1

IZBOR TIPA RASKRSNICE PRIMJENOM MULTIKRITERIJSKE ANALIZE

CONSIDERATION OF INTERSECTION TYPE USING MULTI CRITERIA
ANALYSIS

Zoran Kenji, dipl.ing.gr.
Ministarstvo za saobraaj i vode Holandije
1
,
Dravna uprava za saobraaj i vode
6201 BC Maastricht, postbus 1138
e-mail: zsh.kenjic@planet.nl

Saetak

U toku planiranja i projektovanja saobraajnica esto se postavlja pitanje koji tip raskrsnice
se treba primijeniti: rotor ili klasina raskrsnica. Da bi se donijela pravilna odluka potrebno je
u studiji opravdanosti izgradnje rasksnice provjeriti osnovne kriterije za izbor tipa raskrsnice.
Proces planiranja poinje izborom tipa raskrsnice na odreenoj projektnoj lokaciji.
Potencijalna rjeenja neophodno je primjenom multikriterijske analize, bazirane na osnovnim
kriterijima za izbor tipa raskrsnice, uporediti i procjeniti njihovu primjenljivost. Osnovni kriteriji
koji se uzimaju u obzir pri izboru tipa raskrsnice su:
1. Kriterij saobraajne sigurnosti,
2. kriterij protoka saobraaja,
3. Kriterij prostornog uklapanja i
4. Kriterij ekonominosti
U ovom radu dat je prikaz jedne multikriterijske analize kojom se na jednostavan, brz a prije
svega strukturan nain utvruje opravdanost primjene odreenog tipa raskrsnice.
Kljune rijei: klasine raskrsnice, rotori, opravdanost primjene, saobraajna sigurnost,
protok, prostorno uklapanje, ekonominost.

Abstract

In process of planning and design of road intersections the common question is whether to
apply a roundabouts or a tradition type of intersection. To enable us to arrive to the most
appropriate solution it is necessary to analyse the basic criteria for consideration of
intersection type. The planning process begins with selection of a type of intersection on a
selected section of the road. The potential solutions are necessary to analyse against many
criteria including:
1. Traffic safety
2. Traffic flow,
3. Spatial embedding
4. Economic
This paper discusses application of a Multi Criteria Analysis (MCA), the tool commonly used
for selection of a preferred solution where non-quantifiable attributes are to be analysed. The
method is powerful as for its simplicity and structured approach to various objectives, in our
case justification of the recommended intersection type.

Key words: Traditional intersections, roundabouts, justification of selection, traffic safety,
traffic flows, visual aesthetics, economics.

1
Ministry of Transport, Public Works and Water Management, Rijkswaterstaat, The Netherlands

2
1 UVOD

Izbor tipa raskrsnice a time i primjenjenih
projektnih elemenata u zavisnosti je od kategorije
saobraajnice i njene funkcije u mrei te odnosa
prognoziranih intenziteta i propusne moi. Uslovi
odvijanja saobraaja na raskrsnici moraju biti tako
regulisani da obezbjeuju maksimalnu sigurnost svih
uesnika u saobraaju i potreban protok saobraaja.
Pri izboru tipa raskrsnice treba teiti unifornim
rjeenjima ime se kod vozaa doprinosi stvaranju
slike oekivane situacije i prepoznatljivosti
kategorije saobraajnice to pozitivno utie na
ponaanje vozaa a time i na nivo sigurnosti.
Pored toga na izbor tipa raskrsnice utiu
uslovi lokacije raskrsnice, uklapanje u raspoloivi
prostor (graevinsko i estetski) i uticaj na okolinu.
Tip raskrsnice i primjenjene mjere uslovljavaju i
trokove graenja i odravanja te i to treba uzeti u
obzir pri izboru tipa raskrsnice.
Rotori gledano s aspekta saobraajne
sigurnosti i kvaliteta protoka saobraaja dobijaju u
velikom broju sluajeva prednost u odnosu na
klasine raskrsnice. Osnovini razlozi za to su:
brzina vonje u rotoru je mala a time i manja
mogunost prouzrokovanja nesrea,
rotor sadri manji broj konfliktnih taaka
nego klasina raskrsnica,
vrijeme ekanja na ulazak u rotor je u
prosjeku manje nego kod jednako
optereene semaforizirane raskrsnice te
stoga rotor omoguava bolji protok
saobraaja nego klasina raskrsnica.
Pored toga evidentne su i prednosti rotora
gledano s aspekta prostornog uklapanja i
ekonominosti.
Rotori imaju i pozitivan efekat u pogledu
zatite ivotne sredine i estetskog
prostornog ureenja jer doprinose redukciji
buke i smanjenju emisije tetnih gasova.
Trokovi graenja rotora i klasinih
raskrsnica su priblino isti, ali su trokovi
odravanja rotora znatno nii u odnosu na
trokove odravanja semaforisanih
raskrsnica
Na osnovu navedenog moe se zakljuiti da
su rotori povoljan tip raskrsnica ija se upotreba
preporuuje na ukrtanjima veznih, sabirnih i
pristupnih puteva. To ne znai da je rotor u svim
situacijama i najbolje rjeenje. U konkretnom sluaju
novogradnje ili rekonstrucije potrebno je situaciju
analizirati i uporediti projektna rjeenja te na osnovu
analize izabrati bolje i sigurnije rjeenje.
Potencijalna rjeenja neophodno je
primjenom multikriterijske analize, bazirane na
osnovnim kriterijima za izbor tipa raskrsnice,
uporediti i procjeniti njihovu primjenljivost.
U ovom radu dat je prikaz jedne
multikriterijske analize kojom se na jednostavan, brz
a prije svega strukturan nain utvruje opravdanost
primjene odreenog tipa raskrsnice.



2 IZBOR TIPA RASKRSNICE

2.1 Definicija raskrsnice

2.1.1 Generalna podjela raskrsnica

Raskrsnice se generalno mogu podijeti na:
raskrsnice u nivou ili povrinske raskrsnice i
raskrsnice u vie nivoa ili denivelisane raskrsnice.
Multikriterijska analiza koja se preporuuje u
ovom radu, odnosi se na izbor tipa raskrsnice u
nivou.
Raskrsnice u nivou predstavljaju najbrojniju
grupu raskrsnica u putnoj mrei.
S obzirom na oblik i nain regulisanja saobraaja,
povrinske raskrsnice se mogu podijeliti na:
klasine raskrsnice i
rotore
Pod klasinim raskrsnicama se, u ovom
radu, podrazumjevaju prikljuci (T oblika) i ukrtaji
(+oblika) koji s ozirom na nain ragulisanja
saobraaja mogu biti nesignalisane i signalisane
raskrsnice.

2.1.2 Klasine raskrsnice
Nesignalisane raskrsnice su raskrsnice na
kojima se regulisanje saobraaja vri davanjem
prava prvenstva prolaza jednom putnom pravcu
primjenom horizontalne i vertikalne saobraajne
signalizacije.
Signalisane raskrsnice su raskrsnice na
kojima se vri regulisanje saobraaja i kontrola
prava prvenstva prolaza primjenom svjetlosnih
signala.

2.1.3 Rotori
Rotori su kanalisane krune raskrsnice u
kojima se ukrtaju dva ili vie puteva na kojima se
saobraaj odvija kruenjem oko srednjeg ostrva u
smjeru obrnutom od kazaljke na satu.
Rotori se prema broju krunih voznih traka
mogu podijeliti na:
Jednotrane,
Dvotrane,
Vietrane i
Turbo rotore
Vietrani rotori sa vie od dvije vozne trake
su zbog velikog broja konfliktnih taaka nesigurni i
zbog toga se ne preporuuju i ne obrauju u ovoj
publikaciji!
3
Karakteristike navedenih tipova rotora
detaljno su obraene su u Priruniku za planiranje i
projektovanje krunih raskrsnica rotora
2
.


3 OSNOVNI KRITERIJI ZA IZBOR TIPA
RASKRSNICE

Raskrsnice su mjesta u saobraajnom
sistemu gdje su problemi saobraajne sigurnosti i
protoka saobraaja naglaeni. Vozai moraju na
raskrsnici da obrate panju na vie faktora nego na
slobodnim dionicama. Istovremeno preduzimaju
radnje prestrojavanja, smanjenja brzine, koenja pri
skretanju, koenja zbog proputanja ukrtajueg
saobraaja i sl. Stoga izboru tipa raskrsnica treba
prethoditi detaljna analiza i poreenje moguih
alternativa.
U toku planiranja i projektovanja
saobraajnica esto se postavlja pitanje koji tip
raskrsnice se treba primijeniti: rotor ili klasina
raskrsnica. Da bi se donijela pravilna odluka
potrebno je u studiji opravdanosti izgradnje
rasksnice provjeriti osnovne kriterije za izbor tipa
raskrsnice.
Osnovni kriteriji i podkriteriji koji se vrednuju
pri izboru tipa raskrsnice su:

1. Kriterij saobraajne sigurnosti, sa podkriterijima:
- uslovi lokacije i
- konfliktne take
2. Kriterij protoka saobraaja, sa podkriterijima:
- kvalitet protoka i
- geometrijske karakteristike
3. Kriterij prostornog uklapanja, sa podkriterijima:
- povrinsko uklapanje i
- estetsko uklapanje
4. Kriterij ekonominosti, sa podkriterijima:
- trokovi graenja i
- trokovi odravanja

Na izbor tipa raskrsnice utiu i osnovni
funkcionalni uslovi
3
koje svaka raskrsnica mora da
ispuni:
prepoznatljivost,
uoljivost,
preglednost,
razumljivost za korisnika,
provoznost,
kompletnost,
uravnoteenost.
U daljem tekstu se razmatraju navedeni
kriteriji i funkcionalni uslovi kako bi se formirali
podrkiteriji za vrednovanje predloenih tipova
raskrsnica.

2
Prirunik u pripremi za tampu
3
Detaljno obraeno u Priruniku za planiranje i projektovanje
krunih raskrsnica rotora.
3.1 Kriterij saobraajne sigurnosti

Saobraajna sigurnost je jedan od osnovnih
kriterija po kom se odreuje kvalitet saobraajnog
sistema.
Nivo saobraajne sigurnosti raskrsnice
zavisi prije svega od tipa raskrsnice, brzine vonje i
broja potencijalnih konfliktnih taaka.

3.1.1 Tip raskrsnice
Izbor tipa raskrsnice treba uskladiti sa
funkcionalnom kategorizacijom saobraajnica. Pod
ovim se podrazumijeva prikladnost tipa raskrsnice s
obzirom na funkciju i znaaj puteva koji se povezuju
u raskrsnici.
Polazei od funkcije u mrei mogue je
puteve prema hijerarhiji u mrei generalno podijeliti
na:
daljinske,
vezne,
sabirne i
pristupne
Raskrsnice daljinskih puteva rjeavaju se
kao denivelisane raskrsnice i nisu predmet
razmatranja u ovoj publikaciji.
Raskrsnice na veznim, sabirnim i pristupnim
putevima su u veini sluajeva povrinske
raskrsnice koje su predmet razmatranja.
Primjena klasine raskrsnice mogua je na
svim raskrsnicama veznih, sabirnih i pristupnih
(magistralnih, regionalnih i lokalnih) puteva. U
sluaju da se izabere klasina raskrsnica morao bi
jedan od prikljunih puteva da se kategorie kao
glavni a drugi kao sporedni pravac te da se uvedu
mjere regulisanja saobraaja. Geometrijska forma
raskrsnice omoguava nepotovanje prava
prvenstva prolaza zbog ega je mogue poveanje
koncentracije konflikata i rizika nastajanja
saobraajnih nesrea.
Primjena rotora mogua je takoer na svim
raskrsnicama veznih, sabirnih i pristupnih (
magistralnih, regionalnih i lokalnih) puteva. Posebne
mjere regulisanja (proglaavanje glavnog i
sporednog pravca) nisu potrebne, a putevi koji se
povezuju u rotoru zadravaju svoju kategoriju. U
rotoru je jasno i nedvosmisleno ustanovljeno pravo
prvenstva prolaza. Voza u krunom toku ima
prednost nad vozilom koje mu dolazi s desne strane.
Primjena rotora je poeljna u situacijama
kada je veliki procenat lijevih skretanja te u
situacijama kad glavni saobraajni tok skree.

3.1.2 Brzina vonje
Velika brzina vonje je najei uzrok
nastanku saobraajnih nesrea. Saobraajne
nesree su bitan pokazatelj saobraajne
(ne)sigurnosti. Brzina vonje od 10m/s (36km/h) je
prema nekim istraivanjima (Wouters, 1987)
4
granina brzina izmeu nastanka lakih i teih
fizikih povreda pjeaka i biciklista.
Dostizanje visokog nivoa saobraajne
sigurnosti je jedino mogue pri malim brzinama i
homogenoj saobraajnoj situaciji koja se oituje u
maloj razlici u brzinama vonje i smjeru kretanja.
Tamo gdje su razlike u brzinama kretanja velike
neophodno je uesnike u saobraaju razdvojiti to
se postie pravilnim izborom tipa i oblika raskrsnice.

Tabela I. Odnos brzine udara i vjerovatnoe pogibije
Brzina
0
20
40
60
80
100
0 35 50 65 100
brzina vozila pri udaru (km/h)
v
j
e
r
o
v
a
t
n
o

a

p
o
g
i
b
i
j
e

p
r
i

u
d
a
r
u

v
o
z
i
l
a

(
%
)


Klasine raskrsnice, nasuprot rotorima,
omoguavaju zbog zadravanja smjera kretanja
znatno vee prolazne brzine od gore navedene
kritine brzine.
U periodima dana kada je saobraajno
optereenje manje (van perioda vrnog sata) i nou
esto se na klasinim raskrsnicama vozi prebrzo i ne
potuje pravo prvenstva prolaza (na semaforiziranim
raskrsnicama prolaz kroz crveno svjetlo), to dovodi
do sudara vozila, esto sa traginim posljedicama.
Geometrijske forme rotora, koje se
preporuuju u ovom priruniku, uslovljavaju brzine
vonje kroz rotor (ukljuujui brzinu pri ulasku i
izlasku) izmeu 35 i 40km/h. Kod rotora se nesree
sa traginim posljedicama zbog nepotovanja prava
prvenstva prolaza gotovo i ne dogaaju, a ako se i
dogaaju onda zbog uslovljene male brzine za
posljedicu imaju samo materijalne tete.

3.1.3 Podkriterij uslovi lokacije
Podkriterijem uslovi lokacije sagledava se
primjenjljivost odreenog tipa raskrsnice prema
kriteriju saobraajne sigurnosti uz zadovoljene
funkcionalnih uslova lokacije koje svaka raskrsnica
treba da zadovolji s aspekta saobraajne sigurnosti,
a to su:
prepoznatljivost,
uoljivost,
preglednost,
razumljivost za korisnika
Za svaki predloeni tip raskrsnice obavezno
je u studiji opravdanosti uvoenja raskrsnice
kontrolisati preglednost prema uputama iz smjernica
i provoznu brzinu raskrsnice. Provozna brzina je
brzina ravnog prolaza kroz raskrsnicu i kod klasine
raskrsnice je teoretski ograniena samo
mogunostima vozila.
Kontrola provozne brzine kod rotora data je
na slici 1. i svodi se na odreivanje radijusa vozne
linije i pripadajue provozne brzine. Vozna linija
predstavlja putanju kretanja osovine standardnog
putnikog auta. Metoda koja se obrauje u ovoj
publikaciji bazirana je na praktinim mjerenjima
brzine kretanja vozila kroz holandske rotore. U ovoj
metodi se polazi se od toga da se vozna linija nalazi
na odstojanju od 1m od potencijanlnih kritinih
taaka konkretnog projektovanog rotora.
Potencijalne kritine take su ivice kolovoza rotora.


Slika 1. Princip kontrole provozne brzine kod rotora

Prema istraivanjima u Holandiji [4
evidentno je da je prolazna brzina vea to je
unutranji radijus manji jer je vozna linija ispruenija.
Prema istim istraivanjima se provozna brzina kod
jednotranih rotora kree od 38 do 41km/h a kod
dvotranih rotora od 47 do 85km/h pri unutranjim
radijusima od 30 do 10.5m. Na osnovu rezultata
pomenutih istraivanja se moe zakljuiti da
dvotrani rotori nikad ne zadovoljavaju postavljeni
uslov da je maksimalna brzina ravnog prolaza kroz
rotor izmeu 35 i 40km/h. Ovo je jedan od osnovnih
razloga to su dvotrani rotori zabranjeni najnovijim
holandskim smjernicama (maj 2008) za rotore.

Tabela II. Provozne brzine kod rotora
Provozna brzina u rotoru
(Km/h)
Unutranji
radijus
(m)
Jednotrani Dvotrani Turbo
10,5 38-41 65-85 37-41
12 37-39 57-70 37-39
15 37-38 50-55 38-39
20 38 47-50 40
25 40 48 42
30 41 47 44

Nain vonje pri ravnom prolazu kroz turbo
rotor je adekvatan nainu vonje kroz jednotrani
rotor te su i provozne brzine u turbo rotoru uporedive
sa onima kod jednotranih rotora. Za standardne
poetne-unutranje radijuse turbo rotora 12.5, 15 i
20m su prolazne brzine imeu 38 i 40km/h i
zadovoljavaju postavljeni uslov (35 i 40km/h).

5
3.1.4 Konfliktne take
Raskrsnice su saobraajne povrine na
kojima se saobraajni tokovi ukrtaju, prepliu,
spajaju i razdvajaju i na taj nain stvaraju konfliktne
take i konfliktna podruja.

Slika 2. Potencijalne konfliktne take
Broj konfliktnih taaka i veliina konfliktnog
podruja raskrsnice zavisi od tipa raskrsnice te broja
prikljunih saobraajnih tokova. to raskrsnica ima
vei broj konfliktnih taaka i to je vee konfliktno
podruje to je nivo saobraajne sigurnosti raskrsnice
nii.
Nivo saobraajne sigurnosti na
raskrsnicama mogue je poveati smanjenjem broja
konfliktnih taaka kao i smanjenjem veliine
konfliktnog podruja, to se postie izborom naina
voenja saobraajnih tokova odnosno oblikovanjem
i ureenjem raskrsnice i izborom tipa raskrsnice.
Jedno etvorokrako raskrije dvosmjernih
cesta sadri 32 potencijalne konfliktne take (16
ukrtanja, 8 razdvajanja i 8 spajanja), trokrako
raskrije 9 (3 ukrtanja, 3 razdvajanja i 3 spajanja).
Zbog krune geometrijske forme je u rotoru
smanjen broj konfliktnih taaka u odnosu na klasine
raskrsnice. Rotori sa etiri prikljuna kraka imaju
uvijek 4 take razdvajanja.
Kod jednotranih i turbo rotora izbjegnute su
konfliktne take ukrtanja. Jednotrani rotor ima
samo 4 potencijalne konfliktne taake spajanja i
nema konflikata ukrtanja. Turbo rotor ima samo 10
konfliktnih taaka spajanja!
Dvotrani rotor je nesigurniji od jednotranih
i turbo rotora jer ima 16 konfliktnih taaka od ega
12 spajanja i 4 konfliktne take zbog preplitanja, a u
sluaju dvostrukih izlaza pojavljuju se i ukrtanja.


Slika 3 Konfliktne take u turbo rotoru


Slika 4 Konflikti kod dvotranih rotora

3.1.5 Podkriterij konfliktne take
Podkriterijem konfliktne take sagledava se
primjenjljivost odreenog tipa raskrsnice prema
kriteriju saobraajne sigurnosti s obzirom na broj
konfliktnih taaka koji direktno utie na nivo
saobraajne sigurnosti.

3.2 Kriterij protoka saobraaja
Saobraajno optereenje je osnova za
projektovanje dijelova saobraajnog sistema. Za
definisani projekat raskrsnice i poznatu raspodjelu
saobraaja po smjerovima kretanja neophodno je
provjeriti kvalitet protoka saobraaja. Kvalitet
protoka saobraaja odreen je:
kapacitetom raskrsnice,
stepenom zasienosti (I/C) i
vremenom ekanja

3.2.1 Kapacitet raskrsnice
Kapacitet raskrsnice predstavlja najvei broj
vozila koji moe da proe kroz raskrsnicu u toku
mjerodavnog perioda pod odreenim uslovima.
Kapacitet raskrsnice je uslovljen nekolicinom
faktora, prije svega strukturom saobraajnih tokova,
raspodjelom intenziteta po smjerovima kretanja,
geometrijskom formom i nainom regulisanja
raskrsnice te vremenskim uslovima i nainom
koritenja raskrsnice odnosno ponaanjem uesnika
u saobraaju.
Kod planera i projektanata postoji potreba
da u ranoj fazi planskog perioda na osnovu
oekivanih intenziteta provjere mogunosti primjene
razliitih tipova raskrsnica. Za te potrebe mogu se
koristiti epirijske metode provjere kapaciteta
bazirane na rezultatima viestrukih istraivanja.
Jedan od moguih pokazatelja je Maksimalni dnevni
intenzitet izraen u ukupnom broju vozila na dan.
Raskrsnicu odreenog tipa je mogue primijeniti ako
6
je ukupni odnosno maksimalni dnevni intenzitet
prilaznog saobraaja manji od granine vrijednosti.
Ukoliko se na raskrsnici oekuje maksimalni
dnevni intenzitet manji od 25.000voz/dan
preporuuje se primjena jednotranih rotora. U
sluaju veih intenziteta preporuuje se primjena
turbo rotora ili eventualno dvotranih rotora.
Ukoliko je oekivani intenzitet znatno vei od
25.000voz/dan i/ili je raspodjela intenziteta takva da
se na prilazima oekuje vie od 3 trake, preporuuje
se primjena semaforisanih raskrsnica.

Tabela III. Empirijske metode za globalnu provjeru
kapaciteta raskrsnica

Tip raskrsnice
Max. dnevni
intenzitet
(voz/dan)
Konfliktni
intenzitet
(PA/h)
Jednotrani rotor 20000 - 27000 1500
Dvotrani rotor sa
jednotranim ulazima i
izlazima
22000 - 36000 1500 - 1800
Dvotrani rotor sa
dvotranim ulazima i
jednotranim izlazima
30000 - 36000 1800 2000
Dvotrani rotor sa
dvotranim ulazima i
izlazima
35000 - 40000 2100 2400
Standardni Turbo rotor Ca. 37000 Ca. 2000
Spiralni turborotor Ca. 42000 Ca.2200
Turbina turborotor Ca.50000 Ca.2500
Nesignalisana raskrsnica 15000 - 18000 1100
Semaforisana raskrsnica
(3x1 saobraajna traka
na prilazu)
35000 - 40000 3800
Semaforisana raskrsnica
(3x2 saobraajne trake
na prilazu)
75000 - 80000 3800

U tabeli III. su date indikativne vrijednosti
kapaciteta za razliite tipove raskrsnica i za
pretpostavljenu raspodjelu intenziteta po smjerovima
na prilazu sa odnosom 1:3:1.
Gornje granine vrijednosti date u tabeli
vae za situacije gdje biciklisti i pjeaci nisu prisutni.
Kada su biciklisti i pjeaci prisutni u rotoru kapacitet
se redukuje te se primjenjuju nie vrijednosti iz
tabele.
3.2.2 Stepen zasienosti
Stepen zasienosti je drugi bitan pokazatelj
kvaliteta protoka saobraaja. To je odnos izmeu
intenziteta i kapaciteta saobraajnice (I/C). Ukoliko
je stepen zasienosti vei od 1 znai da je dolo do
potpunog zastoja i stvaranja kolona. Kao krajnje
prihvatljiv stepen zasienosti uzima se vrijednost
0.8.
3.2.3 Vrijeme ekanja
Vrijeme ekanja motornog saobraaja se
koristi kao kvalitativni pokazatelj nivoa usluge.
Vrijeme ekanja se odreuje po metodi Harders koja
je uvrtena u ameriki HCM i njemaki
Capaciteithandbuch.
Granica od 50sec se uspostavlja kao gornja
granica vremena ekanja na svim nesemaforisanim
raskrsnicama, a 80sec na semaforisanim
raskrsnicama, to predstavlja granicu izmeu nivoa
usluge E i F.
Pri manjim intenzitetima saobraaja
mjerodavno je vrijeme ekanja, a pri velikim
intenzitetima stepen zasienosti za izbor tipa
raskrsnice.
Granini intenzitet [4 pri kom se bira jedan
od ova dva kriterija je intenzitet na ulaznom karaku u
raskrsnicu od 360PA/h. Ispod ovog ulaznog
intenziteta mjerodavan je kriterij vremena ekanja sa
krajnje prihvatljivom vrijednou od 50sec/PA. Pri
veim intenzitetima je mjerodavan stepen
zasienosti sa krajnje prihvatljivom vrijednou od
0.8.
Kod semaforiziranih raskrsnica se vrijeme
ekanja na ulazak u raskrsnicu neprestano obnavlja.
Vozila se redaju jedno za drugim i ekaju sljedeu
zelenu fazu. U sluaju preoptereenosti jednog
pravca se ova situacije ponavlja i vrijeme ekanja
produava. Uz to se vrijeme ekanja poveava jer
se mora raunati i sa vremenom izmeu tih faza. U
normalnoj situaciji se vrijeme ekanja odreuje na
osnovu duine ciklusa, raspodjele zelenih faza i
karakteristika prilaznog saobraaja.
Ulazak u rotor je doziran samom
geometrijskom konstrukcijom rotora. Kod rotora se
praznine u protoku, nastale zbog saobraaja koji
naputa rotor, popunjavaju naizmjenino sa prilaznih
krakova. Vrijeme ekanja na ulazak u rotor je
zavisno od priliva saobraaja po krakovima i
vremenskih praznina u protoku unutar rotora ispred
datog ulaza. To znai da je vrijeme ekanja na
ulazak u rotor u prosjeku manje nego kod jednako
optereene semaforizirane raskrsnice.
Pri jednolikom prilivu vozila, vrijeme ekanja
u rotoru se smanjuje u odnosu na semaforizirane
raskrsnice. U periodima normalnog optereenja
rotora, vrijeme ekanja gotovo da i ne postoji.

3.2.4 Podkriterij kvalitet protoka
Podkriterijem kvalitet protoka sagledava se
primjenjljivost odreenog tipa raskrsnice prema
kriteriju protoka saobraaja.
Za proraun kapaciteta i vrednovanje
kvaliteta protoka u raskrsnicama preporuuju se
podaci iz tabele III. (epirijske metode provjere
kapaciteta) i kompjuterski program CAPACITO, koji
je kao prilog Priruniku za planiranje i projektovanje
krunih raskrsnica rotora, dat na CD-u (vidi:
www.trenso.nl ).
Program CAPACITO sadri sljedee module
odnosno metode za vrednovanje kvaliteta protoka
saobraaja u raskrsnicama:

Metoda Slop, za odreivanje opravdanosti
uvoenja semafora na osnovu intenziteta na
prilazima
7
Metoda Harders, za provjeru kvaliteta protoka
(I/C, vrijeme ekanja)
Metoda Brilon/Stuwe, za proraun kapaciteta
rotora
Metoda Akelik, za proraun vremena ekanja
Metoda za proraun prelaza i vremeena
ekanja pjeaka

3.2.5 Podkriterij geometrijske karakteristike
Podkriterijem geometrijske karakteristike
sagledava se primjenjljivost odreenog tipa
raskrsnice uz zadovoljene funkcionalnih uslova koje
svaka raskrsnica treba da zadovolji prema kriteriju
protoka saobraaja. Geometrijske karakteristike koje
su znaaja za kvalitet protoka saobraaja su:
provoznost,
kompletnost,
uravnoteenost.
Geometrijske karakteristike koje su znaaja
za kvalitet protoka saobraaja obraeni su u
Priruniku za planiranje i projektovanje krunih
raskrsnica rotora, poglavlje 5.1- Funkcionalni uslovi
koje mora da zadovolji svaka raskrsnica.
Za kontrolu provoznosti preporuuje se
program AutoTURN kojim se simulira vonja kroz
raskrsnicu.



Slika 5. Primjer kontrole provoznosti raskrsnica


3.3 Kriteriji prostornog uklapanja

U zavisnosti od moguih projektnih rjeenja
koja treba uporediti mogu povrine koje obuhvataju
predloena rjeenja biti bitno razliite. Za
odreivanje neophodne povrine i uklapanja u
raspoloivi prostor mjerodavavan je kod klasinih
raskrsnica broj i duine traka za sortiranje, a kod
rotora veliina vanjskog radijusa. Raspoloivi
graevinski prostor za realizaciju raskrsnice,
pogotovo u naseljenom podruju, moe biti
limitirajui kriterij pri izboru tipa raskrsnice.
Pri razmatranju kriterija prostornog
uklapanja se uz uklapanje u raspoloivi graevinski
prostor, treba voditi rauna o estetskom izgledu i
uklapanju raskrsnice u okolinu.

3.3.1 Podkriterij povrinsko uklapanje
Podkriterijem povrinsko uklapanje
sagledava se primjenjljivost odreenog tipa
raskrsnice s obzirom na potreban i raspoloiv
graevinski prostor.

3.3.2 Podkriterij estetsko uklapanje
Podkriterijem estetsko uklapanje sagledava
se primjenjljivost odreenog tipa raskrsnice s
obzirom na estetsko uklapanje u okolinu.


Slika 6. Estetsko uklapanje
3.4 Kriteriji ekonominosti

Kriterij ekonominosti uopteno gledano, obuhvata
vrednovanje trokova i koristi. Pod trokovima (cost)
se podrazumijevaju trokovi graenja, eksploatacije i
odravanja. U dobiti (benefit) se raunaju podizanje
nivoa sigurnosti i kvaliteta protoka saobraaja i
pozitivni uticaji na okolinu. Ekonomske dobiti
obuhvataju smanjenje drutvenih trokova izazvanih
saobraajnim nesreama i smanjenjem vremena
putovanja te vrednovanje pozitivnog efekta
smanjenja buke i zagaenja okoline. Ukoliko postoji
dovoljno informacija poeljno je cost-benefit
metodom odrediti ekonominosti nekog rjeenja.
Ukoliko ne postoje pouzdani statistiki podaci i
8
metodologija za njihovu primjenu da bi se procjenilo
smanjenje navedenih drutvenih trokova, onda se
vrednovanje po kriteriju ekonominosti moe
pojednostaviti i svesti na vrednovanje trokova
graenja i odravanja.

3.4.1 Podkriterij trokovi graenja
Podkriterijem trokovi graenja sagledava
se primjenjljivost odreenog tipa raskrsnice s
obzirom na ukupne trokove graenja.

3.4.2 Podkriterij trokovi odravanja
Podkriterijem trokovi odravanja sagledava
se primjenjljivost odreenog tipa raskrsnice s
obzirom na procjenjene trokove odravanja.


4 MULTIKRITERIJSKA ANALIZA

4.1 Osnova analize

U prilogu Priruniku za planiranje i
projektovanje krunih raskrsnica rotora (CD sa
datotekom IZBOR TIPA RASKRSNICE
PRIMJENOM MULTI- KRITERIJSKE ANALIZE) je u
digitalnoj formi napravljena matrica za
multikriterijsku analizu, kojom se na jednostavan, brz
a prije svega strukturan nain utvruje opravdanost
primjene odreenog tipa raskrsnice.
Metoda koja je primjenjena u multikriterijskoj
analizi bazira se na osnovnim kriterijima koji se
uzimaju u obzir pri izboru tipa raskrsnice i
funkcionalnim uslovima koje svaka raskrsnica mora
da ispuni.
Na osnovu navedenih kriterija i funkcionalnih
uslova formira se matrica sa glavnim kriterijima i
podkriterijima kojima se dodjeljuje odreena teina
prema znaaju koji imaju u izboru tipa raskrsnice.
Za svaki predloeni tip raskrsnice, a na osnovu
uvida u raspoloivu projektnu dokumentaciju i
izvrene kontrola, odgovorno struno lice daje
ocjenu za svaki podkriterij.
Vrednovanje je numeriko, a ocjene su od 1=loe
do 5=odlino rjeenje.
Matricom se proraunava ukupno
vrednovanje svakog predloenog tipa raskrsnice.
Primjer rezultata analize prikazan je u tabeli IV.





Tabela IV. Primjer rezultata Multikriterijske analize
9
4.2 Vrednovanje podkriterija

4.2.1 Uslovi lokacije
Zadatak odgovornog strunog lica je da na
objektivan nain procjeni da li je raskrsnica uoljiva i
razumljiva za korisnika. Zatim kakav efekat ima na
ponaanje vozaa odnosno drugim rijeima stvara li
kod vozaa sliku oekivane situacije ili iznenaenja.
Za svaki predloeni tip raskrsnice potrebno je
kontrolisati preglednost i provoznu brzinu raskrsnice.
4.2.2 Konfliktne take
Broj konfliktnih taaka i veliina konfliktnog
podruja raskrsnice zavisi od tipa raskrsnice te broja
prikljunih saobraajnih tokova. to raskrsnica ima
vei broj konfliktnih taaka i to je vee konfliktno
podruje to je nivo saobraajne sigurnosti raskrsnice
nii.
Na osnovu uvida u raspoloivu projektnu
dokumentaciju i izvrenih kontrola, odgovorno
struno lice moe se za svaki predloeni tip
raskrsnice ocijeniti koliko konfliktnih taaka ima ta
raskrsnica i kakav efekat na saobraajnu sigurnost
ima taj broj konfliktnih taaka.
4.2.3 Kvalitet protoka
Na osnovu uvida u raspoloivu projektnu
dokumentaciju i kontrole kapaciteta na osnovu
epirijske metode provjere kapaciteta (tabela III.) ili
izvrenih prorauna programom CAPACITO,
odgovorno struno lice moe se za svaki predloeni
tip raskrsnice vrednovati kvalitet protoka saobraaja.
4.2.4 Geometrijske karakteristike
Za svaki predloeni tip raskrsnice potrebno
je kontrolisati preglednost i provoznu brzinu
raskrsnice. Raskrsnica mora u svim smjerovima biti
provozna, to znai podobna za prolaz mjerodavnih
vozila u svim smjerovima kroz raskrsnicu, a svi
prikljuni krakovi moraju biti dostupni (kompletnost
raskrsnice). Raskrsnica treba da je uravnoteena to
znai da nivo usluge na svim djelovima raskrsnice
treba da je na priblino istom nivou.
4.2.5 Povrinsko uklapanje
Zadatak odgovornog strunog lica je da na
objektivan nain odredi koliku povrinu zauzima
svaki predloeni tip raskrsnice i na koji nain se
prostorno uklapa u okolinu.
4.2.6 Estetsko uklapanje
Na osnovu uvida u raspoloivu projektnu
dokumentaciju, odgovorno struno lice objektivno
procjenjuje na koji nain se raskrsnica estetski
uklapa u okolinu.
4.2.7 Trokovi graenja
Na osnovu uvida u raspoloivu projektnu
dokumentaciju i predmjer i predraun radova,
odgovorno struno lice objektivno procjenjuje
trokove graenja svakog predloenog tipa
raskrsnice
4.2.8 Trokovi odravanja
Na osnovu uvida u raspoloivu projektnu
dokumentaciju i predmjer i predraun trokova
odravanja svakog predloenog tipa raskrsnice,
odgovorno struno lice procjenjuje trokove
odravanja.



5 ZAKLJUAK

U momentu kada postojea raskrsnica,
usljed preoptereenja ili velikog broja registrovanih
nesrea, vie ne funkcionie kako je planirano,
postavlja se pitanje da li postoji neko bolje rjeenje,
neki drugi tip raskrsnice koji bolje funkcionie. Pri
uvoenju nove raskrsnice u saobraajnu mreu
postoji esto dilema koji tip raskrsnice primjeniti. Put
do rjeenja za pomenute probleme nije jednostavan.
Na izbor najpovoljnijeg rjeenja pri izboru tipa
raskrsnice utiu aspekti kao to su saobraajne
sigurnost i kvalitet protoka saobraaja odreen
kapacitetom, vremenom ekanja i stepenom
zasienosti. Ostali aspekti koji mogu uticati na izbor
su uklapanje rjeenja u okolinu (povrinsko i
estetsko) i naravno trokovi kako graenja tako i
odravanja raskrsnice.
Da bi se aspekti koji utiu na izbor tipa
raskrsnice mogli na objektivan nain sagledati
predstavljena je u ovom radu jedna multikriterijska
analiza kojom se na jednostavan, brz a prije svega
strukturan nain utvruje opravdanost primjene
odreenog tipa raskrsnice.


6 LITERATURA

[1 CROW Publicatie 126, Eenheid in rotondes;
Ede, Holandija, 1998.

[2 Z. Kenji, Prirunik za projektovanje i
izvoenje krunih raskrsnica - rotora;
Ministrastvo za Promet i komunikacije
Kanton Sarajevo, 1999.

[3 Z. Kenji, Krune raskrsnice rotori-
Holandska iskustva; Prvi BiH kongres za
ceste, Sarajevo, 2007.

[4 CROW Publicatie 257, Turborotondes; Ede,
Holandija, 2008.

[5 CAPACITO, www.trenso.nl