Bloque II: Territorio e actividades econmicas en Espaa

Cambios e permanencias no sector primario

Cuestin terica n 7
Os usos do solo e a sa distribucin: tipos e factores explicativos:
- Tipos: terras labradas, prados e pastos, reas forestais, restantes usos do solo.
- Factores: condicins naturais (dominios atlntico, mediterrneo e subtropical e reas
montaosas e chairas) e estrutura da propiedade.
Ata o sculo XIX, todos os pases mantian un predominio do sector primario (o que incle as
actividades agrarias e outras ligadas extraccin de recursos naturais, como a pesca e a explotacin
forestal), e boa parte da sa poboacin activa dedicbase a obter alimentos e outros bens de primeira
necesidade. S entn, algns pases iniciaron un proceso de industrializacin, que fixo que o sector
secundario se convertese no mis importante dentro do seu territorio.
Nas ltimas dcadas, os pases desenvolvidos mantiveron a reducin progresiva do sector
primario, e agora tamn do secundario fronte ao rpido crecemento do sector terciario ou de servizos.
Na actualidade o sector primario s d emprego ao 4,5% dos ocupados en Espaa, e xera unha
proporcin algo inferior (4%) do PIB; moi por debaixo do secundario (29% dos ocupados) e, sobre
todo, do terciario (66%).
De todos os xeitos, a produccin final agraria hoxe un 30% superior de hai un cuarto de
sculo grazas ao seu maior grao de tecnificacin que permite aumentar a productividade do traballo
e, pese perda de importancia dentro da economa espaola e a dos restantes pases desenvolvidos,
as actividades do sector primaria anda manteen un gran valor estratxico (autonoma alimentaria,
achega de materias primas, manter poboacin e emprego en reas rurais, preservar o medio
ambiente...). Por todos estes motivos, a Unin Europea mantn desde hai dcadas unha Poltica
Agraria Comn (PAC), que busca a supervivencia desta actividade influndo decisivamente sobre o
sector agrario espaol.
Os grandes tipos de usos do solo
Os mis de cincuenta millns de hectreas do territorio espaol destnanse a diferentes usos, o
que xera diversos tipos de paisaxes. A grandes trazos, identifcase cato grandes tipos de usos de
solo:
- As terras labradas, ocupadas por diferentes cultivos, comprenden algo mis de 16 millns de
hectreas (34% da superficie total). Estndese, sobre todo, polas grandes cuncas e vales
interiores, de relevo predominantemente chan ou ondulado vales do Ebro, Douro, Texo,
Guadiana, Guadalquivir), algunhas depresins interiores (Bierzo leons, Baza e Guadix en
Granada, Antequera en Mlaga, etc.) E o litoral mediterreno. Son, en cambio, escasas tanto
nas rexins do norte peninsular, coma nas reas de montaa e o arquipilago canario. Neste
ltimo, as condicins climticas, topogrficas ou a escasa fertilidade do solo dificultaron sempre
a sa posta en cultivo, ou bne produciuse o seu abandono recente debido aos seus escasos
rendementos ou competencia doutros usos.
- Os prados e pastos ocupan uns 8 millns de hectreas (17% da superficie total). Estn
destinados producin de herba para alimento do gando, e ocupan as reas mis hmidas,
topogrficamente accidentadas ou con solos de pouca calidade para o cultivo. Pdense
distinguir tres tipos de situacins:
As pradaras permanentes constiten o uso mis caracterstico do solo nas rexins de
clima ocenico prximas ao litoral cantbrico, desde Galicia ao Pas Vasco, e estn
asociadas a unha importante gandara vaca.
No oeste da Pennsula Ibrica predominan os pastos estacionais, verdes nos perodos
chuviosos, pero que secan no vern; isto permitiu manter unha gandara mis diversificada
(bovina, ovina e porcina) e de carcter extensivo.
Nos cumes das principais cordilleiras, onde desaparece o bosque polas baixas
temperaturas e a pobreza dos solos, aparecen os pastos de altura, utilizados
tradicionalmente por unha gandara trashumante -principalmente ovina- que se traslada
a eles no vern desde as terras mis baixas e clidas.
- As reas forestais, que se corresponden con bosques de especies caducifolias ou
perennifolias, ocupan 15 millns de hectreas (32% da superficie total). A sa densidade
maior nas rexins mis hmidas, as como nas principais cadeas montaosas da Pennsula
e os arquipilagos, que son tamn as reas menos transformadas pola accin humana.
Permiten a explotacin da madeira e doutros produtos complementarios (cortiza, froitos, etc.),
as como a sa utilizacin para a caza.
- Os restantes usos do solo suman outros 8,4 millns de hectreas (que constite o 17% da
superficie total). Nesta seccin inclense desde os terreos ermos improdutivos ata as reas
urbanizadas, as ocupadas por infraestruturas (como son aeroportos, portos, estradas,
ferrocarrs) e os espazos hdricos de auga doce e non marios (lagos, ros e encoros).
Factores explicativos da distribucin de usos do solo
A distribucin dos usos do solo en Espaa vn determinada por varios factores:
- As condicins naturais: En Espaa distnguense tres dominios:
O dominio atlntico, de clima hmido, que conta coa presenza de prados e bosques.
Estndese polo norte e oeste peninsular, degradndose cara ao interior.
O dominio mediterrneo, localizado no resto da Pennsula e as illas Baleares. Caracterzase
pola existencia dunha estacin seca no vern, e mostra un predominio das terras labradas.
O dominio subtropical, nas illas Canarias, que ten na aridez o principal factor limitante para
os cultivos e o bosque, ags nas zonas que estn expostas aos ventos alisios.
Outra divisin a existente entre reas montaosas e chairas. Nas primeiras, as condicins
especiais de elevada altitude e pendente, solos pouco profundos e descenso trmico favorecen un
uso do solo para pastos e bosques. En cambio, nas chairas, a ocupacin humana foi histricamente
mis intensa, polo que predominan as terras cultivadas. Exceptanse as penechairas occidentais,
onde os solos son de pouca calidade, o que explica o seu uso para pastos e non para cultivos.
- A evolucin histrica e a estrutura da propiedade. Na econoca de subsistencia, cultivos, pastos
e bosque complementbase, pondose en uso a maior superficie de terra posible para
asegurar a alimentacin da poboacin. O desenvolvemento da economa de mercado, desde
hai mis dun sculo, conduciu ao abandono das terras de cultivo pouco rendibles e a sa
substitucin por pastos destinados a alimentar o cada vez mis demandado gando; tamn
produciu a destrucin de certos bosques compensada coa repoboacin doutros, o que produciu
cambios no mapa de usos do solo.
Nos territorios dominados pola gran propiedade, son habituais os usos extensivos con poucos
rendementos por hectrea, pero con investimentos de traballo e capital escasos, que os fan rendibles.
En troques, a pequena propiedade asciase a usos mis intensivos do solo para poder subsistir con
pouca terra, pero maiores rendimentos.