi u SNP-u definitivno brinemo o usklaenosti politike
Centralne banke Crne Gore koja je zaduena za monetarnu
stabilnost itd
68
(3) MEDOJEVI: Sada, praktino, mi ovdje se samo gledamo

kao dvije strane, niti mi moemo da utiemo na njihove
planove, niti moemo da utiemo na to to oni rade
(4) KONJEVI: Mi iz Socijaldemokratske partije ovih dana
smo iznosili jasne primjedbe koje se tiu budeta. Mi smo
svakako razgovarali, ini nam se da je to najkonstruktivniji
metod, sa predstavnicima Ministarstva finansija
(5) BOOVI: Mi emo i danas kao Socijalistika narodna
partija u tom smislu uloiti sav svoj napor
Navedeni primjeri pokazuju da je referent za mi u parlamentu
najee politika partija (ekskluzivno mi), za razliku od drugih anrova
diskursa politike, gdje je referent za mi esto i itava drava i narod (inkluzivno
mi)5. Razlog za to je vjerovatno debatna priroda ovog anra, gdje je moto
najprije mi protiv njih, a tek onda obraanje gledaocima. Ipak, po podacima
koje ovdje imamo, od navedene tri strategije, ova se koristi najmanje. Za
zamjenicu mi se esto kae da je najpolitikija zamjenica, jer se najee
koristi u inkluzivnoj funkciji (politiar + partija + narod). Budui da obraanje
u parlamentu nije direktno obraanje graanima, moe se razumjeti zato
njena uestalost sa ovakvim referentnim znaenjem nije dominantna.
Znaenje ograivanja od odgovornosti je mnogo rjee u crnogorskom
parlamentu. Vidjeli smo da u replikama naroito do izraaja dolazi proces
polarizacije, pa emo crnogorski debatni stil u razmjenama replika odrediti
kao konfrontacioni. U ovom stilu izgleda da nema mnogo mjesta za
ograivanje od odgovornosti, a mi najee ima funkciju isticanja grupe,
dakle politike partije. Vie je asertivnosti nego okolianja, to je i u skladu
sa naom ocjenom da je diskurs crnogorske politike uglavnom zasnovan
na polarizaciji, tj. isticanju razlika. U ovakvim situacijama do izraaja
dolazi graenje identiteta grupe, to, kao to smo vidjeli, poslanici izvode
na partijskom nivou, ali vjerovatno postoji i namjera da se polarizacija
5
Ovdje ipak moramo napomenuti da su nae analize pokazale da pozicione snage

uglavnom koriste inkluzivno mi, za razliku od opozicionih, koje najee koriste
ovu zamjenicu ekskluzivno.
69
Milica Vukovi
iz parlamenta preslika i na politiku stvarnost uopte. Mogue je da i u

tome treba traiti razlog to graani esto u svom politikom odreenju
koriste odrednice pripadnitva nekoj partiji, a ne stavovima, to esto vodi
do toga se ne odnose kritiki prema politici pojedinaca, ve prihvataju sve
to dolazi iz odreene grupacije.
Ukoliko se zamjenica ja, koja je u replikama najee izraz linog
autoriteta, i zamjenica mi, kao izraz kolektivnog identiteta, shvate kao
jedna strana u polarizovanom diskursu, onda je perspektiva ove strane
5,67 puta izraenija u replikama (sabrali smo rezultate koji se pojedinano
odnose na ove dvije zamjenice). Na drugoj je grupa koja se oznaava sa
vi, koja pokriva obraanje i pojedincu i grupi, ija je eksplicitna upotreba
7,75 puta ea u replikama.
Zamjenica ti se direktno pominje samo jednom u cijelom korpusu i
to u citatu poslovice. Dakle, kodovi etikecije i utivosti se naelno potuju
u crnogorskom parlamentu.
Referent za vi moe biti i jedan poslanik, a esto oznaava i
cijelu politiku partiju. Debatni stil je vie konfrontacioni ukoliko je
njena uestalost vea, jer se njenim eksplicitnim pominjanjem insinuira
odgovornost primaoca poruke. Sadraji sa kojima se ova zamjenica nalazi
u konkordancama su obino optuujui. Ipak, najee se kritikuju stavovi
i kritika je esto neodreena (6, 7, 8):

(6) LUKI: Dakle, Vi imate problem sami sa sobom i prvo se
opredijelite ta je to politika koju vi zagovarate
(7) MEDOJEVI: Kada doete u takvu situaciju, Vi nemate
puno rjeenja, kao to ministar Luki, znam, vrlo mu je
nezgodno situacija, i ja vjerujem da se on nalazi na najteem i
najgorem moguem mjestu u Crnoj Gori
(8) PINJATIS: Naravno, Vi priate ovdje istu priu godinama
koju priaju vai politiki lideri.
(9) LABUDOVI: Ja se ba ivo pitam na osnovu ega Vi tako
transparentno ispoljavate taj optimizam kad ga ne ispoljava ni
onaj koji je sainio ovaj budetski predlog?...
70
(10) MILI: nee valjda biti svih ovih godina govore poslanici
opozicije ukazuju na probleme ne trebamo Vi zovite to
vanredne penzije - ja ih zovem one penzije koje su otete od
onih koji su ih zasluili u prethodnom periodu
Kritikovanje stavova, miljenja i vjerovanja kreira manju opasnost
po lice, odnosno manji je prijetei in za primaoca poruke, kao i u
sluajevima gdje je kritika neodreena (Vi imate problem, Vi nemate
rjeenja i Vi priate istu priu).
Dakle, zakljuak je da to se vie zamjenica eksplicitno koristi,
to je konfrontiranje jae, odnosno okraj ei. Primijeeno je i da
vea prijetnja licu u jednoj replici zauzvrat ima za posljedicu i vie
izraenih prijeteih inova u odgovoru na repliku, tj. poslanici se od
napada brane napadom, odnosno ugroavaju oponenta. Vjerovatno se
ova taktika pokazala uspjenijom u politici, pa i sam Lejkof preporuuje
kao produktivniju strategiju igranja napada, ne odbrane (Lakoff 2004:
33). Ovu situaciju ilustrovaemo na primjeru razmjene replika poslanika
Lukia, predlagaa budeta i poslanika opozicije Medojevia, gdje je u
jednoj razmjeni replika od 1452 rijei, odnosno oko 3% cijelog korpusa,
zabiljeeno ak 43 direktno pomenutih zamjenica u funkciji subjekta,
odnosno 10,31% svih takvih zamjenica u korpusu:
(11)

LUKI: Vi imate problem sami sa sobom

Vi kao partija imate problem
To za to se vi zalaete je zaista neto to u Evropi ne
moete pronai
Ja se zalaem za konzistentan poreski okvir koji ne treba
da zavisi od toga kako vjetar duva ili kako ste se Vi probudili
jedno jutro
Vi zamajavate javnost
Mi smo definisali okvir koji je potpuno zadovoljavajui
MEDOJEVI: Vi bjeite sa strune rasprave
Mi govorimo o graanima Crne Gore, a Vi govorite o
eliti sa kojom se vjerovatno druite
71
Milica Vukovi
Vi govorite da smo odbijeni, objavite to, a ja Vam kaem

da govorite ortodoksnu neistinu
Mi se zalaemo da se oporezuju bogati
Vi ste uradili kontra
Vi to ne elite, bjeite od realnog sektora
Vi ne znate koliki e prihodi biti
Distribucija zamjenica zavisi od konteksta, kao to vidimo. U jednoj
razmjeni replika moe biti mnogo vie zamjenica nego u izlaganjima, zato
to je proces oponiranja, tj. polarizacije prisutniji. Ovu tezu potvrujemo
i podatkom da je u uvodnom izlaganju Lukia duine 2799 rijei, to je
praktino etiri puta due od njegove replike koju smo ovdje naveli, direktno
spomenuta samo jedna zamjenica u funkciji subjekta. U ovoj replici ta
brojka je 20. Razlika je manje drastina kada se uporede zamjenice koje
je u svom izlaganju upotrijebio poslanik Medojevi. Naime, u izlaganju
koje je bilo dva puta due od njegove replike (1774 rijei), upotrijebljeno
je dva puta manje zamjenica u funkciji subjekta. Osim to se potvruje
prethodna teza o nejednakoj distribuciji polarizacije u debati, ovaj podatak
nas navodi i na zakljuak da su diskursi odreenih politiara vie ili manje
polarizovani.
Vratiemo se na tabele koje se odnose na prisustvo zamjenica
u funkciji subjekta i uestalost linih glagolskih oblika u kombinaciji
sa animatnim subjektima, s tim to smo ih ovdje, radi boljeg pregleda,
procentualno izrazili:
Ukupno zamjenica u
funkciji subjekta
ja
ti
on/a
mi
vi
oni
417
118
19
119
127
33
100%
28,29%
0,24%
4,55%
28,53%
30,35%
7,91%
Tabela 4 Zamjenice u funkciji subjekta
72
Lini
glagolski
oblici sa
animatnim
subjektom u:
2570
100%

1. l.
jed.
2.l.
jed.
3.l.
jed.
1.l.
mn.
2.l.
mn.
3.l.
mn.
699
241
887
531
207
27,19%
0,19%
9,38%
34,51%
20,66%
8,05%
Tabela 5 Distribucija glagolskih oblika sa animatnim subjektom u kategoriji lica
Kao to smo ranije pomenuli, fenomen polarizacije u crnogorskom

parlamentu ne bismo mogli odrediti samo na osnovu distribucije zamjenica.
Prvo to pada u oi je da je najea eksplicitno pomenuta zamjenica
vi (tabela 4), ali da poslanici u parlamentu uglavnom govore iz perspektive
mi (tabela 5). Meutim, podaci u tabelama nisu u suprotnosti. Direktno
pomenute zamjenice u funkciji subjekta su odlika konfrontacionih djelova
debate, u kojima je, kako smo vidjeli, mnogo vea zastupljenost zamjenice
vi. Tabela 4 je dakle reprezentativna uglavnom za one djelove debate u
kojima je polarizacija vie izraena, to su obino replike, zbog ega
rezultati u potpunosti ne odgovaraju rezultatima iz tabele 5. Vjerujemo da
je tabela glagolskih oblika sa animatnim subjektom reprezentativnija za
cjelokupni korpus, u kojem su izlaganja dobila mnogo veu minutau u
odnosu na replike. Tako je dominantna perspektiva diskursa crnogorskog
parlamenta perspektiva prvog lica mnoine.
3. Rezime i zakljuak
U procesu polarizacije u crnogorskom parlamentu definiu se tri
pozicije. Politiki diskurs, a kroz njega i politika stvarnost, gradi se kroz
opozicije mi protiv vas i mi protiv njih, pri emu je ovaj prvi tip opozicije
mnogo vie istaknut zbog prostornog i deiktikog konteksta debate i
direktne upuenosti poslanikih grupa jednih na druge.
Dio korpusa koji se odnosi na raspravu o budetu u crnogorskom
parlamentu obradili smo na dva naina. S jedne strane smo se bavili
upotrebom zamjenica, a s druge ispitivali line glagolske oblike u aktivu
73
Milica Vukovi
iji su subjekti animatni. Razlog za to je to lini glagolski oblici izraavaju

kategoriju lica, pri emu subjekat nije uvijek potreban (naa analiza je
pokazala da se animatni subjekat sa linim glagolskim oblicima javlja samo
jednom u est sluajeva). Bavili smo se iskljuivo animatnim oblicima
zato to samo takvi podaci mogu biti relevantni za ispitivanje polarizacije
diskursnih uesnika. Podaci dobijeni na ova dva naina se razlikuju, pa
je tako najee upotrebljavana zamjenica vi, dok je najfrekventnije lice
glagolskog oblika prvo lice mnoine. Zakljuili smo da rezultati nisu
protivurjeni, ve da su podaci o upotrebi zamjenica reprezentativniji za
replike, odnosno one djelove zasijedanja u kojima dolazi do veeg stepena
konfrontacije i u kojima je polarizacija vie izraena.
Crnogorski debatni stil oznaili smo kao konfrontacioni, sa veoma
izraenom polarizacijom i rjeim pokuajima da se poslanici ograde od
odgovornosti. Vie je asertivnosti nego okolianja, to je i u skladu sa
naom ocjenom da je diskurs crnogorske politike uglavnom zasnovan na
polarizaciji, tj. isticanju razlika. U ovakvim situacijama do izraaja dolazi
graenje grupnog identiteta, to poslanici izvode na partijskom nivou, ali
vjerovatno da postoji i namjera da se polarizacija iz parlamenta preslika
i na politiku stvarnost uopte. Mogue je da zbog toga graani esto u
svom politikom odreenju koriste odrednice pripadnitva odreenoj
partiji, a ne stavovima, to esto vodi do toga se kritiki ne odnose prema
politici pojedinaca, ve prihvataju sve to dolazi iz odreene grupacije.
Pokazalo se da replike i govori imaju drugaije jezike karakteristike i da
se zapravo moe govoriti o dva podanra parlamentarne debate kao anra.
Analizirajui upotrebu zamjenica doli smo do rezultata da se zamjenice
koriste vie u replikama nego u izlaganjima. Tako se zamjenica ja koristi
3,6% ee u replikama nego u govorima, a uporedni podaci za zamjenicu
mi kreu se u istom pravcu, ukazujui da je njena upotreba u replikama
2,07% puta ea, dakle dvostruko. Najveu razliku u podacima zabiljeili
smo kod eksplicitne upotrebe zamjenice vi, koja je ak 7,75% ea u
replikama. Pomenute zamjenice se u tim sluajevima koriste da se istakne
autoritet i persona politiara koji govori, da se zatiti time to e govoriti
iz perspektive grupe i istakne pripadanje grupi, i, najee, da eksplicitno
adresira poslanika iz druge partije kojem upuuje repliku. Pokazalo se da
to se vie zamjenica koristi, to je konfrontiranje jae, odnosno okraj
74
ei. Primijeeno je i da vea prijetnja licu u jednoj replici zauzvrat ima

za posljedicu i vie izraenih prijeteih inova u odgovoru na repliku, tj.
da se poslanici od napada brane napadom.
Lista referenci:
Beard, A. (2000). The Language of Politics. London and New York:
Routeledge.
Chilton, P. (2004). Analysing Political Discourse. London & New York:
Routeledge.
Chilton, P. & Schffner, C. (1997). Discourse and Politics. In Discourse
as Social Interaction - Discourse Studies: A Multidisciplinary
Introduction (Van Dijk, ed.), London/Thousand Oaks/New Delhi:
Sage Publications, 206-230.
Ensink, T.(1997). The Footing of a Royal Address: An Analysis of
Representativeness in Political Speech, Exemplified in Queen
Beatrixs Address to the Knesset on March 28, 1995. In: Analysing
Political Speech (Schffner, C., ed.). Clevedon, Philadelphia,
Toronto, Sydney, Johannesburg: Multilingual Matters LTD, 5-32.
Fetzer, A. & Bull, P. (2008). Well, I Answer It by Simply Inviting You to
Look at the Evidence: The Strategic Use of Pronouns in Political
Interviews. Journal of Language and Politics 7(2): 271-289.
Fetzer, A. (2008). And I Think That Is a Very Straightforward Way of
Dealing With It : The Communicative Function of Cognitive Verbs
in Political Discourse. Journal of Language and Social Psychology,
27(4): 384-396.
Halmari, H. (2008). On the Language of the Clinton-Dole Presidential
Campaign Debates: General Tendencies and Successful Strategies.
Journal of Language and Politics 7 (2): 247-270.
Lakoff, G. (2004). Dont Think of an Elephant. Vermont: Chelsea Green
Publishing Company.
Partington, A. (2003). The Linguistics of Political Argument. London:
Routledge.
Simon-Vandenbergen, A. (1997). Meanings of I think: a study based on
75
Milica Vukovi
parallel corpora. Quarterly Newsletter of the Contrastive Grammar

Research Group of the University of Gent 10. Dostupno na: http://
www.contragram.ugent.be/index.php?id=20&type=content&anchor
=THINK#THINK
Simon-Vanderbergen, A. (2001). The Functions of I Think in Political
Discourse. International Journal of Applied Linguistics 10(1), 41-63.
Tomlin, R. et al. (1997). Discourse Semantics. In Discourse as Structure
and Process (Van Dijk, T., ed.)- London/Thousand Oaks/New Delhi:
Sage Publications, 63-111.
Van Der Valk, I. (2003). Right-Wing Parliamentary Discourse on
Immigration in France. Discourse and Society 14 (3): 309-348.
Van Dijk, T. (1997). Political Discourse and Racism. Describing Others in
Western Parliaments. In: The Language and Politics of Exclusion,
Others in DiscourseRiggins, S., ed.). Thousand Oaks, CA: Sage, 31-64.
Weizman, E. (2003). News Interviews on Israeli Television: Normative
Expectations and Discourse Norms. Dialogue Analysis (Stati, S. and
Bondi, M., eds.). Tuebingen: Niemeyer, 383-394.
Milica Vukovi
Polarisation between Discourse Participants in

Parliamentary Debates
Summary
Polarisation between discourse participants, a common phenomenon in political
discourse, refers to the process whereby several conflicting positions, i.e. groups are
established. Political reality, constructed through political discourse, is thus marked by
the opposition between us and you, as well as us and them. This paper explains
the referential management producing polarisation in the parliamentary discourse of
Montenegro. The results point to the fact that polarisation fluctuates in this discourse and
that it is reproduced using a number of strategies.
76

of electrical engineering and the discourse of medicine
Milo D. uri
Faculty of Electrical Engineering
University of Belgrade
English and French multi-constituent compounds

in the discourse of electrical engineering and
the discourse of medicine
Summary
Taking into account some general definitions of compounds found in linguistic
literature and their frequent syntactic features (such as fixed order and recursiveness),
we have analyzed and investigated semantic compositionality, prosody and some other
features pertaining to these linguistic phenomena. Furthermore, we have pointed out
the possibility of implementing certain criteria in connection with the distribution of
compound constituents. It has been pointed out that distributional evidence is applicable
for English and French multi-constituent compounds. Moreover, distribution is used as
an indicator of lexical integrity of these linguistic items. Apart from fairly clear cases,
by way of illustration, different examples of English and French multi-constituent
compounds, taken from specialized discourses of electrical engineering and medicine,
have been examined and certain results have been presented.
Key Words: Multi-Constituent Compounds, English, French, Discourse of
Electrical Engineering, Discourse of Medicine, Fixed Order, Recursiveness, Distributional
Evidence, Semantic Compositionality.
1. Introductory Remarks
Generally speaking, it seems that English and French multiconstituent compounds have been studied less than binary compounds (i.e.
two-constituent compounds) in linguistic literature. When these multiconstituent compounds are discussed, that mainly occurs as a sort of brief
mentioning after an elaborate description of two-constituent compounds.
As a consequence of such traditional approaches, multi-constituent
compounds have been imprecisely determined, fuzzily established and
remained an unstable category. Moreover, these items have not been
77
Milo D. uri
studied so often in the specific discoursal contexts. Since both English and
French manifest a wealth in the number and variety of multi-constituent
compound constructions, primarily in specific discourses, we have decided
to analyze multi-constituent compounds in two specific discourses, that of
electrical engineering and of medicine.
2. The General Definitions of Compounds
in Linguistic Literature
Many linguists agree that compounding is a highly productive
process, and some of them even claim that compounding is a primary
source of new vocabulary [my emphasis added] (Lardiere 2006: 77).
More recently, the process of compounding has been delimited by some
authors as [] the concatenation of two (or more) lexemes to form a
single new lexeme and is [] a good example of a derivational process
because compounding always results in the creation of a new lexeme
(Lardiere 2006: 77). However, there are linguists who, for example, claim
that compounding differs from derivation in a way that is straightforward
and traditional: it consists in the combination of (two or more) existing
words into a new word, while derivation consists in the application of a
word formation rule to a single existing word. (Anderson 1989: 187).
In the past few decades or so, compounds have been classified in
linguistic literature under different labels, such as: complex compounds
(Clark et al. 1986), complex structures, multiword lexical units, complex
lexemes, to name just a few. However, a considerable number of authors
use the term complex word (e.g. Adams 2001, Assink and Sandra 2003)
as a kind of a convenient cover term. The main reason for this variety of
terms used in linguistic literature might be the fact that even though typical
compounds, or the most frequent compounds in general language are
two-constituent compounds. The authors are, nevertheless, aware of the
existence of multi-constituent compounds and, therefore, look for some
flexibility in terminology as well.
Many authors simply do not define compounds in terms of the
precise number of constituents/elements, but rather define them either as
[] words that contain more than one lexical morpheme (Napoli 1996:
78

229), or as [] derived form[s] resulting from the combination of two or

more lexemes (Aronoff and Fudeman 2005: 236).
Some linguists claim that [t]here is no theoretical limit to the
lengths of compounds because the process of forming compounds can feed
itself ad infinitum: a compound noun is itself a noun and can be subject to
further compounding (Radford et al. 1999: 171-172). Also, Fromkin and
Rodman (1983: 121) assert that [n]ew words may be formed by stringing
together other words to create compound words. There is almost no limit
on the kinds of combinations that occur [].
Several questions can be posed in connection with multi-constituent
compounds then. Do they share typical syntactic, semantic and phonological
features which are generally ascribed to two-constituent constructions? In
the following sections of our paper, we shall try to present certain similarities
and differences between two- and multi-constituent compounds.
3. Fixed Order and Recursiveness of Compound Constituents
While discussing syntactic features of compounds, many linguists
take into consideration the following: the fixed order of elements/
constituents within a compound and recursiveness.
It has been noted in linguistic literature that the main difference
between compounds and noun phrases is explained by fixed order
of elements in a compound as opposed to the relative flexibility of
constituents in a noun phrase. Here we shall quote two French linguists
who assert that [c]hacun des termes peut avoir ailleurs dautres sens,
mais leur groupement dans un ordre fixe donne un sens unique (Dubois
et Lagane 2004: 227). The quoted linguists claim that ces mots composs
se prsentent avec un certain nombre de particularits syntaxiques et ils
correspondent plusieurs types de construction (Dubois et Lagane, 2004:
227).
Another syntactic feature of compounds, which is mentioned in the
literature on the subject, is recursiveness. Namely, according to Radford et
al. (1999: 171) it is possible to form compounds out of compounds. For
example, there is a compound which they quote: finance committee. And
this compound can be further expanded into multi-constituent units such
79
Milo D. uri
as: finance committee secretary, finance committee secretary election,

finance committee secretary election scandal, etc. The similar example is
provided by Donna Lardiere (2006: 77) who quotes the compound toenail
clipper, and then goes on to expand it into the following units: toenail
clipper accident, toenail clipper accident insurance, toenail clipper
accident insurance company, toenail clipper accident insurance company
employee, toenail clipper accident insurance company employee benefits,
etc.
Some of the above examples of multi-constituent compounds require
further analysis. Are finance committee secretary election scandal and
toenail clipper accident insurance company employee benefits compound
words or syntactic phrases? For example, Donna Lardiere (2006: 77) states
that [e]veryone seems to agree that toenail is a word and even toenail
clipper still seems pretty wordlike, and then, quite correctly, poses the
following question: Is there some definable point at which complex words
lose their wordhood status and become syntactic phrase?
Even though this question seems to be a reasonable one, there can
be found further arguments in linguistic literature confirming the fixation
of constituents within multi-constituent compounds. For example, multiconstituent units, such as: moteur combustion externe, racteur eau
pressurise are compounds rather than phrases, because the prepositions
within these compounds have undergone the process of grammaticalization.
If we compare French examples with English examples, we shall find out
that many English examples have French semantic equivalents whose
structure includes certain grammaticalized prepositions. Some authors
even claim that la grammaticalisation des prpositions sexplique elle
aussi par la prfrence du franais pour le plan de lentendement (Vinay
et Darbelnet 1963: 154). Their examples are the following: the entrance
to the subway = lentre du mtro, a mistake in grammar = une faute de
grammaire, the man in the iron mask = lhomme au masque de fer.
Fixed order of constituents and recursiveness of compounds can be
illustrated by many examples from English and French specific discourses,
those of electrical engineering and medicine. We shall illustrate this with
three- and four-constituent compounds in such contexts.
For instance, in English medical discourse we find the example of
80

a three-constituent compound, such as: cumulative trauma disorder. We

cannot change the order of constituents. In other words, we cannot say
*trauma cumulative disorder, nor can we say *disorder trauma cumulative.
And now the example of four-constituent compound: functional magnetic
resonance imaging whose order of constituents cannot be reordered into
*magnetic resonance imaging functional, or *resonance magnetic imaging
functional, and so on.
The example illustrating the fixed order of constituents in French
medical discourse is the three-constituent compound dfibrillateur
automatique implantable which cannot be reordered into *implantable
dfibrillateur automatique, or *automatique implantable dfibrillateur.
The example of a four-constituent compound is tachycardie ventriculaire
polymorphe catcholergique which cannot be reordered into *tachycardie
polymorphe catcholergique ventriculaire, or *tachycardie catcholergique
polymorphe ventriculaire.
The same rule of fixed order of constituents is applied in English
electrical engineering discourse for the three-constituent compound diode
bridge rectifier, which cannot be reordered into *bridge rectifier diode, or
*rectifier diode bridge. And an example of four-constituent compound is
high voltage direct current, which cannot be reordered into *direct current
high voltage, or *direct high voltage current.
In French electrical engineering discourse we find examples, such
as the three-constituent compound densit dtats lectroniques, thus it
cannot be assigned a new order, so the following items are unacceptable:
*tats lectroniques densit, or *lectroniques densit tats. Also, the fourconstituent compound redresseur simple alternance command cannot be
transformed into *alternance command redresseur simple or into *simple
alternance command redresseur.
As regards recursiveness, we might say that sometimes structural
ambiguity grows exponentially upon expansion of constituents. Despite
that, specialized discourses abound in examples of recursively applied
compounding.
An example of recursiveness in English medical discourse can be
illustrated by means of the following: diagnostic procedure, diagnostic
procedure expert, diagnostic procedure expert software, diagnostic
81
Milo D. uri
procedure expert software system, diagnostic procedure expert software

system analyst. An example in French medical discourse is illustrated
by: syndrome de dtresse, syndrome de dtresse respiratoire, syndrome
de dtresse respiratoire aigu, syndrome de dtresse respiratoire aigu
de ladulte, syndrome de dtresse respiratoire aigu de ladulte posttransfusionnel.
In English electrical engineering discourse we find the following:
noise amplitude, noise amplitude modulation, laser noise amplitude
modulation, laser noise amplitude modulation discovery, laser noise
amplitude modulation discovery software. In French electrical engineering
discourse: forme donde, forme donde de la tension, forme donde de la
tension aux bornes de la tension, forme donde de la tension aux bornes
de la tension de la rsistance, forme donde de la tension aux bornes de la
tension de la rsistance de charge.
Examples such as these can be easily found in specialized discourses
of medicine and electrical engineering. However, the syntactic links
and semantic relations between such compounds growing in number of
constituents are not always easily determined. For example, the threeconstituent compound noise amplitude modulation means a sort of
modulation in connection with noise amplitude. Then, having added a
fourth constituent (laser), it becomes the four-constituent compound
laser noise amplitude modulation, whose interpretation of meaning goes
like this: this is a type of modulation in connection with noise amplitude
generated by some sort of laser. Then, if we fill an additional slot with
the item discovery, we get laser noise amplitude modulation discovery.
It is a detection of a type of noise amplitude modulation, which has to do
something with lasers, and so on.
In French we find a two-constituent compound forme donde which
is expanded into forme donde de la tension, and the meaning is a form of
a wave caused by tension. Then, if we further expand the compound into
forme donde de la tension aux bornes, we get the additional meaning:
waveform of the voltage across the voltage. Then, if we further expand
the compound into forme donde de la tension aux bornes de la tension
de la rsistance, we get the meaning: waveform of the voltage across the
voltage resistance. And, finally, if we expand it even further into: forme
donde de la tension aux bornes de la tension de la rsistance de charge,
82

we get the meaning: waveform of the voltage across the voltage resistance
of the load resistor, and so on.
Paraphrasing can here be a practical and useful strategy that can
assist in the retrieval of the implicit meaning, implicit prepositions,
implicit relative pronouns or any other syntactic device which can explain
the meaning and derivation of the given compound. And it is often used in
linguistic literature as analytical device. However, further investigation of
the syntactic links and semantic relations remains yet to be done.
4. Semantic Compositionality in Multi-Constituent Compounds
Although a compound is supposed to be one lexical item, created to
have a specific, unique but generally compositional meaning, this is often
not the case. We must bear in mind that [t]he semantic bridge can also
be vague, and often extraordinarily indirect, with compounds, especially
compounds formed by the joining together of two or more nouns (Leech
1977: 221). But, soon after that, Leech moves on to assert that:
[] for many compounds X-Y it seems as if the most
general rule X which-has-something-to-do with Y is the
only one broad enough to include all the idiosyncratic
readings that are possible. (Leech 1977: 221).
This broad delimitation is supposed to account for the meaning of
the following compounds from general English, such as: hunger strike,
gunboat diplomacy, shotgun wedding? The lexeme hunger strike is not
so transparent, and it means a refusal to eat for a long time, usually by
a prisoner protesting against something, gunboat diplomacy means the
threat by one country to use military power against another in order to make
it agree to something, while shotgun wedding means wedding which
results from the brides fathers threatening the prospective bridegroom
with a shotgun.
We also include an example put forward by Napoli (1996: 234):
leg man. The question to be answered is: How might we account for the
meaning of the general English compound leg man? We can include the
83
Milo D. uri
following meanings: 1. a man who makes the table legs at a furniture

factory, 2. a pirate with a peg leg, 3. a boy who prefers a drumstick at a
chicken dinner, or even 4. a casting director who chooses dancers by their
legs, and so on. In order to determine the relevant meaning, it is obvious
that we need to look for help from the pragmatic meaning derived from the
context (i.e. discourse)
The same idea of compositionality can be applied to multi-constituent
compounds, most of which have transparent, compositional meaning, and
those that are non-transparent, or non-compositional.
Let us see now some examples from English and French discourse of
electrical engineering. The English compound electric power distribution
is transparent and fully compositional, because we can reconstruct the
meaning of it. It is a sort of distribution of electric power. The French
compound rseau de distribution lectrique is also transparent and fully
compositional, because we can reconstruct the meaning of it: it is a type of
rseau, which is used pour la distribution qui est lectrique.
In medical discourse we find examples, such as the English compound
chronic renal disease, which is fully compositional, because it is possible
to guess the meaning namely, it is a type of chronic disease which has
to do something with kidneys. The French compound insuffisance rnale
chronique is also fully transparent and compositional, because we see that
it is a sort of disease which is chronique and which is rnale.
However, there are examples both from medical and electrical
engineering discourse which are far from being semantically transparent.
In other words, they are not compositional. The lexeme master slave
system is not compositional, unless someone knows perfectly the context
from which it has been taken. Namely, this semantic unit does not have
anything to do with masters and slaves in the form of human beings, but
rather refers to the specific technology which has unidirectional control
over one or more other device. The French equivalent, technologie matre
esclave, is not the technology the functionality of which is enabled by
some slaves and their masters, but rather, it is a type of technology in
which control goes in both directions.
84

5. Prosody of Multi-Constituent Compounds

Regarding the phonological characteristics of compounds, it is
well-known that at least for the English language, one general rule has
been proposed: a compound has one primary stress (on the first constituent
usually) as opposed to a phrase in which we can have two primary stresses
on both constituents. In textbooks and general morphology studies this rule
is usually illustrated by two-constituent compounds (binary compounds),
the most famous example of which is blackbird, for which it is claimed
that if the second constituent is stressed, it is a noun phrase, whereas if the
first constituent is stressed, then it is a compound.
However, this criterion has proved problematic in different ways, so
that it has received considerable criticism. We mention here characteristic
examples provided by Aronoff and Fudeman (2005: 38): ginger ale and
chicken salad. They state that the general rule is Say them aloud. If you
say gnger ale, then it is a compound for you. If you say ginger le, it
is a phrase. But they claim that it is rather unimportant whether we put
stress on the first or on the second constituent, in other words, whether
it is pronounced as: ginger %ale or %ginger ale, native speakers will
understand the concept that is being referred to in only one way, that ginger
ale is a sort of beer. The proposed distinction between the first or second
element stress, as proposed in the linguistic literature, has been questioned
by some experimental research as well (for example, Vogel and Raimy
2002, or OGrady 2007, to name a few).
However, when it comes to stress in multi-constituent compounds,
there seems to be only the possibility of saying that within a compound we
generally would not expect more than one primary stress. For example, if
we take into account computer %experts %system, we see that the pattern
follows normal rules. There is a primary stress ( computer), a secondary
one (%experts) and even a tertiary one (%ystem).
Yet, it cannot be easily used to distinguish multi-constituent
compounds from noun phrases, so that it is possible that some other
prosodic features, such as the tempo of the pronunciation of the compound,
could be found to be shorter in specialized discourses when compared to a
noun phrase (Polovina and uri 2011). But this demands further research.
85
Milo D. uri
Bearing in mind the fact that prosody cannot be easily applied to

multi-constituent compounds, and that semantic compositionality and
syntactic combinatorics cannot sufficiently account for these phenomena,
next, we introduce distributional features of multi-constituent compounds
as proposed by Aronoff and Fudeman which, as we shall show next, seem
to best cover our efforts to delimit multi-constituent compounds.
6. Distributional Evidence for Multi-Constituent Compounds
The most consistent linguistic evidence that multi-constituent
compounds can be treated as such we derive from the work of Mark
Aronoff and Kirsten Fudeman (2005: 106-107). It is based on syntactic
behaviour of these compounds and conforms with the ideas of fixed order
of constituents within a compound on the one hand, and on the other hand,
does not oppose different semantic and phonological criteria. The lexical
integrity, which we interpreted according to Aronoff and Fudeman (2005),
is shown by the following:
1. If the distribution of a multi-constituent compound matches
the distribution of any other noun, then this multi-constituent
compound is a compound. The test is the following: If we can
insert the given multi-constituent compound into phrases like [a
good + multi-constituent compound] which is analogical to [a
good + N], or if we can insert it into a phrase whose structure is
[multi-constituent compound + for hire] (analogical with [N +
for hire]), then the multi-constituent compound in question is a
compound par excellence.
2. If a multi-constituent compound behaves as a single unit for the
purposes of wh-movement, then it has its own lexical integrity.
Hence, the given multi-constituent compound is a compound.
3. If the given multi-constituent compound possesses the lexical
integrity, then a modifier cannot be placed in order to modify
such a unit.
86

We shall apply these criteria to some examples from my corpus.

First, let us see the semantic unit optically pumped solid-state laser.
Can we put that unit in a syntactic environment like [a good + N]? I
bought a good optically pumped solid-state laser. We see that it behaves
perfectly normally in terms of the English syntax. Can we say [N + for
hire]? Optically pumped solid-state laser for hire. We see that it is also
syntactically well-formed.
The wh-movement for this lexical item also supports its status as a
lexical item:
Speaker A: Which solid-state laser did you see?
Speaker B: *The optically pumped one.
Speaker A: Which laser did you see?
Speaker B: *The optically pumped solid-state one.
Finally, we can apply the third test. Can we place a modifier very in this
example *a very optically pumped solid-state laser? The answer is negative.
Having passed satisfactorily and successfully all three tests, we can
say for this lexical item, optically pumped solid-state laser, that it is a
multi-constituent compound construction par excellence.
For French, which has head-initial compounds (as opposed to English
compounds which are head-final), we shall use the lexical item diagramme
logarithmique amplitude phase as illustration. Can we put this unit into a
syntactic environment such as: [un bon/une bonne + N], in other words,
can we say Jai achet un bon diagramme logarithmique amplitude phase?
The answer is positive. So, we see that this unit displays normal behaviour
in terms of the French syntax. Now, can we say [N + louer]? Diagramme
logarithmique amplitude phase louer. We see that it functions a wellformed French multi-constituent compound within the context.
The same multi-constituent compound (diagramme logarithmique
amplitude phase) is verified by the second test as well:
Speaker A: Quel amplitude phase as-tu vu?
Speaker B: *diagramme logarithmique un.
Speaker A: Quel phase as-tu vu?
Speaker B: *diagramme logarithmique amplitude un.
87
Milo D. uri
Finally, we shall apply the third test. Can we place a modifier trs
in this example un trs diagramme logarithmique amplitude phase? The
answer is negative.
Having passed satisfactorily and successfully all three tests, this
lexical item, diagramme logarithmique amplitude phase, has confirmed
that it is a multi-constituent compound construction.
7. Concluding Remarks
Multi-constituent compounds are very important part of medical
English and French today, as well as electrical engineering English and
French. The idea of condensing the information, which would normally
be expressed in a clause or even in a sentence, has found a fertile ground
in medical and electrical engineering terminology and languages,
simultaneously supporting the need for language economy which exists
in these two discourses. It goes without saying that the continuous process
of research and improvement, which characterizes medical and technical
sciences, causes the creation of new multi-constituent compounds,
sometimes almost on a monthly basis. Bearing that in mind, it should also
be stressed that their correct interpretation and understanding sometimes
become very ambiguous and difficult.
In this paper it has been claimed that the interpretation of English and
French multi-constituent compounds in medical and electrical engineering
discourses is not something which can be done easily, but rather, it is a
procedure including certain theoretical assumptions and practical testing.
Some of the features of compounding as the process of creation
of new words and compounds as the results of that process conform
more easily to some well-established features of typical two-constituent
compounds, especially when it comes to syntactic, distributional criteria.
Semantic compositionality can also be invoked in many cases, but as the
number of constituents grows it becomes more difficult to decompose
the meaning, as illustrated in our paper with the examples taken from
the specialized discourses of medicine and electrical engineering.
Phonological aspect, especially assignment of stress, is not easily applied
and does not differentiate multi-constituent compounds from noun phrases.
Multi-constituent compounds obviously need further investigation since
88

most linguists agree that they present the result of a productive process in
languages such as English and French, but as the number of constituents
grows, it seems that most of the generally agreed theoretical assumptions
on their status as compounds becomes less easily confirmed than in the
cases when binary compounds are examined.
References:
Adams, V. (2001). Complex Words in English. Harlow: Pearson Longman.
Anderson, S. R. (1989). Morphological Theory. In: Linguistics: The
Cambridge Survey 1: Linguistic Theory: Foundations (F. J.
Newmeyer, ed.), Cambridge: Cambridge University Press, 146-191.
Aronoff, M. and K. Fudeman (2005). What is Morphology?. New York:
Blackwell Publishing.
Assink, E. M. H. and D. Sandra (2003). Reading Complex Words. New
York: Kluwer.
Clark, E. V. et al (1986). Coining Complex Compounds in English: Affixes
and Word Order in Acquisition. Linguistics, 24:7-29.
Dubois, J. et R. Lagane (2004). La nouvelle grammaire du franais. Paris:
Larousse.
Fromkin, V. and R. Rodman (1983). An Introduction to Language. Third
Edition. New York: Holt, Rinehart and Winston.
Lardiere, D. (2006). Words and Their Parts. In: An Introduction to
Language and Linguistics (R. W. Fasold and J. Connor-Linton, eds.),
Cambridge: Cambridge University Press, 55-96.
Leech, G. (1977). Semantics. Harmondsworth: Penguin Books.
Napoli, D. J. (1996). Linguistics An Introduction. Oxford: Oxford
University Press.
OGrady, W. (2007). How Children Learn Language. Cambridge:
Cambridge University Press.
Polovina, V. and M. D. uri (2011). The Relevance of Stress in Delimiting
Compounds. (in print).
Radford, A. et al (1999). Linguistics An Introduction. Cambridge:
89
Milo D. uri
Vinay, J. P. et J. Darbelnet (1963). Stylistique compare du franais et de

langlais. Paris: Didier.
Vogel, I. and E. Raimy (2002). The Acquisition of Compound vs. Phrasal
Stress: The Role of Prosodic Constituents. Journal of Child Language
29: 225-250.
Milo D. uri
VIELANE SLOENICE
U ENGLESLOM I FRANCUSKOM JEZIKU
Saetak
U prvom delu rada razmatraju se izvesne opte definicije sloenica u lingvistikoj
literaturi. U drugom delu rada, uzimamo u obzir sintaksike osobine koje engleske i
francuske vielane sloenice obino ispoljavaju, pre svega, fiksiran red konstituenata
i rekurzivnost. Pored toga, putem ilustracije, ispitujemo semantiku kompozicionalnost
kod vielanih sloenica u okviru specijalizovanih diskursa elektrotehnike i medicine. U
treem delu rada, bavimo se izvesnim aspektima prozodije vielanih sloenica, a zatim
se fokusiramo na distribuciju konstituenta kod engleskih i francuskih vielanih sloenica
prvenstveno uzimajui u obzir leksiki integritet ovih jezikih jedinica.
Kljune rei: vielane sloenice, engleski, francuski, diskurs elektrotehnike,
diskurs medicine, fiksiran red rei, rekurzivnost, distribucija, semantika
kompozicionalnost
90
i : i
i :
i
e

, . ,

(), ,
, .

( ,
, - .), .
, , ,
, , , -, -

- .
: , ,
- , ,
.

,
,

( 2008: 11).

,
91
( 1989: 359).

, , ,
.

, , , , ,
, ,
( 2008:
11).
, ,
,
, , , ,
. ,
: 1) ;
2) ; 3) ; 4) (
1996).
,
. ,

.
.
: 1) ; 2)
- ,
(, ); 3)
,
( . ).
(

)
. ( (Kuhn, T.S.
(1962) The Structure of Scientific Revolutions. Chicago)
1961 1969
,

,
92
i : i
),
( .
. ( .
. )).

( 1977: 31). ,
- ,

, ,
(. , .
, . , . , . , . , .
.). -
,
,

, .

,
( , , ), (
), (
), ,
/
.

(),
( ),
,
.

( ,
, - .),
. , ,
, , -
, -, 93
, - -

- .

, ,
,
.
(.:
, -,
-,
,
;
, , ;
-,
-, -, ,
(
, .,
: ; (. (Apresjan
1997), . (Barselona 2000)),
(. (Pauwels 1995)),

(. (Goossens 1990))).
(,
/ -, , ),
(
, .),
, .

,
,
,
, ,

94
i : i
( 2009: 23).
, -, -
( . ( 2004))
, .

,
(. epistm ) ,
.
. -
(. , . .), -
: 1) (-, )
.; 2) (-)
.; 3) (-)
. ; 4) (-) (
2008: 16), (. synergeia
, ),
, , , .

(, , , .),
/ (,
),
/ ( . ),

-
(lkv 2006; 2006).

.
, .
( 2008: 15-40)
. (
) ,
.
, .
95
,

. ,
, (, ,
).
( , )
.

.
.
( ,
, . . , . .).
( )
, ,
, .
( ),
.
, (
, . . , . .),
, ,
. . ,
,
(
, , , .,
).
.
. ,
,
.
.
, .
(. ).

-, -
- .
96
i : i
,
,
- (
. ),

(
,

). -
,
: , ,
.
.
/ .
, ,
- /
,
.
/
, ,
,
, (, ),
( ,
),
,
, (, ),
, (
) ( 2008: 13), .:
;
. , ,
(. ) ,
. .

(. ).
97
,

, ., :
- (. Grammaire gnrale et raisonne de
Port-Royal), . . (1660 .),
( 2007).

.

. , ,
, , ,
,
, , ,
.
. , ,
, ,
,
, ,
() ( .
( 2007)). (
(categorize) ,
, (,
1991: 46)) (, ,
, ), ( ,
, .), (
/ , , ,
.).

,
( ) , ,
/ , / ; ( /
, / ),
, .
, .
98
i : i

,
( 2010), , ,
. conceptus , ,
.
conceptum , ,
,
- ( 2010: 4).

, -
, 1) -
(
, , , );
- () ,
,
- (
, (.
), (. , . ),
(
( ,
)))
; 2)

(
) (),
; 3)
,
( , , , , ), ,
, ( , )
;
(. ), (.
), ,
(. , . ,
. ) ( -
); 4) ,
99

( . ,

); 5) ( .
, . , . , . ),
(.
) (
,
),
...
;

;
( )
, ;

;
( )
.
, : ,
.
.
() (
2010: 13), . . , . ,

,
, : )
, ) - , )
, ) ,
) , (,
1998: 28-32).

, , ,
100
i : i

,
, ,
,
( .
, Vf ). . ,
,

( 2005).
,
.
- ,
, ,
,

.

.
/ ,
(Evans 2007: 189). ,
,
. , ,
Z GN GW, Z ,
GN / , GW
, , :
GN GW ;
GN GW ;
GN GW ;
GN GW .
,

- - .
,
,
,
101
, ,
.
, .
,

/ /
, , .

, .

,
(

.). , ,
,
, , ,
:
,
,
( 2010: 100-104),

,
: ( ). ,
,
,
, , ,
,

, ,
,
.
,
(
, ).
102
i : i
-
,
,
, ,

.
( 2000;
2008; 2007) .
. ,
( )
,
- ( ),
,
( )
( 2005: 166), . ( 2009: 37-67).

,

, , ,
, ,
. -
(
), ,
,
,

,
.
- .

/
.
103
:
, .. (2008). : :
. : -., 712.
(. : . . , . .
, . . , . . ) (1989). .: . ,
840.
, . (1996). .
. : ,
446.
, . (1977). . .: , 300.
Apresjan, V. (1997). Emotion mataphors and cross-linguistic conceptualization
of emotion. In: Cognitive linguistics in the study of the English Language
and Literature in English, 47-69.
Barselona, A. (2000). On the plausibility of claiming a metonymic
motivation for conceptual Metaphor. In: Metaphor and Metonymy at
the Crossroads. A Cognitive Perspective. Berlin, N.Y., 32-67.
Pauwels, P. (1995). Levels of metaphorization. In: Goossens L. et al. By
word of mouth. Metaphor, metonymy, and linguistic action in a
cognitive perspective. Amsterdam, Philadelphia, 457.
Goossens, L. (1990). Metaphtonymy: The interaction of metaphor
and metonymy in expressions for linguistic action. In: Cognitive
Linguistics. V. 1, 97-123.
, . . (2009). :
. . .: , 416.
, . . (2004). . .: , 560.
lkv, D. (2006). Semantika predloga. Beograd: Filoloki fakultet, 445.
, . (2006). :
. :
. 2, 68-85.
, . . (2008)
. B:
. 4, 15-40.
, . . (2008).
. In: Humaniora: Lingua Russica.
104
i : i
. . . : KIRJASTUS, 13-19.
, . . (2007). . :
-, , 219.
, . . (2007). . B:
. 2, 3-17.
, . ., , . . (1991).
. B: . .: , 45-59.
, . . (2010). :
. :
:
. . . 18, 60-67.
, . . (2010).
. B:
: . . .: - , 3-17.
, ., , . (1998). ? .:
, .: , 288.
, . . (2005). :
. .: , 368.
Evans, V. (2007). Leksykon jzykoznawstwa kognitywnego. Krakw:
Towarzystwo Autorw I Wydawcw Prac Naukowych UNIVERSITAS,
236.
, . . (2010). .
.-: - , 100-107.
, . (2000). j
j. : , 305.
, . (2008). :
. : , 308.
, . (2007). :
. : , 120.
, . (2009). . : ,
258.
105
Anatoliy Zagnitko
Typology of linguistic paradigms:

philosophical and classical aspects
Summary
There are some conceptually unequal approaches to the comprehension of
the status of linguistic scientific paradigm, its volumes (different in their directions,
approaches, schools), importance (phase achievements), status (correlation with
equivalent philosophical intentions), chronological boundaries, correlation with other
typologically related/typologically unrelated scientific paradigms and so on.
The interpretation of the linguistic scientific paradigm should be based on its
correlation with philosophical postulates, expressions of nuclear subsystems (worldview dominant), correlation and coexistence with other scientific paradigms, which
influence the eclecticism of scientific studies. The delimitation of linguistic scientific
paradigms is derived from world-view postulates and expressions of determinant signs
of qualification of language (sign character, functional status, symbolic and categorial
spaciousness, etc.), and also modi of its existence. The differentiation among genetic,
taxonomical, pragmatic, cognitive or pre-Saussure, self-Saussure and after-Saussure, or
simple-component, system-structured, nominative and existent scientific and linguistic
paradigms is derived from the comprehension of the correlation between linguistic
studies and other scientific research and the estimation of scientists achievements within
paradigmatic and subsystem type.
Key words: linguistic paradigm, structural paradigm, nominative existential
paradigm, paradigm by Saussure, paradigm elaborated after Saussures conception.
106
/
Current
morphosyntactic
investigations
Valentni taksis i evidencijalnost u slovenskim jezicima
Ljudmila Popovi
Filoloki fakultet
Univerzitet u Beogradu
Valentni taksis i evidencijalnost

u slovenskim jezicima
Saetak
U radu se razmatraju pitanja obuhvata i meusobnog proimanja kategorija
taksisa i evidencijalnosti u slovenskim jezicima. Polazei od injenice da pojedini tipovi
konstrukcija sa glagolima percepcije mogu da upuuju na valentni taksis i razliite
tipove evidencijalnosti, postavlja se pitanje, koja se od tih znaenja mogu iskazati
istovremeno, a koja su uzajamno iskljuiva. Analizom reenica sa glagolima percepcije
u funkciji predikata sa propozicijom u argumentu u srpskom, ruskom, ukrajinskom i
ekom jeziku dolazi se do zakljuka da konstrukcije sa tzv. nultom evidencijalnou
upuuju na simultani taksis, dok se pri inferencijalnoj evidencijalnosti taksisni odnos ne
iskazuje. Formalni pokazatelj prvog tipa konstrukcija je veznik KAKO (odnosno njegovi
ekvivalenti u drugim slovenskim jezicima), dok veznik DA (odnosno njegovi analozi
u drugim slovenskim jezicima) slui kao pokazatelj inferencijalne evidencijalnosti u
konstrukcijama bez iskazanog taksisnog odnosa.
Kljune rei: valentni taksis, evidencijalnost, slovenski jezici
1. Semantiki okviri kategorija taksisa i evidencijalnosti

Poetak istraivanja lingvistikih kategorija taksisa i evidencijalnosti
u slavistici se vezuje za ime Romana Jakobsona i njegov antoloki rad
o ifterima, glagolskim kategorijama i ruskom glagolu (Jakobson 1957;
1971). U tom radu Jakobson izdvaja dve kljune opozicije koje su relevantne
za tipologiju glagolskih kategorija: 1) govorni in S (speech itself) prema
temi saoptenja N (the narrated matter); 2) dogaaj E (event) naspram
uesnika u njemu P (participants). Polazei od izdvojenih parametara
gramatike kategorije glagola se razvrstavaju prema zastupljenosti u
njima: (1) dogaaja kao teme saoptenja En (narrated event); (2) samog
ina saoptenja Es (speech event); (3) uesnika u dogaaju o kojem se
109
Ljudmila Popovi
saoptava Pn (participant of the narrative event) (4) uesnika u inu

saoptenja Ps. Uzajamni odnos meu navedenim pokazateljima odreuje
sutinu odgovarajuih lingvistikih kategorija. Sve kategorije koje se
mogu opisati kroz relaciju jednog od izdvojenih parametara prema drugom
Jakobson naziva konektorima (npr. gramatika kategorija vremena koja se
definie kao odnos dogaaja o kojem se saoptava prema inu saoptenja
- En Es), za razliku od designata koji su, prema Jakobsonu, samodovoljni
(npr. vid u slovenskim jezicima jer se sa aspektualne take gledita
dogaaj odreuje prema svojim unutranjim parametrima, bez obzira na
saoptenje). Sa druge strane, kategorije koje se opisuju kroz odnos prema
dogaaju saoptenja (Es) ili prema uesnicima u dogaaju saoptenja (Ps)
Jakobson imenuje ifteri, preuzimajui taj termin od Jespersena.
Iz takvog pristupa proistie da je Jakobson odredio kategoriju taksisa
kao uzajamni temporalni odnos jednog dogaaja prema drugom, tj. kao
konektornu ali neifternu kategoriju, dok je evidencijalnost, koja opisuje
prenoenje informacije o posvedoenosti/ neposvedoenosti dogaaja (En
Ens/ Es), definisao kao konektornu i ifternu, jer ona odslikava kako se
informacija o dogaaju prelama kroz situaciju saoptenja - primarnu (Es)
i/ili sekundarnu (Ens).
Kao to sledi iz izloenog, kategorije taksisa (EnEn) i evidencijalnosti
(En Ens/ Es) se presecaju kroz dogaaj kao propoziciju saoptenja, ali je
kategorija evidencijalnosti dodatno obeleena upuivanjem na izvor
informacije o dogaaju, tzv. autorizacijom u reenici, ako upotrebimo
termin G. A. Zolotove1 ( 1973: 263). Iz navedenog sledi da
kategorija evidencijalnosti obuhvata taksis, kao i to da odnos inkluzivnosti
nije reciproan.
Zahvaljujui Jakobsonovom pristupu istraivanje taksisa se proirilo
sa prouavanja upotrebe relativnih vremena na opis konstrukcija sa
glagolskim prilozima u kojima nepromenljivi oblik glagolskog priloga
1
110
..
: ,
- ,
, ,
, (
1973: 263).
ukazuje na simultanost, anteriornost ili posteriornost sporedne situacije u

odnosu na situaciju iskazanu promenljivim oblikom glagola predikatom
(Jakobson 1971: 135).
2. Funkcionalno-semantiko polje taksisa
Sledeu etapu u prouavanju taksisa otvara teorija funkcionalnosemantikih polja A.V. Bondarka, koji je u tom kljuu pristupio i opisu
kategorije taksisa u ruskom jeziku. Prema Bondarkovoj definiciji, taksis
kao semantika kategorija i odgovarajue polje predstavlja ...uzajamnu
povezanost radnji (komponenti polipredikativnog kompleksa) u okviru
zajednikog vremenskog plana. Ima se u vidu sprega (povezanost) koja se
javlja u sledeim glavnim oblicima; a) odnos simultanosti/nesimultanosti
(anteriornosti/posteriornosti); b) uzajamna povezanost radnji (komponenti
polipredikativnog kompleksa) uz neiskazanost hronolokih odnosa koji
su pobrojani u prethodnoj taki; c) vremenska povezanost radnji uz
uslovljavanje druge vrste (uzrono, uslovno, dopusno) ( 1999:
98-99).
Kao to vidimo, Bondarkovo tumaenje taksisa je mnogo ire od
Jakobsonovog, jer obuhvata i tzv. nezavisni taksis, kao i taksis, koji je
praen drugim netemporalnim znaenjima. Pod zavisnim taksisom A.V.
Bondarko podrazumeva vremenski odnos meu radnjama od kojih
je jedna osnovna, a druga zavisna, tj. u pitanju su klasine konstrukcije sa
nepromenljivim i promenljivim glagolskim oblikom: (1) Pozdravivi se sa
komijom P. je izaao na ulicu, dok su konstrukcije nezavisnog taksisa one u
kojima nema formalno izraene gradacije osnovne i sekundarne radnje (2) P. se
pozdravio sa komijom i izaao na ulicu; (3) Poto se pozdravio sa komijom P.
je izaao na ulicu. Kako primeuje A.V. Bondarko u sluaju nezavisnog taksisa
(2, 3) mogue su nijanse nepotpune ravnopravnosti elemenata taksisnog
odnosa, ali one nemaju formalni izraz i ne predstavljaju gramatiko znaenje
ovih ili onih oblika ili konstrukcija ( 1987: 239).
Sledei korak u prouavanju kategorije taksisa u ruskom jeziku, ali i
u drugim jezicima, nainio je istaknuti predstavnik Peterburke fonoloke
kole V.S. Hrakovski. On polemie sa A.V. Bondarkom, ne prihvatajui
distinkciju nezavisni taksis zavisni taksis. Prema V. S. Hrakovskom
111
Ljudmila Popovi
zavisni taksis je jedini mogui taksis, dok u okviru nezavisnog taksisa u

Bondarkovoj interpretaciji on izdvaja autentine taksisne konstrukcije
zastupljene vremenskim reenicama (v. primer 3) i konstrukcije koje
sutinski nisu taksisne (v. primer 2), jer u njima ne postoji pokazatelj
koji bi upuivao na temporalnu lokalizaciju jedne situacije u odnosu na
drugu, ve samo logiko izvoenje, implikatur koj odslikava prirodni
redosled dogaaja. U takvim konstrukcijama, tvrdi V.S. Hrakovski, manjak
formalnih pokazatelja uslovljava odsustvo mogunosti da se odredi
tip taksisne situacije. Na primer u reenici (4) Ona skliznu niz slamu i
potra (Ki 1992: 50), ne moemo da odredimo da li je u pitanju taksis
anteriornosti: Poto skliznu niz slamu, ona potra tj. glavna situacijatranje se uzima kao lokalizator prethodno izvedene sporedne situacijesputanja ili posterionosti, u kojoj bi se sporedna situacija tranja locirala
posteriorno u odnosu na glavnu sputanje: Pre nego to e potrati ona
skliznu niz slamu. Mada V.S. Hrakovski priznaje da u narativu redosled
izlaganja predikata prikazuje redosled zbivanja u stvarnosti, on iskljuuje
naporedne reenice iz obuhvata ove kategorije zbog odsustva formalnih
pokazatelja meusobne temporalne lokalizacije situacija.
3. Pojam valentnog taksisa
Prema V. S. Hrakovskom taksis je kategorija koja se realizuje
u bipredikativnim (i polipredikativnim) konstrukcijama, u kojima se
gramatikim sredstvima markira temporalna lokalizacija (simultanost/
asimultanost: anteriornost, posteriornost) jedne situacije P1 u odnosu
na drugu situaciju P2, ija se temporalna lokalizacija odreuje u odnosu
na vreme govora, t.j. nezavisno od bilo koje situacije Pn. Iskljuivi iz
okvira taksisa tzv. nezavisni taksis u interpretaciji A.V. Bondarka, V.S.
Hrakovski izostavlja iz definicije ukazivanje na uzajamnu povezanost
situacija jednim temporalnim planom. Meutim, na istom mestu on
napominje: Samo ukoliko se konkretna taksisna znaenja obeleavaju
pomou odreenih specijalizovanih glagolskih oblika moemo priati o
taksisu kao neifternoj glagolskoj kategoriji ( 2003: 37). Kao
to vidimo, V. S. Hrakovski polemie ne samo sa A.V. Bondarkom, ve i
sa R. Jakobsonom, jer uvodi u definiciju taksisa momenat Es koji je bio
112
rezervisan za ifterne kategorije. Koristei Jakobsonovu simboliku mogli

bismo prikazati taksis u interpretaciji Hrakovskog kao En En Es.
V. S. Hrakovski prvi put uvodi u istraivanje taksisa pojam tzv.
valentnog taksisa ( 2003: 46) u kojem sporedna situacija P1
nastupa kao propozicionalni aktant glavne situacije P2 (Obeao je da e
doi) ili su obe situacije aktanti jednog taksisnog predikata, npr. prethoditi,
slediti, pratiti i sl. (Pobuni je prethodilo poveanje nameta) i sliimo. V.S.
Hrakovski nastoji da unese u kategoriju taksisa veu semantiku odreenost
u odnosu na R. A. Jakobsona i A.V. Bondarka, to uspeva izdvajajui 9
osnovnih tipova koj rasporeuje na skali taksisnih znaenja. Samu skalu
on u modifikovanom izgledu preuzima od . L. Maljukova (
2003; M 2001). Uvoenje u istraivanje taksisa pojma valentni
taksis otvorilo je mogunost za iskorak iz ove kategorije u sferu drugih
kategorija, konkretno u oblast evidencijalnosti.
Kada su u pitanju tzv. specijalizovani taksisni glagoli sa dve valentne
pozicije koje popunjavaju propozicionalni aktanti, poput prethoditi, pratiti,
slediti i sl., oni nesumnjivo predstavljaju jezgro valentnog taksisa. Problem
nastaje prilikom ubrajanja u valentni taksis konstrukcija, u kojima sporedna
situacija nastupa kao propozicionalni aktant glavne zastupljene spoljnim
predikatom (Oseam kako crvenim). S obzirom na injenicu da spoljni
predikat veoma esto zauzima poziciju modusa u modusno-diktumnoj
strukturi reenice, postaje oigledno da zbog takvih konstrukcija taksis
prestaje da bude kategorija koja se istrauje iskljuivo u domenu diktuma.
Smatramo da prilikom opisa valentnog taksisa moramo reiti
problem razgranienja taksisnih konstrukcija od slinih ija se priroda ne
moe odrediti iskazivanjem meusobne temporalne lokalizacije situacija
S1 i S2. Imamo u vidu konstrukcije u kojima predikati sa propozicionalnim
argumentom vre funkciju markera evidencijalnosti.
3.1 Nulta i inferencijalna evidencijalnost
Evidencijalnost kao pojmovna kategorija ija se onomasioloka
priroda oitava u odailjanju ka informaciji na kojoj se zasniva aktuelni iskaz
govornog lica nalazi svoj izraz u propoziciji P koja se odnosi na situaciju
S koju je aktuelni govornik percipirao lino (direktno ili indirektno) ili je
saznao o njoj iz drugog izvora (Plungian 2001; Mushin 2001; Aikhenvald
113
Ljudmila Popovi
2004; 2007; 2005; 2007; Wiemer 2006, 2007).

U pojedinim jezicima balkanskim, kavkaskim, ugro-finskim i sl.
postoje gramatiki pokazatelji evidencijalnosti (Plungian 2001; Aikhenvald
2004; 2007). U veini slovenskih jezika evidencijanost se
iskazuje leksiki. Prouavanje evidencijalnosti u tim jezicima obuhvata
izdvajanje prvenstveno leksikih markera koji na semantikom i
pragmatikom nivou upuuju na postojanje izvora informacije u vezi sa
propozicijom koju izrie govorno lice, ali i ukljuivanje u analizu nekih
sintaksikih parametara ( 2010).
Kada je u pitanju prenoenje informacije koja se temelji na linom
iskustvu, ono moe biti direktno i indirektno. Prenoenje neposrednog
linog iskustva predstavlja nulti stepen evidencijalnosti (Wiemer 2006: 8).
Izvor takve informacije je perceptivne prirode, a vreme realne situacije
ili se podudara sa vremenom govorne situacije ili joj prethodi: (6) Pada
sneg! ili (7) Mama je stigla! Iskaz (6) moe biti zasnovan na direktnom
vizuelnom iskustvu dete doekuje majku na vratima i obavetava ukuane
o dogaaju, ali i na auditivnoj percepciji dete uje majin glas putem
interfona i izrie odgovarajue saoptenje (7). U oba navedena primera
realna situacija je jednaka propoziciji S=P.
Leksiki marker nultog stepena evidencijalnosti moe da bude
imperativ koji podstie sagovornika na direktnu percepciju Vidi! Gledaj!
Sluaj! Dodirni! Pipni! Probaj! : (8) Vidi! Pada sneg! (9) Sluaj! Sviraju
trubai. S obzirom na injenicu da se radi o neposrednom percipiranju
pojava za vreme trajanja govorne situacije, logina je upotreba u
konstrukcijama koje slede iza imperativa imperfektivnih glagolskih oblika.
Meutim, pri nultoj evidencijalnosti ponekad se mogu upotrebljavati i
oblici perfektivnog prezenta: (9) Vidi, vidi... Iskidani oblaci lete, zastru
mesec, opet ga otkriju, i zato to oblaci hitaju, ini mi se da mesec juri
( 1986: 596). Upotrebu takvih oblika u slinim konstrukcijama
M. Stevanovi je odredio kao relativnu kvalifikativnu ( 1986:
597). U prozodijske markere nulte evidencijalnosti spada i intonacija.
Prenoenje informacije koja je zasnovana na linom iskustvu moe
da se zasniva i na logikom zakljuivanju ili kakvoj drugoj mentalnoj
operaciji ukoliko govorno lice opaa simptome koji ukazuju na injenicu
da situacija S koju govorno lice neposredno percipira logiki uslovljena
114
prethodnom situacijom S. Na osnovu premisa i simptoma koji se opaaju

putem percepcije govorno lice izrie informaciju koja je utemeljena na
linom iskustvu, iako nije bilo neposredan svedok realne situacije S. Padala
je kia, - zakljuuje govornik na osnovu mokrog asfalta i predznanja da
je takva situacija obino posledica odreene atmosferne pojave. Takav tip
evidencijalnosti Vladimir Plungjan naziva reflected evidence (Plungian
2001: 353), dok se Ajhenvaldova opredeljuje za distinkciju perception/
based inferences - reasoning-based assumptions, gde prvi lan odgovara
nultoj evidencijalnosti, a drugi - inferencijalnoj. (Aikhenvald 2004: 65).
Bjorn Vimer dosledno koristi za informaciju do koje se stie putem
logikog zakljuivanja termin inferencijalna evidencijalnost. (Wiemer
2006: 9).
Razlika izmeu direktne i indirektne evidencijalnosti, tj. izmeu
nulte i inferencijalne, moe da se otkrije putem testa na upotrebu modalnih
markera. Iskazi sa nultom evidencijalnou, za razliku od inferencijalnih,
ne mogu da sadre modalne markere. Recimo, u situaciji kada govorno lice
direktno percipira situaciju i saoptava o njoj sagovorniku nedopustiva je
upotreba modalnih rei poput po svemu sudei/ oigledno/ izgleda. Iskaz
(10) Oigledno pada sneg zvui alogino iz usta govornika koji posmatra
kako pada sneg.
U sluaju prenoenja informacije o indirektnom linom iskustvu
mogue su razliite varijante:
) kada se vreme govorne situacije tS podudara sa vremenom
situacije o kojoj se saoptava tS: tS = tS: (11) Mama sprema kolae
(zakljuuje dete po mirisu iz kuhinje);
b) kada vreme situacije o kojoj se saoptav tS prethodi vremenu
govorne situacije tS: tS < tS) (12): Mama je spremila kolae (zakljuuje
dete kada po povratku kui zatekne kolae na stolu);
c) kada vreme situacije o kojoj se saoptava tS sledi iza vremena
govorne situacije tS: tS > tS) (13): Mama e spremati kolae (zakljuuje
dete kada vidi da su sastojci za pripremanje kolaa poreani na stolu).
U sva tri navedena primera mogua je upotreba modalnih rei po
svemu sudei/oigledno/izgleda, koje ukazuju na put logikog zakljuivanja
kojim se stiglo do informacije, s tom razlikom da se u prva dva sluaja radi
o saoptenju, dok je u treem u pitanju spekulacija.
115
Ljudmila Popovi
Sva tri navedena primera mogue je dopuniti perceptivnim glagolom

videti u funkciji spoljnog predikata propozicije (14) Vidim da mama
sprema (da je mama spremila/da e mama spremati) kolae bez posledica
po modalni ili semantiki plan reenice. Meutim, u navedenim primerima
glagol videti ukazuje na percepciju simptoma situacije, koja je imala, ima
ili e imati mesto, a ne same situacije, to modifikuje njegovo znaenje
u pravcu mentalne operacije: vidim = zakljuujem. Na pomeranje
semantike glagola videti sa plana percepcije na plan mentalne operacije
formalno ukazuje veznik da.
4. Perceptivni glagoli kao pokazatelji nulte evidencijalnosti
S obzirom na injenicu da se u sluaju nulte evidencijalnosti prenosi
informacija koju govornik neposredno percipira za vreme trajanja govorne
situacije u takvim iskazima je logino prisustvo perceptivnih glagola,
poput: videti, uti, gledati, sluati, oseati i sl. u funkciji tzv. spoljnih
predikata ili predikata vieg reda, koji imaju valentnu poziciju za unutranji
predikat. S obzirom na injenicu da navedeni glagoli opisuju radnju koja se
moe povezati odnosom simultanosti s drugom radnjom, koja je iskazana
predikatom u propoziciji, postoji osnov da odredimo takve konstrukcije kao
taksisne. Meutim isti glagoli mogu da nastupaju i u funkciji pokazatelja
inferencijalne evidencijalnosti, tj. upuuju na logiko zakljuivanje ili
kakvu drugu mentalnu operaciju kao izvor informacije koja se prenosi
(o 2010). Prema tome, u konstrukcijama sa glagolima percepcije u
funkciji spoljng predikata otvara se mogunost za uspostavljanje sledeih
korelacija na planu taksisa i evidencijalnosti: 1) simultani taksis pri nultoj
evidencijalnosti; 2) simultani taksis pri inferencijalnoj evidencijalnosti; 3)
asimultani taksis pri inferencijalnoj evidencijalnosti.
1) Simultani taksis pri nultoj evidencijalnosti realizuje se u
konstrukcijama sa imperfektivnim oblicima kako spoljnih predikata
(perceptivnih glagola), tako i unutranjih (argumenata propozicije). U
takvim konstrukcijama uobiajena je upotreba veznika kako. Veznik
kako doputa premetanje subjekta unutranjeg predikata na poloaj
objekta spoljnog predikata, to svedoi o injenici da se glagol percepcije
upotrebljava u njegovom primarnom znaenju situacija koja se percipira
116
moe da se zameni objektom na koji je koncentrisana panja:

(15) Posmatram kako balerina igra// Posmatram balerinu kako
igra.
(16 ) Sluam kako Marta svira// Sluam Martu kako svira.
(17) Videla je kako se njegove zenice napinju pod staklom naoara.
(Danilo Ki, Rani jadi) // Videla je njegove zenice kako se napinju pod
staklom naoara.
U svakom od navedenih primera mogue je izostaviti glagol
percepcije ili ga staviti u oblik imperativa bez naruavanja semantike
strukture iskaza.
(18) Balerina igra. Vidi kako balerina igra.//Vidi balerinu kako
igra. Vidi!
Balerina igra.
(19 ) Marta svira. Sluaj kako Marta svira.// Sluaj Martu kako
svira.
Sluaj! Marta svira.
U srpskom jeziku glagol percepcije videti moe da se koristi za
iskazivanje nulte evidencijalnosti i simultanog taksisa i uz veznik gde2:
(20) Gledam odozgo i vidim gde oblik izbija
Iz nitavnosti bezoblija... [Mahmud Dervi (prev. T.Boti), Polja,
LIII, 453,2008];
(21) ... vidim gde vozac gleda ispred sebe na drum...
[polovniautomobili.com].
2) Simultani taksis pri inferencijalnoj evidencijalnosti se ree
realizuje. Zastupljen je u konstrukcijama sa glagolima percepcije ije
je znaenje modifikovano u pravcu semantike mentalne delatnosti. U
takvim konstrukcijama nije mogue upotrebiti glagole kontrolisane
vizuelne percepcije, poput sluati, gledati, posmatrati, ve samo glagole,
ija semantika podrazumeva da situacije dospevaju u perceptivno polje
subjekta nezavisno od njegove volje. Na osnovu raspoloivih simptoma
2

Glagol uti uz veznik gde u znaenju kako koristi se samo u aoristu uz stilsku
ogranienost:
,
[ , , .11,10].
117
Ljudmila Popovi
govorno lice zakljuuje da se radi o situaciji koja ima mesto u stvarnosti

dok se o njoj saoptava. Kao i u prethodnom sluaju predikati su - spoljni i
unutranji, izraeni imperfektivnim oblikom, ali se u takvim konstrukcijama
dosledno javlja veznik da koji je mogue zameniti veznikom kako. Na
mogunost zamene veznika da veznikom kako ukazuje sposobnost subjekta
unutranjeg predikata da se premesti na poloaj objekta spoljnog predikata
uz relativnu upotrebu prezenta u zavisnom delu. Takav tip konstrukcija je
redak i uvek stilski obeleen.
(22) Vidim da Ivana ide u prodavnicu.//Vidim Ivanu kako/da? ide u
prodavnicu// Vidim kako Ivana ide u prodavnicu.
(23) ujem da se tata penje uz stepenice// ujem tatu kako/da? se
penje uz stepenice// ujem kako se tata penje uz stepenice.
3) Asimultani taksis pri inferencijalnoj evidencijalnosti je mogu
kada se glagoli percepcije upotrebljavaju u znaenju mentalne delatnosti,
npr. videti stei utisak, uti saznati od nekoga, osetiti zakljuiti i sl. Uz
takve predikate se dosledno koristi veznik da i nedopustivo je izmetanje
subjekta unutranjeg predikata na poloaj objekta spoljnog predikata:
(24) Vidim da je Jelena vredno uila. *Vidim Jelenu da je vredno
uila.
(25 ) ujem da e se komija odseliti. * ujem komiju da e se odseliti.
5. Veznici kako i da uz glagole percepcije
Kao to sledi iz primera (24, 25) dvovidski glagoli percepcije videti
i uti u srpskom jeziku mogu da se koriste za izraavanje inferencijalnog
evidencijalnog znaenja ukoliko se uz njih u subordinativnoj reenici
upotrebi veznik da. Glagol videti uz veznik da u srpskom jeziku upuuje
na logiko zakljuivanje kao izvor informacije, samim tim gubi svoju
perceptivnu prirodu i prelazi u nefaktivne glagole koji impliciraju
sve istinosne vrednosti koje propozicija moe da ima osim istinitosti/
neistinitosti.
(26) Vidim (=smatram) da si nauio domai. Zakljuujem da si
nauio domai na osnovu rezultata koje pokazuje.
118
(27) Vidim da ljudi ovde vole koarku. [Glas javnosti, 26.11.2009];

Glagol uti uz veznik da koristi se za iskazivanje tzv. raportivne
evidencijalnosti, tj. za prenoenje informacije iz drugog izvora:
(28) ujem (=neko mi je rekao) da si poloio ispit. Prenosim
informaciju koju sam uo iz drugog izvora.
(29) ujem da se karte za moj koncert odlino prodaju. [Svet,
11.10.2009];
U primere inferencijalne evidencijalnosti pri simultanom taksisu
ubrajamo i konstrukcije sa dvovidskim glagolima percepcije i veznikom
kako, ukoliko se radi o otkrovenju, snovima i slinom izvoru informacije:
(30) Majilovanka koja prorie budunost gledanjem u pasulj i
zrna kafe ispriala je policiji da je videla kako su Marina A. i dvojica
mukaraca odveli ora A. (13) u ume u ataru sela. (Kurir, 7. 08. 2010)
Veznik kako u srpskom jeziku upuuje na nultu evidencijalnost.
Meutim, njegova upotreba u primeru (30) zahteva dodatno objanjenje.
Kao to je ranije napomenuto, razlika u iskazivanju nulte i inferencijalne
evidencijalnosti, izmeu ostalog, potvruje se injenicom da iskazi sa
nultom evidencijalnou ne mogu sadrati modalne evaluatore. U primeru
(30) takoe nije mogua upotreba modalnog evaluatora, ali mi znamo da
se radi o inferencijalnoj evidencijalnosti vraara je dola do zakljuka
nakon gatanja, tj. zakljuila je prema odreenim simptomima - po
rasporedu zrna pasulja ili prema obliku taloga od kafe, da je zloin imao
mesto. Upotrebljeni glagol percepcije je stavljen pod znakove navoda,
to upuuje na ijenicu da je upotrebljen u prenesenom smislu, mada to
nije obavezno. Takav sluaj evidencijalnosti se odreuje kao revelativna
(revelative evidence). Tim terminom R. Jakobson oznaava informaciju
koju govornik crpi iz sna ili otkrovenja (Jakobson 1971: 135). Prisustvo
veznika kako u navedenom primeru ukazuje na to da se radi o perceptivnom
izvoru otkrovenja tzv. javljanju. Iako je jasno da se u ovom sluaju radi
o inferencijalnoj evidencijalnosti, ostaje nerazjanjeno da li se javljanje
desilo pre samog dogaaja, istovremeno sa njim ili posle. Sve tri varijante
su mogue. Navedeno zapaanje upuuje na pretpostavku da je u
konstrukcijama sa inferencijalnom, kao i revelativnom, evidencijalnou
119
Ljudmila Popovi
nemogue odrediti hronoloki redosled dogaaja, osim u sluaju kada

postoje nedvosmisleni temporalni orijentiri.
6. Glagoli percepcije kao spoljni predikati konstrukcija sa
iskazanim taksisom i/ili evidencijalnou u drugim
slovenskim jezicima
Slino razgranienje razliitih tipova konstrukcija sa analozima
veznika kako i da ima mesto u drugim slovenskim jezicima. Zakljuak do
kojeg smo doli u prethodnom odeljku potvruje uporedna analiza primera
sa glagolima percepcije u ukrajinskom, ruskom i ekom jeziku. Iza
ukrajinskih glagola i dosledno se upotrebljavaju veznici
(kako), (da). Veznik (kako) se koristi u konstrukcijama simultanog
taksisa sa iskazanom nultom evidencijalnou :
(31) , ;
(31) Vidim kako leti vinjin cvet.
(32) , , ,
. ( . )
(32) ujem kako ono die, uzdie, kako nemirno kuca njegovo
srce i pulsira bilo.

Ukrajinski veznik uz glagol ukazuje na inferencijalnu
evidencijalnost:
(33) , '
. [ , 01.08.2005]
(33) Vidim (mislim) da ste u stanju da restauriete spomenike
takvog nivoa.
Glagol uz veznik ukazuje na raportivnu evidencijalnost:
(34) , . [,
18.09.2009]
(34) Sada ujem (pria se) da se on paralelno spanao sa BJUTom.
U ukrajinskom jeziku postoji i glagol u znaenju oseati koji
se takoe koristi kao marker razliitih tipova evidencijalnosti u zavisnosti
od izbora veznika:
120
(35) , .
(35) Oseam kako mi se ruke smrzavaju nulti stepen
evidencijalnosti.
(36) , .
(36) seam da mi se ruke smrzavaju (svi simptomi su tu)
inferencijalna evidencijalnost.
U sluaju inferencijalne evidencijalnosti mogua je zamena
ukrajinskog glagola modalnom konstrukcijom (ini
mi se):
(37) ..., ... = ,
.
(37) Oseam da me prekriva praina = ini mi se da me prekriva
praina.
Slina situacija postoji i u ekom jeziku. Veznik e (da) uz glagole
percepcije ukazuje na odnos inferencijalne evidencijalnosti (uz glagol
vidt) (38) ili raportivne (uz glagol slyet) (39), dok veznik jak (kako)
upuuje na simultani taksis i nultu evidencijalnost (40-42, 44, 45).
(38) Podle spadanch vtv jsme vidli, e se tady pehnala bouka.
(= jsme usoudili)
(38) Prema granama koje su popadale videli smo da je ovde
protutnjala oluja. (= zakljuili smo)
(39) Soused slyel, e mi ukradli auto. (= doslechl se)
(39) Komija je uo da su meni ukrali auto. (= saznao je)
U ruskom jeziku veznik ukazuje na neposredno percipiranje
dogaaja () (40-42, 44, 45), a veznik (43) na logiko
zakljuivanje (). Uporediemo primere u ruskom,
ukrajinskom, ekom i srpskom jeziku sa glagolima percepcije i veznicima
kako i da (odnosno njihovim analozima), posebno istiui vidskovremenske korelacije spoljnog i unutranjeg predikata.
121
Ljudmila Popovi
(40)
PRS.IPFV
PRS.IPFV
, .
, .
Dti v ZOO pozoruj, jak zzenec krm elmy. (e je mogue samo
uz pomeranje znaenja u pravcu inferencijalne evidencijalnosti)
Deca u zoolokom vrtu posmatraju kako radnik hrani divlje
ivotinje.
(41)
PST.IPFV
PRS.IPFV
, .
, .
Dti v ZOO pozorovaly, jak zzenec krm elmy.
Deca u zoolokom vrtu su posmatrala kako radnik hrani divlje
ivotinje.
(42)
AUX-FUT INF.IPFV/FUT I (sr.)
PRS.IPFV
,
.
,
.
Dti budou v ZOO pozorovat, jak zzenec krm elmy.
Deca u zoolokom vrtu posmatrae kako radnik hrani ivotinje.
(43)
PST.PFV
PRS.IPFV
, .
, .
Dti v ZOO zpozorovaly, e zzenec krm elmy.
Deca u zoolokom vrtu su videla da radnik hrani divlje ivotinje.
,
(-na koji nain)
, (-na
koji nain)
(44)
ST.IPFV
PRS.IPFV
, .
, .
Divci vidli, jak herci nastupuj na scnu.
Gledaoci su videli kako glumci izlaze na scenu.
122
(45)
PST.IPFV PRS.IPFV
Divci vidli herce, jak nastupuj na scnu. (?e pod znakom
pitanja)
Gledaoci su videli glumce kako izlaze na scenu. (da izlaze na scenu
kolokvijalno)
, (samo uz ,
varijanta sa je mogua samo uz zameniki korelat subjekta -
)
, (unutranji predikat
je zamenjen glagolskim pridevom, varijanta sa a je mogua samo uz
zameniki korelat subjekta).
Neophodno je skrenuti panju na sledee momente:
1) Uz glagole percepcije u konstrukcijama za iskazivanje nulte
evidencijalnosti u sva etiri analizirana jezika stoji ekvivalent srpskog
veznika kako (, , jak) koji na sintaksikom nivou potvruje nultu
evidencijalnost uz glagole percepcije.
2) Pri nultoj evidencijalnosti glagoli u slubi spoljnog predikata imaju
iskljuivo imperfektivni oblik to potvruje injenicu da proces percepcije
traje za vreme trajanja dogaaja izraenog unutranjim predikatom.
3) Uvoenje perfektivnog oblika u funkciji spoljnog predikata zahteva
veznik da. Takva konstrukcija uz znaenje inferencijalne evidencijalnosti
odlikuje se dopunskim modalnim planom admirativnosti.
4) Ukoliko se u ruskom i ukrajinskom jeziku iza perfektivnog oblika
koristi re , nije u pitanju veznik, ve zameniki prilog koji moe
da se parafrazira na kakav nain.
5) Pri nultoj evidencijalnosti subjekat unutranjeg predikata moe
da se izmesti na poloaj objekta spoljnog predikata iza kojeg u srpskom
i ekom jeziku sledi samo veznik kako/ jak, dok u istonoslovenskim
jezicima takvo izmetanje nije mogue ili je uslovljeno uvoenjem
dodatnog semantikog plana. U ukrajinskom jeziku je mogu veznik o
u znaenju koji, koji pripaja relativnu reenicu, dok je u ruskom jeziku
obavezna zamena unutranjeg predikata participom.
123
Ljudmila Popovi
6) Kada spoljni i unutranji predikat ima imperfektivni oblik, radi

se o simultanom taksisu i nultoj evidencijalnosti. Kada je spoljni predikat
u perfektivnom obliku, radi se o konstrukcijama sa inferencijalnom
evidencijalnou i admirativnou na koje ukazuje i veznik da.
7. Zakljuak
1. Kada su u pitanju glagoli percepcije u funkciji spoljnog predikata
sa propozicijom u argumentu, osnovni pokazatelj realizacije valentnog
taksisa jeste veznik kako. Ukoliko se uz glagol percepcije koristi veznik
da iskaz se modifikuje u pravcu iskazivanja evidencijalnosti.
2. Veznik kako ukazuje na taksisni odnos simultanosti dveju situacija.
U tom sluaju u pojedinim slovenskim jezicima (npr. srpskom i ekom)
doputa se izmetanje subjekta unutranjeg predikata na poloaj objekta
spoljnog predikata: Video je kako devojka bere cvee/Video je devojku
kako bere cvee.
3. Veznik da pri glagolima nekontrolisane percepcije (videti, uti,
oseati) slui kao formalni pokazatelj evidencijalnosti. U konstrukcijama
sa ovim veznikom nemogue je izmetanje subjekta unutranjeg predikata
na poloaj objekta spoljnog predikata.
Lista referenci:
ikhenvald A. (2004). Evidentiality. Oxford: Oxford University Press.
A. . (1987).
.
: . . .
. . (. . .).
, 234-242.
. . (1996).
. -.
Fridman V. . (1986). Evidentiality in the Balkans: Bulgarian, Macedonian
and Albanian. In:
124
Evidentiality;: The linguistic Coding of Epistemology. (W. Chafe, J.

Nichols, eds.). Norwood, New Jersez: Ablex Publishing Corporation,
168-186.
. . (1973).
. .
Mushin I. (2001). Evidentiality and Epistemological Stance. Narrative
retelling.
Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
. (2007).
. :
. (. . , .). -: .
Plungian V. (2001). The place of evidenciality within the universal
grammatical space.
Journal of Pragmatics, 33, 349-357.
. (2010).
. , 17-47.
(1986). , 2. .
: .
Wiemer B. (2006). Particles, parentheticals, conjunctions and prepositions
as evidentiality markers in contemporary Polish (A first exploratory
study). Studies in Polish Linguistics, 3, 5-67.
Wiemer B. (2007).
.
(. C. , .)
-: , 197-240.
.. (.) (2007).
(
). -: .
125
Ljudmila Popovi

.

,
, ,
,
, .

.

. ,
.

e

.
126
Kondicional i kognitivna transpozicija
Tijana Ai
Filoloko-umetniki fakultet
Univerzitet u Kragujevcu

Saetak
U ovom radu ispitujemo modalne i vremenske upotrebe kondicionala u engleskom,
francuskom i srpskom jeziku. Cilj nam je da utvrdimo da li se iza razliitih vrednosti
ovog oblika krije zajedniki konceptualni primitiv i da odredimo njegovu prirodu.
Takoe anliziramo i objanjavamo semantiku vezu izmeu kondiocinala u pogodbenim
reenicama, kondicionala za budunost u prolosti i kondicionala za markiranje uslovne
habitualnosti. Najzad, pokazujemo da u sva tri jezika kondicional izraava pomeranje u
odnosu na ovde i sada kao i uvoenje drugih subjekata svesti.
Kljune rei: kondicional, potencijal, habitualnost, semantika, pragmatika,
modalnost, glagolska vremena
1. Uvod
U ovom radu emo, analizirajui i poredei razliite upotrebe
kondicionala u francuskom, engleskom i srpskom jeziku pokuati da
utvrdimo postoji li kognitivna i lingvistika veza izmeu modalne i
temporalne vrednosti ovog oblika. U traganju za odgovorom zai emo u
sloenu problematiku poimanja i izraavanja uslovnosti kao i fenomena
zamiljanja i opisivanja moguih svetova. Pokuaemo da utvrdimo da li
iza modalnih i temporalnih upotreba stoji isti semantiki mehanizam i da
li je konceptualni odnos kategorije naina i vremena isti u sva tri jezika.
2. Upotrebe kondicionala u engleskom, francuskom i srpskom
2.1. Temporalni kondiconal
2.1.1. Futur u prolosti
127
Tijana Ai
U francuskom i engleskom jeziku kondicional se koristi za

izraavanje posteriornosti u odnosu na momenat koji pripada stvarnoj ili
fiktivnoj prolosti:
1) Il a dit qu il viendrait dans trois jours.
2) He said that he would come back in three days.
Za razliku od futura koji budui da oznaava posteriornost u odnosu
na trenutak govora (S) pripada prvom temporalnom sistemu koji se vezuje
za prezent, (vidi Vet, 1994 kao i Vet i Kampers-Mane, 2001) kondicional
pripada drugom temporalnom podsistemu koji se formira polazei od
imperfekta, odnosno od past tense-a (vidi Benveniste, 1966). Relevantan
trenutak vremenskog odmeravanja nije S, nego trenutak tue sadanjosti
S*. Trenutak tue sadanjosti je taka na vremenskoj osi anteriorna
momentu govora u koju se govornik u naraciji fiktivno premeta i iz koje
sagledava prolost, odnosno budunost (vidi Stanojevi i Ai, 2008).
Dakle, upotreba kondiocionala podrazumeva korelaciju sa nekim
prolim glagolskim vremenom koje e taku iz koje se posmatra budunost
pomeriti u prolost. U rajhenbahovskom modelu temporalna struktura
kondicionala prezenta bila bi S*-R,E (to je potpuno analogno temporalnoj
strukturi futura: S-R,E).
U starijim gramatikama vremenski kondicional je esto imao status
vremena (futur du pass/ future in the past) i predstavljao je poseban
oblik homonimian sa kondicionalom shvaenim kao nainom. U novijoj
literaturi obino se govori o vremenskim upotrebama jedinstvenog
kondicionala, o emu e biti rei u ovom radu (Nolke i Korzen 1990).
Subjektivni vremenski kondicional javlja se u franucuskom i u
engleskom jeziku, kako u indirektnom (primeri 3 i 4) tako i u slobodnom
indirektnom govoru (primeri 5 i 6). Narator-lokutor upotrebom indirektnog
govora uvodi budue dogaaje koji su projekcija toka svesti nekog od
aktera pripovesti, pritom se ne izjanjavajui o njihovoj realizaciji (tj. ne
saoptava da li se dogaaj zaista odigrao ili ne). Vano je razumeti da taka
gledita nije objektivna naratorova-lokutorova, ve subjektivna - budui
128
dogaaji sagledavaju se iz perspektive junaka pripovedanja (S*). Upravo

zahvaljujui tome dobija se efekat unutranje fokalizacije.
3) Il annona quil arriverait bientt.
4) He announced that he would come back soon.
5) Je sautai dans un taxi. Elle narriverait jamais.
6) I jumped into a taxi. She would never come.
U francuskoj literaturi pominje se i tzv. objektivni - istorijski
vremenski kondicional. Budunost u prolosti ovde se predstavlja drugaije
nego u indirektnom govoru. Narator kondicionalom uvodi realizovan
dogaaj koji je posterioran u odnosu na neki proli trenutak (S*). Meutim,
treba istai da taj dogaaj nije bio nuno projektovan (tj. zamiljen) u tom
momentu. I ovde je neophodno uvesti S* ali se taj trenutak u ovom sluaju
ne moe tumaiti kao taka gledita nekog junaka pripovedanja, ve pre
kao sudbina, kojom je unapred odreen tok dogaaja (vidi Korcen i
Nolke, 2001). Meutim, za razliku od subjektivnog kondicionala ovde je
relevantan i lokutorov trenutak govora S, budui da se reenicom iskazuje
da se dogaaj zaista i odigrao pre S. Ovakva upotreba kondicionala mogua
je i u engleskom jeziku:
7) Margarete entra Ravensbrck le 2 aot 1940. Elle nen sortirait
pas avant avril 1945.
8) Margareta entered Ravensbrck on the 2nd of August 1940. She
would not leave it before april 1945.
2.1.2. Kondicional za izraavanje ponavljanja u prolosti
U engleskom i srpskom jeziku kondicional se koristi za izraavanje
prole habitualnosti predstavljanje radnje koja se u odreenim intervalima
ponavljala u prolosti.
9) They would gossip for hours, sitting in the park.
10) Na rastanku bi je poljubio u kosu.
129
Tijana Ai
Napomenimo da je u oba jezika mogue prolu habitualnost izraziti i

drugim vremenima (vidi Ai i Stanojevi, u tampi). U srpskom u te svrhe
slui perfekat, a u engleskom past tense, past continious i konstrukcija
used to + infinitive1.
Uporedimo sledea dva primera: u prvom je upotrebljen perfekat/
Past tense a u drugom kondicional:
11) Duan je, kao dete, pre spavanja pio hladno okoladno mleko.
As a child, Dusan had cold chocolate milk before going to bed.
12) Duan bi, kao dete, pre spavanja popio olju hladnog okoladnog
mleka.
As a child, Dusan would have cold chocolate milk before going to bed.
Perfektom / Past tense-om se opisuje subjektova permanentna odlika
(koja je bila na snazi tokom jednog perioda), tj. njegova navika da uvee
pije hladno okoladno mleko:
t<S [vee(t)$e[piti hladno okoladno mleko (e, Duan) e t]]
Sa kondicionalom se pak stavlja akcenat na svaku pojedinanu
realizaciju te odlike. Potencijalom se dakle insistira na dogaajnosti i
ulazi se u dogaaje. ini se da iako prvenstveno izraava habitualnost,
potencijal na neki nain izraava i epizodinost (u smislu referisanja na
pojedinanu realizaciju dogaaja). Ovakav dvostruki nain predstavljanja
radnje esto ima za cilj stvaranje utiska doivljenosti (putem unutranje
fokalizacije2). S tim su u vezi i u literaturi pominjani (Ivi,1995)
stilistiki efekti nostalginosti i emotivne angaovanosti koji se pripisuju
kondicionalu (vidi Ai, 2008).
1 U svom lanku Binnick pokazuje da used to nije marker prole habitualnosti ve
zapravo stanja stvari koje je bilo na snazi u jednom intervalu u prolosti (Binnick,
2006). Past Progressive je pragmatiki obeleen jer upuuje na govornikov
negativan stav prema ponavljanju radnje.
2
Ovaj termin je u knjievnu analizu i stilistiku uveo sedamdesetih godina enet
(Genette 1972). U sluaju unutranje (interne) fokalizacije, dogaaji obavezno
prolaze kroz filter neije svesti, bilo da je to svest nekog od junaka pripovesti, bilo
da je to svest naratora koji je uesnik ili emotivno angaovani svedok dogaaja.
130
2.2. Modalni kondicional

2.2.1. U pogodbenim reenicama
U sva tri jezika on se javlja u apodozi pogodbenih reenica3 i to kako
onih koje izraavaju buduu hipotezu (13-15) tako i onih koje se odnose
na irealnost u sadanjosti (16-18). Napomenimo da se u zavisnoj reenici
u francuskom koristi imperfekt a u engleskom Past tense ova vremena ne
dodeljuju temporalnu referencu dogaaju p (ako P, Q) ve utiu na metaproces koji odgovara mogunosti da se P ostvari:
13)
Sil faisait beau demain, nous irions nous baigner.
14)
If the weather were nice tomorrow, we would go swimming.
15)
Kad bi sutra bilo lepo vreme, ili bismo da plivamo.
16)
If I had some money, I would buy it.
17)
Si j avais un peu d argent, je lacheterai.
18) Da imam/ Kad bih imala malo novca, kupila bih ga.
Napomenimo da u francuskom i engleskom (a u srpskom jeziku
onda kada je upotrebljen veznik kada) interpretacija pogodbene reenice
(vidi Martin, 1991) kao potencijalne ili irealne zavisi od semantikih
(aspektualna priroda predikata ili prisustvo adverba za budunost) i
pragmatikih faktora (kontekstualne reference blokiraju ideju irealnosti ili
mogunost da p bude istinito ikad u budunosti).
2.2.2 Ostali modalni kondicionali
Kondicional u sva tri jezika slui da ublai ilokucijsku snagu iskaza.
Moemo rei da se pragmatiki vezuje za sam in iskazivanja a ne za
istinitosnu vrednost same propozicije:
19)
20)
21)
3
Je voudrais parler M. le Directeur.

I d like to talk to Mr. Director.
elela bih da razgovaram sa G. Direktorom.
Vetters objanjava da se u francuskom i engleskom jeziku kondicional ne

upotrebljava posle veznika si/if jer je distanca koju on stvara inkompatibilna sa
instrukcijom pogodbenih reenica kojima govornik iskazuje svoj stav o istinitoj
vrednosti p (Vetters, 2001).
131
Tijana Ai
Po nekim autorima (Horzen i Nolke, 2001) ovaj tip reenica

podrazumeva implicitno prisustvo protaze ako bi bi mi bilo dozvoljeno da
govorim.
U francuskom jeziku kondicional je i sredstvo za izraavanje jednog
oblika evidencijalnosti - govornik pokazuje da informacija ne potie
neposredno od njega i da on ne odgovara za njenu istinitosnu vrednost:
22) Le premier ministre aurait accept de parler la tlvision.
I ovde moemo pretpostaviti implicitno postojanje zavisne
hipotetike reenice koja opravdava upotrebu kondicionala:
23) Si on croyait les dernires rumeurs, le premier ministre aurait
accept de parler la tlvision.
urnalistikom kondicionalu blizak je i polemiki kondicional ija
se upotreba takoe zasniva na principu citiranja (govornik navodi tue rei
kao svoje istiui njihovu apsurdnost najee u formi retorikog pitanja,
primer 23)4:
24) Il est malade et il ferait du ski?
3. O semantici kondicionala
Postoje dva osnovna pristupa semantici kondicionala u stranoj
literaturi. Prvi bi se mogao nazvati aspektualno-temporalnim pristupom.
Njegovi pobornici su Veters, Vet i Goslen (vidi radove u zborniku
Tasimovski i Dendal, 2001). U radovima ovih autora kondicional se smatra
glagolskim vremenom5 i shodno tome definie se uz pomo koordinata
koje inae slue za definiciju glagolskih vremena.6. S druge strane tzv
neaktuelnost kondicionala (dogaaji njime markirani ne odnose se na
realan svet, ovde i sada), gore navedeni lingvisti izvode iz aspektualne
4
Pomenimo jo i tzv. iluzorni kondicional ako i kondicional podele uloga u igri koji
se navode u nekim francuskim gramatikama.
5
Jo je 1983. uveni francuski lingvista Marten napisao Kondicional nije nita
modalniji od imperfekta: on je po prirodi glagolsko vreme ije su modalne
upotrebe veoma brojne. (Martin, 1983 ; 133).
6 A to su trenutak govora, trenutak dogaaja i referencijalna taka (vidi Stanojevi i
Ai, 2008).
132
vrednosti imperfekta, sa kojim je ovaj povezan u morfolokom smislu:

podsetimo da se kondicional u francuskom gradi od osnove futura na koju se
dodaju nastavci za imperfekat. Naime, budui da je aspektualna instrukcija
imperfekta nesvrenost, ovo vreme ne predstavlja eventualnost kao
zavrenu aktualizovanu celinu ve kao proces u toku. Naime zahvaljujui
ovoj svojoj odlici imperfekt se dovodi u vezu sa neostvarenim i virtuelnim
o emu svedoe i modalne upotrebe ovog vremena u francuskom7. U
engleskom je kondicional sloeno vreme koje i morfoloki i semantiki
predstavlja preteritalni ekvivalent futuru.
Valja meutim istai da su navedeni autori (Veters, Vet i Goslen,
2001) ipak svesni injenice da se neke modalne upotrebe kondicionala
ne mogu u potpunosti objasniti imperfektivnom komponentom. Kako bi
preciznije definisali funkcionisanje kondicionala u njegovim razliitim
upotrebama, oni uvode sledee tri enuncijativne koordinate: vreme, svet
i govornik. Funkcija kondicionala je da izrazi efekat udaljavanja od
kanonikih vrednosti (sada, ovde, ja8) bar jedne od navedenih komponenti.
Kod temporalne upotrebe vremenska koordinata vie nije trenutak govora
ve neki trenutak u prolosti, kod hipotetikog kondicionala se ovde koje
pripada stvarnom i aktuelnom svetu pretvara u tamo, koje pripada moguim
(imaginarnim) svetovima, dok kod kondicionala citiranja govornik
iskazom ne saoptava svoje ve iznosi tue misli (fiziki govornik se ne
poklapa sa govornikom koji saoptava informacije).
Drugi pristup semantici koncidionala je modalan. Njegovi predstavnici
su: Meschler & Reboul, Lauze, Korzen i Nolke (vidi radove u zborniku
Tasimovski i Dendal, 2001). Ideja od koje polaze ovi lingvisti je da svaka
upotreba kondicionala podrazumeva postojanje potporne hipotetike
reenice koja je eksplicitino ili implicitno data. Drugim reima,
propozicionalni sadraj reenice u kojoj je upotrebljen kondicional uvek
se vezuje za neki uslov. U sloenim hipotetikim reenicama taj uslov je
i formalno izraen, dok se u nekim drugim sluajevima on podrazumeva,
odnosno kontekstualno inferira. Ovi lingvisti smatraju da kondicional
7
8
Kao na primer imperfekt irelanosti, imperfekt podele uloga u igri i hipokoristiki

imperfekt (vidi Stanojevi i Ai, 2008).
Te koordinate su upravo deitike take koje vezujemo za trenutak govora: govorno
lice, ovde i sada.
133
Tijana Ai
ne daje nikakvu temporalnu instrukciju ve da naprotiv ukida vreme ne

aktualizujui proces ni u jednoj od tri epohe.
Recimo najzad da se u savremenoj lingvistici, u skladu sa vrlo
popularnom primenom Principa Okamove otrice (Grajs, 1978)9 razvija
ideja o jednistvenom semantizmu kondicionala. Ona poiva na hipotezi
da je mogue definisati invarijantan i minimalistiki osnovni semantizam
kondicionala te da razliiti znaenjski efekti ovog oblika nastaju kao
rezultat interakcije tog osnovnog semantizma za kontekstom.
Pristalice aspektualno-temporalnog pristupa miljenja su da
jedinstveno znaenje kondicionala potie od vrednosti koje imaju njegove
sastavne morfeme (futur i imperfekt). S druge strane pobornici modalnog
tretmana kondicionala smatraju da se jedinstveni semantizam ovog
vremena svodi na njegovu funkciju da markira izmetanje iz realnog u
mogue svetove.
to se srpskog kondicionala (potencijala) tie on se u naim
gramatikama smatra glagolskim nainom. Gradi se od aorista pomonog
glagola biti i radnog glagolskog prideva i iskazuje vei broj razliitih
modalnih znaenja meu kojima ne postoji jasna distinkcija, a veina
njih se moe podvesti pod pojam mogunosti. Tanasi u gramatici navodi
sledeu podelu modalnih znaenja (Tanasi, 2005): mogunost, elja,
spremnost za vrenje neke radnje, namera, uverenost da e se neka radnja
desiti, pretpostavka da e se neka radnja vriti, uslov od kojeg zavisi neka
druga radnja.
Ipak nijedna gramatika ne nudi eksplicitno objanjenje o vezi izmeu
vremenskih i modalnih upotreba i zajednikom konceptualnom imenitelju
za oba tipa znaenja.
4. Temporalnost i modalnost
Pokuajmo sada da uporedimo vremensku i modalnu upotrebu
kondicionala kako bismo tvrdili postoji li izmeu njih neka semantika
veza. Poimo od kondicionala za budunost u prolosti:
9
134
Radi se o jednom filozofskom principu koji nalae da se ne umoavaju znaenja

jezikih izraza. Primena ovog principa rezultuje tzv. minimalistikim definicijama
glagolskih vremena, predloga ili veznika (vidi Ai, 2008).
25) Jean dit quil achterait un chteau pour sa famille.

26) Sil avait beaucoup dargent Jean achterait un chteau pour sa
famille.
U oba primera kondicional izraava posteriornost u odnosu na
jedan trenutak. U prvom sluaju to je taka na vremenskoj osi (S*) koja
je smetena u prolost i iz koje junak pripovedanja (Jovan) planira (ili
zamilja) budunost. U drugom sluaju to je situacija (izraena protazom)
koja ne pripada stvarnom, ve moguem svetu koji neko lice (u ovom
sluaju Jovan) zamilja.
Sve u svemu, moe se zakljuiti da kondicional u svim svojim
upotrebama markira distanciranje od onoga to je ovde i sada. To
konceptualno izmetanje moe biti transponovanje u prolost iz koje
se sagledava budunost ili transponovanje u neki od moguih svetova.
Recimo jo i da kako u svojoj temporalnoj, tako i u svojoj modalnoj
upotrebi kondicional izraava posteriornost: u prvom sluaju u odnosu na
neki trenutak u prolosti a u drugom u odnosu na uslov dat protazom. U
oba sluaja radi se dakle o onome to Veters (2001) naziva budunou
neaktuelnog sveta.
Skrenuli bismo ovde panju na jo jednu injenicu, koja e pokazati
krucijalnom za nau kontrastivnu analizu: u francuskom se kao i u drugim
jezicima (zbog konceptualne sloenosti) nikad ne izraava mogui uslov
u prolosti. Kada govornik upotrebi protazu za prolost (u franucuskom
se u tu svrhu koristi pluskvampefekat) on kazuje a) da uslov za apodozu
nije bio ostvaren (tada izraava kontrafaktuelnost, tj. govori o onom to
se nije desilo) b) da je uslov ostvaren (znaenjski efekat koji dobijamo
tada je ponavljanje). Drugim reima, sagovorniku se uvek saoptava da je
uslov nerealizovan ili ostvaren, a ne ostavlja se mogunost da se zamilja
potencijalnost u prolosti. U prvom sluaju kondicional u apodozi se
zamenjuje kondicionalom prolim, a u drugom habitualnim imperfektom:
27) Sil avait fait beau, nous serions alls la plage.
28) Sil faisait beau, nous allions la plage.
Iz svega reenog moe se izvesti vrlo bitan zakljuak: kondicional u
svojoj temporalnoj upotrebi ne markira potencijalnost u prolosti ve samo
135
Tijana Ai
injenicu da se posteriornost odmerava od momenta koji pripada prolosti.

Sama ideja epistemike neizvesnosti potie od futuralne komponente u
kondicionalu za ono to je budue ne moe se tvrditi da e se sigurno
desiti, bilo da se odmerava od momenta govora ili od nekog momenta u
prolosti.
Pokuajmo sada da pronaemo neku znaenjsku vezu izmeu
kondicionala za habitualnost u prolosti i modalnog potencijala u
hipotetikim reenicama.
Poimo od ideje P. Pipera koji u svom lanku (1998) dovodi u vezu
reenice sa irealnim kondicionalnim konstrukcijama za budunost10 u
kojima je predikat u potencijalu (U sluaju pobede tim bi dobio nagradu) i
reenice sa potencijalom za ponavljanje u prolosti u kojima je eksplicitno
dat neki uslov (U sluaju nevremena ostajali bismo kod kue). Iako dakle
ovaj autor ukazuje na lingvistiku i konceptualnu vezu izmeu izraavanja
uslovnosti i ponavljanja, on ipak ne vri semantiku analizu reenica u
kojima je uobiajen potencijal za prolost i onih u kojima on nije prirodan.
Pogledajmo sada sledee parove primera11:
29) ?Govorili bismo francuski jedno s drugim.
30) U otmenim restoranima bismo govorili francuski jedno s drugim.
31) ?Poljubio bi je u kosu
32) Na rastanku bi je poljubio u kosu.
33) ?itao bi naglas Nastasijevieve pesme.
34) U najteim trenucima itao bi naglas Nastasijevieve pesme.
Nije teko uvideti da su reenice sa potencijalom mnogo
prihvatljivije ako u sebi sadre neki element uslovnosti, izraen nekom
vrstom odredbe za vreme ili uzrok (u otmenim restoranima, na rastanku,
u najteim trenucima, itd. U svim ovim sluajevima mogue je tu odredbu
transformisati u zavisnu reenicu:
35)
Kada bismo izlazili u otmene restorane, govorili bismo
francuski jedno s drugim.
10
Svim irealnim kondicionalnim konctrukcijama i reenicama zajednika osobina je

presupozicija neostvarenosti posledine situacije (v Piper, 2005, 815);
11 Analizu emo izvesti na primerima iz srpskog jezika uz napomenu da bi se isti
zakljuci mogli izvesti i za engleski jezik (vidi Ai i Stanojevi, in print)
136
36) Kad bi se rastajali, poljubio bi je u kosu.

37) Kad bi mu bilo najtee, itao bi naglas Nastasijevieve pesme.
Pitanje koje se sada namee je: Kako povezati ovaj tip zavisnih
vremenskih reenica sa hipotetikim reenicama u kojima se javlja
potencijal kao nain? To su (vidi Stanoji i Popovi, 1989, 308) tzv.
potencijalne reenice za budui uslov. U njima potencijal pokazuje da je
uslov neaktualizovan ali mogu/ostvarljiv:
38) Ona je iz vrlo siromane porodice. Kada/Ako bi dobila lutku,
silno bi se obradovala.
Pogledajmo ta se deava kada se ovaj tip reenica prebaci u prolost:
39) Bila je iz vrlo siromane porodice. Kada/Ako/Kad god bi dobila
lutku, silno bi se obradovala.
Odmah je jasno da se hipotetinost gubi. Naime srpski jezik (ba
kao ni engleski i francuski) ne izraava hipotetinost u prolosti (jedini
tip uslovih reenica za prolost su kontrafaktuelne u kojima je istaknuto
da je uslov neostvaren u prolosti12). Aktualizacija je dakle konceptualno
uslovljena ustrojstvom naeg uma koji na razliit nain posmatra prolost
i budunost (vidi Stanojevi i Ai, 2008). U budunosti se tako mogu
zamisliti potencijalne stvari a za prolost je vezana opozicija realizovano
nerealizovano. Drugim reima, potencijalna reenica se, kognitivno
izmetena u prolost, transformie u reenicu za iraavanje tzv. realne
kondicionalnosti. Ovim terminom Piper (1998, 46) naziva reenice koje
ne sadre presupoziciju o neostvarenosti sadraja apodoze.
Iz ovoga proizilazi da sloene reenice uvedene veznicima ako ili
kada, u kojima je predikat u apodozi u potencijalu mogu, ukoliko se
odnose na prolost, jedino i iskljuivo da izraava iteraciju (dokaz za
to je da se u primeru 39 moe upotrebiti i veznik za iteraciju kad god).
Ipak u pitanju je zajedniko ponavljanje dve konceptualno povezane
12
Da joj je neko poklnio lutku (a nije), silno bi se obradovala.

137
Tijana Ai
eventualnosti u prolosti. Kada kaemo konceptualno povezane to onda

znai da prvi dogaaj (h, dobiti lutku) ne samo to obavezno prethodi
drugom ve je neka vrsta slabog (pragmatikog) uslova za drugi dogaaj
(h, silno se obradovati). Naime, dogaaj iz druge reenice (obradovati se)
moe se smatrati reakcijom na dogaaj iz prve (dobiti lutku). Slino se
moe rei i za primer 30, gde stanje nalaziti se u odreenom restoranu
izaziva odreeno ponaanje govoriti francuski. Naglasili bismo ovde
da u osnovi slabe (pragmatike) uslovnosti ne lee fiziki zakoni ve naa
praktina znanja o svetu koja nam sugeriu da odreena pojava, u odreenoj
specifinoj sitaiciji, prouzrokuje javljanje neke druge pojave. Pragmatika
uslovnost je dakle u kognitivnom smislu iskustveno i kulturno indukovana.
Iz svega to smo do sada rekli, proizilazi da veza izmeu nainske
i vremenske upotrebe potencijala nije arbitrarna. Naime reenice
sa potencijalom za prolost izraavaju poseban vid habitualnosti
uslovljenu habitualnost13. Inae, habitualnost (uslovljena ili neuslovljena)
podrazumeva homogenu reparticiju dogaajnog podintervala unutar
glavnog intervala. Za neuslovljenu habitualnost pre e se u srpskom
jeziku koristiti perfekat nesvrenih glagola, u francuskom imperfekt a u
engleskom Past tense sva tri vremena faktografski predstavljaju prole
dogaaje:
40) esto sam plakala.
41) Je pleurais souvant.
42) I often cried.
Napomenimo da se u francuskom jeziku i za ozraavanje uslovljene
habitualnosti koristi imperfekt (ne postoji nijedan drugi oblik koji
oznaava ponavljanje):
43) Enfant, Dusan prenait tous les soirs avant de se coucher une tasse
de cacao froid.
13
138
Piper (1998) je naziva habitualna kondicionalnost, ali nama se izraz uslovljena

habitualnost ini prihvatljivijim. S druge strane mi i u reenicama koje Piper
smatra obinom prolom habitualnou (Uvee bismo ostajali kod kue), vidimo
prisustvo odreenog pragmatiki shvaenog uslova (u ovom sluaju je to odreeno
doba dana vee).
Imperfekat (zbog svoje aspektualne instrukcije nesvrenosti (vidi

Stanojevi i Ai, 2008) podrazumeva homogenost intervala. Ovo znai
da je u svakom momentu intervala (odreenog vremenskom/uslovnom
odredbom npr. kao dete) na snazi subjektova navika piti hladno okoladno
mleko. A uslov za habitualnost imperfekta je: nesrazmera intervala (u
naem primeru detinjstvo) i veliine radnje (u naem primeru piti
hladan kakao), odakle se implicira ponavljanje radnje. Meutim, valja
napomenuti da to nije i dovoljan uslov za habitualnost. Neophodno je i da
interval bude homogeno ispunjen podintervalima u kojima se posmatra
radnja. Time se ostvaruje i navedeni aspektualni zahtev imperfekta, a to
je da ponavljanje radnje karakterie ceo referentni period tj. imamo RE,
gde je R=glavni interval, a E=ponavljanje, tj. multiplikovanje radnje u
podintervalima.
Dodajmo, najzad, da vremenski kondicional ni u engleskom ni u
srpskom ne moe da izrazi specifikovano neregularno ponavljanje, niti
ponavljanje u intervalu koji nije nuno zavren pre momenta govora,
odnosno koji je u deiktikoj vezi sa njim:
44) Te zime tri puta je pao veliki sneg/*bi pao veliki sneg.
45) Do sada *bi / je dolazio po mene na vreme.
46) Letos *bi/sam Duana svako popodne vodila na bazen.
47) That winter snow fell / would fall three times.
48) So far he has be coming to pick me on time.
49) This summer I have been taking/ * would take Dusan every
afternoon to the swimming pool.
Postoji meutim jedna nezanemarljiva razlika izmeu izraavanja
habitualnosti imerfektom u francuskom, odnosno potencijalom u sprskom.
Naime, sa imperfektom za ponavljanje nema efekta doivljenosti
(unutranje fokalizacije) i nostalginosti. Ovi stilski efekti se u francuskom
jeziku moraju ostvariti drugim sredstvima (vidi Stanojevi i Ai, 2008).
Dodajmo jo i da se neaktuelnost i nereferencijalnost imperfekta posebno
ogledaju u njegovim modalnim upotrebama. Kao to smo ve pokazali
u ovom radu on se javlja u protazi hipotetikih reenica za irealnost u
sadanjosti i slabu potencijalnost u budunosti, potom kao imperfekat
139
Tijana Ai
osujeene iminentnosti (kada se odnosi na dogaaj koja se zamalo

odugrao), kao hipokoristiki imperfekat (u obraanju deci) i najzad kao
imperfekat podele uloga u igri.
5. Zakljuak
Naa analiza pokazala je da u sva tri jezika kondicional markira
transpoziciju u neki svet razliit od aktuelnog. Distanciranje od realnog
govornikovog sveta ostvaruje se bilo premetanjem u neki momenat razliit
od momenta govora, u odnosu na koji se sagledava budunost (temporalni
kondicional), bilo premetanjem u kognitivni kontekst koji odstupa
od ustrojstva govornikove stvarnosti, u kojem se posmatraju uzronoposledini odnosi (kondicional u pogodbenim reenicama). Konceptualna
veza izmeu prole habitualnosti i potencijalnosti objanjava se time to se
prva u pragmatikom smislu izvodi iz druge kondicional za ponavljanje
uvodi niz dogaaja koji su se ponavljali kad se steknu odreeni uslovi.
A ova funkcija kondicionala posledica je injenice da prirodni jezici ne
izraavaju mogui uslov u prolosti. Iz svega navedenog proizilazi da
modalnost i temporalnost nisu dve odvojene misaone kategorije jer se obe
zasnivaju na istim primitivima negiranju govornikovog hic et nunc i
uvoenju drugih subjekata svesti.
Lista referenci:
Ai, T. (2007). S one strane potencijala; Zbornik 36. Medjunarodnog
sastanka slavista u
Vukove dane 2006. Beograd, 137-151.
Ai, T. (2008). Espace, temps, prepositions. Geneve: Droz.
Ai, T. Stnojevi, V. (2010). Vremenske upotrebe kondicionl u
frncuskom i u srpskom jeziku, Jeziki sistem i upotreb jezik
(knjig 1). U: Srpski jezik, knjievnost, umetnost. Zbornik rdov s
meunrodnog nunog skup odrnog n Filoloko-umetnikom
fkultetu u Krgujevcu (30-31. X 2009). Krgujevc, 367-379.
140
Ai, T. Stanojevi, V. (u tampi). Expressing habitual past in English

and French, some new roceedings of the ELLSIIR conference in
Belgrade.
Benveniste, E. (1966). Problmes de la linguistique gnrale. Tome I.
Paris : Gallimard.
Borillo, A. (2001). Le conditionnel dans la corrlation hypothtique en
franais . Dendale, P. & Tasmowski, L. (ds). Le conditionnel en
franais. Recherches Linguistiques 25. Universit de Metz.
Genette, G. (1972). Figures III. Paris : Seuil.
Gosselin, L. (2001). Relations temporelles et modales dans le conditionnel
journalistique.
Dendale, P. & Tasmowski, L. (ds). Le conditionnel en franais. Recherche
Linguistiques 25. Universit de Metz.
Ivi, M. (1995). Lingvistiki ogledi. Beograd: Biblioteka XX vek.
Korzen, H & Nlke, H. (2001). Le conditionnel : niveaux de modalisation
. Dendale, P. & Tasmowski, L. (ds). Le conditionnel en franais.
Recherches Linguistiques 25. Universit de Metz.
Lauze, A. (2008). Le conditionnel: forme temporelle ou atemporelle .
Communication, lettres, et sciences du langage. Vol 2. n 1, 92-104
Leeman, D. (2001). Pourquoi ne peut-on combiner si et le conditionnel
? Dendale, P. & Tasmowski, L. (ds). Le conditionnel en franais.
Recherches Linguistiques 25. Universit de Metz.
Moeschler, J. & Reboul, A. (2001). Conditionnel et assertion
conditionnelle . In : Dendale, P. & Tasmowski, L. (ds). Le
conditionnel en franais. Recherches Linguistiques 25. Universit
de Metz, 147-167.
Nlke, H. & Korzen, H. (1990). Projet pour une thorie des emplois du
conditionnel. Actes du 11e Congrs des Romanistes Scandinaves,
273-300.
Piper, P. (1998). O kondicionalnosti u prostoj reenici. Junoslovenski
filolog LIV, 41-58.
Reichenbach, H. (1947). Elements of Symbolic Logic. New York : The
Free Press.
141
Tijana Ai
Stanoji, . Popovi, Lj. (1989). Gramatika srpskog jezika. Beograd:

ZUNS.
Stanojevi, V. i Ai, T. (2008). Semantika i pragmatika glagolskih vremena
u francuskom jeziku. Kragujevac: FILUM.
Stevanovi, M.(1986). Savremeni srpskohrvatski jezik. Beograd: Nauna
knjiga.
Saussure de, L. (1998). Lapproche rfrentielle: de Bauze
Reichenbach. In: Moeschler, J. et al. Le temps des vnements.
Paris : Kim, 19-44.
Tanasi, S. (2005). Sintaksa glagola. U: Piper i saradnici. Sintaksa
savremenoga srpskog jezika: prosta reenica. Beograd-Novi Sad :
Institut za srpski jezik SANU, Beogradska knjiga, Matica srpska,
345-476.
Vet Co 1994, Future tense and discourse representation, in: Tense and
Aspect in Discourse, Trends in Linguistics, Studies and Monographs
75, ed by Co Vet, Carl Vetters, Mouton de Gruyter, Berlin, New York.
Vet, C & Kampers-Manhe, B. (2001). Futur simple et futur du pass: leurs
emplois
temporels et modaux . Dendale, P. & Tasmowski, L. (ds). Le conditionnel
en franais. Recherches Linguistiques 25, Universit de Metz.
Vetters, C. (2001). Le conditionnel : ultrieur du non-actuel . Dendale,
P. & Tasmowski, L. (ds). Le conditionnel en franais. Recherches
Linguistiques 25.
142
Tijana Ai
The conditional and cognitive transposition

Summary
In this paper we investigate various usages of the conditional verbal form in
English, French and Serbian. Our aim is to find out whether its modal (in hypothetical
clauses) and temporal functions (future in the past) are based on the same semantic
primitive a conceptual transposition from the moment of speech and/or the real world
into the moment situated in the past and/or the realm of possible worlds. In addition,
we demonstrate that the possibility to use conditional for marking past habituality is a
consequence of the fact that iterated eventualities are represented as if their occurrence is
pragmatically connected to some external conditions.
Key words: conditional, potential, habituality, semantics, pragmatics, modality,
Verb tenses
143
Neke paralele izmeu nominalne i temporalne sematnike u francuskom jeziku
Veran Stanojevi
Filoloki fakultet
Neke paralele izmeu nominalne i temporalne

sematnike u francuskom jeziku
Saetak
U radu1 ukazujemo na konceptualnu bliskost nekih kategorija iz domena imenske
i glagolske semantike, kao to su odnosi izmeu (a)telinosti i (ne)brojivosti, zatim
izmeu nominalne semantike i leksikog aspekta, s jedne strane, i gramatikog aspekta, s
druge strane, kao i anaforinost u nominalnom i u glagolskom domenu. Ukazujemo i na
mogunosti pedagoke primenjivosti uoenih analogija u ova dva domena.
Kljune rei: brojive i nebrojive imenice, leksiki i gramatiki aspekat, imperfekat,
aorist, neodreeni i odreeni lan.
1. Uvod
U ovom radu ukazujemo na konceptualnu povezanost nekih
naizgled nespojivih kategorija iz domena imenske i glagolske semantike.
Analiziraemo relevantne jezike datosti iz francuskog, koji, kao jezik sa
lanskim sistemom, eksplicitno markira opoziciju odreenost-neodreenost
imenske sintagme. Pokazaemo da neki aspekti neodreenosti koreliraju
sa leksiki enkodiranom imperfektivnou, tj. atelinou, ali i sa
gramatikom imperfektivnou za koju je u francuskom specijalizovan
imperfekat (Stanojevi i Ai, 2008). S obzirom na neophodnost da se pri
kalkulisanju aspektualne informacije uzme u obzir i priroda glagolskih
argumenata (v. Verkuyl 1972, 1993; Borillo et al. 2004) posebno emo
razmotriti ulogu neodreenih nominalnih sintagmi tipa des N i du N u
konstruisanju predikata odgovarajueg aspektualnog znaenja. Paralelizam
1
Rad je nastao u okviru projekta br. 178002 Jezici i kulture u vremenu i prostoru,
koji finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije.
145
Veran Stanojevi
izmeu glagolskih vremena i lana ispoljava se i na diskurzivnom planu, tj.

na planu instrukcija u pogledu uvoenja novih ili referisanja na ve poznate
entitete, bilo da su u pitanju individue ili vremenski momenti. Razmatranje
semantike bliskosti relevantnih kategorija u imenskom i u glagolskom
domenu, moe biti od koristi i u univerzitetskoj nastavi francuskog jezika,
na ta takoe skreemo panju. No, najvanije je uvideti da se fenomeni
iz jednog semantikog domena mogu povezivati sa fenomenima iz drugih,
na prvi pogled nesrodnih domena, s obzirom na njihove razliite ontoloke
implikacije.
U drugom poglavlju ovoga rada poredimo kategoriju brojivosti sa
leksikim aspektom. Tree poglavlje posveeno je analogijama izmeu
inherentne (ne)ogranienosti u nominalnom i verbalnom domenu i
gramatikog aspekta. I najzad, u etvrtom poglavlju ukazujemo da se spona
izmeu imenske i glagolske semantike moe nai i na planu anaforinih
instrukcija relevantnih tipova nominalnih sintagmi i glagolskih vremena.
2. Brojivost i leksiki aspekat
U literaturi je dosta pisano o svojstvima brojivih i nebrojivih
imenica. Brojivost se pripisuje imenicama koje se odlikuju, izmeu
ostalog, atomikom referencijom (Bunt, 1979; Link, 1983; Ojeda, 1993)
i intrinsinom ogranienou (Jackendoff, 1991; Talmy, 1978; Langacker,
1990), dok se nebrojive imenice odlikuju distributivnom i kumulativnom
referencijom (Cheng, 1973; ter Meulen, 1980; Quine, 1960). Atomika
referencija odnosi se na injenicu da se brojivim imenicama ne mogu
opisati delovi entiteta koje one oznaavaju. Tako, naslon stolice nije stolica
kao to ni asija automobila nije automobil. S druge strane, nebrojivim
imenicama se moe imenovati bilo koji deo njima oznaenog entiteta.
Tako, ako se za neku tenost moe rei da je voda, onda e se i za bilo
koji deo te tenosti rei da je voda. U tom smislu je referencija nebrojivih
imenica distributivna. Kumulativnost, kao jo jedna odlika nebrojivih
imenica odnosi se na svojstvo po kojem se suma koju ini vie delova
datog entiteta imenuje na isti nain kao i delovi iz kojih se sastoji. Tako
emo, ako u posudu u kojoj se nalazi vode naspemo jo vode, dobijeni
sadraj i dalje zvati vodom (tj. de leau+de leau=de leau).
146
Intrinsina ogrnienost brojivih imenic znai da se entiteti koje one

imenuju koncipiraju kao ogranieni u prostoru (knjiga, drvo, ovek, ulica,
drava itd.) ili u vremenu (venanje, roendan, koncert). Entiteti oznaeni
nebrojivim imenicama koncipiraju se, pak, kao inherentno neogranieni.
Pod leksikim aspektom podrazumeva se pre svega jedna dimenzija
leksikog znaenja glagola, a to je telinost.2 Telini su oni glagoli, odnosno
predikati koji podrazumevaju inherentno ogranienje njima oznaenih
radnji, dok se pod atelinim glagolima ili predikatima podrazumevaju oni
koji oznaavaju inherentno neograniene radnje. Na primer, radnja lire une
lettre (itati/proitati pismo) smatra se telinom budui da podrazumeva
inherentno ogranienje njome oznaene radnje, tj. momenat u kojem se
moe konstatovati da je pismo proitano. S druge strane, radnja trati jeste
atelina, budui da ne podrazumeva inherentno ogranienje, pa se teorijski
moe produavati u nedogled.3
Na povezanost kategorija brojivosti i telinosti ukazuju i autori
poput Dekendofa (Jackendoff, 1992) i Verkaula (Verkuyl, 1972, 1993).
Dekendof smatra da analogije koje postoje izmeu ogranienosti/
neogranienosti u domenu glagolskih radnji i brojivosti/nebrojivosti
u domenu nominalne sintagme, moraju biti ukljuene u konceptualnu
strukturu nezavisno od kategorije u kojoj se ispoljavaju (Jackendoff,
1992: 41). S druge strane, formalni semantiari poput Verkaula (Verkuyl
1972, 1993) pokazuju da je neophodno pri kompozicionalnoj komputaciji
aspektualne informacije uzimati u obzir i prirodu argumenata koji uestvuju
u predikaciji, a to su pre svega objekatske nominalne sintagme. Tako se,
u francuskom, odnos izmeu leksikog aspekta (tj. opozicije telinoatelino) i tipa imenske dopune moe ilustrovati na sledei nain:
(1) Jacques a crit une lettre.
(2) Jacques a crit des lettres.
2
3
O leksikom aspektu vidi u (Kozlowska, 1998).

Podrazumeva se da postoje ogranienja vanjezike prirode, vezana za naa znanja
o svetu, koja mogu vremenski ograniiti vrenje atelinih radnji. U konkretnom
sluaju podrazumeva se da ovek moe trati sve dotle dok se zbog neke prepreke
na putu ili fizikog zamora ne zaustavi. Ova i slina ogranienja nisu intrinsina,
budui da ih ne implicira sama glagolska leksema.
147
Veran Stanojevi
Iako je u oba primera glagol cire konstruisan sa direktnim objektom,

aspektualna interpretacija primera (1) i (2) nije ista. Slabija prihvatljivost
dopune pendant 10 minutes u primeru (3) za razliku od dopune en 10
minutes iz primera (4) sugerie da je cire une lettre telian predikat. S
druge strane, predikat crire des lettres jeste atelian budui da se moe
kombinovati sa odredbama tipa pendant 10 minutes, kao u primeru (6), a
ne i sa onima tipa en 10 minutes (vidi primer 5).4
(3) ??Jacques a crit une lettre pendant 10 minutes.
(4) Jacques a crit une lettre en 10 minutes.
(5) *Jacques a crit des lettres en 10 minutes.
(6) Jacques a crit des lettres pendant 10 minutes.
Razlika izmeu primera (3) i (6), odnosno izmeu (4) i (5), pokazuje
da je opozicija telino/atelino relevantna ne samo na striktno leksikom
planu, kao u Vendlerovoj ontologiji (Vendler 1967), nego i na sintaksikom
planu. Naime, esto se mora uzeti u obzir i tip glagolske dopune da bi se
odredilo da li je situacija koju oznaava predikat inherentno ograniena (tj.
telina) ili neograniena (tj. atelina).
Iz ovih se primera vidi da i sintaksa nominalne sintagme utie na
telinost predikata, a samim tim i na interpretaciju reenica u kojima je
pomenuti uticaj operativan.5 U pitanju je, naime, izbor determinanta, tj.
4
148
Test za identifikovanje telinih/atelinih glagola, odnosno predikata u francuskom,

jeste (ne)mogunost njihovog kombinovanja sa odredbama tipa en SNdure i
pendant SNdure gde SNdure oznaave sintagme koje uvode neki vremenski interval
(npr. trois heures, deux jours, dix ans, dix minutes itd). Naime, telini se predikati,
za razliku od atelinih, mogu kombinovati sa odredbama tipa en SNdure, dok se
atelini za razliku od telinih predikata mogu kombinovati sa odredbama tipa
pendant SNdure. O leksikom aspektu u francuskom, a samim tim i o opoziciji
telino-atelino, pogledati u Stanojevi i Ai (2008).
Ima, naime, glagola koji su, iako prelazni, ve leksiki markirani kao atelini, to
znai da tip dopune kod njih ne igra nikakvu ulogu u aspektualnoj interpretaciji
predikata. Takvi su, na primer, glagoli regarder i chercher, koji su atelini bez
obzira na tip dopune: regarder un tableau chercher une solution jesu atelini
predikati budui da se mogu kombinovati sa odredbama tipa pendant SNdure, a
ne i sa odredbama tipa en SNdure. Postojanje ovakvih glagola jeste znak da deo
aspekatske informacije mora figurirati i u leksikonu.
lana uz imenicu u objekatskoj poziciji. Ovde se logiki se namee sledea

generalizacija:
(7) Ako V nije inherentno atelian ili telian glagol, kombinacije
tipa (a) interpretiraju se kao telini, a kombinacije tipa (b) kao atelini
predikati:
(a)
V un N = telian predikat
(b)
V du/des N =atelian predikat
Uticaj determinatora na telinost ukazuje na meuzavisnost
glagolske i nominalne semantike. Aspektualno znaenje predikata, ili,
kako ga neki autori6 zovu - predikacioni aspekat - moe, dakle, zavisiti i
od izbora determinanta unutar nominalne sintagme koja funkcionie kao
glagolska dopuna.
Sada se postavlja pitanje ta je to to ateline predikate povezuje sa
sintagmama tipa du N odnosno des N. Izbor lana signalizuje inherentnu
neogranienost entiteta oznaenog pomenutim tipovima sintagmi:
partitivni lan (du/de la) to ini u domenu nebrojivog, a neodreeni lan
des istu ulogu vri u domenu brojivog. A kako su ateline situacije po
definiciji inherentno neograniene, oigledna je veza izmeu atelinih
predikata i sintagmi tipa du N i des N. Bilo koji inherentno neogranien
entitet moe se imenovati na isti nain kao i bilo koji njegov striktni deo.
Ovo svojstvo neogranienih entiteta, na koje smo ve ukazali govorei
o nebrojivim imenicama, proiriemo i na domen atelinih predikata,
apstrahujui ontoloke razlike koje postoje izmeu dva semantika domena
- nominalnog i verbalnog. Podsetimo najpre na injenicu da ako za neku
tenost u ai moemo rei na francuskom Cest de leau (Ovo je voda),
onda se podrazumeva da se i za bilo koji deo ove tenosti takoe moe rei
Cest de leau. Isto vai i za brojive entitete oznaene sintagmama tipa
des N. Naime, ba kao to e se za gomilu jabuka na tezgi rei Ce sont
des pommes (Ovo su jabuke), na isti nain e se imenovati i nekoliko
jabuka koje smo odabrali da kupimo. U glagolskom domenu ovo svojstvo
istovetnog oznaavanja dela kao i celine imaju, kao to smo ve rekli,
atelini predikati. Naime, ako je neko trao od 2 do 5 sati, onda e se za
6
Videti u Borillo et al. 2004.

149
Veran Stanojevi
tu osobu rei da je trala i u bilo kojem podintervalu ovog intervala od 3

sata. Dakle, reenica Paul a couru, moe se izrei da opie ne samo radnju
koja je trajala, 3 sata, nego i bilo koji striktan podinterval, odnosno deo
pomenute radnje.
Nazovimo svojstvom divizibilnosti mogunost da se deo bilo kog
entiteta imenuje na isti nain kao i celina datog entiteta. Ova mogunost
odlikuje iskljuivo one entitete koji ne podrazumevaju inherentno
ogranienje.7 Sada se moe rei da analogija izmeu atelinih predikata
i sintagmi tipa du N i des N poiva upravo na svojstvu divizibilnosti. Za
razliku od atelinih predikata i sintagmi tipa du N i des N, telini predikati
i ostali tipovi sintagmi nemaju svojstvo divizibilnosti. Uporediemo u tom
smislu sledea dva primera:
(8) Jacques a crit une lettre/la lettre/ ces lettres/trois lettres/plusieurs
lettres.
(9) Jacques a crit des livres.
Dok se primer (8) ne moe proiriti odredbama tipa pendant SNdure
ili se takvom ekspanzijom ne dobija potpuno prihvatljiva reenica, dotle bi
ove odredbe bile potpuno prirodne u primeru (9). S druge strane, odredbe
tipa en SNdure, mogu se upotrebiti u primeru (8), a ne i u primeru (9),
u kojem je predikat atelian. Neprihvatljivost odredbi tipa pendant
SNdure u (8), odnosno prihvatljivost, u istom okruenju, odredbi tipa en
SNdure signalizuje da su predikati crire une lettre/la lettre/ces lettres/
trois lettres/..., telini. Telinost podrazumeva inherentno ogranienje
predikatom opisanih situacija, to znai da takvi predikati nemaju svojstvo
divizibilnosti. Samim tim ovo svojstvo nemaju ni sintagme tipa un/deux/
plusieurs/le/les/mon/ces N.8 Ova korelacija izmeu konstruisanja telinog
7
Inherentna neogranienost ne znai, meutim, da dati entitet ne moemo

koncipirati kao celinu. U reenici U ai je voda, imenica voda normalno referie
na tenost koja se nalazi u datoj ai, ali to ne znai da voda ima inherentno
ogranienje. Voda je ovde ekstrinsino ograniena (oblikom i veliinom ae), ali
ne i intrinsino, tj. po svojoj prirodi.
8 Drugim reima, nemaju ga sintagme koje ne uvodi partitivni lan

ili pluralni neodreeni lan.
150
predikata i tipa determinatora unutar nominalne sintagme ne treba da udi

ako se ima u vidu da se samo oblicima partitivnog i pluralnog neodreenog
lana moe signalizovati inherentna neogranienost entiteta oznaivih
nominalnim sintagmama. A inherentna neogranienost nuan je uslov za
svojstvo divizibilnosti.
Pedagoka primenjivost pomenutih analogija u glagolskom i u
nominalnom domenu mogla bi se testirati u nastavi francuske gramatike
na najviem, univerzitetskom nivou studija. Principi koji reguliu upotrebu
determinanata du i des imaju dodirnih taaka sa onima koji reguliu
upotrebu atelinih glagola i predikata. Sem toga, ako se uoi veza izmeu
determinanata du, odnosno des i atelinosti, lako je objasniti prividne
neloginosti u interpretaciji glagolskih sintagmi tipa crire deux lettres i
crire des lettres, ili, recimo, izmeu sintagmi boire deux verres de vin i
boire du vin.
3. Gramatiki aspekat i inherentna (ne)ogranienost
Aspektualna informacija u francuskom ispoljava se ne samo na nivou
leksikog znaenja glagola, nego i kroz gramatiki enkodiranu opoziciju
imperfektivno-perfektivno. U pitnju je grmtiki spekt budui d se
informcij o tipu situcije koju opisuje reenic u krjnjem ishodu izrv
putem fleksionih morfema, tj. putem glagolskih vremena. U frncuskom je u tom
smislu relevntn opozicij izmeu imperfekt i orist. Aoristom se oznvju
ogrniene, imperfektom neogrniene situcije. Ako neograniene situacije,
bez obzira da li su enkodirane leksiki ili gramatiki oznaimo sa eTOT, kao u
(Stanojevi, 2010), a neograniene sa eNON-TOT, nine enkodirnj glgolskog
vid u frncuskom rezimiraemo u sledeoj tabeli:
Tabela 1 .
Nini enkodirnj glgolskog vid
Tip situacije
Atelini pedikati
eNON-TOT
Telini predikati
eTOT
Imperfekat
eNON-TOT
Aorist
eTOT
151
Veran Stanojevi
Iz tabele 1 se vidi da se konceptualno isti tip situcije moe izrziti

n rzliite nine. To su, u francuskom, leksiki i gramatiki naini
enkodirnj glgolskog vid.9
U francuskom se, s obzirom na ulogu fleksije u enkodiranju glagolskog
vida (tj. s obzirom na upotrebu glagolskih vermena), kombinuju gramatiki
i leksiki aspekat. To moe dovesti do aspektualnih konflikata u sluaju
kombinovanja imperfekta sa telinim i aorista sa atelinim predikatima.
Ovakvi se konflikti, meutim, razreavaju automatski u korist gramatikog
aspekta, budui da je gramatiki aspekat u francuskom jai od leksikog
(vidi Tabelu 2):10
Tabela 2 .
Leksiki
Gramatiki aspekat
aspekat
eNON-TOT
eNON-TOT
Aspekatska informacija
na nivou reenice
eNON-TOT
eNON-TOT
eTOT
eTOT
eTOT
eTOT
eTOT
eTOT
eNON-TOT
eNON-TOT
Kombinovanjem relevantnih informacija iz Tabela 1 i 2 dolazimo do

zakljuka da imperfekat, bez obzira na leksiki input, uvek uvodi eNON-TOT.
Tako, u primeru (10) u kojem je predikat (sortir) telian, imperfekat radnju
predstavlja kao neogranienu (tj. uvodi eNON-TOT). Aorist, pak, sve radnje
predstavlja kao ograniene, bez obzira na njihov eventualno atelian
karakter, kao u primeru (11), u kojem je u aoristu atelini glagol tre (fut).
(10) Marie sortait (eNON-TOT) quand le tlphone sonna.
(11) Jean fut (eTOT) malade.
9
10
152
I sm je Dekendof u svom sistemu Konceptulne semntike pokzo d se

dogji i stnj ko bzine ontoloke ktegorije mogu pripisti rzliitim
tipovim sintksikih konstituent. U domenu spektulnosti to su glgolsk
sintgm i reenic (Jackendoff, 1992).
O razliitim nainima enkodiranja glagolskog vida i o njihovim meuodnosima
pogledati u Ai i Stanojevi, 2006.
Imperfekat i aorist se, dakle, mogu tretirati kao funktori koji bez
obzira na leksiki input, oznaavaju uvek isti tip situacije:
(12)
IMP (eNON-TOT ili eTOT)=eNON-TOT
PS (eNON-TOT ili eTOT)=eTOT
Svojstvo divizibilnosti, koje odlikuje sintagme tipa du N, des N
kao i ateline predikate, moe se pripisati i imperfektu. Naime, poto
imperfekat uvek, ili gotovo uvek11, uvodi neograniene situacije (eNON) analogija sa atelinim predikatima i dva pomenuta tipa neodreenih
TOT
sintagmi namee se automatski. Da ima smisla povlaiti paralelu izmeu
imperfekta, atelinih predikata i sintagmi tipa du N i des N, vidi se ako
uporedimo primere (13) i (14):
(13) *Paul courait vers la plage pendant dix minutes.
(14) Paul courait vers la plage depuis dix minutes.
Analogno atelinim predikatima koji se ne mogu kombinovati sa
odredbama tipa en SNdure, imperfekat sa znaenjem jednokratne radnje
ne moe se kombinovati ni sa odredbama tipa pendant SNdure. I jedan i
drugi tip odredbi signalizuje ogranieno trajanje radnje, s tim to za razliku
od pendant SNdure odredbe tipa en SNdure signalizuju da je radnja inherentno
ograniena. Da bi se govorilo o svojstvu divizibilnosti, relevantan entitet
(u naem sluaju glagolska radnja) mora biti inherentno neogranien.
Inherentna neogranienost je definitirno svojstvo atelinih predikata, a
mogunost upotrebe odredbi tipa pendant SNdure uz takve glagole, samo je
potvrda ovoga svojstva. Uz imperfekat su iskljuene odredbe tipa pendant
SNdure, a to je zato to imperfekat ne trpi ni intrinsino ni ekstrinsino
ogranienje sobom uvedene glagolske radnje. Kod imperfekta radnja ne
sme biti ograniena udesno, tj. ne moe se nekim jezikim sredstvom
11
Izuzetak su samo tzv. pitoreskne upotrebe imperfekta, u kojima je imperfekat

zamenjiv aoristom bez razlika u pogledu istinosnih uslova reenice: Dix minutes
plus tard, il se levait et quittait sa maison. / Dix minutes plus tard, il se leva et quitta
sa maison. O ovom tipu upotreba imperfekta videti u Stanojevi i Ai, 2008.
153
Veran Stanojevi
signalizovati zavretak imperfektom oznaene radnje (npr. izrazima tipa de

2 4 heures, jusqu minuit, toute la journe i sl.). Svojstvo divizibilnosti
imperfekta proizilazi tada iz mogunosti da se se svaki podinterval ili
momenat unutar intervala tokom kojeg je radnja na snazi moe opisati
na isti nain kao i imperfektom. U skladu sa ovim je injenica da se
primeri tipa (14) mogu proiriti nekom vremenskom odredbom koja uvodi
momenat tokom kojeg je na snazi radnja courir vers la plage. U primeru
(15) to je vremenska reenica (...quand je lai vu).
(15) Paul courait vers la plage depuis dix minutes, quand je lai vu.
(Pol je trao prema plai ve deset minuta kad sam ga ugledao.)
Bitno je naglasiti da se iz reenice (15) ne moe zakljuiti ni da
li se Pol zaustavio kad sam ga video, ni kada se zaustavio. Samim tim
se ne moe zakljuiti ni koliko je vremena ukupno trajala radnja trati
prema plai. Imperfekat je, dakle, restriktivniji od atelinih predikata u
pogledu mogunosti ograniavanja glagolske radnje. Naime, za razliku od
ovih poslednjih, imperfekat ne doputa ekstrinsino ograniavanje sobom
uvedene radnje (kakvo izraavaju, recimo, odredbe tipa pendant SNdure).
Umesto imperfekta, u (13) se mora upotrebiti neko perfektivno
vreme, kao to je aorist (vidi primer 16):
(16) Paul courut vers la plage pendant dix minutes.
Aorist, naime, uvodi eTOT, tj. ograniene situacije, koje se, ako su
uvedene atelinim predikatom (kao u 16), mogu ekstrinsino ograniiti
(upotrebom odredbi tipa pendant SNdure), a ako su uvedene telinim
predikatom, one se tada, budui intrinsino ograniene, mogu kombinovati
jedino putem odredbi tipa en SNdure.
(17) Paul courut jusqu la plage en dix minutes.
Dakle, aorist kao i telini pedikati nema svojstvo divizibilnosti,
bez obzira to se moe kombinovati sa odredbama koje poput pendant
SNdure selekcioniu ateline predikate. U nastavi francuskog jezika na
154
viim nivoima uenja, upravo treba insistirati na injenici da se aorist,

ali ne i imperfekat, moe kombinovati sa odredbama koje ekstrinsino
ograniavaju trajanje radnje, a koje obuhvataju ne samo izraze poput
pendant dix minutes, nego i izraze kao to su: longtemps, toute la vie, i sl.
4. Anaforinost u nominalnom i u temporalnom domenu
Vremena su kao i lan proceduralni izrazi (Blakemore 1987,
Stanojevi i Ai 2011), budui da daju instrukcije u pogledu uvoenj
relevntnih entitet u diskurs - dogja ili stnj u sluju glgolskih
vremen, odnosno individua ili grupa individu u sluju ln. Neodreeni
lan signalizuje da se u diskurs uvode nove, z sgovornik nepoznte
individue, dok je odreeni ln signal da je u diskurs uvedena individua
poznata, i to bilo d je prethodno ve pomenuta, bilo d ih sgovornik n
osnovu vnjezikih fktor (ko to su govorn situcij ili znnj o svetu
) tretir ko tkve (Heim 1983, Corblin 2002).
(18) Jai vu un chien devant la porte. (Video sm nekog ps pred vrtim)
(19) Jai vu le chien devant la porte. (Video sm onog/tog ps pred vrtim)
U primeru (18), neodreen nominln sintgm (un chien) uvodi
novu individuu u diskurs, tj. prethodno nepomenutog i z sgovornik
nepozntog psa. Odreeni ln, pak, signlizuje d je ps o kojem je re
poznt sgovorniku. Naime, nominalna sintgm le chien uvodi individuu
z, odreeni ln dje instrukciju sgovorniku d ovu individuu tretir
ko identinu prethodno uvedenoj (ili kontekstualno poznatoj) individui
x, tj. z=x. Naime, primer (19) podrazumeva da je pas na kojeg upuuje
sintagma le chien, identian psu koji je ili prethodno pomenut, ili ga i
govornik i sagovornik imaju na umu. Dakle, moe se rei da odreeni
lan za razliku od neodreenog podrazumeva kontekstualnu identifikaciju
individue na koju upuuje nominalna sintagma.
I ovde se moe povui paralela sa glagolskim vremenima. Naime,
analogno neodreenom lanu koji uvodi novu individuu u diskurs, aorist
uvodi novi vremenski momenat/interval (koji zauzima predikatom opisana
radnja). Imperfekat, pak, podrazumeva postojanje nekog prethodno
155
Veran Stanojevi
uvedenog momenta ili intervala tokom kojeg je na snazi njime oznaena

radnja. U nedostattku tkvog moment/intervl, iskzi u imperfektu
oseju se ko nedoreeni (vidi primer 20), ko to su nedoreeni i iskzi s
odreenom nominlnom sintgmom u odsustvu relevntne kontekstulne
informacije:
(20) ??Je travaillais bien. (Dobro sm rdio)
(21) ??Jai vu le chien. (Video sm tog ps)
Nime, iskzi koje ilustruju primeri (20) i (21) izvn kontekst
izazvali bi sledee rekcije kod pljivog sluoc/sgovornik: Quand
(Kd?) u sluju iskz (20), odnosno Quel chien (Kojeg ps?) za
iskz (21). Ovi primeri pokazuju d je odreenom lnu i imperfektu u
frncuskom zjedniko svojstvo nforinosti (vidi i Vet 2001, 170 - 177).
Anaforinost imperfekta i odsustvo anaforinosti aorista ilustruju
sledea dva primera:
(22) Le gnral attaqua lennemi qui se retira.
(23) Le gnral attaqua lennemi qui se retirait.
Radnja uvedena aoristom se retira u primeru (22) uvodi novi
vremenski momenat ili interval koji ne ukljuuje momenat oznaen
prethodno uvedenim aoristom (attaqua). S druge strane, imperfekat se
retirait iz primera (23) svoju temporalnu lokalizaciju vezuje za radnju
uvedenu aoristom (attaqua), oznaavajui situaciju koja je bila na snazi
kada se odigrala ova poslednja radnja.
Na svojstvo anaforinosti odreenog lana i imperfekta, odnosno
odsustvo istog kod neodreenog lana i aorista, trebalo bi sistematski
skretati panju u nastavi francuskog jezika na viim nivoima uenja.
Time bi se mogle izbei tipine greke naih studenata koje ilustruju
ve pomenuti primeri (20) i (21), odnosno primeri (24) i (25) izreeni u
odsustvu adekvatnog konteksta.
(24) ?? Marie a achet la chemise.
(25) ?? Marie achetait une chemise.
156
Naime, primer (24) podrazumeva pragmatiki malo verovatnu

sitauaciju da je i sagovorniku poznata koulja koju je Marija kupila, a
primer (25) da kontekst sadri informaciju o vremenskom momentu u
kojem je bila na snazi radnja oznaena glagolskim predikatom (acheter
une chemise).12
5. Zakljuak
U radu smo pokazali da konceptualna opozicija brojivo/nebrojivo
u ravni imenske semantike svoj pandan u ravni glagolske semantike
nalazi u opoziciji telino/atelino. Na vezu izmeu imenske i glagolske
semantike ukazuju svojstva divizibilnosti i anaforinosti. Svojstvo
divizibilnosti karakterie denotat imenskih sintagmi tipa du N i des N u
nominalnom domenu, dok se u glagolskom domenu njime karakteriu
atelini predikati i imperfekat. Divizibilnost podrazumeva inherentnu
neogranienost relevantnih entiteta. Za razliku od atelinih predikata koji
doputaju ekstrinsino ogranienje njima opisanih radnji i to upotrebom
adverbijalnih izraza tipa pendant SNdure, imperfekat takva ogranienje ne
trpi. Ova injenica objanjava odreene restrikcije u pogledu mogunosti
kombinovanja imperfekta sa izrazima za trajanje. Aorist sobom oznaene
radnje predstavlja kao ograniene, bez obzira na njihov telian ili atelian
karakter, to objanjava mogunost njegovog kombinovanja ne samo sa
izrazima koji su indikatori intrinsino ogranienih radnji (kao to su oni tipa
en SNdure) nego i sa izrazima koji signalizuju ekstrinsinu ogranienost
radnje (tipa pendant SNdure).
I na diskurzivnom planu se moe povui paralela izmeu
neodreenog lana i aorista, budui da i jedan i drugi uvode nove entitete
u diskurs: neodreeni lan uvodi nove individue, kao to aorist uvodi novi
vremenski momenat, odnosno interval. Odreeni lan kao i imperfekat
zahteva kontekstualnu identifikaciju relevantnog entiteta, koja se u
sluaju imperfekta manifestuje vezivanjem njime uvedene radnje za neki
prethodno uveden momenat, tj. radnju.
12 Uporediti sa prihvatljivim primerom: Marie achetait une chemise quand la
vendeuse sapprocha delle et lui dit: (Marija je kupovala koulju kad joj
prodavaica prie i ree joj:...).
157
Veran Stanojevi
U radu smo ukazali i na primenjivost uoenih analogija izmeu

imenske i glagolske semantike u nastavi francuskog jezika na univerzitetu,
a u cilju eliminisanja tipinih greaka kako u upotrebama lana, tako i u
upotrebama glagolskih vremena.
Lista referenci:
Ai, T. i Stanojevi, V. (2006). Laspect lexical, morphologique et
grammatical - le jeu des perles de sens, Primenjena lingvistika 7,
Beograd - Novi Sad, 98-109.
Blackemore (1987). Semantic Constraints on Relevance, Oxford:
Blackwell.
Borillo, A. et al. (2004). Tense and Aspect. In: Handbook of French Se
mantics, (Corblin F. & de Swart H. eds), CSLI Publications.
Bunt, C. H. (1979). Ensembles and the formal semantic properties of mass
terms. In: Mass terms: some philosophical problems. (F. J. Pelletier,
ed.) Dordrecht : Reidel, Publishing Company, 249-277.
Corblin, F (2002), Reprsentation du discours et smantique formelle,
PUF.
Cheng, C.-Y. (1973). Response to Moravcsik. In: (Hintikka et al. eds.)
Approaches to natural language, 286-288.
Heim I (1983). File change semantics and the familiarity theory of
definiteness. In: Meaning Use, and Interpretation of Language.
(Bauerle R. et al. eds.), Walter de Gruyter, 164-189.
Jackendoff, R.(1991). Parts and boundaries. Cognition 41, 9-45.
Jackendoff, R. (1992). Languages of the mind, Essays on Mental
Representation. The MIT Press, Cambridge, Massachusetts, London,
England.
Kozlowska, M. (1998). Bornage, tlicit et ordre temporel. In :
(Bounding, telicity and temporal order. Jacques Moeschler ed.). Le
Temps des vnements: pragmatique de la rfrence temporelle.
Paris: ditions Kim, 221-44.
Langacker, R. (1990). Concept, Image and Symbol: The Cognitive Basis of
Grammar. Mouton de Gruyter.
158
Link, G. (1983), The Logical Analysis of Plurals and Mass Terms. A

Lattice-Theoretic Approach In: (Buerle et al.,eds.) Meaning, Use
and Interpretation of Language, Berlin, De Gruyter, 302-323.
Ojeda, A. (1993). Linguistic individuals. Stanford: Stanford University
Press.
Quine, W. V. (1960). Word and object, Cambridge: MIT Press.
Stnojevi, V. i Ai, T. (2008). Semntik i prgmtik glgolskih vremen
u frncuskom jeziku, FILUM, Krgujevc.
Stanojevi, V. (2010). Sur les diffrences de lencodage de laspect en
franais et en serbe, Godinjak Filozofskog fakulteta u Novom Sadu,
XXXV-3, Novi Sad, 189-199.
Stanojevi V. i Ai T. (2011). Le concept saussurien et lopposition
conceptuel-procdural, XVI, Beograd, 55-68.
Talmy, Leonard (1978). The relation of Grammar to Cognition. In: (D.
Waltz, ed.) Proceedings of TINLAP-2 (Theoretical Issues in Natural
Language Processing). Association for Computing Machinery, New
York.
ter Meulen, A. (1980). Substance, quantities and individuals. Linguistics,
Max Plank Institut fur Psycholinguistik.
Vendler, Z. (1967). Linguistics in Philosophy, Ithaca, Cornell University
Press, 97-121.
Verkuyl, H. (1972). On the Compositional Nature of the Aspects.
Foundations of Language Supplement Series, nr. 15. Dordrecht.
Verkuyl, H. (1993). A Theory of Aspectuality. The Interaction between
Temporal and Atemporal Structure.. CSIL 64. Cambridge University
Press.
Vet, C. (2001). Les temps verbaux comme dterminants de la phrase. In:
(D. Amiot, W. De Mulder et N. Flaux eds.) Le syntagme nominal:
syntaxe et smantique, Arras, Artois Presses Universit, 161-177.
159
Veran Stanojevi
Veran Stanojevi
Some parallels between nominal and temporal

semantics and some possibilities for their
application in teaching French
Summary
This paper on the one hand deals with the conceptual proximity between some
nominal and verbal categories, such as telicity and mass/count distinction, as well as
between some aspects of nominal determination and lexical aspect, and the grammatical
aspect in French, on the other hand. We are also trying to show some analogies in the
so-called anaphoric uses of the the definite article and those of the French imparfait.
Moreover, on the basis of analyses in this paper we suggest a possibility of some
pedagogical applications of the above mentioned categories and concepts.
Key words: countable and uncountable nouns, lexical and grammatical aspect,
tenses, definite and indefinite article
160

( )

(
)
.
a.

, . . :
,
,
.
: , ,
1. Uvod
,
.
() .
.
(-,
, )
.

. ,

161
(. ) ,1
, , ,
2 .

.
(.
)3 , .4
2.

() .5

, , ,
.
1
2
3
4
5
162
,
.
,

.

.
, .

( ) .
www.korpus.matf.bg.ac.rs
,
(www.ask.rs).
, ,
, ,
,
,
()
, .
. ( 2009, 614).

( )
, ,

.
,
.
/ ,

: 1)
, 2) , 3)
()
.

( ) ,

, ,
.

, (Mrazovi 2009).
.
.
,
- .
, ,
, -, , , ,
(Brabec i dr. 1961).

,
( , )
, ,
.6 . ,
,
, .
6
1998, 189.
163

.7 , .

(Sekere 1955: 64).

.
; ,
(
), . . ( , 2008: 333).

-
.
.8 ,
,
,
( ).
- .
,
-
. :
(1)
. ( , , www.ask.rs)
(2) . (
, , www.ask.rs)
(3) ...
. ( , , www.ask.rs)
(4)
.
( , , www.ask.rs)
7
8
164
1976: 47.

( ),
,
Poredbene reenice vrsta nainskih ili poseban
strukturno-semantiki tip? ( 1998: 189).

( )
(5) . ( , , www.ask.rs)
(6) , . (
, , www.ask.rs)

( ).9

. .
(7) . ()

,
poredi nain vrenja radnje
u nadreenoj sa onim u podreenoj reenici. ( 2009: 614)10 :
. - ,
, , .
, , ,
,
.
.
.

.11

, , /,
/
9
10
11
. 2011.
Po svom sadraju ove reenice najee izraavaju neko poreenje, jer se poredi
nain vrenja radnje u nadreenoj sa onim u podreenoj reenici. Ove reenice se
javljaju samo kao subjunktorske fraze. Upotrebljavaju se sledei subjunktori: kao
da, kao to, kao kad, kako, koliko (god), ukoliko, ve prema tome + neka upitna re
ili da li. Ovo su subjunktori ekvativnih reenica. ( 2009: 614)
:
, ,

(, 2006, 31).
165
. ( )
-.
()
,
. ,
.
.
,
. .

. ()

( . .) , ,
.

,

.

,
.
.12
,
,
, 13
.

12
13
166
2008: 333. (
)
. , , ,
. :
, ,
( ) .
,
.

( )

(
,
)14 .

.15

. (...) .16
.
, .

?
? ,
,
. ,
.
: ?,
- .
(1) Priroda je udeena tako da jai satire slabijeg i
zato se, od postanja, odvija unitavajua smjena pobjeda
i poraza. ( , , www.korpus.matf.
bg.ac.rs) [ , ?
;
14
15
16
... .
, .

. .

, .
, . od svih hrvatskih,
pa i junoslavenskih gramatika samo Ragueva (D. Ragu Praktina hrvatska
gramatika, Medicinska naklada, Zagreb, 1997: 322) ima veznike tako (da) i toliko
(da) i kao nainske veznike (uz posljedine tako da i toliko da veznike) (Vukojevi
2008: 98).
,
. .
167
.
.
]
(2) On joj uzvraa zrno, ali tako da joj uleti u nedra.
Izmeaju se tada i smeh i grdnja. Grdnja koja ne lii na
ljutnju. ( , , , www.
korpus.matf.bg.ac.rs)
(3) Na njemu smo studirali, diplomirali i branili
disertacije. I sad, najednom, dele nas tako da e predmeti
koje smo polagali pod B i C pripasti drugom Fakultetu.
( , , www.korpus.matf.
bg.ac.rs)
(4) Udarali su ga po potiljku tako da se mozak rasuo,
i ena zacvile. ( , , ,
www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(5) Do Crkvina - odgovori kratko, sigurno i odseno.
Odgovori tako da svi uutasmo. Ode. ( ,
, , www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(6) U jednom trenutku svetlost pade tako da se
unutranjost cevi zasvetle do dna. ( ,
(7) Drala je suknju koja joj je otkrivala i kolena
i neto vie, i bila malo izboena, tako da su joj laktovi
zalazili u rosnu paprat. Pobrkale su mu se misli. (
, , www.
(8)
, , ,
,

,
.

http://www.parlament.gov.rs/content/lat/akta/akta_
detalji.asp?Id=285&t=Z#)
168

( )

,
, :
1.
;
2. ;
3.
,
,
(, .)
;
4.
,17
5.
;
6.

;
7. ...

,
, ,
.
8.
, ;
,
9.
, ;
10.
,
(Vukojevi 2008: 100102).
17

.
169
, (
). ,
, , ,
.

/, (,
.), . /
.
()
.

: / ?
.18
(1) Kuan, prema njihovoj proceni, nikada u ivotu
nije politiki previe reskirao na taj nain da bi ulazio u
politike sukobe u kojima bi mogao da izgubi pa je i tada
mudro utao. ( 2000, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(2) Nadam se da ga prva utakmica nee opteretiti na
taj nain da bude sputan. ( 2000, www.korpus.
matf.bg.ac.rs)
(3) Mi oekujemo da se politika koju smo vodili
valorizuje na taj nain da se SRJ reintegrie u sve institucije
iz kojih je suspendovana na odreeno vreme (,
1996, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
,

19
18
19
170

.
,
. ()
?, ? .,
'',

( )
? ?
.
(1) [...

.

]
(2) [ (,
, ) ]
(3) [

]
.

, :
, :
,

, .
, .
, . ()
. (
) ,

, .
2.3.
,

.
(
) .
171
2.3.1.

,
.
?
(1) Ponekad bi se naalili tako to bi novajliji ponudili da sedne na
Valdovo mesto. Da ste samo to videli! ( , , www.
(2) Hoemo li, ujae, privui Hrvate, Slovence, muslimane i ostale
da podre ustanak tako to emo agitovati da u Kraljevini nije
bilo velikosrpske hegemonije i to emo im nabijati na nos Cer,
Solun, Mojkovac i ostale srpske pobjede? Ili tako to emo ih
obasipati laima da Aleksandar (iako je mogao) nikad nije elio
da stvori Veliku Srbiju? ( , , www.
(3) Odmah smo shvatili da kvalitet koarke moramo svakodnevno
podizati, tako to emo uiti od boljih i iskusnijih. Nismo bili
sujetni i nadmeni. Usvajali smo sve to je dobro. (
(4) Englezi su mu se oduili tako to su jednom krilu Nacionalne
galerije u Londonu dali njegovo ime. ( 2001, www.
(5) Srednja sedmina temperatura vazduha izraunava se tako
to se saberu svih 7 srednjih dnevnih temperatura, pa dobijeni
zbir podeli sa 7. ( , nj
3. , www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(6) Jegulja se isti tako to se umrtvi jakim udarcem u glavu. (:
)
(7) nj 32 ( )
,
. http://www.nauka.gov.rs/
cir/images/stories/pravna_akta/pravilnik_o_zvanjima.pdf)
(8) Novana kazna u dnevnim iznosima odmerava se tako to se
prvo utvruje broj dnevnih iznosa, a zatim visina jednog dnevnog
iznosa. (Krivini zakonik rs,
172

( )
9. http://www.parlament.gov.rs/content/lat/akta/akta_detalji.
asp?Id=285&t=Z#)
2.3.2.

: / ?
(1) To podsea na lekara koji bi da zaustavi krvavljenje iz vae ruke
na taj nain to e da vas ubije. (Politika 2002, www.korpus.
matf.bg.ac.rs)
(2) O tome emo se izjasniti 24. septembra na taj nain to emo
glasati za Slobodana Miloevia, za izgradnju, za mlade
generacije. Ne moe se nesrea koju zloinci nose izleiti na taj
nain to emo rei: niste vi to uradili. Zloinci se moraju suoiti
s tim da su poinili zloin. (Politika 2000, www.korpus.matf.
bg.ac.rs)
(3) Strelac je opet bio Vuki, koji je lepu akciju crno - belih
krunisao na taj nain to je iskosa sa leve strane preciznim utem
pogodio mreu. (Politika 2002, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(4) To se postie na taj nain to se koren eerne repe isti, pere
i see na sitne rezance, mea s vodom. (Veliki narodni kuvar,

, .
Ponekad bi se naalili tako to bi novajliji ponudili da sedne na
Valdovo mesto. Da ste samo to videli! (: , ) [
...]
To podsea na lekara koji bi da zaustavi krvavljenje iz vae ruke na
taj nain to e da vas ubije. (Politika 2002) [
]
2.4.
( )
.

, - .
173
.

.
( ) ,
.20

, .

? ? ,
?

.
(1) injenica da se na pronaenoj urni pominje i pokojnikov brat
Isus, moe se objasniti jedino time da je potonji bio poznata
i zbog neega veoma vana linost, miljenja su francuski
naunici. ( , 2001, www.korpus.matf.bg.ac.
rs)
(2) Hteli su, kao i privatnici, poveati svoj imetak time to bi postali
preduzimai u obinim granama trgovine. Oni gotovo nikada
nisu uspeli. ( , 2001, www.korpus.matf.
bg.ac.rs)
(3) Mislim da se garnitura na vlasti mora pomiriti sa tim da se time
to se izborila za vlast, po automatizmu, nala na meti svih ljudi
koji se bave ovom vrstom humora. ( 2000, www.
(4) Crtanje karikatura obuhvata i rekonstruisanje politikih poslova
time to se trae njihove mogune povezanosti. ( 2000,
(5) Jedan otrouman ovek izjavio je da je Solenjicin razoarao
publiku time to je uopte bilo ta govorio. ( 2001,
20
174
2009: 618.

( )
(6) Time to su postali dravljani Jugoslavije ljudi nisu napravili

nikakav kvalitativni pomak u socijalnom smislu. (
(7)

, ,
( ) , ,
. (
, )

, .
(8) Nisam odvraao pogled od nje, bio sam zateen time to, u stvari,
nisam posmatrao njene oi ve delove od kojih su sastavljene. (
/
? .
. -
.

, ,
.
,

, , , .
( 1972: 156).
2.4.2.1.
21 ,22

.23
21
22
23
2005: 842.
2009: 619.
2005: 842.
175
(1) Odreno mrdnuh glavom i pri tom je neto pomakoh, prislonio

sam joj vrh kaiprsta na lakat ruke, desno oko je iznad njenog
ramena ( , , www.korpus.
matf.bg.ac.rs) ( )
(2) To nije bio nikakav naroiti posao, pokreti ruku su bez greke
sledili jedni druge, voda je prskala i pri tom me hladila. (
, , www.korpus.matf.bg.ac.rs) (
)
(3) Mira najpre prebaci desnu preko leve noge i pri tom otkri oko
deset santimetara koe iznad kolena, zatim se kratko i tiho
nasmeja. ( , , www.korpus.
matf.bg.ac.rs) [ ]
(4) 1. maja u bolnici Stefan Visoki pucnjavom iz pitolja usmrtio
medicinsku sestru Slavicu Denki i pri tom doveo u opasnost
ivot jo sedam lica od kojih je pet ranjeno, a samo dvoje ostalo
nepovreeno. ( 2001, www.korpus.matf.bg.ac.rs) [
]
( )

.
To nije bio nikakav naroiti posao, pokreti ruku su bez greke sledili jedni
druge, voda je prskala i pri tom me hladila. [ ]

.
, ,
()
.
(1) Dok drugi menjaju automobile, ja menjam potkoulje; dok se drugi
u kafani hvataju za dep, ja se hvatam za maramicu; dok se drugi
ene, ja se razvodim. ( 2001, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(2) Za sastav i nain biranja saveznih ustanova potrebna je saglasnost
drava lanica, dok je za ostale ustavne odredbe neophodna
dvotreinska veina u oba doma Savezne skuptine. (
176

( )
2.4.2.3.
(/) /24
(1) Mesto da bude nagraen dobio otkaz. ( 2001, www.
(2) a sada, mesto da budem nesrean, treba da palim svee od sree.
( , , www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(3) I on, mesto da je pao na kolena pred nju, pomislio je: ona sada zna celu
istinu. ( , , www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(4) Umesto da uvodim jednog po jednog, odjednom sam uveo
trojicu. ( 2001, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(5) Umesto da vodi kuu i da zameni oca, ti uva tua goveda.
( , , www.
(6) Umesto da struete noem, argarepu moete oprati u vreloj vodi
pa je potom izribati jednom istom etkom (
, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(7) Umesto to bebu uutkujete tako to ete stalno gurati cuclu u
usta, pokuajte da shvatite ta je detetu potrebno. (o
+
25
(1) Dobro svinjsko meso treba da bude belo, a da ne bude suvie
masno. ( , www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(2) Ona nikad ne zavri previjanje, a da ne kae koju lepu re
ranjeniku i da ga ne pomiluje. Svi smo je voleli i radovali joj
se kad doe. ( , , , www.
(3) ovek moe verovati u Boga, a da ne pripada nijednoj
veroispovesti. ( 1995, www.korpus.matf.bg.ac.rs)
(4) Oni ive u ubeenju da je ta muzika u njihovoj krvi i da e
24
25
. ()
,
. (
. 1998: 141150).
. 1972.
177
prirodno izai iz njih, a da ne uloe nikakav napor. ( 2002,

(5) ,
? ( , ,
www.ask.rs)

. ,
,
,
( ).
:
iznosi
ograniavajui uslov ili okolnost pod kojima se ostvaruje radnja nadreene
reenice. (Mrazovi 2009: 620)
( ) ,
(, , , ).26
,27
, ,
.
. ,
- / .
,28 - [
],
26
27
28
178
, ,
. .
( 1998: 203222).

, ,
,
.
(
) (1998: 203222).

( )
,
29 [ ], .
. .30
3.
, , :
.
, .
,
() , , ,
.

, ,

,
-
(
29
30
,
, -.

,
. ,
,
? ,
? . , ,
.
,
, .
. .
,
.
() ,
. Kao to je poznato, on je proveo neko vreme u
Iraku; Cene nekih proizvoda, kako se navodi u dananjem saoptenju, bie nie od
dosadanjih; Koliko se seam, ti nikada nisi bila bolesna; to se mene tie, moete
putovati. . 1986: 119121.
179
).

, , ( ). ,
,
(- ),
, , (/) /,
, ,
(- ).
,
( ),
, .
, ,

, . .
:
Bari, E. i Lonarevi, M. (1998). Hrvatska gramatika. Zagreb: kolska
knjiga.
Brabec, I. i dr. (1961). Gramatika hrvatskosrpskoga jezika. Zagreb.
Vukojevi, L. (1998). Poredbene reenice vrsta nainskih ili poseban
strukturno-semantiki tip?, Rijeki filoloki dani, Zbornik radova,
Rijeka, 181193.
Vukojevi, L. (2008). Izraavanje posljedinih odnosa u hrvatskome
standardnom jeziku, Zagreb: Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje.
, M. (.) (2005). :
. : :
, .
Katii, R. (1986). Sintaksa hrvatskoga knjievnog jezika: Nacrt za
gramatiku. Zagreb.
, . (1998). .
: : .
180

( )
, . (1962). ,
.
Minovi, M. (1987). Sintaksa srpskohrvatskog hrvatskosrpskog
knjievnog jezika za vie kole. Sarajevo: Svjetlost.
Mrazovi, P. (2009). Gramatika srpskog jezika za strance, drugo,
preraeno i dopunjeno izdanje. Novi Sad: Izdavaka knjiarnica
Zorana Stojanovia.
, . (2011).
, In: 17. K
, , 1820. 2009. ( ).
, . (2006).
,
, XLIX/2, 2006, 3143.
, . (1986).
.
(). . 15, . 1. 115122.
, . (2000). ,
. LVI/34, 829840.
, . (2005).
. In:
( .). : .
, . (2009).
. LXV. . 6587.
, . (1972). ,
() , , . XIX, . 23, 155164.
, . (2009). .
: .
Sekere, S. (1955). O poredbenim (nainskim) reenicama. Jezik (Zagreb).
195455, god. III, br. 2. 6364.
Sili, J. i I. Pranjkovi (2005). Gramatika hrvatskoga jezika za gimnazije
i visoka uilita, kolska knjiga, Zagreb, 2005.
, . . (2003). 12,
: .
, . . (2008) ,
, , , 2008.
181
, . (1991). (
) 2, , :
.
Marina Nikoli
Adverbial clauses of manner

in conteporary Serbian language :
A model of classification
Summary
The status of adverbial clauses of manner in contemporary Serbian language is
not solved completely. The main problem lies in their identification and definition. The
difference between them and other clauses semantically close to them causes the problem
as well. The aims of this study are the following: to explain the status of adverbial clauses
of manner and their relation to semantically similar clauses, especially to clauses of
concession and clauses of comparison, and to find appropriate and applicable classification
of adverbial clauses of manner in contemporary Serbian language. That causes another
problem, the problem of definition in the widest sense: differentiating one subtype of
adverbial clauses from the other, in both senses the classification of subtypes and the
division of meaning of different semantic categories.
Key words: adverbial clauses of manner, complex sentences, the Serbian Language
182

.
,

.
: () , ,
, , ,
,

.
, .

, ,
, .
, , ,
,
, .
, ,
.
.
,

- ( 2004: 230),
183
,

. .

,
,
( 2004:
245, 238).
,
( 1990: 458).
, ,
- ,
, (
1992: 128130). , ,
.
, ,

( 2005: 537).
,

, ,
( . 2005: 613),
,
(.
/ / / /
/ .).
,

. , ,
, , -
(,
, , , , ).
. ,

, ,
184

, . . ,

. ,
, ,
( 1992), ,
.
,
,
.
.
, .
; ,
;
(
1990: 465468); , ,
( 2004: 238).
, , , ,
( 1992: 126);
, ( ),
,
( 2005: 498). ,
: (.
), (. ),
(. ) (.
), .
.

,
. ,
(.
)
-
(. ).

185
.
,
, . ,
, ,
.

(. ), ,
,
(.
, , .).
( ),

,

.
IVI,
,
.

,

.
,
( 2010: 185).

,
.
.
.

.

, .

, ,
186
. ,
, , ,
, ,
,
. -
,
:
:
. :
. : . , .
: , ...
. :
. :
. : []
. :
.
:
. :
... :
. : ...
...
. : ...
. : .
: ...
: ,
. :
.
:
.
. : ...
. : . .
. : .
: ... .
:

187
. : ...
. :
.
: [ ]
. : . .
. : .
: ,
. : ,
. : .
( ) : ...
? :
. : [] ,
. : ... .
: [ ] .
: .
, . :
. : ...
. :
. :
. : ,
? :
? :
. :
... . :
. .

(, , ).

.
,
,
. ,
, (.
/ .). (
188
), (
2005: 531).
,
(, ,
, , ...),
(, , .).
: , , .

,
,
(
2005: 499). , ,
( 1990:
466477). , ,
, 70- ,
,
( 1972:
18).
. ,
.
:
: .
: ,
. :
... :
, . :
. :
.
: . . . :

. .

, . ,
189

. : )
, ,
) ,
. , )
.
:
) : ...
. = . :
. :
. : []
. .
. :
. : ... .
: ... :
: ...
:
. : ...
. :
. : ... .
: ... .
: [] . :
= . :
. : . . ,
. : . :
[] . : [] .
: ... . :
. :
. :
, ... . : ...
. :
. :
...
. : ... .
: ,
190
. :
. :
... : .
: [] ...
. : [] , ...
. :
. :
. :
. : ...
. :
. :
. : ,
. :
. :
. : ~ ,
~ . :
. ...
. : ...
... : . . .
: . :
. :
, . .
)
. : ... []
. :
. :
. : ...
: . :
. : .
. . :
. : ~ , ~
. : []
. :
. :
191
.
: ...
. : ~ , ~ .
: ,
. :
. : ...
. : ... ...
. ...
. :
... . : ...
[] . :
.
: . :
...
. : ...
. : [] ...
. :
... . :
... :
, . : ~
, ~ , ~ . :
... : ,
. : .
: ...
. : ,
. : ...
. : ...
. : , .
: ... .
: ,
. : . . .
. :
. :
. .
192
) : . ~ ...
. :
. ~ . :
... . ~
,
. : ... ~
. : []
... ~ ...
: ... ~

. : . ~
. :
. ~
. :
... ~ [] .
: . ~
. :
. ~
... . :
, ...
. ~ .
:
. ~ , ...
. = . :
. ~
. :
. ~
. : []
. ~ . :
. ~ ~ . :
... ,
. ~
. :
... ~
. : ...
193
... ~
. : ,
. ~
. : .
~ ... . :
[] . ~ []
. :
... ... . ~

. : []
. ~
? :
. . ~
...
: [] ... . ~
. : () .
. (), (). :
. ~
. :
. ~
. :
. ~
. :
. ~
. :
. ~
. .

. ,
, /
. , , , ,
:
) :
. :
194
. :
. : ,
. :
... :
. :
.
. :
. :
... : ...
. : ,
. : , ,
. : ...
. : [
] . ... :
~ , ~ , ~ . :
.
: .
. : ...
. : .
: . :
. :
. : ...
. : []
. :
... . :
. []
. :
. .
) :
. : ~ , ~
. . :
.
... :
. : .
195
: ... .
:
. :
. : []
. :
. :
.
:
. : ~ , , .
:
. : . :
~ . :...
. : [
] ... :
. ...
, ,
. : .
:
. : [
] . :
. : ...
... : ~ .
. :
... . :
, . :
. .

) . ~
. : ~
, ~ , . ~ ~ ,
~ . : ... . ~
. :
... ~
... . :
196
...
. ~ .
:
. ~
. :
. ~
. : ...
[ ] . ~
...
. : . ~
... :
. ~ ...
. : ...
. ~
. : ...
. ~
,
. : .
~ .
: ... .
~ [] . .

( )
( ) .

. ,

.
,
,
: -, -, -, -, -, -, -, -, - .,

: -, - -.
197

(. , ,
.) ( 1992: 128).
, ,
.
2.4.
.
(, 238240),
,
,
, :
( 2005: 531).
,

. ,

(. ? .).
.
, , ,
,
, ()
()
.
,
,
, ,
.
(, 1972: 19). ,
(,
1972: 19). , .
,
.
,
,
,
/ ,
198
. ,
, : .
, ,
: +++, :
, ( 2005: 530532).
() .
:
, . ,
.
,
(
2005: 530). , ,

( 2004: 238240).
. , :
,

.
, .
, (
2004: 238240), ( 2005:
530). , : .
: , ;
, ; .
,
, ,
,
,
, , , , ,
.
199
:
Batisti T. (1972). Lokativ u savremenom srpskohrvatskom knjievnom
jeziku. Beograd:
Institut za srpskohrvatski jezik. Biblioteka Junoslovenskog filologa,
Nova serija, knj. 3.
Mrazovi P., Vukadinovi Z. (1990). Gramatika srpskohrvatskog jezika
za strance. Sremski Karlovci: Izdavaka knjiarnica Zorana
Stojanovia, Novi Sad: Dobra vest.
. (1992).
- .
, XXXV/2: 115132.
. . (2005). .
. : ,
, .
. (2005). . :
. . 477571.
., . (2004). .
: .
. (2010).
.
, 39/3: 175254.
:
, IIII, :
, : , 19671969, IVVI, :
,19711976.
200
Sonja Nenezi
From Simple Sentence Syntax:

Adverbial Complements
Summary
The paper poses some relevant questions regarding adverbial complements.
Particular emphasis in the analysis has been put on adverbial complements of specific
type, since, as we have established by researching the selected corpus (Matica Srpskas
Dictionary), the verbs that require their use are the most numerous and the most varied
ones. It is possible to classify these complements into three categories: complements
denoting location at which the complete action is taking place, complements with
directive and adlative meanings, as well as complements with ablative meaning. It can be
concluded that the adverbials conditioned by the meaning of the verb should be classified
as complements not only when they have the mandatory, but also the optional character.
Key words: adverbial complement, semantic complement, spatial complements,
verb, adverbial unit, nominal unit
201
Relativizacija direktnog objekta u italijanskim

infinitivnim relativnim klauzama
Milena Popovi
Filoloki fakultet
Relativizacija direktnog objekta

u italijanskim infinitivnim
relativnim klauzama
Saetak
Relativizacija direktnog objekta u italijanskim infinitivnim relativnim klauzama
ne vri se posredstvom relativnih zamenica, ve upotrebom komplementizatora da.
U ovom radu relativne konstrukcije da+inf. podeliemo na konstrukcije s iskazanim
antecedentom (ivim ili neivim) i konstrukcije bez iskazanog antecedenta. Budui da
relativna klauza da+inf. bez iskazanog antecedenta upuuje iskljuivo na neiskazane
neive antecedente, ustanoviemo na koji nain se vri relativizacija direktnog objekta
u konstrukcijama s neiskazanim ivim antecedentom. S tim u vezi, definisaemo
razliku izmeu relativne klauze chi+inf. i zavisnoupitne klauze chi+inf. Postaviemo i
pitanje mogunosti relativizacije direktnog objekta u infinitivnim relativnim klauzama
posredstvom zamenice che (cosa).
Kljune rei: relativizacija, direktni objekat, relativna klauza, infinitiv,
komplementizator, antecedent, zavisnoupitna klauza
1. Uvod
Predmet nae panje u ovom radu bie relativizacija direktnog objekta
u italijanskim relativnim klauzama unutar kojih se u funkciji predikata
ne javlja glagol u linom obliku, ve glagol u infinitivu. Rad predstavlja
rezultat naeg promiljanja o problematici relativizacije direktnog objekta
u infinitivnim relativnim klauzama, za ta su nam kao polazite posluila
sledea dva dela: Cinque 1988. i Salvi & Vanelli 2004. Lingvistika teorija
na koju se oba dela oslanjaju jeste generativna gramatika.
203
Milena Popovi
Infinitivne relativne klauze u italijanskom jeziku karakteriu

modalna vrednost (izraava mogunost), restriktivnost1, koreferencijalnost
neiskazanog subjekta relativne i subjekta glavne reenice, kao i injenica
da se U funkciji predikata glavne reenice najee javljaju glagoli avere,
cercare i trovare2.
Navedene karakteristike infinitivnih relativnih klauza ilustruju
sledei primeri:
(1) a. Maria cerca un ragazzo da invitare al cinema stasera
b. Maria cerca un ragazzo con cui / con il quale uscire
U skladu s pomenutim osobinama infinitivnih relativnih klauza,
primer (1a) se moe parafrazirati reenicom Maria cerca un ragazzo che
lei possa invitare al cinema stasera, dok emo u sluaju primera (1b)
parafrazu izvesti na sledei nain: Maria cerca un ragazzo con cui / con
il quale lei possa uscire. U parafrazama se u funkciji predikata relativne
klauze javlja modalni glagol potere u konjuktivu praen infinitivom glagola
koji u odgovarajuoj infinitivnoj relativnoj klauzi vri funkciju predikata.
Iz primera (1a) i njegove parafraze moemo videti da se u italijanskim
relativnim klauzama, kako u onima s glagolom u infinitivu, tako i u
onima s glagolom u linom obliku, relativizacija direktnog objekta ne
vri posredstvom relativnih zamenica, ve upotrebom komplementizatora
da (u relativnim klauzama s glagolom u infinitivu), odnosno upotrebom
komplementizatora che (u relativnim klauzama s glagolom u linom
obliku). Naime, relativizacija svih onih reeninih konstituenata ija
morfoloka struktura u italijanskom jeziku ne predvia upotrebu predloga
(subjekat, direktni objekat, imenski kopulativni predikativ, priloka dopuna
za meru i izvesne priloke odredbe za vreme) u relativnim reenicama s
1 U vezi sa semantikim kriterijumom na osnovu kojeg se relativne reenice dele na
restriktivne i nerestriktivne v. Scarano (2002: 162).
2
Glagoli avere, cercare i trovare nisu jedini nakon kojih se u italijanskom jeziku
moe javiti relativna klauza s glagolom u infinitivu, ali su ipak najei, te e nai
primeri, sastavljeni za potrebe ovog rada po uzoru na primere iz strune literature,
sadrati iskljuivo ova tri glagola. U funkciji predikata glavne reenice za kojom
sledi infinitivna relativna klauza mogu se nai i glagoli esserci (C da bere in
casa?), dare (Gli do da mangiare), preparare (Gli preparo da mangiare), comprare
(Gli compro da mangiare), fare (Gli faccio da mangiare) itd.
204

glagolom u linom obliku obavlja se posredstvom komplementizatora che3.

S druge strane, u relativnim konstrukcijama s glagolom u infinitivu od svih
pomenutih reeninih konstituenata ija morfoloka struktura iskljuuje
upotrebu predloga mogue je relativizovati jedino direktni objekat4.
Relativizacija reeninih konstituenata ija morfoloka struktura
zahteva upotrebu predloga uvek se vri posredstvom relativnih zamenica
cui / il quale5, bez obzira na to da li je u pitanju relativna klauza s glagolom
u linom obliku ili s glagolom u infinitivu. Takve sluajeve ilustruju primer
(1b) i njegova parafraza.
Na osnovu iznesenih injenica, moemo zakljuiti da se relativizacija
direktnog objekta u italijanskom jeziku vri na sledea dva naina: 1)
posredstvom komplementizatora che (u relativnim klauzama s glagolom
u linom obliku) i 2) posredstvom komplementizatora da (u relativnim
klauzama s glagolom u infinitivu)6.
2. Relativne klauze da + inf. s iskazanim antecedentom
U prethodnom delu izlaganja smo ustanovili da infinitivna relativna
klauza unutar koje se vri relativizacija direktnog objekta u italijanskom
jeziku ima oblik da+inf. U zavisnosti od prisustva odnosno odsustva
antecedenta u glavnoj reenici, relativne klauze da + inf. mogu se podeliti
na konstrukcije s iskazanim antecedentom i konstrukcije bez iskazanog
3 U vezi s pojmovima pomeranja i brisanja, kojima se u generativnoj gramatici
objanjava upotreba komplementizatora che u relativnim klauzama s glagolom u
linom obliku, v. Graffi (1994: 229-279).
4
Za podrobniji opis upotrebe relativnih klauza koje nisu uvedene relativnim
zamenicama ve komplementizatorima che i da v. Salvi & Vanelli (2004: 289290) i Cinque (1988: 452-456, 463-465).
5
Pored zamenica cui i il quale, ovaj tip relativizacije takoe obuhvata upotrebu
prilokog relativizatora dove, s predlogom ili bez njega.
6
Treba napomenuti da je u italijanskom jeziku, kako u relativnim klauzama s
glagolom u linom obliku, tako i u relativnim klauzama s glagolom u infinitivu,
direktni objekat mogue relativizovati i posredstvom relativne zamenice il quale.
Re je o jako retkim, stilski markiranim konstrukcijama, netipinim za spontanu
govornu produkciju. Njihova upotreba je krajnje marginalna, te se iz tog razloga u
ovom radu njima neemo baviti. Za primere i detaljniji opis upotrebe relativne
zamenice il quale u funkciji direktnog objekta v. Cinque (1988: 451-454).
205
Milena Popovi
antecedenta. Meu relativnim klauzama da+inf. s iskazanim antecedentom

moemo potom izdvojiti konstrukcije s iskazanim ivim antecedentom
(primer (2a)) i konstrukcije s iskazanim neivim antecedentom (primer (2b)).
(2) a. Maria cerca una persona da portare con s in giro per il mondo
b. Maria cerca una casa da comprare7 entro fine anno
Analizom primera (2a) i (2b) moe se ustanoviti nekoliko veoma
vanih karakteristika relativnih klauza da+inf. Primeujemo tako da su
i iskazani ivi antecedent iz primera (2a) i iskazani neivi antecedent
iz primera (2b) u funkciji direktnog objekta prelaznog glagola u slubi
predikata glavne reenice. Antecedent, dakle, obavlja funkciju direktnog
objekta i unutar glavne i unutar relativne reenice. Treba istai jo nekoliko
znaajnih svojstava relativnih konstrukcija da+inf. Jedno od njih je
injenica da se antecedent i relativna klauza da+inf. nalaze u kontaktnom
poloaju. Antecedent, naime, prethodi relativnoj klauzi da+inf, dok
antecedentu prethodi neodreeni ili, ree, odreeni lan s obelejem
nespecifinosti (Cinque 1988: 453, 456). Antecedentu mogu prethoditi
i kvantifikatori alcuni, molti itd. U skladu s tim, antecedentu ne mogu
prethoditi pokazne pridevske zamenice, niti on moe biti vlastita imenica,
lina zamenica ili pokazna imenika zamenica8.
3. Relativne klauze da + inf. bez iskazanog antecedenta
Relativne klauze bez iskazanog antecedenta, kako one s glagolom
u linom obliku, tako i one s glagolom u infinitivu, u strunoj literaturi
su poznate i pod nazivom nezavisne relativne klauze9 (frasi relative
indipendenti). Kako su predmet nae analize u ovom radu nezavisne
relativne klauze s glagolom u infinitivu, u daljem toku izlaganja esto
emo pribegavati upotrebi skraenice NRK inf.
7
8
9
206
O upotrebi zamenike enklitike si u infinitivnim relativnim klauzama s iskazanim

antecedentom (npr. Cerco un libro da leggersi rapidamente) v. Cinque (1988:
455). O konstrukcijama oblika da+inf. v. Skytte (1983: 237-245).
Za retke gramatike primere upotrebe vlastitih imenica u funkciji antecedenta v.
Cinque (1988: 453).
Termin je preuzet iz Cinque (1988: 483) i doslovno preveden na srpski jezik.

Glavno obeleje nezavisnih relativnih klauza da+inf. jeste injenica

da upuuju iskljuivo na postojanje neiskazanih neivih antecedenata.
Naime, u zavisnosti od toga da li je glagol glavne reenice negiran ili
nije, pretpostavljeni antecedenti su uvek neodreene imenike zamenice
qualcosa i niente (nulla) ili njima znaenjski ekvivalentni izrazi qualche
cosa, una cosa, delle cose, nessuna cosa i alcuna cosa. injenicu da se
nezavisne relativne klauze da+inf. odnose iskljuivo na neive antecedente
ilustruju sledea tri primera, u ijem produetku navodimo i odgovarajue
parafraze:
(3) a. Non ho da mangiare = Non ho niente / nulla / nessuna cosa
/ alcuna cosa da mangiare
b. Cerco da mangiare = Cerco qualcosa / qualche cosa / una
cosa / delle cose da mangiare
c. Non trovo da mangiare = Non trovo niente / nulla / nessuna
cosa / alcuna cosa da mangiare
Nakon to smo uvideli da NRK da+inf. pretpostavljaju postojanje
iskljuivo neivih antecedenata, nuno se postavlja pitanje naina na koji
se vri relativizacija direktnog objekta u infinitivnim relativnim klauzama
s neiskazanim ivim antecedentom. Miljenja smo da je odgovor na ovo
pitanje sledei: posredstvom nezavisne10 relativne zamenice chi u funkciji
direktnog objekta, to ilustruju primer (4a) i njegova parafraza11.

(4) a. Non ho chi invitare = Non ho nessuno / nessuna persona /
alcuna persona da invitare (= che io possa invitare)
b. Non so chi invitare
10
11
Nezavisnom relativnom zamenicom nazivamo relativnu zamenicu kojoj ne

prethodi iskazani antecedent.
Kad je re o relativizaciji direktnog objekta u infinitivnim relativnim klauzama s
neiskazanim ivim antecedentom posredstvom nezavisne relativne zamenice chi,
s nama se slau Salvi & Vanelli (2004: 293), ali ne i Cinque (1988). Cinque (1988:
487) najpre kae da nezavisna relativna klauza u italijanskom jeziku ne moe biti
u infinitivu, ali potom reenice poput Non ha da mangiare ili Non trova di che
vivere ipak tumai kao nezavisne relativne (Cinque 1988: 495). Iz toga moemo
zakljuiti da Cinque (1988) smatra da NRK inf. u italijanskom jeziku ipak postoje,
ali ne doputa NRK inf. koje bi sadrale zamenicu chi.
207
Milena Popovi
Odgovor koji smo ponudili namee problem distinkcije izmeu

nezavisnih relativnih klauza i zavisnoupitnih klauza s glagolom u infinitivu
(u daljem izlaganju ZUK inf.). Naime, budui da postoji formalno
poklapanje NRK chi invitare unutar reenice Non ho chi invitare (primer
(4a)) i ZUK chi invitare unutar reenice Non so chi invitare (primer (4b)),
smatramo da se moraju ustanoviti kriterijumi za razlikovanje NRK chi+inf.
od ZUK chi+inf.
Po naem miljenju kljuni kriterijum12 za razlikovanje ovih
dveju konstrukcija identine forme chi+inf. jeste mogunost upotrebe
relativne parafraze13. Ovaj kriterijum bi se preciznije mogao definisati kao
razloivost zamenice chi na dva ili vie elemenata od kojih je poslednji
komplementizator da ili, u sluaju upotrebe relativne klauze s glagolom
u linom obliku, komplementizator che (primer (4a)). Dakle, ukoliko je
zamenica chi razloiva na dva ili vie elemenata od kojih je poslednji
da ili che, moemo zakljuiti da je re o nezavisnoj relativnoj klauzi
forme chi+inf, koju uvodi nezavisna relativna zamenica chi. Ukoliko pak
zamenica chi nije razloiva, u pitanju je zavisnosnoupitna klauza oblika
chi+inf, koju uvodi upitna zamenica chi.
Budui da zamenici chi, bilo da je nezavisna relativna, bilo da
je upitna, moe prethoditi predlog, isti kriterijum emo primeniti za
razlikovanje NRK predlog+chi+inf. od ZUK predlog+chi+inf. Naime,
ako se zamenica chi iz sekvence predlog+chi+inf. moe razloiti na vie
elemenata od kojih je poslednji relativna zamenica cui / il quale, u tom
emo sluaju zamenicu chi smatrati nezavisnom relativnom zamenicom
koja uvodi NRK predlog+chi+inf. (primer (5a)). Ukoliko pak zamenica
chi iz sekvence predlog+chi+inf. nije razloiva, zakljuiemo da je re o
upitnoj zamenici chi koja uvodi ZUK predlog+chi+inf. (primer (5b)).
12 Dodatni kriterijum svakako predstavlja glagol upotrebljen u funkciji predikata
glavne reenice (u naem sluaju avere vs sapere). Glagolski kriterijum pretpostavlja
detaljnu semantiku analizu svih glagola koji uvode relativne klauze s glagolom u
infinitivu i glagola koji uvode zavisnoupitne klauze s glagolom u infinitivu. Tako se
glagol trovare, u sluajevima kad je upotrebljen s epistemikom vrednou, nalazi
na listi glagola koji uvode zavisnoupitne klauze (v. Fava (1991: 700)).
13 U vezi s nezavisnim relativnim zamenicama i mogunou upotrebe relativne
parafraze v. Cinque (1988: 486-487, 494-495). Istiemo injenicu da termin
relativna parafraza preuzimamo iz Cinque (1988: 486), kao i da smatramo da
autor ovaj kriterijum nije dosledno primenio.
208

(5) a. Non ho con chi uscire = Non ho nessuno / nessuna (alcuna)

persona con cui uscire
b. Non so con chi uscire
Kako smo ve vie puta istakli, nezavisne relativne reenice s
glagolom u infinitivu u kojima se vri relativizacija direktnog objekta
upuuju iskljuivo na neiskazane neive antecedente i imaju oblik da+inf.
Dakle, izmeu relativnih klauza da+inf. i zavisnoupitnih reenica u kojima
je upotrebljena upitna zamenica za stvari che cosa, koja obavlja funkciju
direktnog objekta zavisnoupitne klauze oblika che cosa+inf, oigledno
ne postoji formalno poklapanje, te nije neophodna primena kriterijuma
relativne parafraze. Ukoliko bismo ga ipak primenili, ustanovili bismo
da je samo konstrukcija da+inf. razloiva na vie elemenata od kojih
je poslednji sredstvo relativizacije, dok je upitnu zamenicu che cosa
nemogue ralaniti na nain koji bi podrazumevao upotrebu relativne
rei kao poslednjeg elementa u nizu. Upotrebu NRK da+inf. i ZUK che
cosa+inf. ilustruju sledea dva primera:
(6) a. Non ho da leggere = Non ho niente / nulla / nessuna (alcuna)
cosa da leggere
b. Non so che cosa leggere
Analizu nastavljamo uporeivanjem dvaju veoma zanimljivih
sluajeva upotrebe NRK inf. i ZUK inf. U pitanju su reenice unutar kojih
i relativnoj zamenici i upitnoj zamenici prethodi predlog. Za razliku
od ve analizirane nezavisne relativne klauze oblika predlog+chi+inf.
(primer (5a)), nezavisna relativna klauza ovoga tipa upuuje iskljuivo na
neive antecedente, te stoga u njoj, u kombinaciji s predlogom, nee biti
upotrebljena nezavisna relativna zamenica chi, ve nezavisna relativna
zamenica che cosa, koja se u relativnoj funkciji ee javlja u skraenom
obliku che (primer (7a)). Nasuprot primerima upotrebe nezavisnih relativnih
klauza unutar kojih nezavisnim relativnim zamenicama chi i che (cosa)
prethodi predlog14, stoje dva tipa zavisnoupitne reenice, ve analizirana
ZUK predlog+chi+inf. (primer (5b) i ZUK predlog+che cosa+inf, unutar
14
S predlogom se upotrebljavaju i relativne zamenice cui i il quale, ali ne mogu biti

nezavisne. Njima, naime, uvek prethodi iskazani antecedent (v. primer (1b)).
209
Milena Popovi
koje se javlja upitna zamenica za stvari che cosa. Formalno poklapanje

NRK predlog+che (cosa)+inf. i ZUK predlog+che cosa+inf. ilustruju
primeri (7a) i (7b).
(7) a. Non ho di che vivere = Non ho niente / nulla / nessuna (alcuna)
cosa di cui vivere
b. Non so di che vivere
Mogunost upotrebe relativne parafraze doputa jedino zamenica che iz
primera (7a). Naime, iz parafraze primera (7a) moemo videti da je zamenica
che razloiva na vie elemenata od kojih je poslednji u nizu relativna zamenica.
Zamenica che iz primera (7b) iskljuuje mogunost relativnog parafraziranja.
Dakle, ni u ovom, kao ni u jednom od prethodnih sluajeva, nije bila mogua
relativna parafraza upitnih zamenica chi i che cosa.
U tabeli br. 1 dajemo pregled svih nezavisnih relativnih reenica s
glagolom u infinitivu i njima suprotstavljenih zavisnoupitnih reenica s
glagolom u infinitivu, izmeu kojih, kao to smo upravo videli, u veini
sluajeva postoji formalno poklapanje. Naglaavamo da se od svih
tipova nezavisnih relativnih klauza s glagolom u infinitivu koje u tabeli
navodimo, relativizacija direktnog objekta vri samo unutar konstrukcija
NRK chi+inf. (u sluaju neiskazanih ivih antecedenata) i NRK da+inf. (u
sluaju neiskazanih neivih antecedenata).
Tabela br. 1
NRK inf.
NRK chi+inf.
Non ho chi invitare
NRK predlog+chi+inf.
Non ho con chi uscire
NRK da + inf.
Non ho da leggere
NRK predlog+che (cosa)+inf.
Non ho di che vivere
ZUK inf.
ZUK chi+inf.
Non so chi invitare
ZUK predlog+chi+inf.
Non so con chi uscire
ZUK che cosa+inf.
Non so che cosa leggere
ZUK predlog+che cosa+inf.
Non so di che vivere
Uvidom u tabelu moemo zakljuiti da se u tri tipa nezavisnih

relativnih klauza s glagolom u infinitivu javlja nezavisna relativna
zamenica. U pitanju su: 1) NRK inf. s nezavisnom relativnom zamenicom
chi bez predloga, 2) NRK inf. s nezavisnom relativnom zamenicom chi
210

kojoj prethodi predlog i 3) NRK inf. s nezavisnom relativnom zamenicom

che cosa (ee u obliku che) kojoj prethodi predlog. etvrti sluaj
predstavlja relativizacija direktnog objekta u NRK inf. s neiskazanim
neivim antecedentom, kad nezavisnu relativnu klauzu ne uvodi nezavisna
relativna zamenica, ve komplementizator da.
U tabeli br. 2 nezavisne relativne zamenice chi i che (cosa), koje
uvode infinitivne nezavisne relativne klauze, suprotstavljamo upitnim
zamenicama chi i che cosa, koje uvode infinitivne zavisnoupitne klauze. U
jednom jedinom sluaju neemo naii na formalno poklapanje pomenutih
reenica, odnosno na upotrebu iste zamenice u relativnoj i u upitnoj
funkciji. Re je o NRK inf. koja poinje komplementizatorom da (v. primer
(6a)) i ZUK inf. koja poinje upitnom zamenicom za stvari che cosa, koja
unutar ZUK inf. vri funkciju direktnog objekta (v. primer (6b)). Iz te
injenice bismo mogli izvui zakljuak da se zamenica che cosa, za razliku
od zamenice chi, ne moe javiti u funkciji nezavisne relativne zamenice
prilikom relativizacije direktnog objekta u NRK inf. s neiskazanim neivim
antecedentom. Mogli bismo, dakle, zakljuiti da se relativizacija direktnog
objekta u NRK inf. s neiskazanim neivim antecedentom vri iskljuivo
posredstvom komplementizatora da.
Tabela br. 2
NRK inf.
CHI
predlog + CHI
DA
predlog + CHE (COSA)
ZUK inf.
CHI
predlog + CHI
CHE COSA
predlog + CHE COSA
Na osnovu zakljuaka izvedenih nakon analize primera koje smo

naveli u dosadanjem toku izlaganja, smatramo da je legitimno postaviti
sledee pitanje: Ako postoji sled predlog + nezavisna relativna zamenica
che (cosa) (v. primer (7a)15, postoji li onda i nezavisna relativna zamenica
che (cosa) u funkciji direktnog objekta nezavisne relativne klauze?
15 Upotreba zamenice che (cosa) s predlogom u funkciji nezavisne relativne zamenice
belei se i u sledeim primerima: Non ho di che vergognarmi, Non ho di che
preoccuparmi, Non trovo di che vivere itd.
211
Milena Popovi
Drugim reima, hoemo li klauzu oblika che (cosa)+inf. posle glagola

trovare, cercare i avere (primeri (8a), (8b) i (8c)) tumaiti kao nezavisnu
relativnu ili kao zavisnoupitnu klauzu? Moemo li primenom kriterijuma
relativne parafraze reenicu Non trovo che (cosa) leggere (primer (8a))
svesti na reenicu Non trovo niente da leggere i na osnovu toga zakljuiti
da je sekvenca che (cosa) leggere nezavisna relativna klauza? Ili pak
zamenicu che (cosa) kojoj ne prethodi predlog uvek treba tumaiti kao
upitnu zamenicu, bez obzira na glagol glavne reenice? Ovu nedoumicu
ilustruju sledei primeri:
(8) a. Non trovo che (cosa) leggere (NRK?) = Non trovo niente da
leggere (RK)
b. Cerco che (cosa) leggere (NRK?) = Cerco qualcosa da leggere (RK)
c. Non ho che (cosa) leggere (NRK?) = No ho niente da leggere (RK)
Nae je miljenje da ne postoji nijedan razlog iz koga bismo zavisne
klauze u reenicama Non ho di che vivere (primer (7a) i Non ho che (cosa)
leggere (primer (8c) tumaili na razliit nain. Smatramo da je jedina
razlika izmeu zavisnih klauza di che vivere i che (cosa) leggere razliita
argumentska struktura glagola vivere i leggere. Naime, iskazani argument
glagola vivere je predloka sintagma, dok je iskazani argument glagola
leggere imenika sintagma u funkciji direktnog objekta.
Dakle, ukoliko dopustimo postojanje nezavisne relativne zamenice
che (cosa) u funkciji direktnog objekta, moemo zakljuiti da je u
italijanskim infinitivnim nezavisnim relativnim klauzama s neiskazanim
neivim antecedentom, relativizaciju direktnog objekta mogue izvriti
ne samo posredstvom komplementizatora da, ve i upotrebom nezavisne
relativne zamenice che (cosa). U tom bismo se sluaju morali suoiti s
problemom definisanja razlike izmeu ovih dvaju naina relativizacije
direktnog objekta u NRK inf. s neiskazanim neivim antecedentom.
Bavljenje tom temom ostavljamo za neki budui rad.
4. Zakljuak
Iako smo prvi deo svoga izlaganja posvetili relativizaciji direktnog
objekta u infinitivnim relativnim klauzama s iskazanim ivim ili neivim
antecedentom, iz nastavka se moglo primetiti da je dominantni predmet nae
212

analize zapravo relativizacija direktnog objekta u infinitivnim nezavisnim

relativnim klauzama s neiskazanim ivim ili neivim antecedentom.
Najvanije pitanje koje smo u radu postavili, nudei pri tom i svoj odgovor,
tie se definisanja upotrebe zamenice che (cosa) u infinitivnim klauzama
posle glagola avere, trovare i cercare u funkciji predikata glavne reenice.
Na osnovu analize relativizacije direktnog objekta u svim
tipovima infinitivnih relativnih klauza, s iskazanim antecedentom ili bez
njega, zakljuili smo da se relativizacija direktnog objekta u italijanskim
relativnim konstrukcijama s glagolom u infinitivu vri na sledea tri
naina: 1) posredstvom komplementizatora da (u relativnim klauzama
s iskazanim ivim ili neivim antecedentom (primeri (2a) i (2b) i u
nezavisnim relativnim klauzama s neiskazanim neivim antecedentom
(primeri (3a), (3b) i (3c), 2) posredstvom nezavisne relativne zamenice
chi (u nezavisnim relativnim klauzama s neiskazanim ivim antecedentom
(primer (4a))) i 3) posredstvom nezavisne relativne zamenice che (cosa)
(u nezavisnim relativnim klauzama s neiskazanim neivim antecedentom
(primeri (8a), (8b) i (8c).
Lista referenci:
Cinque, G. (1988). La frase relativa. In: L. Renzi (prir.), Grande grammatica
italiana di consultazione, volume I (443-503). Bologna: Il Mulino.
Fava, E. (1991). Interrogative indirette. In: L. Renzi & G. Salvi (prir.),
Grande grammatica italiana di consultazione, volume II (675-720).
Bologna: Il Mulino.
Graffi, G. (1994). Le strutture del linguaggio. Sintassi. Bologna: Il Mulino.
Salvi, G. & Vanelli, L. (2004). Nuova grammatica italiana. Bologna: Il
Mulino.
Scarano, A. (2002). Frasi relative e pseudo-relative. Sintassi, semantica e
articolazione dellinformazione. Roma: Bulzoni.
Skytte, G. (1983). La sintassi dellinfinito in italiano moderno. Copenaghen:
Munksgaards Forlag.
213
Milena Popovi
Milena Popovi
La relativizzazione delloggetto diretto

nelle clausole relative infinitivali italiane
Riassunto
La relativizzazione delloggetto diretto nelle clausole relative allinfinito non
avviene per mezzo dei pronomi relativi, bens tramite il complementatore da. In questo
lavoro i costrutti relativi di forma da+inf. vengono suddivisi in quelli con antecedente
espresso (animato o inanimato) e quelli senza antecedente espresso. Dato che le
clausole relative da+inf. senza antecedente espresso rimandano soltanto allesistenza di
antecedenti inanimati non espressi, la nostra intenzione di stabilire il modo in cui viene
realizzata la relativizzazione delloggetto diretto nei costrutti relativi con antecedente
animato non espresso. A questo proposito, ci proponiamo di definire la differenza tra la
clausola relativa chi+inf. e la clausola interrogativa indiretta chi+inf. Poniamo anche la
questione della possibilit di relativizzazione delloggetto diretto nelle stesse clausole
relative infinitivali per mezzo del pronome che (cosa).
Parole chiave: relativizzazione, oggetto diretto, clausola relativa, infinito,
complementatore, antecedente, clausola interrogativa indiretta
214
Rhetorical Relations of Contrast in Newspaper Articles
Jelisaveta Safranj
Fakultet tehnikih nauka
Univerzitet u Novom Sadu
Rhetorical Relations of Contrast

in Newspaper Articles
Summary
The paper analyzes contrast relations, such as Antithesis, Concession and Contrast
identified in Financial Times Corpus annotated in the framework of Rhetorical Structure
Theory (Mann and Thompson, 1988). The RST Contrast relations were intended to
represent cases in which the writer was not expressing a preference or identification
with one of two differing alternatives. We use simple statistics on the distribution of
discourse markers or cue phrases as evidence of the three way distinction of Contrast
in comparison with CauseEffect relations. Thus, we show that however, an intuitive
marker of Contrast, is not actually used statistically significantly more often in Contrast
relations than in Cause-Effect relations. These results highlight the need for empirically
based discourse marker identification.
Key words: Rhetorical Structure Theory, semantic relations, Antithesis,
Concession, Contrast, marking
1. Introduction
Contrast is a central rhetorical relation. It is one of the most frequent,
as shown by discourse annotation projects. It seems to have a clear, intuitive
semantic meaning, and has been argued to interact with other linguistic
structures (see e.g. Kehler 2000). Finally, it is instinctively associated with
several very clear discourse markers, such as e.g. however, although and
but.
However, there is a lack of consensus about whether or not there
are qualitatively different Contrast relations: RST (Rhetorical Structure
Theory) recognizes three different types: Contrast proper, Antithesis and
Concession, Wolf and Gibson (2005) recognize two, denial of expectation
215
Jelisaveta Safranj
and contrast, and Segmented Discourse Representation Theory (SDRT,

Asher and Lascarides 2003) recognizes one: Contrast.
In this paper we use the annotated RST Financial Times corpus
(Safranj, 2009) and simple lexical co-occurrence statistics to determine
if intuitive discourse markers of contrast reliably identify Contrast from
Cause-Effect relations and if the markers also distinguish between the
three-way distinction made in RST. The distribution of markers shows that
intuition can be surprisingly wrong, e.g. however was not a reliable marker
of Contrast. We also found that the different RST Contrast relations can be
distinguished by their markers.
2. Contrast as a rhetorical relation
Theoretically, RST leaves the number of relations recognized up to
the annotator (Mann and Thompson, 1987), but in the manually annotated
RST corpus (Financial Times, 2008) 52 relations are stipulated, including
three Contrast relations: Contrast, Antithesis and Concession. As mentioned
above, Wolf and Gibson (2005) recognize two Contrast relations among
the 11 relations they distinguish between, violated expectation and
contrast, a distinction which seems to have been inherited from Hobbs
(1985), who may have in turn taken it from Lakoff (1971). In the manual
Reese et al. (2007) for the annotation of texts according to SDRT, there is
only one contrast relation among the 14 relations recognized. Thus RST
recognizes the greatest number of contrast types. The distinctions between
different types of Contrast found in current discourse annotation schemes
seem to have been adapted from theoretical linguistic work on contrast that
sought to characterize the way in which the conjunction but differs from
and. Lakoff (1971) made a distinction between what she called denial of
expectation contrast and semantic opposition uses of but, e.g.
(1) Its raining but Im taking an umbrella.
(2) John is tall but Bill is short. (Lakoff 1971: 133)
Denial of expectation has semantically been interpreted as a case
where the first conjunct implicates a proposition that the second conjunct
216
denies, e.g. in (1) Its raining implicates the speaker will get wet, while
having an umbrella negates this implication. Semantic opposition contrast
on the other hand is characterized by the fact that the conjuncts have
parallel elements contrasted along one dimension, e.g. in (2), John and
Bill are humans contrasted according to their height.
The three RST relations seem to preserve the same the distinction.
Antithesis and Contrast are described as having contrast happen in only
one or few respects, while everything else can remain the same in other
respects. (Annotation manual, [Carlson and Marcu, 2001] same wording
in both definitions.), clearly stating the definition of semantic opposition:
Antithesis and Contrast only differ in terms of symmetry, realized in terms
of nuclearity in RST. In multinuclear Contrast neither of the conjuncts
should be more prominent or more connected with the rest of the discourse
than the other, but in a mononuclear Antithesis relation the nucleus will be
more prominent.
ANTITHESIS 1 [Although the company unveiled full-year losses of
3.4m at the end of June]26 [and failed to pay a dividend,]27 [investors have
responded to its plan to exploit the growing popularity]28
Financial Times Corpus, text 111
ANTITHESIS 2 [It put itself up for sale]19 [but closed to new business
in December 2000]20 [after failing to find a buyer.]21
CONTRAST 3 [The company would not say how much the job losses
and a re-employment scheme in Brazil would cost,]24 [but John Lawson,
analyst at Smith Barney, estimated it at 200m.]25
CONTRAST 4 [FPD Savills said]16 [a clear north-south divide had
emerged,]17 [with strong growth expected in the north,]18 [while prices in
the south are expected to stagnate.]19
217
Jelisaveta Safranj
CONTRAST 5 [HBOS said]8 [it would hit all its 2003 targets]9 [but its
shares fell 17p to 775p on profit taking.]10
For a Concession relation the contrast is argued to be the result of an
unexpected situation, and the definition even says it involves a denial of
expectation.
The situation indicated in the nucleus is contrary to expectation in
the light of the information presented in the satellite. In other words, a
Concession relation is always characterized by a violated expectation.
(Compare to Antithesis.) In some cases, which text span is the satellite
and which is the nucleus do not depend on the semantics of the spans, but
rather on the intention of the writer.
Annotation manual, Carlson and Marcu (2001)
Examining two examples from the corpus below what we can see is
that we should not have the kind of parallel elements typical of Contrast
and Antithesis.
CONCESSION 6 [VW said]36 [it cut product and manufacturing
costs by 300m in the first half]37 [but remained on track for its 1bn target
for the year.]38
CONCESSION 7 [We do see a smaller Ericsson than a few years
ago,] [but we see a stronger and faster company,]55 [he said.]56
54
However, these two categories are hard to apply straightforwardly

to many examples. Further, numerous linguistic papers (e.g. Foolen
1991, Winter and Rimon 1994 and Spenader and Stulp 2007) show some
doubts whether the distinction between denial of expectation and semantic
opposition is artificial.
218
3. Previous research analyzing cue words

Taboada (2006) used the RST corpus and a corpus of task oriented
dialogues that she annotated with RST relations to identify the most
frequently used discourse markers for a number of RST relations. Most
relevant for the current work are her results for unembedded Concession
relations. In the RST corpus she found that 90.35% of the relations were
marked with some recognizable discourse marker, with the words but and
although contributing to 50% of the marked relations. Other markers she
identified were though, despite, while, even though, however, still, even
if, even when, even yet, whether and whereas. Another relevant result
concerns the distribution of discourse markers across nuclei and satellites.
She found that for Concession, the markers were equally likely to occur
in the nucleus or satellite. The frequency with which but and although
occur in the Concession relations and intuition makes a strong case for
considering these markers of Concession, but markers like e.g. while,
might be just as likely to occur with a Result or a Cause relation.
Marcu and Echihabi [2002] used machine learning to develop
an automatic classifier for a number of super categories of discourse
relations, including Contrast, Cause-Explanation-Evidence, Condition
and Elaboration. First, they made a set of patterns based on intuitively
identified discourse markers for each discourse relation. They then used
these markers to automatically extracted large numbers of examples from
two corpora totally more than 42 million English sentences. For example,
sentences with a sentence initial but were considered Contrast examples,
and sentences with because as Cause-Explanation-Evidence. For training,
all discourse markers were removed and the stripped sentences were used
to train a family of Nave Bayes classifiers. One reported results was that
the classifier that distinguished between Cause-Explanation-Evidence and
Contrast had an accuracy of 87.1%. The level of accuracy is impressive,
and surely supports the authors claim that automatic extraction is a
reliable method for finding large number of examples of certain coherence
relations.
Sporleder and Lascarides (2008) compared the performance of
rhetorical relation classifiers trained on data with marked and unmarked
219
Jelisaveta Safranj
discourse relations. They chose a subset of five discourse relations including

Contrast, Result, Summary, Explanation and Continuation and a total of 55
discourse markers that according to them unambiguously indicated each of
the relations. For example, but, although, however, whereas and yet were
considered to be unambiguous markers of Contrast because following
SDRT definition Sporleder and Lascarides (2008) assumed that there is
only one type of Contrast. The choice of discourse markers was based on
Oates (2000) and authors introspection of randomly extracted examples.
One way to determine if discourse markers are reliable indicators
of the relations we assume they mark is to see if the qualitative
difference postulated between the Contrast relations seems to manifest
in a distributional difference in the discourse markers used in Contrast
relations. An immediate potential objection to this method is the fact that
the RST corpus annotation manual lists a number of identified discourse
markers as potential indicators for many of the relations, including the
Contrast relations. For example, it says that the discourse markers although
and despite are discourse markers for Concession and Antithesis, while
however is a discourse marker for Antithesis and Contrast.
Indeed, if we only find evidence that these markers pattern with
the mentioned relations, then we cannot determine if this is because
the relations themselves are best marked with these markers, or if the
annotators were simply influenced by the manual. If, however, we do find
some other consistent pattern of discourse markers correlating with each
of the Contrast relations, then this would be evidence that these qualitative
distinctions are real, rather than merely stipulated by the coding scheme.
Finally, RST allows relations to be embedded in other relations, a
feature that seems to be unique to RST, and the RST corpus among other
discourse annotated corpora. We think it is important to look both at simple
relations and at embedded relations, but in this we depart from much of the
earlier work done on studying discourse markers. This has a disadvantage
in that it can inflate the counts, because a discourse marker inside a Contrast
relation that is in turn embedded inside another Contrast relation will be
counted twice as marking Contrast relations. On the other hand, there is
no other way to count discourse markers and still take embedded contexts
into account.
220
4. Experiment
We used the annotated RST Financial Times corpus as data (Safranj,
2009). It consists of 150 on-line business news articles, representing 56,611
words of text. The documents range in size from 88 to 678 words, with
an average of 377 words per document. The final tagged corpus contains
4,685 elementary discourse units (EDUs) with an average of 32 EDUs per
document. The average number of words per EDU is 11. The articles were
annotated manually, with the use of RST tool (Mick ODonnell, 1999);
the annotations were checked for agreement among different annotators.
The process of corpus annotation is described in Carlson and Marcu
(2001), Carlson et al. (2003) and Safranj (2008). The analysis followed
the traditional RST system, with some modifications. A larger number of
relations, 52 in total, were used because some of the relations were further
subclassified.
We extracted all Contrast, Antithesis, Concession, Evidence, Cause
and Result relations1 including relations that contained embedded relations.
Table 1 shows statistics considering investigated relations.
Rhetorical
Relation
Total No. of
relations
% of all the
relations
Contrast
Antithesis
Concession
Evidence
Cause
Result
125
100
42
301
19
103
2.56%
2.05%
0.86%
6.17%
0.39%
2.11%
No. of articles
where the
relation holds
83
63
34
117
18
80
% of articles
where the
relation holds
55.33%
42%
22.67%
78%
12%
53.33%
Table 1. Rhetorical relations of Contrast, Antithesis, Concession, Evidence,

Cause and Result in Financial Times Corpus
The overall level of investigated relations marked in Financial Times

corpus is 69.74%, as we can see in Table 2.
1
In Contrast set of relations Concession was the smallest relation, with 3,326 words. Contrast
was the largest with 8,149. Antithesis relations contained 4,237 words.
221
Jelisaveta Safranj
number of marked relations

Concession
38
Antithesis
86
Result
74
Cause
10
Contrast
38
Evidence
12
n
258
Table 2. Statistics of marked relations
%
90.47%
86.00%
71.84%
52.63%
30.40%
3.98%
69.74%
As it is obvious from Table 2, there are clear differences in the two

groups of relations that were established for this study. In the group of
relations that were a priori considered more frequently marked (Antithesis,
Concession, Contrast), the overall level of signaling is 68.95%. In the
group of less commonly marked relations (Cause, Result, Evidence) the
percentage of marked relations overall drops to 42.81%.
We then used chi square test2 to check for statistically significant
correlations between lexical items and the different coherence relations. We
only report results for a small set of closed class words that are particularly
likely to be discourse markers.
Contrast set (%)
Cause-Effect set (%)
0.11
p though
0.05
0.17
even
0.10
0.07
despite
0.03
0.10
p although
0.02
0.75
p but
0.38
0.09
however
0.06
0.13
p whereas
0.05
0.14
p while
0.09
Table 3: Set of three Contrast relations compared
with three Cause-Effect relations
2
222
A chi-square test considers the frequency distribution, and any finite set of continuous data
can be categorized and the relative frequency distribution can be calculated. It is a commonly
used test and rather powerful. The metric for the test is p-values. For a distribution based
test like a chi-square, the p-value is the probability that results as extreme could have been
observed as the result from a random sample of the assumed distribution. A chi-square test
is typically used on categorical data to test for a general association (when the sample size
is too large to use Fishers exact), or several kinds of trends.
Words in bold occur significantly more often in one relation than the
other to the degree of p 0.05. When a `p precedes the word p 0.009.
The relation in which the word occurred significantly more frequently
in has the percent marked in bold. Thus though occurred 18 times in the
three Contrast relations. The three relations had 15,712 words, so though
occurred with a frequency of 0.0011, or made up 0.11% of the total words.
All tables present the data according to this pattern.
First, from the results in Table 1 we can see that many terms considered
to be typical markers of Contrast do in fact distinguish Contrast relations
from Cause-Effect relations. A somewhat surprising result is that however,
stereotypically considered a marker of contrast, is not used significantly
more often in Contrast than in Cause-Effect relations. Also, a number of
lexical items that are not generally recognized as discourse markers but
which do tend to contribute to Cause-Effect are in fact significant. These
include whereas.
p
p
p
p
Antithesis and Concession (%)

Contrast (%)
0.14
though
0.05
0.20
even
0.12
0.07
despite
0.03
0.14
although
0.04
0.83
but
0.44
0.09
however
0.06
0.16
whereas
0.11
0.17
while
0.12
Table 4. Nuclearity compared: Mononuclear Antithesis
and Concession compared with multinuclear Contrast.
Antithesis and Contrast (%)
Concession (%)
p though
0.06
0.25
p even
0.12
0.31
p despite
0.04
0.12
p although
0.08
0.16
but
0.87
0.42
however
0.09
0.08
whereas
0.13
0.18
while
0.16
0.14
Table 5. Contrast types compared: Antithesis and Contrast versus Concession.
223
Jelisaveta Safranj
Next, we examined different groupings of the contrast relations to

see if there is evidence that the three categories of contrast distinguished
by RST actually show a different distribution of discourse markers.
The three Contrast relations can be further grouped along two
features, their nuclearity and the way in which they create the contrastive
meaning. Antithesis and Concession are both mononuclear relations while
Contrast is multinuclear. Are either of these features reflected in the type
of discourse markers the relations co-occur with? It is highly possible
that nuclearity would limit which discourse markers co-occur with
which relations given that nuclearity to a certain degree correlates with
the coordinating and subordinating conjunction distinction. To test this
question we compared Antithesis and Concession to Contrast. The results
are in Table 4.
We see that a number of markers that were useful for distinguishing
Contrast from Cause-Effect relations are also useful for distinguishing
Antithesis and Concession from Contrast, occurring significantly more
often in Antithesis and Concession, i.e. though, although, despite, whereas
and while. According to the definitions Concession has to do with a violated
expectation between the two discourse units, whereas both Contrast and
Antithesis should be characterized by a comparison along one or more
respects.
Antithesis (%)
Concession (%)
0.26
p though
0.10
0.32
p even
0.14
0.14
p despite
0.05
0.17
although
0.13
0.72
but
0.91
0.08
however
0.12
0.18
whereas
0.16
0.16
while
0.19
Table 6. Antithesis compared with Concession
224
p
p
p
p
Contrast (%)
Concession (%)
0.26
though
0.05
0.31
even
0.12
0.11
despite
0.03
0.15
although
0.04
0.72
but
0.85
0.08
however
0.08
0.18
whereas
0.11
0.15
while
0.12
Table 7. Contrast compared with Concession
The results in Table 5 show that Concession can be distinguished from

Antithesis and Contrast by the typical markers though, although, even and
despite. The markers while and whereas are no longer significant. These
results, combined with the results above seem to suggest that Concession
is quite different from Antithesis and Contrast. Probably these markers
are actually just markers of Concession. We can check this by comparing
Concession with Antithesis (Table 6) and Concession with Contrast
(Table 7). What we then see is that though, even and despite distinguish
Concession from Antithesis and Concession from Contrast. Table 7 shows
that although also distinguishes Concession from Contrast but because this
cue word does not distinguish Antithesis from Concession we can guess
that it is equally as characteristic of Antithesis as it is of Concession. This
also explains why it was significantly different from Contrast when we
collapsed Antithesis with Concession. The same holds for whereas.
5. Discussion and Conclusions
Our first conclusion is that we seem to have found that each relation
has a distinctive discourse marker profile and that these results support the
three way distinction, that otherwise seems to be stipulated. Further, in terms
of the discourse markers that distinguish them it seems that Concession is
much more different from Antithesis and Contrast, suggesting that the way
in which the contrast relation is established is more relevant to lexical
marking choices than nuclearity and/or symmetry. This is also in line
with the two way distinction in the theoretical linguistics. Likewise, the
225
Jelisaveta Safranj
reliable discourse markers differ from those suggested in the annotation

manual: although and despite are only reliable markers of Concession, not
Antithesis, and however does not characterize Contrast relations at all.
Antithesis (%)
Contrast (%)
though
0.10
0.05
even
0.14
0.12
despite
0.05
0.03
p although
0.14
0.04
but
0.91
0.85
however
0.11
0.08
whereas
0.15
0.10
while
0.20
0.12
Table 8. Antithesis compared with Contrast
A second result is that by using chi square test statistics to identify

discourse markers we have a reliable and fairly automatic alternative method
to the intuitive identification of markers made by much of the existing
research. This method can be applied to other discourse relations and may
find some surprising results, such as e.g. our finding that however is not
a reliable unambiguous marker of Contrast when compared with CauseEffect relations. Of course, it is entirely possible that however is a good
indicator of Contrast when distinguishing Contrast from e.g. Narration.
Ideally, we should compare all combinations to derive an exhaustive and
data derived list of reliable discourse markers for all relations, but we limit
our discussion to a small set of lexical items and only compare Contrast
with Cause-Effect relations because of time and space constraints, but this
is an obvious next step in our inquiry.
Our results have implications for data oriented approaches using
intuition to identify markers to extract examples of coherence relations.
Marcu and Echihabi (2002) for example relied solely on discourse markers
to extract training data, necessarily so because the method they used
requires more data than could feasibly be manually annotated. But our
results show that careful testing of the reliability of the discourse markers
could improve the quality of the extracted relations. Further, the number of
Contrast relations recognized has to be carefully considered. Treating all
Contrast relations as one super category, collapsing the RST distinctions as
226
Marcu and Echihabi (2002) and many others have done, may lead to worse
results than retaining the distinctions. The results also show that even a
modest amount of annotated data can be useful for improving extracted
data.
Finally, one of the most obvious problems with all the studies
(including this one) on automatically identifying discourse relations is that
they only work with marked discourse relations. Our results will not help
much in identifying unmarked Contrast relations, yet these relations are
very frequent. Carlson et al. (2003) have shown that in the Wall Street
Journal corpus of Rhetorical Structure trees only 61 out of 238 Contrast
relations were marked by a discourse marker. This means that contrastive
markers would help to identify only 25% of Contrast relations in that
corpus. Similarly, Taboada (2006) looked at the RST corpus and a taskoriented dialogue corpus and concluded that most of the relations (between
60-70%) were not signaled by any discourse markers. In Financial Times
corpus the signaling level of all the relations ranged from 3.98% to 90.47
%, with an average marking of 35.25% (Safranj, 2009a). Finding a
solution to these problems will be a challenge for future work.
References
Asher N. and A. Lascarides. (2003). Logics of Conversation. Cambridge
University Press,
Carlson L. and D. Marcu. (2001). Discourse tagging manual. Technical
report. ISI Tech Report ISI-TR-545, July 2001.
Carlson L., Marcu D., and M.E Okurowski. (2003). Building a DiscourseTagged Corpus in the Framework of Rhetorical Structure Theory. In:
van Kuppevelt, J. & Smith, R. (Eds.), Current and New Directions in
Discourse and Dialogue, Berlin: Springer, 85-112.
Foolen A. (1991). Polyfunctionality and the semantics of adversative
conjunctions. Multilingual, 10(1/2):70-92.
Hobbs J. (1985). On the coherence and structure of discourse. Technical
report. Report No. CSLI-85-37, Center for the Study of Language
and Information.
227
Jelisaveta Safranj
Kehler A. (2000). Coherence and the resolution of ellipsis. Linguistics and

Philosophy, 23(6):533-575.
Lakoff R. (1971). If, ands and buts about conjunction, Chapter Studies in
Linguistic Semantics. Holt, Reinhart and Winston.
Mann W.C. and S. A. Thompson. (1987). Rhetorical Structure Theory. A theory
of text organization. Information Sciences Institute, Marina del Rey, CA.
Mann, W. C. 2005. RST Web Site, <http://www.sfu.ca/rst>.
Marcu D. and A. Echihabi. (2002). An unsupervised approach to recognizing
discourse relations. Proceedings of the 40th Annual Meeting of the
Association for Computational Linguistics (ACL-). Philadelphia, PA,
July 7-12.
Oates S. L. (2000). Multiple discourse marker occurrence: Creating
hierarchies for natural language generation. In Proceedings of the
North American Chapter of the Association for Computational
Linguistics, 41-45.
Reese B., Hunter J., Asher N., Deni P., and J. Baldridge. (2007). Reference
manual for the analysis and annotation of rhetorical structure (version 1.0).
Spenader J. and G. Stulp. (2007). Antonymy and contrast relations. In
Seventh International Workshop on Computational Semantics,
Tilburg, 10-11 January 2007.
Sporleder C. and A. Lascarides. (2008). Using automatically labelled
examples to classify rhetorical relations: An assessment. Natural
Language Engineering, 14(3):369-416.
Taboada M. (2006). Discourse markers as signals (or not) of rhetorical
relations. Journal of Pragmatics, 38(4):567-592.
Safranj, J. (2009). Retorika struktura u diskursu engleskog poslovnog
jezika, Beograd: Zadubina Andrejevi.
Safranj, J. (2009a). Discourse Markers in the Financial Times Corpus, In
Proceedings of English Language and Literature Studies: Image,
Identity, Reality (ELLISIIR), 4-6 December 2009, Faculty of
Philology, Belgrade, (accepted for publication).
Winter Y. and M. Rimon. (1994). Contrast and implication in natural
language. Journal of Semantics.
Wolf F. and E. Gibson. (2005). Representing discourse coherence: A
corpus-based study. Computational Linguistics, 31(2):249-288.
228
Jelisaveta afranj
Retorike relacije kontrasta

u novinskim lancima
Saetak
U radu se analiziraju retoriki odnosi Antiteze, Koncesije i Kontrasta identifikovani
u Financial Times korpusu koji je anotiran u skladu sa Teorijom retorike strukture
(Mann and Thompson, 1988). Retorike relacije kontrasta prema ovoj teoriji oznaavaju
sluajeve kada pisac ne izraava preferenciju ili identifikaciju sa jednom od dve razliite
alternative. Tumaenje kontrasta u diskursu je teko ukoliko posmatramo samo tekstualne
celine ili segmente koji se javljaju na povrini i koji su medjusobom povezani diskurs
markerima. tavie, ne moe se postaviti nedvosmislena definicija odnosa kontrasta ili
koncesije ukoliko se ne analiziraju i odgovarajue semantike strukture.
Kljune rei: Teorija retorike strukture, semantiki odnosi, antiteza, koncesija,
kontrast, markiranje
229
,

/
Grammatical categories,
forms and meaning
, ,
.

.
: , ,
1.0. , ,
, znaenjskoga
karaktera koje se kao cjelina reproduciraju u govornom aktu, raspolaui
pri tome najmanje dvjema punoznanim (autosemantikim) rijeima, od
kojih barem jedna upuuje na semantiku pretvorbu, jedinice koje, zbog
sposobnosti uklapanja u kontekst, poput svake druge rijei, mogu vriti
sintaktiku funkciju u reenici ( 1982: VI).
(, VI), ,

: 1. ( ,
, kao vrsta veza rijei ustaljena dugom
upotrebom); 2. ( najmanje
dve punoznane [autosemantike] ); 3. (.
najmanje jednog lana vrstog skupa rijei, tako da
znaenje frazema nikada ne odgovara zbiru znaenja njegovih lanova);
233
4. .

.
,
, ,
: .
. []
(...),
, :

( 1987: 23, 24). ,
( )
,
.1 ,
,
.2 ,
() () ,

.3
1.1. ,
.4

1
2
3
234
()
()
( , .).
. . , Od slobodnih spojeva rei do frazema:
sluaj leksikih kolokacija (na primeru srpskog i panskog jezka) ( 2011).
, , :
(1987) ( ,
, . ),
2005. 2007; 2007;
2008, 2010. .

,
. . . ,
. .
( 2009: 66).

,
,
,
.5
, , je
: - .6

: 7 ,8
: , , ,
. ,
( )
: ,9
( ) ( ).10
5
6
7
8
9
10
. . ( 2002
2009).

,
,
, ( ).
. 2009.
,
, . ,
, .
o ,
.
M. /
( )
, , (a ),
()
, , , .
, , .
,

(...) ( 2009: 83).
.
( ),
235
2.0.
.11
,
(, ,
) (
).
2.1.
.

,
. ( 1987: 15).
,
, ,
( ). (
) ,
, .
, ,
,
.

( ,
11
236
( ) ,
, ( ) (
). , de facto
( )
, , , , ,
, (.

).
. (
2008). , . (2008)

(
).
) 12
,
, ,
( ), ( )
( ).
2.2. ,
,
. (1987).
- ,
,
.
,
() ,
, ,
. (2001: 20) postoje tri obavezna elementa
situacije oznaene izrazom sa znaenjem lokalizacije i tri primarna
elementa svakog takvog znaenja: (1) objekat lokalizacije, (2) lokalizator
(kao sredstvo lokalizacije) i (3) konkretizator odnosa izmeu (1) i (2),
za koji izgleda umesno upotrebiti termin orijentir.

,13
12
13
. ( .
2005. ) ( 2008).
. (2001: 38-39), snovna teza [...] sadrana je u pretpostavci
da pojedine gramatike i semantike kategorije srpskog, ili bilo kog drugog
slovenskog jezika, nisu strukturirane i ne funkcioniu na toliko razliite naine
kako bi se esto moglo zakljuiti prema pojmovno-terminolokim aparatima
njihovih opisa, te da se moe postulirati postojanje izvesnog optijeg principa sa
kognitivnom osnovom koji se na manje ili vie slian nain realizuje u vie
gramatikih i semantikih kategorija, objedinjujui ih u gramatiki i, ire,
semantiki kompleks. Taj princip moe se priblino odrediti terminolokom
metaforom lokalizacija, a s obzirom na pretpostavku da je on u snovi strukturiranja
i funkcionisanja kako semantike kategorije prostora tako i veeg broja
neprostornih semantiki kategorija, njegova sutina bi se najpreciznije mogla
oznaiti terminolokim izrazom princip natkategorijalne lokalizacije.
237

, .
.
,

(-,
, ),
, . (
) (.
) (
) ()
(. ).14 ,
, , ()
(, ) , . ( , ,
) , ()
, ,
(), .
(

[ 2005: 136]). ,
( ) ( )
, /-1/,
/0/ /1/.15 ,
14
15
238
, , ()
( ,
).
, ( )
[]
0.0 1.0 :
X [0,1] (...); ,
, -1, 0, +1 0, 1, 2 0, 1 , ?,
+ . ,
( ,
) : , ,
() , -, , , , ,
, , . ( 2009: 83).
,
( ), . /-1/ /1/,
a.
: ,
, , .16
I. .
,17
.
.
;
.
( , ,
) (
, , ).
, .

(. ). .: , : ,
16
17
, ,
,
. ,
. ,
(.
, .). ,
, ,

( ) .
,
, , ,
, . ( 1987: 32-46).

( 2000, , ;
1996. ;
2010 ). . (1987: 42)
[...] ,
,
.
239
, , , :
; - :
, ; -
: , ,
.
, , .
( , ,
): - /
: ;
- / :
... .

, .
( ) , ( ) e
, .
(. 1987),
.18
- ,
18
240
(-) .
(1987), )

(1987: 92) , , )
,
, (. )
( ) (, 94), )

(, 96) ,
, )
-
(, 97) , , )

(, 97) ,
, )

(, 97) ,
...
( ),
: ) :
() , :
;
:
; - :
; ) :
() - : ,
.19
, , j,

. (
), , .
- (
, ,
,
, ).
, e
(. , .)
, , . (
):
-
: ?
' '; -
: ...
, , ...
, . ( ,

: ; ; ;
.)
19
.
: :
, , .
,
.
241
, ,
. , o ,
,
.
II. (

).

) (
: .),20 .:
() () -
: , , , .
( , ) - ,
, : . . . ,
: ' !
() - ,
, :
;
, .
) , . , .:
() - ,
: , ,
.
() ( ) [, ] -
, , :
20
242
, , ,
, , , .
, ,
!
( ) - 1)
; 2)
:
, .

,
(
.), (
) ,

,
(. () ).21

( ,
).
, ,
.
, . :
() - ,
: ,
,
...
, -
,
,
, , () ( ),
21
,
,
. ( 1987: 19).
243
/ , .22
( )
. ,23

,
,
( 2009: 85).
, .
, !24

( ) ,
( .) , .
, ,
, (
1987: 53). . , ,
:
- :
, .
-
() - ,
: .
() [, ] - /
22
23
24
244
: ,
()
, , ,
. ( . 1982).
,
, -
( , .),
,
.
www.korpus.matf.bg.ac.rs.
, , :
.

, ,
(, ,
) ().
(. / ),
, (
).
3.0 grosso modo (-)
, ,
:

,
.
,
,
.

(
),
.

.
(:
-,
, ,
).
245
:
Antoni, I. (2001). Vremenska reenica. Sremski Karlovci Novi Sad:
Izdavaka knjiarnica Zorana Stojanovia.
, . (2005). . In:
( .). :
.
, . (2008). .
, 37/1, , , 51-59.
Delibegovi Dani, N. (2007). Conceptual Integration Theory the
key for unlocking the internal cognitive choreography of idiom
modification. Jezikoslovlje 8/ 2. Osijek, 169191.
Delibegovi Dani, N. & M. Omazi (2008). There is more to Idioms
than Meets the Eye Blending Theory in Idiom Modifications.
In: English Language and Literature Studies: Structures accross
Cultures (ELLSSAC) (K. Rasuli & I. Trbojevi-Miloevi eds.).
Belgrade: Faculty of Philology, 402412.
Delibegovi Dani, N. & S. Berberovi (2010). Conceputal integration
theory and metonymy in idiom modifications. In: Phraseologie
global areal regional (Jarmo Korhonen et. al. eds.). Tbingen:
Narr Verlag ( ).
Katni-Bakari, M. (1996). Gradacija (Od figure do jezike kategorije).
Sarajevo: Meunarodni centar za mir.
, . (2000). (3.
). : .
, . (2003). (2003). .
: .
Matei, J. (1982). Predgovor. U: Frazeoloki rjenik hrvatskoga ili
srpskog jezika. Zagreb: kolska knjiga.
. (1987). -
. :
.
. (2008). .
: .
, . (2011).
246
.
. :
( ).
, . (2011).
. In: Die sterreichisch-ungarische Periode
von I. Andri (. ). Graz Beograd: Institut fr
Slawistik der Karl-Franzens Universitt Beogradska knjiga (
).
Pejovi, A. (2011). Od slobodnih spojeva rei do frazema: sluaj leksikih
kolokacija (na primeru srpskog i panskog jezka). :
, ,
(2010). : ( ).
, . (2011).
. V
, , (, 2930. 10.
2010) ( ).
Omazi, M. (2005). Omazi, M. Cognitive Linguistic Theories in
Phraseology. Jezikoslovlje 6/1-2. Osijek, 37-56.
Omazi, M. (2007). Phraseological blends. In: Phraseology in Linguistics
and Other Branches of Science (Krinik, Erika & Wolfgang
Eismann eds.). Ljubljana: Filozofska fakulteta, 99108.
Piper, P. (2001). Jezik i prostor. Zemun - Beograd: Biblioteka XX vek igoja tampa.
, . (2002). , . .
61. , 5978.
, . (2009).
. LXV. , 6587.
, . (2009). .
: .
247
Strahinja Stepanov
Marina Nikoli
Idioms (idiomatic expressions) as an instrument

of expressing the semantic category
of degree in the Serbian language
Summary
In this paper, the authors tried to outline how idioms (idiomatic expressions)
relate to the semantic category of degree. After the analysis, the conclusions are given
as follows:
a) Numerous idioms possess/express meaning of degree (gradualness) in the
Serbian language. Furthermore, it can be said that this kind of idioms dominates in the
corpus of idiomatic expressions of the Serbian language, and that they are, in addition to
this, very productive.
b) Among degree idioms the most significant are, due to their abundance, the
comparative idioms. Following them, one acknowledges non-comparative idioms (with
and without the meaning of positive and negative totality), and finally, one also detects a
smaller number of idioms whose degree meaning is based on euphemisms and reduced
generalized personal sentence formations.
All of these subtypes can be expressed formally by various means (verb-noun
phrases, prepositional constructions, sentences implicated or explicated). The analysis
shows that there are numerous and various formal and semantic means to express the
meaning of degree in idioms in the Serbian language.
Key words: phraseological units (idioms), semantic category of degree, the
Serbian language.
248

.
- . ,
, .
,
, ,
.
.
.
: , , , ,
, .
90-
-
. . .
. .
.
.

, . ,

: , , /.
.
: , , (
249
). ,
.
.
, ,
-
. : 1)

( - , - , ); 2)
(
, ).
: - ( 1)
( 2).

-
.
,
, ,
( = ),
.
-
, ,
(II ) viridis (= )
.

. .
: 1)
, ,
2) ,
, :
?
, ,
.

. , . , ,
250
, /, ,
. -

,
(
, , , ,
- *, - *, - ).
1999.
. .
( . 1999: 1-19).
,
*bl,
,
, , .

, , , ,
( , )
(, / , / )
, ,
, .

(. 6) (.
8). .
.

.
, . a
.

, .
, .
, ,
, . , . , . , .
.
251
,
. 8. , ,
, .
. .

,
, .

.
, ,
.
,
, ,
,

( . 1991: 149-154).
,
-
. ,
, .
,
.
. , :
( . 1988: 145-151),
( . 1995: 37-47)
( 1998: 323-332).

, ,
.

,
. . ,
, ,
, ,
252
.
,
.

.
.
.

.

,
, ,
. (.
) ( . 1996: 36).
1.
.
:

:
o
o
o .
:
44 ,
4
, (: .) (
) 2
2, 50 .
1
: . , . ,
; . , , .
, . , . ,
. 3
: , .
, .
.
253
4 .
-:
/ . , ;
. (2) = . . .
( );
/ ( ); ,
, ;
, ;
/ . ;
. = , ; , (
) ( );
/ / , ;
/ / - , ;
;
. . . , ;
/ , ;
. = , (
);
/ ( ), , ;
/ , , , ;
. , . ;
/ / , ,
;
/ , ,
;
, , , ;
, (= ): ~ .
,
,
, ,
( . 2001: 95).
, , . () .
(). , .
. () . ().
,
254
. (,
, , , , , , ),
( / , , , ).
: , .

. .
( . 2006: 284).

. ,
, .

-, ,

( . 2001: 96). :
(, .); (
); ( 1885);
, | |
( . ); [] ,
| ( . . );
| . |
- ( . ); ,
, ( , ).

I : , , , | | , |
(. . );
... () (. ).
: [] (. ).

. .
( . 2001: 98).
: , .
255
- , ,
, , ,
, ,
-. :
- , ( .);
;
( .)3;
4;
- , ( .);
;
/ ;
, ;
( .);
, .
-
-
( . 1996: 41). :
;
;
;
. = , ;
, ;
;
. (= , ).
- (-i -) -
( . 2001: 102). ,
(). -
: , , .

. ,
: ,
, , , .
3
4
256
.
,
.
- - -
,
( . 2001: 102).
: / , / / ,
/ , / , / /.
,
.
: :
| , | , (
); , | (
1906); |
( ). ,
I :
(. );
... (.
).

-. :
(=) , , ;
/ ;
;
/ ;
/ ;
. , ;
/ ;
3 , .

: , |
, | ( );
- ( . . ); ,
, | , ( . );
| , , |
| ( . ).
,
- -: / , / ,
257
/ . (,
, , , , , ),
.

: ,
, , , .
.
:
, .
,
,
. ( . 1996:43).
.
:
, :

(. ); (.
); [] ... (.
).
().
5 (
. .).
.
:
(. braun) . , ; .
: | ()
(. );
(. grau) . ; (. );
. , , . 2,
(1): (
, );
, : ~ , ~ , ~ .
5
258
, .
,
. .
:
(. beige) , :
[] ... ,
, (. );
2. ( ) ,
: ...
(. );
. (= , ):

() (. );
, , 6:
,
... (. ); ...
( 1950); []
(. ).
, , :
... ... ...
, ...
(. );
,
... (. );
... , ,
, (. );
2 , :
, . ,
... (. );

(); , ... |
(. );
6

, . ,
.
259
7 - . , :
(.).
( . 2).
8 / 2. ( ) :
[] (. , )
/ . . : []
(. , ); ...
... (. , ); []
... (. , ).
,
, .
,

, . ,
.
, , ,
,
,
. (). , ,
,
, ,
(. - ,
),
.
,

. 9
(, , , , , ,
, , ) ,
,
7
8
260
.
.
( . 1996: 45).

. .
*
, . .
1
*/ *, ; *, , *, *
7
*, / / , , , , 10
; *, *
, , *, *, * / *, 19
, / , * / *, /
/ / , , , ;
*, * / *, , , / 12
; , , , ,
* / *, , *, , ;
7
, , *, , , *, *
7
* / *, *, / ; , 8
* / *
/ / / , ,
6
1
.
:

. ,
.
,
,
.
.
-,

, - (-i -)
-
.

,
261
. , ,
,
.
,
7
.
.
,

(19), ,
,
(, , , , ),

.
, , ,
, ,
.
:
Ivi, M.(1995). O zelenom konju. Beograd: Slovograf.
Klai, B. (1972). Veliki rjenik stranih rijei. Zagreb: Zora.
kalji, A. (1973). Turcizmi u srpskohrvatskom hrvatskosrpskom jeziku.
Sarajevo.
, . (1994). .
, 8. , 87-90.
, . (2006).
. LII. , 281-289.
, . (1999). .
LV. , 1-19.
, . (2001). .
, . 6. , 7-13.
, . (2002). ,
. .
262
, . (2003). ,
. .
, . (1994). . ,
8. , 91-97.
, . (1996). .
I/1-5. , 35-54.
, . (1991). ,
. 41.
, 149-154.
, . (2001). , :
, .
(1967-1976). , I-VI.
- : .
(1959-)
. :
.
, . , . (1992). .
: .
, . (1964). I. .
, . (1988). .
17/1. , 145-151.
, . (1995). .
, . 1. , 37-47.
, . (1998). ,
III/1-2. , 323-333.
263
Danijela Stani
Invariable Adjectives that Signify

Colors in the Serbian Language
Summary
In this paper we analyzed the invariable adjectives indicating color excerpted
from the Dictionary of SANU. The analysis was based on a semantic and morphologicalconstitutive plan. We divided all adjectives by origin, and in particular we focused on
orientalisms, as the largest group of adjectives. We analyzed their normative markation,
the degree of fitting into our morphological system, formative character and dual variance
between adjectives with different suffixes. For europeanisms we are looking for synonyms
in the local terminology for color. We have provided a tabular representation of invariable
adjectives to shed light on the colorful aspects of the spectrum.
Key words: colours, orientalisms, europeanisms, derivational analysis,
qualificative, folklore
264

(
).
()
, .

( , ,
).
: , , ,
1.
1.1.

.
. :
() ,
. (,
, ,
, ,
, :
: ), . 1998. ,
2005.
265

,
. .
, , ,
(, ; , ; ,
). , , ,

.

,
( , ,
, ,
: , , , ).
, ,
,
.
, , , -

: ,
, , .

.
(
), .
.
,
( ). ,
,
(.: * , * .
,
, ( ,
).

( , , ),
266
, ( ,
). ,
- :
, , . ,
2005. . ( ,
, , )
( ,
): -, -, - (,
, ), :
-, -, -, - - (, , ,
, ), (, ).
2.
( ,
, )
, .

(
). ( 2010.
)
:
-, -
- .

.
2.1.
,
.

: -, -, -. ()
267

,
.

( -, -),
, ,
.
1. ,

,
( , ,
/);
,
.

: * ,
* ,
* , ,
(?).
,
, , . ( ),
, .

.
, .

, . .

, ,
, , .
1
268
:
- - (, ), , ,
.
, ,
- -, ,
,
,
, , ,
. , ,
,
, 2.

, .
, .
,
( ,
, ).

.
,
:
, * .

. ,
.
(. 1991),
,
-
.
(
, , ,
).
, ,
2
(, - 1989)

()
().
269
( ,
,
;
, ,
,
).

(, 1962,
1991).
: ,
, .
,
, ,
: , .
, ,
: , , .
,
.
, ,
: ,
. (,
1962)
: , , , ,
, : ,
, .

,
.
,
( ,
).
,
, ( 1995)

(.
270
), .
,
.
, ( 1998)
.
( ) : 1.
(
), 2.
( , , , ,
).
, , , ,
. , ,
, , ,
(. -).
3.

,
. ( 2003),
- ,
,

.
1. -
,

: , ,
, , ,
.
2. , ,
, ,
271
, :
, / ,
, , ,
.

:
, , . :
, , ( )

-: , , , -: ,
.

,
:
,
,
.
.

- .
3. .
: ,
, , .
:
, , ,
, , ,
, , , ,
, , ,
, ,
:
, , , ,
, , ,
272

- + :
, , ...
,
: ,
, , .
, ,
, .
, (. ).
, ,
,
. , ,
, - : ,
, , ,
, , , , . , ,
.
, , - :
, , . , :
3*. : , .
4.
, . :
, , :
,
,
,
, , ,
, , .

( ,
. 2003): -, , ,
, , , , ,
, , , -.
3
-, *, .
273
5.
:
, ,
, , .
: , , ,
.

. /
, : , ,
, , .
.
nomen agentis
, , ,
, : ,
, , , ,
.

= .
6.
, , , .
, ,
, ,
, , , ,
,

, ,
:
.
nomen agentis ,
, , .
7.

:
274
() ,
,
,
,
.
: , , ,
.
:
, , .
() ,

: ,
.
8. :
: ,
, , ,
, , , ,
.
,
, , ,
.
: ,
, ; , , ...
9.
: ,
, , , :
, , .

.
, : ,
, , , ... .
: ,
* , .
275
10.
:
,
,
, : a ,
, .
- , ,
, .
11.
, ,
,
,
: , ,
, ; , ,
.
4.

()
, .
(
), .
,
, - . ,
, ,
( ), ;
();
( ,
).

,
,
276

.
,
,
. ,
( ), , ,
, .

: ,
, , .

( ),

. (
)
- (
) ( ),
.
, ,
,
( , ). ,

.

,
:

. .
, , .

.
,
,
: (
), ( ).
277
- +.

: , ,
.
, ,
( ,
). : ? (
. ), ,
* , , * , .
:
, . . (1995). , I.
. . 2 ., .
. .
, . . . . (1962).
. :
. . 5, , 4-25.
, . . (1991).

. : . . , ,
, , 132-164.
, . (2003). 2.
. .
, . . (1998). . :
: 45- . . ,
, 298-304.
, . . . (2005). .
I, II, III IV .
, . (1998). .
.
, . (2003). -. .
6. . .
-, . . (1989). . .
278

(
, ).
()
,
.

(, ,
).
279

u imenikoj deklinaciji slovakog i srpskog jezika
Ana Mari
Filozofski fakultet
Univezitet u Novom Sadu
Mesto imenica mukog roda koje oznaavaju

ivotinje u imenikoj deklinaciji slovakog
i srpskog jezika1
Saetak
U radu e se metodom komparacije u dva bliska slovenska jezika analizirati
imenice mukog roda koje oznaavaju ivotinje. Centralno mesto e imati svrstavanje
u odreene tipove (obrasce). Analiza e pokazati, da je u slovakom jeziku za razliku
od srpskog gramatiki rod nosilac klasifikacije imenica, odnosno da se sistem promene
imenica zasniva na razlici u gramatikom rodu. Kao rezultat takvih pravila date imenice
(nazivi ivotinja mukog roda) se u slovakom jeziku u odnosu na srpski jezik u jednini
menjaju po jednom tipu promene a u mnoini po drugom.
Kljune rei: morfologija, imenice mukog roda, nazivi ivotinja, imenika
deklinacija, slovaki - srpski jezik
Komparativna analiza dva genetski bliska slovenska jezika, slovakog

iz grupe zapadnoslovenskih jezika i srpskog iz grupe junoslovenskih jezika,
doprinosi sagledavanju kriterijuma za svrstavanje imenica u odreene
deklinacijske tipove.
Deklinacije analiziranih jezika vode poreklo iz praslovenskog jezika.
Njihova osnovna karakteristika i osnovno polazite je promena imenica po
osnovama. Od poetka je dolazilo do razvitka svakog jezika pojedinano
u okviru konkretnih okolnosti. U slovakom jeziku je dolazilo do znatnih
odstupanja od strukture ralanjivanja imenica po osnovama i do njihovog
potpunog istiskivanja uticajem gramatikog roda. Do izraaja je dola
i nova striktna podela imenica mukog roda na ivo i neivo (Pauliny
1
Rad je nastao u okviru naunoistraivakog projekta Diskursi manjinskih jezika,

knjievnosti i kultura u jugoistonoj i srednjoj Evropi (broj 178017) koji finansira
Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije.
281
Ana Mari
1990: 28). Slovaka deklinacija je zbog padekog sinkretizma prilino

jednostavna. Brojne promene u osnovama i padekim formantima dovode
do daljeg pojednostavljivanja promene imenica, to pojedini lingvisti
smatraju za pozitivne tokove (Navrtil 1996: 27-34).
Slovaki jezik, za razliku od srpskog, spada meu jezike kod kojih
se sistem promene imenica zasniva iskljuivo na razlici u gramatikom
rodu. Imenice jednog roda mogu da se menjaju samo po obrascima za
taj rod. Klasifikaciju po rodu odreuje forma imenica. Osnovne gramatike
kategorije kod imenica rod, broj i pade imaju posebna gramatika znaenja,
ali ne i svoje posebne izraze sve tri se izraavaju jednim nastavkom.
Deklinacija podrazumeva promenu gramatikih znaenja roda, broja i padea
imenica u okviru jedne lekseme (Sokolov 2007: 34). Jedan nastavak ima
vie sadraja, mada ne mora da prua sve te podatke, ve se do njih moe
doi kroz smisao reenice, a u srpskom jeziku i uz pomo akcenta rei.
Kategorija roda je kod imenica jedna od tri osnovne gramatike
kategorije i javlja se kod svih promenljivih i nepromenljivih imenica
u slovakom i u srpskom jeziku, slino je i kod prideva, zamenica,
brojeva, glagolskih prideva, poimenienih prideva, glagolskih imenica...
Rod imenica je u tesnoj vezi sa njihovim zavretkom. Rod, broj i pade
kod promenljivih imenica sadrani su u padekom nastavku, a kod
nepromenljivih se ove kategorije podrazumevaju iz konteksta. Mada
kod imenica postoje dva roda, prirodni i gramatiki, u ovom radu e se
panja posvetiti gramatikom rodu. Rod je u odreenom smislu vezan za
semantiku rei. Ukoliko imenica u slovakom jeziku oznaava ivo bie,
obavezno se pravi razlika izmeu gramatikog i prirodnog roda. Imenica
koja oznaava muko bie je mukog roda, dok je ona koja oznaava
ensko bie enskog roda, sem nekih izuzetaka. Imenice koje oznaavaju
stvari ili bia kod kojih se pol ne razlikuje ili nije bitan imaju rod prema
obliku, odnosno prema zavretku.
Rod je kod imenica u slovakom jeziku najbitnija morfoloka
kategorija. U okviru gramatikog roda u oba posmatrana jezika razlikuju
se muki, enski i srednji rod. U slovakom jeziku je gramatiki rod nosilac
klasifikacije imenica, jer ih svrstava prema tipovima promene, a ujedno i
odreuje oblik onih rei koje zavise od imenice na osnovu kongruencije
ili slaganja. Prema I. Klajnu i u srpskom jeziku se prema rodu imenice
282

upravlja oblik odredbene rei koja uz nju stoji ili se na nju odnosi (Klajn
2005: 47).
U okviru tri gramatika roda u slovakom jeziku postoji dvanaest
obrazaca, za svaki rod po etiri. Za promenu imenica mukog roda slue
obrasci: chlap, hrdina, dub i stroj, imenice enskog roda se menjaju po
obrascima: ena, ulica, dla i kos a imenice srednjeg roda po obrascima:
mesto, srdce, vysvedenie i dieva. Navedeni obrasci ili tipovi se smatraju
za ive a postoji jo nekoliko neproduktivnih obrazaca, po kojima se menja
mali broj imenica, i oni se smatraju za neive. Broj imenica koje pripadaju
odreenom tipu je vrlo razliit. U slovakoj lingvistikoj literaturi po
nekim istraivanjima od ukupnog broja imenica najvie njih je enskog
roda, zatim mukog i na kraju srednjeg roda. U srpskom jeziku su na
prvom mestu imenice mukog roda, zatim imenice enskog i srednjeg roda
(ipka 2005: 131). Pojedini tipovi se takoe razlikuju po broju imenica,
npr.: najvie imenica se menja po obrascu ena, pa po dub i na kraju
po obrascu chlap. Slovaki deklinacijski sistem se ne svrstava meu
komplikovane. Jednostavnosti tipova doprinosi sinkretizam i homonimija
padekih nastavaka, kao i integrisanje (spajanje i pribliavanje) obrazaca,
npr. chlap i hrdina u mukom rodu, to je verovatno bilo motivisano
primenom kategorije ivog odnosno neivog. Prilikom svrstavanja u
obrasce u slovakom jeziku postoji vrlo malo odstupanja.
U slovakom jeziku je kod imenica za svrstavanje u obrasce ili tipove
kategorija roda dominantna. Srpski deklinacijski sistem je komplikovaniji
od slovakog. U srpskom jeziku se vrsta promene imenica odreuje prema
zavretku osnove i prema obliku nom. sing. Na osnovu toga se imenice
svrstavaju u tri ili etiri deklinacije, to zavisi od lingvista i njihovih uenja
shvatanja, napr. I. Klajn govori o tri (Klajn 2005: 50), a M. Stevanovi o
etiri vrste promene (Stevanovi 1964: 186). Prva deklinacija je u srpskom
jeziku najsloenija, jer obuhvata vie podtipova razliitog roda i zavretka
imenica imenice mukog roda na suglasnik i imenice sred. roda na o
i na e (kao i mali broj imenica mukog roda na o koje nemaju oblike
mnoine medo, zeko...) (Stevanovi 1964: 186). U slovakom jeziku svi
lingvisti koriste iste imenice kao obrasce, to u srpskom nije sluaj.
Za nastanak deklinacija u slovakom knjievnom jeziku
presudnu ulogu ima stanje u slovakim dijalektima. Prema E. Pauliniju
283
Ana Mari
razliita promena naziva ivotinja mukog roda nije karakteristika ni

istonoslovake, niti zapadnoslovake varijante, jer se u veini slovakih
govora nazivi ivotinja menjaju kao ivo (Pauliny 1990: 45-46). M.
Sokolov navodi da se u ekom jeziku ove imenice menjaju po istoj
promeni kao i lica mukog roda, ali je u poljskom situacija ista kao i u
slovakom jeziku, tamo ak postoje i posebni obrasci za nazive ivotinja
(Sokolov 2007: 37).
U slovakom jeziku se nazivi ivotinja mukog roda u okviru
morfoloke kategorije roda specifino ponaaju. Jednom se ponaaju
kao imenice koje oznaavaju ivo, drugi put kao imenice za neivo. Ove
imenice imaju posebno mesto u deklinaciji slovakog jezika. U jednini
se sve imenice mukog roda (bilo zajednike ili vlastite) koje oznaavaju
ivotinje, a osnova im se zavrava na suglasnik (tvrd, mek ili neutralan) ili
na samoglasnik o (koji se ne sree kod neivih) menjaju po osnovnom
i najproduktivnijem obrascu za promenu imenica mukog roda koje
oznaavaju ivo (lice), to je obrazac chlap a imenice su, npr.: baran,
bocian, had, havran, holub, chrobk, jele, je, kocr, koht, k, lev,
medve, rak, slon, vrabec, Zahraj, zajac... maco, zajko, Muro, Duno...
Imenice koje se zavravaju na ec, - er, - es, - ol, - or i deminutivi na ek,
- ok imaju nepostojane samoglasnike e-, - o-, napr.: mravec mravca,
tiger tigra, pes psa, orol orla, psek pska, holbok holbka... U
sluajevima kada bi izostavljanjem samoglasnika nastala grupa suglasnika
teka za izgovor samoglasnici e-, - o- se uvaju, napr.: byvol byvola,
jazvec jazveca, sokol sokola...
Prilikom promene imenica k i vl dolazi do alternacija /o u
osnovi: k koa, koovi, koom; vl vola, volovi, volom.
Obrazac chlap je najvarijantniji obrazac kod imenica (jer ima
navei broj razliitih padekih nastavaka). Tako i jedan broj imenica naziva
ivotinja ima padeke nastavke koji nisu karakteristini za ivo (za lica).
Imenice pes i vlk u frazeolokim sklopovima imaju u DAT. sg. varijantni
nastavak u (koji se javlja kod neivih imenica) umesto oekivanog ovi
za ivo (My o vlku a vlk za humny.). U lok. sg. opet umesto nastavka
ovi kod imenice k i njenih derivata javljaju se varijantni nastavci
-u/-i (karakteristini za neivo), npr.: na konku, na konku, na koni, koji
284

analogijom dospevaju i kod drugih naziva za konje, npr.: na vranku, na

ttoku, na ponku, na mustangu, na ttoi, na rebci ... Nastavak u je
posle suglasnika k, g na kraju osnove (Pauliny 1990: 45-46; Navrtil 1996:
34-48) (tabela 1).
Slovaki jezik
LICA MUKOG RODA
JEDNINA
Srpski jezik
IVO
nepalatal
palatal
- , -o
-
-a
-a
-u
-u
-a
-a
-e
-u
- om
- em
-u
-u
N
G
D
A
V
L
I
- , -o
-a
- ovi, -u
-a
----(o) ovi, -u, -i
- om
N
G
D
A
V
L
I
MNOINA
Slovaki jezik
NEIVO
LICA MUKOG RODA
nemeki
meki
-y
-e
- i, -ovia
- ov
- ov
- ov
- om
- om
- om
-y
-e
- ov
---------(o) - och
(o) - och
(o) - och
- mi, - ami
- mi, - ami
- mi
Tabela 1.
N
G
D
A
V
I
L
Tabela 2.
285
Ana Mari
N
G
D
A
V
I
L
-i
-a
- ima
-e
-i
- ima
- ima
MNOINA
Srpski jezik
PRODUENA MNOINA
- ov - i
- ev - i
- ov - a
- ev - a
- ov - ima
- ev - ima
- ov - e
- ev - e
- ov - i
- ev - i
- ov - ima
- ev - ima
- ov - ima
- ev - ima
Tabela 3.
U mnoini se nazivi ivotinja mukog roda u slovakom jeziku

menjaju po obrascima za neivo. Ukoliko se osnova imenica zavrava
na tvrd ili neutralan suglasnik menjae se po obrascu dub, meutim ako
se osnova zavrava na mek suglasnik promena e biti po obrascu stroj.
Imenice koje se menjaju po obrascu dub imaju u nom.2 i akuz. pl. nastavak
y (barany, bociany, hady, havrany, holuby, chrobky, kocry, kohty,
levy, raky, slony...), dok imenice po obrascu stroj imaju u datim padeima
nastavak e (jelene, jee, kone, medvede, papagje, vrabce, zajace...).
Izuzetak ine tri imenice koje oznaavaju ivotinje pes, vtk, vlk koje
imaju mnoinu i po obrascu chlap i po obrascu dub, pa u nom. pl. mogu
da imaju dublete psi/psy, vtci/vtky, vlci/vlky kao stilistiki diferencirane
oblike. U naunom stilu se javljaju neivi oblici (psy, vtky, vlky) u nom.
i akuz. pl. (kod neivih imenica su nastavci u ova dva padea isti), dok su
ivi oblici ei u umetnikom i govornom stilu i tu se oblici nom. i akuz.
pl. razlikuju (psi psov, vtci vtkov, vlci vlkov). M. Sokolov smatra
da ove imenice imaju paralelnu deklinaciju, to je naziv za razliitu
deklinaciju koja je nastala kod personifikacije (Sokolov 2007: 37).
Neke od imenica mogu da imaju mnoinu po obrascu chlap po
ivom u prenesenom znaenju kod personifikacije ili metafore, npr.: traja
sokoli, zleteli orli (u poeziji), salnni levi; barani, somri (u grdnjama)
nom. pl. imaju nastavak -i, kod nekih hipokoristika, posebno kod onih koje
se zavravaju na samoglasnik o (Duno, maco, zajko, jako Dunovia,
2 U daljem tekstu padei e biti oznaava velikim poetnim slovom kao u tabeli.
286

macovia, zajkovia, jekovia...) u nom. pl. je nastavak -ovia. Ali kod

uporeivanja nazivi ivotinja mukog roda se uvek ponaaju kao neive
imenice i menjaju se po obrascima za neivo (dub, stroj), npr.: bij sa ako
kohty, arbav ako slony, ierni ako havrany... (Navrtil 1996: 34-48).
Slovaka prezimena po nazivima ivotinja uvaju promenu po ivom
kao lica (Koht, Medve, Slvik, Zajac...). Prema F. Miku oblici mukih
naziva ivotinja kao ivih su u knjievnom jeziku ostaci starog stanja ili
se upotrebljavaju pod uticajem dijalekatskih oblika, jer se smatra da se oni
kao takvi u dijalektima uvaju (Miko 1962: 47).
Analiza deklinacije slovakog jezika pokazuje da se u singularu
poklapaju oblici (homonimi) gen. i akuz. (hada, orla, barana, kohta,
kocra, krokodla, tchora...) i dat. i lok. (o baranovi, jeovi, kohtovi,
medveovi, zajacovi...) to je karakteristika ivog lica. U pluralu kod
deklinacije za neivo poklapaju se nom. i akuz. (barany, hady, kohty, jee,
medvede, zajace). U instr. pl. je najei nastavak mi (hadmi, gunrmi,
jemi, komi, medvemi, motmi, somrmi, tchormi...), to je osnovni
jak nastavak karakteristian za sve obrasce mukog roda. Kao varijantni
nastavak moe se javiti nastavak ami u sluajevima pojave nepostojanog
samoglasnika o-, - e - (na kraju osnove) ispred kojeg stoji konsonant,
npr.: ate, holbok, kapor, mravec, osol, pes, svrek, tiger, vrabec...
(atami, holbkami, kaprami, mravcami, oslami, psami, svrkami,
tigrami, vrabcami...) ili ako se imenica zavrava na grupu suglasnika, npr.:
erv, klie... (ervami, klieami...) (tabela 2).
Posebna promena naziva ivotinja mukog roda ukazuje samo na to
da se ne radi o licima, mada se podrazume, da su ivotinje takoe ivo.
U srpskom jeziku su ivotinje iva bia, pa se tako i menjaju po
prvoj vrsti (deklinaciji) (Stevanovi 1964: 186). I. Klajn kao obrasce
ili predstavnike prve deklinacije za lica uzima imenice doktor, prijatelj
u jednini i doktori, muevi, stanovi (Klajn 2005: 50-52) (tabela 1). Ni u
jednoj gramatici se ne govori posebno o ovim imenicama, ali svi autori ih
navode kao primere uz odgovarajuu deklinaciju, npr. meu imenice koje
oznaavaju ivotinje u srpskom jeziku spadaju: bik, crv, cvrak, gavran,
jazavac, jelen, je, kobac, konj, komarac, krokodil, lav, leptir, magarac,
medved, medo, mi, mrav, orao, ovan, pas, petao, slon, soko, tvor, vepar,
vo, vrabac, zec, abac, dral... (Klajn 2005: 52-57; Sili 2001: 15-21;
287
Ana Mari
Stevanovi 1964 173-221; ipka 2005: 135-153). U srpskom jeziku se

u okviru prve deklinacije u jednini pravi razlika izmeu ivih i neivih
imenica (to se moe na neki nain uporediti sa slovakim jezikom). Iako
se po prvoj vrsti menjaju imenice razliitih oblika, primeuje se da su u
veini padea jednaki zavreci (nastavci). Kod imenica koje oznaavaju
ljudska bia ili ivotinje oblik akuz. sg. je jednak gen., to je jednako kao
i u slovakom jeziku. Dalja razlika koja utie na promenu u okviru ove
deklinacije je zavrni suglasnik imenice. Ukoliko se imenica u srpskom
jeziku zavrava na nepalatalni suglasnik u I jednine ima nastavak om,
npr.: crvom, gavranom, jelenom, lavom, medvedom, mravom, slonom...,
meutim ako se imenica zavrava na palatalni suglasnik nastavak je
em, sem izuzetaka, kada je ispred palatala samoglasnik e, npr.: jazavcem,
konjem, komarcem, vrapcem, apcem...; ali je jeom, zecom... U slovakom
jeziku je u instr. sg. kod svih imenica mukog roda nastavak om (hadom,
jeom, komrom, levom, medveom, vrabcom, zajacom...). U srpskom
jeziku je razlika i u vok. sing. jer se javlja nastavak e umesto u, napr.
gavrane, lave, medvede, crve... ali i vrape (izostavljanjem nepostojanog
a- vri se jednaenje po zvunosti), odnosno konju, jeu, zmaju... (tabela
1) (Klajn 2005: 54-55). (U slovakom jeziku ne postoji vok., pa se ova
razlika ne moe javiti. Funkciju vok. je u slovakom jeziku preuzeo N.)
U mnoini se u srpskom jeziku ne pravi nikakva razlika izmeu ivih
i neivih imenica, niti izmeu njihovih zavretaka. Imenice koje oznaavaju
ivotinje mukog roda se i u mnoini menjaju po prvoj deklinaciji. Jedini
nastavak u nom. pl. je i, koji se veoma retko dodaje direktno na osnovu
imenice. Najee se izmeu osnove i nastavka dodaje ov (posle nepalatalnog
suglasnika), odnosno ev (posle palatalnog suglasnika) po Stevanoviu je to
slog koji se esto naziva umetkom, a po Klajnu je to umetak. Ovo proirenje
se javlja u svim padeima u mnoini (Stevanovi 1964: 198; Klajn 2005: 51).
- Pomenute umetke imaju najee imenice sa jednoslonim
osnovama, mada mogu da se jave i kod dvoslonih ili vieslonih imenica:
bikovi, galebovi, jeevi, kerovi, lavovi, mievi, orlovi, ovnovi, pacovi, petlovi,
slonovi, tvorovi, volovi, zeevi, dralovi..., neke od jednoslonih imenica
javljaju se i bez umetaka, npr. konji, crvi, kopci, mravi, psi, vrapci...
- Po I. Klajnu za imenice sa dvoslonim osnovama ne postoji opte
pravilo kada dobijaju produetak. Imenice sa produetkom najee imaju
288

i krae oblike: golubovi i golubi, leptirovi i leptiri, sokolovi i sokoli,

gavranovi i gavrani, paukovi i pauci, vukovi i vuci... U svakodnevnoj
upotrebi su ei dui oblici (Klajn 2005: 52). Po M. Stevanoviu u
stihovima narodnih pesama, ili ako to zahtevaju potrebe stiha, neke od
imenica koje se inae upotrebljavaju samo sa umecima mogu se javiti i u
kratkom obliku, npr.: drali, orli... (Stevanovi 1964: 199).
U deklinacijama imenica mukog roda koje oznaavaju ivotinje u
oba jezika se javljaju glasovne alternacije i razliite glasovne promene. U
slovakom jeziku su ve pomenuti nepostojani samoglasnici e- i o - u
odgovarajuim primerima. U srpskom jeziku se javlja samo nepostojano
a - u sluajevima: cvrak cvrka, jazavac jazavca, kobac kopca,
komarac komarca, magarac magarca, pas psa, tigar tigra, vrabac
vrapca... Nepostojano a - posebno kod imenica koje se zavravaju na
ac, utie na pojavu razliite osnove u gen. pl. u odnosu na ostale zavisne
padee, koja je identine sa oblikom nom. sg. (vrabac vrabaca, kobac
kobaca). U srpskom jeziku moe doi i do jednaenja suglasnika po
zvunosti u veini padea koje se ogleda i u pravopisu, napr.: vrabac
vrapca, kobac kopca... U slovakom jeziku se ovo jednaenje ne ogleda
u pravopisu (vrabec vrabca). U srpskom jeziku su imenice vo i soko
nastale od ranijih oblika vol sokol (u slovakom jeziku su i danas takvi
oblici sa ouvanim l na kraju osnove), gde je l na kraju osnove prelo
u o. Oblici sa o su samo u nom. sg., dok se u ostalim padeima javlja
suglasnik l (vo, vola, volu, volom, volovi...; soko, sokola, sokolu, sokolom,
sokolovi...). Kod imenica orao i petao nepostojano a ispada a umesto
samoglasnika o je suglasnik l u svim padeima jednine i mnoine (orla,
petla...orlovi, petlovi...). U nom. pl. je u srpskom jeziku u znatnoj meri
prisutna pojava sibilarizacije, npr.: pauk pauci, vuk vuci, cvrak cvrci
... odnosno palatalizacije u sluajevima zec zeevi, jarac jarevi ... u
svim padeima u mnoini. U sluajevima ubacivanja nepostojanog a otpadaju sve vrste jednaenja, gubljenje suglasnika i pojava sibilarizacije.
U slovakom jeziku je palatalizacija prisutna u sluajevima vlk vlci, vtk
vtci samo u oblicima za nom. pl.
U instr. pl. je u srpskom jeziku uvek nastavak ima (golubovima,
jazavcima, komarcima, konjima, magarcima, psima, vrapcima ...) (tabela
3).
289
Ana Mari
Zakljuak
Iz izloenog se moe zakljuiti da imenice mukog roda koje
oznaavaju ivotinje imaju razliito mesto u deklinacijama slovakog
i srpskog jezika. U jednini se ove imenice u oba jezika menjaju po
obrascima za ivo, kao to se menjaju lica mukog roda. U srpskom jeziku
ove imenice imaju i mnoinu po obrascima za ivo, tako da je potpuna
promena po obrascima za ivo za lica po prvoj deklinaciji. U slovakom
jeziku se ove imenice u mnoini menjaju kao neive imenice mukog roda
po dva obrasca (dub ili stroj) u zavisnosti od zavretka da li je krajnji
suglasnik mek ili nemek (tvrd ili neutralan). Izuzetak su imenice pes, vtk,
vlk i neke imenice u prenesenom znaenju koje mogu da se menjaju i po
obrascu za ivo i za neivo.
Lista referenci:
Klajn, I. (2005). Gramatika srpskog jezika. 1. izd. Beograd: Zavod za
udbenike i nastavna sredstva.
Miko, F. (1962). Rod, slo a pd podstatnch mien. 1. vyd. Bratislava:
Vydavatestvo Slovenskej akadmie vied.
Morfolgia slovenskho jazyka. (1966). 1. vyd. Bratislava: Vydavatestvo
Slovenskej akadmie vied.
Navratil, L. (1996). Skloovanie podstatnch mien. Nitra: Enigma.
Oravec, Jn i Eugnia Bajzkov, Juraj Furdk. (1984). Sasn
slovensk spisovn jazyk. Morfolgia. 1. vyd. Bratislava: Slovensk
pedagogick nakladatestvo.
Pauliny, E. (1990). Vvin slovenskej deklincie. 1. vyd. Bratislava: Veda,
vydavatestvo Slovenskej akadmie vied.
Sili, J. (2001). Hrvatski jezik 2. 4. izd. Zagreb: kolska knjiga.
Sokolova, M. (2007). Nov deklinan systm slovenskch substantv.
Preov: Filozofick fakulta Preovskej univerzity.
Stevanovi, M. (1964). Savremeni srpskohrvatski jezik. 1. Beograd:
Nauno delo.
ipka, D. (2005). Osnovi morfologije. Beograd: Alma.
290

Ana Mari
The position of masculine nouns denoting

animals in the nominal declension
of Slovak and Serbian
Summary
The paper will use the comparative method to analyze masculine nouns denoting
animals in two close Slavic languages. The central part will focus on the categorization
into certain types (patterns). The analysis will show that in Slovak, unlike in Serbian, the
grammatical gender carries the categorization of nouns and that the system of nominal
declension is based on the difference in the grammatical gender. As a result of such rules,
in Slovak as opposed to Serbian, the analyzed nouns (male animal names) belong to one
type when declined in singular and another type when declined in plural.
Key words: morphology, masculine nouns, animal names, nominal declension,
the Slovak language, the Serbian language.
291
Tipovi sloenica u dva genetski srodna jezika
Ana Makiova
Filozofski fakultet
Univerzitet u Novom Sadu
Tipovi sloenica u dva genetski srodna jezika1

Saetak
Predmet istraivanja su sloenice u dva genetski srodna jezika, u slovakom i
srpskom jeziku. Date lekseme analiziramo na tvorbeno-morfolokom planu. Na osnovu
toga svrstali smo ih u tvorbene tipove, koje smo klasifikovali prema morfolokoj
pripadnosti motivne rei prve tvorbene jedinice. U prvom delu sloenice moe da stoji
imenica, pridev, zamenica, broj, glagol ili prilog, dok se u drugom delu sloenice nalaze
primarne lekseme ili dolazi do derivacije druge komponente.
Kljune rei: sloenica, sufiks, imenica, pridev, zamenica, broj, glagol, prilog
U predloenom radu emo sa kontrastivnog aspekta posmatrati

sloenice u dva genetski srodna jezika, u savremenom slovakom i
savremenom srpskom jeziku. Polaznu taku predstavlja slovaki jezik,
sloenice u slovakom jeziku i na osnovu datog modela sloenice u
srpskom jeziku.
Tvorbenu strukturu sloenica ine tvorbene jedinice koje ulaze u
njen sastav. To je re koja je motivisana sa dve punoznane rei. Sloenica
je nastala slaganjem dve ili vie tvorbenih osnova, znai da su najmanje
dve tvorbene osnove obavezan sastavni deo njene tvorbene strukture.
U prvom delu sloenice moe da stoji imenica, pridev, glagol, broj,
zamenica ili prilog. Tvorbena jedinica koja nije uvek izraena u sastavu
sloenice, jeste spojni vokal. Spojni vokal se dodaje na osnovu prvog dela
sloenice i to je najee vokal o, npr.: alobaba, kolobeh; gromobran,
1
Rad je nastao kao rezultat projekta 178017 Diskurzi manjinskih jezika,

knjievnosti i kultura u jugoistonoj i srednjoj Evropi koji finansira republiko
Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj.
293
Ana Makiova
basnopisac. Kao spojni vokal javlja se i vokal e, obino u srpskom jeziku

stoji iza nepanih suglasnika i javlja se kao alternacija vokalu o, npr.:
zemegua, dejepis; kraljeubica, kuevlasnik a moe biti i neizraen, npr.:
dvojbodka;babadevojka. U sloenim reima spojni vokal nema nikakvu
semantiku vrednost, niti mogunost da poput sufiksa i prefiksa modifikuje
znaenje tvorbene osnove. Njegovo znaenje je isto obliko, sa funkcijom
spajanja leksikih komponenti u sloenici.
1. Tvorbeni tipovi imenikih sloenica
U zavisnosti od strukture imenike sloenice razlikujemo vie vrsta
prema tome kojoj vrsti rei pripada prvi deo sloenice. Osnovni kriterij kod
tipa sloenice je leksemski sastav. To je tvorbeno-morfoloki kriterij, jer
kao osnov za klasifikaciju uzimamo morfoloku pripadnost prve tvorbene
jedinice. Na osnovu ove klasifikacije razlikujemo est tipova imenikih
sloenica:
1.1. Sloenice s imenicom u prvom delu
Ovaj tvorbeni tip je veoma est i produktivan u tvorbi imenikih
sloenica.
1.1.1. U okviru ovog tipa razlikujemo sloenice u kojima sastavni
deo ini imenica mukog roda u prvom delu sloenice, npr. kovorobotnk,
jazykovedec, juhovchod, chlebodarca, asopis, hromobitie, stredobod,
domer; plodored, drvored, jugozapad, gromobran, kamenolom,
gradonaelnik, robovlasnik. U ovim primerima tvorbena osnova prvog
sloenikog dela zavrava se konsonantom iza koga se nalazi spojni vokal
o. Prvi sloeniki deo u navedenim primerima jednak je sa nominativom
jednine imenica. U slovakom primeru chlebodarca imenica u prvom delu
sloenice ima oblik genitiva jednine, to je u stvari genitivna sintagma, u
korenu imenice dolazi do alternacije ie/e, jer u nominativu jednine imenica
glasi chlieb.
1.1.2. U drugi podtip spadaju sloenice koje u prvom delu imaju
imenicu enskog roda. U korpusu naih primera sloenica ovoga podtipa
u oba posmatrana jezika je znatno manje u poreenju sa prethodnom
podgrupom, npr.: rukov, siloiara, diakomer, vlnobitie, vodopd,
294
bodkoiarka, pdorys; brzinometar, grupovoa, knjigopisac, verouitelj,

parobrod, kozorog, zemljoradnik, vodokotli, paroista, vodoinstalater,
basnopisac. Prvi sloeniki deo u navedenim sloenicama zavrava se
na konsonant, tako da nije jednak nominativu jednine kao u prethodnim
primerima kod imenica mukog roda. Prvi sloeniki deo dobijen od
imenica enskog roda a- promene. Kod svih navedenih primera u oba
jezika pojavljuje se spojni vokal o. Bez spojnog vokala u sloenici a prva
tvorbena osnova ima oblik genitiva, zabeleili smo nekoliko primera u
slovakom jeziku, npr. ctyhodnos, ctiiados, ctihodnos, krvilanos,
kostihoj, strastiplnos, lskyplnops, slvybanos, kpyschopnos.
1.1.3. U trei podtip svrstali smo sloenice u kojima je prvi
sloeniki deo motivisan imenicom srednjeg roda, onda sledi spojni vokal
o. Sloenica ovoga tipa nisu frekventne u jeziku, npr. bruchopasnk,
delobuch, drevoruba, menoslov, msoravec; grlobolja, zvonolivnica,
zlatovez, vinograd, kolovoa, drvorezbar.
1.1.4. etvrti podtip ine sloenice sa spojnim vokalom e. U
poreenju sa spojnim vokalom o, ima znatno manju frekvenciju u oba
posmatrana jezika. U srpskom jeziku sledi posle palatalnih suglasnika,
pojavljuje se u nizu sloenica u kojima je prvi sloeniki deo imenica
kua, npr. kuevlasnik, kuegazda, kuedomain, kuepazitelj, oceubilac,
oceubistvo, kraljeubistvo, careubistvo. U slovakom jeziku smo zabeleili
nekoliko sloenica sa spojnim vokalom e: zemegua, zemepn, zemepis,
zememera, dejepis, dejepisr, dejepisec, moreplavec.
1.1.5. U peti podtip smo svrstali imenike sloenice bez spojnog
vokala. Ovaj tip je znatno vie zastupljen meu pozajmljenicama nego
kod rei domaeg porekla. Poto predmet naeg istraivanja nisu sloenice
stranog porekla, osvrnutemo se samo na domae sloenice. Takve su npr.
knhkupec, knhkupectvo, knhtla, knhtlaiare, kod sloenica ovog
tipa prvi sloeniki deo ima oblik genitiva mnoine, nocah, nocahre,
nocank; uvarkua, vekorpa, vizitkarta, duvankesa, pelengae,
lubendinja, babaroga, bubamara, bubavaba. Tvorba sloenica bez
spojnog vokala nije produktivna, pa takvih primera i nema mnogo.
U svim navedenim primerima prvi deo sloenice je uvek imenika
tvorbena osnova. Ponekad ima oblik nominativa jednine, u nekim slovakim
primerima smo zabeleili da prvi deo moe imati oblik genitiva jednine ili
295
Ana Makiova
mnoine, ali takvih primera je sasvim malo. Isto tako ima malobrojnih
primera u kojima dolazi do skraivanja prve osnove. Skraivanje
nastaje zbog toga to je osnova dugaka i nezgodna za izgovaranje,
npr. kupoprodaja, lubendinja. Do skraivanja druge osnove dolazi kod
sloenica, koje sadre imenicu opis. Skraivanje je karakteristino za
oba posmatrana jezika, npr. zemepis; zemljopis. Drugi deo sloenice u
navedenim primerima je imenica, koja ima oblik nominativa jednine. Ove
imenice imaju samostalno znaenje, izvan sloenica postoje kao samostalne
lekseme. Ove lekseme su esto neizvedene, ali mogu biti i izvedene od
drugih vrsta rei. Derivacija se ne izvodi prilikom graenja sloenica, ve
se te izvedenice koriste u jeziku, postoje kao samostalne rei u jeziku.
Sloenice ovoga tipa oznaavaju neto konkretno, osobu koja vri neku
radnju ili je nosilac neke radnje, oznaavaju biljku, ivotinju, stvar, mesto,
vrstu delatnosti ili apstraktne pojmove.
1.2. Sloenice s pridevom u prvom delu
Sloenice ovoga tipa imaju u prvom delu tvorbenu osnovu dobijenu
od pridevske rei, onda sledi spojni vokal, koji nije obavezan i u drugom
delu sloenice se nalazi imenica. Pridev u prvom delu sloenice nema
oblik nominativa jednine mukog roda. Uvek su to samo pridevske osnove
u oba posmatrana jezika. Spojni vokal kod veine primera se pojavljuje,
i to vokal o. Drugih spojnih vokala kod ovog tipa sloenica nema ni u
jednom od posmatranih jezika. Sloenice srpskog knjievnog jezika
izgledaju kao da im je prvi deo sloenice pridev u srednjem rodu, ali je to u
stvari spojni vokal. Drugi deo sloenice je imenica, koja stoji u nominativu
jednine i ima ulogu samostalne rei. Ovim sloenicama oznaavaju se
pojmovi iz zoologije, botanike, oznaavaju osobu, fiziko ili duhovno
stanje, npr.: holobriadok, starobylos, skorocel, drahocennos, jemnocit,
cudzojazynos, zloin, rchloistiare, istokrvnos, vekopredaja,
dvnovek, starodvnos, modrotla, ahkovernos, krivonos, krasokoruliar
- prvi deo osnove je skraen, kosotvorec, rovnodennos, zlozvyk, veselohra,
rovnovha, krutovlda; bosohodac, utokljunac, suvozid, svetoduh,
crnobor, ivobara, crvenokoac, debelokoac, golosemenica, krasnopisac,
miloglas, krupnogorica, sivobradac, sivobradac, kratkopruga, tankorepka,
dugoperka, blagoslov, suvozemac, crnorukac. Sloenice bez spojnog vokala
296
su veoma retke, primere smo zabeleili samo u srpskom jeziku, npr.

arenrep, vodenpauk, vodenkonj, zelenkada.
1.3. Sloenice sa zamenicom u prvom delu
Imenike sloenice sa zamenicom u prvom delu najbrojnije su
sa zamenicom samo- i povratnom zamenicom seba-. Kod ova dva tipa
imamo spojna vokala, u prvom primeru o a u drugom a,npr,: sebaobrana,
sebacta, samoinnos, sebaklam, sebakontrola, samovrah, sebavedomie,
sebavchova, samohlska, samoobsluha, samorast; samoposmatranje,
samoispitivanje, samosvest, samosaaljenje, samoodbrana, samokritika,
samoanaliza, samozatita, samopriznanje, samoglasnik, samovolja,
samoobmana. Ovaj tip graenja sloenica veoma je produktivan u oba
navedena jezika. Postoje i sloenice sa drugim zamenicama u prvom
delu, npr.: svojbytnos, svojrznos, svojpomoc, svojva, svojhlavos,
svojprvnos; sveovek, sveivot, svemudrost, svebivanje, svevlae,
sveumlje, svedranje, inozemac. Ove sloenice su bez spojnog vokala.
1.4. Sloenice sa brojem u prvom delu
U ovom tvorbenom tipu prvi sloeniki deo motivisan je brojem,
dakle pojavljuje se ili broj ili osnova broja najee bez spojnog vokala, a
drugi deo sloenice je imenica koja se nalazi u nominativu jednine. Broj
u prvom delu sloenice moe imati oblik kardinalnog, rednog ili zbirnog
broja. U veini sluajeva brojevi oznaavaju spojeve dva, tri ili vie
istovrsnih elemenata, npr.: dvojslo, dvojbodka, dvestotisc, pslie,
tvorslie, osemhran, dvojtakt, trojslie, dvojlen, desansobok,
osemboj, desaroie, trojboj osemveslica; dvobroj, trobroj, dvovlast,
troskok, dvogodite, petougao, dvovlast, etvorougao, dvokrilac, stolisnik.
Neke imenike sloenice mogu imati u prvom sloenikom delu redni broj,
npr.: prvotla, prvoslo, prvopis, prvoroiak, prvovrobok, prvorodenec,
druhoroiak; prvoborac, prvouitelj, prvorazredac, prvotimac, treoredac,
prvorotka, drugoliga. Ove sloenice sadre spojni vokal o.
Sloenice sa formantom pol- moemo svrstati meu sloenice sa
brojem u prvom delu, jer u slovakom jeziku ova re je oznaena kao
nepromenljivi broj, sa semantikom polovina, npr.: polas, polcesta,
polde, polgua, polhodina, polkruh, polmesiac, polnoc, pologua,
297
Ana Makiova
polosen, polotie, polotovar, polovrobok; u srpskom jeziku formant

polu- Klajn je svrstao meu sloenice sa brojem u prvom delu, iako ne
tvrdi da ovaj formant spada u gramatiku kategoriju brojeva. Veoma
je produktivan i njime se stalno grade nove rei: polukrug, polulopta,
poluprsten, polucrnac, polusestra, poluludilo, polucipele, polukorak,
poludivljak, polumrak, polusan. Isto tako i sloenice sa tvr- odn. etvrt- u
prvom delu moemo svrstati meu sloenice sa brojem u prvom delu, npr.:
tvrhodina, tvrkme, tvrrok, tvrstoroie; etvrtfinele, etvrtgodite,
etvrtgodinjak.
1.5. Sloenice sa glagolom u prvom delu
Kod ovog tipa sloenica se sastoji od dve tvorbene jedinice, u prvom
delu sloenice je glagol a u drugom imenica. Spojni vokal u ovom tipu
sloenica se ne pojavljuje. Kod primera u savremenom srpskom jeziku
glagol ima oblik drugog lica jednine imperativa, i zbog toga pojedini
autori (Vukievi 1995:161) nazivaju ove sloenice imperativne. I Klajn
se pridruuje ovoj konstataciji (Klajn 2002:83), ali navodi dalje, da
ima i takvih sloenica kod kojih se prva tvorbena jedinica ne zavrava
na samoglasnik i, npr.: zgubidan, tecikua, secikesa, ispiaa, tuibaba,
vrtirep, klimoglavac, mutivoda, ispiutura, smrdibuba, nazovibrat. U
slovakom knjievnom jeziku glagol nema oblik imperativa, ve su dve
tvorbene osnove povezane spojnim vokalima o, i npr.: letopoet, kmitoet,
lomidrevo, vrtichvost, bolehlav. U srpskom jeziku takoe ima nekoliko
sloenica sa spojnim vokalom o npr.: kupoprodaja, primopredaja.
Klajn (Klajn 2002:87) navodi jo jednu grupu sloenica s glagolskim prvim
delom, a da pri tome nemaju oblik imperativa: znatielja, neznabog, nalivpero.
1.6. Sloenice sa prilogom u prvom delu
Zbog oblike jednakosti priloga i prideva u srednjem rodu, ovaj
tip je teko razlikovati od sloenica, koje u prvom delu imaju pridev.
esto razlikovanje priloga od prideva moe zadavati potekoe, mada
uz glagol pre oekujemo prilog nego pridev. Naveemo neke primere:
dobroinnos, spolubojovnk, alekohad, mnohobostvo, mnohotvrnos,
mlokrvnos; ravnotea, zloin, maloumnik, maloletnik, sladokusac,
ranoranilac, krivolovac.
298
2. Tvorbeni tipovi pridevskih sloenica

U zavisnosti od strukture razlikujemo vie vrsta pridevskih sloenica,
prema tome kojoj vrsti rei pripada prvi deo sloenice. Na osnovu ove
klasifikacije razlikujemo:
2.1. Sloenice sa imenicom u prvom delu
2.1.1. Imenica sa spojnim vokalom o + imenika osnova + sufiks
U slovakom jeziku pridevi ovoga tipa nisu esti. Naveemo
neke koje su zabeleeni u reniku: striebrohlav, prrodovedn
stporad, cyrilometodovsk, dennodenn, vodohospodrsky, svetochrny,
lesohospodrsky, prrodovedn, zlatohlav, zlatomeden, vzduchovodn,
ttoprvny. Ovaj podtip sloenica nastao je sloeno-sufiksalnom tvorbom, jer
su pridevi izvedeni sufiksima -n/-ny, -, -ovsk, -sky, -ick.
Ni u srpskom jeziku sloenice ovoga tipa nisu produktivne, a grade
se sledeim sufiksima: -, -an/-ni, -ski/-ki, npr. majmunolik, zmijokos,
gromoglasan, srebroglasan, irilometodski, francjozefovski, rimokatoliki.
2.2. Imenica sa spojnim vokalom o + pridev
U okviru ovog podtipa u slovakom jeziku moemo razlikovati vie
grupa sloenica. Jednu ine pridevske sloenice koje odgovaraju u potpunosti
navedenoj shemi, npr.: snehobiely, vazoslvny, skalopevn, striebrobled,
vodorovn, farboslep, zlatolt, udoprzdny, vzduchoprzdny, svetochrny.
U drugu grupu moemo svrstati sloenice bez spojnog vokala i umesto njega
se javlja vokal iz nastavka genitiva ili dativa, npr. bleskurchly, duchapln,
duchaprtomn, pravdepodobn, bojachtiv, pomstychtiv, vedychtiv,
vldychtiv. U treu grupu svrstali smo sloenice, koje u prvom delu sadre
imeniku osnovu, ali je pre slaganje od njih izveden pridev, tako da u sutini
imamo dva prideva: cviklovoerven, ereovoerven, msovoerven,
medovolt, ohnivoerven, tehlovoerven, krvavoerven, vnovoerven.
U srpskom jeziku u ovaj podtip spadaju sloenice kao: vodoravan,
perolak, srebrosjajan, gromoglasan, vatrostalan, verodostojan, vodootporan.
Neke sloenice se pojavljuju bez spojnog vokala a imenica u prvom delu
ima oblik genitiva ili dativa, npr. hvalevredan, svrsishodan, celishodan.
299
Ana Makiova
2.3. Imenica sa spojnim vokalom o + glagolska osnova + sufiks

Ovakvu strukturu imaju sloenice koje u drugom delu ima glagolsku
osnovu -tvorn, -miln, -mern, -nosn, -pisn, -tesn, -vzdorn:
mienkotvorn, ttotvorn, suchomiln, tlakomern, medonosn, zemepisn,
(kod ove sloenice javlja se spojni vokal e) zvukotesn, tlakovzdorn.
Neke sloenice nemaju spojni vokal o ve imenica u prvom delu ima oblik
genitiva ili dativa, kao npr. poriadkumilovn, pravdymilovn, mierumilovn,
hudbymilovn, slobodymilovn, mrazuvzdorn, vetruvzdorn .
U srpskom jeziku produktivni su pridevi sa glagolskom osnovom
-nosan,- tvoran, -bolan, -loman, -hlepan, -moran, -meran, -ljubiv...
npr. medonosan, mirotvoran, plodotvoran, zakonotvoran, umobolan,
krstobolan, vratoloman, vlastohlepan, slavohlepan, zakonomeran,
vodomeran, miroljubiv, ... pri emu su produktivni sufiksi -an/-ni, -iv
(-ljiv).
2.2. Sloenice sa pridevom u prvom delu
U okviru ovog tipa razlikujemo tri podtipa:
2.2.1. Pridev sa spojnim vokalom o + imenika osnova + sufiks
Sloenice ovoga podtipa spadaju u najproduktivniju vrstu pridevskih
sloenica. Najee prvim delom sloenice, pridevom, oznaavamo
neku od boja, ali mogu biti zastupljeni i drugi pridevi, npr. bielohlav,
bielokvet, ervenolci, iernofzy, hrubozrnn, nzkokalorick, holokrk,
dlhochvost, krtkonoh, drobnokvet, tunolist, tupouhl, tenkostenn,
krutohlav, zkoprs, celohodvbny, svetlozamatov, tmavookoldov,
vekodun. Sloenice ovoga tipa grade se na taj nain, to se na imeniku
osnovu dodaju sufiksi -n, -at, -ck, -sky, -ov i -.
U srpskom jeziku sloenice ovoga podtipa grade se nultim sufiksom.
Imenike osnove su u veini sluajeva jednoslone: crnook, krupnook,
mladolik, milolik, bledolik, praznoglav, uskogrud, kratkodlak, krupnozrn,
dugolist, kratkonog, debelonog, otrozub; sa sufiksom -an/-ni: dugovean,
kratkouman, maloduan, blagovremen, zloglasan, istobojan, punokrvan,
kratkotalasni, velikodravni, crnooblaan, plavokrvan, slabouman;
i sufiksom -ski/-ki: junoameriki, junoslovenski, istonoevropski,
srednjoameriki, novosadski, frukogorski, crnogorski.
300
2.2.2. Pridev sa spojnim vokalom o + pridev

Ovu podgrupu sloenih prideva ine lekseme koje oznaavaju boju,
nijansu, ili prvi deo sloenice oznaava vei ili manji stepen neke osobine.
Procentualno najvie sloenica ovoga tipa ine dvolani pridevi za boju,
npr.: bielosiv, ervenohned, ervenofialov, iernobiely, tmavoerven,
stoerven, bledoruov, tmavosiv, svetlozelen, striebornopopolav,
bledolt, a ree ostale osobine, npr. kojima izraavamo ukus: sladkokysl,
horkosladk, ili opte osobine staronov, plnotun, hluchonem.
U srpskom jeziku pridevi ovoga tipa oznaavaju boju ili njenu
nijansu, npr. bledout, crnobeli, plavosiv, sivomaslinast, tamnoplav,
sjajnozelen, otvorenout, plavomaslinast, plavosiv, crnosiv, sivozelen, ili
osobinu ega gluvonem, gorkoslan, slatkoslan, slatkogorak.
2.2.3. Pridev sa spojnim vokalom o + glagolska osnova + sufiks
Primera za ovaj podtip sloenica u oba jezika nalazimo malo, poto se
drugi deo sloenice, glagolska osnova, moe protumaiti kao imenica, te ih
moemu svrstati u prvu podgrupu ove grupe, tipa: pridev + imenika osnova
+ sufiks. U slovakom jeziku smo zabeleili ove sloenice: sladkobny,
krivoprsan, alekosiahly, avotoiv, novopeen, irokorozchodn,
rovnoben, vysokozdvin. Ekvivalentne sloenice u srpskom jeziku grade
se isto kao i u slovakom jeziku sloeno-sufiksalnim nainom, sufiksom -an:
celokupan, istoznaan, dalekovidan, kratkovidan, tankoutan.
2.3. Sloenice sa zamenicom na prvom mestu
U ovom tipu pridevskih sloenica mogui su razliiti podtipovi:
2.3.1. Zamenica + imenika osnova + sufiks
U prvom delu sloenice moe biti prisvojna zamenica svoj, i
sufiks -n, npr.: svojhlav, svojmocn, svojvon, svojzkonn; u srpskom
jeziku ekvivalentne lekseme glase svojevoljan, svojevrstan, svojeruan,
svojevremen, svojeglav. Razlika izmeu slovakog i srpskog jezika sastoji
se u tome, to se kod sloenica u srpskom jeziku pojavljuje spojni voklal
e i tako zamenica dobija oblik srednjeg roda.
U prvom delu sloenice moe biti pokazna zamenica. U slovakom
jeziku ovakvih primera je manje tohoasov/tohoas, tohoron/tohtoron,
tohovek, za razliku od srpskog jezika: ovostran, onostran, ovovremenski,
ovozemaljski, ovosezonski, ovonedeljni, ovogodinji.
301
Ana Makiova
Sa zamenicom kad i spojnim vokalom o u slovakom jeziku imamo

sledee lekseme: kadodenn, kadoron, kadoveern. Ekvivalentna
zamenica u srpskom jeziku jeste svaki i sloenice: svakoveernji,
svakojutarnji, svakogodinji.
Sa zamenicom sav dolaze sufiksi -ski, -an/-ni, -, npr.: svezemaljski,
svesvetski, sveljudski, sveslovenski, svenoni, svebojan, svestran,
svevremen. U slovakom jeziku ekvivalentne su sloenice u prvom delu
sa ve-: veeurpsky, vemocn, venrodn, veodborov, veslovansk,
vesvetov, verodn, veuiton.
2.3.2. Zamenica + glagolska osnova + sufiks
Slovaki jezik belei primere ovoga tipa: vevldny, vevediaci,
vevidiaci. U srpskom jeziku ekvivalentne su pridevske sloenice
svemogu, sveznajui, svevidan, sveobuhvatan.
2.3.3. Sloenice sa zamenicom sam u prvom delu
Sloenice ovoga tipa su one koje u prvom delu imaju zamenicu sam
i spojni vokal o. Ovaj tip se odnosi na oba posmatrana jezika. Veoma je
produktivan i u drugom delu sloenice moe biti glagol, npr.: samoinn,
samochodn, samobiv, samoopeliv, samorastl, samorodn; u srpskom
jeziku glagol moe biti sa nultim nastavkom, -an, -(lj)iv, npr.: samohran,
samoiv, samouk, samohodan, samotvoran, samorodan, samolepljiv.
U drugom delu sloenice moe stajati imenica sa sufiksima -n/ny,
-ovsk, npr.: samoindukn, samokritick, samosudcovsk, samovldny; a u
srpskom jeziku imenica sa sufiksom -an: samovoljan, samosvestan, samobitan.
2.4. Sloenice sa brojem na prvom mestu
2.4.1. osnovni broj + imenika osnova + sufiks
U ovu podgrupu pridevskih sloenica svrstavamo one koje u prvom
delu imaju osnovni broj. Ovaj tip je neogranieno produktivan, jer u
prvom delu se moe nai bilo koji osnovni broj. U drugom delu sloenice
je imenika osnova sa razliitim sufiksima. Na osnovu primera moemo
izdvojiti sledee sufikse:
sa sufiksom -ov: jednoposchodov, jedenshodinov, dvansstupov,
osemdov, tvoreusov, estdov; sa sufiksom -n/-ny: jednotriedny,
jedensron, dvanshrann, dvojhlasn, osemtriedny, tvorlenn; sa
sufiksom -: jednozub, dvanshlav, tvornoh.
302
U srpskom jeziku ovom tipu sloenica ekvivalentne su lekseme

sa spojnim vokalom o i nultim sufiksom: jednook, dvolan, trostran,
etvorolan, petokrak, stoglav. Osnovni brojevi sedam i osam u sloenicama
pozajmljuju oblik rednog broja (sedmo- osmo-) dok etiri uzima oblik
zbirnog broja etvoro-. Na osnovu ovoga moemo govoriti i o oblicima
dvo- i tro- koji predstavljaju skraenu osnovu zbirnih brojeva dvoj-i, troj-i.
Zbog toga kod ova dva broja samoglasnik o nije u funkciji spojnog vokala.
- sa sufiksom -an/-ni: jednodelan, dvovrstan, jednoslojan,
jednoprocentni, jednodnevni, dvodnevni, dvojezian; sa ostalim sufiksima:
trocifren, dvovisinski, jednopartijski, jednogodinji, dvadesetogodinji.
Razlika u ovom tipu pridevskih sloenica izmeu slovakog i srpskog
jezika sastoji se u tome to se u slovakom jeziku prilikom graenja ne
upotrebljava spojni vokal (osim u primeru jedno-).
2.4.2. Redni broj sa spojnim vokalom o + imenika osnova + sufiks
Sa rednim brojem postoji samo nekoliko pridevskih sloenica i
to: sa sufiksom -: prvobytn, druhorad, treorad; sa sufiksom -ov:
prvomjov, prvostupov, treostupov; sa sufiksom -n/-ny: prvoron,
druhotriedny, treoron, treotriedny.
U srpskom jeziku ekvivalentne su pridevske sloenice sa istom
strukturom, a razliitim nastavkom: sa sufiksom -an: prvorazredan,
drugorazredan, prvoklasan; sa nultim sufiksom: prvostepen/prvostepeni,
drugostepen, treestepen/treestepeni.
2.4.3. Osnovni broj sa spojnim vokalom o + glagolska osnova +
sufiks
Glagolsku osnovu u drugom delu imaju sloenice dvojinn,
dvojkosn, dvojrezn, dvojsen, dvojstrin, jednoznan. Sloenice koje
u prvom delu imaju broj dvoj- javljaju se bez spojnog vokala.
U srpskom jeziku sa glagolskom osnovom u drugom delu sloenice
imaju sledee lekseme: dvoznaan, jednoznaan, jednosedan, dvosekli,
jednoroen.
2.4.4. Redni broj sa spojnim vokalom o + glagolska osnova + sufiks
U reniku slovakogjezika u reniku je zabeleeno samo nekoliko
primera pridevskih sloenica sa navedenom strukturom, npr.: prvoroden,
druhoroden, druhostrin.
303
Ana Makiova
U srpskom jeziku ekvivalentne sloenice sa sufiksom -an/-ni glase

prvovenani, prvoroeni, drugoroeni, prvoplasiran, drugoplasiran,
treeplasiran.
2.5. Sloenice sa prilogom na prvom mestu
2.5.1. Prilog + imenika osnova + sufiks
U ovom podtipu pridevskih sloenica u prvom delu za slovaki jezik
su tipini prilozi mnoho-, mlo-, nzko-, viac-mnoholenn, mlokrvn,
nzkofrekvenn, viacbunkov, viacdetn, najproduktivniji sufiksi su -n/ny, -ov, -. U srpskom jeziku se u prvom delu sloenice javljaju prilozi
za koliinu mnogo-, malo-, vie-, dugo- i sufiksi -an/-ni, -, -ski/-ki, -nji,
npr.: mnogoljudan, malokrvan, viemeseni, mnogostruk, viestranaki,
mnogogodinji, dugogodinji...
2.5.2. Prilog + glagolska osnova + sufiks
Ovaj podtip spada meu produktivne, jer prilog tu vri osnovnu
funkciju, odreuje glagol. Sloenice se grade sufiksima -ny/-n mlovravn,
krivoprsan, veavravn, mnohoznan, rovnoben, rchloben,
alekonosn, alekovidn, sladkobny, ahomysen...
U srpskom jeziku ekvivalentni pridevi imaju nulti nastavak, -an/ni, -en: dalekovid, brzoplet, mnogorek, slatkorek, brzohodan, brzovozni,
sporohodan, dugotrajan, lakomislen, slabomislen...
2.6. Sloenice sa glagolom na prvom mestu
2.6.1. Glagolska osnova sa spojnim vokalom o + imenika osnova
+ sufiks
Klajn (Klajn 2002:122) navodi, da pridevske sloenice u prvom delu
mogu imati glagol ili glagolsku osnovu. Takvih sloenica u savremenom
jeziku je malo, jer i kod imenica glagol kao osnova prvog dela javlja
se uglavnom samo u imperativnim sloenicama. Poto kod prideva nema
imperativnih sloenica, broj primera je prilino mali.2 U slovakom jeziku
zabeleili smo nekoliko primera: vrtohlav, priplov, drgrosk,
neznabosk. U srpskom jeziku takoe postoji samo nekoliko sloenica:
vrtoglav, vijoglav, vrljook, mrzovoljan.
2
304
Klajn, I.: Tvorba rei u savremenom srpskom jeziku, s. 122.
Imperativne sloenice su one koje imaju u prvom delu nazovi-:

nazovimudar nazovisocijalistiki.
3. Glagolske sloenice
Sloenice ovoga tipa su malobrojne u oba posmatrana jezika. to se
tie lingvistike literature, Horeck (1971) ne navodi ni jednu glagolsku
sloenicu u poglavlju o glagolima. Ni u novijem izdanju Lexikolgie
(1980) se ne pominju glagolske sloenice. Primere smo ekscerpirali iz
Slovnka koreovch morfm sloveniny. Veoma retko se grade sloenice
koje u drugom delu sadre glagolsku osnovu.
1. Imenica + spojni vokal -o- + glagol
blahopria, blahorei, blahoela (primeri za slovaki jezik);
crvotoiti, hodoastiti, rukovoditi (primeri za srpski jezik).
2. Prilog + glagol cudzoloi, spolucti, zlorei, znovunastavi
(primeri za slovaki jezik); krivoloviti, zlostavljati, zloupotrebiti (primeri
za srpski jezik).
3. Zamenica + glagol
Pomenuti podtip glagolskih sloenica je malobrojan. Spadaju
ovde sloeni glagoli, na prvom mestu stoji zamenica sm, sama, samo.
U slovakom jeziku pomenute lekseme sadre i prefiksalnu morfemu o-,
npr.: osamostatni sa, osamostatova; samodaviti se, samodisciplinovati
se, samokanjavati se, samosavladavati se.
1. Pridevska osnova + spojni vokal -o- + imenika osnova
splnomocni, splnomocova (primeri za slovaki jezik); dugoasiti,
ozloglasiti, vitoperiti, zloglasiti (primeri za srpski jezik). Sloenice ovoga
tipa su malobrojne, ovde dolazi ne samo do spajanja dve osnove, ve i
derivacija.
4. Zamenike sloenice
Zamenike sloenice za razliku od imenikih, pridevskih i glagolskih
sloenica imaju drugaiju strukturu. Osnovna razlika je u tome to u
drugom delu sloenice ne moe da stoji druga vrsta rei osim zamenice.
Razlikujemo dve vrste sloenica:
305
Ana Makiova
1. Zamenica (neodreena, upitna, pokazna) + zamenica

Henten, kedytedy, kdekto, neviemkto, tamten, tentam, tentotam,
tentotu, tuhaten (primeri za slovaki jezik); itota, kojeta, kojeko,
kojekakav, svekolik (primeri za srpski jezik).
2. prvi deo sloenice nije zamenica, a u drugon delu stoji zamenica:
kdetu, kdeo, kdejak, kdekade, kdekto, kadekto, kdekto, tenktor (primeri
za slovaki jezik); iko, ita, ikoji, niko, nikakav, gdekoji, kojigod, kakavgod,
togod (primeri za srpski jezik).
Slino kao i kod sloenih brojeva i kod zamenikih sloenica
razlikujemo lekseme sa tri osnove: bohvieako, bohvieo, bohviekde,
bohviekto, ertviekedy, ertviekoko, ktovieo.
5. Sloeni brojevi
U leksikologiji slovakog jezika sloeni brojevi se ne pominju.
U srpskom jeziku sloene brojeve navodi Klajn (Klajn 2002:127). Kod
brojeva ima najvie mogunosti za graenje sloenica. U slovakom
jeziku svi dvocifreni osnovni brojevi od 21 koji se ne zavavaju nulom,
svrstavamo meu sloenice: tridsatyri, osemdesiattri, pdesiattri.
Postoji neogranien broj sloenica ovoga tipa. Isti princip vai i za
trociferne brojeve. Kao jedno slovo piu se stotine, desetice i jedinice ali
isto tako stotine moemo pisati kao zasebnu re dvestotyridsadva ali i
dvesto tyridsadva. U srpskom jeziku u sloenice se svrstavaju trocifreni
brojevi koji se zavravaju nulom, dvesta, trista, etiristo, petsto, dok se
dvocifreni, trocifreni... brojevi piu posebno: dvadeset pet, sto trideset
est, hiljadu sto pedeset est.
Kod sloenih brojeva u slovakom jeziku razlikujemo
sloenice koje su sastavljene od tri ili vie osnova: stodvadsaes,
tiscdevstoosemdesiatdev.
6. Sloeni prilozi
U ovu grupu sloenica u slovakom jeziku spadaju lekseme izvedene
od prideva ili imenica. Iz ovoga proizilazi i pripadnost prvog dela sloenice.
Na prvom mestu moe da stoji imenica, pridev, zamenica, glagol ili prilog
306
a u drugom delu sloenice stoje pravi prilozi ili izvedeni od imenica ili
prideva: bojachtivo, ctibane, horeznaky, jednoslovne, kadorone,
kadodenne, kpychtivo, ubozvune, mrnomysene, poloartom,
pomstybane, prcechtivo, samobo, slabomysene, slovotvorne,
svojhlavo, svojvone, vasrno, vedychtivo, vemone, vzduchotesne,
ziskuchtivo, iaruvzdorne, ivotachtivo; po istom modelu grade se
sloeni prilozi i u srpskom jeziku: gdekada, kamogod, kojegde, kojekako,
kojekud, malogde, malokad, malopre, poludesno, poluleei, ponegde,
ponekud, svagde, svakud, svejedno. Klajn navodi grupu sloenica koja
je nastala spajanjem predloga sa samostalnom reju (imenica u padeu,
pridev u padeu, prilog, zamenica). To je najbrojnija grupa sloenica,
ali i najproblematinija (Klajn 2002:135): dogodine, meutim, namrtvo,
nanovo, odnekud, odranije, popodne, potom, uprazno, zaudo, zamalo,
zatim, zato. Ekvivalente ovih sloenica u slovakom jeziku ne svrstavamo
meu sloenice.
Nae istraivanje pokazuje, da se sloenice u oba posmatrana jezika
grade na slian nain. Svaka sloenica sastavljena je od osnova dveju rei.
Uzimali smo u obzir kojoj vrsti rei pripada prvi deo sloenice. Ukoliko im je
na kraju dodat i sufiks, takvu re nazivamo sloeno-sufiksalnom tvorenicom.
U oba jezika pojavljuje se spojni vokal izmeu prvog i drugog dela, najee
o, ree e, ali isto tako i sloenice bez spojnog vokala. Bitnih razlika nema,
neke nijanse koje postoje naveli smo kod pojedinanih razmatranja.
307
Ana Makiova
Lista referenci:
Klajn, I. (2002). Tvorba rei u savremenom srpskom jeziku. Deo I. Slaganje
i prefiksacija. Beograd:Zavod za udbenike i nastavna sredstva:
Institut za srpski jezik SANU; Novi Sad: Matica srpska.
Ondrus, P.Horeck, J.Furdk, J. (1980). Sasn slovensk spisovn
jazyk. Lexikolgia. Bratislava:SPN, s. 131 132.
Slovnk slovenskho jazyka I V (1971). Slovensk akadmia vied
Sokolov, M. et al. (1999). Morfematick slovnk sloveniny. Preov: Nuka.
Vujani, M. et al. (2007). Renik srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska.
Vukievi, D. (1995). Imenike sloenice u savremenom srpskom
knjievnom jeziku. Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku
XXXVIII/1. Novi Sad, 127 174.
Ana Makiova
Types of Compounds in two genetically

similar languages
Summary
This paper discusses compounds in two genetically similar languages (Slovak
and Serbian). The analysis focuses on compounds, which consist of two autosemantic
words. There are several different types of compound combinations, which are here
analyzed at the level of word-formational morphology. On the basis of that criterion the
compounds have been categorized into formational types, which are in turn categorized
according to the morphological category of the motivational word of the first formational
unit. The first part of the compound can be a noun, adjective, pronoun, numeral, verb or
adverb, whereas the second part of the compound contains a primary lexeme or there is a
derivation of the second component.
Key words: compounds, suffix, noun, adjective, pronoun, numeral, verb, adverb.
308

- - .
.
: , , - -, ,
.
0.
.
, .

, 2.
0.1.
- - .

,
,
.
. ,
1
148005

,
.
. .
309
.

, ,
. ,
, 1993. .
0.2. - :
, , , , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , ,
, , , - : , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , , , ,
, , , , , .
1.
- -

-, -, - , 3.
- -
,
( 1955: 53).

3 . , , I, ,
, 1964.; . , . , ,
I, II, III IV , , ,
2004.
310

, ,

: , , .
2.
, (
) . .
,
.
() , .
() ,
.
.
.
, ,
. ,
- - ,
, .
2.1.
- ,
.
. - . ,
, ,
, ,
, . ; ; .
. . . ; ; . . ; ;
; .:
...
,
()4; 120
(18541891),
,
4

.
311
;
,
;

; ;
.
.
?
.
1993. ,
(
).
.
:
270 ;
; .
-
,
,
.
, .
; ; .:
; .
- .
, . ;
.:
;
.
, ,
:
;
.
3. ,
,
312
.

.
3.1. - -
, .
:
-: ; ; ;
; ; ; ;
; ; ;
; ;
Fusion
Wet 64 ;
;
;
;
-: ; ; ;
; ; ;
; ; ;
; ; ;
; ; ; ;
; ; ; ;
;
;
; .

:
( 1911: 130).
3.2. . ,
,

. .
,

: /.
313

:
; ;
.
3.3. -
,
,
:
; ; ; ;
;
;
;
; ; ;
; ; ; .
3.4. -
, ,
-, ,
:
; ;
; ; .
.
.
-
.
; ?

, .
-
, .
: /; /
, 1993.

,
- .

(. ) : /
314
. -,
. .
.
4. - -
.
,
- - . ,
(-, -
-) , .
, ,
( , ,
.)
.
,
.
(, , , ),
,
(; ; ;
)
(,
).
:
(1911). , , .
.
(2010).
.
, . (2000). . :
, : .
. (19592010).
, I XVIII. :
) .
315
:
, . (1997).
. :
26/2, 219230.
, . (1958).
. : X, 192211.
, . (2004). . :
.
, . (1955).
. IV/2, 5155.
, . (2000). . :
.
, . (1986).
. :
XLII, 107114.
, . et al.(1993). . :
, : .
, . (2010). . :
.
, . (2004).
. :
XXXV/14, 137154.
, . . (2004). ,
I, II, III IV . :
.
, . (1964). , I.
: .
316
Dragana Cvijovi
Nouns of foreign origin ending in -o and -e in the

Serbian language
Summary
The paper deals with the morphological analysis and normative aspects of foreign
nouns ending in -o and -e in the Serbian language. The exposition is systematic within the
established model based on the criteria of noun gender and declension.
Key words: the Serbian Language, noun, final formats -o and -e, masculine and
neuter gender
317

/
Semantic processes
O promenama znaenja rei u italijanskom jeziku
Mila Samardi
Filoloki fakultet
O promenama znaenja rei

u italijanskom jeziku
Saetak
Ovaj rad bavi se promenama u znaenju rei koje pripadaju italijanskoj leksici.
Leksika jednog jezika vremenom se bogati ne samo uvoenjem rei iz drugih jezika
ili tvorbom neologizama ve i dodavanjem novog znaenja ve postojeoj leksemi
koja istovremeno zadrava staro i dodaje novo znaenje. U najveem broju sluajeva,
znaenje rei menja se kao posledica antonomazije, figurativne ili metaforike upotrebe,
metonimije i sinegdohe. Cilj ovog rada jeste da to iscrpnije, kroz primere, obradi to vei
broj mogunosti koje poseduju ovi mehanizmi za bogaenje leksike italijanskog jezika.
Kljune rei: italijanski jezik, leksika, semantika, znaenje, antonomazija,
metafora, metonimija, sinegdoha
1. Uvod
Ne samo oblik ve i znaenje rei vremenom se menja (o vrstama
znaenja, v. pregled istraivanja u Samardi 2003: 153-160). To je dug
proces prouzrokovan jezikim, kulturnim, drutvenim, istorijskim ili
psiholokim iniocima, uticajima drugih jezika i potrebom da se pronau
novi nazivi koji e imenovati nove predmete, pojave ili ideje.1 Na primer,
re facchino je arapskog porekla i nekada je oznaavala pravnog savetnika,
1
Jednu od definicija semantike promene ponudio je Beruto (Berruto 1976: 119129): Per mutamento semantico si intende un cambiamento che consiste
nellassociare un nuovo significato ad un significante. Naime, semantika
promena se ispoljava kad ve postojei signifikans u nekom jeziku biva povezan s
novim zanenjem (u suprotnom je re o obinom neologizmu), ili kad neko
znaenje poinje da se menja kao posledica promena leksikog sistema kome
pripada.
321
Mila Samardi
zatim carinskog slubenika, a naposletku (verovatno zbog krize arapske

trgovine u poznom srednjem veku) nosaa velikog tereta, odnosno tekog
radnika (Serianni et al. 1992: 697).
O promenljivosti znaenja rei govori i injenica da postoje razliiti
stepeni, vrste ili kvaliteti znaenja. Uobiajeno je da rei imaju neko
osnovno, tanije reeno, denotativno ili referencijalno znaenje: ono je
znaenje samo po sebi koje odreuje ili ukazuje na neto odreeno. Pored
osnovnog, postoji i konotativno znaenje koje podrazumeva razliite
nijanse subjektivnog, afektivnog ili kulturnog reda.
Imenica tesoro ima osnovno znaenje blago, riznica i to je
denotativno znaenje prisutno u sledeim primerima: Il tesoro dei pirati. Il
tesoro della basilica di San Pietro. Ista re, meutim, moe biti obogaena
dodatnim ekspresivnim, u ovom primeru, pozitivnim vrednostima tako da
re, s konotativnim znaenjem, moe ak da se odnosi na ivo bie: Un
buon amico un vero tesoro. I tesori della letteratura italiana. Come stai,
tesoro?. Ukratko, kada se re koristi samo sa svojim osnovnim znaenjem,
govorimo o denotaciji (it. denotazione), dok kada je re upotrebljena s
dodatnim znaenjima koja se udaljavaju od osnovnog, govorimo o
konotaciji (it. connotazione). Rei menjaju znaenje kada, pored osnovnog,
denotativnog poseduju i konotativno znaenje ili znaenja.
U najveem broju sluajeva, znaenje rei menja se kao posledica: a)
antonomazije (Sembra proprio un adone, gde imenica adone ne oznaava
vie mitoloku linost (Adonisa) ve osobu obdarenu izuzetnom lepotom);
b) figurativne ili metaforike upotrebe ( in un mare di guai, gde imenica
mare ne oznaava vie more ve veliku koliinu); c) metonimije (Ha
scolato una bottiglia, gde imenica bottiglia ne oznaava posudu ve
koliinu tenosti koja u nju moe da stane).
2. Antonomazija
Antonomazija (it. antonomasia) predstavlja odnos izmeu vlastite i
zajednike imenice koji, u veem broju sluajeva, podrazumeva prelazak
vlastite u zajedniku imenicu. Naime, neka vlastita imena ili geografski
pojmovi postali su zajednike imenice koje oznaavaju osobe ili stvari sa
322
istim svojstvima kao i izvorne imenice. Razliite su oblasti iz kojih vlastite

imenice vode poreklo.
U velikom broju primera, vlastita imena pripadaju istorijskim,
mitolokim ili linostima iz knjievnosti i umetnosti: tako mitski troglavi
pas Kerber (it. Cerbero, < lat. Crbru(m), < gr. Krberos) kao zajednika
imenica oznaava izuzetno strogu osobu: Quel professore un vero
cerbero; Krez (it. Creso), izvorno ime drevnog kralja Lidije, u mitologiji
poznatog po bogatstvu, kao zajednika imenica oznaava veoma imunu
osobu: ricco come creso. Mitolokog, istorijskog i biblijskog porekla su
i sledei primeri antonomazije: adone, atlante, automedonte, barabba,
beniamino, caino, cariatide, cassandra, cicerone, dedalo, filippica, giuda,
maddalena, maramaldo, matusalemme, mecenate, mentore, narciso,
pigmalione, santippe, titano, tizio, venere, vespasiano.
Izvestan broj imena uvenih likova iz knjievnih dela, kinematografije
i stripa takoe su postala zajednike imenice i tada oznaavaju osobu s
njihovim izraenim karakteristikama: anfitrione (ime glavnog lika istoimene
Molijerove komedije > it. padrone di casa ospitale e generoso, domain,
u aljivoj upotrebi), azzeccagarbugli (ime jednog lika iz Manconijevih
Verenika, sloenica od azzeccare i mnoine imenice garbuglio (zaplet,
zbrka) > advokat mukaro), carneade (ime grkog filozofa pomenutog
u Manconijevim Verenicima kada se don Abondio, proitavi njegovo
ime, pita ko bi to mogao da bude > personaggio ignoto ai pi, nepoznata
linost, anonimus), cenerentola (ime glavne junakinje istoimene bajke
francuskog pisca arla Peroa > ragazza maltrattata e costretta a umili
lavori, Pepeljuga), cipputi (ime lika koji je kreirao italijanski autor stripova
Franesko Tulio Altan, radnik, metalac, posebno u argonu tampe),
giamburrasca (sloenica od Gianni i burrasca, glavni junak knjige
za decu L. Bertelija, deran), perpetua (ime Don Abondijeve sluavke,
vremena brbljiva slukinja), sosia (ime sluge iz Plautovog Amfitriona ije
ime preuzima Merkurije, dvojnik), maciste (lik iz filma Kabirijine noi,
snagator), paparazzo (prezime fotografa iz filma Sladak ivot, paparaco),
paperone (uveni Diznijev lik Baja Patak, krti bogata) itd.
Odreen broj geografskih pojmova preao je u kategoriju zajednikih
imenica. Tako, na primer, za oznaavanje neke velike zbrke moe posluiti
ime starog grada u Mesopotamiji: Quella citt una Babilonia. Geografski
323
Mila Samardi
nazivi najee su u osnovi imena koja oznaavaju razliita vina i sireve. U

ovim sluajevima moe se govoriti o elipsi: il marsala < il vino di Marsala
(a slino su nastali i sledei nazivi za vina: barolo, chianti, cir, gattinara,
valpolicella); il gorgonzola < il formaggio di Gorgonzola (kao i asiago i
taleggio). Geografskog porekla su i sledei primeri: caporetto (teak poraz),
fez (fes), lavagna (kolska tabla), meandro (krivina, fig. komplikacija),
maratona.
U drugim sluajevima ime pronalazaa ili autora vezuje se za neki
proizvod ili postupak: engleski grof iz 18. veka dao je naziv jednom od
dananjih najzastupljenijih obroka (sandwich). U ovu grupu mogu se
svrstati nazivi mernih jedinica: volt i fermi (od imena italijanskih fiziara
Alesandra Volte i Enrika Fermija), kao i prilino frekventni primeri biro
(po istoimenom maarskom pronalazau), morse i pullmann (po imenima
amerikih pronalazaa). I ostali primeri iz ove grupacije su tuice: ampre,
faraday, gauss, henry, hertz, mach, maxwell, ohm, watt (Marello 1996:77).
Odreeni broj zajednikih imenica nastao je antonomazijom u novije
vreme iz vlastitih imenica razliitog porekla: waterloo tako oznaava
teak poraz ili propast, montgomeri se odnosi na ubretarac (po uvenom
britanskom generalu koji je nosio tu vrstu kaputa), a baedeker na depni
turistiki vodi (po nemakom knjiaru iz prve polovine 19. veka Karlu
Bedekeru). Mnogi primeri antonomazije pravi su internacionalizmi. Ipak,
izvestan broj primera vodi poreklo iz italijanske kulturne i narodne tradicije.
Ukoliko su novonastale zajednike imenice italijanske ili italijanizovane,
mogu imati mnoinu (i beniamini, le mecche) ili, mada retko, neki od
oblika alteracije (adoncino, narcisetto), izuzev naziva za sireve i vina
koji, budui da su nebrojivi, ostaju u jednini. Tuice, poput ostalih, ne
menjaju oblik u mnoini (i sandwich, up. Serianni et al. 1992: 240-42).
Iako zajednike, imenice nastale antonomazijom esto se piu poetnim
velikim slovom, posebno u sluajevima kada je u svesti govornika jasno
prisutno njihovo poreklo: Sei un Cerbero.
Neki internacionalizmi, nazivi biljaka ili izuma, doiveli su
morfoloke izmene, uglavnom dodavanje sufiksa u cilju prilagoavanja
italijanskom morfolokom i fonetskom sistemu: fucsia (< Fuchs, nemaki
botaniar L. Fuchs), buganvillea (< ime francuskog istraivaa L. A. de
Bougainville), fresia (< nemaki lekar F.H.Th. Freese), elzeviro (< Elzevier,
porodica holandskih tampara), stradivario (< Stradivari).
324
Mogua je, ali ree, transformacija u obrnutom smeru kada se

neka poznata osoba poistoveuje s nazivom zanimanje kojim se bavi
ili poloajem koji zauzima (o oprenim vrednostima antonomazije u
italijanskom jeziku, v. La Fauci 208: 279-283). Tako se apelativ Avvocato
(bez dodatne upotrebe imena ili prezimena) decenijama koristio za
imenovanje uvenog italijanskog idustrijalca anija Anjelija; ili Pirata (u
ovom sluaju u apelativu su prisutne neke osobine odreene linosti) kao
apelativ za biciklistu Marka Pantanija.
3.Metafora
Metafora (metaphra(m), od grkog metaphor, prenoenje,
termin pozajmljen iz retorike, podrazumeva pripisivanje nekoj rei ili
nekom izrazu pojma koji se razlikuje od onog uobiajenog, s kojim je
povezan slinou. Vremenom, pored osnovnog, rei dobijaju posebna
znaenja: na primer, ala (organ svojstven pticama i nekim insektima: le
ali della rondine, le ali della zanzara), oznaava i avionsko krilo (ala
monoplana, ala biplana), deo graevine (le ali di un edificio), krake
vetrenjae (le ali del mulino), poloaj igraa u nekim sportovima (lala
destra, lala sinistra), politike grupacije u okviru neke partije ili sindikata
(lala moderata del partito liberale, lala socialista della CGIL); ili se
koristi u izrazima s prenesenim znaenjem: mettersi, stare sotto le ali di
qualcuno; tenere qualcuno sotto le proprie ali (biti pod neijim okriljem,
uzeti nekoga u zatitu), spiegare le ali (odvaiti se) itd.
Metafora je jeziki mehanizam koji se zasniva na slinosti izmeu dva
pojma od kojih se drugom daje ime prvog tako da re, koja je oznaavala
prvi pojam, iri svoje znaenje i postaje polisemina. Slinost koja postoji
izmeu pojma koji treba imenovati i pojma koji daje ime moe biti razliita.
Novo znaenje moe zadrati semantiku vezu sa osnovnim znaenjem
rei i nekada je potpuno jednostavno uhvatiti vezu izmeu razliitih
znaenja jedne rei: collo se prevashodno odnosi na deo tela (vrat), zatim se
znaenje iri na kragnu od koulje koja prianja uz taj isti deo tela, a zatim,
po slinosti, oznaava deo boce (grli). U ovom sluaju postoji pojmovna
slinost izmeu razliitih znaenja. Osim te, i druge slinosti mogu se nai
u osnovi stvaranja metaforike veze i novog znaenja: slinost poloaja (il
325
Mila Samardi
cuore della citt, centar grada), boje (Erano i capei doro a laura sparsi,
Petrarka, kosa boje zlata), situacija (il tramonto della vita, suton, kraj
ivota), vrednosti (Venezia la perla dellAdriatico, biser), koliine (una
marea di persone, mnotvo ljudi), osobina (tua sorella una gallina, tvoja
sestra je prava kokoka, glupaa) itd.
Metaforike asocijacije mogu se kretati:
od konkretnog ka konkretnom (avere le gambe lunghe le
gambe del tavolo; appoggiarsi sui gomiti la giacca ha i gomiti
logori; tovaglia di carta la carta dei vini);
od konkretnog ka apstraktnom (sporcarsi di fango cadere nel
fango; macchie di sangue sudare sangue; la dolcezza delluva
la dolcezza dello sguardo);
od apstraktnog ka konkretnom (retko: avere fede nella democrazia
portare la fede allanulare).
Metafora nije specifina samo za knjievni i pesniki jezik. Ona je
u velikom broju prisutna u svim jezikim registrima tako da veliki broj
rei, pored osnovnog, moe imati jedno ili vie metaforikih znaenja koja
esto postaju trajna znaenja rei i kao takva se navode u renicima. Kao
ilustraciju ove pojave, navodimo odrednicu fulmine (De Mauro 2000 CD) i
obraamo panju na ve uvreene prenesene vrednosti ove rei definisane
pod brojevima 1, 2, 3, 4 i prvi polirematski izraz (grom iz vedra neba):
flmine
s.m. AU
1. violenta scarica elettrica che si verifica nellatmosfera tra due
nubi, tra una nube e la superficie terrestre o allinterno di una stessa nube,
accompagnata da vistose manifestazioni luminose e sonore: caduto un
fulmine sul tetto, il fulmine ha colpito un albero nel giardino | pop., lampo:
i fulmini illuminavano la notte | fig., in comparazioni, per indicare velocit,
prontezza, rapidit dazione e di movimento: correre, precipitarsi, piombare
addosso come un fulmine | in loc.pragm., tuoni e fulmini!, fulmini e saette!,
come esclamazione di disappunto, dira o di meraviglia
Sinonimi: 1folgore, saetta | baleno.
326
2. fig., cosa o persona che si muove con grande rapidit e prontezza:

quel ragazzo un fulmine
Sinonimi: baleno, bolide, lampo, 1razzo.
3. fig., manifestazione di collera, di furore, di risentimento: preferisco
evitare i fulmini della sua ira | aspra critica, castigo, rampogna: i fulmini
della Chiesa, del papa
Sinonimi: strale.
4. fig., disgrazia, sventura improvvisa: un fulmine si abbattuto
sulla loro famiglia
5. TS arald. fascio di fiamme attraversato da quattro dardi spezzati
posti in modo da formare una croce di santAndrea
DATA: 2 met XIII sec.

ETIMO: lat. *flmne(m), var. di fulmen, nt., der. di fulgre.
POLIREMATICHE:
fulmine a ciel sereno: loc.s.m. CO
fulmine a scintilla: loc.s.m. TS meteor.
fulmine diffuso: loc.s.m. TS meteor.
fulmine di guerra: loc.s.m. BU
fulmine globulare: loc.s.m. TS meteor.
4. Metonimija i sinegdoha
Jo jedan sluaj prenesenog znaenja predstavlja metonimija (it.
metonimia, od kasnolatinskog metonma(m), < gr. metnuma, sloenica
od meta- preko i numa ime). Njom se jedan pojam oznaava imenom
drugog pojma koji je s njim u odnosu bliskosti (vremenske, prostorne,
partitivne ili uzrone) ili zavisnosti. Tako se, na primer, koristi ime autora
kada se misli na njegovo delo: Sto leggendo Calvino (Calvino = un
romanzo di Italo Calvino) ili Ha comprato un Modigliani (un Modigliani
= un quadro di Amedeo Modigliani). Metonimijske kao i metaforike
vrednosti veoma su este i mogu se koristiti kao okazionalizmi ili postati
327
Mila Samardi
ustaljena znaenja neke rei: La BNL ha aperto un nuovo sportello al

centro (sportello sa znaenjem filijale neke banke).
Oblici metonimije mogu biti razliiti:
leksema s vremenskom vrednou oznaava netemporalnost:
una serata di beneficenza (serata sa znaenjem spettacolo);
leksema s netemporalnom vrednou oznaava vreme: si
avvicina la vendemmia (vendemmia sa znaenjem doba godine
kada se bere groe);
naziv institucije ili prostorije oznaava zaposlene: Telecom Italia
ristruttura il settore it: posto a rischio per centinaia di dipendenti
(Telecom Italia oznaava rukovodstvo ovog preduzea);
tutto lufficio in rivolta (ufficio oznaava zaposlene u jednoj
kancelariji ili instituciji);
mesto oznaava instituciju koja se na njemu nalazi: lo scrive la
Farnesina in una nota (skraeno od il palazzo della Fanresina, u
znaenju ministarstva spoljnih poslova Italije);
naziv institucije oznaava zgradu u kojoj se ona nalazi: oggi la
facolt chiusa (facolt sa znaenjem sedita ove institucije);
mesto oznaava njegove stanovnike: tutta la citt in festa (citt
se odnosi na stanovnike grada);
naziv prostorije oznaava nametaj koji se u njemu nalazi:
abbiamo comprato un soggiorno in noce e una cucina componibile
(soggiorno i cucina odnose se na nametaj u dnevnoj sobi i
kuhinjske elemente);
orue oznaava korisnika: la pi nota penna del giornalismo
italiano (la penna kao novinarsko orue, pero, odnosi se na
poznatog novinara);
korisnik oznaava orue: i lettori cd supereconomici (lettore se
odnosi na ureaj, a ne itaoca);
radnja oznaava proizvod: il libro ha una tiratura di cinquemila
copie (tiratura oznaava broj knjiga koji je rezultat tampanja);
ime ili prezime oznaava delo: la prima volta che ho visto un
modigliani, avevo sette anni (odnosno un dipinto di Modigliani);
celina oznaava deo: ho mangiato vitello campano (odnosno una
bistecca di vitello ili porzione di vitello);
328
sadratelj oznaava sadrinu: fuma un pacchetto al giorno

(odnosno un pacchetto di sigarette);
proizvoa oznaava proizvod: si comprato una Maserati
(odnosno una macchina di tale produttore);
nadreeni oznaava zaposlene: Mourinho ha vinto Champions
League nel 2010 (Mourinho oznaava ekipu Intera koja je
osvojila ovaj kup);
apstraktno oznaava konkretno: i benefattori dellumanit
(umanit oznaava ljude kao zbirnu imenicu odnosno ljudski
rod);
konkretno oznaava apstraktno: Sono improvvisamente diventate
verdi e in preda ad un attacco di bile (bile, u, dobija apstraktnu
vrednost besa);
uzrok oznaava posledicu: le sudate carte (Leopardijev izraz
koji oznaava napor pri uenju od koga se nad knjigama znoji: iz
Dardano 1996: 73);
posledica oznaava uzrok: ma ne lorecchie mi percosse un duolo
(Danteov primer u kome duolo oznaava jadanja prouzrokovana
bolom: iz Dardano 1996: 73).
Navedeni primeri pokazuju da se metonimijom mogu razviti jedno
iz drugog konkretnog znaenja, konkretno iz apstraktnog i apstraktno iz
konkretnog znaenja, a poput metafore, poveava se poliseminost rei.
Sinegdoha (it. sineddoche, < lat. syncdche(m), < gr. snekdokh,
obuhvatam vie stvari zajedno), bliska metonimiji, sastoji se u
prenoenju znaenja jedne na drugu re na osnovu njihove materijalne
bliskosti. Sinegdohom se moe izraziti:
celina imenovanjem samo jednog njenog dela: il lago era pieno
di vele (vela, jedro, oznaava jedrilicu, barca a vela);
rod imenovanjem vrste: Non hanno pi pane (nemaju ta da jedu,
nikakvu hranu, ne samo hleb);
vrsta imenovanjem roda: Ho visitato unesposizione felina (felina
se odnosi samo na make, a ne i geparde, leoparde, lavove itd.);
predmet imenovanjem materijala od koga je napravljen: I Bronzi
di Riace sono stati rinvenuti nel 1972 (I Bronzi di Riace su
bronzane statue).
329
Mila Samardi
mnoina upotrebom jednine: Non tutte le spose se la sentono

di indossare una scarpa con tacco alto (moemo li zamisliti
polubosonogu mladu?);
jednina upotrebom mnoine: i costumi sono lindice della civilt
di un popolo (i costumi s vrednou la condotta morale, v. Adamo
& Della Valle 2008:67).
Lista referenci:
Adamo, G. & Della Valle, V. (2008). Le parole del lessico italiano. Roma:
Carocci.
Berruto. G. (1976). La semantica. Bologna: Zanichelli.
Dardano, M. (1996). Manualetto di linguistica italiana. Bologna:
Zanichelli.
De Mauro, T. (2000). Il dizionario della lingua italiana. Milano: Paravia
Bruno Mondadori. La Fauci, N. (2008). Antonomasie. In Prospettive
nello studio del lessico italiano (a cura di E. Cresti). Firenze: Forenze
University Press, 279-283.
Marello, C. (1996). Le parole dellitaliano. Lessico e dizionari. Bologna:
Zanichelli.
Samardi, M. (2003). Sintaksa i semantika veznika. Razvoj veznikog
sistema u italijanskom jeziku. Beograd: Filoloki fakultet.
Serianni, L., Della Valle V. & Patota, G. (1992). Litaliano. Milano:
Archimede.
330
Mila Samardi
Dei mutamenti di significato

delle parole italiane
Raissunto
Questo contributo si propone di esaminare alcuni aspetti del cambiamento
semantico delle parole italiane. Il lessico di una lingua col tempo si arricchisce non solo
di prestiti dalle altre lingue o di neologismi ma anche di nuovi significati dei lessemi che
fanno parte del lessico. Succede spesso che lapparizione di un nuovo significato non
comporti la scomparsa del vecchio. Nella maggior parte dei casi il significato della parole
subisce il mutamento in conseguenza delle figure retoriche di antonomasia, metafora,
metonimia e sineddoche. Lobiettivo di questo lavoro di offrire un quadro approfondito
delle possibilit di questi meccanismi di arricchimento del lessico italiano.
Parole chiave: lingua italiana, lessico, semantica, significato, autonomasia,
metafora, sineddoche
331
Open window, concrete ceiling, rust out. Figurativeness in language

of human resource management.
Tatjana urovi
Ekonomski fakultet
Open window, concrete ceiling, rust out.

Figurativeness in language
Summary
The paper deals with two ways of figurativeness of Human Resource Management
(HRM) vocabulary figurative expressions belonging to the building and construction
domain, on the one hand, and figurative phrasal verbs used to talk about Human
Resources, on the other. The main purpose of the paper is to examine the metaphoricity
of selected combinations, i.e. to determine how they are motivated. In addition, it stresses
a need for language practitioners to effectively incorporate figurative language into
language teaching and learning by providing useful insights into the relationship between
language and thought which, in turn, should lead to a structured pattern of internalising
metaphorical language.
Key words: HRM vocabulary, metaphorical language, the
phrasal verbs.
building
metaphor,
1. Introduction
Metaphors have become an indispensable feature of economic
discourse, increasingly permeating different fields of research. Bearing
in mind that metaphors are deeply embedded not only in our everyday
language, as originally and systematically witnessed by Lakoff and Johnson
(1980), but also in specialised language, such as the one of economics
and business (e.g. Charteris-Black 2000; 2004, Boers 2000, White 2003,
etc.), it is very likely that we operate totally unaware of the influence of
metaphors and their effect on our thinking and behaviour. The vocabulary
of one of the business approaches focusing on, inter alia, recruitment
and management of the people who work in the organisation Human
333
Tatjana urovi
Resource Management (HRM), is pronouncedly figurative. If, according

to Short, [m]etaphors can be viewed as central to the task of accounting
for how we think about things, make sense of reality, and set the problems
we try to solve (Short 2000: 323), there is little doubt that the field of
HRM, similar to other areas of research, is rife with metaphors.
This paper is set within the theoretical framework of the Conceptual
Metaphor Theory. According to its basic postulates, in order to generate a
conceptual metaphor, the knowledge from one conceptual domain must be
mapped onto another. In other words, the domain from which the concept
is mapped is the source domain the domain supporting the literal
meaning of the expression (Croft & Cruse 2004: 195), and the domain
the concept is mapped onto is the target domain the domain we try to
understand through the use of the source domain (Kvecses 2002: 4). A
convenient way to represent this mapping, i.e. the metaphorical relation
between elements in two domains, is the following: target domain is
source domain, or conceptual domain (a) is conceptual domain (b),1 which
is what is called a conceptual metaphor (see Kvecses 2002: 4). Although
metaphors in the Lakovian view are conceptual structures, and are not
merely linguistic in nature, [], they are normally realized linguistically.
(Croft & Cruse 2004: 197). For example, the conceptual metaphor, theories
are buildings, can be linguistically realised as Is that the foundation
for your theory? We need to construct a strong argument for that., etc.
(Lakoff & Johnson 1980: 46), where the italicised words, i.e. foundation,
construct and strong are linguistic instantiations of the given conceptual
metaphor. The corollary of this is that metaphor is not just a manner of
speaking, it is a mode of thought (Taylor 2002: 487). To be more specific,
any conceptual metaphor is an amalgam of conceptual mappings (i.e. how
we think about certain concepts) and linguistic expressions (i.e. how we
talk about certain concepts).
The mappings between the target domain and the source domain are
incomplete, which means that [w]hen a source domain is applied to a
target, only some (but not all) aspects of the target are brought into focus.
1
334
By convention, conceptual metaphors are written in small capitals and take the
form a is b, a standing for an element of the target domain and b for an element of
the source domain.

(Kvecses 2002: 79). Metaphors, according to the cognitivist view, always

produce a kind of one-sided insight (Morgan 1997: 4), meaning that
drawing on one aspect of some concept (e.g. the aspect of the construction
of an argument or theory and its strength, when an argument or theory is
perceived as a building), as a rule leaves subdued other aspects of the same
concept (e.g. the aspect of progress when an argument is perceived as a
journey). Lakoff and Johnson call this highlighting and hiding (1980: 10).
Therefore, metaphor researchers always have a dual task they describe
and explain not only what metaphors reveal, but also what metaphors
veil and what possible meanings may be unfolded. Thus the term human
resource(s) is deeply metaphorical and controversial per se. Equating
people, i.e. employees of some organisation with resources may support
the view of commodifying the labour treating people as resources that
organisations use for their own purposes, that if not harnessed effectively
they can be depleted, and if not needed any more can be expendable and
got rid of. In that sense, people are likened to any other resource companies
have at their disposal, such as capital, property, machines, etc. On the other
hand, since resources are scarce, organisations tend to make the best choice
of scarce resources, i.e. select, hire and train the best people who will add
up to organisations value. In other words, from the companys viewpoint,
implications of the human resource metaphor are justifiable and positive.
A literature review shows that, metaphorically speaking, organisations
have been differently viewed, and each of these perspectives has different
connotations as regards the relationship between organisations and people
in them. Morgan (1997)2 proposes a list of eight metaphors for organisations,
with their respective insights into the nature of organisational life. Thus,
Morgan examines images of corporations as, inter alia, machines,
pinpointing the underlying assumptions, such as an emphasis on
efficiency, goal-oriented activity, engineering principles, organisation as a
tool or instrument, organisms, highlighting the strength of this metaphor
like a living systems perspective, an open system capable of growth and
decay, passages through various life cycles, or brains, where attention
is drawn to the importance of information processing, learning and
intelligence, i.e. providing a frame of reference for understanding modern
2
See also Short (2000; 2001).

335
Tatjana urovi
organisations in this way (Morgan 1997: 5-7). Striving to put perceived

similarities at the forefront, all these metaphors of organisations give a
background role to some other equally legitimate interpretations. Thus,
equalising organisations to machines at the same time denies the aspect
of innovation, flexibility and creative action, which does not conform to a
deterministic view of achieving pre-set goals.
In this paper, we set out to explore the figurativeness of the HRM
vocabulary, i.e. of expressions belonging to the building and construction
domain, on the one hand, and of phrasal verbs used to talk about Human
Resources, on the other. The main aim of this investigation is to examine
the metaphoricity of selected figurative expressions and verbs, i.e. to
determine how they are motivated. We also argue that the cognitivist
approach to these aspects of English lexis may be successfully employed
in the foreign language classroom.
The building and construction metaphors
for Human Resource Management
After consulting several reference books,3 we noticed a significant
representation of the building and construction metaphors in the HRM
vocabulary. Generally, metaphors from this domain are used to talk
about creating and strengthening relationships and businesses (Deignan
1997: 55), and usually carry positive connotations. Both employers and
employees share the characteristics of architects or craftsmen who, in the
process of construction, should build good and balanced human relations,
not only in the organisation itself but also in its relation with the wider
business environment. That is why Charteris-Black says that such
metaphors convey a positive evaluation of an activity because its outcome
is valuable (2004: 96).
However, taking a deeper look at the HRM vocabulary, the selected
terms are rather negatively loaded and reflect overtly or covertly stated
divisions between the management and personnel. Although there are
some other types of buildings or construction identified in the selected
3
336
Selected reference books from which examples have been taken are provided in
the References.

reference books,4 the largest number of figurative expressions have house

as its source domain. Still, house is more represented by its structural
elements, such as door, walls, ceiling, etc. Besides the expressions inhouse (e.g. in-house counselling, in-house training) and out-house (e.g.
out-house staff), where house is an equivalent to a company and implies a
notion of control, there is yet additional example where this source domain
is explicitly used in the HRM vocabulary, that of bleak house.
Bleak house, drawing on Dickenss novel of the same name where it
is used as the epitome of inefficiency of English legal system, i.e. of equity
jurisprudence, refers to the non-unionism and union derecognition aspect of
HRM, characterised by harsh hire-and-fire employment practices deriving
from a lack of employee direct participation and involvement. These
Dickensian bleak houses rest on hidden conflict, instability, poor working
conditions and act as a contrast to unionised workplaces. Consequently,
the figurative expression bleak house encompasses higher levels of
dismissals, compulsory redundancies, and labour turnover. However, what
this metaphor obscures is the role of managers, i.e. their different styles of
tackling certain staff problems as well as the size of organisations and their
changing way of doing business as a response to the dynamic business
environment. Thus, opposed to traditional bleak houses, there are happy
houses as still non-unionised workplaces but characterised by high levels
of employee loyalty to the organisation forged by high wages, attractive
perks and considerable personnel presence.5
As already noted, the building and construction domain is more
represented by several structural parts of a house, one of them being the
door in the expression open door, which similarly to the literal open door
means having an access to the interior part of the house, in this case a
company. Open door suggests an easier flow of communication between
the employees and management, a possibility to directly raise certain issues
or express some concerns without the aid of employee representatives,
i.e. the unions. In practice, this usually means that employees have an
open door only to their immediate managers, who are directly in charge
4
5
For example, shop (e.g. open shop, closed shop),

(e.g. electronic cottages), etc.
See, e.g. Turnbull & Wass (1998).
cafeteria
(e.g. cafeteria plan),
cottage
337
Tatjana urovi
of employees appraisals, future prospects, or pay, which may act as a

deterrent to employees. In other words, the metaphorical expression open
door does not necessarily mean open all doors of the company, especially
the ones of senior or top managers, which in turn implies that usually a
more appropriate term would be the half-open or the half-closed door.
Similarly, the expression open window may also be interpreted
from two opposing angles. Metaphorically speaking, window means an
opportunity or chance to see something in a new way or to get a new
understanding of it (see Deignan 1997: 68). Open window in the HRM
vocabulary represents a mode of early retirement, especially if the company
is in need of downsizing the scale of its operations, which consequently
means reducing the number of its staff. Instead of layoffs companies offer
a package of financial incentives which is attractive enough to make senior
employees retire earlier than they planned, so that it seems as a voluntary
act. But, leaving the house not through the door, but jumping through the
window, implies transitory nature of the whole activity. Besides, windows
should be eventually closed. Thus, the negative implications of this
seemingly positive expression, open window, is that window, i.e. the offer
of leaving the company on your own will and considerably well-off, is
restricted in time and as soon as the window is closed, financial incentives
are no longer available to employees.
Houses have walls whose function is to hold buildings up, but
dividing the space into different rooms they form barriers which bar the
person from perceiving the space inside the house in its entirety. Thus,
when a wall is used as a metaphor it usually suggests difficulties people
experience in different situations. We have singled out two expressions
containing a word wall(s), Chinese walls and glass wall(s), respectively.
Chinese walls refer to imaginary barriers between departments in the
same organisation, set up to avoid insider dealing or conflict of interest.6
The modifying word Chinese, brought into connection with the Great
Wall of China, should indicate the insurmountable obstacles to the flow of
information between two different functions of an organisation, in order
to prevent premature disclosure of sensitive information to the public. The
term is questionable on at least two grounds: firstly, the terms containing a
6
338
Dictionary of Human Resources and Personnel Management (2006: 46).

reference to ethnic groups are mostly evaluatively loaded, and considered

a way of perpetuating certain stereotypical traits (let us recall some other
idiomatic expressions in English containing nationality or ethnicity word
with negative overtones, such as Dutch courage, Dutch uncle, Indian
giver, young Turk, etc.). The expression Chinese walls connotes a barrier
of silence and cooperation conjuring up the images of putting restraints
on open communication, all linked to the nationality adjective used in the
term. Secondly, the metaphor is conceptually faulty the connotations
of the Chinese walls expression are to prevent two-way communication
between departments, meaning that information can flow neither in nor out
of the departments in question. However, the Great Wall of China was built
in order to prevent hostile invaders to get into China, while those from the
other side of the wall were free to move out. In other words, it is one-way
obstacle, therefore rather unsuitable to convey the implied meaning when
used in the HRM context.
To denote that some top management positions can still be reached
by women, the glass walls figurative expression is devised. Walls in this
metaphor indicate belonging to a house or space made up of top managerial
walls. Women are therefore allowed to move horizontally across the area
of top management positions, but the term glass indicates the subtle
discrimination relating to that movement. Namely, the advancement of
women to executive ranks is allowed but only in certain industries which
record a large number of woman customers such as consumer products (e.g.
cosmetics) or the media. Thus, women (and some minorities, e.g. African
Americans) via the use of the glass walls metaphor are prevented from
taking free career moves in all industry sectors (e.g. science or technology),
i.e. they can perceive what options lie in front of them through transparent
substance such as glass, but still cannot experience the whole space as they
encounter the obstacles to keep outsiders out of certain positions.
Hurdles and barriers, more or less visible, are best illustrated by
several metaphorical expressions, all containing the word ceiling in them.
They refer to preventing persons primarily on the basis of their gender and
race, but also on certain disability or age factor, from climbing into the upper
echelons of corporations, and are linked with vertical career movements.
Though literally ceiling is not the same as roof, metaphorically it is also
339
Tatjana urovi
used to indicate the upper limit on something that cannot be surpassed.

The blanket term is glass ceiling to indicate that the barriers standing in
the way to top executive ranks are imperceptible until women hit them,
hence the expression glass in the glass ceiling metaphor. However, the
increasing number of women at the top managerial positions suggest that
still present gender inequalities are not so well depicted by the glass ceiling
metaphorical expression. The assumption arising from this metaphor is
that women freely flow through management ranks till the time they reach
the chief executive levels when they hit the glass ceiling. But the data
show7 that the challenges that women face in having successful careers
are not just at the top, but they are all the way through the career, which
makes this metaphor rather misleading. In other words, the underlying
assumption is that women face obstacles only when they try to reach the
top, which minimises the whole problem. In fact, still a small number of
woman executives can be accounted for a progressive drop out that can
occur for a variety of reasons. Another aspect hidden in this metaphor is the
thickness of glass, i.e. how well women can see through transparent glass
barrier and plan ahead. It seems as if they face only one-strand obstacle,
that of becoming the head of a company, while actually more subtle forms
of discrimination can be noted, like making a choice between their family
and business lives. Brass ceiling to label the difficulties women have
while trying to reach the top military positions, or bamboo ceiling, concrete
ceiling, and ivory ceiling when these limitations reflect not only gender
but racial discrimination as well, against East Asian descendants, nonwhite women, and black and other minorities, respectively are additional
examples of more specific form of dividing.
Though the implications of some previously elaborated and
seemingly positive examples of the building and construction metaphor
are rather negative, the ceiling figurative expressions are inherently
negative. However, they can trigger a positive response, such as an attempt
at their removal. Charteris-Black says that the destruction of a barrier
is also a worthwhile activity (2004: 98), so the motivation behind this
metaphor is aimed at helping shatter the glass ceiling and break through
glass walls. One way of achieving this is to make men more involved in
7
340
See e.g. Fortune 500, 7 Oct, 2010.

those activities traditionally assigned to women, such as taking care of

children, as well as making alterations to pay scales.
Inability to progress, i.e. to move at all as regards job advancement
is represented by two expressions, sticky floor and glass floor, respectively.
Floor is the opposite extreme to ceiling, figuratively signifying the lowest
point of vertical orientation on a career scale and it also represents a form
of vertical segregation. Strangely enough, while the sticky floor metaphor
refers again to women who are unable to escape low-paid jobs and low
mobility jobs, practically meaning no career movement beyond the
initial entry job, it is the men who slide on glass floor moving through
rather blue-collar, temporary jobs with almost no prospects of moving
further. Although the floor metaphors are in a stark contrast to the ceiling
metaphors as regards the work place advancement, i.e. a career scale
(conceptually linked with the orientational metaphors, up and down), both
represent rather a continuum of barriers. The mobility barriers in lowpaying jobs within well-defined organizational hierarchies are clearly part
of an exclusionary process that begins on the sticky floor and culminates
at the glass ceiling. (Harlan & White Berheide 1994: 2). Although the
sticky/glass floor expressions tend to emphasise the aspect of personal
development as a prerequisite of moving forward, while the glass ceiling
hinges on organisational impediments imposed, both call for active
participation on behalf of both employees and management so as to break
through all the barriers installed.
2. Figurative phrasal verbs in the
Human Resource Management vocabulary
In addition to previously mentioned figurative expressions which
comprise either noun plus noun combinations or adjective plus noun
combinations and belong to the building and construction domain, the
HRM vocabulary is characterised by a number of phrasal verbs that exhibit
metaphorical meaning, stemming either from the verb or the particle which
makes up the combination. Although there are a few grammatical issues to
keep in mind about phrasal verbs, the most effective way to learn and teach
them is as lexis, and the cognitive approach to phrasal verbs, i.e. taking them
341
Tatjana urovi
as a system of organised meanings, has important pedagogical implications

as regards the memorisation of these verb-particle combinations.
Traditionally, phrasal verbs are grouped around the particular verb
(e.g. bring down, bring out, bring up, etc.). However, if we reversely
classify them according to the particle (e.g. get out, stay out, lock out,
etc.), the meaning of the particle can shed more light on the meaning of
the whole phrasal verb. The selected particles in, out, up, down, off
and on have original spatial meanings but also extend towards nonspatial and metaphorical senses. In other words, metaphor which creates
the meaning of a given phrasal verb brings together the two seemingly
disparate domains spatial orientations and abstract concepts. Two kinds
of metaphors, ontological metaphors when an abstract concept such as
an emotion, idea, or event is perceived as something concrete such as an
object, a person, or a container (in particular the schematic meaning of in
and out, i.e. something is inside the container or outside the container), and
orientational metaphors, which are closely related to peoples physical
and cultural experience of spatial relations, can be used to reveal the
underlying meaning of phrasal verbs.
In the world of Human Resource Management the focal points
are companies and the activities related to them. The conceptualisation
of the company is the one typical of the container image schema, in
both a physical and an abstract sense. In a physical sense a company is a
container via the metaphor a building is a container. Mentally, it is also
perceived as a container-like structure the company has an interior (e.g.
there are people in the company), it also has a boundary, i.e. something that
separates its interior from its exterior, and the company has an exterior, i.e.
somebody may get out of a company or leave the inside of a company.
However, the primary spatial senses of in and out evolve into non-spatial,
figurative senses in some phrasal verbs related to HRM. Thus, e.g. a
job may also be perceived as a container. Being an activity people are
involved in and in which people spend a lot of time, the job may be thought
of having physical boundaries, i.e. inside space (see Rudzka Ostyn 2003:
19). Similarly, some physical and psychological states are also viewed as
containers. For example, the metaphorical meaning of the verb burn out
is out of the state of being healthy, functional, and with energy. Let us
342

illustrate the selected in and out phrasal verbs, providing the conceptual
metaphors on which they are based and their meaning.
Table 1. Phrasal verbs the particle in
Conceptual metaphor
Phrasal verbs
call in
send in
bring in
Meaning
enter a company
building; join
a group or
organisation
job is a container
fill in
fill in for
put somebody
into a space, a
container for a
short time
empty/blank space is a
fill in
to write the
required
information in
the blank spaces
on a form
the activity
of registering
when arriving
on the job;
taking part in an
arrangement
company building is a
container
container
activity is a container
clock in
phase in
contract in
Examples
1) The company called
in a team of experts
to help it sort out its
problems.
2) The DTI may send
in inspectors who will,
if necessary, stop the
company trading.
3) If the company needs
to improve its computer
systems, it should
bring in some outside
IT experts.
1) If a miss a meeting,
Alison always fills me
in.
2) He did a great job
when he filled in for
his boss.
Please fill in the
application form
correctly.
1) If workers do not
clock in on arrival at
the factory, they may be
sent a written warning.
2) The company is
phasing in a new bonus
system.
3) The company
pension scheme was
started last June,
and since then 1500
employees have
contracted in.
343
Tatjana urovi
Table 2. Phrasal verbs the particle out

Conceptual
metaphor
company building is
a container
the state (of
possession) is a
container
the mental
physical state is a
container
344
Phrasal
verbs
weed out
filter out
drum out
boot out
lock out
Meaning
Examples
leaving a group or
organisation
1) Of course we get a
few people who cant
do the job, but we try to
weed them out in the
early stages.
2) At the first meeting
we filter out all
unsuitable candidates.
3) She risks being
drummed out of the
company.
4) He was booted out
of the company for
money laundering.
5) The company
responded to the strike
by locking out over
5,000 workers.
1) Our business is
hiring out IT people to
companies.
2) These days we put
out a lot of work to
freelancers.
3) We contract out
most of our IT work.
4) Why dont we farm
these jobs out to an
agency?
1) After six months of
twelve-hour workdays,
most people just burn
out and quit.
2) A man will rust
out soonern hell wear
out is one of his oftrepeated maxims.
hire out
put out
contract out
farm out
outside, not inside;

not involving people
from inside an
organisation; out as
accessible, available
burn out
rust out
mentally or
physically exhausted;
without energy;
inaccessible, nonfunctional

activity is a
container
empty/blank
is a container
space
clock out
phase out
contract out
pull out
opt out
the activity of
registering the time of
departure at a factory;
not taking part in an
arrangement
fill out
to write the required

information in the
blank spaces on a form
1) Im clocking out
early today.
2) Tax relief on
company cars will be
phased out over a
couple of years.
3) If your company
uses the state pension
scheme and you want to
contract out, then you
can also have a personal
pension.
4) Our Australian
partners pulled out of
the contract.
5) The firm opted out
of the company car
scheme last year.
To get customs clearance
you must fill out three
forms.
Phrasal verbs containing the particles up and down hinge on the

more is up / less is down metaphors, which belong to the most primary
metaphors since they are grounded in our experience. For example, the
more is up metaphor is linked with the common experience of pouring more
fluid into a container and seeing the level go up, or adding more things to a
pile and seeing the pile get higher. These are our very pervasive, every day
experiences. They are also experiences with a structure or correspondence
between the conceptual domain of quantity and the conceptual domain
of verticality: more corresponds in such experiences to up and less
corresponds to down. However, as the examples in the tables below show,
phrasal verbs with up and down particles used in the HRM vocabulary,
may metaphorically extend to, e.g. power and control, (i.e. a loss of power
and control), when powerful, influential managers are viewed as being at
the top of a company (the phrasal verb head up, being a case in point), or
at its bottom (e.g. step down).
345
Tatjana urovi
Table 3- Phrasal verbs the particle up

Conceptual
metaphor
Phrasal verbs
Meaning
Examples
more is up
scale up
step up
gear up
an increase in number
or intensity is up
1) We are scaling
up our workforce.
2) The company
has stepped up
production of the
latest models.
3) The company is
gearing itself up
for expansion into
the African market.
complete is up
fill up
to completely finish
writing on a form
He filled up the
form and sent it to
the bank.
head up
give
someone
more important job
or position in an
organisation
He
has
been
appointed to head
up our European
organisation.
having
control
or
power is up
Table 4. Phrasal verbs the particle down

Conceptual
metaphor
less is down
losing
control
power is down
or
Phrasal verbs
Meaning
Examples
scale down
a decrease in number
or intensity is down
a
difference
in
someones
sense
of importance and
respectability
We are scaling down

our workforce.
The
director
is
stepping down in
favour of a younger
candidate.
step down
Similarly, the particles off literally meaning a loss of spatial contact,

and its counterpart on with its original meaning the presence of contact,
may form several phrasal verbs, all concerning the relationship between
the management and workers. The tables below show how the figurative
meanings develop from the original, spatial ones.
346

Table 5. Phrasal verbs the particle off

Conceptual
metaphor
Phrasal verbs
Meaning
Examples
/ condition is off
break off
call off
knock off
pay off
walk off
moving
away
from the former
condition; finishing
or completing is off
separation
lay off
removing or being
separated from a
given group is off
1) Management broke
off negotiations with
the union.
2) The union has called
off the strike.
3) We knocked off at
3p.m. on Friday.
4) When the company
was taken over the
factory was closed and
all the workers were
paid off.
5) The builders walked
off the job because they
said the site was too
dangerous.
The group plans to
lay off 10% of its
workforce.
slacken off
stand off
a gradual decrease in
intensity / number is
off
separation
from
the former state
due
to motion away
from the former
state
condition
is off
leaving
g r a d u a l
decrease is off
1) Trade has slackened

off.
2) There isnt enough
work, so we have to
stand some of you off
for the day.
Table 6. Phrasal verbs the particle on

Conceptual
metaphor
contact is on
Phrasal verbs
Meaning
Examples
take somebody/
something on
getting closer or
be in touch with
somebody
or
something is on
1) The economy is
improving and many
firms are taking on
new staff.
2) People who are selfemployed often take
on too much work.
347
Tatjana urovi
Pedagogical implications
Both ways of figurativeness of Human Resource Management
(HRM) vocabulary presented here figurative expressions belonging to the
building and construction domain, on the one hand, and figurative phrasal
verbs used to talk about Human Resources, on the other have important
pedagogical implications. As noted earlier, the primary aim of the paper is
to explore the metaphoricity of selected word class combinations in the field
of HRM, i.e. to determine how they are motivated. In addition to enriching
students vocabulary with selected figurative lexical expressions, we also
lay particular stress on effectively incorporating figurative language into
language teaching and learning. We believe if students are made aware
of the underlying interpretations of metaphorically-loaded economic and
business terms, they will be able to grasp the concepts behind language
which in turn should lead to better assimilation of figurative language in the
area of HRM. This particularly pertains to phrasal verbs where we tried to
show that a cognitive approach to Business English phrasal verbs may lead
to better clarification and understanding of the conceptual link between
the spatial sense and its metaphorical extensions, all stemming from
the cognitive linguistic attempt to provide the conceptual motivation of
linguistic structures. This way, all the possible senses of a preposition, and
particularly of a phrasal verb, appear to be related and therefore motivated,
instead of constituting a bunch of arbitrary, unconnected senses. (Porto
Requejo & Pena Daz 2008: 125). This insight benefits language learners
a lot helping them to remove a heavy load on their memory. Moreover,
giving a conceptual home (Holme 2004: 32) to something that was
previously thought of as difficult, unknown and unsystematic, is gratifying
to teachers and students alike and provides for meaningful foreign language
teaching and learning.
References:
Boers, F. (2000). Enhancing metaphoric awareness in specialised reading.
English for Specific Purposes 19: 137-147.
348

Charteris-Black, J. (2000). Metaphor and Vocabulary Teaching in ESP

Economics. English for Specific Purposes 19: 149-165.
Charteris-Black, J. (2004). Corpus Approaches to Critical Metaphor
Analysis. Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan.
Croft, W. and D. A. Cruse (2004). Cognitive Linguistics. Cambridge:
Deignan, A. (1997). Collins Cobuild English Guides 7: Metaphor. London:
Harper Collins Publishers.
Dictionary of Human Resources and Personnel Management (2006).
London: A & C Black.
Harlan, S. L. and C. White Berheide (1994). Barriers to Work Placement
Advancement Experienced by Women in Low-Paying Occupations.
Federal Publications. Paper 122. Available at: http://digitalcommons.
ilr.cornell.edu/key_workplace/122
Heery, E. and M. Noon (2001). A Dictionary of Human Resource
Management. Oxford: Oxford University Press.
Holme, R. (2004). Mind, Metaphor and Language Teaching. New York:
Palgrave Macmillan.
Kvecses, Z. (2002). Metaphor. A Practical Introduction. Oxford: Oxford
University Press.
Lakoff, G. and M. Johnson (1980). Metaphors we live by. Chicago: The
University of Chicago Press.
Longman Business English Dictionary (2007). Harlow: Pearson Education
Limited.
Macmillan Phrasal Verbs Plus (2005). Oxford: Macmillan.
Morgan, G. (1997). Images of Organization. Thousand Oaks, CA: Sage.
Oxford Business English Dictionary (2005). Oxford: Oxford University
Press.
Really Learn 100 Phrasal Verbs For Business (2005). Oxford: Oxford
University Press.
Requejo, D. P. and C. P. Diaz (2008). A Cognitive Approach to Some
Phrasal Verbs in English for Specific Purposes. Iberica 16: 109-128.
Rudzka-Ostyn, B. (2003). Word Power: Phrasal Verbs and Compounds - A
Cognitive Approach. Berlin: Mouton de Gruyter.
Short, D. C. (2000). Analysing metaphor use in HRD. Human Resource
Development International 3(3): 323-341.
349
Tatjana urovi
Short, D. C. (2001). Shining a torch on metaphor in HRD. Advances in

Developing Human Resources 3(3): 297-308.
Taylor, J. R. (2002). Cognitive Grammar. Oxford: Oxford University
Press.
Turnbull, P. and V. Wass (1998). Marksist Management: Sophisticated
Human Relations in a High Street Retail Store. Industrial Relations
Journal 29 (2): 98-111.
White, M. (2003). Metaphor and economics: the case of growth. English
for Specific Purposes 22: 131-151.
Tatjana urovi
Figurativeness in the Language

of Human Resource Management
Summary
Pod okriljem teorije pojmovne metafore u radu analiziramo dva oblika figurativnosti
jezika iz oblasti upravljanja ljudskim resursima metaforike izraze koji pripadaju
pojmovnom domenu GRAENJA/GRADNJE s jedne strane, i figurativne frazne glagole
koji se koriste u vokabularu o ljudskim resursima, s druge strane. Osnovni cilj nam je da
ispitamo metaforinost odabranih kombinacija, tj. da ustanovimo motivisanost njihovih
znaenja. Uz to, u radu ukazujemo na pedagoku primenu kognitivno-lingvistikog
pristupa, tj. na potrebu za efikasnim ukljuivanjem figurativnog jezika, ovde u oblasti
upravljanja ljudskim resursima, u nastavu engleskog jezika struke i nauke naglaavanjem
veze izmeu jezika i miljenja, to bi vodilo ka jednom strukturisanom i sistematskom
obrascu usvajanja metaforikog jezika.
Kljune rei: kognitivna lingvistika, upravljanje ljudskim resursima, metafora
GRAENJA, frazni glagoli

350
TRANSLATING METAPHORICAL ECONOMIC TERMS FROM ENGLISH

INTO SERBIAN SOME STRATEGIES AND CHALLENGES
Nadeda Silaki
University of Belgrade
TRANSLATING METAPHORICAL ECONOMIC TERMS FROM

ENGLISH INTO SERBIAN SOME STRATEGIES
AND CHALLENGES1
Summary
Metaphor serves as a highly potent source of economics terminology. Using the
main tenets of Conceptual Metaphor Theory (Lakoff & Johnson 1980; Schaffner 2004;
Deignan 1999), in this paper we focus on the cognitive approach to the translation of
English metaphorical terms in economics science into Serbian. Using the examples of the
terms taken from two Serbian dictionaries of economic science and comparing them to the
original English terms, we describe and explain various translation solutions, especially
dealing with those metaphorical terms in English whose translation into Serbian renders
a non-metaphorical expression. We offer possible explanation for a rather unfavourable
attitude toward the use of metaphors in Serbian economic terminology.
Key words: Conceptual Metaphor Theory, economics, terminology, translation,
English, Serbian.
1. INTRODUCTION
Within the theoretical wing of Conceptual Metaphor Theory, this
paper deals with the identification and the analysis of procedures for
metaphor translation adopted by the authors of two economic dictionaries
in Serbian.2 Our aim is to identify the translation strategies Serbian term
creators use when translating metaphorical terms from English. The
starting hypothesis of the analysis is that term creators reluctantly preserve
1
2
The paper is the result of research conducted within project no. 178002 Languages
and cultures across space and time funded by the Ministry of Science and
Technological Development of the Republic of Serbia.
The data used for the analysis will be described in more detail somewhat later in
the text.
351
Nadeda Silaki
metaphor in translating metaphorical terms from English into Serbian, still

considering it undeserving of scientific terminology and too flowery to be
used in conveying the meaning of economic terms to the audience.
In line with the recent findings of Cognitive Linguistics, or more
precisely Conceptual Metaphor Theory as initiated by Lakoff and Johnson
(1980), in this paper metaphor is defined as an essential conceptual tool
which consists in a structural mapping from a more structured and tangible,
more concrete or physical source domain on to a more abstract and less
structured target domain. A convenient shortcut for a set of mappings that
exists between elements of one conceptual domain and elements of another
conceptual domain is target domain is source domain (e.g. the economy is
a living organism3), which is the basic formula for presenting conceptual
metaphors in Cognitive Linguistics. Unlike conceptual metaphors, [t]he
metaphorical expressions that characterize a is b formulas are regarded
as the linguistic realizations or manifestations of underlying conceptual
metaphors. (Kvecses 2002: 29). Thus, for example, in the economy is
a living organism metaphor, the economy is understood and talked about
in terms of an organism, it can grow, decay, be healthy, sick, etc. This
conceptual metaphor is linguistically realised by numerous metaphorical
expressions, which are the result of the conceptual mappings between the
source and the target domain (see Table 1).
Source: an organism
(a) a growing organism
(b) a changing organism
(c) a decaying organism
(d) a healthy organism
(e) a sick organism
Target: economy(a)
economy is going up
economy is changing
economy is going down
economy is in a good state
economy is in a bad state
Table 1. Mappings which characterise the economy is a living organism metaphor

Source: Velasco Sacristn (2004: 122)
Some of the metaphorical expressions which belong to the economy

is a living organism conceptual metaphor are the following:
3
352
Following an already established convention, conceptual metaphors in this paper

are written in small capital letters.

the US economy would catch flu, continental Europe might escape

with just a cold
a record budget to revitalise Japans anaemic economy
the growth of the economy
economic nerve centers
the financial sector is the life blood of any economy4
In such a cognitive view, metaphor is not only an ornamental
feature of language but plays a central role in the way we conceptualise
the world. It is now widely recognised that metaphor is an inseparable
component of all discourses, scientific discourse (as well as terminology)
being no exception (see e.g. McCloskey 1986, Henderson 1994, Smith
1995, etc.). Originally, however, the idea that specialized and technical
texts could admit polysemous terms or definitions was rather unwelcome,
whereas accuracy, objectivism and precision used to be regarded as
essential elements of technical and scientific languages in order to attain
informational accuracy. (Siqueira et al. 2009: 158). Metaphor, therefore,
was considered an undesirable element pertaining to figurative language
that, as such, should be replaced by a literal equivalent. (Siqueira et al.
2009: 158). In the next section we deal with metaphors in economic
science.
2. METAPHORS IN ECONOMICS
After extensive research has been done on the matter, it is now widely
thought that metaphor serves as a highly potent source of economics
terminology. For example, Henderson (1994: 358) argues that [i]t is part
of the generative aspect of metaphor to assist in the developing of a routine
vocabulary for handling economic ideas. Probably the oldest and the
most famous metaphor in economics literature was coined as early as in
the 18th century by the British economist and the founder of economics
as a science Adam Smith. It is the invisible hand metaphor which makes
use of the notion of force and the very general metaphor that control is
the exercise of force by the hand (Lakoff 1996: 254), as in expressions
4
See also Table 2 below.

353
Nadeda Silaki
Its in your hands now, I cant handle this project, etc. This metaphor
allows us to conceive of the economic forces of self-interest, competition
and supply and demand in terms of physical forces, which govern the
market in allocating resources in society.
Bearing in mind the fact that metaphor serves the purpose of
explaining abstract concepts in terms of concrete ones, it should come as
no surprise that an abstract discipline such as economics makes extensive
use of metaphors in order to explain often hardly comprehensible economic
concepts. Unlike most other disciplinary discourses, economics has given
rise to a vast literature on metaphor elaborated by economists themselves
(McCloskey, 1986; Henderson, 1994, 2000; Mirowski, 1989) (Alejo
2010: 1138). Thus, for example, McCloskey (1986) identifies the following
metaphors in economics: economies need equilibrium, otherwise they will
collapse; public debt is a burden; currencies may be weak or currencies
may be strong, and business moves in cycles. Henderson also points out
the pervasiveness of metaphor in economic science, arguing that both
living and dead metaphors are part of the normal vocabulary of economics
and are built into the concept-structure of introductory economics texts.
(1982: 147). However, in recent years economics metaphor research has
become a very fruitful area in the field of Cognitive Linguistics, which,
unlike more traditional approaches, treats metaphor as a fundamental
cognitive tool by which we not only talk but, much more essentially, think
as well.
Metaphors in economics range from those which are, according to
Henderson (2000: 172), more theory laden, such as inflation, circular
flow, human capital, invisible hand, equilibrium, etc. to those of a more
popular strand, as the following examples from The Economist show5:
tightening the screws on the economy, trading truce, invading new markets,
financial hypochondria, etc. Henderson (1982: 147) identifies three ways
in which metaphors may be used in economic discourse:
(1) simply as a textual decoration or perhaps as a teaching device, to
illustrate or exemplify but not being allocated any central purpose;
(2) as a central organising principle of all language thus admitting
the idea that there is no metaphor-free basis for studying metaphor whilst
5
354
The examples are taken from Boers (2000).

at the same time accepting that sets of metaphors can be explored and
understood;
(3) as a device for exploring specific economic problems and as a
basis for extending the domain of economic ideas.
Boers (2000: 138) claims that [d]iverse figurative expressions
encountered in economic discourse can often be traced back to a single
source domain and identifies typical source domains in the process of
metaphorisation in economics: mechanisms and machines (e.g. tightening
the screws on the economy), animals (e.g. bear market, bull market), plants
and gardening (flourishing economy, to prune the workforce), health and
fitness (e.g. financial markets are healing, economic virus), fighting and
warfare (economic arm-twisting, price war), ships and sailing (a sense of
drift in our policies, to steer the company in the right direction), sports
(level playing field, rat race).
According to some previous research on metaphors in economics, the
most pervasive conceptual metaphors underlying popular and journalistic
economic and business discourse are summarised by Alejo (2010: 1140)
and are presented in Table 2 below:
355
Nadeda Silaki
Conceptual
metaphor
the
economy
Authors
is
is
machine
the
economy
living organism
business is
war/trade is war
Examples of metaphorical
expressions
Boers
(2000a); Fine-tuning, fine-tuning economic
Resche (2002);
growth,
macroeconomic
tools,
S k o r c z y n s k a economic levers, tighten the screws
and
Deignan on the economy, overheating, market
(2006); Boers and mechanisms, the economy is sputtering,
Demecheleer (1997); exchange rate mechanisms, financial
White (2003)
instrument/accelerator, bottle up, brake,
engine, flow, fuel, machine, pump,
safety valve
Economic growth, healthy economy,
breakdown,
economic
disease,
C h a r t e r i s - B l a c k economic cure, economic depression,
(2000);
Resche infant industry, economic decay, giant,
(2002); Boers and player, parent company, sister company,
Demecheleer (1997); raider, white knight, chances of survival,
Boers (2000b); Lpez economic viability, chronic budget
Maestre
(2000); deficit, economic paralysis, economic
White (2003)
symptoms, economic sclerosis, arthritic
labour markets, financial hypochondria,
acute shortage, anaemic industries,
amputations of departments, economic
recoveries, growth revives, growth
breaks out
Economic arm-twisting, the fight for the
Boers
and market share, combat fraud, take-over
Demecheleer (1997); battle, retaliation against US exports,
Boers (2000a); Lpez invading new markets, conquering
Maestre
(2000); the market, breaking ranks with ones
C h a r t e r i s - B l a c k associates, trade war, trading truce,
and Ennis (2001); price war, market retreats, UK shares hit
Eubanks (1999)
by US slump, trade peace, rally, trigger,
attack, batter, wipe out, retreat, impact,
battle, assault
Table 2 Metaphors in economics
Source: Alejo (2010: 1140)
Alejo (2010: 1139), however, also points out that it still remains to be
ascertained whether the metaphors already identified [in mainly journalistic
texts] are also functional in the academic discipline. Nevertheless, the
356

pervasiveness of metaphors in economic texts has downplayed the long

held view that they are exclusively used as decorative ornaments in science.
3. TRANSLATABILITY OF METAPHORS
Much scholarly attention has been given to the variables which
might have an impact on the translation (and translatability) of metaphors
in general. According to Samaniego Fernndez (2002: 206), these are,
inter alia, cultural references, communicative purpose, functional
relevance, information burden, metaphor typology, co-text and context
restrictions, degree of compatibility of the conceptual and formal structures
of the two languages involved, prevalent synchronic norms, degree of
lexicalization of the metaphor, translators competence, connotations,
degree of anisomorphism between the source and target domains in both
cultures, comprehensibility of the metaphor, cognitive role, etc.. As far
as the translatability of metaphors, i.e. their ability to be transferred from
a source language into a target language is concerned, most authors in the
field of Translation Studies agree that the image in the ST [source text]
cannot always be retained in the TT [target text] (e.g. because the image
that is attached to the metaphor is unknown in the TL [target language], or
the associations triggered by the SL [source language] metaphor get lost
in the TL) (Schffner 2004: 1256). Samaniego Fernndez (2002: 206207) summarises different approaches to the translation of metaphors in
Translation Studies: (1) metaphors are untranslatable; (2) metaphors are
fully translatable; (3) metaphors are translatable but pose a considerable
degree of inequivalence; and (4) conciliatory approach according to which
the range of renderings depends on the text type and ad hoc factors. Most
authors agree that it is novel metaphors which are most difficult to translate,
whereas conventional and lexicalised metaphors are the most translatable
if the systems involved are culturally close (Rabadn lvarez 1991: 137,
quoted in Samaniego Fernndez 2002: 208). Clearly, as has already been
argued, metaphors may become a translation problem, since transferring
them from one language and culture to another may be hampered by
linguistic and cultural differences (Schffner 2004).
357
Nadeda Silaki
Generally speaking, there are three main ways among which

translators may choose to translate metaphors (Dobrzyska 1995: 599):
1. using an exact equivalent of the original metaphor (this procedure
can be represented as M M);
2. using another metaphorical phrase which would express a similar
sense (the procedure that can be represented as M1 M2); and
3. replacing an untranslatable metaphor of the original with its
approximate literal paraphrase (the M P procedure).6
As Dobrzyska (1995: 599) claims, [t] he choice of translational
tactics should depend on the type of text translated and the function it is
supposed to fulfill. In our case the translation of terminology besides
other factors influencing the choice, there are some additional constraints,
the most important ones being terminological brevity and unambiguity,
two of the probably most decisive preconditions for term creation.
4. CORPUS AND METHOD
Our data for the analysis have been compiled from two dictionaries
of economic science published in Serbian: Ekonomski renik, published
by the Faculty of Economics, University of Belgrade, containing around
7,000 entries, and Mekmilanov renik Moderna ekonomija, with around
3,000 entries. The analysis of the two dictionaries was carried out through
manual inspection of their entries as well as the definitions of the entries.
The aim was to search for metaphorical occurrences of entries in order to
6
358
Peter Newmark (1988, quoted in Dobrzyska 1995: 599) offers a much more
comprehensive list of procedures for translating metaphors, which includes seven
cases: (1) reproducing the same metaphorical image in another language; (2)
replacing the original metaphorical image with some other standard image in
another language; (3) translating metaphor by simile; (4) translating metaphor (or
simile) by simile plus sense (i.e. a literal paraphrase, a gloss); (5) converting
metaphor to sense only; (6) using deletion (if the metaphor is redundant or otiose);
and (7) translating metaphor by the same metaphor with the sense added (with
gloss).

find out how the original English terms were translated into Serbian, i.e.
to establish the procedures that the authors of the two dictionaries follow
as regards metaphor translation and term creation. Due to the vagueness
and the open-ended character of metaphors, subjectivity in determining
what is really metaphorical, as well as a lack of established parameters
which could apply to the identification of metaphors (conceptual as well
as linguistic), the method for metaphor identification (MIP Metaphor
Identification Procedure, Pragglejaz Group 2007) was used to check the
metaphoricity of the dictionary entries as well as to establish their basic
and contextual meaning, where contextual meaning (having in mind that
we analysed dictionary entries terms) was established according to the
definition of each entry. MIP is an explicit, reliable, and flexible method
for identifying metaphorically used words in spoken and written language.
(Pragglejaz Group 2007: 2). Therefore, it eliminates any subjective criteria
and enables a clearer and more objective identification of the metaphorical
instantiations in the dictionaries.
For the purposes of this paper, we have divided all metaphorical
terms contained in the two Serbian dictionaries into two major groups,
old and novel metaphors. The first group refers to those metaphorical
terms in economic science which have become fully lexicalised and
therefore have lost their connection with the literal meaning. As Smith
(1995: 45) points out, [a] number of what were originally metaphors have
become conventionalised in the language of economics, and can now better
be considered as technical terms than living metaphors. These terms
are now so familiar in the jargon of the subject that their metaphorical
etymology is not immediately obvious. (Smith 1995: 45).7 What we call
novel metaphors in this paper, however, refers to those economic terms
which have emerged with the latest developments in certain fields of rather
widely defined economic science, such as management, accounting and
marketing. These new terms are most frequently translated from English,
where they tend to be highly metaphorical. Such novel metaphors may be
divided into three major groups (Samaniego Fernndez 2002: 209-210):
(1) pure novel metaphors creating the similarity; (2) novel metaphors
7
It should be noted, however, that the boundary between what is a fossilized or

dead metaphor, and what is living, is far from clear-cut. (Smith 1995: 45).
359
Nadeda Silaki
based on a pre-existent similarity but showing a new mapping or being a

new combination of cognitive domains and, (3) novel metaphors that are
a simultaneous exploitation of the literal and the metaphorical meanings.
These novel metaphors are the main focus of our analysis.
5. TRANSLATION STRATEGIES
After a careful analysis of the terms contained in the two dictionaries
has been performed, it appears that metaphor translators use several
strategies which will be further elaborated in the sections which follow.
5.1. STRATEGY 1 (M
M)
In the first strategy for metaphor translation, metaphorical term

in English has been translated by the corresponding metaphorical term
in Serbian, with the same source domain being preserved in the target
language. Let us illustrate this strategy by several terms from the two
dictionaries:
black market crno trite8 (the black for illegal metonymy)9
credit ceiling kreditni plafon (the verticality image schema)10
creeping inflation puzajua inflacija (the behaviour of inflation
is the behaviour of a person)
fair wages pravine zarade (money is a person)
floating capital fluktuirajui kapital (money is a liquid)
galloping inflation galopirajua inflacija (inflation is a horse)
leakages curenja (money is liquid)
malleable capital savitljivi kapital (money is a solid)
merit good dobra roba (articles are people)
raider firm firma napada (organisations are people)
8 Henceforth, English terms will be italicised whereas Serbian terms will be bolded.
9 Although certain metaphorical terms rest on conceptual metonymy, due to space
constraints, in this paper we will not deal with this important conceptual tool.
10
Image schemas make it possible for us to use the structure of sensory and motor
operations to understand abstract concepts and draw inferences about them
(Johnson 2005: 24).
360

soft loan meki kredit (money is a solid)

spillover effect efekat prelivanja (market is a container)
victim company kompanija rtva (companies are people)
window dressing
friziranje finansijskih izvetaja
(fraudulent accounting practice is beautifying)
It seems that there is a conceptual, cultural, as well as linguistic

overlap between English and Serbian in this case, and the conceptual
mappings used here are shared between the two languages. It has already
been established that the more universal the experience, the more likely the
transfer of the metaphorical meaning from one language to another. In the
selected examples it is obvious that the translation of metaphorical terms
from English into Serbian renders the same conceptual metaphor, in this
case instantiated by the same metaphorical expression (term) belonging to
that metaphor.
5.2. STRATEGY 2a (M
M, different source domain)
In the second translation strategy, the translation of English

metaphorical term into Serbian renders a metaphor, but a different source
domain is used. Let us illustrate this strategy by the following examples:
flight from cash bekstvo od gotovine
internal drain unutranje usisavanje
labour turnover fluktuacija radne snage
In this case, there is a difference in the metaphoric conceptualisation
of the same economic or financial concept between English and Serbian.
5.3. STRATEGY 2b (M M, different source domain +
additional information)
The strategy of translating a metaphor with a metaphor may also
be applied to those terms whose metaphorical translation into Serbian
would render a vague meaning. In such cases, therefore, the Serbian term,
361
Nadeda Silaki
although essentially metaphorical, tends to be rather long, due to the need

for supplying additional information for the sake of clarity and accuracy,
but at the expense of brevity and conciseness.
fiscal drag
fiskalno optereenje uslovljeno inflacijom
This strategy, therefore, is not suitable for the translation of terms,

since it violates some of the most important attributes of terms within a
scientific field.
5.4. STRATEGY 2c (M M, same source domain,
different metaphorical expression)
The next option which is also possible in the metaphor-to-metaphor
translation is the case when the source domain is the same, which means that
English and Serbian, being cognitively related, share the same conceptual
background, but the metaphorical expression linguistically realising this
same conceptual metaphor used is different, as in the following examples:

ceiling price najvia cena (verticality image schema)

floor price najnia cena (verticality image schema)
infant industry mlada industrija (the economy is a person)
venture capital
smeli kapital (risk investment is being
adventurous)
As Schffner (2004: 1264-65) points out, a large amount of human

experience is universal, or at least shared by several cultures; thus it is
not the conceptual metaphor that is culture-dependent, but its linguistic
realization, a claim which is corroborated by this translation strategy.
5.5. STRATEGY 3 (M
M, culturally determined)
In the third strategy, metaphorical term in English is translated by

using a metaphor in Serbian. However, Serbian metaphors inevitably have
to be culturally determined, since the source cultural component contained
362

in the English term would render a non-comprehensible metaphor in

Serbian. Let us illustrate this strategy with several examples from our
corpus data:

backdoor financing finansiranje na mala vrata

free rider slepi putnik
moonlighting tezgarenje
shadow economy siva ekonomija
tight money skup novac
5.6. STRATEGY 4 (M
Anglicism)
In the fourth strategy, a large number of terms in both dictionaries

have been translated, or rather, coined, by using a bizarre strategy. Namely,
English metaphorical term is not translated at all, but takes an obvious,
mixed, transshaped or hidden Anglicism11 as its translation equivalent.
This strategy is illustrated by the examples below:

boom bum
cobweb theorem kobveb teorema
goodwill gudvil
hedging heding
job cluster klaster poslova
junk bond dank bond
monetary policy lag leg monetarne politike
target zone targetna zona
The use of this strategy points out the fact that metaphors compete
fiercely with anglicised terms in Serbian economic terminology, since, in
comparison with metaphors, Anglicisms seem to be considered by term
creators to be more scientific and more deserving of being used as terms.
Paradoxically, English metaphorical term is kept as it is, or slightly changes
its orthographic form, while at the same time any attempts at translating
11
Pri (2005:120-123) offers several classifications of anglicisms in Serbian, one of

them being according to their form (obvious, hidden and raw).
363
Nadeda Silaki
that metaphorical term into Serbian by finding a suitable metaphorical

or literal equivalent, is regarded as unnecessary. The creators of Serbian
economic terminology obviously prefer Anglicisms, and what is even more
important, believe that they are more easily communicated to the audience,
losing sight of the fact that anglicised terms are mainly incomprehensible
to non-speakers of English, which poses unsurmountable difficulties for
them and leaves them out of the communication.
5.7. STRATEGY 5a (M
L)
Finally, the fifth and the last translation strategy found in the two
dictionaries is by far the most frequently used the translation of the
English metaphorical term renders a non-metaphorical term in Serbian,
i.e. its literal equivalent.
Some Serbian terms created in this way, for example, rest on the
liquid source domain, already established to conceptually function in
Serbian as well as in English. However, some terms in Serbian dictionaries
based in English on the liquid source domain delete metaphor completely,
resulting from a safe approach which ensures the appropriate perception of
the message conveyed by the English metaphorical term. Let us illustrate
some metaphorical terms from the source domain liquid in English, whose
translation renders a non-metaphorical term in Serbian:

backwash effect (source domain liquid) povratni efekat

sinking fund (source domain liquid) otplatni fond
sunk costs (source domain liquid) nepovratni trokovi
wage drift (source domain liquid) odstupanje nadnica
However, a large number of metaphorical terms deriving from

several other source domains are also translated using the same strategy
avoiding metaphor and replacing it by a literal equivalent:
buffer stocks rezerve robe
fine tuning fino podeavanje
forced riders prinueni kupci
364

fringe benefits dodatna primanja

idle balances tezaurisana sredstva
maturity dospee
pegged exchange rate fiksni devizni kurs
slump kriza
wear and tear amortizacija
wildcat strike nenajavljeni trajk
windfall gain neoekivani dobitak
windfall loss neoekivani gubitak
winding up zatvaranje
This strategy may be justified in the case of culture-specific

metaphors, for which most of the target audience is likely to lack the
necessary background information.
5.8. STRATEGY 5b (M
L, paraphrase)
Somewhat different is the strategy in which English metaphorical term

is replaced by a rather long and cumbersome literal paraphrase in Serbian,
leading to more complex or explanatory renderings, thus violating the main
characteristic of a term, its brevity. Deleting metaphoricity guarantees
the necessary precision, one of the most important preconditions for the
existence of scientific terms, especially those which are highly specialised
or belong (or refer) to the cultural setting defined by the English language,
thus being impossible to translate as such. This conversion to sense
requires the componential analysis of the sense, so that the translator could
be certain of preserving the relevant semantic features that are common
both to the source and the target, i.e. of accurately establishing the ground.
(Dobrot and Maftei 2002: 319).
This strategy of metaphor translation may also be useful when English
metaphor would be incomprehensible for the speakers of Serbian, due to
the cultural specificity of metaphoric imagery. Otherwise, it often results
in rather long and abstruse expressions, sometimes incomprehensible to
the users of the two dictionaries. Here are some examples:
365
Nadeda Silaki
featherbedding
zapoljavanje veeg broja radnika od
potrebnog
bears pekulanti koji oekuju pad cena (medvedi)
bulls pekulanti koji oekuju rast cena (bikovi)
blue chip shares akcije prvoklasne kompanije
It is also worthwhile noting another interesting procedure that
economic term creators employ when translating metaphorical terms from
English into Serbian. Namely, even if their translation of a metaphorical
English term renders a metaphor in Serbian, they extensively use inverted
commas in order to downplay a Serbian metaphor so that it does not appear
too bizarre, pompous or flowery. Let us illustrate this procedure by several
examples from our corpus of data:
leakages curenja
malleable capital savitljivi kapital
backdoor financing finansiranje na mala vrata
It seems that the creators of economic terms deliberately overlook
the fact that metaphors constitute an irreplaceable part of the linguistic
machinery of a scientific theory (Boyd 1993: 486), forming a unique
part of scientific reasoning and conceptualization (Knudsen 2003: 1249),
whereas pedagogical metaphors, those which are used in the building-up
of economic classifications, chains of reasoning or for the construction of
particular models (Henderson 1982: 148) play a role in the teaching and
explication of theories. (Boyd 1993: 485).
6. CONCLUSION
In this paper an attempt has been made to compare English and
Serbian metaphorical terms in economic science and to establish the main
translation strategies term creators use when they translate metaphors
from English into Serbian. Although no detailed quantitative or statistical
analysis has been performed on the data from the two dictionaries, our
366

tentative results (which, of course, need to be corroborated by more precise

numerical analysis) point out that rendering an English metaphorical term as
a non-metaphorical term in Serbian (M L) seems to be the most popular
translation strategy in Serbian economic terminology. Economics terminology
in Serbian seems to avoid using metaphorical terms for two main reasons:
(1) because of the lack of the necessary cultural overlap between English and
Serbian, or (2) because the formality of terminology popularly associated
with a scientific discipline such as economics is thought by term creators
and translators to be violated by the use of metaphors. Metaphors in Serbian
economic terminology are still marginalised, regarded as not scientific
enough, as too vivid and flowery so as to serve as scientific terms. Clearly,
metaphor has not yet found its place in Serbian economic terminology, as
evidenced by our analysis where the resort to literal translations still seems to
be the most frequently used term-creating strategy in economic terminology.
Subject specialists, who are the main new term creators in Serbian economic
science, should become aware of the importance of metaphors as cognitive
devices in the field of economics, a science which abounds in abstract terms,
therefore a science in which metaphors, or terminological metaphors, are
indispensable to abstract thought.
References:
Aimovi, Slobodan et al. (2006). Ekonomski renik. Beograd: Univerzitet
u Beogradu, Ekonomski fakultet.
Alejo, R. (2010). Where does the money go? An analysis of the container
metaphor in economics: The market and the economy. Journal of
Pragmatics 42(4): 1137-1150.
Boers, F. (2000). Enhancing metaphorical awareness in specialised reading.
English for Specific Purposes 19: 137-147.
Boyd, R. (1993). Metaphor and theory change: what is metaphor a
metaphor for? In: Metaphor and Thought (A. Ortony, ed.), (second
ed.). Cambridge: Cambridge University Press, 481533.
Dobrot, I. C. and C. Maftei (2002). The Metaphoric Dimension Of
Economic Texts: The Translation of Economic Metaphors. Annales
Universitatis Apulensis, Series Philologica 3: 313-321.
367
Nadeda Silaki
Henderson (1982). Metaphor in Economics. Economics, Winter 1982:

147-153.
Henderson, W. (1994). Metaphor and economics. In: New Directions in
Economic Methodology (R. Backhouse, ed.). London and New
York: Routledge, 343367.
Henderson, W. (2000). Metaphor, economics and ESP: some comments.
English for Specific Purposes 19: 167173.
Kvecses, Z. (2002). Metaphor. A Practical Introduction. Oxford: Oxford
University Press.
Lakoff, G. (1996). Moral politics: how liberals and conservatives think.
Chicago: University of Chicago Press.
McCloskey, D. (1986). The Rhetoric of Economics. Brighton: HarvesterWheatsheaf.
OConnor, K. T. (1998). Money and finance as solid, liquid, and gas in
Spanish. Metaphor and Symbol 13(2): 141-157.
Partington, A. (1998). Patterns and Meanings: Using Corpora for English
Language Research and Teaching. Amsterdam: John Benjamins.
Pirs, D. (2005). Mekmilanov renik Moderna ekonomija. Beograd: Dereta.
Pragglejaz Group (2007). MIP: A method for identifying metaphorically
used words in discourse. Metaphor and Symbol 22: 1-39.
Pri, T. (2005). Engleski u srpskom. Novi Sad: Zmaj.
Samaniego Fernndez, E. (2002). Translators English-Spanish
metaphorical competence: impact on the target system. Estudios de
lingstica inglesa aplicada (ELIA) 3: 203-218.
Schffner, C. (2004). Metaphor and translation: some implications of a
cognitive approach. Journal of Pragmatics 36: 1253-1269.
Siqueira, M, A. F. Souto de Oliveira, D. D. Hubert, G. Fa de Almeida and L.
Moreira Brangel (2009). Metaphor identification in a terminological
dictionary. Ibrica 17: 157-174.
Smith, G. (1995). How high can a dead cat bounce?: Metaphor and the
Hong Kong Stock Market. Hong Kong Papers in Linguistics and
Language Teaching18: 43-57.
Velasco Sacristn, M. (2004). Metaphor and ESP: metaphor as a useful
device for teaching L2 Business English learners. Ibrica 10: 115131.
368

Walters-York, L. M. (1996). Metaphor in accounting discourse. Accounting,

Auditing & Accountability Journal 9(5): 45-70.
Nadeda Silaki
Prevoenje metaforikih ekonomskih

termina sa engleskog na srpski
strategije i izazovi
Saetak
U ovom radu bavili smo se strategijama i problemima pri prevoenju engleskih
metaforikih termina u ekonomskoj nauci na srpski jezik. Poetna hipoteza istraivanja
glasila je da tvorci termina nerado koriste metaforu pri prevoenju metaforikih termina
sa engleskog na srpski. Analiza je sprovedena na terminima iz dva reprezentativna
renika ekonomske nauke na srpskom jeziku (ukupno oko 10000 termina). Usredsredili
smo se na nove metafore, one koje su nastale imenovanjem novonastalih pojmova
u oblasti ekonomije. Analiza je pokazala da tvorci termina koriste nekoliko prevodnih
strategija, ali najee onu u kojoj se metaforiki termin na engleskom prevodi
nemetaforikim terminom na srpskom. Metafore se u ekonomskoj terminologiji na
srpskom jeziku izbegavaju iz dva glavna razloga: (1) zbog pomanjkanja neophodnog
kulturnog preklapanja izmeu engleskog i srpskog, i/ili (2) zato to tvorci srpskih termina
smatraju da metafore naruavaju formalnost terminologije koja se popularno povezuje sa
naunom disciplinom kakva je ekonomija. Na zakljuak glasi da su metafore u srpskoj
ekonomskoj terminologiji jo uvek marginalizovane, da se smatraju nedovoljno naunim
i suvie ivopisnim da bi se koristile kao nauni termini.
Kljune rei: teorija pojmovne metafore, ekonomija, terminologija, prevoenje,
engleski, srpski
369

deo stoji za celinu primeri u kineskom jeziku
Ana Jovanovi
Saradnik Instituta Konfucije
Beograd
Semantika proirenja rei za delove tela

posredstvom metonimije deo stoji za celinu
primeri u kineskom jeziku
Saetak
Najzastupljeniji tip semantikih proirenja rei za delove tela u kineskom jeziku
jeste proirenje za znaenja ovek koji se bavi nekim poslom, osoba sa izvesnim
sposobnostima, osoba koja je veta u neemu , krvni srodnik, ovek od moi i imena
itd., koji je rezultat konkretizacije opte pojmovne metonimije DEO STOJI ZA CELINU.
Primarni cilj ovog rada je da d detaljan pregled konkretnih metonimijskih projekcija ovog
tipa, kao i kognitivnih osnova njihovog nastanka i primera koji ih ilustruju. Osim toga,
deliminim uporeivanjem primera iz kineskog i srpskog jezika elimo da ukaemo na to
da izmeu ovih jezika postoje velike slinosti na konceptualnom nivou.
Kljune rei: rei za delove tela, metonimijske projekcije, kognitivni domen,
kulturni model
1.1 Uvod
Rei za delove tela (rnt c) je opti termin koji se u kineskom
jeziku koristi da oznai preko pedeset rei morfema ije je osnovno
znaenje deo ovekovog tela ili organ u oveijem organizmu. Ove
rei karakterie izuzetna produktivnost. Od ukupno pedeset i tri rei koje su
bile predmet naeg istraivanja nastalo je 3808 sloenica, idioma od etiri
karaktera i ustaljenih fraza.1 Jo jedna bitna karakteristika ovih rei jeste
i veliki broj semantikih proirenja, kojih, samo u sluaju rei tu (glava)
1
Ovaj rad zasnovan je na doktorskoj tezi, Jovanovi Ana: Gainian yinyu lun yu hanyu
rentici ji qi xiangguan biaoda yanjiu rentizai gainianhua guocheng zhong de
zuoyong (Theory of Conceptual Metaphor and Its Application in the Research of
Body-part Words and Related Expressions in Modern Chinese Language the Role
Human Body Plays in Conceptualization), Beijing Normal University, 2009.
371
Jovanovi Ana
ima trinaest. Neka od najvanijih semantikih proirenja rei kojima se

oznaavaju delovi tela jesu svakako znaenja ovek koji se bavi nekim
poslom, osoba sa izvesnim sposobnostima, osoba koja je veta u
neemu , krvni srodnik, ovek od moi i imena itd. Ovakva upotreba
rei za delove tela je metonimijska. Po definiciji koju daje kognitivna
lingvistika, metonimijski transferi su oni koji postoje izmeu kognitivnog
polja kao celine (ili idealizovanog kognitivnog modela) i nekog njegovog
lana, ili pak izmeu dva lana jednog kognitivnog modela. Gnter Radden
i Kvecses izdvajaju tri najznaajnija trenutno aktuelna stava vezana za
metonimiju i to:
1. Metonimija je konceptualni fenomen.
2. Metonimija je kognitivni proces.
3. Metonimija deluje unutar Idealizovanog kognitivnog modela.
(Gnter Radden, Z. Kvecses 1999: 17)
Metonimijski transfer kojim se u kineskom jeziku znaenje rei
za delove tela proiruje na oveka u celini jeste transfer DEO STOJI
ZA CELINU (THE PART FOR THE WHOLE)2. Ovaj opti kognitivni
mehanizam je konkretizovan na sledei nain: shu (RUKA) STOJI
ZA OVEKA KOJI POSEDUJE NEKU VETINU ILI IZUZETNU
SPOSOBNOST, tu/shu, (GLAVA) STOJI ZA VOU, LIDERA, tu
(GLAVA) STOJI ZA OVEKA UOPTE, ku (USTA) STOJI ZA LANA
PORODICE, zu (USTA) STOJI ZA OSOBU SA POSEBNIM GOVORNIM
SPOSOBNOSTIMA, min/lin (LICE) STOJI ZA OVEKA, no
(MOZAK) STOJI ZA VOU ILI ORGANIZATORA, shtou (JEZIK)
STOJI ZA OSOBU KOJA MOE DATI NEKU INFORMACIJU OD
ZNAAJA, jio (STOPALO) STOJI ZA FUDBALERA, xu (KRV)
STOJI ZA KRVNOG SRODNIKA, chi (ZUB) STOJI ZA LANA
PORODICE ILI STANOVNIKA, wn (ZGLOB) STOJI ZA OSOBU
KOJA POSEDUJE MO I IME, sngzi (GRLO) STOJI ZA OSOBU SA
IZVESNIM PEVAKIM SPOSOBNOSTIMA.
Svi navedeni metonimijski transferi zasnovani su na specifinoj
2 Lejkof i Donson (G. Lakoff , M. Johnson; 1980: 36) smatraju da je upotreba
dela nekog veeg organizma, institucije ili zajednice u znaenju celine, koja je
tradicionalno smatrana sinekdohom, posebna vrsta metonimijskog transfera.
372

funkciji koju delovi imaju na ljudskom telu. U nastavku teksta govoriemo

ponaosob o svakoj od ovih projekcija koje su dovele do proirenja znaenja
etrnaest rei za delove tela u kineskom jeziku ili su uzrok njihove
specifine upotrebe u ogranienom kontekstu u kome ove rei dobijaju
znaenje ovek, osoba (s izvesnim osobinama).
1.2 Shu (Ruka) stoji za oveka koji poseduje
neku vetinu ili izuzetnu sposobnost
Meu najinteresantnije i najproduktivnije metonimijske projekcije u
kineskom jeziku svakako spadaju one kojima se re shu (ruka) projektuje
na oveka koji poseduje izvesnu vetinu ili sposobnost. Kognitivna osnova
ovih proirenja je, prema opteprihvaenom stavu lingvista poput i Sijaoa
(Shi Xiyao; 2000), Gao Mingle i Du Venun (Gao Mingle, Zhu Wenjun;
2005), Cai Mei (Cai Mei; 2006) i drugih, uloga koju ruka kao deo tela
ima za dranje stvari, objekata kao i rukovanje i kontrolu nad njima. Ova
osnovna funkcija ruke, proiruje se ak i na one domene u kojima naizgled
ne postoji direktna veza izmeu ruke i predmeta kojim se manipulie.
Pogledajmo najpre primere sloenica iz svakodnevnog govora koje su
nastale zahvaljujui ovakvom proirenju znaenja rei shu (ruka):
(I) g shu [doslovno : bubnjevi + ruka] bubnjar. 3

po shu [doslovno : top + ruka] tobdija, artiljerac.
(II) ho shu [doslovno : dobar + ruka, dobra ruka] majstor.

lo shu [doslovno : star + ruka, stara ruka] iskusna osoba,
veteran.
(III) sh shu [doslovno : nianiti + ruka, ruka koja niani] strelac,
niandija.

li shu [doslovno : loviti + ruka, ruka koja lovi] lovac.

du shu [doslovno: suprotstaviti se, biti suprotstavljen + ruka,
suprotstavljena ruka] suparnik, protivnik; pandan.
Svi primeri sloenica iz kineskog jezika dati u ovom radu preuzeti su iz sledeih
renika: Beijing waiguoyu daxue yingyu xi cidian zu bian (1997). Han ying cidian
(xiuding ban suoyin ben), Beijing: Waiyu jiaoxue yu yanjiu chubanshe i Zhongguo
shehui kexue yuan yuyan yanjiusuo cidian bianji shi bian (2005). Xiandai hanyu
cidian (di 5 ban), Beijing: Shangwu yinshuguan.
373
Jovanovi Ana
(IV) qun shu [doslovno: pesnienje / boksovanje + ruka] bokser.

du shu [doslovno : kormilo + ruka] kormilar.

qing shu [doslovno : pitolj + ruka] strelac, niandija;
kopljanik.
(V) d shu [doslovno : neprijateljski / suprotstavljeni + ruka,
neprijateljska ruka] neprijatelj, protivnik.

du shu [doslovno: suprotstaviti se + ruka, suprotstavljena
ruka] suparnik, ravnopravni protivnik; pandan.
(VI) g shu [doslovno: pesma + ruka] peva, vokalni solista.
Prvu grupu ine primeri atributivne sintagme (tj. sintagme atribut
+ centralna re), odnosno podklase ovog sinatagmatskog tipa nastale
kombinacijama imenice i rei shu (ruka) (sintagmatski tip: imenica +
imenica). U ovoj grupi primera imenica koja se nalazi ispred rei shu
definie domen u kome neko poseduje izvesnu sposobnost ili vetinu.
Drugu grupu ine primeri atributivne sintagme tipa pridev + imenica, u
kojoj je funkcija prideva koji se nalazi ispred rei shu da pojaa znaenje
posedovati sposobnost i vetinu koje je inherentno metonimijskom
znaenju ove rei za deo tela. Treu grupu ine primeri sloenica nastalih
kombinacijom glagola i imenice shu. Ova grupa primera slina je
primerima nastalim kombinacijom imenice i rei shu u tom smislu to
je funkcija glagola u ovim sloenicama da oznai sferu ili domen posla u
kome je neko izuzetno vet. etvrta, peta i esta grupa sloenica ilustruju
jednu drugaiju podelu, koja je izvrena na osnovu transparentnosti
kognitivne osnove nastanka ovih sloenica. Drugim reima, ova podela
izvrena je na osnovu toga u kojoj meri je re shu u njima jo uvek
zadrala vezu sa svojim osnovnim znaenjem dela tela ija je funkcija
dranje, baratanje objektima prilikom obavljanja nekih konkretnih radnji.
etvrta grupa primera ilustracija je sluajeva u kojima se jo uvek moe
uoiti veza izmeu osnovne funkcije ruke i znaenja sloenice kao celine.
Peta grupa primera ilustruje samo deliminu povezanost sa osnovnom
funkcijom ruke, i to samo u sluaju kada se ovim primerima oznaavaju
protivnici u nekom fizikom sukobu. Kako se ove rei, meutim, danas
koriste da oznae protivnika kako u fizikom tako i u verbalnom sukobu,
kognitivna veza sa osnovnim znaenjem rei shu se, iako se analizom
374

moe razotkriti, izgubila iz svesti maternjih govornika. U primeru datom

u estoj grupi veza izmeu osnovnog znaenja rei ruka i znaenja ove
sloenice kao celine u potpunosti je izgubljena.
U svim navedenim primerima re shu (ruka) nosi znaenje ovek
koji poseduje izvesnu vetinu ili izuzetnu sposobnost, to je konkretizacija
metonimijske projekcije shu (RUKA) STOJI ZA OVEKA.
1.3 Tu / shu (Glava) stoji za vou, lidera i oveka
Kineski jezik je karakteristian po postojanju parova sinonima za
pojedine delove ovekovog tela, to se i vidi u naslovu ovog odeljka.
Razlog postojanju tih parova rei jeste uporedna upotreba rei iz klasinog
kineskog jezika (jezika uenih ljudi kao i knjievnih spisa) ak i nakon
standardizacije rei poreklom iz narodnog jezika. Re tu ima znaenje
glava i potie iz narodnog jezika. Ona se danas koristi kako samostalno
tako i za graenje sloenica, idioma i fraza. Za razliku od te rei, re shu,
poreklom iz starokineskog, izgubila je mogunost samostalnog korienja
u reenici te se koristi samo kao tvorbena morfema u sloenicama,
ustaljenim frazama, odnosno idiomima od etiri karaktera. Iako je razlika
izmeu ova dva sinonima ne samo u nainu upotrebe ve i u broju
proirenih znaenja i pravcima proirenja (re tu u oba sluaja prednjai
u odnosu na re shu), ipak, ove dve rei pokazuju identinu tendenciju
metonimijskog proirenja na domen oveka kao celine. Pogledajmo najpre
sledee primere:
tuzi [doslovno: glava + imeniki sufiks zi] (cela re ima derogativno
znaenje) voa, poglavica, ef.
j tu [doslovno: ogroman / gigantskih razmera + glava] magnat,
tajkun.
gu tu [doslovno: redak + glava] oligarh.
t shu [doslovno: poseban + glava] guverner administrativnih zona
Hong Kong i Makao.
yun shu [doslovno: prvi + glava, prva glava] dravni poglavar.
375
Jovanovi Ana
Navedeni primeri ilustracija su metonimijskog proirenja znaenja

rei tu / shu (glava), od osnovnog ka znaenju voa / stareina /
glaveina. Osnova ovakvih metonimijskih proirenja jeste uloga glave
kao centra kognitivnih funkcija oveka, odnosno, glave kao dela tela u
kome se nalazi mozak zaduen za upravljanje organizmom kao celinom, te
njegova sposobnost miljenja, planiranja i organizacije. Stoga se ove rei
koriste u proirenom znaenju da oznae oveka koji u okviru neke vee
celine ili zajednice ima ulogu glave, tj. upravlja njenim aktivnostima,
donosi odluke, organizuje i planira. Svi ovi primeri nastali su zahvaljujui
metonimijskoj projekciji tu / shu (GLAVA) STOJI ZA VOU, LIDERA.
Za razliku od rei shu (glava), re tu (glava) belei jo jedan vid
metonimijskog proirenja znaenja, i to na oveka uopte, ne samo na vou
ili stareinu. Kognitivna osnova ovakve metonimijske projekcije zapravo
jeste druga vana uloga glave (a naroito lica), kao dela tela po kome se
ljudi najvie meusobno razlikuju i raspoznaju. Transferu tu (GLAVA)
STOJI ZA OVEKA moemo zahvaliti na postojanju sledeih sloenica:
lo tu (er) [doslovno: star + glava (imeniki sufiks er), stara
glava] starac, starina.
lo tuzi [doslovno : star + glava + sufiks zi, stara glava] starac,
osobenjak, ili moj stari.
jio tu [doslovno: uiti / obuavati (nekoga neemu) + glava,
glava koja obuava nekog] glavni vojni instruktor (u drevnim
vremenima); trener, instruktor.
yun tu [doslovno: nepravda, neprijateljstvo + glava, neprijateljska
glava] neprijatelj, protivnik.
1.4 Ku (Usta) stoji za lana porodice
Re ku (usta), poreklom iz klasinog kineskog jezika, premda jo
uvek u upotrebi, ograniena je na ulogu tvorbene morfeme u sloenicama,
idiomima odnosno frazama. Od ukupno jedanaest proirenih znaenja
ove rei koje daje Renik savremenog kineskog jezika (peto dopunjeno
izdanje), od znaaja za na rad je imeniko znaenje stanovnitvo, ljudi,
koje je ilustrovano sledeim primerima:
376

jiku [doslovno: porodica + usta, usta porodice] lanovi porodice.

shku [doslovno: jesti + usta, usta koja jedu] lanovi porodice.
chku [doslovno: jesti + usta, usta koja se hrane, jedu] lanovi
porodice / gladna usta.
U svim navedenim primerima u kojima se re ku (usta) pojavljuje
u znaenju osoba, ovek, na delu je metonimijska projekcija ku
(USTA) STOJI ZA STANOVNIKA I LANA PORODICE. Opte je
prihvaen stav da je kognitivna osnova za nastanak ovog znaenja svakako
uloga koju usta imaju, tj. usta kao organ za unoenje hrane i vode u
organizam. To je razlog iz koga se ova re, u metonimijskom smislu koristi
da oznai pre svega lanove porodice koje treba prehraniti.
Za kineski jezik interesantna je jo jedna imenika upotreba rei ku (usta)
zasnovana na drugoj vanoj funkciji usta kao organa govora, a koja se moe
ilustrovati primerom huku, [doslovno: iv + usta, iva usta] tj. osoba koja preivi
pokuaj ubistva ili zarobljenik koji moe da d neke informacije od znaaja.
Metonimijska upotreba rei ku (usta) prisutna je i u sluaju kada se ova
re koristi kao klasifikator za lanove porodice ili za domae ivotinje, to je
opet zasnovano na ulozi usta kao organa preko koga se hrana i voda unose u
organizam. lanovi porodice broje se prema ustima koja treba prehraniti, te otud
upotreba imenice ku (usta) kao klasifikatora, to se vidi iz sledeeg primera:
Y ji w ku rn [doslovno: jedan + porodica + pet + klasifikator
ku (usta) + ovek] petolana porodica.
Klasifikator ku se ne koristi samo za lanove domainstva ve i za grla
stoke koju domainstvo poseduje, kao to je to sluaj u sledeem primeru:
sn ku zh [doslovno: tri ku usta (klasifikator) svinja] tri svinje.
1.5 Zu (Usta) stoji za osobu sa posebnim govornim sposobnostima
Sinonim rei ku poreklom iz savremenog kineskog je re zu (usta).
Iako Renik savremenog kineskog jezika (peto dopunjeno izdanje) ne daje
znaenje ovek kao standardno proireno znaenje ove rei, i ova re
se moe koristiti u tom smislu, premda samo u sloenicama, kao to je to
sluaj u sledeim primerima:
377
Jovanovi Ana
ppo zu [doslovno: starija ena / tetka + usta, tetkina usta, bapska

usta] dangrizalo; zanovetalo, zakeralo; priljiva osoba.
kuizu [doslovno: brz + usta, brza usta] osoba koja spremno izraava
svoje stavove, neposredna osoba; blebetalo.
Proirenu upotrebu rei zu (usta) definie metonimijska projekcija
zu (USTA) STOJI ZA OSOBU SA POSEBNIM GOVORNIM
SPOSOBNOSTIMA.
1.6. Min / lin (Lice) stoji za oveka
S obzirom na vanu ulogu u razlikovanju i identifikaciji ljudi, lice,
tj. min / lin, postaje fokus nae panje, a ta njegova istaknuta uloga
rezultira metonimijskim transferom LICE STOJI ZA OVEKA. Od
dva sinonima danas u upotrebi re min, koja vodi poreklo iz klasinog
kineskog jezika, vie se ne koristi samostalno ve samo u sloenicama ili
ustaljenim frazama, dok se re lin, koja je novijeg porekla, koristi kako
samostalno tako i za graenje sloenica i ustaljenih fraza. Obe rei pokazuju
tendenciju metonimijskog prenoenja znaenja s domena ljudskog tela na
domen oveka kao celine, to je ilustrovano sledeim primerom:
bn shu linr [doslovno: pola + poznat + lice , polu-poznato lice]
osoba koju smo samo nekoliko puta sreli, poznanik.
Iako znaenje osoba / ovek nije standardizovano proireno
znaenje rei min i lin, sasvim je jasno da se u navedenom primeru
posredstvom metonimije LICE STOJI ZA OVEKA / OSOBU, ova re
koristi upravo u tom smislu. Ova pojava nije nepoznata ni indoevropskim
jezicima. Tako se i u engleskom jeziku esto govori o new faces, to
svoje parnjake nalazi u srpskim izrazima nova lica , tehnika lica itd.
1.7 Primeri ostalih metonimijskih transfera
Shodno ulozi koju imaju u ljudskom telu, i rei no (mozak), shtou
(jezik), xu (krv), chi (zub), wn (runi zglob) i sngzi (grlo) u odreenom
378

kontekstu dobijaju proireno znaenje ovek. Opseg korienja ovih

rei znatno je ui u poreenju sa reima shu (ruka), tu (glava), shu
(glava) i ku (usta) i uglavnom ogranien iskljuivo na jednu semantiku
kategoriju.
1.7.1. No (Mozak) stoji za vou ili organizatora
Pogledajmo najpre sledee primere:
zhno [doslovno: glavni + mozak] voa.
shuno [doslovno: glava + mozak, prvi mozak] glavni ovek,
institucija itd; voa, glaveina.
Metonimijski transferi ilustrovani u navedenim primerima zasnovani
su na ulozi koju mozak ima kao centar kognitivnih funkcija oveka, te
njegove organizacione sposobnosti. Stoga se znaenje rei no (mozak)
metonimijski proiruje samo i iskljuivo na oveka koji je voa, idejni
tvorac neega ili glaveina.
1.7.2. Shtou (Jezik) stoji za oveka
Zahvaljujui funkciji jezika kao organa govora re shtou dobija
proireno metonimijsko znaenje neprijateljski zarobljenik koji moe
da d informacije vezane za stanje stvari u neprijateljskom taboru. Ovo
metonimijsko proirenje ogranieno je samo na kontekst rata.
1.7.3. Jio (Stopalo) stoji za fudbalera
Osim uloge u odravanju ravnotee ovekovog tela, stopala imaju
vanu ulogu u kretanju, preciznije hodanju i tranju. S obzirom na to da je
za pojedine sportove od izuzetnog znaaja kako brzina kretanja igraa tako
i njihova spretnost, u kineskom se, posredstvom metonimije STOPALO
STOJI ZA FUDBALERA, znaenje ove rei proiruje, na nain ilustrovan
primerom gujio [doslovno: zemlja, drava stopalo, dravno stopalo],
odnosno fudbaler, lan nacionalnog tima, reprezentativac. Interesantno
je rei da i u engleskom jeziku postoji slian metonimijski transfer, s tom
razlikom to se fokus u engleskom jeziku stavlja na nogu u celini, dok je
u kineskom fokus na stopalu kao delu noge koji zapravo igra najvaniju
379
Jovanovi Ana
ulogu pri kretanju. Razlika izmedju kineskog i engleskog jezika jeste i u

tome to se u kineskom re jio odnosi iskljuivo na fudbalera, dok se u
engleskom jeziku re leg moe upotrebiti da oznai i druge sportiste. Na
primer:
The coach is going to put some fresh legs in the game. (Dong 2004,
27/2:7 )
Leg iz ovog primera moe se odnositi kako na fudbalere, tako i na
hokejae i druge sportiste.
1.7.4. Xu (Krv) u znaenju krvni srodnik i osoba sa izvesnim
karakteristikama
Re xu (krv) najee se koristi u kombinaciji sa reima g (kosti) i
ru (miii, meso), da oznai ljude koji su u krvnom srodstvu ili su blisko
meusobno povezani, kao to je sluaj u sledeim primerima:
g xu [doslovno: kosti + krv, tj. krv i meso] potomci, deca.
hn xur [doslovno: pomean / izmean + krv + imeniki sufiks
er; pomeana krv] meanac, dete iz braka suprunika koji
pripadaju razliitim rasama.
Za nastanak poslednjeg primera zasluan je, po naem misljenju,
specifini kulturni model, tj. u narodu opteprihvaeno shvatanje da se
ljudi razliitih rasa, s obzirom na razlike u spoljanjem izgledu, i sutinski
razlikuju, tj da imaju razliitu krv, jer se krv, u Kini, kao uostalom i u
srpskom kulturnom modelu, uzima kao simbol sutine, esencije nekoga ili
neega.
1.7.5. Ch (Zub) stoji za lana porodice
Upotreba ove rei u metonimijskom smislu istorijski je obojena.
Prema objanjenju koje daje Renik savremenog kineskog jezika (peto
dopunjeno izdanje) u drevnoj Kini praktikovano je da se imena novih
lanova porodice u zvanine dravne registre unose tek nakon to im
izrastu prvi zubi. To je posluilo kao osnova da se danas re ch (zub)
380

moe koristiti u sloenici shng ch [doslovno: rasti + zub, zubi koji rastu]
u znaenju lan porodice, premda s upotrebom ogranienom uglavnom
na knjievni jezik.
1.7.6. Wn (Runi zglob) stoji za osobu koja poseduje mo i ime
Re wn (runi zglob) se u kineskom jeziku koristi u sloenici dwn
[doslovno: veliki + runi zglob] koja ima znaenje zvezda (odnosi se
na glumce, pevae itd.) ili majstor (u nekoj disciplini). Razlog iz kojeg
re runi zglob dobija kognitivnu istaknutost lei u bliskoj povezanosti
ovog dela tela sa rukom, odnosno akom, i uloge koju on ima pri pokretima
ruke. ovekova sposobnost tradicionalno je koncipirana kao spretnost
i pokretljivost njegovih ruku, koja pak zavisi od pokretljivosti runog
zgloba. To je razlog zbog koga se ova re metonimijski koristi da oznai
osobu koja je uvena po izvesnim sposobnostima.
1.7.7. Sngzi (Grlo) stoji za osobu sa izvesnim
pevakim sposobnostima
Posredstvom metonimijskog transfera INSTRUMENT STOJI ZA
PROIZVOD4 re sng zi (grlo) se koristi i u znaenju glas na nain
ilustrovan primerom jn sngzi [doslovno: zlatan + grlo, zlatno grlo] tj.
prelep glas. Sloenica zu sngzi [doslovno: levi + grlo, levo grlo] pak
ilustruje dalja metonimijska proirenja, sa glasa na osobu, jer ova re,
osim to opisuje neiji glas, oznaava i osobu koja falira kada peva.
1.8. Kratak pregled slinih metonimijskih projekcija
u kineskom i srpskom jeziku
Mnoga od metonimijskih proirenja znaenja rei za delove tela o
kojima smo ve govorili u tekstu nalaze svoje parnjake i u srpskom jeziku.
Iz tog razloga ovaj deo rada posveujemo uporednoj analizi srpskih
4 Analogno stavu Andreasa Blanka (1999:181) po kome latinska re lingua
posredstvom metonimije TOOL FOR OBJECT dobija znaenje language, a
budui da je ovekovo grlo instrument kojim se prozvode glasovi, i mi smo u
ovom radu , pojavu korienja rei sng zi (grlo) u znaenju glas svrstali u
navedenu metonimiju.
381
Jovanovi Ana
primera sa navedenim metonimijskim projekcijama u kineskom jeziku.

Pogledajmo najpre sledee reenice:
1.a. Potronja po glavi treba da poraste.
1.b. Otac je ostario,....., a kraljevina je bez glave.5
Reenini primer 1.a. ilustruje proireno znaenje osoba, ovek,
pojedinac, stanovnik koje re glava ima u srpskom jeziku, dok reenini
primer 1.b. predstavlja ilustraciju proirenog znaenja te iste rei na
znaenje linost koja rukovodi, upravlja, poglavar; stareina; prvak, voa.
U oba sluaja na delu je metonimijski transfer DEO STOJI ZA CELINU
zasnovan kako na ulozi glave kao centra kognitivnih funkcija oveka i dela
tela na kome se nalazi lice koje ima najveu razlikovnu funkciju meu
ljudima, tako i na poloaju koji glava zauzima na ovekovom telu (glava
kao najvii deo tela). Uporeivanjem s primerima iz kineskog jezika datim
u poglavlju 1.3 moemo zakljuiti da ova re belei istovetna semantika
proirenja u dva potpuno razliita i nesrodna jezika.
Pogledajmo jo neke primere semantikih proirenja rei kojima se
oznaavaju delovi tela u srpskom jeziku:
2.a. itave industrije i zanati......, ostali su bez radnih ruku. (Skerli, J.)
2.b. Na bini se pojavilo jedno novo lice.(Uskokovi, M.)
2.c. Sta e ti sin? ime e da hrani i etvrta usta? (osi, D.)
2.d. Za sada nemamo tanih podataka o neprijatelju. Jo nismo
uhvatili nijedan jezik (Dedijer V.)
2.e. A koliko je nae krvi jo u toj vojsci?
U primeru 2.a., re ruka ima metonimijsko znaenje radnik,
izvrilac nekog posla, koja je jako slina upotrebi rei shu (ruka)
u kineskom jeziku. Primer 2.b. ilustracija je metonimijskog znaenja
5
Primeri kao i objanjenja njihovih znaenja dati u ovom delu
rada preuzeti su iz Stevanovi M. (ur.) (1990). Renik srpskohrvatskoga
knjievnog jezika (drugo fototipsko izdanje), Novi Sad: Matica srpska.
382

osoba, linost koju re lice ima u srpskom jeziku. Ukoliko ovom

primeru dodamo i druge koje Renik srpskohrvatskoga knjievnog jezika
navodi, kao to su tehniko lice, civilno lice, vojno lice , postaje
sasvim jasno da ova re u srpskom belei potpuno isto proirenje znaenja
kao i rei min / lin (lice) u kineskom jeziku. Primer 2.c. ilustracija je
znaenja koje Renik srpskohrvatskoga knjievnog jezika odreuje kao
osoba (obino lan porodice) koju treba hraniti, izdravati i ovek
uopte kao proirenog znaenja rei usta, to je opet, identino upotrebi
rei ku (usta) ilustrovanoj u odeljku 1.4. Ba kao i u sluaju kineskog
jezika, gde se re shtou (jezik) koristi samo u ogranienom kontekstu
rata i ratnih zarobljenika, i u srpskom jeziku re jezik, prema Reniku
srpskohrvatskoga knjievnog jezika, kao deo vojne terminologije dobija
znaenje onaj koji treba da prui obavest, obavetenje o neprijateljskoj
vojci (obino zarobljenik), to je ilustrovano primerom 2.d. Primer 2.e.
ilustruje metonimijsko proirenje znaenja rei krv na porod, dete, to
je upotreba slina upotrebi rei xu (krv ) u kineskom jeziku.
ak i ovako povrna komparacija primera iz srpskog i kineskog
jezika dovoljna je da ukae na to da izmeu ova dva geneoloki i geografski
vrlo udaljena jezika postoji istovetna tendencija metonimijskih proirenja
znaenja rei za delove tela na semantiki domen ovek, osoba, to pak
ukazuje na to da izmeu njih na konceptualnom nivou postoji mnogo vie
slinosti no to se da pretpostaviti.
2. Zakljuak
U ovom radu dali smo pregled konkretnih projekcija u okviru opte
metonimije DEO STOJI ZA CELINU koje se javljaju kod semantikih
proirenja rei za delove tela u kineskom jeziku. Kroz objanjenja data
u ovom tekstu pokazano je da izbor rei za delove tela nije sluajan ve
se zasniva na specifinoj funkciji koju taj deo tela ima u ovekovom
organizmu. Kratkim poreenjem primera iz srpskog i kineskog jezika
u poslednjem poglavlju ovog rada ukazali smo na slinosti koje na
konceptualnom nivou postoje izmeu ovih jezika.
383
Jovanovi Ana
Lista referenci:
Beijing waiguo yu daxue yingyu xi cidian zu bian (1997). Han ying
cidian (xiuding ban suoyin ben), Beijing: Waiyu jiaoxue yu yanjiu
chubanshe.
Blank, A. (1999). Co-presence and succession A Cognitive Typology
of Metonymy. In: Metonymy in Language and Thought (Panther
C.U., Radden G. eds.), Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins
Publishing Company, 169-191.
Cai Mei. (2006). Tan shou de zhuanyu qianxi bangshou deng ci
de renzhi gouci liju. Sui hua xueyuan xuebao. 26/4: 94 - 96.
Dong Chengru. (2004). Zhuanyu de renzhi jieshi. Jiefang jun waiguo yu
xueyuan xuebao. 27/2: 6 9.
Gao Mingle, Zhu Wenjun (2005). Hanyu shou he yingyu hand de
lingyu zhuanyi bijiao. Waiyu yanjiu (1): 24-25/30.
Lakoff, G .& Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago and
London: The University of Chicago Press.
Radden, G. & Kvecses Z. (1999) Towards a Theory of Metonymy. In:
Metonymy in Language and Thought. (Panther C.U. and Radden G.,
eds.). Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins Publishing Co, 17-59.
Shi Xiyao (2000). Shou you duoshao yisi? Chang yong ciyu manhua.
Beijing: Beijing shifan daxue chubanshe:13-15.
(2000) Zai shuo shou. Chang yong ciyu man hua. Beijing: Beijing shifan
daxue chubanshe,16-18.
(2000) Shuo tou. Chang yong ciyu man hua. Beijing: Beijing shifan
daxue chuban she:10-12.
Stevanovi M. et al. (ureivaki odbor). (1990). Renik srpskohrvatskoga
knjievnog jezika, drugo fototipsko izdanje. Novi Sad: Matica
srpska.
Zhongguo shehui kexue yuan yuyan yanjiu suo cidian bianji shi bian
(2005). Xiandai hanyu cidian (di 5 ban). Beijing: Shangwu yinshu
guan.
384

Ana Jovanovi
Semantic extensions of body part words via

metonymyc transfer PART FOR WHOLE examples
from the Chinese language
Summary
Semantic extensions of body part words in Chinese from their original meaning
to the meaning a person with certain skills, a person that does a certain type of work,
blood relative, influential person, chief, leader etc. is governed by the metonymyc
transfer PART FOR WHOLE which is further developed through a series of specific
metonymies. These specific metonymyc transfers are not created at random, but are based
on a prominent role each of these body parts has in the human body. In this article we have
not only explained these specific metonymyc transfers but have also given a number of
examples for each of them. Brief analysis of similar meaning extensions in Chinese and
Serbian offered in the last part of this article shows that these two, both genealogically
and geographically distant languages, share a lot of similarities on the conceptual level.
Key words: body parts vocabulary, metonymy, cognitive domain, cultural model
385

. . ,
,

.

.
: , ,
, ,
, ,
e , .. ,
, , .

,
,
,

.

:
387
-
-
1
()- ,
.
-
, ,

, , , ,
.
2 , .
,
,
3.
4
:
1. : /
.
1.1. : That is not true / That is untruthful

That is false.
1.2. :Es ist nicht wahrhaftig / Es ist unwahrhaftig

Es ist lgenhaft.
2. : / -

.
2.1. : It is not false / It is not- false

It is true.
2.2. : Es ist nicht lgenhaft / Es ist nicht- lgenhaft

Es ist wahrhaftig.
1
2
3
4
388
. - 2003: ,
186 .
. 2010: , 436 .
2005: , 119 .
. 2010: , 318 .
3. : /

.
3.1. : He is not alive / He is not- alive
He is dead.
3.2. : Es ist nicht lebendig / Es ist *unlebendig

Es ist tot.

, :
1. : - - ;
1.1. : young- middle aged- old;
1.2. : jung mitteljhrig alt;
2. : - - ;
2.1. : low- medium low- high;
2.2. : niedrig mittelniedrig hoch;
3. : - - ;
3.1. : rich- medium rich- poor;
3.2. : reich mittelreich arm;
:
1. : =
/ .
1.1. : That procedure is not moral =
That procedure is immoral/ amoral.
1.2. : Dieses Verfahren ist nicht moralisch =
Dieses Verfahren ist unmoralisch/
amoralisch.
2. : =
/ .
2.1. : Its not typical = It is a untypical / atypical.
2.2. : Es ist nicht typisch =
Es ist *untypisch/ atypisch.
389
3. : j =
/ .
3.1. : That necklace is not worth =
The necklace is worthless/ aimless.
3.2. : Diese Kette ist nicht wert =
Diese Kette ist wertlos/ *unwert.

:
1. : - - / - - ;
1.1. : small-medium-large / large -medium -small;
1.2. : klein- mittel gro / gro- mittel- klein.
2. : - - / - - ;
2.1. : small-smaller-smallest / big-bigger-biggest;
2.2. : klein- kleiner- am kleinsten / gro- groer- am groten.

,
5 . ,

()
.

.6
,
.
.
5
.
.
6 . . 1961/62: 122-124.
390

,
,

.

,
. :
1. : , , ;
1.1. : unbig*, unbeautiful, ungood*
1.2. : ungro, unschn, ungut.
7
-
,
, , .: , ,
, , , , , ,
, ., : un-: unable,
unacceptable, unabated, unaccomplished, unadopted, unacknowledged,
unachievable etc., 8
un-
,
, ,
.: unablssig, unabdenkbar, unabsehbar, unabsichtlich, unabweisbar,
unabwendbar, unachtsam, unhnlich, unanfechtbar, unangebracht,
unangemeldet, unangemessen, unangetestet, unangreifbar, unannehmbar,
unansehnlich, unanstndig, unantastbar usw.

, .
7
8
. 2005:
. /. 2006: - -
, 897 .
391
:
1. : - ;
1.1. : big- *unbig - small;
1.2. : gro- ungro- klein;
2. : ;
2.1. : beautiful-unbeautiful-ugly;
2.2. : schn- unschn - hsslich,
3. : ;
3.1. : good- ungood - bad;
3.2. : gut- *ungut- schlecht.

: ,
,

,

. . , .
,
, ,
.

. ,

, .
(.
; .),

.
,
392
,
( ) .
,

,
.

: ) , )
, ..., )
, .

, .
,
,
.

,
.
, () ,
:
... (entwederoder) .

,

.
:
1. : ;
1.1. : good- neither good nor bad- bad;
1.2. : gut- entweder gut oder schlecht
2. : ;
2.1. : beautiful - neither beautiful nor ugly - ugly;
2.2. : schn entweder schn oder schlecht
393
3. : ;
3.1. : smart - neither smart nor stupid - stupid;
3.2. : klug- entweder klug oder dumm
.
,
.

,

, .9 ,
,
.
,

,
.10
.
, .11
, .. .
...; (neithernor; entweder...oder)
,
.
: -
( )-
.
:
1. : , ,
.
9
10
11
394
263
..: 36-37.
. 1961/62: 88.
1.1. : The woman is truly beautiful, the man is

ugly, and for the child it can be said that its neither beautiful nor ugly.
1.2. : Die Frau ist schn, der Mann ist hlich,
aber ber das Kind kann man sagen, es ist entweder schn oder hlich.

:

, .

,
,
.

(
) .
:
1. : / = .
1.1. : He is neither beautiful/ nor ugly= He is unbeautiful.
1.2. : Er ist entweder schn/ oder hlich = Er ist unschn.
2. : / = .
2.1. : He is neither high/ nor low= He is average height.
2.2. : Er ist entweder hoch / oder niedrig = Er ist mittelhoch.

. , ..
,
(
) ,
. , ,
395
, ,

.
:
1. : = / .
1.1. : He is not moral = He is immoral / amoral.
1.2. : Er ist nicht moralisch = Er ist unmoralisch/ amoralisch.

.
:
1. : =

.
1.1. : She was dissatisfied =

She was neither satisfied nor dissatisfied.
1.2. : Sie war nicht unzufrieden. =

Sie war nicht entweder zufrieden

oder unzufrieden.
:
1.. : .
1.1.. : She was relatively satisfied.
1.2.. : Sie war relativ zufrieden.

, ,
.
:
1. : ;
1.1. : dissatisfied - not dissatisfied satisfied;
1.2. : unzufrieden- nicht unzufrieden- zufrieden.

()
(
),
396
,
,
.

,
(
).
, ,
,

.

,
,
.
:
, . (2010). . I
II . , : .
, . (1961/62). .
: .
, XV , . :
. 115-136.
. . (2006). -/ , , .
- . (2004). - ,
.
- . (2006). - ,
.,
Murgoski, Z. (1997). English grammar with contrastive notes on
Macedonian, Z. Murgovski, Skopje.
- . (1994).
. : .
397
. (2003).
.: .
. (2005). . :
, . .
(-)III (2006).
, .
Biljana Petkovska
Dragana Koceva
The role of negation in the neutralization of

antonyms in Macedonian, English and German
Summary
By defining the terms negation, antonym and neutral term and discovering the
role of negation in neutralization of antonyms using examples of Macedonian, English
and German languages it is shown that negation itself includes antonymy in gradation.
The exception are complementary antonyms because they cover the semantic dimension
of gender. Contrary antonyms express the neutralization through private prefixation and
inter-lexical syntactic grammatical negation like litotization. The Macedonian language,
in which grammatical negation dominates over the inter-lexical one, produces a small
number of lexemes with negative prefix which functions as a neutralizer of antonymic
oppositions in the language itself. All these characteristics lead to the conclusion that they
primarily spring from communicative reasons to name neutral, middle terms.
Languages like English and German do not have numerous negations for determining
the middle term. And, because the middle term is rarely defined by special affirmative lexemes,
that kind of communicative emptiness needs to be fulfilled in some other way. Therefore, the
conclusion is that only by grammatical negation of the negative term can we make a neutral term.
Because the negation itself can be inter-lexical and grammatical and because both
of them can play a role in the antonyms neutralization it needs to be said that this kind of
inter-lexical negation can be replaced with the grammatical one. The semantic analysis
of gradual antonyms done only on the level of lexis is insufficient because it leaves many
unanswered questions which can be clarified when grammatical negation is included.
Key words: negation, autonums, neutral tern
398

.
,
,

().
- ,
, .
: , , , ,
.
1.1
. ,
, ,
. ,
,
, .

.
(
),
.

,
, ,
399
, .
,

( 1980; 1988;
1994; 1995; 2002; 2004).
1.2.
(
)
1. ,
,
,
(
) 2. ,
,

, .
, ,
,
(. (), (),
(), ()).

(). .
3,

(
1
2
400
.
,
(
) (
) .

. ( 2002),
2500,

( 2002: 274-275).
),
. 50 (43 , .
, 7 ).

4,
. ,
,
( ,
, ).
. ( 2007: 4041)
,
,
, . ,
,
( , ),
,
. ,
,
.
: ,
, , , , ,
.

., ,
,

, ,
, .

.
4
5
,
, ,
, .
401
2.1.
,
( 2004: 234; 1988: 244).
,
, ,

, (. ).
, ,
(.
, ) .

. , , .
(
,
.), ,
.
,
(. : ,
).

,
.

, .
,
, ,
.
,

.
( ) ,
.
, :
- .
402
2.2.1. .
,
(
, ,
, ,
). , 27
(23 4 ),
.
:
, , ()5
,
(
,
, ,
).
,
.
.
, ,
5
.
: , , ,
, ;
. ,
,
(
,
). , ,
,
.
, ,
, , ,
(
de facto ).
, .
(
),
.
403

.6
11 ,
9 : , , , , , ,
, 7, ; :
8 9.
12
, 11 .
:
. ,
, , 10, ,
;
, ()11, .
,
: ,

6
7
8
9
10
11
404
. 2004.
,
. . , ,
( )
.
, . ,
.
.
( ).

( () ()
, ()), ,
, -, -,
(
).
, . ; .
7.
,
( ) (
,
).
(
) (
). ,
(, ), - .

( ,
). (
,

), ,
( ,
),
: .
, ,
, ,
, ., :
.

,

(, , , , , ),

,
,
.
2.2.2.1. (

) :
.
,
, ,
, .
2.2.2.2. ,

405
(. , , .) 9
: , , , (), , 12,
, 13, .

: ,
, , , , , :
.

.
,
. ,
,
,
. ,
, .
, ,
.
( ),
.
(, ,
, , , ; )
,
.

, : ,
,
, . ,
, , .
12
13
406
,
.
(
) , ,
, , ,
, ,
,
, , .
: ,
,

-
,
(
) (- 1997: 76).14
,
,
,
: , , , .
2.2.2.3.
, 10 .
7 : , , , , 15, ,
.

(,
, ,
). 3
: (
16), (
).17
2.2.3.
: , ,
14
15
16
17
,
. - 1997: 67-78;
2007: 167171.
,
, ,
!
,

, .
.
407
, ().
(
): ,
,
(),
18, 19.
2.2.4. (
, )
, ,
.20
3.1. ,
,
,
.21
.
(
) (
1976: 253).
,
.
, ,
,
18
19
20
21
408
:
,
, , .
,

: , (, .)
() , : ~ , ~ , ~ ,
.
. 15.
. 1980.
. (
1995).
.

(
, )

, .
. ( )
.
,
,
.

.
, ( :
11), .
. , ,

,

,
... ... ...
,
( 2008: 69).
,
.
3.2. 20. : , ,
, , , , , ,
(), , , , , , ,
22, , , , .
22
.
,
,
( 2006)
409
( )
, , , , .
, , 25.
,
. , ,
( , ),
, .

. ,
(, )
. : , ,
,
(), ().
(, )
.

, 12
(10 2 ),
11 (8 3 ).
,

. 7
(
5 , 3 ),
4 , .
5 , 6 .
, ,
,
.
,
, . ,
.
-,
( 2003: 68). , ,
. ,

, .
410

.
,
, 18.
, 2,
. ,
(, , , ,
, , , , , ).

(, , ),
(, ), ().
.

, (
):
, , ; , , , ,
, , , ,
,
( )
, ,
( ).23
3.3.1.
23 .
,
24.
25 .
.
23
24
pluralia tantum,
. ( 1999).

.
,
() . .
,
: , .
411
10 .
, , , , (),
, , , , .

9 . :
(),
.
5 , : ,
(), (), , .
:
, 6.
4 1 .
: () ()25,
.
2 : -,
(, ).
.
: .
.
2 : .
.
2
, 26 , , ,
.
25
26
412

(
-, -, -) .
( 1986: 137).
-, . 2003: 349351.
( 1972),
, .
,
, .
2 ,
. .
: 27,
3 .
3.3.2.
6 : , , , ,
, . ,
.

, ,
.
,
,
, .
, (
,
).
, , :
12 , ,
.

50%,

( 1980).

. , 15,
, 8 , 2 .

, 7,
27
,
.
. ,
:
.
413
.
( ).

,

. 5
(3 2 ), 4
(2 2 ) 1
. 3 (1 2 ),
2 ( ), 1
. 2
, . 2
(1 1 ),
2 (1 , 1 ) 1
( ), 2 (1
1 ).
,
, , .
6 .

,
, ,
.
, , 2
. , ,
, .
4.
.
-
: (),
(), (), (),
(, ). ,
(
, ),
414
.
,
,
.
(
) ,
( )
,
.
,

.
5.

, .
,
, ,
. ,
, 38 ( 90,5 %).
, (9,5
%), .
.

. ,

( 1987: 236), ,
,
, .
( 2009: 272).
6. ,

,
415
.
, ,

,
.
,
,
.
, ,

.
,
,
.
,

, .
a ,
,
.
,
50% 50% .28
(40%) (24%),
, ,
, .
( ) 48%
. ,
.
, ,

(
, ,
28
416
, , ,

: 46,5% 53,5%
.
,
).
,
, . ,
, .

,
, (),

.
:

( , .
(). (
)
, ,
.).
()

()
()
()
()
(, )
-

()

()

()

()
417
:
, . (1994). . :
XXIII, , 3943.
, . (2002). .
:
, :
. 273276.
-, . (1990). . :
. 18/1, , 23-26.
-, . (1991).
. : XXIX/12, :
. 4954.
-, . (1997).
. : .
, . (2007). . :
.
, . (2009).
. : ,
, ( ), :
, 229352.
, . (1976). ,
. :
6/1, , 253264.
, , , 2007.
, . (2003). II,
:
.
. . . (2006). .
: .
Kruszec, . (2004). Vukova trpeza kulinarska terminologija u prvom izdanju
Srpskog rjenika Vuka Stefanovia Karadia. :
47, , 233296.
, . (1980). . : 9/4.
. 7 24.
418
, . (1995).
. : LI. . 223232.
, . & , . (1988).
(). :
17/2, . 235245.
. (19711976). :
.
(1959-2010).
1-18, : .
Petar, S. (1972). Etimologijski rjenik hrvatskoga ili srpskoga jezik.
Zagreb: Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti.
, . (1999). (pluralia tantum).
28/2, , 8796.
, . (2008). . :
.
Filipovi, . (1986). Teorija jezika u kontaktu. Zagreb: Jugoslavenska
akademija znanosti i umjetnosti kolska knjiga.
Danijela Radonji
On culinary terminology in Matica Srpska`s

Dictionary of Serbo-Croatian literarylanguage
(MSD)
Summary
This paper examines culinary terminology in Serbian literary language. It evaluates
the nature and status of the lexis that belongs to this specific field. For this purpose, the
lexical material has been extracted from MSD, focusing on those terms that belong to the
MID`s system of culinary terminology explicitly marked by the qualifier kuv(arstvo).
Key words: lexeme, term, culinary terminology, qualifier,
419

/
verb Semantics
Semantiki parametri opisa glagola kretanja
Sofija Bilandija
Filoloki fakultet

Saetak
Brojnost i raznolikost lanova semantikog polja glagola kretanja veoma esto
dovode do nekoherentnog opisa semantikog sadraja ovih leksema. U ovom radu se
predlae nain hijerarhizacije sema nieg ranga u optije semantike kategorije koje
se ovde nazivaju parametrima: figura/entitet, staza, tlo, nain i uzrok, pri emu se
identifikuju i analiziraju mogui naini realizacije ovih parametara, njihova inherentnost
i sluajevi leksikalizacije. Na platformi optije kategorije parametara pokazuje se kako
se kombinacijom parametara naina i tla moe analizirati i hijerarhijski sistematizovati
najvee potpolje glagola kretanja u kome vlada odnos troponimije, odnosno glagolske
taksonimije. Ovaj odnos obraen je na materijalu norvekog i srpskog jezika.
Kljune rei: glagoli kretanja, semantika analiza, parametri, figura, staza, nain,
troponimija
Uvodne napomene
Tema ovog rada su glagoli kretanja (u daljem tekstu: GK) u norvekom
i srpskom jeziku i nain hijerarhijskog ustrojavanja datog semantikog
polja. Rad je metodoloki postavljen u ire okvire tradicionalne semantike
analize koja je bazirana na dekompoziciji semantikog sadraja lekikih
jedinica i na teoriji semantikih polja.1
Ovaj referat je skraeno i preraeno poglavlje Semantika i gramatika kretanja

magistarskog rada autora teksta pod nazivom Sinonimija i semantika ekvivalencija
glagola kretanja u srpsko-norvekom reniku, odbranjenog 1.6.2005. na
Filolokom fakultetu u Beogradu. U magistarskom radu su ova preliminarna
razmatranja uklopljena i u novije teorijske postavke teorije prorotipa i kognitivne
semantike uopte.
423
Sofija Bilandija
Korpus ovog rada ini ukupno 127 glagolskih leksema srpskog,

odn. 115 leksema norvekog jezika ekscerpiranih iz velikih zavrenih
jednojezinih renika datih jezika, primarno iz Renika srpskohrvatskoga
knjievnog jezika Matice srpske (u daljem tekstu: RMS) za srpski jezik, i
Norsk ordbok (u daljem tekstu: NO) i Norsk riksmlsordbok za norveki
jezik.
1. Glagoli kretanja uopte i situacija kretanja
Kako je u uvodu odreeno da je tema rada analiza semantikog
sadraja izvesnog broja leksema sa istom arhisemom koja odreuje
njihovu kategorijalnu pripadnost jednom semantikom polju, ovako
odreen problem nudi naizgled jasno i lako razgranienje od drugih podela
glagola na osnovu semantikih kriterijuma, pogotovo to je re o grupi
glagola za koju se smatra da je the most characteristically verbal of all
the verbs (Miller & Johnson-Laird 1976:527). Pri analizi GK moemo, s
jedne strane, govoriti o glagolima kretanja u irem smislu, pa je predmet
najirih istraivanja veliko polje pozicionih glagola (Miller & JohnsonLaird 1976:529, Snell-Hornby 1983:80), a sa druge strane predmet
prouavanja obino ine glagoli kretanja u uem smislu, i to veoma esto
samo neki od lanova (come i go). Kako je ovde re o izuzetno velikom
polju, koje sa svim znaenjski srodnim i/ili manje tipinim lanovima u
veini radova broji daleko preko 200 lanova, u ovom radu se analiziraju
glagoli samoindukovanog kretanja ljudi i ivotinja.
Najvei broj pristupa u kojima se vri semantika analiza glagola
kretanja moe se odrediti lokalistikim. Pod terminom lokalizam
podrazumeva se posebna lingvistika teorija, odn. misli se na skupnu
terminoloku oznaku za sve teorije semantikih lokalizacija, odnosno za
interpretacije jezikih pojava kao takvih koje su u osnovi prostorne prirode
i/ili kao takvih koje je najcelishodnije tumaiti u terminima prostornih
metafora (Piper 2001:14). Miller (1972:338-339) kae da glagoli
kretanja iskazuju kako an object that is at place P1 at time T1 comes to
be at place P2 at some subsequent time T2. Ovakvo shvatanje kretanja
dele i drugi autori (up. Nida 1975:73, Frawley 1992:171), ali zamerka
koja se upuuje ovim trima definicijama je to u samoj definiciji kretanja
424
onako kako ga leksikalizuju glagoli kretanja koriste sm glagol kretanja ili

njegov derivat (start outend up, come, movement).
Talmy, ija istraivanja kretanja u lingvistici traju decenijama,
operie pojmom situacije kretanja (the motion situation), i odreuje
njegove etiri osnovne komponente: objekat (figura) koji se kree ili je
lokalizovan u odnosu na drugi objekat (referentni objekat ili tlo), a osim
ovih, poseduje jo i komponente staze (pravac koji figura prati ili mesto
koje zauzima u odnosu na tlo) i kretanje koje definie kao the presence
per se in the event of motion or location (Talmy 1975:181). U ovom radu
u analizi parametara inspiraciju nalazimo upravo u njegovim pojmovima,
koji se dalje razrauju.
2. Distinktivna obeleja i hijerarhizacija
Posmatrajui leksikografske definicije jednog broja glagolskih
leksema koje kao arhisemu imaju kretanje (shvaeno kao izmetanje)
uoiemo mnoge komponente koje se sistematski ponavljaju:
(RMS) hodati 1.a. ii korakom, ii peke, koraati / batrgati se 1.a.
nesigurno i teko hodati, povoditi se u hodu, teturati / nabadati 2.a.
ii oprezno, nesigurno; ii ukoenim nogama / ploviti 1.a. kretati se
po povrini vode u odreenom pravcu pomou naroitih naprava /
puzati 1.a. pomicati se po povrini celim telom (...) ili noicama (...)
/ sii 1.a. idui odozgo dole stii, dospeti na nie mesto, spustiti se
(NO) kreke kretati se s mukom / klatre 1. kretati se nagore ili nadole
(ili preko neega), hvatajui se rukama i nogama / drive B1. biti
u ravnomernom (laganom) kretanju zbog prirodnih sila / slentre
hodati polako, bez cilja / vasse hodati po vodi, movari i sl.
Zbog jake perceptivne podloge i povezanosti sa opipljivim
vanjezikim elementima nije teko uoiti i pravilno identifikovati seme, ali
jedan od ciljeva je bio pokazati da u semantikom polju GK vladaju odreeni
hijerarhijski odnosi, nasuprot uvreenom miljenju da su GK grupisani kao
grozdovi. ak se i pri povrnom pregledu materijala meu semama nieg
ranga uoava visok stepen sistematinosti, te predlaemo hijerarhizaciju
425
Sofija Bilandija
sema nieg ranga u kategorije koje emo nazivati parametrima. Mnogi

autori (na primer Krile 1978:49, Nida 1975) izdvajaju kretanje kao glavno
distinktivno obeleje (naa arhisema), a zatim i niz specifinih distinktivnih
obeleja, kao to su smer, nain, brzina, teina, otpor, sila, snaga, ritam
i sl. Ipak, meu njima nema dovoljno sistematizovanih paradigmatskih
odnosa.
Na samom poetku se zbog ogranienosti izlaganja iz daljeg
razmatranja iskljuuje osnovni parametar, a to je in kretanja (dislokacija),
koja e se u svakom daljem razmatranju uzimati kao aksiom. Od inherentnih
parametara e se razmatrati entitet koji se dislocira (figura), kao i take A i
B iz koje/u koju se dislocira (staza). Od propratnih elemenata posvetie se
panja nainu, a iz ovog razmatranja, iz ve navedenog razloga, iskljuuje
se parametar uzroka (zbog ogranienja samoindukovanosti).
3. Parametri
3.1 Figura
Pod figurom podrazumevamo bilo koji entitet koji se izmeta (u
vremenu i prostoru). Primeuje se da se ovaj entitet moe klasifikovati
prema statusu i kvantitetu.
Pod statusom podrazumevamo to da li je figura ivo bie ili ne.
Ukoliko je figura ivo bie, veina GK leksikalizuje kretanje oveka, a tek
specifino nekih ivotinja. Naime, za oveka kaemo da tri/hoda/skae;
to kaemo i za psa, maku, majmuna i mnoge druge ivotinje. Jedino se
kretanje nekih vrsta ivotinja posebno leksikalizuje: kasati galopirati/
trave galoppere (konj), pliskati/vake (ribe), gmizati/krype (zmije i drugi
gmizavci). Ukoliko je figura kretanja neiva, pod tim se podrazumevaju
pre svega glagoli koji oznaavaju kretanje predmeta i prirodnih pojava.2
Pod kvantitetom podrazumevamo broj uesnika, a veina GK, poto
su tipino neprelazni, profilie obino jednu figuru, ili su neutralni u tom
pogledu. Postoje i GK koji podrazumevaju kretanje dve figure: pratiti,
2
426
Za potrebe ovog referata se iskljuuju iz razmatranja, poto se u ovoj grupi

pojavljuje veoma veliki broj glagola koji se smatraju graninim ili bliskim GK u
uem smislu, kao to su glagoli postojanja koji podrazumevaju kretanje. Posebno
su brojni glagoli koji oznaavaju kretanje vode i vodenih tokova.
slediti, goniti / flge, jage, ledsage, eskortere, te oni koji podrazumevaju

kretanje itave grupe figura, koja se esto posmatra kao jedinstvena masa:
vrveti, kuljati/ yre, sverme, myldre.
3.2 Staza
Ovaj imanentni parametar kretanja je veoma kompeksan jer ne
ukljuuje samo trajektoriju kretanja (up. stazu u uem smislu), ve i pravac
kretanja. Tako moemo rei da staza ukljuuje izvor (polazite, taku iz
koje se kretanje zapoinje), cilj (destinaciju, taku u kojoj se kretanje
zavrava) i stazu u uem smislu, shvaenu kao sekvencu uzastopnih
lokacija kroz koje prolazi figura na putu od take A do take B. Uoavamo
da je ovako shvaen parametar staze u najuoj vezi sa definicijom pojma
kretanja. Postavlja se pitanje svrhe posebne razrade ovog parametra, jer
u tom sluaju svaki GK ima ovako shvaenu strukturu. Sa jedne strane je
ovo tano, jer bilo kako da se entitet kree, on polazi od nekud, prati neku
putanju, i negde zavrava. Meutim, GK tipino profiliu/fokusiraju se na
delove ove kompleksne eme izvor staza cilj.3
a. izvor/cilj: GK koji se tipino fokusiraju na krajnje take koje
ograniavaju kretanje nazivaju se u literaturi jo i glagolima inherentno
usmerenog kretanja (Levin 1993:263). U ovoj grupi moemo izdvojiti one
koji tipino:
- profiliu parametar izvora (adlativni glagoli): Na primer, takvi su
glagoli tipa izvui se, izai, otii, poi, krenuti, udaljavati se, odleteti / g
(u jednom od znaenja), dra, begi seg, forlate, flykte, rmme
- profiliu parametar cilja (ablativni glagoli): U ablativne glagole,
izmeu ostalog, svrstavamo glagole primai se/primaknuti se, zavui se,
ui, doi, prii, prikrasti se, uvlaiti se, doleteti, preleteti, dokrasti se /
komme, entre, ankomme, n, rekke, stige, bestige, lande
- profiliu oba parametra istovremeno : U ovoj grupi moemo
zakljuiti da se oba parametra profiliu tako to je taka A istovremeno i
poetna i krajnja, ali se to moe ostvariti na razliite naine, u zavisnosti od
prirode staze. U primerima tipa vratiti se / vende podrazumeva se kretanje
3
Iz originalnog teksta je izostavljen odeljak o jednoj znaajnoj pojavi koja se vezuje

za glagole inherentno usmerenog kretanja, a to je njihova deiktina priroda
(analiziraju se deiktini scenariji glagola doi i otii, komme i g).
427
Sofija Bilandija
od A do B i opet A kao krajnja taka, ali je staza (tipino) pravolinijska.

U primerima tipa kruiti / krinse ishodina taka je istovremeno i krajnja
zbog staze koja je ciklina, te je zbog rekurzivnosti staze nuno stanje u
kom u nekom trenutku figura proe ponovo kroz polaznu taku.
- profiliu vie taaka: Ovo su glagoli tipa lutati, skitati (se), tumarati
/ vandre, vanke, streife, daffe kojima je zajedniko to da se kretanje vri od
take do take, neprestano, tako da se profilie vei broj izvora i ciljeva.
Posledica ovoga je da se ova vrsta kretanja shvata kao besciljna, upravo
zbog toga to nije profilisan nijedan odreeni izvor ili cilj.
- profiliu neku taku na stazi (perlativni glagoli): Na primer, glagol
prolaziti / passere.
b. pravac: Jedna od tipinih karakteristika staze, upravo zbog
strukture izvor cilj, jeste i direkcionalnost. Johnson (1987:114) smatra
da ona nije inherentno usmerena, ve da ovek kretanje doivljava kao
usmereno, i svakoj stazi namee direkcionalnost. Pravac kretanja je u
najtenjoj vezi sa stazom, a moe biti horizontalan i vertikalan. Veina
GK izraava kretanje po horizontali, i to u pravcu u kom figura (pod
pretpostavkom da je svesno bie) gleda, svakako ne zanemarujui ni odnos
centra i periferije: radijaciju sveta OD sopstvenog tela. Horizontalno
kretanje unapred je nemarkirano, i ovo profilie najvei broj GK.
Horizontalno kretanje unazad u materijalu profilie samo 1 glagol: krepse
(kretati se unazad, poput raka).4
Vertikalno kretanje imamo kada je sama staza postavljena u
vertikalnoj ravni, i moe se dalje analizirati po sledeim tipovima: a. gore/
na gore (penjati se/stige), b. dole/ na dole (padati/falle) i c. gore-dole
(skakati / hoppe).
c. staza u uem smislu: Staza u uem smislu stoji u bliskoj vezi
sa treim parametrom, tlom. Kod Talmyja su ak i izvor i cilj, kao bitne
odlike staze, podvedeni pod ovaj parametar, i oni su svakako u bitnoj vezi,
4
428
Ovde se mora voditi rauna o tome da li se figura kao celina kree unapred ili
unazad (distinkcija napredovati vraati se) ili se licem kree unapred ili unazad.
Ovi kriterijumi se mogu kombinovati, ali ih ne bi trebalo poistovetiti: ako se entitet
vraa, kree se nazad ka izvoru, ali ne nuno unazad.
te je priroda staze odreena vrstom tla po kom se kretanje odvija. Ovime

se u prouavanju GK niko nije posebno bavio, i priroda staze ostavlja puno
prostora za dalja nauna istraivanja na ovu temu.
Tako staza moe biti linija ili povrina: pretpostavka je da se kao
povrina shvata naroito kad je u vezi sa medijumom koji je neuhvatljiv
i neodreen prostorno, kao to su voda i vazduh. Tu se figure najee
ne kreu po zamiljenoj liniji, ve se kreu po povrini/u medijumu.
Povrina je takoe profilisana kad se radi o kopnu: naroito kod tipova
kretanja koji profiliu tip kontakta izmeu dela tela kojim se kretanje vri
i te povrine. Takvi su glagoli puzanja i glagoli klizanja, kada je fokus na
glatkoj povrini po kojoj se figura kree tako da se pojedinani pokreti ne
primeuju. Kad je re o normalnom, nemarkiranom, uobiajenom nainu
kretanja (ii, hodati, trati...), onda je staza tipino zamiljena kao linija.
Priroda staze ima veze sa njenom ogranienou (otvoreno/zatvoreno),
time da li je glatka ili isprekidana preprekama, da li je prava ili kriva, linija
ili povrina.
Parametar staze je u ovom jezikom paru posebno interesantan s
aspekta leksikalizacije, jer su u datom jezikom paru GK ija je osnovna
semantika struktura [izmetanje] + [izvor] / [cilj] malobrojni. GK tipa
doleteti, doplivati, doskakutati ili odleteti, otplivati, odskakutati su
prevashodno glagoli naina kretanja, kojima je dodatno profilisan cilj
sistematskom prefiksacijom pomou od-/do-. Jezici koji leksikalizuju stazu
su brojniji od onih koji leksikalizuju figuru, ali prema ovoj klasifikaciji,
nuno tipolokoj, germanski i slovenski jezici se ne nalaze u ovoj grupi.
Talmy (1985) smatra da ovi jezici u slabijoj meri leksikalizuju komponentu
staze u odnosu na romanske jezike. Na primerima konstruisanim na bazi
njegovih 14, pokazalo se da norveki konsekventno upotrebljava glagol
naina kretanja + predlog/prilog koji pokazuje stazu.
(1) Fuglen fly inn i hulen./Ptica je uletela u peinu.
(2) Fuglen fly ut av hulen./Ptica je izletela iz peine.
(3) Fuglen fly forbi reiret./Ptica je proletela pored gnezda.
(4) Fuglen fly gjennom tunellen./Ptica je proletela kroz tunel.
Meutim, uoeno je da su jeziki sistemi u velikoj meri hibridni,
jer pored leksikalizacije naina kretanja, i slovenski i germanski jezici
429
Sofija Bilandija
imaju leksikalizovanu komponentu staze, ali se istovremeno uoava da

su ti glagoli u najveoj meri tvorbeno kompleksni, tj. leksikalizuju ovu
komponentu pomou nekog tvorbenog elementa, najee prefiksa ili
partikule (u Talmyjevoj terminologiji: satelit). Svaki tip jezika u okviru
samog glagola leksikalizuje ono to je za njega tipinije: germanski i
slovenski ine to sa nainom kretanja, a stazu izraavaju glagolskim
satelitom; romanski jezici, koji tipino leksikalizuju stazu samim
glagolom, izrazie nain dopunom, odn. participom. U prilog ovome ide
i posledica tipologizacije: razliiti jezici na razliite naine i u razliitom
stepenu impliciraju neku informaciju, zavisno od karakteristinih obrazaca
leksikalizacije. Informacija koja se eksplicira jeste upravo ona koja nije
tipina za taj jezik. Jezici koji leksikalizuju nain kretanja, iznee tu
informaciju najee implicirano:
(5)
(a) Prole godine smo leteli na Maltu.
(b) Prole godine smo putovali avionom na Maltu.
(6)
(a) I fjor fly vi til Malta.
(b) I fjor reiste vi til Malta med fly.
U primerima (5a) i (6a) je nain kretanja u potpunosti leksikalizovan,
a njegova varijanta je eksplicirana u primerima (5b) i (6b).
Poto se staza ne leksikalizuje u samom glagolu postoji potencijal
nagomilavanja vie staza koje bi pratile jedan glagol. Meutim, ovde se
primeuju velike razlike izmeu naina na koji norveki i srpski jezik
izraavaju parametar staze, posebno u sluajevima kada je fokus i na stazi
u uem smislu, i na cilju. Ovde se naa tipoloka podela moe gradirati,
pri emu se slovenski jezici nalaze izmeu romanskih i germanskih, a
razlog se moe pronai u prirodi sredstva kojim srpski jezik iskazuje stazu
(tipino prefiks, za razliku od norvekog gde je partikula predlog ili prilog
za mesto).
(7) Mannen lp tilbake ned til kjelleren. (nain, staza u uem smislu, cilj)
ovek je otrao (?) nazad dole u podrum./ovek se vratio dole u
podrum trei.
430
(8) Hun kryper inntil mora under dyna. (nain, staza u uem smislu, cilj)
* Uunjala se do majke ispod jorgana.
Podvukla se pod jorgan i legla tik do majke.
3.3 Tlo
Pod tlom podrazumevamo utvrenu, fiksnu, nepromenljivu lokaciju
kretanja, prostor u okviru kog se neto deava. Valja napomenuti da termin
tla ovde treba shvatati vrlo iroko, kao prostor u kom se odvija kretanje,
a ne samo u dvodimenzionalnom znaenju. Blisku povezanost tla i staze
moemo videti i u tome to se moda ova lokacija moe odrediti i kao
staza-povrina.
Najbitnija karakteristika parametra tla jeste njegova specifina
podvrsta, a to je medijum u kom se kretanje odvija. Najvei broj GK
oznaava kretanje na kopnu, jer to je nae primarno okruenje. Kretanje
kopnom ne podrazumeva iskljuivo kretanje po nekakvoj povrini, ve
smo pri takvom kretanju nuno okrueni drugim medijumom, vazduhom.
Tada, kao u sluaju glagola padati/falle ili skakati/hoppe, imaju tipino
profilisan kopneni cilj, iako se in kretanja odvija u vazduhu.
Glagola ija se akcija odvija u medijumu vode (ili bilo koje tenosti)
u oba jezika ima znatno manje, a pretpostavka je da razlog lei u tome
to u antropocentrinom vienju sveta voda kao medijum u kom se ovek
primarno ne kree, ne moe zauzimati centralno mesto. Zbog uslovljenosti
prirode staze tlom ponekad se i ovde javljaju nedoumice da li neki glagoli
oznaavaju kretanje kopnom ili vodom: gacati/vade, vasse. Namee se
zakljuak da su ovo prvenstveno glagoli kretanja po kopnu, jer se kreemo
po vrstoj povrini, po dnu tenosti ili itke mase (blato, sneg), te je voda/
tenost samo osobina staze, a dijagnostiko obeleje te vode/tenosti je
nedostatak dubine.
Kada je u pitanju medijum vazduha, u oba jezika postoji znatno manji
broj glagola. Tipino oznaavaju kretanje ivotinja ili predmeta kojima je
to karakteristino kretanje, pa tek sekundarno razvijaju znaenje kretanja
oveka. Ni ovi glagoli ne pokazuju veliku raznovrsnost, te se veina javlja
kao sinonim glagola leteti/fly.
431
Sofija Bilandija
3.4 Nain
Parametar naina je najrazueniji i u njega ubrajamo mnoge aspekte
koji se u literaturi inae ne svrstavaju dosledno pod isti parametar. Nida
(1975) je razmatrao domete komponentne analize i na glagolima kretanja,
i doao do liste osobina koje je smatrao dijagnostikim u njihovom opisu.
On je sainio i spisak hijerarhijski ustrojenih obeleja, pridodavi mu
istovremeno i tabelarni prikaz. Iako se ovde polazi od mnogih njegovih
zakljuaka, mora se zakljuiti da hijerarhijski nivoi koje je on koristio nisu
iste teine, odn. meu mnogim njegovim parametrima se moe uspostaviti
blia veza od one koju on uspostavlja. Razmotriemo ukratko parametre
brzine, sredstva/instrumenta, stava, obrasca kretanja i zvuka.5
a. brzina je potparametar koji se verovatno najbre uoi, i esto
se uzima kao kriterijska za glagole trati/lpe. Ipak, nae istraivanje
pokazuje da kod ovog para GK ona nije bitno dijagnostiko obeleje, iako
je neposredno uoljivo u onome to se ovde naziva relativnom vrednou.
Ova relativnost parametra brzine, i njena neposredna uoljivost, lei u
injenici da ovek zapravo implicitno poredi trati sa hodati, lpe sa g.
Dakle, parametar brzine koji se javlja u parafrazi semantikog sadraja
leksema trati/ lpe, jeste u poreenju sa drugim vidovima kretanja na
kopnu: On tri. (= On se kree na specifian nain, i bre nego kad hoda).
Glagole trati i lpe moemo, uz to, i modifikovati prilozima brzo/sporo,
odn. fort/langsomt. Apsolutnost brzine se ispoljava u istovrsnim tipovima
kretanja, tamo gde je osnov poreenja isti. Ukoliko se kao primer uzmu tzv.
glagole tranja, onda e se utvrditi da se sinonimi glagola trati ili glagola
lpe mogu razlikovati upravo po ovom parametru, jer je sema brzine u
semantikom sadraju jedne lekseme bitna razlikovna karakteristika u
odnosu na semantiki sadraj druge lekseme. Up. relevantnost parametra
brzine u sledeim nizovima: trati juriti hrliti; lpe pile styrte ili
na glagolima sporog kretanja: snegle, dra seg, kreke seg, krype, le seg;
plaziti, vui se, gegati se, mileti. U ovakvim sluajevima modifikovanje
prilogom iji je semantiki sadraj inherentni deo semantikog sadraja
5
432
Neki od njegovih parametara su ovde prerasporeeni: okruenje u medijum (=

tlo), izvor energije u uzrok, orijentaciju pravca u stazu, a ostala 4 parametra su
podvedena pod parametar naina, koji smatramo zajednikim imeniteljem.
samog glagola, dovodi do pleonazma, a suprotno do neprihvatljive

kolokacije.
b. sredstvo/instrument je potparametar koji se moe dalje razloiti
na vie posebnih, a svi kao nain kretanja specifikuju koje sredstvo
koristimo da bismo se kretali, kakva je priroda kontakta izmeu sredstva
i tla, i sl.
Pod sredstvo se moe podvesti prvenstveno sopstveno telo. GK
obino profiliu kretanje sopstvenim ekstremitetima, kada imamo a)
dve/etiri noge, dva krila, peraja normalno kretanje oveka nogama
ili etvoronone ivotinje svim udovima, ptice krilima i riba (telom i)
perajima, a glagoli koji tipino profiliu ovo kretanje su glagoli hodanja; b)
manji broj udova od uobiajenog: jedan za oveka, tri za ivotinju, i takvo
kretanje profiliu glagoli oteanog kretanja zbog povrede ili nedostatka
ekstremiteta, te c) vei broj udova od normalnog: i u ovom sluaju je
kretanje oteano, a odnosi se na kretanje oveka i rukama i nogama.
Kretanje sopstvenim telom se moe odnositi i na kretanje trupom/telom,
kako se kreu figure koje nemaju udove, a kao takvo se percipira i kretanje
figura koje imaju izuzetno kratke ekstremitete (gmizavci, insekti). Kada
se znaenja ovih glagola prenesu na ljude ili etvoronone ivotinje, onda
njihovo znaenje kod ljudi podrazumeva kretanje pobauke, na sve etiri,
i prvenstveno je oznaka za sporo kretanje. Kao sredstvo oznaavamo i
prevozno sredstvo, iako su ovakvi GKu norvekom i srpskom jeziku
relativno malobrojni, naroito u poreenju sa engleskim jezikom: ploviti,
broditi, jedriti, voziti se, leteti, jahati; bile (voziti se automobilom), sykle
(biciklom), busse (voziti se autobusom), ri (jahati), fly. Kod nekih ovakvih
GK je kretanje figure u sutini nebitno, ve se panja prenosi na celinu
situacije figura + prevozno sredstvo. Mi se moemo etati po avionu,
lekariti na palubi broda; kad jaemo mi, u stvari, sedimo ali, ipak, mi
letimo, plovimo i jaemo (pa onda, shodno tome, moemo da kaskamo ili
galopiramo).
Parametar instrumenta je blisko povezan sa prethodna dva, u
tome to podrazumevaju kretanje sopstvenim udovima, ali kada na njima
nosimo razliite naprave koje slue za kretanje. Takvi su, na primer,
glagoli tipa klizati se (kada ukljuuje parametar svesne namere koristei
433
Sofija Bilandija
klizaljke), sankati se, skijati se; ake, tfle (kretati se u papuama), tese
(isto). U norvekom jeziku, dodue, ne postoji leksikalizacija sadraja
kretati se pomou skija/klizaljki, ve je semantiki sadraj upravo ovako
ekspliciran: g/st p ski/skyter (= ii/stajati na skijama/klizaljkama).
Jedino je semantiki sadraj kretati se pomou sanki leksikalizovan u
glagolu ake (u jednom od znaenja; moe se modifikovati kao ake (p)
kjelke).
c. stav je parametar pod kojim se uopteno mogu podrazumevati (a)
specifian plan koji figura zacrtava svom kretanju, ili (b) stav koji kretanjem
iskazuje. Glagoli koji profiliu ovaj parametar su, na primer, (a) putovati/
reise (da bi se obila odreena mesta, da bi se neto videlo/saznalo, odmora
radi), etati (se), spasere, promenere, unjati se, prikradati se, snike seg, ili
(b) epuriti se/stoltsere, spankulere (utogljeno i dostojanstveno), stupati/
skride (dostojanstveno), trine.
d. obrazac kretanja obuhvata najvie Nidinih (1975) kategorija
koje smo poeleli da redefiniemo. On obuhvata kontakt izmeu udova
i povrine, koji moe izostati tokom kreatnja (skoiti, padati), moe biti
isprekidan (trati, plesati) ili kontinuiran (jednim pa drugim udom: hodati,
plesati; istim delom tela: kotrljati se, kliziti). Kod nekih glagola moe biti
aktuelan i redosled kontakata, uz presupoziciju da kontakt uopte postoji.
On moe biti naizmenian (trati, hodati, puzati, verati se), promenljiv, ali
ritmian (plesati), kontinuirana serija 1-1-1-1/2-2-2-2 (skakati (na jednoj
nozi)).
e. zvuk: Glagoli koji oznaavaju neki akustiki efekat mogu se
javiti samostalno kao GK i oni su nuno parentetini, tj. oznaavaju
istovremeno vrenje dve radnje (v. Ivi 2002:20). Od manjeg su interesa oni
koji predstavljajuju sekundarni, akustiki efekat nekog dogaaja kretanja,
kao, na primer, glagoli tandrkati (kola, ali samo dok se kreu), topotati
(akustiki efekat nastaje kao posledica kretanja pri kom nogama teko
udaramo o povrinu). Glagoli koje traimo se u srpskom jeziku ostvaruju
u doslednoj istovremenoj leksikalizaciji staze i naina: u naem materijalu
su takvi glagoli dogalamiti, dolajati, doplakati, dosoptati, dopuhati,
434
dostenjati, dotandrkati, dokripati, koji se svi mogu parafrazirati kao doi/

dospeti na odreeni nain (proizvodei zvuk).
Uoljivo je da neki oznaavaju iskljuivo dospevanje do cilja uz
odreeni zvuni efekat, a da pri tome njihovi neprefiksovani ekvivalenti
nemaju znaenje GK (dosoptati: soptati, dostenjati: stenjati). U norvekom
jeziku nema leksikalizacije ovog parametra, a u istom znaenju se koristi
glagolska sintagma komme sa participom prezenta koji specifikuje nain
vrenja radnje: komme grtende / pesende / knirkende / leende.
4. Troponimija i klasifikacija
U prethodnom odeljku je uoeno da postoji ukupno 5 parametara na
osnovu kojih se moe analizirati semantiki sadraj nekog GK. Takoe
se uoava da je parametar naina kretanja najraznovrsniji, i da se prema
njemu razlikuje najvei broj razliitih GK. Moe se takoe uoiti da je
i parametar tla, sa podvrstom medijum u kome se kretanje odvija, bitna
dijagnostika komponenta koja povlai relativno jasne granice izmeu GK,
tako da govornici srpskog i norvekog jezika imaju najvie glagola koji
oznaavaju kretanje po kopnu, a tek zatim kretanje u vazduhu ili vodi. ini
se da se najsvrsishodniji pristup dobija kombinovanjem ova dva parametra,
te se predlae hijerarhizacija poev od parametra tla (izdvajanjem 3 grupe:
kretanje kopnom, kretanje u vodi, kretanje vazduhom), a potom se lanovi
ove tri grupe mogu analizirati sa aspekta specifinog naina na koji se
kretanje odvija.
I ne samo da se najvei broj leksema moe najpogodnije analizirati
polazei od ova dva parametra, ve i jedna teorijska injenica ide tome
u prilog. Naime, iako konceptualno-semantiki odnosi nisu isti za sve
leksike kategorije (vrste rei), hijerarhijski odnosi su glavni strukturni
odnosi. U semantikoj literaturi se za organizacioni odnos smisla, koji bi
u imenikom sistemu odgovarao taksonimiji, u glagolskom sistemu koristi
termin troponimija, odnos naina. Fellbaum (2000:54) smatra da je ovaj
odnos dominantan u organizaciji glagolskog leksikog sistema u engleskom
jeziku, a na materijal pokazuje da jeste dominantan u organizaciji
semantikog polja GK. Veina ovih glagola odnosi se na specific manners
of performing actions denoted by other verbs. Dva glagola, dakle, stoje
435
Sofija Bilandija
u odnosu troponimije ako jedan glagol detaljnije specifikuje nain drugog

(osnovnog, baznog) glagola. Kao troponimija se definie sledei odnos
(gde je G jednako glagol):
verbe1 er verbe2 p en bestemt mte /G-ti1 je G-ti2 na odreeni
nain,
kao, na primer, hramati = hodati na odreeni nain, pri emu se
pokazuje da hramati troponim od hodati. Istovremeno, kao podreeni
pojam, hramati jednostrano implicira hodati.
Ovakav pristup je u omoguio da se u pomenutom magistarskom
radu izvri analiza paradigmatskog ustrojstva semantikog polja GK na
sledei nain:
A. Kretanje kopnom
A1 Glagoli hodanja
(a) Glagoli nesigurnog hodanja
- Glagoli geganja i hramanja
- Glagoli teturanja
(b) Glagoli koraanja
- Odmereni koraci/koraci uopte
- Teki koraci
(c) Glagoli etanja i tumaranja
- Glagoli etanja
- Glagoli tumaranja
A2 Glagoli tranja
A3 Glagoli skakanja
A4 Glagoli puzanja i penjanja
(a) Glagoli puzanja
(b) Glagoli penjanja
B. Kretanje vodom i vazduhom
B1 Kretanje vodom
B2 Kretanje vazduhom
C. Glagoli putovanja i vehikularni glagoli
D. Generini glagoli - ii i g
436
5. Zakljuak
Dekompozicija semantikog sadraja glagolskih leksema koje
oznaavaju kretanje u srpskom i norvekom jeziku pokazala je da se
mogu uspostaviti bliske veze meu semama nieg ranga, i da se one
prema svom tipu mogu uoptiti u tzv. parametre. GK u ova dva jezika
pokazuju veliki broj slinosti, i one omoguavaju da se GK grupiu prema
istim parametrima, koji se pri daljoj analizi pojedinanih leksema mogu
specifikovati tako da odgovaraju pojedinanim glagolima i grupama
glagola. Polazei od parametara tla i naina, uspeli smo da uredimo
semantiko polje GK tako da su specifine lekseme troponimi nadreenih
pojmova (generinijih glagolskih leksema). Ipak, pokazalo se da u mnogim
aspektima leksikalizacije odreenih parametara (posebno staze) norveki i
srpski jezik tipoloki razlikuju, i da bi u daljem istraivanju trebalo ovome
posvetiti posebnu panju, kako bi se prevazili odreeni problemi pre
svega leksikografske i prevodilake prakse, kao i nastave jezika.
Lista referenci:
Fellbaum, C. (2000). Autotroponymy. In: Polysemy. Theoretical and
Computational Approaches (Y. Ravin and C. Leacock, eds.), Oxford:
Oxford University Press, 52-67
Frawley, W. (1992). Linguistic Semantics. New Jersey-London: L. Erlbaum
Associates.
Ivi, M. (2002). Red rei. Beograd: Biblioteka XX vek.
Johnson, M. (1987). The Body in the Mind. The Bodily Basis of Meaning,
Imagination, and Reason. Chicago: University Of Chicago Press.
Krile, I. (1978). Komponencijalna analiza glagola move i izraavanje
pojma kretanja u engleskom i hrvatskom jeziku. Doktorska disertacija.
Sveuilite u Zagrebu: Filozofski fakultet.
Levin, B. (1993). English Verb Classes and Alternations. A Preliminary
Investigation. Chicago: University of Chicago Press.
Miller, G.A. (1972). English verbs of motion: A case study in semantics and
lexical memory. In: Coding processes in human memory (A.W. Melton
and E. Martin, eds.), Washington D.C: Winston & Sons, 335-372
437
Sofija Bilandija
Miller, G. and P. Johnson-Laird. (1976). Language and Perception.

Cambridge: Cambridge University Press.
Nida, E.A. (1975). Componential Analysis of Meaning. The Hague: Mouton.
Piper, P. (2001). Jezik i prostor. Beograd: XX vek.
Snell-Hornby, M. (1983). Verb-descriptivity in German and English. A
contrastive study in semantic fields. Heidelberg: Carl Winter.
Talmy, L. (1975). Semantics and syntax of motion. In: Syntax and
Semantics 4. (J.P. Kimball, ed.), New York London: Academic
press, 181-238.
Talmy, L. (1985). Lexicalization Patterns: Semantic Structure in
Lexical Forms. In: Language Typology and Syntactic Description
III: Grammatical Categories and the Lexicon (T. Shopen, ed.),
Cambridge: Cambridge University Press, 36-149.
Sofija Bilandija
Semantic parameters of motion verbs and

description of their meaning
Summary
Verbs of motion represent a diverse semantic field, which often results in an
incoherent description of their meaning. This paper proposes a way to hierarchize a
broad range of their semantic features into more general meaning categories, here called
parameters: figure, path, ground and manner, which can later be specified for each verb
individually. The author identifies and analyzes ways to realize these parameters, their
inheretness and cases of lexicalization. Although many authors propose that motion verbs
are arranged in clusters, we try to show that this semantic field can in fact be arranged
as a branching hierarchy. By combining the parameters manner of motion and ground in
Norwegian and Serbian the author classifies the biggest subfield of the verbs of motion
using the relation of troponymy, i.e. the verbal taxonymy.
Key words: verbs of motion, semantic analysis, parameters, figure, path, manner
troponymy
438
Metarofika konceptualizacija mirisa: Analiza glagola olfaktorne percepcije

Filoloki fakultet
Metarofika konceptualizacija mirisa:

Analiza glagola olfaktorne percepcije
Saetak
U ovom prilogu autor prouava metaforika preslikavanja iz domena fizikog
primanja nadraaja mirisa na neke apstraktne konceptualne domene ljudskog iskustva.
Istraivanje je zasnovano na brojnim lingvistikim studijama koje se bave glagolima
percepcije i na optoj kognitivnolingvistikoj postavci o konceptualizaciji naeg
unutranjeg bia uz pomo telesnog. Autor na materijalu iz srpskog i norvekog jezika
utvruje i analizira metaforika znaenja glagola olfaktorne percepcije i proverava
hipotezu Eve Sweetser o univerzalnosti polisemantike strukture ovih glagola.
Kljune rei: kognitivna semantika, konceptualna metafora, polisemija,
otelovljenje, glagoli percepcije
1. Glagoli percepcije. Lingvistika istraivanja

Analiza semantikog polja percepcije spada u red estih tema
lingvistikih istraivanja razliitih usmerenja, tipolokih (Viberg, 1980,
1984, 2001, 2008), morfosintaksikih (Schle, 2000, Labelle, 1996.),
semantikih (Evans & Wilkins, 2000. Ibarretxe-Antuano, 1997, 1999,
2002, Alm-Arvius, 1993, Schepping, 1982, Cvetkovi, 2003, Sweetser,
1990.) i dr. Studije koje se bave leksikom vezanom za opaanje kao predmet
analize najee uzimaju glagole percepcije, pri emu teite poiva na
prouavanju glagola sa znaenjem gledanja.1 Retki osvrti na jeziki izraz
drugih modaliteta percepcije predstavljaju uglavnom reakciju na tvrdnje o
1
Pojedine studije su u celosti posveene glagolu videti kao prototipinom

predstavniku grupe glagola vizuelne percepcije (Alm-Arvius, 1993, Labelle,
1996.)
439
apsolutnoj dominaciji vizuelnog opaanja nad ostalim vrstama percepcije

iznetih u radovima ke Viberga i Eve Sweetser2. Viberg je, naime, na
osnovu uporednog prouavanja obrazaca leksikalizacije i polisemantikog
irenja glagola percepcije u vie od 50 jezika, ustanovio hijerarhiju ovog
semantikog polja, gde vizuelno opaanje zauzima prvo mesto (Viberg,
1984, citirano u Viberg, 2001. i 2008):
Istraujui etimologiju i mogunosti metaforikog irenja glagola

percepcije u indoevropskim jezicima, Sweetserova (1990) takoe dolazi
do zakljuka o prvenstvu ula vida u odnosu na ostala ula. Za razliku
od Viberga, koji svoje zakljuke zasniva pre svega na polisemiji glagola
percepcije u okviru domena fizikog opaanja (intrafield semantic
shift), Sweetserova se fokusira na metaforika preslikavanja izmeu
konkretne, fizike percepcije kao izvornog domena i kognitivne/mentalne
percepcije kao ciljnog domena (transfield semantic shift). U skladu
sa kognitivnolingvistikim okvirom svog rada, smatra da metaforika
preslikavanja nisu arbitrarne prirode, ve su motivisana sistematskom
povezanou naeg iskustva o spoljanjem svetu sa unutarnjim stanjima
i sposobnostima kao to su emocije i intelekt: These connections are not
random correspondences, but highly motivated links between parallel or
analogous areas of physical and internal sensations. (Sweetser, 1990:45).
To sistematsko pojmovno preslikavanje se vri u jednom smeru, od
lako shvatljivih, ulima dostupnih oblasti iskustva, ka apstraktnijim,
psiholokim/mentalnim domenima. U konkretnom sluaju glagola
percepcije Sweetserova utvruje sledea metaforika preslikavanja:
2
440
Evans i Wilkins, 2000; M. Vanhove, 2008.; I. Ibarretxe- Antuano, 1997. 1999,

2002; Y. Popova, 2003.
SENSE
VISION
HEARING
SMELL
TASTE
TOUCH
SEMANTIC SOURCES
-Physical nature of sight: light
(*leuk- light), the eyes (Lger
oegen eyes), facial movement
-Metaphors of vision: behold, catch
sight of
< Lat scipio seize, see
w
< *sek -Basic IE vision roots: *spek- >
inspect, *weid- > witness
-Physical domain: *aus- ear
-IE roots: *kleus listen
-Onomatopoeic origin
crash
-Verbs of hearing: Cl Gk kluo, Eng
listen, Dan lystre obey.
-It frequently comes under general
sense perception.
E.g. Fr sentir feel, smell < Lat
sentire
-If different from general tactile
sensation, they often derive from
specific physical sensations: a
sweet smell; or from aspects of the
physical act of perception: Eng
reek, G rauchen smoke
-IE root: *geus (Lat gustare). It
could have meant try (Gothic
kiusan) or choose (OE ceosan),
rather than taste.
-General sense of perception
-Physical feeling: Lat sentire, GK
pascho
TARGET DOMAIN
-Physical sight - Knowledge,
intellection
-Physical vision - meant vision
-Cases with only mental
meaning
-Not sound but content of heard

speech
-Physical sound
-listen, heed
-Few abstract or mental

connotations.
E.g. Bad smell is used in
English to indicate bad
character or dislikeable mental
characteristics.
E.g. This stinks; stinker
-It seems universally to be
linked to personal likes and
dislikes in the mental world.
-Emotional feeling.
E.g. deeply touched
Tabela 1. Tabelarni prikaz puteva semantike promene glagola percepcije u engleskom

jeziku prema Eve Sweetser (1990) (preuzeto iz Ibarretxe-Antunano, 1999)
Nae unutarnje bie se konceptualizuje na osnovu telesnog, te

Sweetserova sva pojedinana metaforika preslikavanja registrovana
izmeu domena fizike i mentalne percepcije podvodi pod optiju metaforu
UM JE TELO3. Iako se i po izboru metode i naina analize jezikog
3
Njeno shvatanje metafore zasnovane na konkretnom, telesnom, iskustvu pripada

iroj struji iskustvenog realizma iji su predstavnici jo i Lakoff, Johnson, Taylor,
Langacker i dr.
441
materijala razlikuje od Viberga, dolazi do istog zakljuka o predominaciji

vizuelnog opaanja nad ostalim ulnim modalitetima4 izdvojivi ga kao
najvaniji izvorni domen u konceptualizaciji kognicije. Dodaje i da je
konceptualno povezivanje vida i kognicije moda ak i univerzalna osobina
jezika: Some aspects of the instantiation of this metaphor may be fairly
common crossculturally, if not universal for example, the connection
between vision and knowledge... (Sweetser, 1990:45). S druge strane,
glagolima sa znaenjem mirisanja odrie gotovo svaku metaforiku
relaciju sa domenom mentalnih aktivnosti: The sense of smell has few
abstract or mental connotations (Sweetser, 1990:37) i njima u svojoj
studiji posveuje najmanje prostora. Zakljuuje da glagoli mirisanja
uestvuju samo u konceptualizaciji nepoeljnih ljudskih osobina (Hes a
stinker, That idea stinks) i njihovog otkrivanja (I smell something fishy
about this deal) (Sweetser, 1990:37).
2. Glagoli olfaktorne percepcije
Isticanje vanosti vizuelne percepcije za konceptualizaciju saznajnog
domena na raun drugih ulnih modaliteta i opaska Sweetserove o
moguem univerzalnom vaenju veze izmeu ova dva domena izazvala
je brojne reakcije meu lingvistima zainteresovanim za ovu temu. N.
Evans i D. Wilkins (2000) osporavaju tezu Sweetserove o univerzalnosti
navodei niz primera iz australijskih jezika u kojima se kao izvorni domen
koristi ulo sluha. M. Vanhove podstaknuta navedenom tezom (2008)
sprovodi tipoloko istraivanje na 25 jezika iz 8 jezikih porodica i dolazi
do zakljuka da bi vizuelnoj percepciji trebalo pretpostaviti auditivnu kad
je re o vezama izmeu domena fizike i mentalne percepcije: All the
4
442
Za razliku od Viberga, Sweetserova ula vida i sluha izdvaja u posebnu grupu

argumentujui to indirektnim primanjem ulnog nadraaja pri gledanju i sluanju
(stimulus je manje ili vie udaljen od oka ili uha) i njihovom mogunou
fokusiranja na opaeno i svesnog biranja onoga to e se opaziti. Smatra da su
upravo zbog posrednog kontakta sa ulnim nadraajem ova dva ula povezana sa
objektivnou i intelektom, dok se pojmovi vezani za dodir i ukus (direktan
kontakt sa stimulusom) koriste u konceptualizaciji subjektivnih domena kao to
su emocije. ulom mirisa se bavi najmanje i smatra da je ono od svih ula najslabije
povezano sa mentalnim domenom.
world languages have a lexical semantic association between the hearing

sense and mental perception, be it outcome of polysemy, heterosemy or
semantic change (Vanhove, 2008). I u studijama posveenim jezikom
manifestovanju iskljuivo percepcije mirisa nalazi Sweetserove
predstavljaju nezaobilazno polazite. I. Ibarretxe- Antuanova u nizu
radova daje dokaze o dubljoj i raznovrsnijoj povezanosti ula mirisa sa
mentalnim domenom nego to je to utvreno u studiji E. Sweetser, a Y.
Popova (2003) pristup Sweetserove glagolima mirisanja ocenjuje kao
isuvie uzak. Sva navedena lingvistika istraivanja predstavljaju samo
deo prave revolucije u prouavanju percepcije koja je zapoela krajem
prolog veka. Na temeljima kognitivne nauke vre se interdisciplinarna
istraivanja sa fokusom na onim ulnim modalitetima koji su vekovima
bili u senci vizuelne percepcije i sa ijim se sistematskim prouavanjem
zapoelo tek nedavno (Classen, 1993, Rouby et al. 2002, Dubois et Rouby,
1997).
U lingvistikim okvirima najvie panje glagolima sa znaenjem
mirisanja posvetila je I. Ibarretxe-Antuano. U itavom nizu radova
autorka se suprotstavlja tvrdnji koju Sweetserova iznosi o univerzalnosti
metaforikih preslikavanja unutar domena percepcije. Slae se sa
zakljukom o primatu gledanja nad mirisanjem kad je re o povezivanju
sa saznajnim domenom, ali smatra da su glagoli sa znaenjem mirisanja
nepravedno zapostavljeni u studiji iz 1990, te da je metaforiki opseg
glagola olfaktorne percepcije iri nego to to navodi Sweetserova
(Ibarretxe-Antuano, 1999: 30-31). Pored dva apstraktna znaenja glagola
mirisati koji se mogu nai kod Sweetserove, Ibarretxe-Antuano navodi
jo tri: to suspect, to guess i to investigate, kao i jedno polisemantiko
proirenje koje ostaje u domenu konkretnog: to trail something (IbarretxeAntuano, 1999: 31-34 i 2002: 109-113). Autorka svoje zakljuke zasniva
na materijalu baskijskog, engleskog i panskog jezika.
Cilj ovog rada je da na osnovu glagola olfaktorne percepcije u
srpskom i norvekom jeziku utvrdi meujeziki opseg vaenja metafora
do kojih je dola Ibarretxe-Antuanova, da u tom smislu ustanovi slinosti
i razlike izmeu ova dva jezika i da eventualno identifikuje jo neki krak
polisemantikog irenja znaenja glagola koji se odnose na mirisanje.
Ibarretxe-Antuanova je svoje istraivanje ograniila na glagole koji
oznaavaju odavanje/primanje neutralnog mirisa. Radi iscrpnije analize
443
postojeih metaforikih preslikavanja glagola olfaktorne percepcije i

eventualnog otkrivanja novih apstraktnih kategorija znaenja ovih glagola,
odluili smo da ukljuimo to vei broj relevantnih glagola srpskog i
norvekog jezika, tj. onih glagola koji u nekom svom znaenju (najee
prototipinom, tj. primarnom u korienim jednojezinim renicima oba
jezika) oznaavaju bilo primanje bilo odavanje mirisnog ulnog nadraaja.
Ima, meutim, glagola kojima primarno znaenje nije direktno vezano
za primanje nadraaja ulom mirisa niti za odavanje mirisnog ulnog
nadraaja, a koji su se ipak nali u grupi istraivanih glagola. Takav je na
primer glagol namirisati kod kog je, prema Reniku Matice srpske, znaenje
osetiti ulom mirisa, namirisati; nanjuiti tek drugo u hijerarhiji znaenja,
dok mu je primarno znaenje posuti, poprskati ili namazati, natrljati
nekom mirisavom materijom. I takvi glagoli, kod kojih znaenje odavanja
ili primanja mirisa nije primarno, ali se moe smatrati frekventnim, ine
deo korpusa jer smatramo da bi bez njih analiza bila nepotpuna. Kao izvor
ispitivanih glagola posluili su renici sinonima oba jezika, kao i sinonimi
datih glagola navedeni u renikom lanku u jednojezinim renicima
srpskog i norvekog jezika. Ukljueni su i oni glagoli srpskog jezika koji
su nastali prefiksacijom nekog od osnovnih glagola olfaktorne percepcije
(primirisati, omirisati, zamirisati, pomirisati...) i sauvali znaenjsku
vezu sa motivnim glagolom. Isto vai i za norveki jezik, s tim to su u
ovom sluaju u korpus uli i odgovarajui glagoli sa partikulom (lukte p).
Jezika graa koriena u radu preuzeta je iz jednojezinih i dvojezinih
renika srpskog i norvekog jezika, kao i iz elektronskih korpusa ova dva
jezika (videti spisak literature).
2.1. Prototipina znaenja glagola olfaktorne percepcije
u srpskom i norvekom jeziku
U lingvistikoj literaturi o glagolima percepcije uobiajena je
klasifikacija njihovih prototipinih znaenja na osnovu semantikih uloga
subjekta reenice iji je predikat glagol percepcije (Viberg, 1980, 2001;
Leech, 1971; Rogers, 1971; Lehrer, 19905). Svi autori izdvajaju tri grupe
i to:
glagole percepcije kod kojih subjekat voljno prima ulni nadraaj
(agens)
5 Leech, 1971; Rogers, 1971 i Lehrer, 1990. citirano u Ibarretxe-Antuano, 1999.
444
glagole percepcije kod kojih subjekat prima nadraaj nezavisno

od svoje volje, ne kontrolie reakciju ula (doivljava)
glagole percepcije kod kojih od subjekta reenice potie ulni
stimulus
ali ih nazivaju razliito. U ovom radu emo pratiti Vibergovu
terminologiju (Viberg, 1980, 2001)6
Polazei od Vibergove podele glagola opaanja, odnos izmeu
prototipinih znaenja ispitivanih glagola srpskog i norvekog jezika
moemo predstaviti na sledei nain:
AKTIVNOST
mirisati, omirisati,
pomirisati
lukte p
Petar mirie ruu./ Petter
lukter p en rose.
Petar je omirisao/pomirisao
hranu da bi video da li e
mu prijati./ Petter luktet
p maten for se om han
kommer til like den.
primirisati
U poslednje vreme mu se
gadi sva hrana, ne moe ak
ni da je primirie.
njuiti, onjuiti, njukati,
snuse (p)
Kuja me je njuila/onjuila.
/ Bikkja snuste p meg.
Pas mu je skoio na krevet
i njukao ga. / Hunden hans
kom opp p senga og snuste
ham.
ISKUSTVO
namirisati, lukte
im namirie ruak,
odmah e doi. / Nr hun
lukter middag, kommer
hun med en gang.
KOPULATIVNI
GLAGOL
mirisati, lukte, dufte

(mirisati lepo)
Rua mirie. / Rosa lukter
godt. (Rua mirie lepo.)
Det dufter kaffe.
vonjati, lukte
Vonjao je na dim./Han
luktet ryk.
smrdeti, zasmrdeti, stinke,
lukte
Smrdeo je na znoj./Han
stinket/luktet svett.
Zasmrdelo je na topljenu
plastiku./Det begynte
lukte smeltet plast.
Tabela 2.
Viberg dodatno izdvaja glagole koji oznaavaju aktivnost i iskustvo u posebnu

grupu koju naziva experiencer-based gde glagoli percepcije kao subjekat imaju
ivo bie sa izvesnim mentalnim sposobnostima, i razdvaja ih od kopulativnih
glagola, koji su phenomenon-based i gde je subjekat zapravo entitet koji slui
kao ulni nadraaj.
445
Zapaa se da centralni glagoli u ovoj grupi (srpski mirisati i norveki

lukte) ostvaruju znaenja u sve tri kategorije, dok ostali glagoli, koji su
manje ili vie udaljeni od ovih prototipinih glagola, pripadaju samo
jednoj kategoriji. Na prvi pogled se ini da srpski jezik obiluje glagolima
olfaktorne percepcije, dok na spisku norvekih glagola figuriraju samo
tri elementa, meutim to je pre posledica izraavanja aspekta u ova dva
jezika: u srpskom jeziku je aspekt esto leksikalizovan, dok to nije sluaj
u norvekom jeziku.
Kod svih navedenih glagola koji spadaju u kategoriju kopulativnih
glagola uoava se polarizovanost u smislu oznaavanja prijatnog ili
neprijatnog mirisa. ak i kada izgleda da je glagol neutralan u odnosu
na miris, on ipak nosi informaciju o kvalitetu mirisa: u srpskom jeziku,
ukoliko se glagol mirisati javi bez dopune, najee se podrazumeva da je
miris prijatan (Da li osea da neto mirie?)7, dok je u norvekom jeziku
obrnuto (Det er sopp hvis det lukter. Ako smrdi, u pitanju su gljivice.).
Na ovu semantiku pojavu se osvrnuo i Viberg u svojoj studiji o
glagolima percepcije u vedskom jeziku poredei glagole sa znaenjem
kuanja i mirisanja (Viberg, 2008:158). Razmatrajui ih iz tipoloke
perspektive primeuje da je evaluativni element gotovo obavezan u
semantici ovih glagola i da je ta tendencija rairena i izvan indoevropske
jezike porodice. U najveem broju jezika se prototipino tumaenje
glagola olfaktorne percepcije vezuje za negativno vrednovanje, dok su
glagoli gustatorne percepcije prototipino nosioci pozitivne vrednosti.
Viberg dalje zakljuuje da je dimenzija prijatnosti i neprijatnosti veoma
bitan faktor u jezikom izrazu ova dva ulna modaliteta i tu injenicu
obrazlae biolokim karakteristikama ula mirisa i ukusa. Poziva se
na istraivanja izneta u delu G. Mathera (Mather, 2006:51-53), gde se
tvrdi da je olfaktorni sistem veoma blisko povezan sa supkortikalnim
limbikim strukturama, koje imaju vanu ulogu u uzbunjivanju organizma
na opasnost i u generisanju emocije straha. Neuroloka i psiholoka
istraivanja su pokazala da je osnovna funkcija olfaktornog sistema pre
svega alarmirajueg karaktera i da se ispoljava u sposobnosti da se
namiriu ugroavajui stimulusi kao to su, recimo, dim ili pokvarena
7
446
Ipak, u pojedinim govornim situacijama ovaj glagol moe da asocira na neprijatan

miris i pored toga to nema nikakvu dopunu koja bi na to eksplicitno ukazivala.
hrana u veoma malim koncentracijama i to pre nego to njihovi distalni

nosioci mogu da se vizuelno opaze. (Markovi i Vulin, 2008:22). Svi
nauni napori na izuavanju komparativne olfaktorne etnografije dolaze
do istog zakljuka: distinkcija prijatno/neprijatno je daleko vanija kod
ula mirisa nego kod drugih ula i to u korist negativnog pola skale. U
do sada ispitanim jezicima ubedljivo preovlauju nazivi za neprijatne
mirise i unutarkulturna i meukulturna poklapanja jezikog izraza
neprijatnog olfaktornog doivljaja daleko prevazilaze slinosti na drugom
kraju evaluativne skale: A review of studies on preferences by children
and adults from different cultures (Schaal et al., 1998) revealed a strong
consensus between and within cultures on the negative side of the hedonic
dimension; that agreement was little influenced by age and sex variables.
Far more variability was found on the positive and neutral sides, with
strong influences from age and sex variables. Thus, malodors and human
body odors may be olfactory universals in the sense that they are common
to all cultures and salient for most of them. (Rouby et al. 2002:150).
Ova negativna vrednosna markiranost glagola mirisanja, osim u
norvekom i vedskom jeziku, potvrena je i na materijalu engleskog
jezika (Sweetser, 1990), kao i u panskom i baskijskom jeziku (IbarretxeAntuano, 1997., 1999., 2002.). ini se kao da je srpski jezik predstavlja
izuzetak u ovom smislu, ali se to moda moe objasniti strukturom polja
glagola mirisanja. U norvekom i vedskom jeziku osnovni glagol olfaktorne
percepcije funkcionie kao neutralan pojam za koji se (uz odgovarajue
dopune) moe vezati i prijatna i neprijatna mirisna asocijacija. Uz njega
figuriraju i dva druga glagola, od kojih je svaki zaduen za po jedan
kraj evaluativne mirisne skale (nor: dufte i stinke, v: dofta i stinka) dok
u srpskom sistemu glagola mirisnog opaanja nedostaje istinski neutralan
lan, ve glagol mirisati na sebe preuzima i njegovu ulogu i ulogu sa
vrednosnim odreenjem u opoziciji izmeu mirisati i smrdeti. Iako je
panski i engleski sistem ovih glagola organizovan slino kao u srpskom
jeziku, oigledno je da glagoli smell (eng.) i oler (p.) ne uspostavljaju tako
vrste veze opozicije sa glagolima koji oznaavaju odavanje neprijatnog
mirisa, te funkcioniu pre svega kao neutralni lanovi sistema, koji se
prototipino vezuju za neprijatan miris ukoliko dopunom nije drugaije
odreeno.
447
2.2. Neprototipina znaenja glagola olfaktorne percepcije

u srpskom i norvekom jeziku
Ispitani glagoli olfaktorne percepcije srpskog i norvekog jezika
uglavnom pokazuju ista ona znaenjska proirenja koja su ve utvrena
kod Sweetserove i Ibarretxe-Antuanove. Jedno od njih, njuei tragati
za nekim/neim, njuhom ispitivati/traiti, sekundarno znaenje glagola
njuiti/nanjuiti, tj. snuse, ostaje u domenu fizikog, te tu ne dolazi do
metaforikog preslikavanja iz domena konkretnog u domen apstraktnog:
(1a) De gikk rundt og snuste etter mat.
(1b) Ili su unaokolo i njuili gde je hrana.
(2a) Policijski psi tragai nanjuili su drogu sakrivenu u automobilu.
(2b) Narkohundene snuste seg fram til narkotika skjult i bilen.
U primerima:
(3a) Det lukter/stinker av denne saken.
(3b) U ovom sluaju neto smrdi.
(4a) Mogu da namiriem opasnost na sto kilometara.
(4b) Jeg kan lukte fare fra hundre kilometer.
Susreemo se sa znaenjima nepoeljne osobine i detekcija
nepoeljnih osobina, koje je utvrdila Sweetserova. Glagol mirisati, kao
to je pokazano u prethodnom odeljku, ne asocira automatski na neprijatan
miris, pa se u u primeru 3b ne moe upotrebiti u oznaavanju negativnih
karakteristika. Moramo iskoristiti glagol smrdeti, koji se povezuje sa
neprijatnim mirisima, a samim tim i sa nepoeljnim osobinama ljudi i
dogaaja (up. On je smrad.). Norveki jezik doputa upotrebu i lukte i
stinke u ovom znaenju, ali ne i u znaenju detekcija nepoeljnih osobina
koje moe da ostvari samo glagol lukte. Na osnovu brojnih primera iz
norvekog jezika gde su glagoli mirisanja upotrebljeni metaforiki za
povezivanje sa mentalnim domenom doli smo do zakljuka da mnogo
ee funkcioniu kopulativno nego kao glagoli koji oznaavaju aktivnost
448
ili iskustvo, tj. u najveem broju sluajeva uz sebe imaju subjekat od kog
potie ulni stimulus. Ukoliko subjekat prima nadraaj, najee se radi o
nemetaforikoj upotrebi glagola olfaktorne percepcije.
Da proverimo sada da li su i kategorije znaenja do kojih dolazi
Ibarretxe-Antuanova prouavajui baskijske, panske i engleske glagole
koji se odnose na miris prisutne i u srpskom i norvekom jeziku.
Radi se, naime, o tri nove metaforike ekstenzije, koje nisu prisutne
u radu Sweetserove: to suspect, to guess i to investigate. Prva dva
znaenja su prilino bliska, glagoli suspect i guess se mogu smatrati
sinonimima, ali ih autorka ipak razdvaja obrazlaui to obaveznom
negativnom notom u znaenju prvog glagola, koja nije prisutna u znaenju
drugog glagola. Kao primere navodi sledee reenice:
Things ... wouldnt always get past the sharp-eyed QC. If a case
smelt, he would smell it.
Mary can smell trouble a mile off. (Ibarretxe-Antuano, 1999:31)8
Y. Popova (2003:140), meutim, osporava ovu razliku podseajui
na osobinu engleskog glagola smell da asocira na neprijatan miris ukoliko
je upotrebljen intranzitivno, dok mu tranzitivna upotreba omoguava
asociranje i sa prijatnim i sa neprijatnim mirisima (v. prethodni odeljak).
Smatra da autorka neopravdano proiruje metaforiki opseg ispitivanog
glagola tamo gde ga Sweetserova nepotrebno suava. Predlae da se ova
vrsta metaforikog irenja glagola mirisanja podvede pod jedno znaenje,
koje bi se odnosilo na intuitivnu spoznaju, kada subjekat nema oigledne i
nedvosmislene dokaze za ono to predosea.
Analizom brojnih primera ovog tipa u srpskom i norvekom jeziku,
dolazimo do slinog zakljuka kao i Y. Popova. Znaenje glagola je u
velikoj meri uslovljeno okruenjem u kom se nalazi, a ne samo dopunom
ili odredbom koja ga sledi. Tako se, na primer, glagoli mirisati i lukte u
znaenju nasluivanja buduih dogaaja mogu obojiti bilo pozitivnom,
bilo negativnom nijansom u zavisnosti od ireg konteksta:
Raspravlja se samo o glagolima napisanim kurzivom. Kurziv Ibarretxe-Antuano.

449
(5a) Mirie mi na pobedu/dobru urku/sreu/prevaru/korupciju...

(5b) Det lukter seier/god fest/lykke/svindel/korrupsjon...
(6a) Da Lakers luktet tap knappe 24 sekunder fr sluttsignalet var
det lite som kunne gjres.
(6b) Kada su Lejkersi namirisali/nanjuili poraz samo 24 sekunde
pre kraja, vie nije moglo nita da se uradi.
Kao potvrdu teze o jakom uticaju konteksta na vrednosno odreenje
glagola mirisanja u metaforikoj upotrebi moemo navesti injenicu da je u
srpskom jeziku mogue ak i glagol smrdeti povezati sa neim pozitivnim:
Smrdi mi/Meni ovo smrdi na dobar provod/na dobru krimi priu/na dobar
turnir.... Ova upotreba je, dodue, rezervisana za kolokvijalni jezik, ali je u okviru
tog registra prilino rairena, te je svakako treba uzeti u obzir u ovoj analizi.
U narednom primeru glagol mirisanja je postavljen u metaforiku vezu
sa intuitivnom spoznajom, i to ne buduih dogaaja, ve osobina nekoga
ili neega. U ovom primeru saznanje koje je metaforiki predstavljeno
glagolom mirisanja nije vrednosno odreeno ni u kom smislu. Njegova
osnovna karakteristika je nesigurnost i zasnovanost na predoseaju, a ne
na sigurnim dokazima.
(7a) Her kan man lukte inspirasjon fra bde Star Wars, Star Trek,
Alien og andre slike filmer.
(7b) Ovde moemo da namiriemo inspiraciju iz Ratova zvezda,
Zvezdanih staza, Osmog putnika i drugih slinih filmova.
Primeri ovog tipa osporavaju tezu Sweetserove o povezivanju mirisa
samo sa nepoeljnim osobinama, kao i tezu o univerzalnosti metaforikog
irenja glagola mirisanja.
Tree metaforiko znaenje o kome govori Ibarretxe-Antuanova,
to investigate, prisutno je i u norvekom i u srpskom jeziku i ostvaruje
se mahom uz pomo glagola njuiti/njukati, odnosno snuse, ije se
prototipino, fiziko, znaenje vezuje za ivotinje:
(8a) Ako bi policija njukala unaokolo ili pisala hotelu, to bi moralo
doi u moje ruke.
(8b) Hvis politiet snuste rundt eller skrev til hotellet, skulle det
sikkert havne hos meg.
450
3. Zakljuna razmatranja
Polazei od kritike Sweetserove (1990) koju u svojim radovima
iznosi Ibarretxe-Antuanova, a koja se odnosi na injenicu da je metaforiki
potencijal jezikog izraza mirisanja/odavanja mirisa potcenjen i da je to
proglaeno univerzalnom osobinom zastupljenom u svim jezicima bez
detaljnije analize, pokuali smo da utvrdimo u kojoj meri relevantan
materijal srpskog i norvekog jezika moe podrati ili osporiti tu kritiku.
Pokazalo se da centralni glagol percepcije mirisa u srpskom jeziku,
glagol mirisati, predstavlja izuzetak kad je re o negativnom vrednosnom
elementu koji je sastavni deo glagola mirisanja u velikom broju jezika.
Suprotno optem pravilu, ovaj glagol najee oznaava prijatan miris
ukoliko kontekstom nije drugaije odreeno. Utvreno je dalje da je
metaforiki opseg glagola mirisanja i u srpskom i u norvekom jeziku
iri od onog pretpostavljenog kod Sweetserove poto se moe odnositi i
na neutralne i poeljne osobine, a ne samo nepoeljne, kao i da se moe
postaviti u neposrednu metaforiku relaciju sa saznajnim domenom. To
znanje, meutim, ne predstavlja istu vrstu znanja s kojom povezujemo
vizuelnu percepciju, ve intuitivno znanje, koje se zasniva na oseaju, a ne
na vrstim dokazima. Znaenja sumnjati i nagaati, koja figuriraju kod
Ibarretxe-Antuanove, podvedena su pod jedno, intuitivno spoznati, jer
se analizom jezikog materijala ispostavilo da se glagoli mirisanja mogu
metaforiki vezati za intuitivno znanje i o dobrim i o loim osobinama i
dogaajima bez razlike. Vrednosno odreenje glagola u ovom metaforikom
znaenju dolazi prevashodno od njegovog okruenja, a ne od glagola samog.
Znaenje istraivati, tragati za, koje je otkrila Ibarretxe-Antuanova,
prisutno je u materijalu oba jezika.
Ukoliko posmatramo itavo polje glagola olfaktorne percepcije u
srpskom i norvekom jeziku, moemo primetiti da norveki glagoli mirisanja
u metaforikim znaenjima uglavnom funkcioniu kao kopulativni glagoli,
dok to u srpskom nije sluaj. Ova dva sistema se takoe razlikuju i po
frekvenciji upotrebe pojedinih glagola, pa je tako u norvekom jeziku glavni
nosilac polja glagol lukte, koji i semantiki i sintaksiki ima daleko iri opseg
upotrebe od ostalih glagola iz polja olfaktorne percepcije, dok je u srpskom
jeziku uestalost pojavljivanja ovih glagola u veoj meri uravnoteena bilo
da je re o domenu fizikog ili mentalnog.
451
Lista referenci:
Alm-Arvius, C. (1993). The English Verb See: A Study in Multiple Meaning.
Gteborg: Acta Universitatis Gothoburgensis.
Classen, C. (1993). Worlds of Sense: Exploring the Senses in History and
across Cultures. London: Routledge.
Cvetkovi, K. (2003). Metaforika konceptualizacija: analiza glagola
vizuelne percepcije. U: Jezik, drutvo, saznanje: profesoru Ranku
Bugarskom od njegovih studenata. Beograd: Filoloki fakultet
univerziteta u Beogradu, 197-213.
Dubois, D. et C. Rouby (1997). Une approche de lolfaction: du linguistique
au neuronal. Intellectica 24: 9-20.
Evans, N. & D. Wilkins (2000). In the minds ear: The semantic extensions
of perception verbs in Australian languages. Language 76-3: 546-592.
Ibarretxe Antuano, I. (u tampi). Metforas de la percepcin: una
approximacin desde la linguistica cognitiva. Recorridos de la
metfora: mente, espacio y dilogo
(Santibez, C. y J. Osorio, eds.), Concepcin, Chile: EUDEC.
Ibarretxe Antuano, I. (2002). Mind-as-Body as a crosslinguistic conceptual
metaphor. Miscelanea. A Journal of English and American Studies,
25: 93-119.
Ibarretxe Antuano, I. (1999). Metaphorical mappings in the sense of
smell. In: Metaphor in Cognitive Linguistics, (Gibbs, R. and G.
Steen, eds.), Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing
Company, 29-45.
Ibarretxe Antuano, I. (1997). Smelling and Perception: A Cross-Linguistic
Study. Cuadernos de filologa inglesa, 612: 113-121.
Ivi, M. (2006). O teoriji antropocentrizma i srpskim jezikim datostima.
Junoslovenski filolog LXII: 1- 6.
Labelle, M. (1996). Remarques sur les verbes de perception et la souscatgorisation. Recherches linguistiques de Vincennes, 83-106.
Markovi, S. i J. Vulin (2008). Struktura olfaktornog doivljaja. Psihologija
41: 21-34.
Mather, G. (2006). Foundations of Perception. Hove: Psychology Press.
452
Ning, Y. (2008). Metaphor from Body and Culture. The Cambridge

Handbook of Metaphor and Thought (Gibbs, R., ed.), Cambridge:
Popova, Y. (2003). The fool sees with his nose: metaphoric mappings in
the sense of smell in Patrick Sskinds Perfume. Language and
Literature, 12(2): 135-151.
Rohrer, T. (2006). Three Dogmas of Embodiment. Cogntive Linguistics as
Cognitive Science. In: Cognitive Linguistics. Current Applications and
Future Perspectives (Kristiansen, G. et al., eds.), Berlin: Mouton de Gruyter.
Rouby, C. et al., eds. (2002). Olfaction, Taste and Cognition. New York:
Schle, S. (2000). Perception verb complements in Acatec, a Mayan
language. Philosophische Dissertation, Universitt Tbingen.
Sweetser, E. (1990). From Etymology to Pragmatics: metaphorical and
cultural aspects of semantic structures. Cambridge: Cambridge
University Press.
Vanhove, M. (2008). Semantic assosiations between sensory modalities,
prehension and mental perceptions. A crosslinguistic perspective. In:
From Polysemy to Semantic Change: towards a typology of lexical
semantics (Vanhove, M., ed.), Amsterdarm/Philadelphia: John
Benjamins Publishing Company, 341-372.
Viberg, . (1980). Perceptionsverbens semantik i svenskan och ngra andra
sprk. SSM Report 7, Stockholm: Stockholms universitet, 40-60.
Viberg, . (2001). The verbs of perception. In Language Typology and
Language Universals. An International Handbook (Haspelmath,
Martin et al., eds.), Berlin: De Gruyter, 1294-1309.
Viberg, . (2008). Swedish verbs of perception from a typologycal and
contrastive perspective. In: Languages and Cultures in Contrast
and Comparison (de los Angeles G. G. M. et al., eds.) Amsterdarm/
Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, 123-172.
Elektronski korpusi:
Korpus savremenog srpskog jezika: http://www.korpus.matf.bg.ac.rs/
korpus/login.php
Korpusi savremenog norvekog jezika: http://www.hf.uio.no/iln/tjenester/
sprak/korpus/
453
Renici:
Renik srpskohrvatskoga knjievnog jezika (1967-1976). Novi Sad: Matica
srpska/Zagreb:Matica hrvatska.
osi, P. et al. (2008). Renik sinonima i tezaurus srpskog jezika. Beograd:
Kornet.
Norsk ordbok (bokml) (1996). Oslo: J.W. Cappelens forlag a.s.
Bokmlsordboka. Definisjons- og rettskrivningsordbok (1994). Oslo:
Universitetsforlaget.
Norsk sprk, 4.0 (CD) (1999). Oslo: Kunnskapsforlaget.
Metaphorization of smell a semantic analysis

of verbs of olfactory perception
Summary
In this paper the author examines metaphorical mappings between the physical
domain of perception of smell and some abstract conceptual domains of human experience.
The research is based on various linguistic studies of perception verbs and on the general
cognitive-linguistic premise of embodiment. The author analyzes the different semantic
extensions that take place within the group of verbs of olfactory perception in Serbian and
Norwegian and examines the hypothesis proposed by Eve Sweetser about the universality
of polysemantic structure of these verbs.
Key words: cognitive semantics, coceptual metaphor, polysemy, embodiment,
verbs of perception
454
.

, .
, .
: / ,
/
()
, . , ,
(),
, ,
.
,
, ,
(), ,
,
()
, ,
.
,
. .
,
, , ,
, (

455
1).

.
, ,
.
( )
, (,
, , .).2

(. 1989: 9). ,
.

, . , , .
(
),
, . ,
,

.
(1) , , .
(2) ,
.
-; ,
,
.
1
2
456
. . , ,
().
, ,
,
,
( , , ,
, ).
,
(.
1998).
,
(. . , . 1977;
1989; 1996; 1996; 1996;
1998; 2003); , , ,
, ()

, :
,
, , . ().

(- 2009);
( 1982; 1993; Corin
1997); ( 1987; - 2011),

( 1961;
2002; 2005; 2006);
.
, ,
,
, . ,
,
( ),
, , ,
.
, ,
, ...( 1);
[ ] ,
(). ,
,
,
:
( ();
()),3 (
3 ,
457
, ()),
( (
,

), ... ... ,
( 2)) ( [] ,
()). ,

, .
,
(
).
( .
, , . ,
).
,
.

, : ,
, ( .
(: ); []
(: );

()), , , . ,
( , ;4
). ,
. /
, , .
4
458
, . , :
(= ) (), (=
) ().
. (1987):
, - (96).
.
,
, ,
, (),

, , ., .
; .
, . .
,
,
( ),
// : ;
.

, , : (
);
,
: / .5

( ), ;6

, .

.
, .
(
1976; , 1983; 1996, 2003).
:
, ,
, /
/ / , /
. ,
5
6
. (2003).
. - (2011).
459
,
,
() .
(
,
),
, , ,
, ,
.
, , ,
.
:
, . (1993).
.
36/2, , 6169.
, . (2005).
. X/12, 211233.
-, . (2009). -
. LXV,
, 359374.
-, . (2011).
, (
).
, . (2006). .
, . XX, . 8, ,
399411.
, . (1987).
. 23, , 95104.
Corin, A. (1997). habere () .
26/2, , 4560.
Grickat, I. (1961). Razvoj znaenja glagola imati. Nauno drutvo NR
Bosne i Hercegovine, Radovi XVIII, Odjeljenje istorijsko-filolokih
nauka, knj. 6, Poseban otisak, Sarajev.
460
Ivi, M. (1982). O slovenskim egzistencijalno-lokacionim reenicama. U:

Studia gramatzszne 5, 710.
Kordi, S. (2002). Glagoli imati i biti. U: Rijei na granici punoznanosti,
Zagreb: Hrvatska sveuilina naklada, 143174.
, . . (1976). . : .
. . . . (1983). :
. : .
, . ., . (1996). :
. . . .
.: .
, . ,
,
http://www.classes.ru/grammar/158.new-inlinguistics-15/source/ word documents/_31.htm, 2.0.
, http://www.classes. ru/grammar/158.newin-linguistics-15/source/worddocuments/_31.htm [ 9. 11. 2010.]
, . . (1996). . :
. . . .
(. . , . ). -.: , 5380.
, . . (2003). -
. , .
, . . (1996). . :
. . .
. (. . , . ).
-.: , 8098.
, . . (1989). .
: : (. . .
. . ). : , 5171.
, . ., , (1998).
, .
. . . . . . . ,
: . http://slovari.ru/ .
, . ., . (1977). .
: .
461
:
: (19671976).
: , : IIV, :
VVI.
: , . .
1: , . .
2: , . .
: , .
Ivana Lazi Konjik
About the Category of Non-existence

in the Modern Serbian Language
Summary
This paper analyzes the category of non-existence in the modern Serbian language.
We consider non-existence a category which is semantically opposite to the category of
existence, but which is deeply related to it. The basic semantic characteristics of this
category are studied as well as the ways of its linguistic expression.
Key words: semantic category of non-existence, verbs of non-existence
462
/
Phonological
issues

(i usporedba s hrvatskim jezikom)
Sandra Hadihalilovi
Sveuilite u Zadru
Mekoa suglasnika i njezino

obiljeavanje u ruskome jeziku
Sadraj
U ovome se radu raspravlja o fonolokoj pojavi svojstvenoj ruskome jeziku
umekavanju suglasnika ili palatalizaciji kao dodatnoj [j] artikulaciji. (Neki je fonetiari
smatraju dodatnom [i] artikulacijom.) Opisuju se ruski tvrdi i meki suglasnici, koji
su podijeljeni prema jednom od etiriju kriterija podjele glasova. Njihov se izgovor
usporeuje s izgovorom hrvatskih glasova. Navode se naela ruskoga pravopisa i
odstupanja od njega te razlika izmeu ruskoga i hrvatskog pravopisa. Pojava jednaenja
suglasnika po mekoi (unutar rijei unutar morfema, na spojevima morfema te na kraju
rijei) jedna je od bitnih razlika izmeu fonolokih sustava dvaju slavenskih jezika ruskoga i hrvatskoga.
Kljune rei: mekoa suglasnika, palatalizacija, dodatna [j] artikulacija, tvrdi i
meki suglasnici, pravopis ruskoga jezika
1. Ruski suglasnici
U ruskome jeziku, kao i u hrvatskome, svi se glasovi1 ili glasnici
(kari 1991:82) dijele na samoglasnike ili vokale () i suglasnike
ili konsonante (). Svi suglasnici ruskoga jezika klasificiraju se
prema etiri obiljeja kao u (1):
(1)

1
1. akustika svojstva,
2. nain tvorbe,
3. mjesto tvorbe,
4. tvrdoa i mekoa.
Brozovi 1991: 397

465
Sandra Hadihalilovi
Prva su tri obiljeja openita, prisutna u svim jezicima. U ruskome

jeziku postoji osebujno obiljeje uslijed govorne promjene umekavanja
suglasnika pred prednjim samoglasnicima. To je fonoloka pojava kada se
suglasnik koji se nalazi pred samoglasnicima [] i [i], odnosno pred mekim
znakom ili mekim suglasnicima, dodatno palatalizira. Osim osnovne
artikulacije postoji i dodatna ili sekundarna artikulacija koja se pojavljuje
u ruskome jeziku. U nju se ubrajaju labijalizacija, velarizacija, nazalizacija
i palatalizacija. Za razliku od labijalizacije, velarizacije i nazalizacije,
koje nisu karakteristine za ruski jezik, palatalizacija je jedna od njegovih
tipinih i glavnih osobina. Gotovo svi nepalatalizirani suglasnici ruskoga
jezika mogu ostvariti palatalizaciju. Suglasnici mogu biti tvoreni aktivnou
srednjega dijela hrpta jezika koji se spaja s tvrdim nepcem, ime nastaje
tzv. mekoa. Odatle i odgovarajui nazivi suglasnika meki suglasnici:
[b, v, g, ] itd. Ono to se zove mekoom suglasnika i to nije nita
drugo do podizanje srednjega dijela hrpta jezika prema tvrdome nepcu jest
dodatna artikulacija. Termini tvrdi i meki suglasnici su uvjetni.
Dakle, palatalizacija se ostvaruje tako da se, uz glavnu artikulaciju,
srednji dio hrpta jezika dodatno podie prema tvrdom nepcu (lat. palatum,
odakle potjee i naziv ove pojave), npr.: palatalizirani (onepeni2) [p]
i nepalatalizirani (neonepeni) [p] imaju istu osnovnu artikulaciju. Za
ostvarenje palatalizacije srednji se dio hrpta jezika podie prema tvrdom
nepcu i tada se suglasnik [p] izgovara umekano. Zbog podizanja dijela
jezika prema tvrdom nepcu pri izgovoru se suglasnika uje prizvuk
samoglasnika [i].
Umekavanje ovisi o vrsti suglasnika, od njegova poloaja u rijei
(unutar morfema ili na spojevima morfema) kao i od suglasnike ili
samoglasnike okoline u kojoj se pojavljuje. Prema svim ovim kriterijima
suglasnici ruskoga jezika podijeljeni su na nepalatalizirane i palatalizirane
(uvjetno i dalje u tekstu tvrde i meke). Velika se veina ruskih suglasnika
ostvaruju kao lanovi para. Korelativnih parova u ruskom jeziku ima 15,
navedeni su u (2).
2
466
Jelaska 2004:57

(2)

[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
[] - []
,
,
,
,
,
T,
,
,
,
,
,
,
,
- ,
c .
Tri su ruska suglasnika uvijek tvrda i nemaju svoga mekog para,

navedeni su u (3), dok su tri ruska suglasnika uvijek meka, navedeni su u
(4).
(3)
(4)
[],
[],
[],
[],
[].
[].
Glas [] je tvrdi, meki [] se izgovara, npr. umjesto [] ispred

[]: [], [] . Glas [] je meki, a njegov je tvrdi parnjak
[] koji se izgovara ispred [], u tom sluaju umjesto [], []: [] (.
[]), [], []. Tvrdi se [] izgovara i na kraju
rijei umjesto : [], [], [].
Tvrdi glas [] i njegov meki parnjak []: [] , [], [:].
Glasu [] par je [] koji u gotovo svim situacijama uglavnom geminata,
dug: [:], [:], [:]. ako izgovaraju rijei ,
, mnogi govornici knjievnoga jezika (dozvoljen je i
izgovor tvrdoga [:] umjesto [:]). Jedino glas [j] ne moe imati tvrdi
parnjak. Ostalim mekim suglasnicima podizanje srednjega dijela hrpta
jezika prema tvrdome nepcu je dodatna artikulacija pri tvorbi suglasnika,
467
Sandra Hadihalilovi
a glasu [j] to je osnovna artikulacija, bez koje ni jedan suglasnik ne moe

biti izgovoren.
Ispred samoglasnika [], [], [], [], [] i [] suglasnici se izgovaraju
meko, a ispred [], [], [], [], [] i [] tvrdo.
Po tome se ruski jako razlikuje od hrvatskoga jezika. Hrvatski ima
svega pet mekih suglasnika, tj. pet nepanika: j, lj, nj, , . U hrvatskome
jeziku svega su etiri korelativna para, navedena su u (5).
(5)

[l] - [l,]
[n] - [n,]
[] - []
[d] - []
mala malja,
mana manja,
ar ar,
dak ak.
1.1. Izgovor ruskih suglasnika

Ruski se i hrvatski suglasnici, manje ili vie, razlikuju po izgovoru.
Ta se razlika opaa i kod tvrdih i kod mekih suglasnika. Pri izgovoru mekih
suglasnika prednji ili srednji dio jezika se podie prema tvrdom nepcu, a
artikulacija je pomaknuta naprijed. Hrvatski nepanici [lj], [nj], [], i []
meki su od ruskih [], [], [] i []. Izraena je razlika u izgovoru
izmeu ruskoga [] i hrvatskoga. Rusko [] je meko i izgovara se izmeu
hrvatskoga [] i [], meke je od [], ali tvre od [].
1.1.1. Tvrdi suglasnici
Za suglasnike [], [], [], [], [], [], [], [], [], [], [] i []
moe se rei da nema neke bitne razlike u izgovoru u oba jezika: ovi se
suglasnici izgovaraju gotovo jednako. Rusko [] izgovara se neto tvre.
Izraenija nepodudarnost primjeuje se kod izgovora [], [], [], [] i
[].
Bonik [] Pri izgovoru ruskoga [] vrh jezika dodiruje gornje
zube i samo djelomino alveole, srednji dio jezika je sputen, a zadnji
podignut prema mekom nepcu i povuen unazad. U izgovoru hrvatskoga
bonika [l] zatvor se oblikuje u sredini usne upljine, ali sa slobodnim
prolazom sa strane, primjer je naveden u (6).
468

(6)
Treptajnik [] kod izgovora ruskoga [] vrh jezika treperi prema

zadnjem dijelu alveola i poetku tvrdoga nepca, a pri izgovoru hrvatskoga
treptajnika [r] vrak jezika se uzdigne i pone treperiti zbog razliitog
pritiska okolnog zraka, primjeri su navedeni u (7).
(7)
Slivenici [] i [] u ruskom jeziku srednji dio jezika je savijen

i zbog toga pri izgovoru ruskih suglasnika imamo dojam da su tvri
od izgovora hrvatskih. Strujni prednjojezini [] i [] se razlikuju od
izgovora [] i [] u broju prolaza koji nastaju pri njihovoj artikulaciji. Jezik
poprima oblik lice i tu nastaje prvi prolaz, a drugi nastaje kada se stranji
dio jezika podie prema mekomu nepcu. Primjeri su navedeni u (8).
(8)
, , , ,
Meki [] i [] postoje u ruskome jeziku samo kao dugi [] i [].

Pri njihovu izgovoru hrbat jezika lagano se podie prema tvrdomu nepcu, vrh
jezika ostaje lagano podignut, ali ne savijen prema gore, kao u (9).
(9)
3, e,
Tjesnanik [] pri izgovoru ruskog [] zadnji dio jezika se die

prema mekom nepcu, ali je u usporedbi s naim pomaknut vie nazad.
Prolaz je ui i dui, a um jai, primjeri su navedeni u (10).
(10)
, .
1.1.2. Meki suglasnici

Usni zapornici [] i [] izgovaraju se slino kao i njihova tvrda varijanta,
s dodatnim podizanjem srednjeg dijela hrpta jezika prema tvrdom nepcu ime
dobivaju izgled kao da se istovremeno izgovara i, primjeri su navedeni u (11).
3
Tradicionalno rusko jelo

469
Sandra Hadihalilovi
(11)
, , .
Usenenozubnici [] i [] izgovaraju se kao i njihove tvrde

varijante [] i [] pribliavanjem donje usne gornjim zubima, s
dodatnim podizanjem srednjega dijela hrpta jezika prema tvrdomu nepcu,
pri emu nastaje prolaz kroz koji prolazi zrana struja i tako stvara um
karakteristian za ove suglasnike, primjeri su navedeni u (12).
(12)
Prednjojezini zapornici [] i [] znaajno se razlikuju od svoje

tvrde varijante. Kod njih se znaajno podie srednji dio jezika prema nepcu,
vrh je jezika na gornjim zubima i istovremeno se uje prizvuk otvornika
i, kao i slabi prizvuk [s] odnosno [z], primjeri su navedeni u (13). U
usporedbi s hrvatskim nepanicima [] i [], ruski izgovor je neto tvri.
(13)
, , , .
Prednjojezini tjesnanici [] i [], kao i ostali meki suglasnici

imaju znatno podignut srednji dio jezika prema tvrdomu nepcu, pri emu
nastaje iri prolaz kroz koji zrana struja stvara um karakteristian za ove
suglasnike. Slian nastaje i kod osoba koje umjesto [] izgovaraju [],
odnosno umjesto [] izgovaraju [], primjeri su navedeni u (14).
(14)
, , .
3. Naela ruskoga pravopisa

Osnovno je naelo ruskoga pravopisa morfemsko i po njemu
se morfemi grafiki obiljeavaju na isti nain, bez obzira na to kako se
njihovi glasovi izgovaraju. Prema morfemskome naelu suglasnici su
ili palatalizirani ili nepalatalizirani, jer u paradigmi dolazi do izmjena u
korijenu/morfemu (15).
470

(15i)

nom.
gen.
dat.
akuz.
instr.
lok.
-
(15ii)
-
-**
-
-
-*
-
-
-
-
-
-*
*Vidimo da su promjene u korijenu/morfemu rijei sljedee: u

nominativu, genitivu, akuzativu i instrumentalu korijen/morfem je - ,
a u dativu i lokativu . U rijei c promjene u korijenu/morfemu
uoavamo jedino u lokativu - . Isto tako vidimo da se alternacija
koja se desila u lokativu (dativu) ispred e u paradigmi tie samo fonema
e. Namee nam se pitanje kako tretirati tu promjenu? Da li kao alofon
fonema ili kao alternaciju? Da li je iznuen fonemom e, pa je time vokal
stvaralac alofona? Odgovorit emo kasnije na ta pitanja.
Za ruski je vokalizam karakteristina redukcija nenaglaenih fonema,
s jedne strane, /a/ i /o/ iza nepalataliziranih suglasnika, a s druge /a/ i /e/
iza palataliziranih, pri emu dolazi do preklapanja, tj. do neutralizacije
opozicija.
Prema teoriji Moskovske filoloke kole (dalje u tekstu MF)
prednaglasni [] u rijei predstavlja fonem //, jer i u jakoj poziciji
u tom korijenu predstavlja []. U rijei prema teoriji Petrogradske
(Lenjingradske) filoloke kole (dalje u tekstu P(L)F) prednaglasni []
predstavlja alofon fonema //, jer je to nelabijalizirani samoglasnik, kao
i []. S toga se stajalita u rijeima [] - [a] promatra alternacija
fonema // || //. Odatle i razliita fonetska transkripcija te rijei: //
prema MF i // prema P(L)F.
MF smatra da se glasovi koji su pozicijske alternacije, a predstavljaju
foneme, u signifikativno slabim pozicijama p o d u d a r a j u. U tom
se sluaju promatra neutralizacija fonema, a jedni te isti glasovi koji su
dio toga presjeka i podudaranja mogu predstavljati razliite foneme u
razliitim morfemima.
Prema P(L)F fonemi su glasovi koji se n e p o d u d a r a j u. Svaki fonem
ima vlastite alofone koji se razlikuju od alofona drugih fonema. Na neutralizaciju
fonema gledaju kao na neuporabu fonema u odreenim pozicijama:
471
Sandra Hadihalilovi
1. Tako se sa stajalita MF zvuni i bezvuni suglasnici na kraju

rijei ne razlikuju, tj. neutraliziraju se: glas [] u predstavlja varijantu
fonema // (us. []), u varijantu // (us. []).
2. Sa stajalita P(L)F u obje rijei: i isti je fonemski sastav
//; glas [] alofon //, fonem // se u toj poziciji ne upotrebljava.
ini se da jedan te isti glas moe predstavljati razliite foneme, to se kosi
s P(L)F teorijom.
Jedan od osnivaa MF, R. I. Avanesov je u okvirima te kole
odstupio s posebnim pogledom na fonem. Opirui se njihovom shvaanju
paralelnih (e) i pozicijskih alternacija koje se meusobno
sijeku (e), R. I. Avanesov je nazvao mnotvo pozicijskih
alternacija glasova u signifikativno jakim pozicijama (prema terminologiji
A. A. Reformatskog) j a k i m f o n e m i m a, mnotvo pozicijskih
alternacija u signifikativno slabim pozicijama (pozicije neutralizacije
nekolicine fonema) s l a b i m f o n e m i m a. Slabi fonem uvijek
predstavlja ekvivalent dvaju ili nekolicine jakih fonema. Cijeli niz
pozicijskih alternacija glasova ukljuujui i jaki i slabi fonem R. I.
Avanesov je nazvao f o n e m s k i m n i z o m.
M. V. Panov je ujedinio miljenja MF i P(L)F u jednom
fonolokom opisu, nazvavi moskovski fonem p a r a d i g m o f o n e
m , praki fonem s i n t a g m o f o n e m. Kasnije je M. V. Panov
u prvom znaenju koristio termin f o n e m, a u drugom r a z l i k o v a
ili d i f e r e n c i j a t o r.
Govorei o obiljeavanju mekoe i tvrdoe suglasnika, osim pojma
fonem moramo jednako vano spomenuti i pojam grafem kao pismeni
znak za fonem. Ruski jezik je karakteristian po tome to nije uvijek jedno
slovo4 jedan grafem.
Poznato je da fonemi imaju dvije osnovne funkcije: p e r c e p t i v
n u jednaenje jednih te istih znaenjskih jedinica jezika morfema i
rijei, i s i g n i f i k a t i v n u razlikovanje razliitih jedinica. Jednako
tako postoje dva tipa pozicija fonema:
1. P e r c e p t i v n a (j a k a i s l a b a) fonem je u perceptivno
jakoj poziciji u svom osnovnom glasovnom obliku. Takav glas koji
realizira fonem u najmanju ruku ovisi o konstitutivnim i kombinatornim
4
472
M. Popovi, R. Trostinska: Alograf grafem grafemem FILOLOGIJA 24 25

(1995), STR. 291 296

pozicijama, a maksimalno je neovisan o poziciji. U perceptivno slaboj

poziciji fonem je izraen drugim glasovima. Ovise o odreenoj poziciji i
rezultat su promjena vezanih uz utjecaj kombinatornih5 ili konstitutivnih6
pozicija. Tako u rijeima , , fonem // je ostvaren glasom
[] svojim osnovnim predstavnikom. Bezvunost toga glasa koji se
pojavljuje na poetku i na kraju rijei, ispred samoglasnika i sonornih
suglasnika (kao i drugih karakteristika ovoga glasa) obiljeje je koje se
pojavljuje u odreenim pozicijama, ali nije njima uvjetovano. Za // te
su pozicije perceptivno jake. Ispred zvunih umnika pozicija za // je
perceptivno slaba: u toj je poziciji neophodna zamjena bezvunoga []
zvunim []: [] . Glas [] uvjetovan je tom
pozicijom i upotrebljava se jedino tada. Razlikovanje perceptivno jakih i
slabih pozicija ovisi o stupnju tonosti fonetikoga odreenja glasa, to se
moe odraziti i na njihovoj transkripciji.
2. S i g n i f i k a t i v n (j a k i s l a b ) u signifikativno
jakoj poziciji odreeni se fonem razlikuje od drugih fonema, tj. ostvaruje
se posebnim glasom. Signifikativno slaba pozicija je pozicija u kojoj
se fonemi ne razlikuju. U signifikativno slabim pozicijama fonemi su
ogranieni mogunou razlikovanja razliitih rijei i morfema.
Dva su tipa signifikativno slabih pozicija:
a) pozicija neutralizacije fonema,
b) pozicija u kojoj je odsutno suprotstavljanje fonema zbog toga to se
neki fonemi u odreenim pozicijama ne upotrebljavaju. Tako se naglaeni
// i // poslije tvrdih suglasnika ostvaruju glasovima [] []: [] - []
. To je signifikativno jaka pozicija za // //. U 1-om prednaglasnom
slogu // i // se ne razlikuju, tj. ostvaruju se istim glasom []: i
- []. To je signifikativno slaba pozicija za // //, tj. pozicija
njihove neutralizacije.
Kraj je rijei pozicija signifikativno jaka za veinu suglasnika,
suprotstavljenih po tvrdoi mekoi: [] () - [] (),
[] - [], [] - [], [] - []. Drugaiji
je poloaj zadnjejezinih suglasnika. Na kraju rijei su ostvarivi jedino
5
6
. . , 2008., , ,
: . 111
. . , 2008., , ,
: . 111
473
Sandra Hadihalilovi
tvrdi [], []. Zbog toga je odreena pozicija zadnjejezinih fonema

signifikativno slaba po tvrdoi mekoi. U tom sluaju ne dolazi do
neutralizacije tvrdih fonema [], [] mekima // i //, // i //, // i //,
jer nema takvih razliitih morfema gdje bi se tvrdi i meki zadnjejezini
suglasnici suprotstavljali jedni drugima u jednim pozicijama i podudarali u
tvrdim zadnjejezinima na kraju rijei. Jedna te ista pozicija moe za neke
foneme biti jaka, za druge slaba. Tako je kraj rijei pozicija signifikativno
jaka za veinu suglasnika suprotstavljenih po tvrdoi/mekoi, i slaba za
suglasnike suprotstavljene po zvunosti/bezvunosti, usp. // i //
se razlikuju, // i // podudaraju, tj. neutraliziraju se //.
Budui da smo odredili koje su pozicije jake i slabe, ekvivalentno njima
signifikativno slabe foneme ruska literatura naziva s i n t a g m o f o n e
m i m a, a signifikativno jake foneme naziva p a r a d i g m o f o n e m i
m a. Ovim pojmovima emo opisati pravopis ruskoga i hrvatskog jezika,
budui da razliito opisuju iste pojave. Tako je princip hrvatskoga jezika
sintagmofonemski7, tj. reagira na pojave na sintagmatskoj osi: izlazak
izlaska, upotrijebljeno je slovo s kao grafem za fonem /s/ ostvaren u
tzv. slaboj poziciji, tj. poziciji neutralizacije opozicije, tj. upotrijebljen
je grafem za sintagmofonem. Prema segmentu zvunost bezvunost
princip je ruskoga jezika paradigmofonemski8, to se objanjava time
da ruska grafija upotrebljava slova koja su i u tzv. jakim i u tzv. slabim
pozicijama grafemi za suglasnike foneme u tzv. jakim pozicijama, tj.
grafemi za paradigmofoneme. Prema segmentu nepalataliziranost
palataliziranost ruska grafija uvodi dodatno obiljeavanje u pismu, preko
slova za samoglasnike to se nalaze neposredno iza slova za suglasnike,
ime je postignuta ekonominost. Slovo za suglasnik samo je automatski
grafem za nepalatalizirani: , , , nepalatalizirani suglasnik
//. Samo // ne postoji u tekstu i zato se sluimo slogovnim principom.
Samostalno // odgovara //: (dvoslovni grafem za palatalizirani //). To
nas vodi pojmovima alograf grafem grafemem9 (prema terminologiji M.
7
8
9
474

(1995), str. 291 296
(1995), str. 291 296

Popovia i R. Trostinske). Oni su definirali nepalatalizirane i palatalizirane

suglasnike foneme10 i prema tim emo definicijama i principu pravopisa
ruskoga jezika suglasnike foneme ruskoga jezika klasificirati na sljedei
nain (16):
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
[]
*
**
***
****
10
GRAFEM
FONEM
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
GRAFEMEM
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*
//*** i //
//**
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*** i //
//*
//**
//*
//**
[, , ] su uvijek tvrdi, tj. nemaju svoga mekog parnjaka

[, , ] su uvijek meki, tj. nemaju svoga tvrdog parnjaka, i jer su inae meki,
njihova se mekoa u pismu ne obiljeava
grafem fonema // sa svojim alografima za tvrdi suglasniki fonem /, ,
, , , , / i grafem fonema // sa svojim alografima za meki suglasniki
fonem /, , , , , / zajedno ine grafemem
1. znakom oznaili smo meki znak
2. znakom tvrdi znak
3. znakom oznaili smo izolirani poloaj suglasnika i poloaj na kraju rijei /
iskaza
4. znakom c oznaili smo bilo koje slovo za suglasnik
(1995), str. 291 296
(1995), str. 291 296
475
Sandra Hadihalilovi
Slijedi popis svih alografa, grafema i grafemema fonem ruskoga jezika:

grafem
fonema
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
//
476
ALOGRAFI
ZA TVRDI
SUGLASNIKI
FONEM
/ , , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , ,
, , /
/, , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , , ,
, /
/, , , , ,
, , /
-
GRAFEM
FONEMA
GRAFEMEM
FONEMA
//
ALOGRAFI
ZA MEKI
SUGLASNIKI
FONEM
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
/, , , , , /
//
-
/, , , , , /
-
//
/, , , , ,
/

Vraamo se na ranije postavljeno pitanje i morat emo ga

preformulirati, u skladu s terminologijom M. Popovia i R. Trostinske.
Pitanje je glasilo: Da li promjenu treba tretirati kao alofon fonema ili
alternaciju? Novi oblik pitanja glasi: Da li promjenu u paradigmi u rijeima
i treba tretirati kao alograf fonema ili kao alternaciju? Da li je
odnosno iznuen fonemom e, pa je time vokal stvaralac alofona?
Moj prijedlog je sljedei: Kada bi princip ruskoga pravopisa bio
sintagmofonemski, radilo bi se o alofonu fonema ostvarenome u slaboj
poziciji. Budui da je rije o principu pravopisa koji je paradigmofonemski,
odnosno su alografi // odnosno // za meki suglasniki fonem
grafemema fonema , odnosno .
2.1. Slogovno naelo ruske grafije
Za rusku grafiju svojstveno je slogovno naelo, koji predstavlja
odstupanje od ruske azbuke u smislu da je osnovna jedinica pisma i
itanja slog (kao spoj samoglasnika i suglasnika koji predstavlja cjelovit
grafiki element i svaki se njegov dio moe proitati samo u okolini
susjednoga elementa (dijela cjeline samoglasnika, odnosno suglasnika),
a ne slovo. To je posebno vano za obiljeavanje mekoe i tvrdoe
suglasnika (konsonanata).
Tvrdi i meki suglasnici slue u ruskome jeziku za razlikovanje
rijei i njihovo je oznaavanje u pismu nuno. Ne postoje posebna slova
za oznaavanje tvrdoga i mekoga suglasnika, ve njihova kvaliteta ovisi
o samoglasniku (vokalu) u ijoj se okolini suglasnik nalazi. Osim kod
[] i [], mekoa suglasnika obiljeena je slovima koji oznauju sljedei
samoglasnik. Ispred slova [], [], [], [], [] i [] suglasnici se izgovaraju
meko, a ispred slova [], [], [], [], [] i [] tvrdo.
Npr.: zvonanik u pismu oznaavamo s istim slovom kada je u
pitanju i tvrdo i meko , npr.: , ; to se prikazuje pomou transkripcije
kao [a] i [a]. Zbog toga u ruskome jeziku postoje dvije vrste
samoglasnika: jedni oznauju meke suglasnike (, , , , e), a drugi
tvrde (, , , , ). Drugi nain obiljeavanja mekoe u ruskome jeziku
je pomou mekog znaka na kraju rijei ili ispred suglasnika, a tvrdoa se
obiljeava njegovom odsutnou.
477
Sandra Hadihalilovi
Da bi se razlikovala tvrdoa i mekoa suglasnika, trebala bi u ruskoj

grafiji postojati posebna slova za tvrde i posebna za meke suglasnike,
kao to je to u hrvatskome, npr.: n, nj, l, lj, j. Koristei se sredstvima
ruske azbuke, A. N. Gvozdev kae da bi bilo mogue mekou suglasnika
obiljeavati mekim znakom, npr.: kada bi umjesto pisali . Glas
(i kratko) na kraju rijei i pred samoglasnikom oznaava se slovom , ali
se pred suglasnikom i zajedno s njim obiljeava jednim slovom, i to:
, , - (), - , na poetku rijei, poslije samoglasnika,
poslije tvrdoga i mekoga znaka.
2. 2. Odstupanja od slogovnoga naela
Slogovno se naelo ne provodi u potpunosti, ve u ruskome jeziku
postoje i neka odstupanja od njega. Najvee odstupanje nalazimo pri
pisanju samoglasnika poslije umnika , , , i . Budui da su ,
i uvijek tvrdi, poslije njih bi se trebali pisati tvrdi samoglasnici (, ,
, , ). Meutim, dolazi do odstupanja od slogovnoga naela tako to se
poslije tvrdih , i piu i meki samoglasnici (, , e te u rijetkim
sluajevima). Primjeri su navedeni u (17), gdje je u (17i) navedeno kako
se pie, umjesto oekivanoga navedenoga u (17ii).
(17i)

,
(17ii)
,
,
,
,
,
a.
,
,
,
,
,
,
.
Isto se tako odstupa od slogovnoga naela tako to se poslije uvijek

mekih i piu tvrdi , , kao u (18i) umjesto mekih , , , , e, kao u
(18.ii). Ova su odstupanja sauvana u grafiji jer ne postoje posebna slova
za tvrde i meke suglasnike. Time se uvijek tvrdi , , i uvijek meki ,
obiljeavaju u pismu.
478

(18)i.

,

(18ii)
,

,
,
,
,
.
,
,
,
,
,
,
.
Odstupanja se pojavljuju i u pisanju:

a) posuenica (najee iz francuskoga jezika) s -o, u usporedbi s
ruskim rijeima
-,
b) sloenica s mekim znakom na kraju rijei,
c) stranih rijei koje poinju s + samoglasnik.
Odstupanja od slogovnoga naela zapravo su nedostatak grafije.
Pozitivna je strana slogovnoga naela njegova ekonominost - njime
se smanjuje broj potrebnih slova. Umjesto dodatnoga uvoenja novih
petnaest suglasnika kojima oznaujemo mekou, mekoa se obiljeava
pomou pet mekih otvornika , , , , . Umekavajui suglasnike
mekim samoglasnicima ne samo da se umanjuje broj suglasnika, ve i
broj samoglasnika koji se piu s , npr.: + = (, ) [jam]
[mja]. A. N. Gvozdev (2007:40) istraivanjem je doao do zakljuka da
se slogovnim pristupom smanjuje obujam tekstova od 4 do 6%. Uporaba
apostrofa pri obiljeavanju mekoe suglasnika u transkripciji je takoer
nepraktina i za pisanje i za tisak, kao i za itanje, jer moe doi do
razliitih tumaenja rijei.
3. Umekavanje u govoru
Nekada se u ruskome knjievnome jeziku teilo za umekavanjem, za
razliku od danas kada je situacija obrnuta. Neke osobe sklonije su umekavanju,
pa ono to se po pravilu izgovara meko oni jo dodatno umekavaju. Takoer,
postoji i razlika to se tie umekavanja u razliitim stilovima. Tako se
npr. u razgovornome stilu nastoji zadrati umekan izgovor, za razliku od
knjievnoga stila, gdje se nastoje sauvati tvrdi suglasnici.
479
Sandra Hadihalilovi
3.1. O umekavanju unutar rijei

Najee umekavanje suglasnika nalazi se unutar rijei unutar
morfema ili na spoju morfema. Postoje i iznimke.
U spojevima morfema razlikuju se dva sluaja. U spoju prefiksa i
korijena izgovor moe biti i tvrdi i meki, kao u (19), dok je u spoju korijena
i sufiksa umekavanje obavezno, kao u (20).
(19)
(20)

ili
,
.
.
3.1.1. Tjesnanici i
Najpodloniji su umekavanju tjesnanici ili frikativi (strujni) i ,
iako stupanj umekavanja zavisi od susjednoga suglasnika.
Umekavanja se najee pojavljuju u spoju s mekim [], [],
[], [], kao u (21).
(21)

,
,
,
ee,
,
.
Ispred usnenika postoje dvoumljenja, kao u (22).

(22)

ili
ili
,
.
Ispred stranjih otvornika i treptajnika ne dolazi do umekavanja,

kao u (23).
(23)
Na spoju korijena i sufiksa [] i [] su uvijek meki, dok na spoju

prefiksa i korijena mogu biti i tvrdi i meki, kao u (24).
480

(24)

,
,
,
.
3.1.2. Nosnik
Nosnik umekava se ispred mekih otvornika i suglasnika u
spojevima , , kao u (25i) i spojevima , , kao u (25ii). U ostalim se
kombinacijama moe pojaviti i kao meki i kao tvrdi suglasnik, kao u (26).
(25)

(26)
i. ,
,
ii. ,
.
ili .
3.1.3. Zapornici i
U izgovoru prednjejezinih suglasnika [] i [] postoje dvojbe. U skladu
sa starim pravilima za izgovor, ovi su se suglasnici umekavali ispred mekih
labijala i prednjejezinih (izuzev prefiksa -, -, - i -). Danas je to
umekavanje neobavezno, pa kod iste osobe moemo uti razliiti izgovor, tj.
jednom umekan, a drugi put ne, primjeri su navedeni u (27).
(27)

ili
ili
,
.
Danas se najee susree s umekanim [] i [] ispred umekanog

[], kao u (28). U spojevima , suglasnik se izgovara uvijek tvrdo.
(28)
Umekavanje suglasnika zastarijeva, kao i umekavanje jedrenika

ili velara , , .
3.1.4. Usnenici
Umekavanje usnenika ili labijala ispred mekih usnenika sve se vie
gubi, ali izgovor jo uvijek postoji, kao u (29).
481
Sandra Hadihalilovi
(29)
ili
3.1.5. Geminate
Umekavanje geminata obavezno je unutar rijei, ali ne i na spoju
morfema, kao u (30).
(30)
3.2. O umekavanju na spoju rijei

Kod izgovora samostalnih rijei nema umekavanja, kao u (31).
Meutim, pri izgovoru nesamostalnih rijei umekavanje nije obavezno,
ali je mogue, posebno kod dvojnih suglasnika koji su najei u spojevima
prijedloga s imenicama, kao u (32).
(31)
(32)

,
,
,
.
4. Jednaenje suglasnika
Spoj dvaju suglasnika razliitih vrijednosti dovodi do njihova
jednaenja, koje moe biti po zvunosti, po mjestu i nainu tvorbe te po
mekoi.
4.1. Jednaenje suglasnika po mekoi
Karakteristika ruskoga jezika jeste proces u kojem se tvrdi suglasnici
umekavaju ispred mekih, npr.: . Neki tvrdi suglasnici kada se nau
pored mekih i sami postanu meki. U novije vrijeme ova pojava je dosta
reducirana, pa se esto uje tvrdi izgovor tamo gdje je prije bio meki. Ova
primjena najea je ispred mekih //, //, //. Jednae se // i //, kao
u (33).
(33)
482
a,
a,

U hrvatskome jeziku ne postoji jednaenje suglasnika po mekoi. I

u ruskome postoje sluajevi u kojima ne dolazi do jednaenja po mekoi.
[] i [] se izgovaraju uvijek tvrdo (34). Ne jednae se [] i [] ispred
mekih usnenih suglasnika na spoju korijena i prefiksa kao u (35) te [], []
i [] se ispred mekih, kao (36). Zapornik [] ispred mekih usnenih i zubnih
suglasnika veinom se izgovaraju tvrdo kao u (37).
(34)
(35)
(36)
(37)
,
,
,
.
,
,
,
x,
Lista referenci:
, . . (1972). . :
.
, . . (2009). . :
.
(1980).
( 1). : .
, . . (2007). .
: .
, . . (2008). . :
.
, . . (2009). . -:
.
, . . (1979).
. : .
Babi, S. et al. (1991). Povijesni pregled, glasovi i oblici hrvatskoga
knjievnoga jezika. Zagreb: HAZU. Globus nakladni zavod.
Jelaska, Z. (2004). Fonoloki opis hrvatskoga jezika glasovi, slogovi,
naglasci. Zagreb: Hrvatska sveuilina naklada.
Popovi M., Trostinska R. (1999). O grafemu. Studia Slavica Savariensia
1: 5-20.
483
Sandra Hadihalilovi
Popovi M., Trostinska R. (1995). Alograf grafem grafemem (i principi

pravopisa hrvatskog, ruskog i ukrajinskog). Filologija 24 25: 291296.
Sandra Hadihalilovi

(
)
,
, : ,
( ).
- (15).
5 . /
, .
/.
, /
. /
,
/ , ,
( , , lj, nj - ).
() .
, ,
.
, .
15
(. . 2),
,
. , ,
, .
484
Komparacija dvaju govora ludbreke Podravine - Slokovcai Svetoga Petra
Katarina Novak
O Veliki Bukovec
Zagreb
Komparacija dvaju govora ludbreke

Podravine - Slokovcai Svetoga Petra
Saetak
U ovome radu prikazat e se osobitosti fonolokih sustava dvaju sela u ludbrekoj
Podravini, prostorno neznatno udaljenih, no bitno razliitih fonolokih sustava. Razliitost
vokalizma i konsonantizma tih govora vodi zakljuku da su migracije stanovnitva
utjecale na jezinu sliku kakvu danas nalazimo na terenskim istraivanjima. Osobito
neoekivana znaajka govora Ludbreke Podravine opisana u ovome radu izostanak je
jednaenja refleksa o=l i etimolokog o ime je otvorena mogunost njihova uvrtavanja
u zaseban poddijalekt. Sela iji se govori opisuju nalaze se izmeu Ludbrega i Legrada
te su samo sporadino spominjana u dosadanjim istraivanjima navedenoga govornog
podruja, preciznije jedno je od njih spomenuto.
Kljune rijei: Slokovec, Sveti Petar, vokalizam, , denazalizacija, etimoloko o,
etimoloko u, ludbreka Podravina
Slokovec i Sveti Petar sela su u Ludbrekoj Podravini, nekoliko

kilometara1 udaljena od Ludbrega u pravcu Ludbreg - Legrad. Iako su
meusobno udaljena tek dva kilometra, razlike govora upuuju na razliito
genetsko porijeklo tih govora. Rad e predstaviti oba govora i naglasiti
razlike i slinosti sustava, realizaciju i podrijeklo vokala, te razlike u
konsonantizmu, koje ine ove govore i na vioj razini, varadinskoludbrekoga dijalekta, jedinstvenim.
Naziv Slokovec pojavljuje se u popisu sela ludbrekoga vlastelinstva
u 15. stoljeu, tadanjom grafijom zapisan je oblik Zlokowcz,2 a kasnije
se spominje pod nazivom Slokovci. Ovakvi varijeteti u nazivlju mogu se
uoiti u mjesnim govorima starijih stanovnika Slokovca i sela smjetenih
zapadno od Ludbrega do Kutnjaka pa e mjetani okolnih sela primjerice
1
2
op. a. Slokovec je 4, Sv. Petar 6 km udaljen od Ludbrega.

Adamek 1984.: 84.
485
Katarina Novak
za selo upanec uz upnec koristiti i toponim upnci, ba kao to e za

Slokvec rei i Slokfci.3 Doetak ci smatra se prvotnim oblikom, taj
takozvani podunavski tip ojkonima est je u sjevernim, ravniarskim
krajevima Republike Hrvatske. U istraivanju meimurske ojkonimije prof.
dr. Anela Frani zamjeuje da prevladavaju doetci -ovec/-evec/-inec u
imenima sela iji je prvotni doetak ci.4 Znaenje je tih ojkonima ljudi koji
pripadaju rodonaelniku, osnivau ili patronu naselja5, slino smatra i dr. sc.
Mijo Lonari koji ih usporeuje s junoslavenskima o kojima je pisao Lubas:
Hrvatska, kao i druga junoslavenska mjesna imena na -ci, -ovci,
-inci prikazao je Wadysaw Luba. On se u prvom redu pozabavio imenima
u mnoinskom obliku, ili onima koje je on smatrao takvima15, a koji su
veinom etnikoga porijekla i patronimnog, dok su oni s oblikom jednine
topografski ili deminutivni (Luba 28). (Lonari 2007.: 310.)
Sveti Petar je selo udaljeno est kilometara istono od Ludbrega,
dalje od glavne prometnice (Varadin - Koprivnica). Poput Velikog i Malog
Bukovca i ovo selo ima izrazito sredite u kojem dominira crkva Sv. Petra
(filijalna crkva Velikobukoveke upe). Ima dugu povijest naseljenosti.6
Turski prodori promijenili su sastav stanovnitva obaju sela.7
3
U hvatskoj ojkonimiji utvren je velik broj imena u obliku mnoine. Tu pojavu

poznaju i drugi slavenski jezici, ali kod svih ona nije jednakog porijekla, iste
motiviranosti i distribucije. ak i na hrvatskom jezinom podruju najlake je
uoljiva u ojkonimima sa sufiksima ii (<*-itio, tip: Maranovii) i ci (< -c, tip:
Slakovci). P. imunovi, 2006.: 199.
4 Usp. Frani, 2009: 66.
5
Isto.
6 Usp. Tusun 1997.: 101.
7
Prva velika turska provala u ludbreki kraj zabiljeena je 1532. Nakon neuspjeha
kod Kszega turska vojska je na povratku kod Vinice provalila u Slavoniju i
opustoila Podravinu i okolicu Rasinje. U isti kraj provalila je 1541. nova turska
vojska koja je plijenila sve do Varadina.

Nakon zauzimanja Virovitice Turci su namjeravali nastaviti ofanzivu na Varadin.
Na poetku listopada 1552. njihova je vojska (oko 6000 ljudi) provalila preko
posjeda Herbortije sve do Vinice. Iako je tu vojsku 3. X 1552. nedaleko Maruevca
potukao ban Nikola Zrinski, ona je jo jednom opustoila itav kraj. Vea provala
u ok[o]licu Ludbrega zabiljeena je zatim 1562. godine.

Novi val pustoenja u Podravini zapoeo je 70-ih godina. Posebno su velika bila
1575. i 1576. godine.

Josip Adamek, Ludbreg i njegova okolica u doba feudalizma, Ludbreg
486
Slokovec je nakon turskih prodora u 16. st. potpuno opustoen te ga u

17. naseljavaju kmetovi. Izvori spominju 24 kmeta doseljena iz pavlinske
kurije u Sigetcu. selo su 1787. nastanjivala 133 stanovnika.8 Sveti Petar
je u 16. st. takoer opustoen te se tek 1598. u selu nastanjuju kolonisti, a
1614. dvadeset vlakih obitelji9, kojima se 1645. pridruuje jo pedesetitri
obitelji, to je vjerojatno uzrokovalo promjenu govora stanovnitva koji se
i danas razlikuje od svih okolnih govora. Nakon ovoga naseljavanja svim
pridolicama vlastelin je izdao povelju kojom postaju slobodnjaci.
Vidljivo je da stanovnitvo, iako potpuno izmijenjeno u oba sluaja,
nije doseljeno iz istih krajeva pa nee iznenaditi razlike u govorima.
1. Transkripcija
Glasovne vrijednosti veine glasova odgovaraju istima u hrvatskome
standardnome suvremenom knjievnom jeziku te e u ovome radu biti
zabiljeene na istim grafemima, dok su vrijednosti glasova koji nisu dio
inventara knjievnoga jezika ili odskau od naina biljeenja iz drugih
razloga prikazane na sljedei nain:
e krajnje zatvoreno e, pribliava se u izgovoru vrijednosti vokala i
e zatvorenije e u odnosu na e u standardnom hrvatskom jeziku
e otvoreno e, otvorenije u odnosu na e u suvremenom standardnom
hrvatskom jeziku
, va, glas koji se pojavljuje kao popratan glas slogotvornome r
o zatvoreno o, u izgovoru se pribliava vrijednosti glasa u10
o otvoreno o, otvorenije u odnosu na o u suvremenom standardnom
hrvatskom jeziku, pribliava se otvorenosti standardnoga glasa a u izgovoru
bezvuna afrikata, vrijednou izmeu i
(monografija). Ludbreg. 81. - 122. str.
8 Usp. Isto. 89.
9
Termin Vlasi ovdje oznaava pravoslavno stanovnitvo. Nesumnjivo je da su svi
Vlasi koji su se naselili na prostoru Slavonske krajine, odnosno Varadinskog
generalata bili pravoslavne vjere to potvruju izvori.
H
rvoje Petri, Prilog poznavanju etnokonfesionalnih promjena u Podravini u XVII.
stoljeu, Radovi Zavoda za znanstveni rad HAZU br. 18. Varadin, 2007., str. 278.
10
Iskonski kajkavski dugi ispred akcenta i pod akcentom vokali izgovaraju se
veoma esto zatvoreno Ivi, Jezik Hrv. 49.
487
Katarina Novak
zvuni parnjak umnika vrijednou izmeu (g, d) i () u

ovome je radu bio oznaavan trorogim nadslovkom
x spirant velaranoga izgovora
n kompaktni suglasnik nastao zdruivanjem dvofonemske skupine
je od staroga kratkoga jata slijedu iza n u zdrueni fonem n11
l kompaktni suglasnik nastao zdruivanjem dvofonemske skupine
je od staroga kratkoga jata slijedu iza l u zdrueni fonem l12
l i r slogotvornost sonanata oznaena je krunicom ispod grafema
2. Akcenatski sustav
Akcenatski sustav obaju govora ini trolani prozodijski inventor u
kojemu su zasebne akcenatske jedinice:
1. kratki akcent ()
2. dugi silazni akcent ()
3. dugi uzlazni akcent ( )
te prozodijska jedinica bez siline:
nenaglaene kraine ( ).
Kratki akcent u vieslonim rijeima dolazi:
a) na poetnome slogu
Slokovec: najder, jabuka, fkaniti, zdele, mesec, fletno brzo,
dimu kui, ista, videti, vogel, robaa, vodica, pomrli, kuliko,
tuliko, kluka
Sv. Petar: gnili, oct, deca n. mn., kosti n. mn., laket, tak, j'ete
imperativ 2. os. mn.
b) na sredinjem slogu
Slokovec: sosedi, deleko, povesmo, maina, prezidana, jezikem,
naslogane, subota, govorili, kolovrt, nakuriti, zakuriti
Sv. Petar: spametna, druine g. mn., familija, zapove imperativ 2. os.
jd., potplate n mn.
11 Usp. kari 2007.: 72.-75.

12 Usp. isto
488
c) na ultimi obino nema kratkih akcenata, osim u posuenicama

Slokovec: retant i patent
Sv. Petar: retant, domitrant ministrant, autant
Dugouzlazni akcent dolazi na poetnome i srednjem slogu.
Slokovec: mla, de gl. pridj. r. m.r. jd., vre, nkaj na to,
kla; vati
Sv. Petar: grdu l. jd., npri naprijed, Zgreb, dgom dugom l.
jd., zdvjam dvojim 1. os. jd. prez.
b) na sredinjemu slogu
Slokovec: kostja g. pl., prijti gl. pridj. trpni m.r. jd.; nametale gl.
pridjev radni .r. mn.; zadala gl. pridjev radni .r. jd.; eldec, presati;
komoda, psovi n. mn.; poplne; duhna a. jd.
Sv. Petar: patka, Slokfci, kolrec, pameti L jd., okolde g. jd.,
avijnem i. jd., popfske sveenike
Dugosilazni akcent dolazi u svim poloajima u rijei:
Slokovec: mla 3. os. jd. imala, vrme, dte, mso; kva, mke n.
pl., glvu a. jd., fmji zloesti, klpa, znmo; plne, mdro mudro;
rka, sodec; vjec, khja
Sv. Petar: tka biljenica, pvec, tjni tjedni n. mn., dga pridj. .r. jd.
b) na sredinjemu slogu
Slokovec: kostja g. jd.; verja; opasne, povda gl. pridj. radni
m.r. jd.; povdala; halje odjea; beri; prera gl. pridj. radni m.r. jd.;
slapova vrsta pua, a. jd.; obla
Sv. Petar:
kolda, zgorla pridj. .r. jd., dnena odnesena pridj. .r. jd.,
bogti, poskel pridj. m.r. jd.
489
Katarina Novak
vodr
c) na doetnome slogu
Slokovec: kostj, latj; t gl. pridj. radni m.r. jd., htio; krumpr,
Sv. Petar: kostjm i. jd., grozdj, avijn, rem i. mn.
d) u jednoslonim rijeima
Slokovec: fst; s sve; lt, n; vr; ; b, m; skp, z gl. pridj.
r. m.r. jd.
Sv. Petar: ml imao pridj. m. r. jd., n, vk, brt supin gl. brati
Na slogotvornome r mogu doi sva tri akcenta:
a) kratak
Slokovec: triju, prper, mrtvec
Sv. Petar: rni, mrtef mrtav
b) dugouzlazan
Slokovec: v rlci,v rba, t rgati
Sv. Petar: v rlci,
c) dugosilazan
Slokovec: brf, k rf
Sv. Petar: srn g. pl.
3. Porijeklo akcenata u govoru Slokovca
Akcenatske promjene u distribuciji prozodijskih jedinica odnose
se na pomicanje siline s naglaenog sloga na prethodni slog, a ovise o
poloaju sloga u rijei, strukturi sloga i njegovoj kvaliteti.
Kratki naglasak uva se na mjestu osnovnoga kajkavskoga inicijalnog
kratkog akcenta slama, oko, kobila, lopata, sekira, posekli, sosedi
n. mn.; kratki naglasak s otvorene je ultime preao na prethodni kratki i
dugi slog (noga, konci n. mn., vnec, strla grom); sa zatvorene ultime
gotovo redovito je preao na prethodni dugi slog sdec, detepenec.
490
Dugi silazni naglasak nastao je od primarnog kratkog poskel (od

posekli), vla volja, uglavnom je prebaen na prethodni slog (bkof
g. pl., z rkami), no ima i primjera uvanja dugosilaznoga naglaska
na starome mjestu (brest , kol); dugi silazni naglasak nastao je i od
neoakuta mltim, kov.
Izvan akcenta ne pojavljuju se dugi silabemi.
4. Porijeklo akcenata u govoru Sv. Petra
Kratki naglasak uva se na mjestu osnovnoga kajkavskoga inicijalnog
kratkog akcenta
bop bob, riba, joko oko, pole, zvoniti, suiti, sito, mesto,
posekli, posuda; s otvorene ultime preao je na dugu i kratku penultimu
noga, vno, slo, knci n. mn.
Dugi silazni akcent uva se na mjestu staroga naglaska neprvda.
Dugi uzlazni akcent javlja se na mjestu neoakuta stra.
Dugi uzlazni akcent nastao je pomicanjem starog kratkog akcenta na
prednaglasni dugi
slog psati, kzati kazati, pokazivati, vno, ptam 1. os.jd. prez., ali
i na prednaglasnom kratkom slogu nsiti, pomri, na, govriju 3. os.jd.
prez.13 Pomak kratkog naglaska s ultime na prethodni kratki slog na kojem
13
Ivi i ojat nali su u Turopolju akcentuaciju u kojoj se kratki slog s prenesenim

naglaskom dulji (npr. e:na < ena), to je inae u serbokroatistici nazvano
kanovakim duljenjem (Ivi 1957, ojat 1967). Meutim, ojat navodi da se
negdje dulji svaki kratki slog, posebno u dvoslonim rijeima. To je u skladu s
onim to je Ivi pisao s kajkakvskom izgovoru kratkoga naglaska uope. Ivi
nije naveo, moda nije uoio, da se kratki naglaeni slog moe drukije ponaati
ako je razliitog podrijetkla. (Lonari 1996. : 56.)
Istu pojavu opisao je Ivi: S obzirom na akcenat velika je razlika izmeu
tokavske i kajkavske akcentuacije... U tim se govorima [starotokavskim
slavonskim, djelomino i istonobosanskom i zapadnom bosanskohercegovakom
dijalektu] uva taj akcenat u nekim sluajevima, gdje prema njemu nalazimo u
knjievnom jeziku akvenat kao u primjerima; sa sa... No u kajkavskom
dijalektu nalazimo ga ne samo u dugim slogovima... nego i u kratkima u primjerima
kao:
1. zelje i grbje; stlnak...
2. nom. pl. n. sela: sg. selo, rebra: sg. rebro, reeta: sg. reeto, kna: sg. okno,
491
Katarina Novak
se produuje, odnosno ostvaruje kao dugi uzlazni akcent, tzv. kanovako

duljenje javlja se i u primjerima besna, lefka, teka, zeleni.
Iznimka je noga gdje pod istim okolnostima kao u primjeru na
nije dolo do duljenja.
Primjeri zvoniti, suiti uvaju kratki akcent na starome mjestu
to ukazuje na proces prijenosa naglaska sa sredinjeg kratkog sloga na
prethodni pri emu se dulji.
5. Samoglasnici
5.1. Transkripcija
Nosni izgovor vokala bio je oznaavan repom udesno, , o, a
palatala tildom, j. Zatvorenost vokala oznaavana je tokom pod slovom,
a njegova otvorenost repom ulijevo. Krunicom pod slovom oznaena
je slogotvornost, r i l.
5.2. Inventar Slokovca i Svetoga Petra
Jednak je broj i kvaliteta vokala Slokovca i Svetoga Petra u
naglaenom slogu, a do diferecijacije dolazi u nenaglaenom slogu gdje se
u govoru Svetoga Petra javlja poluglas, .
jjca: sg. jjce;

3. gen. pl. lnec, knec prema nom. pl. lonci, koncido;
4. lok. instr. pl. m. i n. kao: kni(h), vli(h), lnci(h), kli(h);
5. u pridjevima kao: dbri, nvi, irki, zeleni prema neodre. dobro, novo (anal.),
iroko, zeleno; bji, kzji;

6. u broju treti, sedmi, smi,37

7. u pridj. kao: enski: ena, knski: koni, peklenski i dr. (Ivi 1996.: 57.-58.)

[37 U tok. je sdmi i smi, ali dijal. i sedmi i osmi; u posavskom samo sedmi i
smi.]
Dalibor Brozovi u dubrovakom poddijalektu razdvaja tipian novotokavski
akcent od dugouzlaznoga u rijeima sstra i jzik (takozvana kanovaka
akcentuacija). (Brozovi 2005.: 22.)

I u novijim istraivanjima zamjeeno je tzv. kanovako duljenje npr. u
junomoslavakim govorima o kojima je pisala Martina Kuzmi u lanku Kratki
naglasak u junomoslavakim kajkavskim govorima Kutinskoga Sela, Osekova i
Okeinca koja je napomenula kako je to duljenje novija pojava u junomoslavakim
govorima. (Kuzmi 2008.: 186.)
492
U dugom naglaenom slogu ima 9 jedinica:

i
u
o
e
e
o
e
o
a
U kratkom naglaenom slogu ima 6 jedinica:

i
u
e
o
e
U kratkome nenaglaenom slogu u govoru Svetoga Petra javlja se

dubleta e || kad je taj glas popratan samoglasnik slogotvornome r u
sluajevima kajkavskoga punoglasja, kojega nema u govoru Slokovca.
U kratkome nenaglaenom slogu ima 6 jedinica:
i
u
e ||
o
e
Samoglasniki sustav je monoftonki. Silabemi su r i r.

5.3. Realizacija
Poradi ispravnosti interpretacije valja napomenuti kako se u
nenaglaenome slogu prilikom ostvarenja tzv. kajkavskog punoglasja u
govoru Sv. Petra javljaju dvije vrste realizacije glasa e. Uz neto zatvorenije
e u odnosu na vrijednost istoga glasa u standardnome hrvatskom jeziku,
esto se u realizaciji javlja i va, .
493
Katarina Novak
U mjesnim govorima sela istono od Ludbrega, a prema Koprivnici,

jat se ostvaruje u dugom slogu kao krajnje zatvoren e prema i, dok se
na mjestu kratkoga jata javlja e u govoru Slokovca verovati vjerovati,
nedela nedjelja, seme sjeme; Sv. Petar meriti, deca, obed, mesto,
be, dakle samoglasnik e tek neznatno zatvoreniji od vrijednosti glasa e u
standardnome knjievnom jeziku.
5.4. Distribucija zajednike osobitosti govoru
Slokovca i govoru Svetoga Petra
Svaki se samoglasnik moe ostvariti u svim poloajima u rijei.
Kod rednih brojeva zijev je uklonjen zamjenom drugoga vokala u
slijedu ae sonantom j: jedenjst, dvanjst, trinjst te u slijedu au sonantom
v: pvak (Slokovec), odnosno f u sluaju da slijedi bezvuni umnik jfe
(Sv. P.). Dolazi i do adaptacije preuzetih rijei iz standardnoga jezika,
primjerice preimenovanja nazivlja lijekova kako bi se izbjegao hijat:
Geomicin (vrsta lijeka za ivotinje) u govoru stanovnika Germicin.
Dolo je do kontrakcija u govoru Slokovca: nm ne budem, nedem
ne idem.
U pojedinim rijeima dolazi do ispadanja nenaglaenog vokala:
pondlek; Sv. Petar tork.
Samoglasnici su na poetku rijei ispali ili dobili protezu. Protetsko
v esto se javlja pred samoglasnicima u i o: Slok. vuxo, vui 3. os., vogel,
vodica, Sv. Petar vugel, ve, a protetsko j pred gotovo svim vokalima:
Slok. Japatja, Jla, Jeva.
Pod utjecajem vrlo proirene uporabe standardiziranog crkvenog
jezika u govoru, molitvama, preuzeto je u oba mjesta ime Isus, no u
uzvicima i psovkama je i dalje Jezu, Jezu Kristu.
Generaliziran je nastavak em u instrumentalu jednine npr. teokem;
Sv. Petar plugem, jelenem, obedem.
U govoru Sv. Petra ostvaruje se kajkavsko punoglasje rleni,
rene n. pl., crp, ervo, ali rni.
5.5. Podrijetlo
Jat i poluglas su se izjednaili, a njihov je refleks u dugom slogu e:
(Slokovec) cvetje, telo, seno, pesek, zvezda, reili, testo; (Sv. Petar) beli,
gnzdo, cna, leni lijen, tenka tanka.
494
6. Razlike govora Slokovca i govora Sv. Petra

6.1. Govor Slokovca
Dugi a reflektirao se kao otvoren o plva pridj..r. jd., dju 3.os.mn.
prez., blgo, bltica, lmpa, krf G pl.
Na mjestu starijeg dugoga a zabiljeen je primjer zatvorenoga o gmjno.
Vokal o u rijeima mj, svj ponaa se kao stari kratki fonemi jer se
moe zakljuiti da su u osnovnome slokovekom jezinom sustavu bili
kratki. Zadrani su kratki akcenti kao akcenti ostalih padea (svojega,
moje...) te se nisu javili zatvoreni vokali.
Praslavenski stranji vokal o (am/um/an/un) i slogotvorno l dali su o
srednje vrijednosti; o < (l = o), npr. gba, lka, mka, m, vgel, kt, kk,
zp zob, ra ruka, m.r.14
14
Pavle Ivi uoio ju je u govorima Kljua kraj Novoga Marofa i Kokovcu kraj
Ivanca i protumaio: Dok se u drugim dijalektima istorija vokalizma preteno
iscrpljuje time to su tzv. specifini praslovenski vokali izjednaeni s pojedinim
tzv. klasinim vokalima, u kajkavini je, slino kao u slovenakim govorima, bilo
i mnogo drugih promena, meu njima i takvih koje su zahvatile i same klasine
vokale...Vanredno je iroka i area pomeranja a unazad, eventualno skopanog s
labijalizacijom, prvenstveno pod duinom, dodue uz osetne regionalne i lokalne
varijacije. Jedva da ima kajkavskih govora gde bi taj fenomen potpuno izostajao.
Samo malo manju rairenost ima pojava stavljanja e (kontinuanta jata i poluglasa)
u isti red po otvorenosti sa o. Kauzalna povezanost sva tri fenomena je oita:
otvaranje e > e i povlaenje a unazad stoje u korelaciji, a postavljanje e i a u
poloaj parnjaka ostavilo je o bez parnjaka. Budui da je o u svom novom odnosu
prema a >a moralo zadrati znatan stepen zatvorenosti, dok je e posle udaljavanja
e imalo dosta prostora za otvaranje, te su dvije foneme dole na isti nivo. Tako je
uspostavljen sistem:

i
u

o

e
o

e
a

Slabu taku ovde predstavlja sektor u o o. Nekoliko daljnjih procesa,
teritorijalno ogranienijih, podstaknuto je tendencijom da se rastereti taj sektor.
Ovamo spada pre svega jednaenje o sa o ili sa u (v. kartu 1)... U ponekim
predelima dalje ka severu i zapadu vokal o je pretrpeo izvestan razvitak, ali bez
jednaenja s kontunuantima u ili o. Refleks ou < o dolazi, bar pod odreenim
uslovima, u Gornjoj Stubici, u Loboru i u Vidovcu dokle je u Bednji komplikovanija
slika (po Jedvajevom materijalu):
495
Katarina Novak
6.2. Slinosti u podrijetlu fonema

U govoru Svetog Petra, kao i u govoru Slokovca, dugi a se reflektirao
kao otvoreno o, npr. dlje, mrk, grt grad, pokza 3.. os.jd. prez,
krfskoga a. jd., prmi l. jd.
Staro dugo o u oba je govora dalo zatvoreno o:
Slokovec Bk Bog, sfra, kra, snple, vla volja, ka, ns;
Sv. Petar kst, plt, dvr l. jd., klu l. jd. djti.
Novo o se javlja u kratkim slogovima:
- govor Slokovca noga, vozi, nosi, topla, bosa;
- govor Svetoga Petra ovek, bota, nogom i. jd., jogen.
6.3. Govor Svetog Petra
Izjednaen refleks praslavenskoga nazalnoga vokala o i slogotvornog
l, u govoru Svetoga Petra izjednaio se etimolokim u, npr. ruka, vzde,
sused, prutj, golub, vugel; suza, buxa, vuna, mi, n, , vk;
klua a. jd., klunem i. jd.
6.4. Slinosti varijanata prijedloga i predmetka s(a)
Prijedlog s dao je tri varijante: z, . Varijanta s > z javlja se ispred
nenepanika : z mesem, z nami, z vami, a ispred nepanika j, s > : jimi,
jizinim.
U oba govora samoglasnici potjeu od odgovarajuih samoglasnika
ishodinoga sustava.
6.5. Ostale slinosti i razlike:
U govoru Svetoga Petra zabiljeeni su primjeri gdje krajnje zatvoreno
e dolazi od kajkavskog e mso te od e enski.
Fonem e dolazi od:

o
ou

Pod i nenagla. duinom e
ou
e

Pod akcentom
e
u

Pod kratkoom
e
u

U Kljuu kod Novog Marofa pod duinom o >o, dok je u istim uslovima etimoloko
o dalo uo. Sline su prilike i u govoru Kokovca, s tim da je tamo dalo ak
otvoreno o. ; Ivi, 1958: 58.-59.
496
a) poluglasa
Slok. i Sv. P. pienec, steblo, bezek, denes, zeme 3. os. prez.,
megla, mea, ogej, cvete; u sufiksima Slok. mrtvef, dober, kosec,
grber, sjem; Sv. P. jek, konec, mrtvec, pekel, sjem;Slok. lefki,
denes; S. P. jotec, denes;
b) kajkavskog e Slok. i Sv. P. deleko, metla;
c) e Slok. i Sv. P.seme n. sg., kleli, pamet, sveti.
Fonem dolazi u oba govora od :
Slok. ps; Sv. P. dxnem.
Dugo otvoreno e dolazi od:
a) e Slok. i Sv. P. govcko, teltina, jtra, pr a, tva, grda;
b) e Slok. devti, desti, grda; Sv. P. pt;
c) e prilikom duljenja kratkoga sloga Slok. slo, lo, ena; Sv. P.
slo, ena, mele melje;
d) e Slok. i Sv. P. st, sedmi;
e) iznimka je u slokovekome govoru mlin (usp. s kratkim otvorenim
e u govoru Sv. P.).
Kratko otvoreno e dolazi od:
a) izuzetak Sv. P. melin;
b) e Sv. P. sedem; Slok. telek.
Dugo dolazi od:
a) a Sv. P. jpi l. jd.
b) iznimno od Slok. i Sv. P. lgala;
Dugo otvoreno o dolazi od:
a) a Slok. stra, mjka, dr dar, rste, 3. os. jd., znmo, 1. os. mn.,
plva, dju, blgo, bltica, lmpa, krf; Sv. P. stra, dlje, krfskoga a.
jd., kzati, mrk mrak
b) u koji se reflektirao u Slok. i Sv. P. l
a) < ndre Slok., A njedra
497
Katarina Novak
(Imenica ndre nema oblik za jedninu, niti se javlja u bilo kojem

padeu osim navedenog, dio je sintagme za ndre.)
d) dobiveno je kontrakcijom skupa aja > > o u rijei stajati > stti, Slok.
Dugo dolazi od:
a) Slok. vz
b) o Slok. i Sv. P. lonci N mn., vde G jd.
c) o = l Slok. rka, vk, snce, gba
d) u posuenicama Slok. i Sv. P. prxot.
Kratko o dolazi od:
a) o Slok. golop golub, vodica udica, robaa muka koulja
(usp. sa refleksom o izjednaenim s etimolokim u u govoru Sv. Petra u
nastavku).
Dugo zatvoreno o dolazi od:
a) Slok. Bk Bog, sfra, kra, snple, vla volja, ka, gnj,
Sv. P. Bk Bog,kra, vla volja, ka, kst, plt, dvr l. jd., klu
L jd., djti, xrniti;
b) iznimno u govoru Slok. gmjno.
Dugo dolazi od:
a) u govoru Slok. od ul na doetku glagolskoga pridjeva radnog
mukoga roda jednine, neovisno o tome otpada li zavrno l ili ne: zu, ul, bu
b) o Sv. P. pta, vgle g. pl.;
c) Sv. P. rka, ve, vski;
d) u govoru Sv. P. i od l mite, vk, , n;
Kratki u dolazi od:
a) o Slok. vugel, Sv. P. o vugel, vuglav, subta, posuda;
b) l Slok. jabuka, una, Sv. P. pun, jabuka;
c) , primarnog i sekundarnog, Slok. vuni, Sv. P. vuni, Vuzem;
d o Slok. i Sv. P. u kuliko, tuliko.
Dugo slogotvorno r dolazi od r u Slok. krf , Sv. P. krf , brf i r Slok. u vrba.
Kratko slogotvorno r dolazi u govoru Sv. Petra od r kren, mrtef.
498
7. Suglasnici
7.1. Inventar Slokovca
sonanti
v
l
l
umnici
f
s
Inventar Svetoga Petra razlikuje se od inventara Slokovca u

inventaru sonanata u kojem se meu jedinicama javlja i sonant n kojega u
glasovnom sustavu Slokovca nema. U slokovekome sustavu provedena je
denazalizacija palatala n.
7.2. Distribucija
Sonant v
Slok. vidla, veter, nvi Sv. Petar gavran, vk, dvji
Sonant v javlja se u inicijalnom poloaju i kao proteza ispred
kontinuanata ishodinih vokala u i o: Slok. vuxo, vuitel || uitel, vogel,
vodica; Sv. Petar vugel, ve, vsko.
Sonant v izgubio se u trolanim suglasnikim skupovima tvr, svl, svr
(u oba govora):
a) etrte,trdi,
b) slei,
c) srb.
Reflektiranje staroga prefiksa i prijedloga s- i v-/ v
a) kao v
Stari prijedlog, jednak predmetku v, kao i stari predmetak u, meu
kojima je dolo do kontaminacije, dali su suglasnik v (prevzl preuzeo),
499
Katarina Novak
koji se na poetku nekih rijei izgubio (s sve zeti, uzeti, dovca

udovica, dovec, nk, unuk, trk, zeti.).
U predmetku ispred bezvunih suglasnika zamjenjuje se bezvunim
f: fteknuti, fkrla, f tali, f tacn, fml, f meru. Iznimka je glagol xmreti i
njegovi oblici, npr. xmrl.
Bilabijal v pred bezvunim se suglasnicima zamjenjuje svojim
bezvunim parnjakom f npr. Slokovec: jstrebof, brf te ispred bezvunih
umnika krfski, fnili; Sv. Petar: jfe 3. os.jd. prez., krfskoga a. jd.,
popfske, krf g. pl., jakofek, mrtef.
Sonanti m, n i j
Posebnost slokovekoga govora u usporedbi s mjesnim govorima
s kojima granii je refleks polaznoga sonanta n koji se u slokovekom
govoru ne ostvaruje se kao n, ve je njegova kontinuanta j od nazalnoga
palatala j koji je denazaliziran u j: koji konji, spdji onaj koji je ispod,
spje spavanje, lejak, xljak remen, sejati, ali rnglica posudica,
ogej oganj, pedej pedalj, torej toranj, kji konji, strajski strani,
tui, ljski lanjski. Do denazalizacije u govoru Sv. Petra ne dolazi sn
san, vina, stlnak.
U deklinaciji osobnih i posvojnih zamjenica dolazi do anticipacije
palatalnog elementa n > jn, te umetanja vokala meu konsonante: jvo
njihovo, jenga njega, jengof njegov.
Sonanti l i l
Depalatalizacija palatala l dovela je do gubljenja oprjeke suglasnika l
i l, npr. zemla zemlja, nepriatel, nevola, nevolja, krolestvo kraljestvo,
pondelek, klun, koleno, vuitel; Sv. Petar: slve n. pl., zele zelje.
Sekundarni skup lj u govoru Slokovca dao je l: zele, kle, vesele.
Zajedniko je govorima da nema epentetskoga l u sljedovima bj, mj
i vj: grbje, ibje, grmje, divji, krvji; rubj (samo Sv. Petar).
Finalno l u glagolskome pridjevu radnom mukoga roda esto se
gubi, neovisno o prethodnome vokalu i (ne)naglaenosti sloga u govoru
Slokovca: b, zdige, seja sijao, pekel, s sjeo, poseke, gore gorio,
moge, psti, no javljaju se i dubletni oblici j || jl, vide || videl, grize
|| grizel, sede || sedel. Finalno l iza kontiuante etimolokoga r u pravilu
ne otpada: xmrl, pdrl. U govoru Sv. Petra znatno manje je primjera
500
gubljenja zavrnoga l: donsel, poskel, grzel, zavzl || zavz, sl || s,

nareza.
Zavrno l uva se u drugim vrstama rijei, primjerice imenicama:
Slokovec avel, misel, posel; Sv. Petar vugel.
Opstruenti
Suglasnik x
Suglasnik x ostaje na svom etimolokom mjestu u svim poloajima
(inicijalnom, medijalnom i finalnom): xrn, xljak, xruka, xld,
mauxa, vuxo, zdexnuti, krx, mauxa (Slokovec). U Svetome Petru
zabiljeeni su primjeri ispadanja suglasnika x u inicijalnome poloaju
ruka, hruka, u tuici obl (u govoru Slokovca xobli), ali ne i
medijalnome vxo, juxu a. jd., dexnem 1. os.jd. prez.
U skupini xt zamijenjen je sa : t || tl, teli, htio, htjeli (S.);
telo (Sv. P.).
Slogotvorno inicijalno r dobilo je protetsko x: xre, xruka (S.).
Skup *dj
Stari skup *dj reflektirao je veinom u : mea,
xra, analogno
pra,
rjee u j, eja e(S.); ma,
xrovi,
zagraen,
een
(Sv. P.).
U glagolima sloenim s iti uvaju se skupovi jd, jt: njti, djdti, preti.
Skupovi *stj, *skj i *zdj
Izjednaeni skupovi *stj i *skj dali su : klee, kren, ma,
koica, nee, ie, kuar, piec, upropaena, otpen (S.);
puati, kreno (Sv. P.). U skupu stj nije dolo do stapanja glasova t i j
lstje (S. i Sv. P.), prtje (Sv. P.).
Izjednaeni skupovi *zdj i *zgj dali su : d, dea g., moni.

Praslavensko *tj izjednailo se s u : vra, sva, ali ne od
sekundarnog skupa tj: smetj.
Stari suglasniki skup *r uva se kao r u oba govora i u slijedu
r, no u govoru Sv. Petra javlja se kajkavsko punoglasje: rni, rlni,
rija, rp (S.); rleni, rene n. pl., ervo (Sv. P.).
U inicijalnu praslavensku suglasniku skupinu *r umetnut je
dental d: dreti, dereju. Iznimka je imenica rebe u Slokovcu.
Promjene u suglasnikim skupinama
U suglasnikim su skupovima zabiljeene i sljedee promjene:
gl < dl
gletva (S.); gletva (Sv. P.)
501
Katarina Novak
c < ts
hrvacki
Do ispadanja suglasnika dolazi u sljedeim skupovima glasova:
vl > l
lt vlat, ls vlas
gd > d
d gdje
ldn > ln
plne
7.3. Podrijetlo
Osim to potjeu od odgovarajuih fonema ishodinog sustava,
konsonanti u oba govora nastali su i sljedeim razvojem:
f < skupa xv: fla hvala,skupa pv: ufam, 1. os. prez., f < x < g u
skupu kt < gt u nofti;
j < u slijedu j < ae u brojevima: jedenjst, dvanjst, trinjst.. do
devetnjst te
slijedu aj < ae u dvajsti.
8. Zakljuak
Ova istraivanja doprinos su dosadanjim opisima govora sela
ludbreke Podravine. U govorima Slokovca i Svetoga Petra zamjeen je
poseban razvoj vokala o, nejednaenje refleksa o = l = o, to nije osobitost
i govora sela zapadno od Ludbrega. Razlike govora ovih sela i upuuju
na zakljuak da terenska istraivanja jo neopisanih govora na prostoru
ludbreke Podravine mogu otkriti raznolikou bogatije govorno podruje
no to se na temelju sporadinih istraivanja terena moglo oekivati.
Fonoloki sustavi govora sela Slokovec i Sveti Petar i njihove meusobne
razlike doprinos su jezinoj mapi govora ludbreke Podravine. Istraivanja
koja tek predstoje, objedinit e govore ludbreke Podravine i dati vjerniji
odraz govornog stanja i posebnosti ove skupine govora. Vjerojatan ishod
takvoga prikaza je i mogunost koju je ostavio dr. sc. Mijo Lonari da
ti govori ine zaseban poddijalekt. Svrha ovoga rada bila je prikazati dio
toga jezinoga bogatstva i upozoriti na dosad neotkrivene posebnosti
fonolokih sustava opisanih mjesnih govora.
502
Lista referenci:
Adamek, J. (1984). Ludbreg i njegova okolica u doba feudalizma. U:
Ludberg (V. Maari et al., eds.), Ludbreg: Narodno sveuilite
Ludbreg, 81- 122.
Brozovi, D. (2005). Dva mogua fonoloka tumaenja prozodijskoga
sustava u Cavtatskome govoru. U: Croatica et Slavica Iadertina.
Vol. 1. No 1., (J. Lisac gl. ur.), Zadar: Sveuilite u Zadru, 19-30.
Frani, A. (2009). Meimurska ojkonimija na maarski nain. U: Folia
onomastica Croatica. br. 17.
Ivi, S. (1970). Slavenska poredbena gramatika. Zagreb: Izdavako
poduzee kolska knjiga.
Ivi, S. (1996). Jezik Hrvata kajkavaca. Zaprei: Matica hrvatska Zaprei.
Ivi, P. (1958). Procesi rastereenja vokalskog sistema u kajkavskim
govorima. U: Zbornik Matice srpske za filologiju i lingvistiku 11,
Novi Sad: Matica srpska, 57-68.
Kuzmi, M. (2008). Kratki naglasak u junomoslavakim kajkavskim
govorima Kutinskoga Sela, Osekova i Okeinca. U: Croatica et
Slavica Iadertina (J. Lisac gl. ur.),Vol. 4. No 4., Zadar: Sveuilite u
Zadru, 181-189.
Lonari, M. (1990). Kaj juer i danas. akovec: Tiskarsko izdavaki
zavod Zrinski.
Lonari, M. (1996). Kajkavsko narjeje. Zagreb: kolska knjiga.
Lonari, M. (2007). Kajkavtina u ranim podravskim toponimima. Folia
onomastica Croatica br. 12/13. oujak, (P. imunovi et al., eds.),
Zagreb: HAZU, 303-322.
Petri, H. (2007). Prilog poznavanju etnokonfesionalnih promjena u
Podravini u XVII. stoljeu. Varadin: Radovi Zavoda za znanstveni
rad HAZU.
Petri, H. (2008). O nekim toponimima Ludbreke i Koprivnike Podravine
krajem 15. i poetkom 16. stoljea. Varadin: Radovi Zavoda za
znanstveni rad Varadin.
imunovi, P. (2006). Hrvatska toponomastika u 20. stoljeu. Hrvatski
jezik u XX. stoljeu (zbornik), (J. Hekman gl. ur.), Zagreb: Matica
hrvatska. 395-404.
503
Katarina Novak
kari, I. (2007.) Fonetika hrvatskoga knjievnoga jezika. U: Glasovi i

oblici hrvatskoga knjievnoga jezika. (S. Babi et al.), Zagreb:
Nakladni zavod Globus, 17-151.
Tusun, M. (1997). Povijesna naselja ludbreka Podravina. Zagreb:
Ministarstvo kulture.
Katarina Novak
A Comparison of Phonological Systems of Two

Local Varieties of the Ludbreg Podravina Region
Summary
The paper will present distinctive features of the phonological systems found in
two villages in the Ludbreg Podravina region which, although only slightly apart from
each other, have significantly different phonological systems. Differences between
the vocalism and the consonantism of these local varieties lead to the conclusion that
population migrations influenced the linguistic picture that we today find in field research.
In the paper the hitherto unrecorded traits of the varieties of Ludbreg Podravina region
have been described. The observed absence of assimilation of the reflex of o = l and
the etymological o has been described by Pavle Ivi, who links this to the villages of
Zagorje. The villages that the described varieties belong to are located between Ludbreg
and Legrad, and have been mentioned only sporadically in the existing research of this
Croatian speaking area. More precisely, one of them has been mentioned.
Key words: Slokovec, Sveti Petar, vocalism, o, denasalization, etymological o,
etymological u, ludbreka Podravina
504

/
Linguistics in schooling
estotni pristup u pouavanju padenoga

sustava hrvatskoga standardnoga jezika
Marko Aleri
Filozofski fakultet
Sveuilite u Zagrebu
Tamara Gazdi Aleri
Uiteljski fakultet
Sveuilite u Zagrebu
estotni pristup u pouavanju padenoga sustava

hrvatskoga standardnoga jezika
Saetak
U radu se navode odstupanja uenika mlaih razreda osnovne kole (2. i 4. razred)
u primjeni sklonidbene standardnojezine norme, a zatim naini njezina pouavanja
u nastavi materinskoga jezika. Raspravlja se o tome je li uestalost odstupanja od
sklonidbene standardnojezine norme povezana s uestalou upotrebe padea te u
skladu s tim i o tome kako nain pouavanja sklonidbene standardnojezine norme moe
utjecati na njezino uspjenije ovladavanje i njezinu bolju primjenu u svakodnevnom
komuniciranju.
Kljune rijei: standardni jezik, pouavanje padenoga sustava, funkcionalni
redoslijed padea, estotni pristup
1. Uvod
Sklonidbom kao obiljejem hrvatskoga jezika djeca ovladavaju kao
dijelom svoje primarne jezine kompetencije (Kovaevi-Anel 1999: 397),
odnosno sposobnosti komuniciranja na zaviajnome idiomu (materinskome
idiomu u uem smislu), a zatim i kao dijelom svoje sekundarne jezine
kompetencije, sposobnosti komuniciranja na standardnome idiomu
(materinskome idiomu u irem smislu), najvie u osnovnokolskome razdoblju.
Kako je udio rijei koje se sklanjaju meu promjenjivim rijeima oko
50%,1 jasno je da se bez ovladavanja sklonidbom u standardnome jeziku,
U korpusu Duanke Vuleti (Vuleti 1991: 28, 29), od ukupnoga broja rijei
(55.916) njih 43,64% ine rijei koje se sklanjaju (imenice 18,76%, zamjenice
507
Marko Aleri, Tamara Gazdi Aleri
koja je vie ili manje razliita od sklonidbe u organskim govorima, ne

moe ostvariti uspjena komunikacija na standardnome jeziku,2 to moe
biti posljedica i slabijeg ovladavanja sadrajem svih nastavnih predmeta
(kiljan 1988: 145, 146; Ljubei 1997: 38, 91, 199, 200, 244; KovaeviAnel 1999: 401; Cviki 2002: 55, 56).
2. Uspjenost u ovladavanju standardnojezinom
sklonidbom osnovnokolskih uenika 2. i 4. razreda
U radu se prouava uspjenost u ovladavanju standardnojezinom
sklonidbom uenika 2. i 4. osnovnokolskoga razreda,3 zatim se prouavaju
razlozi zbog kojih do odstupanja dolazi, te mogunosti koje bi mogle
pridonijeti boljem ovladavanju standardnojezinom sklonidbom.
Uspjenost primjene standardnojezine sklonidbe uenika 2. i 4.
osnovnokolskoga razreda utvrena je meu uenicima jedne zagrebake,
jedne akoveke i jedne rijeke osnovne kole.4 U testiranju je sudjelovalo
ukupno 130 uenika (N=130): 67 drugoga i 63 etvrtoga razreda. U
zagrebakoj osnovnoj koli u testiranju je sudjelovalo 20 uenika 2. i 20
uenika 4. razreda, u akovekoj 25 uenika 2. i 22 uenika 4. razreda, a u
rijekoj 22 uenika 2. i 21 uenik 4. razreda).
I uenici 2. i uenici 4. razreda u istim su zadacima,5 u zadanom
vremenu (30 minuta), trebali procijeniti je li u 42 reenice istaknuta
sklonjiva rije (imenica /n = 45/, zamjenica /n = 4/, pridjevi /n = 6/ ili broj
/n = 2/) upotrijebljena u odgovarajuem padeu, odnosno umjesto rijei u
osnovnom padeu (nominativu) trebali su upotrijebiti odgovarajui pade.6
17,78%, pridjevi 4,40%, brojevi 2,70%), a 23,34% rijei koje se spreu. I u
korpusu Lidije Cviki (2002: 63) najee su rijei koje se sklanjaju (55,79%).
2 U Nastavnom je planu i programu za osnovnu kolu istaknuto kako je temeljni cilj
nastave hrvatskoga jezika osposobiti uenika za jezinu komunikaciju koja e mu
omoguiti ovladavanje sadrajima svih nastavnih predmeta i cjeloivotno uenje
(Nastavni plan i program za osnovnu kolu 2006: 25).
3
Slino istraivanje provodi i Ljubei (usp. Ljubei 1997: 141, 149).
4 Uspjenost u primjeni standardnojezine sklonidbe ispitivana je u k. god. 2007./2008.
u 2. i 4. osnovnokolskom razredu u Zagrebu (Osnovna kola Antuna Gustava Matoa),
akovcu (III. osnovna kola akovec) i Rijeci (Osnovna kola Jelenje-Draice).
5
Test kojim je ispitivana sklonidbena standardnojezina kompetencija nalazi se u prilogu.
6
Tip zadataka koje su uenici rjeavali uobiajen je u razrednoj nastavi i ve je u
508

U Osnovnoj koli Antuna Gustava Matoa u Zagrebu uenici 2.

razreda u zadanom vremenu nisu uspjeli rijeiti prosjeno 16,32 (38,85%)
reenice, a meu reenicama koje su uspjeli rijeiti, toan padeni oblik
nisu upotrijebili prosjeno u 6,4 (24,92%) reenice. U istoj koli uenici
4. razreda nisu uspjeli prosjeno rijeiti 0,15 (0,35%) reenica, a meu
reenicama koje su uspjeli rijeiti, toan padeni oblik nisu upotrijebili
prosjeno u 8,35 (19,95%) reenica.
U Treoj osnovnoj koli u akovcu uenici 2. razreda prosjeno nisu
uspjeli rijeiti 11,78 (28,05%) reenica, a meu reenicama koje su uspjeli
rijeiti toan padeni oblik nisu upotrijebili prosjeno u 11,44 (37,86%)
reenica. U istoj koli uenici 4. razreda nisu uspjeli rijeiti prosjeno 0,68
(1,62%) reenica, a meu reenicama koje su uspjeli rijeiti toan padeni
oblik nisu upotrijebili prosjeno u 8,59 (20,45%) reenica.
U Osnovnoj koli Jelenje-Draice u Rijeci uenici 2. razreda nisu
uspjeli rijeiti prosjeno 23 (54,76%) reenice, a meu reenicama koje su
uspjeli rijeiti toan padeni oblik nisu upotrijebili prosjeno u 3 (15,79%)
reenice. U istoj koli uenici 4. razreda prosjeno nisu uspjeli rijeiti 1
(2,38%) reenicu, a meu reenicama koje su uspjeli rijeiti toan padeni
oblik nisu upotrijebili prosjeno u 4,43 reenice (11,18%).
Ukupno uenici 2. razreda prosjeno nisu uspjeli rijeiti 17,03
(40,55%) reenica, a netono su rijeili 6,95 (27,83%) reenica, dok
uenici 4. razreda prosjeno nisu uspjeli rijeiti 0,61 (1,45%) reenicu, a
netono su rijeili 7,12 (17,20%) reenica.
Na temelju dobivenih rezultata moe se zakljuiti kako su uenici
etvrtoga razreda u primjeni sklonidbene standardnojezine kompetencije
u reenicama koje su rijeili, u odnosu na uenike drugoga razreda, postigli
napredak od 61,80%.
Najmanji broj odstupanja u jednini uenici su inili u nominativu (13
odstupanja), zatim u lokativu (19 odstupanja), akuzativu (25 odstupanja),
genitivu (34 odstupanja), dativu (44 odstupanja), instrumentalu (95
odstupanja), a najvei u vokativu (177 odstupanja).
prvom osnovnokolskom razredu predvien Nastavnim planom i programom
(usp. 2006: 27). Takav se tip zadataka javlja i u tzv. slikovnim priama (usp.
Been-Budinski 2006: 8, 9, 15, 49 itd.).
509
Slika br. 1.
2.1. Odstupanja u jednini

nominativ jd.
Umjesto oblika za n. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike
za i. jd. (zarezom, 3 odstupanja) i i. mn. (zarezima, 2 odstup.), a uenici
4. razreda oblike za i. jd. (zarezom, 3 odstup.), n. mn. (zarezi, 1 odstup.
i nepravilan oblik zaresci, 1 odstup.), g. mn. (zareza, 1 odstup.) i a. mn.
(zareze, 1 odstup.).
lokativ jd.
Umjesto oblika za l. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike za
n. jd. (kola, 1 odstup.), n. / a. jd. (zbor, 14 odstup.) i a. mn. (brojeve, 1.
odstup.), a uenici 4. razreda oblik za l. jd. (zboru, 2 odstup.).
akuzativ jd.
Umjesto oblika za a. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike za
n. jd. (jabuka, 1 odstup.), d. / l. jd. (ogradi, 4 odstup.), a. mn. (jabuke, 9
odstup.), a uenici 4. razreda oblike za d. / l. jd. (ogradi, 2 odstup.) i a.
mn. (jabuke, 7 odstup.).
510

genitiv jd.
Umjesto oblika za g. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike za
n. jd. (prvi i drugi, prva i druga, vanilija i okolada, 31 odstup.), n. jd. i g.
jd. (vanilija i okolade, 1 odstup.), a uenici 4. razreda u upotrebi genitiva
jd. ne ine odstupanja.
dativ jd.
Umjesto oblika za d. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblik za
n. jd. (djed, 19 odstup.), g. jd. (djeda, 8 odstup.), n. / a, jd. (stol, 7 odstup.),
a uenici 4. razreda oblike za n. jd. (djed, 3 odstup.), g. / a. jd. (djeda, 1
odstup.), d. / l. mn. (im, nam, 2 odstup.), v. jd. (stole, 1 odstup.).
instrumental jd.
Umjesto oblika za i. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike
za n. jd. (glava, auti, autobus, 29 odstup.), n. mn. (autii, 3 odstup.),
g. jd. / n. mn. (glave, 1 odstup.), g. jd. (autia, 4 odstup.), d. jd. (glavi, 1
odstup.), a. jd. (glavu, 1 odstup.), v. jd. (glavo, 1 odstup.), i. mn. (autiima,
18 odstup.), nepravilne oblike za i. jd. (s autiom, s autiem, autobusem, s
autobusom, 9 odstup.) i nepravilan oblik za i. mn. (s autiima, 1 odstup.)
Uenici 4. razreda umjesto oblika za i. jd. upotrebljavaju oblike za
a. jd. (glavu, na autobus, 3 odstup.), i. mn. (glavama, autiima, 9 odstup.),
n. jd. (auto, auti, 2 odstup.), g. jd. (autia, 2 odstup.) i nepravilne oblike
za i. jd. (autiom, s autiem, s autiom, s autobusom, 11 odstup.).
vokativ jd.
Umjesto oblika za v. jd. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblik za n.
jd. (Tomislav, 72 odstup.) i nepravilan oblik za v. jd. (Tomislavu, 7 odstup.).
i. uenici 4. razreda upotrebljavaju oblik za n. jd. (Tomislav, 97 odstup.) i
nepravilan oblik za v. jd. (Tomislavu, 1 odstup.).
2.2. Odstupanja u mnoini
Najmanji broj odstupanja u mnoini uenici su inili u nominativu
(15 odstupanja), zatim vokativu (17 odstupanja), akuzativu (23 odstupanja),
genitivu (50 odstupanja), dativu (98 odstupanja), instrumentalu (131
odstupanje), a najvei u lokativu (188 odstupanja).
511
Slika br. 2.
nominativ mn.
Umjesto oblika za n. mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblik za
n. jd. (gumica, glumica, mladi, 7 odstup.), a. jd. (gumicu, 4 odstup.). i.
uenici 4. razreda upotrebljavaju oblik za n. jd. (cvrak, 1 odstup.).
vokativ mn.
Umjesto oblika za v. mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblik za
n. jd. (gledatelj, potlaeni narod, 4 odstup.), v. jd. (prijatelju, 2 odstup.),
a uenici 4. razreda upotrebljavaju oblik za v. jd. (prijatelju, prijateljice,
potlaeni narod, 10 odstup.).
akuzativ mn.
Umjesto oblika za a. mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblik
za a. jd. (marelicu, 10 odstup.), n. jd. (predstava, 4 odstup.), n. / a. jd.
(zadatak, 4 odstup.), a uenici 4. razreda upotrebljavaju oblike za n. jd.
(predstava, 2 odstup.) i a. jd. (marelicu, 2 odstup.).
genitiv mn.
Umjesto oblika za g. mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike
za n. / a. jd. (rije, najee, najei, 26 odstup.), n. mn. (komadii, 4
odstup.), i. mn. (komadiima, 5 odstup.), nepravilan oblik za g. mn.
512

(najestih, 1 odstupanje), a uenici 4. razreda upotrebljavaju oblike za

n. / a. jd. (najee, komadi, 5 odstup.), n. mn. (komadii, 4 odstup.), g.
jd. (najeeg, 1 odstup.), a. mn. (komadie, 2 odstup.), i. mn. (rijeima, 1
odstup.) i nepravilan oblik za g. jd. (eijeg, 1 odstup.).
dativ mn.
Umjesto oblika za d. mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike
za n. / a. jd. (stablo, 3 odstup.), n. mn. (stabla, gradovi, elje, 26 odstup.),
d. / l. jd. (stablu, 1 odstup.), a. mn. (gradove, 2 odstup.), d. / l. / i. mn.
(stablima, 3 odstup.), a uenici 4. razreda upotrebljavaju oblike za n. jd.
(elja, 6 odstup.), n. / a. jd. (stablo, gradivo, 3 odstup.), g. jd. (elje, stabla,
24 odstup.), d. jd. (elji, stablu, gradu, 13 odstup.), a. mn. (gradove, 9
odstup.), d. / l. / i. (eljama, stablima, 8 odstup.).
instrumental mn.
Umjesto oblika za i. mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike
za n. / a. jd. (vlak i brod, moj crte, 9 odstup.), n. mn. (prolaznici, vlakovi
i brodovi, moji crtei, prolazi, 24 odstup.), i. jd. (vlakom i brodom, mojim
crteom, 18 odstup.), a uenici 4. razreda upotrebljavaju oblike za n. / a.
jd. (moj crte, 3 odstup.), n. mn. (prolaznici, moji crtei, 6 odstup.), g. mn.
(prolaznika, 3 odstup.), d. jd. (mojem crteu, 2 odstup.), a. mn. (prolaznike,
prolaznice, vlakove i brodove, 3 odstup.), i. jd. (vlakom i brodom, mojim
crteom, 62 odstup.).
lokativ mn.
Umjesto oblika za l mn. uenici 2. razreda upotrebljavaju oblike za
n. mn. (sastavci, povjetarci, proli dogaaji, 48 odstup.), n. / a. jd. (proli
dogaaj, 6 odstup), d. jd. (sastavku, prolom dogaaju, povjetarcu, 52
odstup.), i. jd. (prolom dogaaju, 1 odstup.), a. mn. (sastavke, 1 odstup.),
a uenici 4. razreda upotrebljavaju oblike za n. mn. (sastavci, povjetarci,
3 odstup.), d. jd. (sastavku, sastavu, povjetarcu, prolom dogaaju, 69
odstup.), n. mn. (sastavak, povjetarac, 3 odstup.), g. jd. (povjetarca, 1
odstup.), a. mn. (sastavke, 1 odstup).
Navedeni podaci pokazuju kako su vokativ i instrumental jednine te
vokativ, lokativ i instrumental mnoine padei ijim normiranim oblikom
uenici najtee ovladavaju.
513
3. Razlozi potekoa u ovladavanju standardnojezinom

sklonidbom osnovnokolskih uenika 2. i 4. razreda
Razlozi odstupanja u primjeni sklonidbene standardnojezine norme
mogu biti: utjecaj jedninske/mnoinske sklonidbe uenikih imanentnih
gramatika i/ili normativne gramatike.
Imanentna je gramatika jezini sustav kojim pojedinac najprije
ovladava, odnosno na temelju kojega postaje sposoban za primarnu jezinu
kompetenciju, i najveim se dijelom podudara s jezinim sustavom nekoga
organskog idioma (mjesnoga govora), ali moe sadravati i obiljeja
drugih organskih idioma, te dio koji nastaje kao posljedica jezinog razvoja
pojedinca. Zbog te injenice, kao i zbog toga to razlike u govorima Zagreba,
akovca i Rijeke postoje i meusobno i u odnosu na hrvatski standardni jzik,
u rjeavanju zadataka mogao se oekivati vei broj razliitih odstupanja. Ipak,
broj odstupanja koji bi se mogao objasniti utjecajem uenike imanentne
gramatike relativno je malen, to potvruje i kako su uenici razumjeli da u
zadacima trebaju upotrebljavati padene oblike standardnojezine sklonidbe.
U protivnom se mogao oekivati vei broj odstupanja.
Utjecaj imanentne gramatike uoava se, npr. u jedninskoj sklonidbi
uenika 2. razreda u i. (s autiem, s autiom, autobusem, s autobusom) i
V (Filip, Peri). Odstupanja u i. mogu se pripisati utjecaju kajkavskih
govora u kojima iza palatala nema prijeglasa pa je nastavak uvijek om
(usp. Kova 2003: 117), te injenici da se i., kad oznaava sredstvo, u
kajkavskim govorima upotrebljava s prijedlogom s/sa (usp. Turza-Bogdan
2003: 142, 143). Odstupanja u v. jd., odnosno izjednaavanje vokativnog i
nominativnog oblika, moe se pripisati utjecaju kajkavskih govora u kojima
nema posebnog oblika za vokativ, odnosno nominativni oblik u njima slui i
kao vokativni (usp. Lonari 1996; Kova 2003: 117).
U mnoinskoj sklonidbi uenici 2. razreda upotrebljavaju padene
oblike koji nisu u skladu sa standardnojezinom normom za g. (najestih) i
i. (s autiima), a uenici 4. razreda za g. (eijeg). Odstupanja u g. mogu se
objasniti utjecajem komparativnoga nastavka iji, a odstupanja u i. zamjenom
instrumentala sredstva instrumentalom drutva.
Uenici 2. i 4. razreda najee ine odstupanja od standardnojezinih
oblika za n. jd., upotrebljavajui oblike i. jd. i mn., umjesto g. jd.
514

upotrebljavaju oblike n. jd., umjesto d. jd. oblike n. jd. i g. jd., umjesto a.

jd. oblike a mn. i d. / l. jd., umjesto v. jd. oblik n. jd., umjesto l. jd. oblike
n. / a. jd. te umjesto i. jd. oblike n. jd. i I. mn.
Padee jedninske sklonidbe uenici najee zamjenjuju oblicima i .
jd. i. mn., n. / a. jd., g. jd., a. mn., d. / l. jd.
Umjesto n. mn. uenici 2. i 4. razreda najee ine odstupanja
upotrebljavajui oblike n. i a. jd., umjesto g. mn oblike n. / a. jd. i n mn.,
umjesto d. mn. oblike n. mn. i g. jd., umjesto a. mn. oblike a. jd. i n. jd.,
umjesto v. mn. oblike v. jd. i n. jd., umjesto l. mn. oblike d. jd. i n. mn. i
umjesto i. mn. oblike i. jd. i n mn.
Moe se zakljuiti kako padee mnoinske sklonidbe uenici
najee zamjenjuju oblicima n. jd. ili n. mn. te a. jd.
4. estotni (frekvencijski) pristup prouavanju padea
Jedan od razloga zbog kojeg uenici najea odstupanja u jedninskoj
sklonidbi ine u d., i. i v., a u mnoinskoj sklonidbi u d., i. i l. te umjesto
pravilnih oblika upotrebljavaju padene oblike za n. jd. i mn., a. jd., g.
jd., i. mn. i l. jd. mogao bi biti i u openiti maloj estotnosti pojavljivanja
d., i., v. i l. u govorenoj i pisanoj praksi. naime, rezultati pokazuju kako
uenici ine odstupanja upravo u padeima koji se u govorenoj i pisanoj
komunikaciji javljaju rjee (v., l., i.)7 i da te padee zamjenjuju u govorenoj
i pisanoj komunikaciji eim padenim oblicima (n., a., g., d.). to je u vezi
i s injenicom da dijete najprije ovladava upotrebom nominativa, zatim
akuzativa i genitiva, a tek poslije dativa, lokativa, instrumentala i vokativa
(Kovaevi i Anel 1999: 400, 401).
Oba razloga, estotnost (frekventnost) upotrebe i redoslijed
ovladavanja, mogla su pridonijeti novom redoslijedu pouavanja padea
koji se u posljednjih nekoliko godina preporuuje za pouavanje sklonidbe
u nastavi hrvatskoga jezika u 5. razredu osnovne kole. Za novi redoslijed
pouavanja padea, koji umjesto dotadanjeg: nominativ, genitiv, dativ,
akuzativ, vokativ, lokativ, instrumental8 sada glasi: nominativ, akuzativ,
7 Usp. Vuleti 1991: 40, 43, 53.
8
Taj redoslijed nije isti u svim jezicima. Tako je u altajskim jezicima Euroazije
redoslijed: nominativ, akuzativ, dativ, genitiv, ablativ, instrumental, komitativ
515
genitiv, dativ, lokativ, instrumental, vokativ (Nastavni plan i program 2006:

35), obino se istie kako mu je cilj postii bre, lake i jednostavnije
razumijevanje padea, padenih obiljeja, znaenja i nastavaka (Bjedov
2009: 53), a navode se i drugi razlozi. Tako meu deset razloga koje navodi
kao prednost novog redoslijed pouavanja padea Jelaska (2006: 29)
navodi i njihovu estotnost, istiui: 1. Nominativ je najei i najvaniji
pade, jednak je osnovnome obliku rijei. 2. Nakon nominativa akuzativ
je najei pade, a slijedi ga genitiv. Vokativ je najrjei, a po oblicima
najraznolikiji i najinaniji pade, pa je prikladno da bude zadnji.
Meutim, rezultati testiranja provedenog meu osnovnokolskim
uenicima pokazuju jo jedan vaan razlog u korist novoga redoslijeda
pouavanja padea. Naime, oni pokazuju da je novi redoslijed pouavanja
padenoga sustava hrvatskoga standardnog jezika usklaen s opim
didaktikim naelom da u nastavi treba krenuti najprije od onoga to je
uenicima primjerenije, poznatije, manje zahtjevno, u emu ine manji
broj odstupanja, a zatim pouavati ono to je uenicima manje poznato,
zahtjevnije, u emu ine vei broj odstupanja. Takav je redoslijed
pouavanja padea usklaen i s injenicom kako uenici padenim oblicima
koji su u upotrebi ei9 ovladavaju bre i ine manji broj pogreaka, dok
padenim oblicima koji su u upotrebi rjei ovladavaju sporije i ine vei
broj pogreaka. Naime, upravo se prema novom redoslijedu pouavanja
padea u nastavi najprije pouavaju oni padei prilikom ije upotrebe,
kako pokazuju rezultati provedenog istraivanja, uenici ine manji broj
odstupanja, odnosno n., a. i g., a zatim oni prilikom ije upotrebe uenici
ine vei broj odstupanja, odnosno d., l., i., v.
516
(Comrie-Mathews-Polinsky 2003: 48), a u sanskrtu: nominativ, vokativ, akuzativ,

instrumental, dativ, ablativ, genitiv, lokativ (Comrie-Mathews-Polinsky 2003: 60).
U srpskom je jeziku, npr. u udbeniku Srpski jezik i jezika kultura za 5. razred
osnovne kole M. Nikoli i M. Nikoli redoslijed obrade pouavanja padea: N,
g., d., a., v.i l. (Nikoli 2008: 75, 87), a u udbeniku Srpski jezik i jezika kultura
za 5. razred osnovne kole R. Dragievi redoslijed obrade padea je n., v., g., d.,
a., i., l. (Dragievi 2008: 25-42).
MacWhinney dokazuje kako su djeca uspjenija u prepoznavanju i odreivanju
gramatikih oblika koji su esto u uporabi i koji su lako uoljivi (Ljubei 1997:
143).

5. Rasprava i zakljuak
Rezultati provedenog istraivanja pokazuju da uenici u niim
razredima osnovne kole najvei broj odstupanja ine u d., i. i v. jednine
i u d., i. i l. mnoine. ti rezultati pokazuju da je novi redoslijed pouavanja
padea uenicima primjereniji zato to se u pouavanju padenoga sustava
kree od pouavanja onih padea koji su uenicima poznatiji, jednostavniji i
prilikom ije upotrebe ine manji broj pogreaka (n., a., g.), a zatim nastavlja
s pouavanjem onih padea koji su uenicima manje poznati, sloeniji i
prilikom ije upotrebe ine vei broj pogreaka (d., l., i, v.), to je i u skladu
s openito prihvaenim didaktikim naelom da prilikom pouavanja treba
krenuti od onoga to je uenicima poznatije, jednostavnije, pa tek zatim
prijei na ono to je uenicima manje poznato, sloenije.
Ono na to treba posebno upozoriti jest da nov nain pouavanja
padea (n., a., g., d., l., i, v.) ne podrazumijeva i nov redoslijed padea,
ve da on i dalje ostaje uobiajen: n., g., d., a., v., l., i., kao i da je u
nastavi hrvatskoga jezika osobitu pozornost potrebno posvetiti pouavanju
i uvjebavanju izbora pravilnoga padea i prepoznavanju njegova
normiranog oblika. Pouavanje padea treba biti funkcionalnije, treba
podrazumijevati uoavanje najeih uenikih odstupanja u primjeni
padea, utvrivanje razloga zbog kojih se odstupanja javljaju, osobito
usporeivanjem stanja u uenikoj imanentnoj i normativnoj gramatici,
odnosno utvrivanjem razlika izmeu sklonidbe u imanentnoj i sklonidbe
u normativnoj gramatici.
Budua bi istraivanja ovladavanja i primjene padenoga sustava
trebala pridonijeti izradi popisa konkretnih uenikih odstupanja od
sklonidbene norme, to bi omoguilo njihovu bolju predvidivost, kao i
objanjenja razloga zbog kojih do odstupanja dolazi, to bi pridonijelo
boljoj pripremljenosti nastavnika. Takoer bi, u daljnjim prouavanjima
sklonidbene kompetencije u ranome razdoblju uenja hrvatskoga
standardnog jezika bilo potrebno utvrditi postoji li razlika u primjeni
sklonidbene standardnojezine kompetencije kada se radi o pripremljenom
(nespontanom) te nepripremljenom (spontanom) tekstu, kao i postoji li
razlika kada se radi o govorenome i pisanome tekstu.
517
Lista referenci:
Been, A. i V. Budinski. (2006). Hrvatski za tebe i mene 2: udbenik iz
hrvatskoga jezika za drugi razred osnovne kole. Zagreb: Profil
international.
Bjedov, V. (2009). Prihvaenost novoga poretka pouavanja padea.
Lahor. 7, 24-53.
Comrie, B., S. Mathews i M. Polinsky. (2003). Atlas jezika. Varadin:
Stanek.
Cviki, L. (2002). Pretpostavljeno i oekivano jezino znanje prvaia.
Dijete i jezik danas (I. Vodopija, ur.). Osijek, 55-73.
Dragievi, R. (2008). Srpski jezik i jezika kultura za 5. razred osnovne
kole. Beograd: Zavod za udbenike.
Jelaska, Z. (2006). Deset razloga za novi redoslijed padea. Metodiki
profili I. Zagreb: Profil International, 28-30.
Kova, E. (2003). Jezino ponaanje sedamnaestogodinjaka. Uitelj;
godinjak Visoke uiteljske kole u akovcu, 115-125.
Kovaevi, M. i M. Anel. (1999). Jesu li leksiki i gramatiki razvoj
meusobno usklaeni?. U: Teorija i mogunosti primjene
pragmalingvistike. Rijeka: Hrvatsko drutvo za primijenjenu
lingvistiku, 397-404.
Lonari, M. (1996). Kajkavsko narjeje. Zagreb: kolska knjiga.
Ljubei, M. (1997). Jezine tekoe kolske djece (oblici, uzroci,
posljedice, otklanjanje). Zagreb: kolske novine. Nastavni plan i
program za osnovnu kolu. Zagreb: 2006.
Nikoli, M. i M. Nikoli. (2008). Srpski jezik i jezika kultura za 5. razred
osnovne kole. Beograd: Zavod za udbenike.
kiljan, D. (1988). Jezina politika. Zagreb: Naprijed.
Turza-Bogdan, T. (2003). Utjecaj zaviajnog govora na pisanje u ranoj
nastavi. Dijete i jezik danas. Osijek, 137-151.
Vuleti, D. (1991). Istraivanje govora. Zagreb: Fakultet za defektologiju
Sveuilita u Zagrebu
518

Marko Aleri
Tamara Gazdi Aleri
Frequency approach in the teaching

of the standard language case system
Summary
In this paper we specify divergences in the application of the case norm of the
standard language in students of early years of primary school (2nd and 4th grade), and
subsequently the ways of teaching it in first language classes. We discuss whether the
frequency of the divergences from the standard language case norm is connected to the
frequency of case use, and also, in line with this, how the way in which the standard
language case norm is taught can influence its more successful acquisition and its better
application in everyday communication.
Key words: standard language, teaching the case system, functional sequence of
cases, frequency approach
PRILOG
1. U SVAKOJ OD NAVEDENIH REENICA TREBA UOITI
RIJE KOJA JE ISTAKNUTA. AKO MISLI DA JE RIJE PRAVILNA,
NEMOJ NITA ISPRAVLJATI, NEGO ZAOKRUI +, A AKO MISLI
DA NETO NIJE U REDU, ZAOKRUI I NA PRAZNO MJESTO
NAPII KAKO BI TA RIJE, DA BI SVE BILO U REDU, TREBALA
BITI NAPISANA.
Npr. Tina crta na papiru. +
Tina crta na papirom. +

-
papiru.
Nikola treba pronai pravi put do kue. +

Bubamara na slici ima tri tokice.
+
Na stolu su dvije gumicu.

+
Ljestve su prislonjene uz ogradi.
+
-
-
-
-
______
__________
__________
__________
__________
519
Ispunio je zadnji list svoje biljenice. +

Priao sam djed i upitao
ga kad emo u umu.
+
Tebi sam, Tomislav, to rekao juer. +
__________
-
-
__________
__________
2. U OVOM ZADATKU UMJESTO OBLIKA KOJI JE NAVEDEN

U ZAGRADAMA TREBA UPOTRIJEBITI ODGOVARAJUI OBLIK.
Najvie volim kad poslije ____________ (ruak) dobijemo
_________ (jabuka).

Cvijet se uspravio i mahnuo ________________________ (svoja
glava).

Pojeo je jednu kruku i pet ________________ (marelica).

Igrao se _____________ (auti) cijelu veer.

Na izlet kreemo u 7 ujutro _____________ (autobus).

U kronjama drvea cvrkuu _____________ (ptice).

Djeca se slono igraju u _____________ (park).

Kazalite je kua u kojoj se prikazuju _____________ (predstava).

Uenici marljivo rjeavaju matematike _______________
(zadatak).

U ______________________ (kolski zbor) pjevaju Nena i Iva.

Uenici __________ i ___________ (prvi i drugi) razreda ureuju
kolsko igralite.

Djeak jede sladoled od ___________ i __________ (vanilija i
okolada).

Rjenik sadri popis ___________ (rijei) koje se u jeziku
upotrebljavaju.

To je djelo u kojem su rijei popisane od najrjeih do
________________ (najee).

Dragi ______________ (gledatelji), poinje jo jedna informativna
emisija.

Sladoled se u poetku izraivao od ______________________ i
___________________ (komadii leda, voe).

Djeak je priao ______________ (stol), uzeo papir i poeo pisati.

Za nekoliko dana pojavili su se ______________ (ljudi).

520

Nikola je u ______________ (sastavci) opisivao svoje doivljaje.

Do nesree je dolo jer je ______________ (mladi) prebrzo vozio.
Tuni ____________ (djeak) dugo nije mogao zaspati.
Izmeu dijelova reenice koji se nabrajaju pie se ____________
(zarez).
Znao sam da si me ti, ______________(Filip), juer zvao.
Grane su se njihale na ______________ (povjetarci).
Potovani gospodine ______________ (Peri), drago nam je to ste
nas posjetili.
Ivica se u umi divio ____________________________ (golema
stabla).
Stajah nou meu ______________ (prolaznici).
Prilazili smo ______________ (gradovi) o kojima smo matali.
Razgovarali smo o ____________________________ (proli
dogaaji).
On to radi usprkos ____________________________ (njihove
elje).
Putovao je ______________ i ______________ (vlakovi, brodovi).
Molim vas, ______________ (prijatelji), da pokuate ponovno.
Bio je oduevljen ____________________________ (moji crtei).
Ne morate ______________ (mi) nita o tome govoriti.
I vi, ______________ (potlaeni narodi), niste nita manje vrijedni.
521
Strtegije za tumaenje znaenja prozirnih fraznih glagola
Nataa Bikicki
Visoka poslovna kola strukovnih studija
Novi Sad
Strtegije za tumaenje znaenja prozirnih

fraznih glagola
Saetak
Cilj kvantitativnog istraivanja koje je obuhvatilo 136 ispitanika i kvalitativnog
istraivanja u kome je uestvovalo 10 ispitanika bio je da se utvrdi koje strategije i u kojoj
meri uenici koriste kako bi protumaili znaenje prozirnog fraznog glagola. Utvreno
je da se ispitanici oslanjaju na znaenje leksikog glagola i/ili partikule fraznog glagola,
kontekst, prethodno jeziko znanje i poznavanje stvarnosti. Vrlo esto ispitanici koriste
dvojezine renike, vrlo retko jednojezine, ili se obraaju nastavniku, odnosno drugim
uenicima u grupi. Najee uenici koriste vie strategije istovremeno. Istraivanje je
pokazalo, meutim, da ispitanici nemaju razvijene metakognitivne strategije kojima bi
ocenili efikasnost strategija koje koriste.
Kljune rei: analiza rei, kontekst, poznavanje stvarnosti, prozirni frazalni
glagol, renik
1. Uvod
Frazni glagoli predstavljaju veoma produktivnu leksiku kategoriju
koja se danas javlja ne samo u govornom engleskom jeziku, ve i u
registrima raznih struka te se uenici sve ee sreu sa ovom vrstom
leksema kako u nastavi tako i van nje. S druge strane uoeno je da
govornici iji maternji jezik nije engleski teko usvajaju ovu kategoriju,
naroito ukoliko slina kategorija nije prisutna u njihovom maternjem
jeziku (vidi Dagut i Laufer 1985, Laufer i Eliasson 1993, Sjholm 1995).
Veina dosadanjih istraivanja bavila se razlozima iz kojih uenici ne
koriste frazne glagole, koje frazne glagole naroito izbegavaju (prozirne
ili neprozirne), koliko boravak u zemljama engleskog govornog podruja
utie na uestalost i tanost upotrebe, kao i utvrivanjem stepena
523
Nataa Bikicki
ovladavanja jezikom na kome se uoava tendencija ee upotrebe fraznih

glagola. Nekoliko skorijih istraivanja, meutim, usredsredilo na merenje
efikasnosti razliitih strategija i pristupa u obradi ovih glagola. Tako Cheon
analizira uspenost uenja ovih glagola u kontekstu, odnosno prevoenjem
(Cheon 2006). Kovecses i Szab (1996) i Boers (2000) ispituju koliko
kognitivni pristup u obradi fraznih glagola doprinosi njihovoj retenciji, to
jest koliko grupisanje fraznih glagola na osnovu orijentacionih metafora,
u prvom, odnosno skretanje panje na izvorni domen metafora na kojima
se zasnivaju glagoli u drugom, olakava usvajanje ovih fraznih leksema.
Rezultati koji e biti prikazani u ovom radu nastali su upravo u
okviru jednog takvog istraivanja, ali sem to je cilj bio da se utvrdi uinak
kognitivnog pristupa na kratkoronu i dugoronu retenciju obraenih
glagola, jedan od ciljeva istraivanja bio je da se utvrdi koje strategije
ispitanici koriste kako bi doli do znaenja nepoznatog fraznog glagola.
Ispitano je u kojoj meri uenici koriste jednojezine i dvojezine renike,
kontekst i analizu rei, da li se obraaju nastavnicima i/ili drugovima
za pomo kada se susretnu sa nepoznatim fraznim glagolom. Konano,
utvreno je u kojoj meri su ispitanici svesni strategija koje koriste i njihove
delotvornosti. Studija se zasniva na istraivanjima iz oblasti teorijske i
primenjene lingvistike, naroito onima iz oblasti usvajanje vokabulara,
kao i na dostignuima u kognitivnoj psiholingvistici. Rezultati dosadanjih
istraivanja kljunih za ovaj rad prikazani su u narednom odeljku.
2. Dosadanja istraivanja
Prema rezultatima teorijske lingvistike, pod fraznim glagolom
najee se podrazumeva spoj od jednog leksikog glagola i partikule
prilokog karaktera. Ovaj spoj moe biti semantiki ralanjiv, ali i
idiomatizovan. Imajui u vidu da se izmeu prozirnih i idomatizovanih
leksema ne moe povui otra granica, pod prozirnim fraznim glagolom u
ovom radu termin prozirni frazni glagol obuhvata sve one spojeve leksikog
glagola i partikule ije se znaenje moe rastumaiti uoavanjem metafore,
odnosno izvornog domena metafore na kojoj se dati glagol zasniva.
Sposobnost uoavanja metafore je individualna i zavisi od godina uenika,
524
njegove mentalne sposobnosti i poznavanja izvornog domena (Cameron i

Low 1999: 85), ali ak i ako uenici poseduju veliku sposobnost uoavanja
metafore, neophodno je da elemente prozirnog fraznog glagola uoavaju
odvojeno, odnosno da uoavaju apstraktna znaenja partikule fraznog
glagola.
Uoavanje metafore i/ili njenog izvornog domena, nije jedini
nain na koji uenici mogu protumaiti znaenja fraznog glagola,
ve mogu koristiti i neke druge strategije. U literaturi se mogu nai
mnogobrojne definicije strategija, kao i njihove razliite klasifikacije.
Jedna od najpoznatijih jeste podela strategija prema Oxfordovoj, na
kojoj se zasniva i Schmittova podela strategija uenja vokabulara koja
je prihvaena kao teorijski okvir u ovom radu sa jednom modifikacijom
kada je re o metakognitivnim strategijama. Schmitt deli sve strategije
uenja vokabulara na dve velike grupe: strategije za otkrivanje znaenja
novih rei i strategije za konsolidovanje znaenja rei sa kojima su se
uenici ve sreli. U okviru prve grupe strategija, strategija za otkrivanje
znaenja novih rei (Discovery Strategies) koje su prema Oxfodovoj
obuhvatale samo one strategije koje podrazumevaju oslanjanje uenika
na struno znanje neke druge osobe, Schmitt uvodi posebnu kategoriju
strategije za utvrivanje znaenja novih rei (Determination Strategies)
meu koje ubraja analizu delova rei, analizu konteksta u kom se nalazi
nepoznata re, upotrebu jednojezinih i dvojezinih renika, analizu
gestova, itd. Strategije za otkrivanje novih rei obuhvataju jo i socijalne
strategije kao to su obraanje nastavniku ili drugu kako bi se dobio
prevod rei, parafraza ili sinonim, kao i aktivnosti na otkrivanju znaenja
nove rei u grupi (Schmitt 1997: 205- 207). U strategije za konsolidaciju
znaenja rei, ovaj autor ubraja opet neke socijalne strategije, strategije
za memorisanje znaenja rei, kognitivne i metakognitivne strategije.
Meutim, ini se da metakognitivne strategije, koje Schmitt tano definie
kao strategije koje uenici koriste da kontroliu i ocenjuju svoje znanje
(Schmitt 1997: 216), slue i za utvrivanja znaenja nepoznate rei, a ne
samo za njihovo uspeno skladitenje u dugotrajnu memoriju, te e se
termin metakognitivne strategije u ovako proirenom znaenju koristiti u
ovom radu, jer kako pie Hartmanova, metakognicija utie na usvajanje,
525
Nataa Bikicki
razumevanje, retenciju i primenu nauenog, i utie na efikasnost uenja,

kritiko miljenje i reavanje problema (Hartman 1998: 1).
3. Metodologija
Kako bi se ispitalo koje strategije uenici koriste za utvrivanje
znaenja prozirnog fraznog glagola, sprovedeno je kvantitativno i
kvalitativno istraivanje. Ispitanike su inili studenti druge godine Visoke
poslovne kole strukovnih studija u Novom Sadu. Pomenuto je da je
prikupljanje podataka o tome koje strategije uenici koriste izvreno u
okviru veeg istraivanja u kom se merio efekat kognitivnog pristupa. Ovo
merenje obavljeno je pomou tri razliita testa, ali za ovaj rad relevantna
su samo prva dva testa koja su uradila 136 ispitanika. Mada se na prvi
pogled moe uiniti da ovi rezultati nisu relevantni, analiza greaka na
ovim testovima potvruje rezultate dobijene kvalitativnom analizom kao
i rezultate upitnika koji je popunilo 80 od pomenutih 136 studenata, te
ih je znaajno pomenuti kao vaan faktor za postizanje triangulacije.
Upitnikom su prikupljeni podaci o strategijama uenja vokabulara koje
ispitanici smatraju da koriste, a koji je sastavio istraiva na osnovu lista
strategija koje daju Schmitt (1997) i Pavii Takaova (2008). Upitnik je
sastavljen od dvadeset etiri izjave, a student je kako bi se utvrdilo koliko
esto koristi odreenu strategiju trebalo da zaokrui jedan od tri ponuena
odgovora: nikad, ponekad ili uvek. Kvalitativno istraivanje sprovedeno
je na odabranom uzorku ispitanika, i obuhvatilo je razgovor, prikupljanje
podataka tehnikom glasnog razmiljanja (think-aloud protocol) i
posmatranje. Odabrano je 10 studenata koje su predmetni nastavnici
okarakterisali kao dobre studente, jer, kako pie Oxfodova, ovakvi studenti
imaju veu sposobnost od manje uspenih studenata da promiljaju i opiu
proces uenja. (Oxford 2003: 11)
4. Rezultati i analiza
Analiza rezultata dobijenih pomou upitnika potvrdila je dosadanja
istraivanja prema kojima uenici ee koriste dvojezine renike u
odnosu na jednojezine. ak 39,24% studenata koristi dvojezine renike
526
uvek, a 44, 30 % ispitanika ih koristi ponekad, dok 16,45% ispitanika

navodi da nikada ne koristi dvojezini renik. Jednojezini renik nikada
ne koristi ak 49,36% ispitanika, njih 43, 03% ga koristi ponekad, dok 7%
ispitanika koristi ovu vrstu renika uvek. Na osnovu prikazanih rezultata
moe se zakljuiti da izvestan broj ispitanika nikada ne koristi bilo kakav
renik. U toku kvalitativnog istraivanja utvreno je da je glavni razlog za
reu upotrebu jednojezinog renika slabije vladanje engleskim jezikom,
te tumaenje znaenja zahteva velike napore da bi se znaenje protumailo
sa velikim rizikom da bi bilo i pogreno protumaeno. Naalost, prema
reima ispitanika, est razlog jeste i lenjost studenata koji bi mogli da
protumae reniku definiciju i dati primer, ali ne ele da uloe potreban
napor.
Kada su u pitanju rezultati koji se odnose na obraanje drugima za
pomo, zanimljivo je da se ispitanici obraaju nastavniku uvek u 23,75%
sluajeva, a drugu u 20% sluajeva, dok se samo 8% studenata nikada
ne obraa nastavniku, ali se ak 16% studenata nikada ne obraa drugu
za pomo. Odabrani studenti su u toku intervjua izjavili da je nastavnik
pouzdaniji, te da se obraaju drugu samo u retkim prilikama, kao, na
primer, kada smatraju da nije zgodno da prekidaju nastavu.
Ispitanici koji pokuavaju poneka da dou do znaenja rei analizom
njenih delova ine 78,75% ukupnog broja ispitanika, dok 11, 25% ini to
uvek. Zanimljivo je da su ispitanici izjavili da ovu strategiju primenjuju
kada se susretnu sa sloenom ili izvedenom reju, ali kada su u pitanju
frazni glagoli ona se ne moe primeniti jer kako kae u razgovoru ak 7 od
deset ispitanika: Frazni goli jesu jedna re. U toku reavanja zadataka
ispostavilo se da svi ispitanici bar u onim sluajevima kada je partikula
relativno prozirna uoavaju apstraktno znaenje partikule i dolaze do
znaenja fraznog glagola analizom njegovih delova. Ovaj rezultat je od
ogromnog znaaja, jer ukazuje na loe razvijenu metakognitinu svest
ispitanika. Na primer, za partikulu up u glagolu come up koji se javio u
reenici The school needs a new principle and your name keeps coming
up, studenti kau da oznaava da je neto gore, te da je time vidljivo.
Nekoliko studenata nije umelo da d verbalno objanjenje, ali su pokazivali
527
Nataa Bikicki
rukama nagore ponavljajui pa, pojavilo se, to potvruje da mogu da

konceptualizuju znaenje glagola. Jo zanimljiviji primer jeste glagol
draw out koji je ak etvoro studenata proitalo kao drive out. Mada
niko od ispitanika nije znao nijedno drugo znaenje glagola sem znaenja
crtati, svi su zakljuili da se radi o znaenju izai iz stanice na osnovu
partikle out, i na osnovu poznavanja stvarnosti, jer, po njihovim reima:
... ako nije in, ulazio, onda znai da je izlazio. Ne moe biti nita drugo.
Vrlo este su i obrnute situacije, kada studenti zakljuuju ta glagol znai
samo na osnovu leksikog glagola. ini se da je ovo najee sluaj kada
partikula ima iskljuivo aspekatsko znaenje ili funkciju intenzifikatora.
Bez obzira to su ispitanici uspeli da protumae znaenje reenica kao
to su If the dry weather continues, the reservoirs will soon dry up, We
all left school but he decided to stay on ili He sold off his shares, u toku
kvalitativnog istraivanja postalo je sasvim jasno da studenti ne razumeju
primarno znaenje partikula u ovim glagolima. Tako, na primer, u glagolu
stay on po miljenju jedne grupe studenata partikula oznaava da se jedan
lan izdvaja od ostalih lanova. Dok ovaj odgovor nije neoekivan, jer
kako pie Bolinger (1971: 107) partikula on moe oznaavati razdvajanje,
iznenauje da niko od ispitanih studenata nije uoio da ova partikula
oznaava i naglaavanje trajanja radnje, ve su namesto toga smatrali da se
njome naglaava odreeno mesto. Kada se radi o glagolu sold off, ispitanici
pokazuju da znaju da partikula off oznaava nekakvo odvajanje, ali kako
je odvajanje ve sadrano u leksikom glagolu nije im jasno prisustvo
partikule uz dati glagol. Jo jedno objanjenje za nedoumicu ispitanika
moe biti i injenica da se partikula u funkciji intenzifikatora ne prenosi
u srpski (sell- prodati; sell off prodati). Glagol dry up je zanimljiv iz
dva razloga. Pre svega primeuje se da studenti ne povezuju partiklu
up u ovom znaenju sa znaenjem partikule u glagolima koje zasigurno
znaju, kao to su na primer, grow up, end up, itd. i u kojima partikula ima
isto znaenje. Razlog je najverovatnije taj to partikula u ovom znaenju
ima dekrementalno znaenje, odnosno sa odmicanjem radnje sadraj
postaje nevidljiv. Na ovom glagolu se uoava da studenti konceptualizuju
rezervoare kao sadratelje, i da upravo taj aspekt ima presudnu ulogu za
tumaenje znaenja, te bi po miljenju ispitanika na ovom mestu bilo
logino upotrebiti partikule out, a nikako up.
528
Macaro, oslanjajui se na zapaanja drugih autora i svoja lina, pie

da strategija moe biti efikasna samo ukoliko se koristi u kombinaciji
sa drugim strategijama istovremeno ili u nizu (Macaro 2006: 327). U
kognitivnoj psihologiji odavno je prihvaen znaaj poznavanja stvarnosti
i prethodnog znanja za tumaenje i skladitenje novih informacija, stoga
ne udi to se iz odgovora ispitanika uoava da neizostavno koriste ovu
strategiju uz analizu rei ili korienje konteksta. Sem ve pomenutih
primera, upeatljivi su i odgovori ispitanika u vezi sa glagolom pop up,
u reenici The ad popped up on my computer screen. Veina ispitanih
studenata je dola do reenja oslanjajui se na znaenje partikule i
prethodno znanje steeno korienjem kompjuterske tehnologije, ali bilo
je i ispitanika koji su izjavili da je presudan za tumaenje bio glagol pop
koji ih asocira na kokice (pop-corns) koje iskau dok se prave ba kao to
to ine i neeljene reklame. Jedna studentkinja protumaila je znaenje
na osnovu priloke fraze. Ona je, naime, izjavila da su se reklame sigurno
pojavile na ekranu, jer, kako kae: Da su nestale sa ekrana pisalo bi from
my computer screen, a ne on my computer screen.
Kao to se i oekivalo, utvreno je da ispitanici lake tumae znaenje
fraznog glagola koji se zasniva na istoj metafori kao i glagol u srpskom
jeziku. Tako, na primer, za glagol bring down u znaenju oneraspoloiti,
jedan ispitanik kae: .. kad si neraspoloen onda ti je glava dole i tako
sav si savijen nadole, a kada si veseo onda si u oblacima... Slino je i
sa glagolom step down, za koji studenti kau: siao je sa neke velike
pozicije. Vano je naglasiti da iako je jasno da studenti imaju sposobnost
da stvaraju mentalne slike date situacije, u veini sluajeva ispitanici
nisu bili u stanju da verbalizuju metafore, pa ak ni metaforu DOBRO JE
GORE, LOE JE DOLE. Uoeno je i da izvestan broj studenata tumai
znaenje prema analogiji sa glagolima koje su ve usvojili. Na primer,
glagol point out porede sa glagolom find out i stand out u kojima partikula
out oznaava izdvajanje nekog elementa iz grupe, i time njegovo isticanje.
Naalost, ukoliko smatraju da su doli do tanog ili ak i priblinog
znaenja, ispitanici gotovo nikada ne kombinuju tumaenje znaenja na
osnovu analize delova rei, konteksta ili prethodnog znanja sa upotrebom
529
Nataa Bikicki
renika kako bi proverili svoje pretpostavke i konsolidovali ili proirili

svoje znanje.
5. Implikacije za nastavu
Rezultati prikazani u ovom radu znaajni su za nastavnike engleskog
jezika kao stranog iz nekoliko razloga. Pre svega oigledno je da nisu sva
znaenja jedne partikule, kao ni svi prozirni frazni glagoli u istoj meri
problematini za uenika kada se on po prvi put sretne sa njima. Glagoli koji
su u veoj meri prozirni, to znai da uenici mogu da uoe izvorni domen
metafore na kojoj se oni zasnivaju, to najee znai da ista metafore
postoji i u srpskom, predstavljaju mnogo manji problem za uenike u
odnosu na frazne glagole u kojima partikula ima funkciju intenzifikatora,
ili glagole u kojima partikula ima dekrementalno aspekatsko znaenje.
Samim tim, nastavnicima se ukazuje na to kojim fraznim glagolima i
kojim znaenjima partikula treba posvetiti veu panju u nastavi engleskog
jezika.
U radu je ukazano i na injenicu da ispitanici nisu svesni koje su im
strategije tumaenja znaenja novih rei na raspolaganju, kao i da najee
nisu svesni koje strategije zaista koriste, to jest kako su doli do reenja, pa
samim tim ne razmiljaju ni na koji nain bi mogli da kombinuju raspoloive
strategije kako bi poboljali svoje uenje. Svako ko je sposoban da uradi
odreeni zadatak ima i sposobnost da razvije metakognitivnu svest i da
stekne eksplicitno znanje o tome kada i u kojoj situaciji da koristi odreene
strategije (Schraw 1998: 123). Dakle, razvijanje metakognitivne svesti
bi trebalo da postane jedan od kljunih ciljeva nastave stranog jezika. U
tom smislu, na osnovu izloenih odgovora ispitanika kojia su pokazali
da pojedinci koriste razliite strategije da bi doli do tanog odgovora,
ini se da bi timski rad mogao biti koristan jer bi uenicima omoguio da
razmenjuju svoja razmiljanja pri pokuaju da rastumae novu re i tako
proire svest o strategijama koje su im na raspolaganju.
530
6. Zakljuak
Izuavanje strategija uenja pokazalo je da uspeni uenici koriste
niz strategija istovremeno ili u nizu prilagoavajui ih zadatku (Macaro
2006: 327). Ovo istraivanje je potvrdilo tanost pomenute tvrdnje i kada
su u pitanju strategije tumaenja znaenja fraznog glagola. Kako se vidi
na primeru glagola pop up ispitanici dolaze do tanog znaenja glagola
na razliite naine, ali je iz odgovora jasno da se svi ispitanici pored
analize rei, upotrebe konteksta ili poreenja rei sa ve usvojenim reima
obavezno oslanjaju na poznavanje stvarnosti. Naalost uenici vrlo retko
proveravaju svoje pretpostavke u renicima. Upotreba renika je strategija
kojoj uenici pribegavaju uglavnom onda kada ve pomenute strategije ne
daju prihvatljiv rezultat ili kada uenici smatraju da obraanje nastavniku
nije mogue, a obraanje drugu nije pouzdano. Izuzetno vaan zakljuak
ovog istraivanje jeste taj da uenici tumae znaenje fraznog glagola na
osnovu metafore, tanije izvornog domena metafore na kome se glagol
zasniva ak i kada im se na to u toku nastave ne skrene panja. Naalost,
vrlo esto studenti nisu svesni koje strategije zaista koriste niti razmiljaju
o efikasnosti ovih strategija s ciljem da ih razviju ili zamene delotvornijim
strategijama i time poboljaju svoje znanje.
Lista referenci:
Boers, F. (2000). Metaphor Awareness and Vocabulary Retention. Applied
Linguistics 21/4: 553-571.
Bolinger, D. (1971). The Phrasal Verb in English. Cambridge.
Massachusetts: Harvard University Press.
Cameron, L. & G. Low (1999). Metaphor. Language Teaching 32: 77-96.
Cheon, Y. (2006). A Pilot Study in Learning English Phrasal Verbs.
University of Pittsburgh. Dostupno na: http://etd.library.pitt.
edu/ETD/available/etd-08172006-103008/unrestricted/cheonys_
pitt2006.pdf.
Dagut, M. & B. Laufer (1985). Avoidance of Phrasal Verbs A Case for
Contrastive Analysis. Studies in Second Language Acquisition 7: 73-80.
531
Nataa Bikicki
Hartman, H. J. (1998). Metacognition in teaching and learning: An

Introduction. Instructional Science 26: 1-3.
Kovecses, Z. & P. Szab (1996). Idioms: A View from Cognitive Semantics.
Applied Linguistics 17/3: 326-355.
Laufer, B. & S. Eliasson (1993). What Causes Avoidance in L2 Learning.
L1-L2 Difference, L1-L2 Similarity, or L2 Complexity? Studies in
Second Language Acquisition 15: 35-48.
Macaro, E. (2006). Strategies for Language Learning and for Language
Use: Revising the Theoretical Framework. The Modern Language
Journal 90/3: 320-337.
Oxford, R. (2003). Language Learning Styles and Strategies: An Overview.
Oxford. Gala. Dostupno na: http://web.ntpu.edu.tw/~language/
workshop/read2.pdf.
Pavii Taka, V. (2008). Vocabulary Learning Strategies and Foreign
Language Acquisition. Clevedon. Buffalo. Toronto: Multilingual
Matters Ltd.
Schmitt, N. (1997). Vocabulary Learning Strategies. In: Schmitt, N. i M.
McCarthy (ur.), Vocabulary: Description, Acquisition and Pedagogy
(199-227). Cambridge.
Schraw, G. (1998). Promoting general metacognitive awareness.
Instructional Science 26: 113-125.
Sjholm, K. (1995). The Influence of Crosslinguistic, Semantic, and Input
Factors on the Acquisition of English Phrasal Verbs. Abo Akademi
University Press. Abo.
532
Nataa Bikicki
Strategies for the Interpretation

of Meaning of Transparent Phrasal Verbs
Summary
The aim of the quantitative research which included 136 respondents and the
qualitative one which included 10 subjects was to determine which strategies language
learners use to interpret the meaning of transparent phrasal verbs and to which extent these
strategies are used. The results show that the subjects rely on the meaning of the lexical
verb and/or the phrasal verb particle, sentence context, previous language knowledge
and world knowledge in general. The subjects use mainly bilingual dictionaries and
rarely monolingual ones, or they turn to their teacher or other learners in the group for
help. Most often they employ several strategies simultaneously. The research showed,
however, that the subjects do not use metacognitive strategies which would enable them
to assess the efficiency of the strategies they use.
Key words: word analysis, context, aeareness of reality, transparent, phrasal verb,
dictionary
533
,
, .

,
, .

, ,
, .
: , , ,

.

.
.
,
, .

. , ,

,

.

535
.
, .
,
.

,

.
, ,

. ,
,
,
.
.

,1
.
(), ( )
.
. :
(, , , ,
, , 11-15. .),
( 15-19. .), (
, 25-37 .),
( 37-45. .).

.
1
536

,
,

, (2006)
.
,
.
, .
,
.
. ,
,
.

,
, , .
,
,
.
, 1. .
. .

.
, ,
,
.

, ,
, , , ,
,
.

,
,
.

:
1.

2.
-
537

, .
,
,
,
. 5 10
, .
.

,
, , : ,
. ,
, ,
.
, ,

. ,
.
,
, ,
,
.

,
.
, ,
, ,
. ,
,

. . (: 2001).

.
,
,
538
. , ,
(:
2006),
.
,
,
, .
!
,
.
,
, .

, .

,
. ,
, ,
.
, ,

2. ,
,
.3 ,
.
, 18. 19. ,

.
. . ,

(, : 2006).
15 .
,
,
2
3
.

539
. ,
.
( ).
, -, -- , ... !19
, -, --
...19
, -, -- ...20
, -, -- , !19
, -, -- ...
!19
, -, -- ... .20
, -, -- ... ...20
, -, -- , ...20
- ... .20
, -, -- ... ...20
- ...19
, -, -- ... ...19
- ... ...20
, -, -- , ...19
, -, -- , !19

.
, ,
,
. ,
,
. ,
.

, ,
540
?

.
,
,
.
,
.
.

,
.

, ,
,
.
- .40
, -, -- , ...
...12
,- , -- , , ...
,
.22
, -, -- ...

...8
, , - ... ...18
, -, - ,
...30
, ,- - ...
...27
,- , -
...30
, -, - ... , ...12
541
,-,-- ... ...8

- ... ...26
, -, -- ... ...8
, -, -- ...
...25
, -, - , ; ...
10
, -, - ... ' .17
, -, - ...25
, -, -- ... '
.17
, -, - , ...
...10
, -, -
...39
, -, - , , ...
!13
- ... 15
- ... ...16
- ...12
, -, -
.26
, -, - ,
... 11
, -, - ... ?28
, -, - ... ?38
, -, - ...
: , , ...35
- ... ...12
, -, - , ,
, , , !40
, -, - , ...
...32
, -, -
... , !17
542
- ... ...26 ...

.32
, -, - ...
.12
, -, -
.26
, -, -- ... ,
, .33
, -, - ...18
, -, -- , ...
...8
, -, - ...
. 11
- , , !40
, -, - - ...12
, -, -- , ...
, ...18
, -, -- , , ...
, , , ...26
, -, - , ...
...8
- ... .16
, -, - ,
...32
, -, --
?26
, -, - ... ...25
, -, - -
, ?26
, -, - - ...13
,- , - ...
.32
, -, - - , ...
.33
- ...
?26
543
, -, -
.30
, -, - , ,
, , , ! 11
, -, - ...
.32
, -, - -
...15
, -, - ...
...35
, -, - , ... ,
...7
, -, - , ... .17
, -, - , ...
.26
, -, - , ...
' ...27
, -, - ...
.23
, -, - ...
...36
, -, - - ... ...15
, -, -
?37
, -, - - ...
...26
, , - - 4... , , ...26
, -, - - , ... ,
!17
, -, - , ?38
- ... ' .17
4
544
, -, - - ... ' ...31

, -, - ...
...39
, - , - - ... ...8

, ,
,

. ,
, .
. : , , ,
, , , , , ,
, , , , , .

, , ,
, , , , .
,
,
.
:
, , , , , .

, , ,
,
,
, , . ,
, , ,
.
,
.
,
: ,
, .
,
,
545
.

,

.
. .
,
.5 .

,
,
(
) ( 2007:30)6.
. .
,
(, : 2006).
,
,
.

,
, . , (, : 2006).
.
( ),
,
, ( .
). , ,

,
.

( 1996: 140).
5
6
546
,
, .

, .

,
.
,
.

,
, ,
. .
,
. ( 1996: 80)

. ,

, .
,
.

,
.

,
(, 2006).

, .
,
,
. .
(, 2001: 86/87).
, ,
,
,
.
,
.
547
,

, ,
.

.
,
.
,

.
,
.
,
.
, , ,
, .
:
:
, . , . , . (2007).
. :
.
:
, . , . (2006). .
:.
, . (1972,1974).
. : .
, . . (1989). . :
, .
. (1976). : .
, . (1990). - -
. : .
548
:
, . (2007). . : .
, . (2006).
,
36. . , .
, . (1982)
. : ,
, , 137 140.
, . , . (2006).
( 18. 10. 2006.

2. ).
, . (2001). . :
18/1-2, 85-97, .
, . (1996). .
. .
Karmela Rakic
The semantics of the lexicon from ancient times

Summary
This paper deals with the analysis of lexicon presented in high school textbooks.
Some problems have arisen in the perception of literary texts from ancient times, caused
by semantic and morphological characteristics of the lexicon. Neither does the structure
of the Serbian language and literature subject include the lexicon from ancient times, nor
do the textbooks at this level. The aim of this work is to emphasize the significance of
lexicological and lexicographic issues in the curriculum and to offer possible solutions
based on the analysis of morpho-semantic lexicon of chosen texts.
Key words: linguistics, lexicography, lexical semantics, literary language
549
Edition
PHILOLOGICAL RESEARCH TODAY
Editor-in-Chief
Julijana Vuo
Assistants in text preparation
Barbara Jovanovi
Marija Peji
Ivana Skenderovi
Ana Stanojevi
Aleksandra uvakovi
Nemanja Vlajkovi
Katarina Zaviin
Andrea eraji
Proofreading
Zorica Ivkovi Savi
English translation and proofreading
Dunja ivanovi
Tatjana ikara
Published by
Faculty of Philology at the University of Belgrade
For publisher
Aleksandra Vrane
Technical editor
eljka Bai Stankov
Visual layout
Nemanja Vlajkovi
Print
BELPAK, Belgrade
Copy
500 pieces
ISBN 978-86-6153-123-1 (Entire Edition)
ISBN 978-86-6153-128-6
500
ISBN 978-86-6153-123-1 ( )
ISBN 978-86-6153-128-6
CIP -
,
81'37(082)
81'33(082)
81'367(082)
81'1(082)
81'42(082)
.
. 1 / . -
: , 2013 ( : ). 549 . : . ; 24 cm. - (
; 3)
. . .: Current Issues in Linguistic Research. . - . .
. - "

- ,
, - 2010, 26. 27.
2010. ,
." --> " ".
- 500. - . 13: "
" / . - . 15-23:
/
. - . . - .
ISBN 978-86-6153-128-6
ISBN 978-86-6153-123-1 ( )
1. . . .
a) () - b)
- c) - d)
-
COBISS.SR-ID 199747340

Filološka Istraživanja Danas - CURRENT ISSUES IN LINGUISTIC RESEARCH by Vesna Polovina and Julijana Vučo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Filološka Istraživanja Danas - CURRENT ISSUES IN LINGUISTIC RESEARCH by Vesna Polovina and Julijana Vučo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

III

Biljana Petkovska, Dragana Koceva

EDITION PHILOLOGICAL RESEARCH TODAY

NEW PERSPECTIVES in Linguistic Research

(an example of verb analysis), particularly in business e-mail communication

Grammatical categories, forms and meaning. Formal, grammatical

simultaneously, but do not use metacognitive strategies which would enable

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

Mojca Nidorfer ikovi

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

Mojca Nidorfer ikovi

zahteva tudi integrirani metodoloki pristop k raziskovanju diskurza, ki

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

prvi korpusi govorjene komunikacije. V slovenini je bil prvi referenni

Mojca Nidorfer ikovi

ter so osredotoeni v doloeno podroje in narejeni za poseben namen,

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

je to spletni servis JOS ToTaLe, v katerega vstavimo zgrajeni korpus v

Mojca Nidorfer ikovi

oblik. Ob kvalitativnih podatkih iz korpusa smo preverjali, ali e lahko

Izpis konkordance je prikaz podatkov o pojavitvi posameznih besed in njihovih

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

tudi razline vrste konteksta. Na eni strani neposredni kontekst, ki izhaja

Mojca Nidorfer ikovi

v korpusu Posle-pis je pokazal, da so tvorci najpogosteje, tj. v ve kot

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

Edina oblika, ki je v 3. osebni glagolski obliki oblika gre (14 primerov

Mojca Nidorfer ikovi

Slika 1. Izpis konkordance za pojavnico zanima

Rezultat je primerljiv z drugimi prvoosebnimi oblikami glagolov,

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

glagolov in glagolskih oblik. Najpogosteja govorna dejanja z analiziranimi

Mojca Nidorfer ikovi

dejanj lahko ugotovili e druge posebnosti jezikovne rabe in retorinih

Korpusna analiza v pragmatinem jezikoslovju

Nidorfer ikovi, M. (2007). Znailnosti elektronskega diskurza. V:

Mojca Nidorfer ikovi

Mojca Nidorfer ikovi

Corpus analys is in pragmalinguistics

Key words: Discourse analysis, corpus linguistics, corpus approach, pragmatics,

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku

Sadanji infinitiv je oblik koji se koristi u razliitim kontekstima i

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Kao to vidimo, infinitiv se nalazi u istoj vremenskoj ravni sa

ima funkcije drugih vrsta rijei, esto kao dopuna glagolima

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

1. ...but we will have to wait to see what would happen.

Perfektivni infinitiv naspram glagola u perfektu:

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Progresivni infinitiv naspram prezenta:

2. To je od posebnog znaaja u ovoj fazi odlune orijentacije Crne

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Naeni su sluajevi u kojima je odreeni lan preveden:

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

1. Do not block the emergency exit!

Ako ne reagujemo sada, neemo moi da ostanemo...

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Proli particip (u nekim sluajevima kao ostatak redukovane

u ogromnom broju sluajeva to se u naem jeziku javljalo kao pridjev +

Upitnik EK kroz korpusnu lingvistiku uporedna analiza

Sadanji perfekat nasuprot buduem vremenu: